% Mahabharata: Mausalaparvan

% Last updated: Thu Oct 8 1998

% Encoding: Unicode Devanagari
% Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,
% Pune, India, 1999
%
16001001 वैशंपायन उवाच
16001001a ष शे वथ सं ा े वष कौरवन दनः
16001001c ददश िवपरीतािन िनिम ािन युिधि रः
16001002a ववुवाताः सिनघाता ाः शकरव षणः
16001002c अपस ािन शकु ना म डलािन च रे
16001003a यगू महान ो दशो नीहारसंवृताः
16001003c उ का ा गारव ष यः पेतुगगना भुिव
16001004a आ द यो रजसा राज समव छ म डलः
16001004c िवरि म दये िन यं कब धैः समदृ यत
16001005a प रवेषा दृ य ते दा णाः च सूययोः
16001005c ि वणाः याम ा ता तथा भ मा ण भाः
16001006a एते चा ये च बहव उ पाता भयशंिसनः
16001006c दृ य तेऽहरहो राज दयो ग
े कारकाः
16001007a क यिच वथ काल य कु राजो युिधि रः
16001007c शु ाव वृि णच य मौसले कदनं कृ तम्
16001008a िवमु ं वासुदव
े ं च ु वा रामं च पा डवः
16001008c समानीया वी ातॄ क क र याम इ युत
16001009a पर परं समासा द डबला कृ तान्
16001009c वृ णीि वन ां ते ु वा िथताः पा डवाभवन्
16001010a िनधनं वासुदव
े य समु येव शोषणम्
16001010c वीरा न धु त य िवनाशं शा गध वनः
16001011a मौसलं ते प र ु य दुःखशोकसमि वताः
16001011c िवष णा हतसंक पाः पा डवाः समुपािवशन्
16002001 जनमेजय उवाच
16002001a कथं िवन ा भगव धका वृि णिभः सह
16002001c प यतो वासुदव
े य भोजा ैव महारथाः
16002002 वैशंपायन उवाच
16002002a ष शेऽथ ततो वष वृ णीनामनयो महान्
16002002c अ यो यं मुसलै ते तु िनज ुः कालचो दताः
16002003 जनमेजय उवाच
16002003a के नानुश ा ते वीराः यं वृ य धका ययुः
16002003c भोजा ि जवय वं िव तरे ण वद व मे
16002004 वैशंपायन उवाच
16002004a िव ािम ं च क वं च नारदं च तपोधनम्
16002004c सारण मुखा वीरा ददृशु ारकागतान्
16002005a ते वै सा बं पुर कृ य भूषिय वा ि यं यथा
16002005c अ ुव ुपसंग य दैवद डिनपीिडताः
16002006a इयं ी पु काम य ब ोरिमततेजसः
16002006c ऋषयः साधु जानीत किमयं जनिय यित
16002007a इ यु ा ते तदा राजि व ल भ ध षताः
16002007c य ुवं ता मुनयो य छृ णु नरािधप
16002008a वृ य धकिवनाशाय मुसलं घोरमायसम्
16002008c वासुदव
े य दायादः सा बोऽयं जनिय यित
16002009a येन यूयं सुदव
ु ृ ा नृशंसा जातम यवः
16002009c उ छे ारः कु लं कृ मृते रामजनादनौ
16002010a समु ं या यित ीमां य वा देहं हलायुधः
16002010c जरा कृ णं महा मानं शयानं भुिव भे यित
16002011a इ य ुव त ते राज ल धा तैदरा
ु मिभः
16002011c मुनयः ोधर ा ाः समी याथ पर परम्
16002012a तथो वा मुनय ते तु ततः के शवम ययुः
16002013a अथा वी दा वृ णी ु वैवं मधुसूदनः
16002013c अ त ो मितमां त य भिवत ं तथेित तान्
16002014a एवमु वा षीके शः िववेश पुनगृहान्
16002014c कृ ता तम यथा नै छ कतु स जगतः भुः
16002015a ोभूतेऽथ ततः सा बो मुसलं तदसूत वै
16002015c वृ य धकिवनाशाय ककर ितमं महत्
16002016a सूतं शापजं घोरं त रा े यवेदयन्
16002016c िवष ण प त ाजा सू मं चूणमकारयत्
16002017a ाि प सागरे त पु षा राजशासनात्
16002017c अघोषयं नगरे वचनादा क य च
16002018a अ भृित सवषु वृ य धकगृहिे वह
16002018c सुरासवो न कत ः सवनगरवािसिभः
16002019a य नोऽिव दतं कु या पेयं कि रः िचत्
16002019c जीव स शूलमारोहे वयं कृ वा सबा धवः
16002020a ततो राजभया सव िनयमं च रे तदा
16002020c नराः शासनमा ाय त य रा ो महा मनः
16003001 वैशंपायन उवाच
16003001a एवं यतमानानां वृ णीनाम धकै ः सह
16003001c कालो गृहािण सवषां प रच ाम िन यशः
16003002a करालो िवकटो मु डः पु षः कृ णिप गलः
16003002c गृहा यवे य वृ णीनां नादृ यत पुनः िचत्
16003003a उ पे दरे महावाता दा णा ा दने दने
16003003c वृ य धकिवनाशाय बहवो रोमहषणाः
16003004a िववृ मूषका र या िविभ मिणका तथा
16003004c चीचीकू चीित वा य यः सा रका वृि णवे मसु
16003004e नोपशा यित श द स दवारा मेव िह
16003005a अनुकुव ुलूकानां सारसा िव तं तथा
16003005c अजाः िशवानां च तम वकु वत भारत
16003006a पा डु रा र पादा िवहगाः कालचो दताः
16003006c वृ य धकानां गेहष
े ु कपोता चरं तदा
16003007a जाय त खरा गोषु करभा तरीषु च
16003007c शुनी विप िबडाला मूषका नकु लीषु च
16003008a नाप प त पापािन कु व तो वृ णय तदा
16003008c ाि ष ा णां ािप िपतॄ देवां तथैव च
16003009a गु ं ा यवम य त न तु रामजनादनौ
16003009c प यः पती ु रतप ी पतय तथा
16003010a िवभावसुः विलतो वामं िवप रवतते
16003010c नीललोिहतमाि ा िवसृज चषः पृथक्
16003011a उदया तमने िन यं पुया त यां दवाकरः
16003011c दृ यतासकृ पुंिभः कब धैः प रवा रतः
16003012a महानसेषु िस ऽे े सं कृ तेऽतीव भारत
16003012c आहायमाणे कृ मयो दृ य त नरािधप
16003013a पु याहे वा यमाने च जप सु च महा मसु
16003013c अिभधाव तः ूय ते न चादृ यत क न
16003014a पर परं च न ं ह यमानं पुनः पुनः
16003014c हैरप य सव ते ना मन तु कथंचन
16003015a नद तं पा ज यं च वृ य धकिनवेशने
16003015c सम ता यवा य त रासभा दा ण वराः
16003016a एवं प य षीके शः सं ा ं कालपययम्
16003016c योद याममावा यां तां दृ वा ा वी ददम्
16003017a चतुदशी प दशी कृ तेयं रा णा पुनः
16003017c तदा च भारते यु े ा ा चा याय नः
16003018a िवमृश ेव कालं तं प रिच य जनादनः
16003018c मेने ा ं स ष शं वष वै के िशसूदनः
16003019a पु शोकािभसंत ा गा धारी हतबा धवा
16003019c यदनु ाजहाराता त ददं समुपागतम्
16003020a इदं च तदनु ा म वी ुिधि रः
16003020c पुरा ूढे वनीके षु दृ वो पाता सुदा णान्
16003021a इ यु वा वासुदव
े तु िचक ष स यमेव तत्
16003021c आ ापयामास तदा तीथया ाम रदम
16003022a अघोषय त पु षा त के शवशासनात्
16003022c तीथया ा समु े वः कायित पु षषभाः
16004001 वैशंपायन उवाच
16004001a काली ी पा डु रैद तैः िव य हसती िनिश
16004001c ि यः व ेषु मु ण ती ारकां प रधावित
16004002a अलंकारा छ ं च वजा कवचािन च
16004002c ि यमाणा यदृ य त र ोिभः सुभयानकै ः
16004003a त ाि द ं कृ ण य व नाभमय मयम्
16004003c दवमाच मे च ं वृ णीनां प यतां तदा
16004004a यु ं रथं द मा द यवण; हयाहर प यतो दा क य
16004004c ते सागर योप र ादवत; मनोजवा तुरो वािजमु याः
16004005a तालः सुपण महा वजौ तौ; सुपूिजतौ रामजनादना याम्
16004005c उ ैज ुर सरसो दवािनशं; वाच ोचुग यतां तीथया ा
16004006a ततो िजगिमष त ते वृ य धकमहारथाः
16004006c सा तःपुरा तदा तीथया ामै छ रषभाः
16004007a ततो भो यं च भ यं च पेयं चा धकवृ णयः
16004007c ब नानािवधं च ु म ं मांसमनेकशः
16004008a ततः सीधुषु स ा िनययुनगरा िहः
16004008c यानैर ैगजै ैव ीम ति त मतेजसः
16004009a ततः भासे यवस यथो ेशं यथागृहम्
16004009c भूतभ यपेया ते सदारा यादवा तदा
16004010a िनिव ां ताि श याथ समु ा ते स योगिवत्
16004010c जगामाम य ता वीरानु वोऽथिवशारदः
16004011a तं ि थतं महा मानमिभवा कृ ता िलम्
16004011c जानि वनाशं वृ णीनां नै छ ारियतुं ह रः
16004012a ततः कालपरीता ते वृ य धकमहारथाः
16004012c अप य ु वं या तं तेजसावृ य रोदसी
16004013a ा णाथषु यि स म ं तेषां महा मनाम्
16004013c त ानरे यः ददुः सुराग धसमि वतम्
16004014a तत तूयशताक ण नटनतकसंकुलम्
16004014c ावतत महापानं भासे ित मतेजसाम्
16004015a कृ ण य संिनधौ रामः सिहतः कृ तवमणा
16004015c अिपब ुयुधान गदो ब ु तथैव च
16004016a ततः प रषदो म ये युयुधानो मदो कटः
16004016c अ वी कृ तवमाणमवह यावम य च
16004017a कः ि यो म यमानः सु ा ह या मृतािनव
16004017c न त मृ यि त हा द य यादवा य वया कृ तम्
16004018a इ यु े युयुधानेन पूजयामास त चः
16004018c ु ो रिथनां े ो हा द यमवम य च
16004019a ततः परमसं ु ः कृ तवमा तम वीत्
16004019c िन दशि व साव ं तदा स ेन पािणना
16004020a भू र वाि छ बा यु े ायगत वया
16004020c वधेन सुनृशंसन
े कथं वीरे ण पािततः
16004021a इित त य वचः ु वा के शवः परवीरहा
16004021c ितय सरोषया दृ ा वी ां च े स म युमान्
16004022a मिणः यम तक व
ै यः स स ािजतोऽभवत्
16004022c तां कथां मारयामास सा य कमधुसूदनम्
16004023a त वा के शव या कमगम दु ती तदा
16004023c स यभामा कु िपता कोपय ती जनादनम्
16004024a तत उ थाय स ोधः सा य कवा यम वीत्
16004024c प ानां ौपदेयानां धृ ु िशखि डनोः
16004025a एष ग छािम पदव स येन च तथा शपे
16004025c सौि के ये च िनहताः सु ानेन दुरा मना
16004026a ोणपु सहायेन पापेन कृ तवमणा
16004026c समा मायुर या यश ािप सुम यमे
16004027a इतीदमु वा ख गेन के शव य समीपतः
16004027c अिभ ु य िशरः ु ि छेद कृ तवमणः
16004028a तथा यानिप िन तं युयुधानं सम ततः
16004028c अ यधाव धृषीके शो िविनवारियषु तदा
16004029a एक भूता ततः सव कालपयायचो दताः
16004029c भोजा धका महाराज शैनेयं पयवारयन्
16004030a ता दृ वा पतत तूणमिभ ु ा नादनः
16004030c न चु ोध महातेजा जान काल य पययम्
16004031a ते तु पानमदािव ा ो दता ैव म युना
16004031c युयुधानमथा य ुि छ भ
ै ाजनै तदा
16004032a ह यमाने तु शैनेये ु ो ि मिणन दनः
16004032c तद तरमुपाधाव मो िय यि शनेः सुतम्
16004033a स भोजैः सह संयु ः सा य क ा धकै ः सह
16004033c ब वाि हतौ त उभौ कृ ण य प यतः
16004034a हतं दृ वा तु शैनेयं पु ं च यदुन दनः
16004034c एरकाणां तदा मु कोपा ाह के शवः
16004035a तदभू मुसलं घोरं व क पमयोमयम्
16004035c जघान तेन कृ ण ता येऽ य मुखतोऽभवन्
16004036a ततोऽ धका भोजा शैनेया वृ णय तथा
16004036c ज ुर यो यमा दे मुसलैः कालचो दताः
16004037a य तेषामेरकां कि ाह िषतो नृप
16004037c व भूतेव सा राज दृ यत तदा िवभो
16004038a तृणं च मुसलीभूतमिप त दृ यत
16004038c द डकृ तं सविमित ति ि पा थव
16004039a आिव यािवध्य ते राज ि पि त म य ृणम्
16004039c त भूतं मुसलं दृ यत तदा दृढम्
16004040a अवधीि पतरं पु ः िपता पु ं च भारत
16004040c म ाः प रपति त म पोथय तः पर परम्
16004041a पतंगा इव चा ौ ते यपत कु कु रा धकाः
16004041c नासी पलायने बुि व यमान य क यिचत्
16004042a तं तु प य महाबा जान काल य पययम्
16004042c मुसलं समव य त थौ स मधुसूदनः
16004043a सा बं च िनहतं दृ वा चा दे णं च माधवः
16004043c ु ं चािन ं च तत ु ोध भारत
16004044a गदं वी य शयानं च भृशं कोपसमि वतः
16004044c स िनःशेषं तदा च े शा गच गदाधरः
16004045a तं िन तं महातेजा ब ुः परपुरंजयः
16004045c दा क ैव दाशाहमूचतुयि बोध तत्
16004046a भगव सं तं सव वया भूिय म युत
16004046c राम य पदमि व छ त ग छाम य सः
16005001 वैशंपायन उवाच
16005001a ततो ययुदा कः के शव ; ब ु राम य पदं पत तः
16005001c अथाप य ाममन तवीय; वृ े ि थतं िच तयानं िविव े
16005002a ततः समासा महानुभावः; कृ ण तदा दा कम वशासत्
16005002c ग वा कु शी िममं महा तं; पाथाय शंस व वधं यदूनाम्
16005003a ततोऽजुनः ि िमहोपयातु; ु वा मृता यादवा शापात्
16005003c इ येवमु ः स ययौ रथेन; कु ं तदा दा को न चेताः
16005004a ततो गते दा के के शवोऽथ; दृ वाि तके ब ुमव
ु ाच वा यम्
16005004c ि यो भवा तु यातु शी ं; नैता ह युद यवो िव लोभात्
16005005a स ि थतः के शवेनानुिश ो; मदातुरो ाितवधा दत
16005005c तं वै या तं संिनधौ के शव य; वर तमेकं सहसैव ब ुम्
16005005e ानुश मवधी मह ;ै कू टो मु ं मुसलं लु धक य
16005006a ततो दृ वा िनहतं ब ुमाह; कृ णो वा यं ातरम जं तु
16005006c इहैव वं मां ती व राम; यावि यो ाितवशाः करोिम
16005007a ततः पुर ारवत िव य; जनादनः िपतरं ाह वा यम्
16005007c ि यो भवा तु नः सम ा; धनंजय यागमनं ती न्
16005007e रामो वना ते ितपालय मा;मा तेऽ ाहं तेन समागिम ये
16005008a दृ ं मयेदं िनधनं यदूनां; रा ां च पूव कु पुंगवानाम्
16005008c नाहं िवना यदुिभयादवानां; पुरीिममां ु िमहा श ः
16005009a तप र यािम िनबोध त मे; रामेण साध वनम युपे य
16005009c इतीदमु वा िशरसा य पादौ; सं पृ य कृ ण व रतो जगाम
16005010a ततो महाि नदः ादुरासी; स ीकु मार य पुर य त य
16005010c अथा वी के शवः संिनव य; श दं ु वा योिषतां ोशतीनाम्
16005011a पुरीिममामे यित स साची; स वो दुःखा मोचियता नरा यः
16005011c ततो ग वा के शव तं ददश; रामं वने ि थतमेकं िविव े
16005012a अथाप य ोगयु य त य; नागं मुखाि ःसर तं महा तम्
16005012c ेतं ययौ स ततः े यमाणो; महाणवो येन महानुभावः
16005013a सह शीषः पवताभोगव मा; र ाननः वां तनुं तां िवमु य
16005013c स य च तं सागरः यगृ ा; ागा द ाः स रत ैव पु याः
16005014a कक टको वासु क त क ; पृथु वा व णः कु र
16005014c िम ी श खः कु मुदः पु डरीक; तथा नागो धृतरा ो महा मा
16005015a ादः ाथः िशितक ठोऽ तेजा; तथा नागौ च म दाितष डौ
16005015c नाग े ो दुमुख ा बरीषः; वयं राजा व ण ािप राजन्
16005015e यु य वागतेना यन दं; तेऽपूजयं ा यपा यािभः
16005016a ततो गते ात र वासुदव
े ो; जान सवा गतयो द दृि ः
16005016c वने शू ये िवचरं ि तयानो; भूमौ ततः संिववेशा यतेजाः
16005017a सव िह तेन ा दा िव मासी; ा धाया य ा यमु ः स पूवम्
16005017c दुवाससा पायसोि छ िल ;े य ा यु ं त स मार कृ णः
16005018a स िच तयानोऽ धकवृि णनाशं; कु यं चैव महानुभावः
16005018c मेने ततः सं मण य कालं; तत कारे ि यसंिनरोधम्
16005019a स संिन िे यवा ना तु; िश ये महायोगमुपे य कृ णः
16005019c जराथ तं देशमुपाजगाम; लु ध तदान मृगिल सु ः
16005020a स के शवं योगयु ं शयानं; मृगाश क लु धकः सायके न
16005020c जरािव य पादतले वरावां; तं चािभत ति घृ ुजगाम
16005020e अथाप य पु षं योगयु ं ; पीता बरं लु धकोऽनेकबा म्
16005021a म वा मानमपरा ं स त य; ज ाह पादौ िशरसा चात पः
16005021c आ ासय ं महा मा तदान ; ग छ ू व रोदसी ा य ल या
16005022a दवं ा ं वासवोऽथाि नौ च; ा द या वसव ाथ िव े
16005022c यु युमुनय ािप िस ा; ग धवमु या सहा सरोिभः
16005023a ततो राज भगवानु तेजा; नारायणः भव ा य
16005023c योगाचाय रोदसी ा य ल या; थानं ाप वं महा मा मेयम्
16005024a ततो देवैरृिषिभ ािप कृ णः; समागत ारणै व
ै राजन्
16005024c ग धवा यैर सरोिभवरािभः; िस ःै सा यै ानतैः पू यमानः
16005025a ते वै देवाः यन द त राज; मुिन े ा वाि भरानचुरीशम्
16005025c ग धवा ा युपत थुः तुव तः; ी या चैनं पु तोऽ यन दत्
16006001 वैशंपायन उवाच
16006001a दा कोऽिप कु ग वा दृ वा पाथा महारथान्
16006001c आच मौसले वृ णीन यो येनोपसं तान्
16006002a ु वा िवन ा वा णया सभोजकु कु रा धकान्
16006002c पा डवाः शोकसंत ा िव तमनसोऽभवन्
16006003a ततोऽजुन तानाम य के शव य ि यः सखा
16006003c ययौ मातुलं ु ं नेदम तीित चा वीत्
16006004a स वृि णिनलयं ग वा दा के ण सह भो
16006004c ददश ारकां वीरो मृतनाथािमव ि यम्
16006005a याः म ता लोकनाथेन नाथव यः पुराभवन्
16006005c ता वनाथा तदा नाथं पाथ दृ वा िवचु ु शुः
16006006a षोडश ीसह ािण वासुदव
े प र हः
16006006c तासामासी महा ादो दृ वैवाजुनमागतम्
16006007a ता तु दृ वैव कौर ो बा पेण िपिहतोऽजुनः
16006007c हीनाः कृ णेन पु ै नाशक सोऽिभवीि तुम्
16006008a तां स वृ य धकजलां हयमीनां रथोडु पाम्
16006008c वा द रथघोषौघां वे मतीथमहा हाम्
16006009a र शैवलसंघाटां व ाकारमािलनीम्
16006009c र या ोतोजलावता च वरि तिमत दाम्
16006010a रामकृ णमहा ाहां ारकास रतं तदा
16006010c कालपाश हां घोरां नद वैतरणीिमव
16006011a तां ददशाजुनो धीमाि वहीनां वृि णपुंगवैः
16006011c गति यं िनरान दां पि न िशिशरे यथा
16006012a तां दृ वा ारकां पाथ ता कृ ण य योिषतः
16006012c स वनं बा पमु सृ य िनपपात महीतले
16006013a सा ािजती ततः स या ि मणी च िवशां पते
16006013c अिभप य दुः प रवाय धनंजयम्
16006014a तत ताः का ने पीठे समु थायोपवे य च
16006014c अ ुव यो महा मानं प रवाय पति थरे
16006015a ततः सं तूय गोिव दं कथिय वा च पा डवः
16006015c आ ा य ताः ि य ािप मातुलं ु म यगात्
16007001 वैशंपायन उवाच
16007001a तं शयानं महा मानं वीरमानकदु दुिभम्
16007001c पु शोकािभसंत ं ददश कु पुंगवः
16007002a त या ुप रपूणा ो ूढोर को महाभुजः
16007002c आत याततरः पाथः पादौ ज ाह भारत
16007003a समािल याजुनं वृ ः स भुजा यां महाभुजः
16007003c द पु ा मर सवाि वललाप सुिव वलः
16007003e ातॄ पु ां पौ ां दौिह ां सखीनिप
16007004 वसुदव
े उवाच
16007004a यै जता भूिमपाला दै या शतशोऽजुन
16007004c ता दृ वा नेह प यािम जीवा यजुन दुमरः
16007005a यौ तावजुन िश यौ ते ि यौ ब मतौ सदा
16007005c तयोरपनया पाथ वृ णयो िनधनं गताः
16007006a यौ तौ वृि ण वीराणां ावेवाितरथौ मतौ
16007006c ु ो युयुधान कथय क थसे च यौ
16007007a िन यं वं कु शादूल कृ ण मम पु कः
16007007c तावुभौ वृि णनाश य मुखमा तां धनंजय
16007008a न तु गहािम शैनेयं हा द यं चाहमजुन
16007008c अ ू रं रौि मणेयं च शापो ेवा कारणम्
16007009a के िशनं य तु कं सं च िव य जगतः भुः
16007009c िवदेहावकरो पाथ चै ं च बलग वतम्
16007010a नैषा दमेकल ं च च े कािल गमागधान्
16007010c गा धारा कािशराजं च म भूमौ च पा थवान्
16007011a ा यां दाि णा यां पावतीयां तथा नृपान्
16007011c सोऽ युपेि तवानेतमनयं मधुसूदनः
16007012a ततः पु ां पौ ां ातॄनथ सखीनिप
16007012c शयानाि हता दृ वा ततो माम वी ददम्
16007013a सं ा ोऽ ायम या तः कु ल य पु षषभ
16007013c आगिम यित बीभ सु रमां ारवत पुरीम्
16007014a आ येयं त य य वृ ं वृ णीनां वैशसं महत्
16007014c स तु ु वा महातेजा यदूनामनयं भो
16007014e आग ता ि मेवेह न मेऽ ाि त िवचारणा
16007015a योऽहं तमजुनं िवि योऽजुनः सोऽहमेव तु
16007015c य ूया था कायिमित बु य व माधव
16007016a स ीषु ा कालं वः पा डवो बालके षु च
16007016c ितप यित बीभ सुभवत ौ वदेिहकम्
16007017a इमां च नगर स ः ितयाते धनंजये
16007017c ाकारा ालकोपेतां समु ः लाविय यित
16007018a अहं िह देशे क मि पु ये िनयममाि थतः
16007018c कालं कता स एव रामेण सह धीमता
16007019a एवमु वा षीके शो मामिच यपरा मः
16007019c िह वा मां बालकै ः साध दशं काम यगा भुः
16007020a सोऽहं तौ च महा मानौ िच तय ातरौ तव
16007020c घोरं ाितवधं चैव न भु े शोकक शतः
16007021a न च भो ये न जीिव ये द ा ा ोऽिस पा डव
16007021c यदु ं पाथ कृ णेन त सवमिखलं कु
16007022a एत े पाथ रा यं च ि यो र ािन चैव ह
16007022c इ ा ाणानहं हीमां य यािम रपुसूदन
16008001 वैशंपायन उवाच
16008001a एवमु ः स बीभ सुमातुलन
े परं तपः
16008001c दुमना दीनमनसं वसुदव
े मुवाच ह
16008002a नाहं वृि ण वीरे ण मधुिभ व
ै मातुल
16008002c िवहीनां पृिथव ु ं श ि रिमह भो
16008003a राजा च भीमसेन सहदेव पा डवः
16008003c नकु लो या सेनी च षडेकमनसो वयम्
16008004a रा ः सं मणे चािप कालोऽयं वतते ुवम्
16008004c तिममं िवि सं ा ं कालं कालिवदां वर
16008005a सवथा वृि णदारां तु बालवृ ां तथैव च
16008005c निय ये प रगृ ाहिम थम रदम
16008006a इ यु वा दा किमदं वा यमाह धनंजयः
16008006c अमा या वृि णवीराणां ु िम छािम मािचरम्
16008007a इ येवमु वा वचनं सुधमा यादव सभाम्
16008007c िववेशाजुनः शूरः शोचमानो महारथान्
16008008a तमासनगतं त सवाः कृ तय तथा
16008008c ा णा नैगमा ैव प रवाय पति थरे
16008009a ता दीनमनसः सवाि भृता गतचेतसः
16008009c उवाचेदं वचः पाथः वयं दीनतर तदा
16008010a श थमहं ने ये वृ य धकजनं वयम्
16008010c इदं तु नगरं सव समु ः लाविय यित
16008011a स ीकु त यानािन र ािन िविवधािन च
16008011c व ोऽयं भवतां राजा श थे भिव यित
16008012a स मे दवसे चैव रवौ िवमल उ ते
16008012c बिहव यामहे सव स ीभवत मािचरम्
16008013a इ यु ा तेन ते पौराः पाथनाि ल कमणा
16008013c स माशु तत ु ः विस यथ समु सुकाः
16008014a तां राि मवस पाथः के शव य िनवेशने
16008014c महता शोकमोहेन सहसािभप र लुतः
16008015a ोभूतेऽथ ततः शौ रवसुदव
े ः तापवान्
16008015c यु वा मानं महातेजा जगाम गितमु माम्
16008016a ततः श दो महानासी सुदव
े य वे मिन
16008016c दा णः ोशतीनां च दतीनां च योिषताम्
16008017a क णमूधजाः सवा िवमु ाभरण जः
16008017c उरांिस पािणिभ यो लप क णं ि यः
16008018a तं देवक च भ ा च रोिहणी म दरा तथा
16008018c अ वारोढु ं विसता भतारं योिषतां वराः
16008019a ततः शौ र नृयु े न ब मा येन भारत
16008019c यानेन महता पाथ बिह न ामय दा
16008020a तम वयु त त दुःखशोकसमाहताः
16008020c ारकावािसनः पौराः सव एव नरषभ
16008021a त या मेिधकं छ ं दी यमाना पावकाः
16008021c पुर ता य यान य याजका ततो ययुः
16008022a अनुज मु तं वीरं दे ता वै वलंकृताः
16008022c ीसह ैः प रवृता वधूिभ सह शः
16008023a य तु देशः ि य त य जीवतोऽभू महा मनः
16008023c त ैनमुपसंक य िपतृमेधं च रे
16008024a तं िचताि गतं वीरं शूरपु ं वरा गनाः
16008024c ततोऽ वा ः प य त ः पितलोकगाः
16008025a तं वै चतसृिभः ीिभरि वतं पा डु न दनः
16008025c अदाहय दनै ग धै ावचैरिप
16008026a ततः ादुरभू छ दः सिम य िवभावसोः
16008026c सामगानां च िनघ षो नराणां दतामिप
16008027a ततो व धाना ते वृि णवीरकु मारकाः
16008027c सव एवोदकं च ु ः ि य ैव महा मनः
16008028a अलु धम तं धम कारिय वा स फ गुनः
16008028c जगाम वृ णयो य िवन ा भरतषभ
16008029a स ता दृ वा िनपितता कदने भृशदुःिखतः
16008029c बभूवातीव कौर ः ा कालं चकार च
16008030a यथा धानत ैव च े सवाः या तदा
16008030c ये हता शापेन मुसलैरेरको वैः
16008031a ततः शरीरे राम य वासुदव
े य चोभयोः
16008031c अि व य दाहयामास पु षैरा का रिभः
16008032a स तेषां िविधव कृ वा ेतकायािण पा डवः
16008032c स मे दवसे ाया थमा स वरः
16008032e अ यु ै रथै ािप गोखरो युतैरिप
16008033a ि य ता वृि णवीराणां द यः शोकक शताः
16008033c अनुज मुमहा मानं पा डु पु ं धनंजयम्
16008034a भृ या व धकवृ णीनां सा दनो रिथन ये
16008034c वीरहीनं वृ बालं पौरजानपदा तथा
16008034e ययु ते प रवायाथ कल ं पाथशासनात्
16008035a कु रै गजारोहा ययुः शैलिनभै तथा
16008035c सपादर ैः संयु ाः सो रायुिधका ययुः
16008036a पु ा ा धकवृ णीनां सव पाथमनु ताः
16008036c ा णाः ि या वै याः शू ा ैव महाधनाः
16008037a दश ष च सह ािण वासुदव
े ावरोधनम्
16008037c पुर कृ य ययुव ं पौ ं कृ ण य धीमतः
16008038a ब िन च सह ािण युता यबुदािन च
16008038c भोजवृ य धक ीणां हतनाथािन िनययुः
16008039a त सागरसम यं वृि णच ं मह मत्
16008039c उवाह रिथनां े ः पाथः परपुरंजयः
16008040a िनयाते तु जने ति म सागरो मकरालयः
16008040c ारकां र संपूणा जलेना लावय दा
16008041a तद भुतमिभ े य ारकावािसनो जनाः
16008041c तूणा ूणतरं ज मुरहो दैविमित ुवन्
16008042a काननेषु च र येषु पवतेषु नदीषु च
16008042c िनवस ानयामास वृि णदारा धनंजयः
16008043a स प नदमासा धीमानितसमृि मत्
16008043c देशे गोपशुधा या े िनवासमकरो भुः
16008044a ततो लोभः समभव यूनां िनहते राः
16008044c दृ वा ि यो नीयमानाः पाथनैकेन भारत
16008045a तत ते पापकमाणो लोभोपहतचेतसः
16008045c आभीरा म यामासुः समे याशुभदशनाः
16008046a अयमेकोऽजुनो यो ा वृ बालं हते रम्
16008046c नय य मानित य योधा ेमे हतौजसः
16008047a ततो यि हरणा द यव ते सह शः
16008047c अ यधाव त वृ णीनां तं जनं लो हा रणः
16008048a महता सहनादेन ावय तः पृथ जनम्
16008048c अिभपेतुधनाथ ते कालपयायचो दताः
16008049a ततो िनवृ ः कौ तेयः सहसा सपदानुगः
16008049c उवाच ता महाबा रजुनः हसि व
16008050a िनवत वमधम ा य द थ न मुमष
ू वः
16008050c नेदान शरिन भ ाः शोच वं िनहता मया
16008051a तथो ा तेन वीरे ण कदथ कृ य त चः
16008051c अिभपेतुजनं मूढा वायमाणाः पुनः पुनः
16008052a ततोऽजुनो धनु द ं गा डीवमजरं महत्
16008052c आरोपियतुमारे भे य ा दव कथंचन
16008053a चकार स यं कृ ेण सं मे तुमल
ु े सित
16008053c िच तयामास चा ािण न च स मार ता यिप
16008054a वैकृ यं त मह दृ वा भुजवीय तथा युिध
16008054c द ानां च महा ाणां िवनाशा ीिडतोऽभवत्
16008055a वृि णयोधा ते सव गजा रथयाियनः
16008055c न शेकुरावतियतुं ि यमाणं च तं जनम्
16008056a कल य ब वा ु संपत सु तत ततः
16008056c य मकरो पाथ जन य प रर णे
16008057a िमषतां सवयोधानां तत ताः मदो माः
16008057c सम ततोऽवकृ य त कामा ा याः व जुः
16008058a ततो गा डीविनमु ै ः शरै ः पाथ धनंजयः
16008058c जघान द यू सो ग
े ो वृि णभृ यैः सह भुः
16008059a णेन त य ते राज यं ज मुरिज गाः
16008059c अ या िह पुरा भू वा ीणाः तजभोजनाः
16008060a स शर यमासा दुःखशोकसमाहतः
16008060c धनु को ा तदा द यूनवधी पाकशासिनः
16008061a े त वेव पाथ य वृ य धकवरि यः
16008061c ज मुरादाय ते ले छाः सम ता नमेजय
16008062a धनंजय तु दैवं त मनसािच तय भुः
16008062c दुःखशोकसमािव ो िनः ासपरमोऽभवत्
16008063a अ ाणां च णाशेन बा वीय य सं यात्
16008063c धनुष ािवधेय वा छराणां सं येण च
16008064a बभूव िवमनाः पाथ दैविम यनुिच तयन्
16008064c यवतत ततो राज ेदम तीित चा वीत्
16008065a ततः स शेषमादाय कल य महामितः
16008065c तभूिय र य कु े मवातरत्
16008066a एवं कल मानीय वृ णीनां तशेिषतम्
16008066c यवेशयत कौर त त धनंजयः
16008067a हा द यतनयं पाथ नगरं मा तकावतम्
16008067c भोजराजकल ं च तशेषं नरो मः
16008068a ततो वृ ां बालां ि य ादाय पा डवः
16008068c वीरै वहीना सवा ता श थे यवेशयत्
16008069a यौयुधा न सर व यां पु ं सा य कनः ि यम्
16008069c यवेशयत धमा मा वृ बालपुर कृ तम्
16008070a इ थे ददौ रा यं व ाय परवीरहा
16008070c व ेणा ू रदारा तु वायमाणाः व जुः
16008071a ि मणी वथ गा धारी शै या हैमवती यिप
16008071c देवी जा बवती चैव िविवशुजातवेदसम्
16008072a स यभामा तथैवा या दे ः कृ ण य संमताः
16008072c वनं िविवशू राजं ताप ये कृ तिन याः
16008073a ारकावािसनो ये तु पु षाः पाथम वयुः
16008073c यथाह संिवभ यैना व े पयदद यः
16008074a स त कृ वा ा कालं बा पेणािपिहतोऽजुनः
16008074c कृ ण प
ै ायनं राज ददशासीनमा मे
16009001 वैशंपायन उवाच
16009001a िवश जुनो राज ा मं स यवा दनः
16009001c ददशासीनमेका ते मु न स यवतीसुतम्
16009002a स तमासा धम मुपत थे महा तम्
16009002c अजुनोऽ मीित नामा मै िनवे ा यवद तः
16009003a वागतं तेऽि वित ाह मुिनः स यवतीसुतः
16009003c आ यतािमित चोवाच स ा मा महामुिनः
16009004a तम तीतमनसं िनः स तं पुनः पुनः
16009004c िन व णमनसं दृ वा पाथ ासोऽ वी ददम्
16009005a अवीरजोऽिभघात ते ा णो वा हत वया
16009005c यु े परािजतो वािस गत ी रव ल यसे
16009006a न वा यिभजानािम किमदं भरतषभ
16009006c ोत ं चे मया पाथ ि मा यातुमहिस
16009007 अजुन उवाच
16009007a यः स मेधवपुः ीमा बृह प कजलोचनः
16009007c स कृ णः सह रामेण य वा देहं दवं गतः
16009008a मौसले वृि णवीराणां िवनाशो शापजः
16009008c बभूव वीरा तकरः भासे रोमहषणः
16009009a ये ते शूरा महा मानः सहदपा महाबलाः
16009009c भोजवृ य धका यो यं तैहतं युिध
16009010a गदाप रघश नां सहाः प रघबाहवः
16009010c त एरकािभ नहताः प य काल य पययम्
16009011a हतं प शतं तेषां सह ं बा शािलनाम्
16009011c िनधनं समनु ा ं समासा ेतरे तरम्
16009012a पुनः पुनन मृ यािम िवनाशमिमतौजसाम्
16009012c िच तयानो यदूनां च कृ ण य च यशि वनः
16009013a शोषणं सागर येव पवत येव चालनम्
16009013c नभसः पतनं चैव शै यम े तथैव च
16009014a अ य
े महं म ये िवनाशं शा गध वनः
16009014c न चेह थातुिम छािम लोके कृ णिवनाकृ तः
16009015a इतः क तरं चा य छृ णु त ै तपोधन
16009015c मनो मे दीयते येन िच तयान य वै मु ः
16009016a प यतो वृि णदारा मम सह शः
16009016c आभीरै रनुसृ याजौ ताः प नदालयैः
16009017a धनुरादाय त ाहं नाशकं त य पूरणे
16009017c यथा पुरा च मे वीय भुजयोन तथाभवत्
16009018a अ ािण मे न ािन िविवधािन महामुने
16009018c शरा यमाप ाः णेनैव सम ततः
16009019a पु ष ा मेया मा श खच गदाधरः
16009019c चतुभुजः पीतवासा यामः प ायते णः
16009020a यः स याित पुर ता मे रथ य सुमहा ुितः
16009020c दहि पुसै यािन न प या यहम तम्
16009021a येन पूव द धािन श ुसै यािन तेजसा
16009021c शरै गा डीविनमु ै रहं प ा नाशयम्
16009022a तमप यि वषीदािम घूणामीव च स म
16009022c प रिन व णचेता शा त नोपलभेऽिप च
16009023a िवना जनादनं वीरं नाहं जीिवतुमु सहे
16009023c ु वैव िह गतं िव णुं ममािप मुमु दशः
16009024a न ाितवीय य शू य य प रधावतः
16009024c उपदे ु ं मम ेयो भवानहित स म
16009025 ास उवाच
16009025a शापिविनद धा वृ य धकमहारथाः
16009025c िवन ाः कु शादूल न ता शोिचतुमहिस
16009026a भिवत ं तथा ति द मेत महा मनाम्
16009026c उपेि तं च कृ णेन श े नािप पोिहतुम्
16009027a ैलो यमिप कृ णो िह कृ ं थावरज गमम्
16009027c सहेद यथा कतु कमु शापं मनीिषणाम्
16009028a रथ य पुरतो याित यः स च गदाधरः
16009028c तव ेहा पुराण षवासुदव
े तुभुजः
16009029a कृ वा भारावतरणं पृिथ ाः पृथुलोचनः
16009029c मो िय वा जग सव गतः व थानमु मम्
16009030a वया ि वह मह कम देवानां पु षषभ
16009030c कृ तं भीमसहायेन यमा यां च महाभुज
16009031a कृ तकृ यां वो म ये संिस ा कु पुंगव
16009031c गमनं ा कालं च ति ेयो मतं मम
16009032a बलं बुि तेज ितपि भारत
16009032c भवि त भवकालेषु िवप ते िवपयये
16009033a कालमूलिमदं सव जग ीजं धनंजय
16009033c काल एव समाद े पुनरे व यदृ छया
16009034a स एव बलवा भू वा पुनभवित दुबलः
16009034c स एवेश भू वेह परै रा ा यते पुनः
16009035a कृ तकृ यािन चा ािण गता य यथागतम्
16009035c पुनरे यि त ते ह तं यदा कालो भिव यित
16009036a कालो ग तुं ग त मु यां भवतामिप भारत
16009036c एत ेयो िह वो म ये परमं भरतषभ
16009037a एत चनमा ाय ास यािमततेजसः
16009037c अनु ातो ययौ पाथ नगरं नागसा वयम्
16009038a िव य च पुर वीरः समासा युिधि रम्
16009038c आच त थावृ ं वृ य धकजनं ित