‫ﻫﻔﺪه‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‬

‫‪1‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪1‬‬

‫‪1‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫‪1‬‬ ‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫‪1‬‬ ‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫‪2‬‬ ‫‪ 1-1‬ﻣﻌﻤﺎري ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي‬

‫‪3‬‬ ‫‪ 2-1‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫‪4‬‬ ‫‪ 1-2-1‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺴﺴﺘﻪ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫‪6‬‬ ‫‪ 2-2-1‬زﺑﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري‬

‫‪6‬‬ ‫‪ 3-1‬ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻃﻼﻋﺎت در ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ‬

‫ﭘﻨﺞ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪ 1-3-1‬اﻋﺪاد دودوﻳﻲ‬

‫‪10‬‬ ‫‪ 2-3-1‬اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ و ﺷﺎﻧﺰده‬

‫‪11‬‬ ‫‪ 3-3-1‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺒﻨﺎي اﻋﺪاد‬

‫‪16‬‬ ‫‪ 4-1‬ﻣﺘﻤﻢ اﻋﺪاد‬

‫‪16‬‬ ‫‪ 1-4-1‬ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺒﻨﺎ‬

‫‪18‬‬ ‫‪ 2-4-1‬ﻣﺘﻤﻢ در ﻣﺒﻨﺎي ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬

‫‪19‬‬ ‫‪ 3-4-1‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺘﻤﻢ ﻫﺎ‬

‫‪22‬‬ ‫‪ 4-4-1‬اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﻋﻼﻣﺖدار‬

‫‪25‬‬ ‫‪ 5-1‬ﺟﻤﻊ ﺣﺴﺎﺑﻲ‬

‫‪27‬‬ ‫‪ 6-1‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺣﺴﺎﺑﻲ‬

‫‪28‬‬ ‫‪ 7-1‬ﻛﺪﻫﺎي دودوﻳﻲ‬

‫‪29‬‬ ‫‪BCD‬‬ ‫‪ 1-7-1‬ﻛﺪ‬

‫‪31‬‬ ‫‪BCD‬‬ ‫‪ 2-7-1‬ﺟﻤﻊ‬

‫‪33‬‬ ‫‪ 3-7-1‬ﺣﺴﺎب دﻫﺪﻫﻲ‬

‫‪34‬‬ ‫‪ 4-7-1‬دﻳﮕﺮ ﻛﺪﻫﺎي دﻫﺪﻫﻲ‬

‫‪36‬‬ ‫‪ 5-7-1‬ﻛﺪ ﻛﺎراﻛﺘﺮاﺳﻜﻲ‬

‫‪37‬‬ ‫‪ASCII‬‬ ‫‪ 6-7-1‬ﻛﺪﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻨﺪه در‬

‫‪38‬‬ ‫‪ 7-7-1‬ﻛﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻄﺎ‬

‫ﺷﺶ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪43‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‬

‫‪43‬‬ ‫ﮔﻴﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫‪43‬‬ ‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫‪43‬‬ ‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫‪44‬‬ ‫‪ 1-2‬ﻣﻨﻄﻖ دودوﻳﻲ‬

‫‪44‬‬ ‫‪ 1-1-2‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻨﻄﻖ دودوﻳﻲ‬

‫‪46‬‬ ‫‪ 2-1-2‬ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‬

‫‪49‬‬ ‫‪ -2-2‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل‬

‫‪52‬‬ ‫‪ 1-2-2‬ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﺟﺒﺮ ﺑﻮل‬

‫‪56‬‬ ‫‪ 2-2-2‬ﻗﻀﺎﻳﺎي اﺻﻠﻲ و ﺧﻮاص ﺟﺒﺮ ﺑﻮل‬

‫‪58‬‬ ‫‪ 2-2-2-2‬ﺗﻘﺪم ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ‬

‫‪59‬‬ ‫‪ 3-2‬ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل‬

‫‪61‬‬ ‫‪ 1-3-2‬ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ‬

‫‪63‬‬ ‫‪ 2-3-2‬ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻤﺎل ﻣﻨﻄﻘﻲ‬

‫‪66‬‬ ‫‪ 4-2‬ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫‪69‬‬ ‫‪ 1-4-2‬ﮔﺴﺘﺮش ورودي ﮔﻴﺖﻫﺎ‬

‫‪72‬‬ ‫‪ 2-4-2‬ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﺠﺘﻤﻊ‬

‫‪79‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪3‬‬

‫‪79‬‬ ‫ﻓﺮم ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف و اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﺟﺒﺮ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫ﻫﻔﺖ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪79‬‬ ‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫‪79‬‬ ‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫‪80‬‬ ‫‪ 1-3‬ﻓﺮم ﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫‪80‬‬ ‫‪ 1-1-3‬ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻫﺎ‬

‫‪82‬‬ ‫‪ 2-1-3‬ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ‬

‫‪84‬‬ ‫‪ 3-1-3‬ﻣﻔﻬﻮم ﻓﺮم ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف‬

‫‪85‬‬ ‫‪ 4-1-3‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺳﺎزي ﺳﻄﻮح ﮔﻴﺖ‬

‫‪86‬‬ ‫‪ 5-1-3‬ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ‬

‫‪88‬‬ ‫‪ 6-1-3‬ﺿﺮب ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻫﺎ‬

‫‪89‬‬ ‫‪ 2-3‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻓﺮم ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬

‫‪93‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪4‬‬

‫‪93‬‬ ‫ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬

‫‪93‬‬ ‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫‪93‬‬ ‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫‪93‬‬ ‫‪ 1-4‬دﺳﺘﻜﺎري ﺟﺒﺮي‬

‫‪97‬‬ ‫‪ 2-4‬ﺳﺎده ﺳﺎزي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻘﺸﻪ ﻛﺎرﻧﻮ‬

‫‪98‬‬ ‫‪ 1-2-4‬ﻧﻘﺸﻪ دو ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻛﺎرﻧﻮ‬

‫‪99‬‬ ‫‪ 2-2-4‬ﻧﻘﺸﻪ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻛﺎرﻧﻮ‬

‫‪105‬‬ ‫‪ 3-2-4‬ﻧﻘﺸﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه‬

‫ﻫﺸﺖ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪109‬‬ ‫‪ 4-2-4‬ﻧﻘﺸﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻛﺎرﻧﻮ‬

‫‪112‬‬ ‫‪ 5-2-4‬ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ در ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ‬

‫‪114‬‬ ‫‪ 3-4‬ﺳﺎده ﺳﺎزي ﺑﺎ ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ‬

‫‪118‬‬ ‫‪ 4-4‬ﺣﺎﻻت ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ‬

‫‪123‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪5‬‬

‫‪123‬‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‪ NAND‬و‬

‫‪123‬‬ ‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫‪123‬‬ ‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫‪124‬‬ ‫‪NAND‬‬ ‫‪ 1-5‬ﻣﺪارﻫﺎي‬

‫‪125‬‬ ‫‪NAND‬‬ ‫‪ 1-1-5‬ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي دو ﺳﻄﺤﻲ ﮔﻴﺖ‬

‫‪128‬‬ ‫‪ 2-1-5‬روال ﺗﻬﻴﻪ ﻣﺪار ‪ NAND‬از ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل‬

‫‪128‬‬ ‫‪ 3-1-5‬ﻣﺪارﻫﺎي ‪ NAND‬ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺤﻲ‬

‫‪131‬‬ ‫‪ 2-5‬ﻣﺪارﻫﺎي ‪ NOR‬و روش ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي آﻧﻬﺎ‬

‫‪134‬‬ ‫‪ 3-5‬ﻣﻨﻄﻖ ﺳﻴﻤﻲ‬

‫‪136‬‬ ‫‪ 4-5‬ﻓﺮم ﻫﺎي ﻣﻔﻴﺪ ﮔﻴﺖ ﻫﺎ‬

‫‪137‬‬ ‫‪AND -OR-INVERT‬‬ ‫‪ 1-4-5‬ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي‬

‫‪138‬‬ ‫‪OR-AND -INVERT‬‬ ‫‪ 2-4-5‬ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي‬

‫‪140‬‬ ‫‪ 5-5‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ OR‬اﻧﺤﺼﺎري‬

‫‪143‬‬ ‫‪ 1-5-5‬ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد‬

‫ﻧﻪ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪146‬‬ ‫‪ 2-5-5‬ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﭼﻚ ﺗﻮازن‬

‫‪149‬‬ ‫‪ 6-5‬زﺑﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﺨﺖاﻓﺰاري )‪(HDL‬‬

‫‪151‬‬ ‫‪ 1-6-5‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﺪول‬

‫‪153‬‬ ‫‪ 2-6-5‬ﺗﺎﺧﻴﺮ در ﮔﻴﺖ ﻫﺎ‬

‫‪156‬‬ ‫‪ 3-6-5‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ‬

‫‪161‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪6‬‬

‫‪161‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫‪161‬‬ ‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫‪161‬‬ ‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫‪161‬‬ ‫‪ 1-6‬ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫‪164‬‬ ‫‪ 2-6‬روش ﺗﺤﻠﻴﻞ‬

‫‪164‬‬ ‫‪ 1-2-6‬ﺗﻬﻴﻪ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﺧﺮوﺟﻲ از ﻳﻚ ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬

‫‪166‬‬ ‫‪ 2-2-6‬ﺗﻬﻴﻪ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ از ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬

‫‪168‬‬ ‫‪ 3-6‬روش ﻃﺮاﺣﻲ‬

‫‪169‬‬ ‫‪ 1-3-6‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﻫﺎي ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻋﺪاد در ﻣﺒﻨﺎﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت‬

‫‪173‬‬ ‫‪ 4-6‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪهﻫﺎ و ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮔﺮﻫﺎي دودوﻳﻲ‬

‫‪173‬‬ ‫‪ 1-4-6‬ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬

‫‪175‬‬ ‫‪ 2-4-6‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ‬

‫‪177‬‬ ‫‪ 3-4-6‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه دودوﻳﻲ‬

‫ده‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪179‬‬ ‫‪ 4-4-6‬اﻧﺘﺸﺎر رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ‬

‫‪185‬‬ ‫‪ 5-4-6‬ﺗﻔﺮﻳﻖ دودوﻳﻲ‬

‫‪187‬‬ ‫‪ 6-4-6‬ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺮرﻳﺰ‬

‫‪189‬‬ ‫‪ 7-4-6‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه دﻫﺪﻫﻲ‬

‫‪189‬‬ ‫‪BCD‬‬ ‫‪ 8-4-6‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬

‫‪192‬‬ ‫‪ 5-6‬ﺿﺮب دودوﻳﻲ‬

‫‪194‬‬ ‫‪ 6-6‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮔﺮ ﻣﻘﺪار‬

‫‪195‬‬ ‫‪ 6-6‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮔﺮ ﻣﻘﺪار‬

‫‪199‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪7‬‬

‫‪199‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫‪199‬‬ ‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫‪199‬‬ ‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫‪200‬‬ ‫‪ 1-7‬ﻣﺪارات رﻣﺰﮔﺸﺎ )دﻳﻜﺪر(‬

‫‪202‬‬ ‫‪NAND‬‬ ‫‪ 1-1-7‬ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي دﻳﻜﺪر ﺑﺎ ﮔﻴﺖ‬

‫‪204‬‬ ‫‪ 2-1-7‬ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﺎ دﻳﻜﺪر‬

‫‪206‬‬ ‫‪ 2-7‬ﻣﺪارات رﻣﺰ ﮔﺬار )اﻧﻜﺪر(‬

‫‪208‬‬ ‫‪ 1-2-7‬اﻧﻜﺪر اوﻟﻮﻳﺖ‬

‫‪210‬‬ ‫‪ 3-7‬ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ‬

‫‪214‬‬ ‫‪ 1-3-7‬ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل‬

‫ﻳﺎزده‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪216‬‬ ‫‪ 2-3-7‬ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ‬

‫‪219‬‬ ‫‪ 4-7‬زﺑﺎن ‪ HDL‬ﺑﺮاي ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫‪220‬‬ ‫‪ 1-4-7‬ﻣﺪل ﺳﺎزي ﺳﻄﺢ ﮔﻴﺖ‬

‫‪222‬‬ ‫‪ 2-4-7‬ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ‬

‫‪224‬‬ ‫‪ 3-4-7‬ﻣﺪل ﺳﺎزي روﻧﺪ داده‬

‫‪228‬‬ ‫‪ 4-4-7‬ﻣﺪل ﺳﺎزي رﻓﺘﺎري‬

‫‪230‬‬ ‫‪ 5-4-7‬ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺴﺖ ﺳﺎده‬

‫‪239‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪8‬‬

‫‪239‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫‪239‬‬ ‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫‪239‬‬ ‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫‪240‬‬ ‫‪ 1-8‬ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬

‫‪241‬‬ ‫‪ 1-1-8‬اﻧﻮاع ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬

‫‪242‬‬ ‫‪ 2-8‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ و ﻟﭻ ﻫﺎ‬

‫‪243‬‬ ‫‪ 1-2-8‬ﻟﭻ ﻫﺎ‬

‫‪249‬‬ ‫‪ 3-8‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻟﭻ ﻫﺎ‬

‫‪251‬‬ ‫‪ 1-3-8‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ D‬ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻟﺒﻪ‬

‫‪254‬‬ ‫‪JK‬‬ ‫‪ 4-8‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي ‪ T‬و‬

‫‪255‬‬ ‫‪JK‬‬ ‫‪ 1-4-8‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬

‫دوازده‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪256‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪ 2-4-8‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬

‫‪256‬‬ ‫‪ 3-4-8‬ﺟﺪول ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ‬

‫‪258‬‬ ‫‪ 4-4-8‬ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺸﺨﺼﻪ‬

‫‪258‬‬ ‫‪ 5-4-8‬وروديﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻢ‬

‫‪260‬‬ ‫‪ 5-8‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺳﺎﻋﺖ دار‬

‫‪261‬‬ ‫‪ 1-5-8‬ﻣﻌﺎدﻻت ﺣﺎﻟﺖ‬

‫‪262‬‬ ‫‪ 2-5-8‬ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ‬

‫‪266‬‬ ‫‪ 6-8‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ورودي ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬

‫‪267‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪ 1-6-8‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي‬

‫‪269‬‬ ‫‪JK‬‬ ‫‪ 2-6-8‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي‬

‫‪272‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪ 3-6-8‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي‬

‫‪277‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪9‬‬

‫‪277‬‬ ‫ﺛﺒﺎت ﻫﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎ‬

‫‪277‬‬ ‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫‪277‬‬ ‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫‪278‬‬ ‫‪ 1-9‬ذﺧﻴﺮهﺳﺎزي دودوﻳﻲ و ﺛﺒﺎت ﻫﺎ‬

‫‪278‬‬ ‫‪ 1-1-9‬ﺛﺒﺎتﻫﺎ‬

‫‪279‬‬ ‫‪ 2-1-9‬اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻴﻦ ﺛﺒﺎﺗﻲ‬

‫‪282‬‬ ‫‪ 3-1-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎ‬

‫ﺳﻴﺰده‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪282‬‬ ‫‪ 2-9‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ در ﺛﺒﺎتﻫﺎ‬

‫‪284‬‬ ‫‪ 1-2-9‬ﺛﺒﺎت ﺑﺎ ﺑﺎرﺷﺪن ﻣﻮازي‬

‫‪286‬‬ ‫‪ 2-2-9‬ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮﻫﺎ‬

‫‪287‬‬ ‫‪ 3-2-9‬اﻧﺘﻘﺎل ﺳﺮﻳﺎل‬

‫‪290‬‬ ‫‪ 4-2-9‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﺮﻳﺎل‬

‫‪294‬‬ ‫‪ 5-2-9‬ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ‬

‫‪295‬‬ ‫‪ 6-2-9‬اﻧﻮاع ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮﻫﺎ‬

‫‪297‬‬ ‫‪ 3-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎي ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ‬

‫‪298‬‬ ‫‪ 1-3-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ دودوﻳﻲ‬

‫‪302‬‬ ‫‪ 2-3-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ‪ BCD‬ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ‬

‫‪305‬‬ ‫‪ 4-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎي ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫‪305‬‬ ‫‪ 1-4-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه دودوﻳﻲ‬

‫‪307‬‬ ‫‪BCD‬‬ ‫‪ 2-4-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬

‫‪309‬‬ ‫‪ 3-4-9‬ﺑﺎﻻ‪ -‬ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎر دودوﻳﻲ‬

‫‪311‬‬ ‫‪ 4-4-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه دودوﻳﻲ ﺑﺎ ﺑﺎر ﺷﺪن ﻣﻮازي‬

‫‪315‬‬ ‫‪ 5-9‬اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎ‬

‫‪315‬‬ ‫‪ 1-5-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي‬

‫‪317‬‬ ‫‪ 2-5-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺟﺎﻧﺴﻮن‬

‫‪319‬‬ ‫‪ 3-5-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺑﺎ ﺣﺎﻻت ﺑﻲ اﺳﺘﻔﺎده‬

‫ﭼﻬﺎرده‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪323‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺆاﻻت ﺧﻮدآزﻣﺎﻳﻲ‬

‫‪342‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺎﻣﻪ‬

‫‪343‬‬ ‫ﺳﻮاﻻت ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ‬

‫‪347‬‬ ‫واژه ﻧﺎﻣﻪ‬

‫‪347‬‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ‬

‫‪353‬‬ ‫واژه ﻧﺎﻣﻪ‬

‫‪353‬‬ ‫ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬

‫‪359‬‬ ‫ﻟﻴﺴﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺮاﺟﻊ‬

‫ﭘﺎﻧﺰده‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﺷﺎﻧﺰده‬

www.txt.ir
 ‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‬
‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻓﺼﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺮاي داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﭘﻴﺎم ﻧﻮر در رﺷﺘﻪ‬
‫ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﺑﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﻧﺮماﻓﺰار ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻬﻴﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺳﻌﻲ ﺑﺮ آن ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺪرﻳﺲ درس ﺳﻪ واﺣﺪي ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻻزم ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺲ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻧﻪ ﻓﺼﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در اﺑﺘﺪاي ﻛﺘﺎب ﻟﻴﺴﺖ ﺳﺮ ﻓﺼﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻗﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻧﺘﻬﺎي ﻛﺘﺎب ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي‬
‫از ﺳﺆاﻻت ﺷﺎﻣﻞ ‪ 90‬ﺳﺌﻮال ﺗﺴﺘﻲ و ‪ 23‬ﺳﺌﻮال ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺎﻣﻪ ﺳﺆاﻻت‬
‫ﺗﺴﺘﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻟﺰوم ﺟﺎﮔﺬاري ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﻲ ﻛﻠﻤﺎت ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺑﺮاي راﺣﺘﻲ ﻓﻬﻢ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن‬
‫دو واژه ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ و ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ در اﻧﺘﻬﺎي ﻛﺘﺎب آﻣﺪه‬

‫ﻫﻔﺪه‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻔﺤﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻛﺘﺎب ﻟﻴﺴﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺎﺧﺬ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي آﮔﺎﻫﻲ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن اراﺋﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﺎ دﻗﺖ ﻧﻈﺮ ﻓﺮاوان ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻮاد و ﺗﺠﻬﻴﺰات آﻣﻮزﺷﻲ‬
‫ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻨﻮﺳﻴﻠﻪ از ﺟﻨﺎب آﻗﺎي اﻛﺒﺮي ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از آن ﻋﺰﻳﺰان‬
‫ﻗﺪرداﻧﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻛﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ درﺳﻲ در داﻧﺸﮕﺎه ﭘﻴﺎم ﻧﻮر اﻋﻼم ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻌﻠﺖ ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻮدن‬
‫زﻣﺎن اﻣﻜﺎن رﻓﻊ ﻛﻠﻴﻪ اﻳﺮادات ﺗﺎﻳﭙﻲ و ﻧﮕﺎرﺷﻲ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎ وﺟﻮد ﺳﻌﻲ و دﻗﺖ‬
‫ﻓﺮاوان در ﭘﺪﻳﺪ آوردن اﺛﺮي ﺧﻮدﺧﻮان ﺿﻤﻦ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﺮادات اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬در ﻧﻮﺑﺖ اول‬
‫ﺗﻴﺮاژ اﻳﻦ اﺛﺮ ﻣﺤﺪود ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ در ﻧﻴﻤﺴﺎل آﻳﻨﺪه ﺑﻌﺪ از درﻳﺎﻓﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات اﺻﻼﺣﻲ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان‪ ،‬اﺳﺎﺗﻴﺪ و داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﺎپ در ﺗﻴﺮاژ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﻗﺪام ﮔﺮدد‪.‬‬

‫در ﭘﺎﻳﺎن از آﻗﺎي ﻣﻬﻨﺪس ﻛﺎﻣﻴﺎر آﻫﻨﻜﻮب ﻛﻪ در ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻫﻤﻜﺎري‬
‫ﺷﺎﻳﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻣﻲ ﻛﻨﻢ‪.‬‬

‫داود ﻛﺮﻳﻢ زادﮔﺎنﻣﻘﺪم‬

‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1385‬‬

‫ﻫﺠﺪه‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪1‬‬

‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻛﻠﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎ و ﻣﻌﻤﺎري ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻠﻲ ﻣﻄﺮح‬
‫ﺷﺪه و در اداﻣﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺒﻨﺎﻫﺎي اﻋﺪاد و روش ﻫﺎي ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ ﺷﺮح‬
‫داده ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺘﻤﻢ ﻫﺎي اﻋﺪاد ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﻧﻮاع‬
‫اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﻋﻼﻣﺖ دار ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬در اداﻣﻪ اﻧﻮاع ﻛﺪﻫﺎي دودوﻳﻲ و‬
‫دﻫﺪﻫﻲ و ‪ ...‬ﻧﻴﺰ اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻋﻨﺎوﻳﻦ زﻳﺮ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬ ‫•‬

‫ﻣﺒﻨﺎﻫﺎي اﻋﺪاد‬ ‫•‬

‫روش ﻫﺎي ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻋﺪاد در ﻣﺒﻨﺎﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫•‬

‫ﻣﺘﻤﻢ ﻫﺎي اﻋﺪاد‬ ‫•‬

‫اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﻋﻼﻣﺖدار‬ ‫•‬

‫ﺟﻤﻊ و ﺗﻔﺮﻳﻖ اﻋﺪاد‬ ‫•‬

‫اﻧﻮاع ﺟﺪاول و ﻛﺪﻫﺎي دودوﻳﻲ و ‪...‬‬ ‫•‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪2‬‬

‫‪ 1-1‬ﻣﻌﻤﺎري‪ 1‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي‬

‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻫﺎ و ﺳﺨﺖ اﻓﺰارﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از دو ﻧﻮع ﻣﻌﻤﺎري ﻧﺮماﻓﺰاري و ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﺎري‬
‫ﻧﺮماﻓﺰار‪ 2‬ﺑﻪﺻﻮرت ﻛﻠﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از دﺳﺘﻮرات و ﻓﺮﻣﺖ اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﺎري ﺳﺨﺖ اﻓﺰار‪ 3‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎي ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫واﺣﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫واﺣﺪ ﻛﻨﺘﺮل‬

‫‪CPU‬‬
‫وﺳﺎﻳﻞ‬
‫ورودي و‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫)ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎﻓﻈﻪ اﺻﻠﻲ و ﻓﺮﻋﻲ(‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :1-1‬ﺷﻤﺎي ﻛﻠﻲ از ﻣﻌﻤﺎري ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي‬

‫ﭘﺮدازﻧﺪه‪ 4‬ﻛﻪ اﺑﺰاري اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺗﻔﺴﻴﺮ و اﺟﺮاء دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻫﺎ‬ ‫•‬

‫ﺣﺎﻓﻈﻪ‪ 5‬ﻛﻪ اﺑﺰاري اﺳﺖ ﺑﺮاي ذﺧﻴﺮهﺳﺎزي دادهﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ‬ ‫•‬

‫اﺑﺰار اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﻦ اﺟﺰاء داﺧﻠﻲ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ و ﻳﺎ ﻣﺎﺑﻴﻦ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ و ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫•‬

‫ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬

‫‪1‬‬
‫‪Architecture‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Software Architecture‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Hardware Architecture‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Processor‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Memory‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪3‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ 1-1‬ﻣﻌﻤﺎري ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي را ﺑﻪﺻﻮرت ﺷﻤﺎﺗﻴﻚ و ﻛﻠﻲ ﻧﺸﺎن‬

‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در آن ﻧﺤﻮه ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ 2-1‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫اﻣﺮوزه ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻣﺪارات ﺑﺮﻗﻲ و‪ ...‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ در ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻋﻠﻮم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺨﺎﺑﺮات‪ ،‬ﺗﺠﺎرت‪،‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت رﻳﺎﺿﻲ و ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻧﺎوﺑﺮي ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎ و ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﺟﺮاﺣﻲ‪،‬‬
‫اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ و ﺑﺴﻴﺎري از دﻳﮕﺮ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺜﺎل از ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎل‪ ،‬ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻫﻤﻪ ﻣﻨﻈﻮره اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ‬
‫ﻳﻚ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ دﻳﺠﻴﺘﺎل‪ ،‬ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﺑﻮدن آن اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ رﺷﺘﻪ اي از دﺳﺘﻮرات‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ را ﻛﻪ روي داده ﻫﺎي ﻣﻔﺮوض ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬دﻧﺒﺎل ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎ داده ﺧﻮد را ﻃﺒﻖ ﻧﻴﺎز اﻧﺘﺨﺎب و اﺟﺮا ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻧﻌﻄﺎف‪ ،‬ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎي‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﻨﻈﻮره دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت را در ﻣﺤﺪوده وﺳﻴﻌﻲ از‬
‫ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﻬﺎي اﺻﻠﻲ ﻳﻚ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از واﺣﺪ ﺣﺎﻓﻈﻪ‪ ،‬واﺣﺪ‬
‫ﭘﺮدازش ﻣﺮﻛﺰي و واﺣﺪﻫﺎي ورودي‪-‬ﺧﺮوﺟﻲ‪ ،‬واﺣﺪ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و دادهﻫﺎي وارده‪،‬‬
‫ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪه و ﻣﻴﺎﻧﻲ را ذﺧﻴﺮه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬واﺣﺪ ﭘﺮدازش ﻣﺮﻛﺰي اﻋﻤﺎل ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ و دﻳﮕﺮ‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎت روي دادهﻫﺎ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ آﻧﭽﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬داده ﻫﺎ و‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺎرﺑﺮ آﻣﺎده ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ وﺳﺎﻳﻞ ورودي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻔﺤﻪ ﻛﻠﻴﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺜﻞ ﭼﺎﭘﮕﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت را‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫ورودي‪-‬ﺧﺮوﺟﻲ وﺻﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ از وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻔﻴﺪ واﺣﺪ ﻣﺨﺎﺑﺮه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺒﺎدل داده را‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻛﺎرﺑﺮان ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻳﻚ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ دﻳﺠﻴﺘﺎل دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت رﻳﺎﺿﻲ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻗﺎدر اﺳﺖ اﻋﻤﺎل‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪4‬‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻲ را ﻫﻢ اﺟﺮا ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻬﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺮاﻳﻂ داﺧﻠﻲ‬
‫ﻳﺎ ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 1-2-1‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺴﺴﺘﻪ‪ 1‬در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﻳﻜﻲ از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎل‪ ،‬ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي آﻧﻬﺎ در دﺳﺘﻜﺎري ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺴﺴﺘﻪ‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻨﺎﻫﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﺪود ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‬
‫ﮔﺴﺴﺘﻪ را داراﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ 10‬رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ‪ 26 ،‬ﺣﺮف‬
‫اﻟﻔﺒﺎء‪ 64 ،‬ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺎزي ﺷﻄﺮﻧﺞ‪ .‬ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل اوﻟﻴﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﺪدي ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ‪ ،‬ارﻗﺎم ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎم دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻳﺎ رﻗﻤﻲاز‬
‫اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺴﺴﺘﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ در ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ‬
‫ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻴﮕﻨﺎل‪ 2‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬راﻳﺞ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از وﻟﺘﺎژ و ﺟﺮﻳﺎن‪ .‬وﺳﺎﻳﻞ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﺮاﻧﺰﻳﺴﺘﻮر در ﻣﺪاراﺗﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎ را ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﺳﻴﮕﻨﺎلﻫﺎ در‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ اﻣﺮوزي‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ دو ﻣﻘﺪار را دارا ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻧﻬﺎ را دودوﻳﻲ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ رﻗﻢ دودوﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد دو ﻣﻘﺪار‬
‫دارد‪ 0 :‬و ‪ .1‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺴﺴﺘﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ از ﺑﻴﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﺪﻫﺎي دودوﻳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺶ‬
‫داده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ارﻗﺎم دﻫﺪﻫﻲ ‪ 0‬ﺗﺎ ‪ 9‬در ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻋﺪاد دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﻛﺪ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺘﻲ ﻧﺸﺎن‬
‫داده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﮔﺮوه ﻫﺎﻳﻲ از ﺑﻴﺖﻫﺎ ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ‬
‫ﺳﻤﺒﻠﻬﺎي ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺳﭙﺲ در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ در ﻗﺎﻟﺐ دﻳﺠﻴﺘﺎل‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺳﻴﺴﺘﻤﻲاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﮔﺴﺴﺘﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ دودوﻳﻲ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Discrete Elements‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Signal‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪5‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﻛﻤﻴﺘﻬﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻳﺎ ذاﺗﺎً ﮔﺴﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﻳﺎ از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻳﻚ ﻟﻴﺴﺖ ﺣﻘﻮق ذاﺗﺎً ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻳﺎ روﻳﺪاد ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺑﻮده و‬
‫ﺣﺎوي‪ :‬ﻧﺎم ﻛﺎرﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺗﺎﻣﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻫﻔﺘﮕﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ و ﻏﻴﺮه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮداﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻛﺎرﻣﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎدﻳﺮ داده ﮔﺴﺴﺘﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎﻳﻲ‬
‫)ﻧﺎم ﻫﺎ(‪ ،‬ارﻗﺎم )ﺣﻘﻮق(‪ ،‬و ﻧﻤﺎدﻫﺎ ﻳﺎ ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي ﺧﺎص )ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ($‬ﭘﺮدازش ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬از‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻳﻚ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺧﺎﺻﻲ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪول ﺛﺒﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﺮد ﻣﺤﻘﻖ داده ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ را‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ وﻟﻲ ﻫﺮ ﻛﻤﻴﺖ در ﺟﺪول را از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬در‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺣﺎﻻت ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري از ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻮدﻛﺎر ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﻣﺒﺪل آﻧﺎﻟﻮگ ﺑﻪ دﻳﺠﻴﺘﺎل اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل در ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺗﺠﺎري دﻻﻳﻞ اﺳﺎﺳﻲ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻌﻮﻳﺾ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ در ﻳﻚ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺳﺨﺖاﻓﺰار ﻳﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺳﺘﻔﺎده در ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت را ﺧﻮاﻫﺪداﺷﺖ‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﺷﺪﻳﺪ در وﺳﺎﻳﻞ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ در‬
‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﺠﺘﻤﻊ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻣﺮﺗﺒﺎً روي ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد ﺗﺮاﻧﺰﻳﺴﺘﻮرﻫﺎ‬
‫در ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻴﻠﻴﻜﺎن‪ ،‬ﺗﻮاﺑﻊ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮي ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮ واﺣﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫و ﻗﻴﻤﺖ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل روز ﺑﺮوز ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ‬
‫ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﺠﺘﻤﻊ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻲ ﺗﺎ ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻋﻤﻞ در ﺛﺎﻧﻴﻪ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺪﻫﺎي اﺻﻼح ﺧﻄﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل را ﺑﻪ ﺷﺪت اﻃﻤﻴﻨﺎن‬
‫ﺑﺨﺶ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺜﺎﻟﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮع‪ ،‬دﻳﺴﻚ ﭼﻨﺪ ﻛﺎره دﻳﺠﻴﺘﺎل )‪ (DVD‬اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪6‬‬

‫اﻃﻼﻋﺎت وﻳﺪﻳﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺻﻮﺗﻲ و دﻳﮕﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﺪون از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻗﻠﻢ داده‪،‬‬
‫ﺿﺒﻂ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ 2-2-1‬زﺑﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﺨﺖاﻓﺰاري‬

‫ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎل از ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﻣﺎژولﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‪ 2‬ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاي درك‬
‫ﻋﻤﻞ ﻫﺮ ﻣﺎژول‪ ،‬داﻧﺶ و آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل و ﻋﻤﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ آﻧﻬﺎ ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﮔﺮاﻳﺶ ﻣﻬﻢ در ﻃﺮاﺣﻲ دﻳﺠﻴﺘﺎل‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از زﺑﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﺨﺖاﻓﺰاري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻋﻲ زﺑﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻦ‬ ‫‪HDL‬‬

‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬اﻳﻦ زﺑﺎن ﺑﺮاي ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎل و اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﺻﺤﺖ ﻋﻤﻞ‬
‫آن ﻗﺒﻞ از ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪ 3-1‬ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻃﻼﻋﺎت در ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻛﻤﻴﺖﻫﺎي ﮔﺴﺴﺘﻪ اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮم‬
‫دودوﻳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪه اﻧﺪ را دﺳﺘﻜﺎري ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻋﻤﻠﻮﻧﺪﻫﺎي ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ در‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت را ﻣﻲﺗﻮان در ﺳﻴﺴﺘﻢ دودوﻳﻲ ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ .‬دﻳﮕﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺴﺴﺘﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ارﻗﺎم‬
‫دﻫﺪﻫﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺪﻫﺎي دودوﻳﻲ ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮدازش داده ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ دودوﻳﻲ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻴﮕﻨﺎلﻫﺎي دودوﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ در‬
‫ﻋﻨﺎﻃﺮ دودوﻳﻲ ذﺧﻴﺮه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ ‪ 2-1‬ﺳﺎﺧﺘﺎر درﺧﺘﻮارهاي ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻧﻮاع اﻃﻼﻋﺎت‬
‫را در ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ‪.‬ﻫﺪف اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ دودوﻳﻲ‬
‫ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻌﺪي در ﻓﺼﻞﻫﺎي آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫) ‪Hardware Description Language ( HDL‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Digital Modules‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪7‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫دودوﻳﻲ‬
‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ‬
‫ﻣﻤﻴﺰ ﺛﺎﺑﺖ‬

‫دﻫﺪﻫﻲ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﻋﺪدي‬
‫دودوﻳﻲ‬
‫داده‬
‫ﻣﻤﻴﺰ ﺷﻨﺎور‬
‫ﻏﻴﺮ ﻋﺪدي‬
‫دﻫﺪﻫﻲ‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :2-1‬ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻃﻼﻋﺎت در ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ‬

‫‪ 1-3-1‬اﻋﺪاد دودوﻳﻲ‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻳﻚ ﻋﺪد ﺑﺎ ﻧﻘﻄﻪ اﻋﺸﺎري ﺑﺎ ﻳﻜﺴﺮي ﺿﺮاﻳﺐ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪a5a4a3a2a1a0.a-1a-2a-3‬‬

‫ﻣﻜﺎن ﻋﺪد را ﻧﺸﺎن‬ ‫‪x‬‬ ‫و ‪2‬و‪ ...‬و ‪ (9‬ﺑﻮده و‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﺮ ﻳﻚ از ده رﻗﻢ )‪ 0‬و‬ ‫‪ax‬‬ ‫ﻛﻪ ﺿﺮاﻳﺐ‬
‫ﻛﻪ ﺿﺮﻳﺐ در آن ﺿﺮب ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻣﺸﺨﺺ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬و از اﻳﻦ رو ﺗﻮان‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪105a5+104a4+103a3+102a2+101a1+100a0+10-1a-1+10-2a-2+10-3a-3‬‬

‫ﺻﺪﺗﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫‪5‬‬ ‫ﻫﺰارﺗﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‬ ‫‪6‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻲ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ‬ ‫‪6548‬‬ ‫ﻳﻚ ﻋﺪد دﻫﺪﻫﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫‪10‬‬ ‫واﺣﺪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻫﺰارﻫﺎ‪ ،‬ﺻﺪﻫﺎ و ‪ ...‬ﺗﻮاﻧﻲ از‬ ‫‪8‬‬ ‫دهﺗﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻼوه‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻋﻼوه‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﺎن ﺿﺮاﻳﺐ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻗﻴﻖﺗﺮ‪ 6548 ،‬را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪8‬‬

‫‪6* 10ˆ3 + 5* 10 ˆ2 + 4 * 10 ˆ1 + 8 * 10ˆ0‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻣﻌﻤﻮل اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺿﺮاﻳﺐ را ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ و ﺗﻮان ﻫﺎي ﻻزم ‪ 10‬را از‬
‫ﻣﻜﺎن آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫رﻗﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و‬ ‫‪10‬‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا از‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ را در ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﺿﺮب ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ دودوﻳﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻋﺪاد ﻣﺘﻔﺎوت‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺿﺮاﻳﺐ در ﺗﻮاﻧﻲ از‬
‫‪ax‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮاﻳﺐ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﻓﻘﻂ دو ﻣﻘﺪار ﻣﻤﻜﻦ را دارﻧﺪ‪ 0 :‬و ‪ 1‬ﻫﺮ ﺿﺮﻳﺐ‬
‫‪26.75‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪11010.11‬‬ ‫در ‪ 2ˆx‬ﺿﺮب ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻌﺎدل دﻫﺪﻫﻲ ﻋﺪد دودوﻳﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ از ﺿﺮب ﺿﺮاﻳﺐ در ﺗﻮان ﻫﺎﻳﻲ از ‪ 2‬ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬
‫‪1*2ˆ4+1*2ˆ3+0*2ˆ2+1*2ˆ1+0*2ˆ0+1*2ˆ -1+1*2ˆ -2=26.75‬‬

‫در ﺿﺮاﻳﺐ‬ ‫‪r‬‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﺗﻮاﻧﻬﺎي‬ ‫‪r‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﻋﺪد در ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ اش ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪an0rn+an-10rn-1+000+a20r2+a10r1+a0+a-10r-1+a-20r-2+000+ r-m a-m.‬‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻔﻜﻴﻚ اﻋﺪاد در ﻣﺒﻨﺎﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪،‬‬ ‫‪r-1‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻴﻦ‬ ‫‪ax‬‬ ‫ﻛﻪ ﺿﺮاﻳﺐ‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ را در داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ و اﻧﺪﻳﺲ ﻣﺒﻨﺎ را در زﻳﺮ آن ﻣﻲ ﮔﺬارﻳﻢ )ﺑﻪ ﺟﺰ در‬
‫اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻮا ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ دﻫﺪﻫﻲ ﺑﻮدن اﺳﺖ(‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ارﻗﺎم در ﻳﻚ ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﺑﻴﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫اﺳﺖ در ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺒﻨﺎ ﻧﻘﺸﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﻴﺖ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﺳﺖ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼً‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻛﻪ ﺿﺮاﻳﺐ آن‬ ‫‪2‬‬ ‫دودوﻳﻲ ﺑﻪ دﻫﺪﻫﻲ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﺗﻮاﻧﻬﺎﻳﻲ از‬
‫ﻋﺪد زﻳﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪(101101) 2=32+8+4+1= (45)10‬‬

‫‪2‬‬ ‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دﻫﺪﻫﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺟﻤﻊ ﭼﻬﺎر ﺗﻮان از‬ ‫‪1‬‬ ‫در ﻋﺪد ﻓﻮق ﭼﻬﺎر ﻋﺪد‬
‫درﺟﺪول‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻮان‬ ‫‪2‬‬ ‫اﻋﺪاد اول )ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ﻣﻌﺎدل ‪ 3‬ﺑﺎﻳﺖ( ﺣﺎﺻﻞ از‬ ‫‪24‬‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪9‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﺷﻜﻞ‪ 3-1‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺳﺘﻮن ﻫﺎ ﻳﻚ در ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻳﻚ ﺑﺎﻳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ‪ 8‬ﺑﻴﺖ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ راﺣﺖ ﺗﺮ ﺑﺘﻮان ﻧﻤﺎﻳﺶ دودوﻳﻲ را ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪256‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪65536‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪512‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪131072‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1024‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪262144‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪2048‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪524288‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪4096‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪1048576‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪8192‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪2097152‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪16384‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪4194304‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪458‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪32768‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪8388608‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :3–1‬ﺗﻮاﻧﻬﺎﻳﻲ از ‪2‬‬

‫از ﻫﻤﺎن ﻗﻮاﻋﺪ دﻫﺪﻫﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪r‬‬ ‫اﻋﻤﺎل ﺣﺴﺎﺑﻲ ﺑﺎ اﻋﺪادي در ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺟﺰ ‪ 10‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ دﻗﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ‪ r‬رﻗﻢ ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺟﻤﻊ دو ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ دﻫﺪﻫﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ‬
‫ارﻗﺎم ﺟﻤﻊ در ﻫﺮ ﻣﻜﺎن ﺑﺎ ارزش ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ‪ 0‬ﻳﺎ ‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ ﺣﺎﺻﻞ در ﻳﻚ‬
‫ﻣﻜﺎن ﻣﻔﺮوض‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺟﻔﺖ رﻗﻢ ﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ )ﺑﺎارزش ﺗﺮ( ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎل زﻳﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪:‬‬

‫‪101101‬‬
‫‪+100111‬‬
‫‪1010100‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ‪:‬‬

‫ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻛﻤﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻫﻤﺎن ﻗﻮاﻧﻴﻦ دﻫﺪﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ اﻳﻦ‬
‫را ﺑﻪ رﻗﻢ ﻣﻔﺮوق ﻣﻨﻪ ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ‪) .‬ﻗﺮض در ﺳﻴﺴﺘﻢ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻛﻪ ﻗﺮض در ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﺑﺎ ارزش‪،‬‬
‫دﻫﺪﻫﻲ‪ 10 ،‬واﺣﺪ ﺑﻪ رﻗﻢ ﻣﻔﺮوق ﻣﻨﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ(‪.‬‬

‫‪10110‬‬
‫‪-10011‬‬
‫‪000110‬‬ ‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ‪:‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪10‬‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻋﻤﻞ ﺿﺮب ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺎده اﺳﺖ‪ .‬ارﻗﺎم ﻣﻀﺮوبﻓﻴﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ‬
‫ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺎي ﺟﺰﻳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 0‬ﻳﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﻀﺮوب ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1011‬‬
‫‪×101‬‬
‫‪1011‬‬
‫‪0000‬‬
‫‪1011‬‬
‫‪10111‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ‪:‬‬

‫‪ 2-3-1‬اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ و ﺷﺎﻧﺰده‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ از ﻣﺒﻨﺎي دو ﺑﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ و ﺷﺎﻧﺰده‪ ،‬و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪه اي در ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎي‬
‫دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ‪ 2ˆ3=8‬و ‪ 2ˆ4=16‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ رﻗﻢ در ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻪ رﻗﻢ دودوﻳﻲ و ﻫﺮ رﻗﻢ در ﻣﺒﻨﺎي ﺷﺎﻧﺰده ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر رﻗﻢ دودوﻳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﻗﻢ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي‬ ‫‪r‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ارﻗﺎم ﻛﻤﺘﺮ از‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ از‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺿﺮاﻳﺐ از ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻫﺪﻫﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﻋﺪد از‬
‫ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ ﺑﺮاي ﺗﻜﻤﻴﻞ ‪ 10‬رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫در زﻳﺮ ﺟﺪوﻟﻲ از ﺷﺎﻧﺰده ﻋﺪد اول در ﻣﺒﻨﺎﻫﺎي دﻫﺪﻫﻲ‪ ،‬دودوﻳﻲ‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﺗﺎﻳﻲ و‬
‫ﺷﺎﻧﺰدهﺗﺎﻳﻲ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺟﺪول ﺷﻜﻞ ‪ 4-1‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ دو ﺳﺘﻮن ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻣﺒﻨﺎﻫﺎي ﻫﺸﺖ و ﺷﺎﻧﺰده ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح ﻫﺮ ﻳﻚ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪7 ، 6 ،5 ، 4 ، 3 ، 2 ، 1 ، 0‬‬ ‫ﺑﺎ ﻫﺸﺖ رﻗﻢ‬ ‫‪8‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻫﺸﺖ ﻫﺸﺘﻲ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ارﻗﺎم ‪ 8‬و ‪ 9‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻳﻚ ﻋﺪد ﻫﺸﺖ ﻫﺸﺘﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪11‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫دﻫﺪﻫﻲ‬ ‫دودوﻳﻲ‬ ‫ﻫﺸﺘﺎﻳﻲ‬ ‫ﺷﺎﻧﺰده ﺗﺎﻳﻲ‬

‫)ﻣﺒﻨﺎي ‪(10‬‬ ‫)ﻣﺒﻨﺎي ‪(2‬‬ ‫)ﻣﺒﻨﺎي ‪(8‬‬ ‫)ﻣﺒﻨﺎي ‪(16‬‬
‫‪00‬‬ ‫‪0000‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪0001‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪02‬‬ ‫‪0010‬‬ ‫‪02‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪03‬‬ ‫‪0011‬‬ ‫‪03‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪04‬‬ ‫‪0100‬‬ ‫‪04‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪05‬‬ ‫‪0101‬‬ ‫‪05‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪06‬‬ ‫‪0110‬‬ ‫‪06‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪07‬‬ ‫‪0111‬‬ ‫‪07‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪08‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪09‬‬ ‫‪1001‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪1010‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪1011‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪1101‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪1110‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪1111‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪F‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :4-1‬اﻋﺪاد ﺑﺎ ﻣﺒﻨﺎﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﺎدل دﻫﺪﻫﻲ‬ ‫‪537.4‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻟﻲ از ﻳﻚ ﻋﺪد ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ ﻋﺪد‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﻋﺪد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺳﺮي از ﺗﻮاﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺒﻨﺎي ‪ 8‬ﺑﺴﻂ دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫‪(537.4) 8 = 5*8ˆ2 + 3*8ˆ1 +7*8ˆ0 +4*8ˆ -1 = (351.5)10‬‬

‫در ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻋﺪاد ﺷﺎﻧﺰده ﺷﺎﻧﺰدﻫﻲ )ﻣﺒﻨﺎي ‪ ،(16‬ده رﻗﻢ اول از ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻫﺪﻫﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫‪15‬‬ ‫و‬ ‫‪14 ،13 ،12 ،11 ،10‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺮوف ‪E ،D ،C ،B ،A‬و‪ F‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﺟﺎي ارﻗﺎم‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎﻟﻲ از ﻳﻚ ﻋﺪد در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 16‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪(B65F) 16 = 11 *16ˆ3 + 6*16ˆ2 + 5*16ˆ1+ 15*16ˆ0 = (46687)10‬‬

‫‪ 3-3-1‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺒﻨﺎي اﻋﺪاد‬

‫ﺑﻪ ﻣﺒﻨﺎي ده ﺑﺎ ﺑﺴﻂ ﻋﺪد ﺑﻪ‬ ‫‪r‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳﻚ ﻋﺪد در ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺳﺮي از ﺗﻮاﻧﻬﺎ و ﺟﻤﻊ ﻫﻤﻪ ﺟﻤﻼت اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﻣﻌﻜﻮس ﻳﻚ ﻋﺪد دﻫﺪﻫﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻋﺪد در ﻣﺒﻨﺎي ‪ r‬رواﻟﻲ ﻛﻠﻲ را اراﺋﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﺪد‬
‫ﺣﺎوي ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻤﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﻋﺪد ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺻﺤﻴﺢ و ﻛﺴﺮي ﺗﻔﻜﻴﻚ ﮔﺮدد‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪12‬‬

‫زﻳﺮا ﻫﺮ ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳﻚ ﻋﺪد ﺻﺤﻴﺢ دﻫﺪﻫﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫و ﺟﻤﻊ اًوري‬ ‫‪r‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻋﺪد و ﻫﻤﻪ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺑﺮ‬ ‫‪r‬‬ ‫ﻋﺪد در ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫دودوﻳﻲ ﺑﻪ ﻫﺸﺖ ﻫﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﺎ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺳﻪ رﻗﻤﻲ در‬
‫دو ﻃﺮف ﻧﻘﻄﻪ دودوﻳﻲ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮔﺮوه ﻳﻚ رﻗﻢ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ ﺗﻌﻠﻖ‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺜﺎل زﻳﺮ روال ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬
‫‪(10 110 001 101 011. 111 1 0000 0110)2=(26153.7406)8‬‬

‫‪261537406‬‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ از ﻣﺒﻨﺎي دو ﺑﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﺷﺎﻧﺰده ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ روﻧﺪ ﻓﻮق اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ‬
‫ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻫﺎي ﭼﻬﺎر رﻗﻤﻲ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪(10 1101 0111 1010 . 1111 0110)2= (2D7A. F6) 16‬‬

‫‪2D7AF6‬‬

‫در اداﻣﻪ ﻣﺜﺎل ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :1‬ﻋﺪد ‪ 41‬را ﺑﻪ دودوﻳﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪدﺳﺖ آﻳﺪ‬ ‫‪1/2‬‬ ‫و ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه‬ ‫‪20‬‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫‪2‬‬ ‫را ﺑﺮ‬ ‫‪41‬‬ ‫اﺑﺘﺪا‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ و ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﺟﺪﻳﺪي ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ‬
‫اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺿﺮاﻳﺐ ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﻣﻮرد‬ ‫‪0‬‬ ‫آﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ روال ﺗﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ زﻳﺮ از ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻫﺎ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ ﺻﺤﻴﺢ‬ ‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﻋﺪد دودوﻳﻲ‬
‫‪41/2‬‬ ‫=‬ ‫‪20‬‬ ‫‪+‬‬ ‫½‬ ‫‪a0=1‬‬
‫‪20/2‬‬ ‫=‬ ‫‪10‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪a1=0‬‬
‫‪10/2‬‬ ‫=‬ ‫‪5‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪a2=0‬‬
‫‪5/2‬‬ ‫=‬ ‫‪2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫½‬ ‫‪a3=1‬‬
‫‪2/2‬‬ ‫=‬ ‫‪1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪a4=0‬‬
‫‪1/2‬‬ ‫=‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+‬‬ ‫½‬ ‫‪a5=1‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪13‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫‪(41)10= (a5 a4 a3 a2 a1 a0) 2= (101001)2‬‬ ‫ﺟﻮاب‪:‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ‪ (41)10= (a5 a4 a3 a2 a1 a0) 2= (101001)2‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫روال ﻓﻮق را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﺳﺎده ﺗﺮ زﻳﺮ دﺳﺘﻜﺎري ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪41‬‬
‫ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه‬
‫‪20‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫ﺟﻮاب= ‪101001‬‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻋﺪاد ﺻﺤﻴﺢ دﻫﺪﻫﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺒﻨﺎي ‪ r‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺜﺎل ﻓﻮق اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺰاﻳﻦ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ در ﻋﻮض ‪ 2‬ﺑﺮ ‪ r‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :2‬ﻋﺪد ‪ (0.6875)10‬را ﺑﻪ دودوﻳﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺿﺮب ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻳﻚ ﻋﺪد ﺻﺤﻴﺢ و ﻳﻚ ﻛﺴﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﻛﺴﺮ‬ ‫‪2‬‬ ‫در‬ ‫اﺑﺘﺪا‪0.6875‬‬

‫ﺿﺮب ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻳﻚ ﻋﺪد ﺻﺤﻴﺢ ﺟﺪﻳﺪ و ﻳﻚ ﻛﺴﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪدﺳﺖ آﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫دوﺑﺎره در‬
‫اﻳﻦ ﻓﺮآﻳﻨﺪ اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﺑﺨﺶ ﻛﺴﺮي ﺻﻔﺮ ﮔﺮدد و ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد ارﻗﺎم دﻗﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ را‬
‫اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺿﺮاﻳﺐ ﻋﺪد دودوﻳﻲ از اﻋﺪاد ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ‬ ‫ﻛﺴﺮي‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ‬
‫‪0.6875 * 2=1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪0.3750‬‬ ‫‪a-1 =1‬‬
‫‪0.3750* 2 = 0‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪0.7500‬‬ ‫‪a-2 =0‬‬
‫‪0.7500 * 2 =1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪0.5000‬‬ ‫‪a-3 =1‬‬
‫‪0.5000 *2 =1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪0.0000‬‬ ‫‪a-4 =1‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ ‪(0.6875)10= (0. a-1a-2a-3a-4) 2= (0.1011)2‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﻋﺪد در ﻣﺒﻨﺎي ‪ ،r‬روش ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﻪ‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳﻚ ﻋﺪد ﻛﺴﺮي از ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺿﺮب در ‪ ،2‬ﺿﺮب در ‪ r‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺿﺮاﻳﺐ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي ‪ ،1 ،0‬از ﻣﺤﺪوده ‪ 0‬ﺗﺎ ‪ r-1‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪14‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :3‬ﻋﺪد ‪ 153‬را ﺑﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ ﺑﺒﺮﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫‪8‬‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫‪153‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا‬ ‫‪8‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪r‬‬ ‫ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫‪2‬‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ ‪ 19‬و ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ‪ 1‬ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﺳﭙﺲ ‪ 19‬ﺑﺮ ‪ 8‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ‬
‫و‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪه ﺗﺎ ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫‪8‬‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫‪2‬‬ ‫را ﺑﻪدﺳﺖ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‬ ‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه‪3‬‬ ‫و‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ‪ 2‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ روﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﺎﺳﺐ زﻳﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪153‬‬
‫ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه‬
‫‪19‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﺟﻮاب = ‪231‬‬

‫در ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻗﺴﻤﺖ ﻛﺴﺮي ﻣﺒﻨﺎي ده ﺑﻪ دودوﻳﻲ از روش ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺑﺨﺶ ﺻﺤﻴﺢ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻘﺴﻴﻢ از ﺿﺮب و ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺶﻫﺎي‬
‫ﺻﺤﻴﺢ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﺪداً ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ اﻳﻦ روش ﺑﺎ ﻣﺜﺎﻟﻲ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :4‬ﻋﺪد ‪ (0.513)10‬را ﺑﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ ﺑﺒﺮﻳﺪ‪.‬‬

‫‪0.513 * 8‬‬ ‫‪= 4.104‬‬

‫‪0.104 * 8‬‬ ‫=‬ ‫‪0.832‬‬

‫‪0.832 * 8‬‬ ‫=‬ ‫‪6.656‬‬

‫‪0.656‬‬ ‫=‪*8‬‬ ‫‪5.248‬‬

‫‪0.248‬‬ ‫=‪*8‬‬ ‫‪1.984‬‬

‫‪0.984‬‬ ‫=‪*8‬‬ ‫‪7.872‬‬

‫ﺟﻮاب ﺗﺎ ﻫﻔﺖ رﻗﻢ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ از ﺑﺨﺶ ﺻﺤﻴﺢ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮبﻫﺎ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫‪(0.513)10= (0.406517…) 8‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪15‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ ﻛﻪ داراي ﻫﺮ دو ﺑﺨﺶ ﺻﺤﻴﺢ و ﻛﺴﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬

‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ دو ﺑﺨﺶ و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺟﻮاب ﻫﺎ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي ‪ 1‬و ‪2‬‬
‫دارﻳﻢ‪:‬‬
‫‪(41.6875)10= (101001.1011) 2‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي ‪ 3‬و‪ 4‬دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪(153.513)10= (231.406517) 8‬‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻋﺪاد از ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ ﻳﺎ ﺷﺎﻧﺰده ﺑﻪ ﻣﺒﻨﺎي دودوﻳﻲ ﺑﺎ روﺷﻲ ﻋﻜﺲ روش ﺑﺎﻻ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ اﻳﻦ رو ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫ﻫﺮ رﻗﻢ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ ﺑﺎ ﺳﻪ رﻗﻢ ﻣﺒﻨﺎي دو ﻣﻌﺎدل ﺧﻮد ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻫﺮ رﻗﻢ ﻣﺒﻨﺎي ﺷﺎﻧﺰده ﺑﺎ ﭼﻬﺎر رﻗﻢ دودوﻳﻲ ﻣﻌﺎدﻟﺶ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ در ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي زﻳﺮ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪(673.124) 8 = (110 111 011. 001 010 100) 2‬‬

‫‪673124‬‬

‫و‬
‫‪(306.D) 16 = (0011 0000 0110. 1101)2‬‬

‫‪306D‬‬

‫اﺳﺎﺳﺎً ﻛﺎر ﺑﺎ اﻋﺪاد دودوﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻌﺪاد ارﻗﺎﻣﺸﺎن ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﺸﺎن در ﻣﺒﻨﺎي ده ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻋﺪد دودوﻳﻲ ‪ 1111 1111 1111‬ﻣﻌﺎدل‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل اﻋﺪاد دودوﻳﻲ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ و ﮔﺎﻫﻲ‬ ‫‪4095‬‬

‫ﻧﻴﺰ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﻛﺎرﺑﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺎﺷﻴﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ‬
‫راه ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺳﻴﺴﺘﻢ دودوﻳﻲ در ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺿﻤﻦ ﺗﻌﺪاد ارﻗﺎم را ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻋﺪاد دودوﻳﻲ و ﻫﺸﺖ ﻫﺸﺘﻲ ﻳﺎ ﺷﺎﻧﺰده‬
‫ﺷﺎﻧﺰدﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ روش‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ ﻳﺎ ﺷﺎﻧﺰده ﻓﻜﺮ ﻛﺮده و‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪16‬‬

‫در ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻻزﻣﻪ را ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ اﻋﺪاد‬
‫رﻗﻢ اﺳﺖ‬ ‫‪12‬‬ ‫ﻛﻪ داراي‬ ‫‪1111 1111 1111‬‬ ‫اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺪد دودوﻳﻲ‬
‫در‬ ‫‪FFF‬‬ ‫و ﻳﺎ در ﻣﺒﻨﺎي ﺷﺎﻧﺰده ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬ ‫‪7777‬‬ ‫در ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭼﻬﺎر رﻗﻢ‬
‫ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺒﺎدل اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ ﻳﺎ ﺷﺎﻧﺰده اﻋﺪاد دودوﻳﻲ‬
‫ﺗﻌﺪاد ارﻗﺎﻣﺸﺎن در دودوﻳﻲ‬ ‫‪1/4‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪1/3‬‬ ‫ﻣﻄﻠﻮب ﺗﺮ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎﻫﺎ اﻋﺪاد ﺑﺎ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻏﻠﺐ ﻛﺘﺎﺑﭽﻪ ﻫﺎي راﻫﻨﻤﺎي ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ از اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ ﻳﺎ‬
‫ﺷﺎﻧﺰده ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي دودوﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﺒﻨﺎي ﺷﺎﻧﺰده‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ وﻟﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو ﻛﺎﻣﻼً اﺧﺘﻴﺎري اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 4-1‬ﻣﺘﻤﻢ اﻋﺪاد‬

‫ﻣﺘﻤﻢ ﻫﺎ در ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺮاي ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﻤﻞ ﺗﻔﺮﻳﻖ و ﻳﺎ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﭼﻮن ‪ ،r‬دو ﻧﻮع ﻣﺘﻤﻢ وﺟﻮد دارد‪:‬‬

‫ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺒﻨﺎ‬

‫ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺒﻨﺎي ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﻓﺮم اول ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ ‪ r‬و دوﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ ‪ r-1‬ﻣﻮﺳﻮم اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺒﻨﺎ ﻳﺎ ﭘﺎﻳﻪ را‬
‫و ﺑﺮاي اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻤﻢ ﻫﺎي‬ ‫‪1‬‬ ‫و‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻋﺪاد دودوﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻤﻢ ﻫﺎي‬
‫‪ 9, 10‬را ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ 1-4-1‬ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺒﻨﺎ‬

‫در ﻣﺒﻨﺎي ‪ r‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ rˆ n- N‬ﺑﻪ ازاء ‪ N≠0‬و ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪N‬‬ ‫رﻗﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ‪ r‬ﻳﻚ ﻋﺪد‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻳﻦ ﻣﺘﻤﻢ ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ )‪ (r-1‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‬ ‫‪N = 0‬‬ ‫در ازاء‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺘﻤﻢ ‪ r‬از ﺟﻤﻊ ‪ 1‬ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ )‪ (r-1‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا‬

‫‪r ˆ n - N = [ ( r ˆ n -1 ) – N ] + 1‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪17‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬ ‫‪2389‬‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺘﻤﻢ ‪ 10‬ﻳﻚ ﻋﺪد دﻫﺪﻫﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻋﺪد دودوﻳﻲ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪9‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻛﻪ از ﺟﻤﻊ‬ ‫‪7610+1=7611‬‬

‫ﺑﻪدﺳﺖ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪1‬‬ ‫و از ﺟﻤﻊ‬ ‫‪010011+1‬‬ ‫=‬ ‫‪010100‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬ ‫‪101100‬‬

‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻋﺪد‬ ‫‪n‬‬ ‫و‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻋﺪد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ‬ ‫ﭼﻮن‪10ˆn‬‬ ‫ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ 10ˆn-N‬ﻛﻪ ﻣﺘﻤﻢ ‪ 10‬ﻋﺪد ‪ N‬اﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺪادن ‪0‬ﻫﺎي ﻛﻢ ارزشﺗﺮ و ﺗﻔﺮﻳﻖ اوﻟﻴﻦ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫‪9‬‬ ‫و ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻫﻤﻪ رﻗﻢ ﻫﺎي ﺑﺎ ارزش ﺗﺮ از‬ ‫‪10‬‬ ‫رﻗﻢ ﻏﻴﺮ ﺻﻔﺮ ﻛﻢ ارزشﺗﺮ از‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‬

‫‪ 987602‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ‪ 10‬ﻋﺪد ‪ 012398‬ﺑﺮاﺑﺮ‬

‫‪ 753300‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ‪ 10‬ﻋﺪد ‪ 246700‬ﺑﺮاﺑﺮ‬

‫در ﻛﻢ ارزش ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن و ﺗﻔﺮﻳﻖ دﻳﮕﺮ ارﻗﺎم از‬ ‫‪10‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﻋﺪد ﺑﺎ ﺗﻔﺮﻳﻖ ‪ 8‬از‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ‬
‫‪ 9‬ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﻢارزش ﺗﺮ رﻫﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫دوﻣﻴﻦ ﻋﺪد ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ دو‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ 7 ،‬از ‪ 10‬و دﻳﮕﺮ ارﻗﺎم از ‪ 9‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ ﻋﺪد دو ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ رﻫﺎ ﻛﺮدن ﻫﻤﻪ ‪0‬ﻫﺎي ﻛﻢارزش ﺗﺮ و ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﻫﻤﻪ ‪0‬ﻫﺎ ﺑﺎ ‪1‬ﻫﺎ و ‪1‬ﻫﺎ ﺑﺎ ‪0‬ﻫﺎ در دﻳﮕﺮ ارﻗﺎم ﺑﺎ ارزشﺗﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻧﻜﺮدن اوﻟﻴﻦ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ‬

‫ﻣﺘﻤﻢ ‪ 2‬ﻋﺪد ‪ 1101100‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 0010100‬اﺳﺖ‬

‫ﻣﺘﻤﻢ ‪ 2‬ﻋﺪد ‪ 0110111‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1001001‬اﺳﺖ‬

‫و ﺳﭙﺲ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﻫﻤﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻛﻢارزش ﺗﺮ و اوﻟﻴﻦ‬ ‫‪0‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﻋﺪد ﺑﺎ رﻫﺎ ﻛﺮدن دو‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ‬
‫دوﻣﻴﻦ‬ ‫‪2‬‬ ‫در ﭼﻬﺎر رﻗﻢ ﺑﺎ ارزشﺗﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪1‬‬ ‫و ‪0‬ﻫﺎ ﺑﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬ﻫﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻋﺪد ﺑﺎ رﻫﺎ ﻛﺮدن اوﻟﻴﻦ ‪ 1‬و ﻣﺘﻤﻢ ﻛﺮدن دﻳﮕﺮ ارﻗﺎم ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪18‬‬

‫‪N‬‬ ‫در ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻗﺒﻠﻲ‪ ،‬ﻓﺮض ﺷﺪ ﻛﻪ اﻋﺪاد داراي ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻤﻴﺰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﺪد اوﻟﻴﻪ‬
‫ﺣﺎوي ﻣﻤﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ آن را ﻣﻮﻗﺘﺎً ﺣﺬف ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻣﺘﻤﻢ ‪ r‬و )‪ (r -1‬ﺑﻪدﺳﺖ آﻳﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه آن را‬
‫ﺑﻪ ﻣﻜﺎن ﻣﺮﺑﻮﻃﻪاش ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ 2-4-1‬ﻣﺘﻤﻢ در ﻣﺒﻨﺎي ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬

‫در ﻣﺒﻨﺎي ‪ ،r‬ﻣﺘﻤﻢ )‪ (r - 1‬ﻋﺪد ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫‪N‬‬ ‫رﻗﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺮض داﺷﺘﻦ ﻋﺪدي‬
‫و ‪ r–9=1‬اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫‪r = 10‬‬ ‫‪ ( rˆn-1) -N‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ‪،‬‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺘﻤﻢ ‪ 9‬ﻋﺪد ‪ N‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ (10ˆn-1) –N‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ‪ 10ˆn‬ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ ﻋﺪدي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ‪ 1‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ‪ n‬ﻋﺪد ‪ 0‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 10ˆn-1‬ﻋﺪدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ‪ n‬ﻋﺪد ‪ 9‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ‪ n = 4‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دارﻳﻢ ‪ 10ˆ 4 = 10000‬و ‪ .10ˆ4 -1 = 9999‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ‬ ‫‪9‬‬ ‫ﻳﻚ ﻋﺪد دﻫﺪﻫﻲ ﺑﺎ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻫﺮ رﻗﻢ از‬ ‫‪9‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﻣﺜﺎل ﻋﺪدي زﻳﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪999999‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ‪ 9‬ﻋﺪد ‪ 546700‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪- 546700 = 453299‬‬

‫‪999999‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ‪ 9‬ﻋﺪد ‪ 012398‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪- 012398 = 987601‬‬

‫ﺑﺮاي اﻋﺪاد دودوﻳﻲ‪ r=2،‬و‪ r–1=1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺘﻤﻢ ‪ 1‬ﻋﺪد ‪،N‬‬

‫‪ (2ˆn-1)–N‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺠﺪداً‪ 2ˆn ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻋﺪد دودوﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻳﻚ ‪،1‬‬

‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻋﺪد‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 2ˆn-1 .‬ﻳﻚ ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻋﺪد‬ ‫‪n‬‬ ‫و‬
‫ﻳﻚ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ 2ˆ4‬و ‪ .2ˆ4-(1111)2=1‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪= (10000)2‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دارﻳﻢ‬ ‫‪n = 4‬‬ ‫ﻣﺜﻼً اﮔﺮ‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻔﺮﻳﻖ ارﻗﺎم‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻋﺪد دودوﻳﻲ از ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻫﺮ رﻗﻢ از‬
‫دودوﻳﻲ از ﻋﺪد ‪ ،1‬ﻳﻜﻲ از دو ﺣﺎﻟﺖ ‪ 1-1=0‬و ﻳﺎ ‪ 1–0=1‬را ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﺒﺐ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪19‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻚ ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﺑﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫و از‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻫﺮ ﺑﻴﺖ از‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ‪1‬ﻫﺎﺑﻪ ‪ 0‬و ‪0‬ﻫﺎ ﺑﻪ ‪ 1‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در زﻳﺮ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﻳﻲ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪0100111‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ‪ 1‬ﻋﺪد ‪ 1011000‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬

‫‪1010010‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ‪ 1‬ﻋﺪد ‪ 0101101‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬

‫‪F‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪7‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ )‪ ( r-1‬اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ و ﺷﺎﻧﺰده ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ از ﺗﻔﺮﻳﻖ ارﻗﺎم آﻧﻬﺎ از‬
‫)‪ 15‬دﻫﺪﻫﻲ( ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ‪ :‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻚ ﻣﺘﻤﻢ‪ ،‬ﻋﺪد را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻴﻪ اش ﺑﺎز‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ ‪ r‬ﻋﺪد ‪ N‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ rˆn- N‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻚ ﻣﺘﻤﻢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬

‫‪rˆ n - ( rˆn - N) = N‬‬

‫ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻋﺪد اوﻟﻴﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 3-4-1‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺘﻤﻢﻫﺎ‬

‫روش ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻛﻪ در ﻣﺪارس اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ از ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺮض ﻛﺮدن اﺳﺘﻔﺎده‬
‫‪1‬‬ ‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ روش وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ رﻗﻢ در ﻣﻔﺮوق ﻣﻨﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻣﻔﺮوق ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻚ‬
‫از رﻗﻢ ﺑﺎ ارزش ﺗﺮ ﻗﺮض ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ روش ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺑﺎ ﻗﻠﻢ و ﻛﺎﻏﺬ‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺑﺎ ﺳﺨﺖاﻓﺰار‬
‫دﻳﺠﻴﺘﺎل‪ ،‬روش ﻛﻤﺘﺮ از روش ﻫﺎي ﻣﺘﻤﻢ ﻛﺎراﻳﻲ دارد‪ .‬ﺗﻔﺮﻳﻖ دو ﻋﺪد ‪ n‬رﻗﻤﻲ ﺑﻲﻋﻼﻣﺖ‬
‫‪ M – N‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪ r‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻣﻔﺮوق ﻣﻨﻪ ‪ M‬را ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ ‪ r‬ﻣﻔﺮوض ‪ ،N‬اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬

‫‪M + ( r ˆ n - N) = M – N + r ˆn‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ ﻳﻚ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﺸﻢ‬ ‫‪M‬‬ ‫≥‬ ‫‪N‬‬ ‫اﮔﺮ‬
‫ﭘﻮﺷﻲ ﺷﻮد ؛آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ‪ M –N‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪20‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ و ﺟﻮاب‬ ‫‪M‬‬ ‫<‬ ‫‪N‬‬ ‫اﮔﺮ‬
‫ﻋﻤﻞ )‪ (M-N‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ‬ ‫‪r‬‬ ‫ˆ‪ r‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ )‪- (M-N‬‬
‫ﺟﻮاب ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻣﺘﻤﻢ ‪ r‬ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آورﻳﻢ و ﺳﭙﺲ ﻳﻚ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ در‬
‫ﺟﻠﻮ آن ﻣﻲ ﮔﺬارﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﻫﺎي زﻳﺮ روال را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :5‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺘﻤﻢ ‪ 10‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ‪ 72532- 3250‬را اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫=‪M‬‬ ‫‪72532‬‬
‫= ﻣﺘﻤﻢ ‪ 10‬ﻋﺪد‪N‬‬ ‫‪+96750‬‬
‫= ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ‬ ‫‪169383‬‬
‫= ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ ‪10ˆ 5‬‬ ‫‪-100000‬‬
‫= ﺟﻮاب‬ ‫‪69282‬‬

‫رﻗﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺮ دو ﻋﺪد ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻓﻘﻂ‬ ‫‪N‬‬ ‫رﻗﻢ وﻟﻲ‬ ‫‪5‬‬ ‫داراي‬ ‫‪M‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪03250‬‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫‪N‬‬ ‫داراي ﺗﻌﺪاد ارﻗﺎم ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫در ﺑﺎ ارزش ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﻴﺪ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ در ﺑﺎ ارزشﺗﺮﻳﻦ‬ ‫‪9‬‬ ‫ﻋﺪد ‪ ،N‬ﻳﻚ‬
‫ﻣﻜﺎن دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ‪ M ≥ N‬دارد و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :6‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺘﻤﻢ ‪ 10‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ‪ 3250- 72532‬را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬

‫=‪M‬‬ ‫‪03250‬‬
‫= ﻣﺘﻤﻢ ‪ 10‬ﻋﺪد‪N‬‬ ‫‪+ 27468‬‬
‫= ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ‬ ‫‪30718‬‬

‫ﻛﻪ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ در آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬

‫ﺟﻮاب )ﻣﺘﻤﻢ ‪ 10‬ﻋﺪد‪- 69282 = - (30718‬‬

‫اﺳﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ‬ ‫‪3250‬‬ ‫<‬ ‫‪72532‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن‬
‫اﻋﺪاد ﺑﻲ ﻋﻼﻣﺖ ﺳﺮ و ﻛﺎر دارﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺪون ﻋﻼﻣﺘﻲ ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫آورد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺗﻔﺮﻳﻖ را ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ ﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻮاب ﻣﻨﻔﻲ از ﻧﺒﻮد رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ و‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺘﻤﻢ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎر ﺑﺎ ﻛﺎﻏﺬ و ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺟﻮاب را ﺑﻪ ﻳﻚ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪21‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﻋﺪد ﻣﻨﻔﻲ ﻋﻼﻣﺖدار ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻣﻌﻤﻮل ﺗﺮ درآﻳﺪ‪ .‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ ﻫﺎ ﺑﺮاي اﻋﺪاد‬
‫دودوﻳﻲ ﺑﻪ روش ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ در ﻣﺜﺎل ﻫﺎي زﻳﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :7‬ﺑﺎ ﻓﺮض دو ﻋﺪد دودوﻳﻲ ‪ X = 1010100‬و ‪ ،Y = 1000011‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻫﺎي زﻳﺮ را‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫‪2‬‬ ‫)اﻟﻒ( ‪ X-Y‬و )ب( ‪ Y- X‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺘﻤﻢ‬

‫=‪X‬‬ ‫)اﻟﻒ( ‪1010100‬‬

‫= ﻣﺘﻤﻢ ‪ 2‬ﻋﺪد ‪Y‬‬ ‫‪+0111101‬‬
‫= ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ‬ ‫‪10010001‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪- 10000000‬‬
‫ˆ‪2‬‬ ‫= ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از ﻧﻘﻠﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ‬
‫= ‪ :X -Y‬ﺟﻮاب‬ ‫‪0010001‬‬

‫)ب (‬

‫=‪Y‬‬ ‫‪1000011‬‬
‫= ﻣﺘﻤﻢ ‪ 2‬ﻋﺪد ‪X‬‬ ‫‪+0101100‬‬
‫= ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ‬ ‫‪1101111‬‬

‫رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺟﻮاب‬

‫‪ 2‬ﻋﺪد‪- 0010001= (1101111‬‬ ‫= )ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪Y- X‬‬

‫ﺗﻔﺮﻳﻖ اﻋﺪاد ﺑﻲ ﻋﻼﻣﺖ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ )‪ (r-1‬ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺘﻤﻢ )‪ ،(r-1‬ﻳﻚ واﺣﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﺘﻤﻢ ‪ r‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﻔﺮوق ﻣﻨﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻔﺮوق ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻌﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ﺗﻔﺎﺿﻞ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺑﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ را رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ‬ ‫‪1‬‬ ‫رﺧﺪاد ﻧﻘﻠﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺬف ﻧﻘﻠﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ و اﻓﺰودن‬
‫ﭼﺮﺧﺸﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪22‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :8‬ﻣﺜﺎل ‪ 7‬را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺘﻤﻢ ‪ 1‬اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫‪X -Y = 1010100 -1000011‬‬ ‫)اﻟﻒ(‬

‫=‪X‬‬ ‫‪1010100‬‬
‫=‪Y‬‬ ‫‪+0111100‬‬
‫= ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ‬ ‫‪1001000‬‬
‫= رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ‬ ‫‪+1‬‬
‫= ‪ X -Y‬ﺟﻮاب‬ ‫‪0010001‬‬

‫‪Y- X‬‬ ‫)ب( ‪= 1000011– 1010100‬‬

‫=‪Y‬‬ ‫‪1000011‬‬
‫=‪X‬‬ ‫‪+0101011‬‬
‫= ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ‬ ‫‪1101110‬‬

‫ﻛﻪ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫= )ﻣﺘﻤﻢ ‪ 1‬ﻋﺪد ‪ -0010001 = -(1101110‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪Y- X‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﻮاب‬

‫از ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎ اﺧﺬ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺘﻤﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺖ‪ .‬روال رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ ﭼﺮﺧﺸﻲ در ﺗﻔﺮﻳﻖ اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ ﺑﻲ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ ‪ 9‬ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 4-4-1‬اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﻋﻼﻣﺖدار‬

‫اﻋﺪاد ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺜﺒﺖ و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻔﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﻋﺪاد ﺑﻲ ﻋﻼﻣﺖ ﻧﺸﺎن داد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫وﺟﻮد ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻋﺪاد ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ ﻋﻼﻣﺘﻲ ﻧﻴﺎز ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬در ﺣﺴﺎب ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﻋﺪد ﻣﻨﻔﻲ را ﺑﺎ ﻳﻚ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻬﺎ و ﻋﺪد ﻣﺜﺒﺖ را ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﻌﻼوه ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﻣﺤﺪودﻳﺖ در ﺳﺨﺖ اﻓﺰار‪ ،‬ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را ﺑﺎ ارﻗﺎم دودوﻳﻲ ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼﻣﺖ را ﺑﺎ ﻳﻚ ﺑﻴﺖ واﻗﻊ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﻋﺪد‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً اﻋﺪاد ﻣﺜﺒﺖ را ﺑﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ‪ 0‬و اﻋﺪاد ﻣﻨﻔﻲ را ﺑﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ‪ 1‬در ﻣﺤﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪23‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﮔﺮوه اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﻋﻼﻣﺖدار و ﺑﻲ ﻋﻼﻣﺖ ﻫﻨﮕﺎم اراﺋﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ از رﺷﺘﻪ ﺑﻴﺖ ﻫﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻛﺎرﺑﺮ ﻋﻼﻣﺖدار ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن ﻋﺪد‬
‫را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﻋﻼﻣﺖ دار ﺑﺎﺷﺪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﺖ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻘﻴﻪ ﺑﻴﺖ ﻫﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﺑﺪون ﻋﻼﻣﺖ ﻓﺮض ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫‪01001‬‬ ‫ﺑﻴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ارزش ﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﻋﺪد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً رﺷﺘﻪ ﺑﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫)دودوﻳﻲ ﻋﻼﻣﺖدار( در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد زﻳﺮا ﺳﻤﺖ‬ ‫‪+9‬‬ ‫)دودوﻳﻲ ﺑﻲ ﻋﻼﻣﺖ( و ﻳﺎ‬ ‫‪9‬‬

‫‪9‬‬ ‫ﺑﻲ ﻋﻼﻣﺖ و ﻳﺎ‬ ‫‪25‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫‪11001‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬رﺷﺘﻪ ﺑﻴﺖ ﻫﺎي‬ ‫‪0‬‬ ‫ﭼﭗﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﺖ‬
‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ دارﻣﻨﻔﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد زﻳﺮا در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﻋﺪد‪ ،‬رﻗﻢ‬
‫را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً اﮔﺮ ﻧﻮع ﻋﺪد‬ ‫‪9‬‬ ‫ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻮدن ﻋﺪد‪ ،‬و ﺑﻘﻴﻪ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ ﻋﺪد‬
‫از ﻗﺒﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ در ﺗﺸﺨﻴﺺ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻋﺪاد ﻋﻼﻣﺖدار در آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻓﻮق‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻘﺪار ﻋﻼﻣﺖ دارﻣﻨﻔﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﮕﺬاري‪ ،‬ﻋﺪد ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻘﺪار و ﻳﻚ ﺳﻤﺒﻞ )‪ +‬ﻳﺎ ‪ (-‬ﻳﺎ ﻳﻚ ﺑﻴﺖ )‪ 0‬ﻳﺎ ‪(1‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮدن ﻋﻼﻣﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روش در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺣﺴﺎﺑﻲ در ﻳﻚ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‬
‫روش دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﻢ ﻋﻼﻣﺖ دارﻣﻨﻔﻲ ﺑﺮاي اراﺋﻪ اﻋﺪاد ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻳﻚ ﻋﺪد ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ اش ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻘﺪار ﻋﻼﻣﺖ دارﻣﻨﻔﻲ‪ ،‬ﻋﺪد را ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻼﻣﺘﺶ ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ دارﻣﻨﻔﻲ ‪ ،‬ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪد را ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ ﺳﺎزي اش ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﻋﺪاد ﻣﺜﺒﺖ‬
‫آﻏﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺷﺎن ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﺘﻤﻢ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ‬
‫‪2‬‬ ‫ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻋﺪد ﻣﻨﻔﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﻢ ﻋﻼﻣﺖدارﻣﻨﻔﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﺘﻤﻢ ‪ 1‬ﻳﺎ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﺑﺎ ﻫﺸﺖ‬ ‫‪9‬‬ ‫راﻳﺞﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺪد‬ ‫‪2‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﺑﻴﺖ در دودوﻳﻲ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ +9 .‬ﺑﺎ ﻳﻚ ﺑﻴﺖ ‪ 0‬در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن و ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‬ ‫‪00001001‬‬ ‫ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫‪9‬‬ ‫دﻧﺒﺎل آن ﻣﻌﺎدل دودوﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻫﺸﺖ ﺑﻴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻘﺪار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﺲ از ﺑﻴﺖ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﻘﻴﻪ ﻣﻜﺎن ﻫﺎ ﺗﺎ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪24‬‬

‫اوﻟﻴﻦ ‪ 1‬از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺑﺎ ‪ 0‬ﭘﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ‪ +9‬ﻓﻘﻂ ﻳﻚ راه وﺟﻮد‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ‪ -9‬ﺳﻪ روش ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪10001001‬‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻘﺪار ﻋﻼﻣﺖدارﻣﻨﻔﻲ‬ ‫•‬

‫‪11110110‬‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﺘﻤﻢ ‪1‬ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ دار‬ ‫•‬

‫‪11110111‬‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﺘﻤﻢ ‪2‬ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ دار‬ ‫•‬

‫در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻘﺪار ﻋﻼﻣﺖ دارﻣﻨﻔﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻴﺖ ﻋﻼﻣﺖ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن‪ ،‬از‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲدار‪ -9 ،‬را ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ ﻛﺮدن‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪+9‬‬ ‫ﺑﻪ ‪ ،1‬ﻋﺪد ‪ -9‬ﺑﻪ‬ ‫‪0‬‬

‫ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺖ ﻫﺎي‪ ،+9‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻴﺖ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آورﻳﻢ‪ .‬در ﻣﺘﻤﻢ‪ 2‬ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲدار‪،‬‬
‫‪ -9‬ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ‪ 2‬ﻛﺮدن ﺗﻤﺎم ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﻋﺪد ﻣﺜﺒﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻴﺖ ﻋﻼﻣﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻴﺖ را ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ ﻓﺮم ﻧﻤﺎﻳﺶ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻋﺪد‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺷﻜﻞ‪ ،5-1‬ﻫﻤﻪ اﻋﺪاد دودوﻳﻲ‬
‫دﻫﺪﻫﻲ ﻣﻌﺎدل ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر وﺟﻮد ﻣﺮﺟﻊ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﻋﺪاد ﻣﺜﺒﺖ‬
‫در ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻳﻜﺴﺎﻧﻨﺪ و داراي ﻳﻚ ‪ 0‬در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫دﻫﺪﻫﻲ‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ‪2‬ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ دار‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ‪1‬ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ دار‬ ‫ﻣﻘﺪارﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ دار‬
‫‪+7‬‬ ‫‪0111‬‬ ‫‪0111‬‬ ‫‪0111‬‬
‫‪+6‬‬ ‫‪0110‬‬ ‫‪0110‬‬ ‫‪0110‬‬
‫‪+5‬‬ ‫‪0101‬‬ ‫‪0101‬‬ ‫‪0101‬‬
‫‪+4‬‬ ‫‪0100‬‬ ‫‪0100‬‬ ‫‪0100‬‬
‫‪+3‬‬ ‫‪0011‬‬ ‫‪0011‬‬ ‫‪0011‬‬
‫‪+2‬‬ ‫‪0010‬‬ ‫‪0010‬‬ ‫‪0010‬‬
‫‪+1‬‬ ‫‪0001‬‬ ‫‪0001‬‬ ‫‪0001‬‬
‫‪+0‬‬ ‫‪0000‬‬ ‫‪0000‬‬ ‫‪0000‬‬
‫‪-0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1111‬‬ ‫‪1000‬‬
‫‪-1‬‬ ‫‪1111‬‬ ‫‪1110‬‬ ‫‪1001‬‬
‫‪-2‬‬ ‫‪1110‬‬ ‫‪1101‬‬ ‫‪1010‬‬
‫‪-3‬‬ ‫‪1101‬‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪1011‬‬
‫‪-4‬‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪1011‬‬ ‫‪1100‬‬
‫‪-5‬‬ ‫‪1011‬‬ ‫‪1010‬‬ ‫‪1101‬‬
‫‪-6‬‬ ‫‪1010‬‬ ‫‪1001‬‬ ‫‪1110‬‬
‫‪-7‬‬ ‫‪1001‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1111‬‬
‫‪-8‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :5-1‬اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﻋﻼﻣﺖ دار‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪25‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫دارد ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﻢ ‪2‬ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲدار ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻨﻔﻲ اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺑﺎ آن‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﺜﺒﺖ و‬ ‫‪0‬‬ ‫دو ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﮕﺮ داراي‬
‫در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺮﻳﻦ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﻣﺠﺪداً ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻋﺪاد ﻣﻨﻔﻲ داراي‬
‫ﺑﻴﺖ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را از اﻋﺪاد ﻣﺜﺒﺖ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ ﻗﺎدرﻳﻢ‬
‫‪ 16‬ﻋﺪد دودوﻳﻲ را ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ‪.‬‬

‫در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻘﺪار ﻋﻼﻣﺖ دارﻣﻨﻔﻲ و ﻣﺘﻤﻢ ‪ ،1‬ﻫﺸﺖ ﻋﺪد ﻣﺜﺒﺖ و ﻫﺸﺖ ﻋﺪد ﻣﻨﻔﻲ و‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ دو ﻋﺪد ﺻﻔﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬در ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﺘﻤﻢ ‪ ،2‬ﻫﺸﺖ ﻋﺪد ﻣﺜﺒﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻔﺮ و‬
‫ﻫﺸﺖ ﻋﺪد ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻘﺪار ﻋﻼﻣﺖ دارﻣﻨﻔﻲ در ﺣﺴﺎب ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر رود‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد زﻳﺮا ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ و ﻣﻘﺪار ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ دﺳﺘﻜﺎري ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺘﻤﻢ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ را ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲ آورد و ﺑﻪ ﻧﺪرت در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ‬
‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫و ﻳﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ ﭼﻮن ﺗﺒﺪﻳﻞ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 5-1‬ﺟﻤﻊ ﺣﺴﺎﺑﻲ‬

‫ﺟﻤﻊ دو ﻋﺪد در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻘﺪارﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻌﻤﻮل در ﺣﺴﺎب ﺗﺒﻌﻴﺖ‬

‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻼﻣﺖ ﻫﺎ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ دو ﻣﻘﺪار را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺸﺘﺮك را ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻼﻣﺖ ﻫﺎ ﻳﻜﻲ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ را از‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻛﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻋﻼﻣﺖ ﻋﺪد ﺑﺰرﮔﺘﺮ را اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪:‬‬

‫از ﻣﻘﺪار‬ ‫‪14‬‬ ‫‪(+14) +(-39) = -(39-14) =-25‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻣﻘﺪار ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ‬
‫ﺑﺮاي ﻋﻼﻣﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﻪ‬ ‫‪39‬‬ ‫و اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻼﻣﺖ‬ ‫‪39‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻋﻼﻣﺖ ﻫﺎ و اﻧﺪازه ﻫﺎ و ﺳﭙﺲ اﺟﺮاي ﺟﻤﻊ و ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬روال ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ در‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻘﺪارﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺮاي اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﻤﻊ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪26‬‬

‫اﻋﺪاد در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻘﺪار ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ و ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺟﻤﻊ ﻛﺮد‪ .‬روال ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده ﺑﻮده و ﺑﺮاي اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬

‫‪+6‬‬ ‫‪00000110‬‬ ‫‪-6‬‬ ‫‪11111010‬‬

‫‪+13‬‬ ‫‪00001101‬‬ ‫‪+13‬‬ ‫‪00001101‬‬
‫‪+19‬‬ ‫‪00010011‬‬ ‫‪+7‬‬ ‫‪00000111‬‬

‫‪+6‬‬ ‫‪00000110‬‬ ‫‪-6‬‬ ‫‪11111010‬‬

‫‪- 13‬‬ ‫‪11110011‬‬ ‫‪- 13‬‬ ‫‪11110011‬‬
‫‪-7‬‬ ‫‪11111001‬‬ ‫‪- 19‬‬ ‫‪11101101‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﺶ داده‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺟﻤﻊ دو ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﻋﻼﻣﺖدار ﺑﺎ اﻋﺪاد ﻣﻨﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ از ﺟﻤﻊ دو ﻋﺪد از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﻋﻼﻣﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫ﺑﻴﺖ ﻋﻼﻣﺖ ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺜﺎل ﻫﺎي ﻋﺪدي ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ در زﻳﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ اﮔﺮ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﻋﺪاد ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﻳﺪ از اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻤﻢ ‪ 2‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫در ﻫﺮ ﻳﻚ از ﭼﻬﺎر ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻮق‪ ،‬ﻋﻤﻞ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺟﻤﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺑﻴﺖ ﻋﻼﻣﺖ‬
‫ﻫﻢ ﻟﺤﺎظ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ روش ﻫﺮ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻣﺘﻤﻢ ﻋﺪد دو ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻳﻚ ﺟﻮاب ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟﺎي دادن ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد‬
‫ﺑﻴﺖ ﺷﺮوع ﻛﻨﻴﻢ و ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ‪ n+1‬ﺑﻴﺖ را‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻴﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎ دو ﻋﺪد‬
‫اﺷﻐﺎل ﻛﻨﺪ ﮔﻮﻳﻴﻢ ﺳﺮرﻳﺰ رخ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﺎ ﻛﺎﻏﺬ و ﻗﻠﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﺳﺮرﻳﺰ ﻣﺴﺌﻠﻪ اي ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﻋﺮض ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﻋﺪد ﻣﻨﻔﻲ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﻋﺪد ﻣﺜﺒﺖ و ﻳﺎ ﻳﻚ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻮارد ﻓﻘﻂ ﻳﻚ‬
‫ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﻴﻢ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ‪ n+1‬ﺑﻴﺖ ﮔﺴﺘﺮش دﻫﻴﻢ و ﺳﭙﺲ ﺟﻤﻊ را اﺟﺮا ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ .‬وﻟﻲ‬
‫ﺳﺮرﻳﺰ در ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﻣﺸﻜﻞ ﺳﺎز اﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻋﺪد را ﻧﮕﻪ ﻣﻲ دارﻧﺪ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪27‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫واﺣﺪ ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﺪ را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻛﻪ از ﻣﻘﺪار ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان‬
‫در آن ﺟﺎي داد‪.‬‬

‫ﻓﺮم ﻣﺘﻤﻢ اﻋﺪاد ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻘﺪارﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺎدت ﻛﺮده اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻼﻣﺖ دار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻻزم‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻧﺎآﺷﻨﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻳﻚ ﻋﺪد ﻣﻨﻔﻲ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻣﺘﻤﻢ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻋﺪد ﻣﺜﺒﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ آﺷﻨﺎﺗﺮي درآﻳﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻋﺪد‬
‫‪1‬‬ ‫ﻳﻚ ﻋﺪد ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪11111001‬‬ ‫دودوﻳﻲ ﻋﻼﻣﺖدار‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫‪+7‬‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل دودوﻳﻲ ﻋﺪد‬ ‫‪00000111‬‬ ‫آن‬ ‫‪2‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﺪد ﻣﻨﻔﻲ اوﻟﻴﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ -7‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 6-1‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺣﺴﺎﺑﻲ‬

‫ﺗﻔﺮﻳﻖ دو ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﻋﻼﻣﺖدار‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻋﺪاد ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻤﻢ ‪ 2‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺳﺎده اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻣﺘﻤﻢ ‪ 2‬ﻣﻔﺮوق )ازﺟﻤﻠﻪ ﺑﻴﺖ ﻋﻼﻣﺖ( را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬آﻧﺮا ﺑﻪ ﻣﻔﺮوق ﻣﻨﻪ)ازﺟﻤﻠﻪ ﺑﻴﺖ ﻋﻼﻣﺖ(اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ .3‬رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ از ﻣﻜﺎن ﺑﻴﺖ ﻋﻼﻣﺖ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ رخ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻔﺮوق ﻋﻮض ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻤﻊ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺎ رواﺑﻂ زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫; )‪(±A) - (+B) = (±A) + ( -B‬‬

‫‪(±A) - ( -B) = (±A) + (+B) .‬‬

‫آن‬ ‫‪2‬‬ ‫اﻣﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﻚ ﻋﺪد ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻋﺪد ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﺎ ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﻣﺘﻤﻢ‬
‫اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬ﻋﻜﺲ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق ﻧﻴﺰ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻚ ﻋﺪد ﻣﻨﻔﻲ ﻣﺘﻤﻢ‪،‬‬
‫ﻳﻚ ﻋﺪد ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻌﺎدل ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ‪ (-6) – (-13) = + 7‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬در‬
‫– ‪ (11111010‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻳﺎﻓﺘﻦ‬ ‫)‪11110011‬‬ ‫دودوﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﺸﺖ ﺑﻴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪28‬‬

‫ﻣﺘﻤﻢ ‪ 2‬ﻣﻔﺮوق )‪ ،(-13‬ﻳﻌﻨﻲ )‪ ،(+13‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﻓﺮم ﺟﻤﻊ در ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬در دودوﻳﻲ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪11111010 + 00001101 = 100000111‬‬

‫ﺑﺎ ﺣﺬف رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﺻﺤﻴﺢ ‪ ( + 7) 00000111‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﺗﺬﻛﺮ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ و ﺗﻔﺮﻳﻖ اﻋﺪاد دودوﻳﻲ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﻢ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﺟﻤﻊ و ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎ داراي ﺳﺨﺖاﻓﺰار ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺮاي ﻫﺮ دو‬
‫ﻧﻮع ﻋﻤﻞ ﺣﺴﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮ ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﻳﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻤﻊ ﻳﺎ ﺗﻔﺮﻳﻘﻲ را‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻪ ﻓﺮض اوﻟﻴﻪ وي ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻼﻣﺖدار ﺑﻮدن ﻳﺎ‬
‫ﺑﻲ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﻮدن اﻋﺪاد ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬

‫‪ 7-1‬ﻛﺪﻫﺎي دودوﻳﻲ‬

‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل از ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دو ﻣﻘﺪار ﻣﺠﺰا و ﻋﻨﺎﺻﺮي از ﻣﺪار ﻛﻪ دو ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺑﺎﺛﺒﺎت دارﻧﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﻦ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي دودوﻳﻲ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺪار دودوﻳﻲ و ارﻗﺎم‬
‫‪n‬‬ ‫رﻗﻤﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ‬ ‫‪n‬‬ ‫دودوﻳﻲ راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻳﻚ ﻋﺪد دودوﻳﻲ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺪار دودوﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ داراي ﻳﻚ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻌﺎدل ‪ 0‬ﻳﺎ ‪ 1‬اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬

‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﺟﺰا ﮔﺴﺴﺘﻪ اﻃﻼﻋﺎت را‬
‫ﻫﻢ دﺳﺘﻜﺎري و ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و روي آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﮔﺴﺴﺘﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‬
‫را در ﻣﻴﺎن ﻳﻚ ﮔﺮوه از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺪ دودوﻳﻲ ﻧﺸﺎن داد‪ .‬ﻛﺪﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت دودوﻳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ زﻳﺮا ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎ ﻓﻘﻂ ﻗﺎدرﻧﺪ ‪1‬ﻫﺎ و ‪ 0‬ﻫﺎ را ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﺪﻫﺎ ﻓﻘﻂ ﻧﻤﺎد ﻳﺎ ﺳﻤﺒﻞ ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻃﻼﻋﺎت را ﻋﻮض ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻪ ﻣﻔﻬﻮم آﻧﻬﺎ‬
‫را‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻴﺖﻫﺎي ﻳﻚ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻋﺪاد دودوﻳﻲ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺪ ﺷﺪه در آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪29‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﺑﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ 2ˆn‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻤﻜﻦ از‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺑﻴﺘﻲ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻳﻚ ﻛﺪ دودوﻳﻲ‬
‫‪1‬ﻫﺎ و ‪0‬ﻫﺎ را داراﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﺪ ﺷﺪه را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮي ﺑﺎ دو ﺑﻴﺖ ﻛﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﻳﻜﻲ از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺑﻴﺘﻲ‬
‫زﻳﺮ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪:‬‬
‫‪11،10 ،01 ،00‬‬

‫ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺸﺖ ﻋﻀﻮي ﺑﻪ ﻛﺪ ‪ 3‬ﺑﻴﺖ ﻧﻴﺎز دارد و ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 16‬ﻋﻨﺼﺮي‬
‫ﺗﺎ ‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻴﺘﻲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎرش دودوﻳﻲ از‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺑﻴﺖ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﻴﺘﻲ ﻳﻚ ﻛﺪ‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻳﻚ ﻛﺪ‬
‫‪ 2ˆn‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﻴﺘﻲ دودوﻳﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد اﺧﺘﺼﺎص‬
‫ﻳﺎﺑﺪ و ﻫﻴﭻ دو ﻋﻨﺼﺮ داراي ﻣﻘﺪار ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؛ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻛﺪ‬
‫ﮔﻨﮓ و ﺑﻲ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﺮﭼﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ‪ 2ˆn‬ﻣﺠﺰا‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ n‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺘﻬﺎ‬
‫ﺑﻴﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻛﺪ‬ ‫‪10‬‬ ‫رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ ﺑﺎ‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻳﻚ ﻛﺪ دودوﻳﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺜﻼً‬
‫ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در‬ ‫‪1‬‬ ‫و ﻳﻚ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺷﺪن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻧﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻛﺪ دﻫﺪﻫﻲ‪ ،‬رﻗﻢ ‪ 6‬ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﻴﺘﻲ ‪ 0001000000‬اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪BCD‬‬ ‫‪ 1-7-1‬ﻛﺪ‬

‫ﮔﺮﭼﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻫﺪﻫﻲ ﻋﺎدت دارﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از راﻫﻬﺎي ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ ﺑﻪ دودوﻳﻲ‪ ،‬اﺟﺮاي ﻫﻤﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺑﻪ دودوﻳﻲ و ﺳﭙﺲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫دودوﻳﻲ ﺑﻪ دﻫﺪﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روش ﻻزم ﻣﻲدارد ﺗﺎ اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ را در ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ذﺧﻴﺮه‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ دودوﻳﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﻓﻘﻂ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ دودوﻳﻲ را‬
‫ﻗﺒﻮل ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ارﻗﺎم دﻫﺪﻫﻲ را ﺑﺎ ﻛﺪي ﻣﺮﻛﺐ از ‪1‬ﻫﺎ و ‪0‬ﻫﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ارﻗﺎم ﺑﻪ ﻓﺮم ﻛﺪ ﺷﺪه در ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ذﺧﻴﺮه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺣﺴﺎﺑﻲ را‬
‫روي اﻳﻦ اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ اﺟﺮا ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪30‬‬

‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺪ دودوﻳﻲ داراي‬ ‫‪2‬‬ ‫اﮔﺮ ﺗﻌﺪاد ﻋﻨﺎﺻﺮ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻮاﻧﻲ از‬
‫رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي را‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺑﻴﺘﻲ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻛﺪ دودوﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ‪ 10‬ﻋﻨﺼﺮ را از ﻫﻢ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 4‬ﺑﻴﺖ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻤﻜﻦ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪار‬ ‫‪16‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ از‬ ‫‪6‬‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ‬
‫ﺑﻴﺖ ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺪﻫﺎي دودوﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬ﻛﺪي ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫‪4‬‬ ‫ﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫‪10‬‬ ‫دﻫﻲ‬
‫ارﻗﺎم دﻫﺪﻫﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود در ﺷﻜﻞ ‪ 6-1‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺪ را دﻫﺪﻫﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻛﺪ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﻛﺪ ﺷﺪه ﺑﻪ دودوﻳﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ آﻧﺮا ﺑﺎ‬
‫دﻫﺪﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻌﺪا در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﻴﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ اﻟﺰاﻣﻲ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺳﻤﺒﻞ دﻫﺪﻫﻲ‬ ‫رﻗﻢ ‪BCD‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0000‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0001‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪0010‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪0011‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0100‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪0101‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪0110‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪0111‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪1000‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪1001‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :6 - 1‬دﻫﺪﻫﻲ ﻛﺪ ﺷﺪه ﺑﻪ دودوﻳﻲ )‪(BCD‬‬

‫ﻳﻚ ﻋﺪد ‪ k‬رﻗﻤﻲدر ‪ BCD‬ﺑﻪ ‪ 4k‬ﺑﻴﺖ ﻧﻴﺎز دارد‪.‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﻋﺪد دﻫﺪﻫﻲ در ‪ BCD‬ﺑﻴﻦ ‪ 0‬ﺗﺎ ‪ 9‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﻋﺪد دودوﻳﻲ اش ﻣﻌﺎدل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﻣﻌﺎدﻟﺶ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ از ‪0‬ﻫﺎ و ‪1‬ﻫﺎ‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﻳﻚ ﻋﺪد‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت دودوﻳﻲ ‪ 1010‬ﺗﺎ ‪ 1111‬در ‪ BCD‬ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪31‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﻧﻤﺎﻳﺶ داده‬ ‫‪0011 1001 0110‬‬ ‫ﺑﻴﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫‪12‬‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫در‬ ‫‪396‬‬ ‫ﻋﺪد دﻫﺪﻫﻲ‬
‫ﺑﻴﺘﻲ ﻳﻚ رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻌﻼوه ﻋﺪد‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ در آن ﻫﺮ ﮔﺮوه‬
‫دﻫﺪﻫﻲ ‪ 185‬و ﻣﻘﺪار ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ آن را در ‪ BCD‬و دودوﻳﻲ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫‪(185) 10 =(0001 1000 0101) BCD= (10111001) 2‬‬

‫ﺑﻴﺖ ﻻزم‬ ‫‪8‬‬ ‫ﺑﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﻣﻌﺎدل آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫‪12‬‬ ‫داراي‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﻣﻘﺪار‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار دودوﻳﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي اﺣﺘﻴﺎج‬ ‫‪BCD‬‬ ‫دارد‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻳﻚ ﻋﺪد‬
‫دارد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ داراي ﻣﺰﻳﺖ اﺳﺖ زﻳﺮا دادهﻫﺎي ورودي و‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي دﻫﺪﻫﻲ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ اﻋﺪاد دودوﻳﻲ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‬ ‫اﻋﺪاد‪BCD‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در ﺳﺎﺧﺘﺎرﺷﺎن از ﺑﻴﺖﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ﻳﻚ ﻋﺪد دﻫﺪﻫﻲ و‬
‫ﺳﻤﺒﻞﻫﺎي‬ ‫‪BCD‬‬ ‫و اﻋﺪاد‬ ‫‪9‬‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي ‪،...،2 ،1 ،0‬‬ ‫‪BCD‬‬

‫‪10‬‬ ‫را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار دﻫﺪﻫﻲ دﻗﻴﻘﺎً ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪد‬ ‫‪1001‬‬ ‫‪،...،0010 ،0001 ،0000‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ داده‬ ‫‪0001 0101‬‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫‪15‬‬ ‫و ﻋﺪد‬ ‫‪0001 0000‬‬ ‫ﺑﺎ ﻫﺸﺖ ﺑﻴﺖ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫دﻫﺪﻫﻲ در‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ‬ ‫‪1111‬‬ ‫و‬ ‫‪1010‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ دودوﻳﻲ ﻣﻌﺎدل آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪BCD‬‬ ‫‪ 2-7-1‬ﺟﻤﻊ‬

‫ﺟﻤﻊ دو رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ در ‪ ،BCD‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ از ﺟﻔﺖ رﻗﻢ ﻛﻢ ارزش ﺗﺮ‬
‫ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از‬ ‫‪9‬‬ ‫ﻗﺒﻠﻲ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺮ رﻗﻢ از‬
‫‪BCD‬‬ ‫‪ 9+9+19=1‬ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در آن ‪ ،1‬رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ارﻗﺎم‬
‫را‬ ‫‪19‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اي ﺑﻴﻦ‬
‫‪BCD‬‬ ‫ﺗﺎ ‪ ،10011‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻓﺮم‬ ‫‪0000‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﻪ دودوﻳﻲ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ رﻗﻢ‪ ،‬رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ و ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ ﺑﻌﺪي رﻗﻢ ﺟﻤﻊ‬ ‫‪11001‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪0000‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺖ )ﺑﺪون ﻧﻘﻠﻲ(‪ ،‬رﻗﻢ‬ ‫‪1001‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ از‬ ‫‪BCD‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪32‬‬

‫‪1010‬‬ ‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻳﺎ ﻣﺴﺎوي‬ ‫‪BCD‬‬

‫ﻧﺎﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﻊ ‪ (0110)2 =6‬ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ‪ ،‬آن‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ رﻗﻢ‬
‫را ﺑﻪ رﻗﻢ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺪل ﻛﺮده و در ﺻﻮرت ﻟﺰوم رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﻳﻚ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ در ﺑﺎ ارزشﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﺑﻴﺘﻲ ﺣﺎﺻﻞ از ﺟﻤﻊ‬
‫دودوﻳﻲ و ﻧﻘﻠﻲ دﻫﺪﻫﻲ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ .16 - 10 = 6‬ﺟﻤﻊ ‪ BCD‬زﻳﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0100‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0100‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪1000‬‬
‫‪+5‬‬ ‫‪+0101‬‬ ‫‪+8‬‬ ‫‪+1000‬‬ ‫‪+9‬‬ ‫‪1001‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪1001‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪10001‬‬
‫‪+0110‬‬ ‫‪+0110‬‬
‫‪10010‬‬ ‫‪10111‬‬

‫و ﻧﻴﺰ ﻓﺮم دودوﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺟﻤﻊ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫در ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ دو رﻗﻢ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ‪ 0110‬را ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﻴﻢ ﺗﺎ رﻗﻢ‬ ‫‪1010‬‬ ‫دودوﻳﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫و ﻧﻘﻠﻲ ﺻﺤﻴﺢ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ رﻗﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ‬ ‫‪9‬‬ ‫در ﻣﺜﺎل اول ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺜﺎل دوم‪ ،‬ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ ﻳﻚ رﻗﻢ ‪ BCD‬ﻧﺎﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ‪ 0110‬ﺑﻪ‬
‫را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻳﻚ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورد‪.‬‬ ‫‪10010‬‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫آن رﻗﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ‬
‫در ﻣﺜﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ ﻳﻚ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ رخ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﺮ ﭼﻪ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ دﻳﮕﺮ ﻛﻤﺘﺮ از‬ ‫‪16‬‬ ‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﺎوي ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از‬
‫‪0110‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺻﻼح دارد زﻳﺮا داراي رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺟﻤﻊ‬ ‫‪1001‬‬

‫رﻗﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ‪ (0111)=7 BCD‬و ﻳﻚ ﻧﻘﻠﻲ ‪ BCD‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪BCD carry‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪0001‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪0100‬‬ ‫‪184‬‬
‫‪+0101‬‬ ‫‪0111‬‬ ‫‪0110‬‬ ‫‪+576‬‬
‫‪Binary sum‬‬ ‫‪0111‬‬ ‫‪10000‬‬ ‫‪1010‬‬
‫‪Add 6‬‬ ‫‪-----‬‬ ‫‪0110‬‬ ‫‪0110‬‬ ‫‪-----‬‬
‫‪BCD sum‬‬ ‫‪0111‬‬ ‫‪10110‬‬ ‫‪0000‬‬ ‫‪760‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪33‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫را‬ ‫‪760=576+184‬‬ ‫رﻗﻤﻲ روال ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ دارد‪ .‬ﺟﻤﻊ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺑﻲ ﻋﻼﻣﺖ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﺟﻤﻊ دو ﻋﺪد‬
‫ﺑﻪ ‪ BCD‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬

‫و ﻳﻚ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ‬ ‫‪0000‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﻛﻢ ارزش ﺗﺮ‪ ،‬ﻳﻚ رﻗﻢ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﺟﻔﺖ رﻗﻢ‬
‫ﺑﺮاي ﺟﻔﺖ رﻗﻢ ﺑﻌﺪي را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺟﻔﺖ رﻗﻢ دوم ﺑﻌﻼوه ﻧﻘﻠﻲ ﻗﺒﻠﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ‬
‫و ﻳﻚ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ ﺑﺮاي ﺟﻔﺖ رﻗﻢ ﺑﻌﺪي را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورد‪ .‬ﺟﻔﺖ رﻗﻢ ﺳﻮم‬ ‫‪0110‬‬

‫ﺑﻌﻼوه ﻳﻚ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ ‪ 0111‬را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮده و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺻﻼح ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ 3-7-1‬ﺣﺴﺎب دﻫﺪﻫﻲ‬

‫ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻋﺪاد ﻋﻼﻣﺖدار در دودوﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ ﻋﻼﻣﺖ دار در‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻫﺮ دو ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻘﺪارﻋﻼﻣﺖ دارﻣﻨﻔﻲ ﻳﺎ ﻣﺘﻤﻢ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ دار‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻋﻼﻣﺖ ﻳﻚ ﻋﺪد دﻫﺪﻫﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻛﺪ ‪ 4‬ﺑﻴﺖ ارﻗﺎم دﻫﺪﻫﻲ ﻫﻤﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ‪ 0‬و ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫‪ BCD 9‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ 1001‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻘﺪار ﻋﻼﻣﺖ دارﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ ﻧﺪرت در ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﻏﻠﺐ ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻳﺎ ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪9‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫را ﺑﻪدﺳﺖ آورده و ﺑﻪ ﻛﻢ‬ ‫‪9‬‬ ‫ﻳﻚ ﻋﺪد ‪ ،BCD‬اﺑﺘﺪا ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ارزشﺗﺮﻳﻦ رﻗﻢ ‪ 1‬واﺣﺪ ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﻴﻢ‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ ‪ 9‬ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻛﺴﺮ ﻫﺮ رﻗﻢ از ‪ 9‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫رواﻟﻲ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ ﺑﺮاي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﻢ ‪ 2‬ﻋﻼﻣﺖ دار ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎده ﺷﺪ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ دار در اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﻊ ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻫﻤﻪ ارﻗﺎم‪ ،‬از‬ ‫‪10‬‬

‫ﺟﻤﻠﻪ رﻗﻢ ﻋﻼﻣﺖ و ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﺮض‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻋﺪاد ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻣﺘﻤﻢ ‪ 10‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺟﻤﻊ ‪ (+375) + (- 240) = +135‬را‬
‫در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﻢ ﻋﻼﻣﺖدار اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪0 375‬‬
‫‪+9 760‬‬
‫‪.‬‬
‫‪0 135‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪34‬‬

‫‪9760‬‬ ‫واﻗﻊ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﻋﺪد دوم ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ ﻳﻚ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ و‬ ‫‪9‬‬ ‫ﻋﺪد‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ‪ ،+135‬دو ﻋﺪد ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ و رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ‬ ‫‪0240‬‬ ‫ﻋﺪد‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ داﺧﻞ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ارﻗﺎم ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫‪ BCD‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺷﺪ ﺟﻤﻊ ﺑﺎ ارﻗﺎم ‪ BCD‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺗﻔﺮﻳﻖ اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ اﻋﻢ از ﻋﻼﻣﺖدار ﻳﺎ ﺑﻲ ﻋﻼﻣﺖ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﻣﻔﺮوق را ﺑﻪدﺳﺖ آورﻳﺪ و آن را ﺑﻪ ﻣﻔﺮوق ﻣﻨﻪ اﺿﺎﻓﻪ‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ‪10‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ دودوﻳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺣﺴﺎﺑﻲ اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ در ‪،BCD‬‬
‫ﺳﺨﺖاﻓﺰار ﺧﺎﺻﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﺣﺴﺎﺑﻲ ﺑﺎ اﻋﺪاد‬
‫دﻫﺪﻫﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ دودوﻳﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﻳﺴﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 4-7-1‬دﻳﮕﺮ ﻛﺪﻫﺎي دﻫﺪﻫﻲ‬

‫ﻛﺪﻫﺎي دودوﻳﻲ ﺑﺮاي ارﻗﺎم دﻫﺪﻫﻲ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ در ﻗﺒﺎل ﻫﺮ رﻗﻢ ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫‪2421‬‬ ‫اﻓﺰوﻧﻲ‪3‬‬ ‫‪8 -4 -2 -1‬‬
‫‪8421‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0000‬‬ ‫‪0000‬‬ ‫‪0011‬‬ ‫‪0000‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0001‬‬ ‫‪0001‬‬ ‫‪0100‬‬ ‫‪0111‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪0010‬‬ ‫‪0010‬‬ ‫‪0101‬‬ ‫‪0110‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪0011‬‬ ‫‪0011‬‬ ‫‪0110‬‬ ‫‪0101‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0100‬‬ ‫‪0100‬‬ ‫‪0111‬‬ ‫‪0100‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪0101‬‬ ‫‪1011‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1011‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪0110‬‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪1001‬‬ ‫‪1010‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪0111‬‬ ‫‪1101‬‬ ‫‪1010‬‬ ‫‪1001‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1110‬‬ ‫‪1011‬‬ ‫‪1000‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪1001‬‬ ‫‪1111‬‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪1111‬‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت‬ ‫‪1010‬‬ ‫‪0101‬‬ ‫‪0000‬‬ ‫‪0001‬‬
‫‪1011‬‬ ‫‪0110‬‬ ‫‪0001‬‬ ‫‪0010‬‬
‫ﺑﻴﺘﻲ ﺑﻜﺎر‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪0111‬‬ ‫‪0010‬‬ ‫‪0011‬‬
‫ﻧﺮﻓﺘﻪ‬ ‫‪1101‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1101‬‬ ‫‪1100‬‬
‫‪1110‬‬ ‫‪1001‬‬ ‫‪1110‬‬ ‫‪1101‬‬
‫‪1111‬‬ ‫‪1010‬‬ ‫‪1111‬‬ ‫‪1110‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ : 7-1‬ﭼﻬﺎر ﻛﺪ دودوﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺮاي ارﻗﺎم دﻫﺪﻫﻲ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪35‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ ﻛﺪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻣﻲ ﺗﻮان اﻳﺠﺎد ﻛﺮد‪ .‬ﻛﺪﻫﺎي‬ ‫‪10‬‬ ‫اﻳﺠﺎد‬
‫‪ BCD‬و ﺳﻪ ﻧﻮع ﻛﺪ دﻳﮕﺮ در ﺟﺪول ‪ 1-5‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪ ﺗﻨﻬﺎ ‪ 10‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﻴﺘﻲ‬
‫از ‪ 16‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻤﻜﻦ را در ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺶ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻧﺮوﻧﺪ داراي ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ از آﻧﻬﺎ اﺟﺘﻨﺎب ﻛﺮد‪.‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺪﻫﺎي وزﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻳﻚ ﻛﺪ وزﻳﻦ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻜﺎن‬ ‫‪2421‬‬ ‫و‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﻛﺪﻫﺎي‬
‫از ﺑﻴﺖ وزﻧﻲ ﺗﺨﺼﻴﺺ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻫﺮ رﻗﻢ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ اوزان ﺗﻤﺎم ‪1‬ﻫﺎ در‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬ ‫‪1 ،2 ،4 ،8‬‬ ‫داراي وزن ﻫﺎي‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻛﺪ‬
‫ﺑﺮاي‪6‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وزن ‪1‬ﻫﺎ‬ ‫‪0110‬‬ ‫ﺗﻮازﻧﻲ از دو ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﻴﺘﻲ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا‬
‫‪8 * 0 + 4 * 1 + 2* 1 +1 * 0 =6‬‬

‫وزﻳﻦ ﺷﻮد ﻣﻌﺎدل دﻫﺪﻫﻲ‬ ‫‪2421‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﻛﺪ‬ ‫‪1101‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﻴﺘﻲ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از‬ ‫‪2421‬‬ ‫‪ 2 * 1 + 4 * 1 + 2*0 +1 * 1=7‬را ﺧﻮاﻫﺪ داد ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﻛﺪ‬
‫‪1010‬‬ ‫ارﻗﺎم ﺑﻪ دو ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺪﮔﺬاري ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪد ‪ 4‬دﻫﺪﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻫﺎي ﺑﻴﺘﻲ ‪ 0100‬ﻳﺎ‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻫﺮ دو ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻋﺪد ‪ 4‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻛﺪﻫﺎي ‪ 2421‬و اﻓﺰوﻧﻲ‪ 3-‬ﻣﺜﺎل ﻫﺎﻳﻲ از ﻛﺪﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﺘﻤﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺪﻫﺎ ﺧﻮاﺻﻲ‬
‫در‬ ‫‪0‬‬ ‫و ‪1‬ﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻋﺪد دﻫﺪﻫﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﺗﻐﻴﻴﺮ ‪0‬ﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫‪9‬‬ ‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺘﻤﻢ‬
‫‪0110 1100 1000‬‬ ‫در اﻓﺰوﻧﻲ‪ 3-‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫‪395‬‬ ‫ﻛﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻋﺪد دﻫﺪﻫﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪1001 0011 0111‬‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ ‪ 9‬آن ﻳﻌﻨﻲ ‪ 604‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻋﺪد دودوﻳﻲ(‪ .‬ﻛﺪ اﻓﺰوﻧﻲ‪ 3-‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺧﻮد‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﺮ ﺑﻴﺖ از ﻛﺪ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ )ﻣﺜﻞ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﻣﺘﻤﻤﻲ اش در ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺪ ﺑﻲ وزن اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ‬
‫ﻛﺪي در آن از ﺟﻤﻊ ﻣﻘﺪار دودوﻳﻲ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮش ﺑﺎ ‪ 3‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺪ ‪ BCD‬ﺧﻮد ﻣﺘﻤﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﺪ ‪ - 1 ،- 2 ،4 ،8‬ﻣﺜﺎﻟﻲ از ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻫﺮ دو ﻧﻮع وزن ﻣﺜﺒﺖ‬
‫دﻫﺪﻫﻲ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫‪0110‬‬ ‫و ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻛﺪ دﻫﺪﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﻴﺘﻲ‬
‫ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻳﺎﻓﺘﻪ و از راﺑﻄﻪ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪36‬‬

‫‪ 8* 0+ 4* 1 + (- 2) * 1 +(- 1)* 0= 2‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 5-7-1‬ﻛﺪ ﻛﺎراﻛﺘﺮاﺳﻜﻲ‬

‫در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دﺳﺘﻜﺎري روي داده ﻫﺎي‬
‫ﻋﺪدي ﺑﻠﻜﻪ روي ﺣﺮوف ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻳﻚ ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ ﺑﻴﻤﻪ ﺑﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫﺎ ﺳﻨﺪ‪،‬‬
‫از ﻳﻚ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺮاي ﭘﺮدازش ﻓﺎﻳﻠﻬﺎﻳﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻧﺎم و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻃﺮﻓﻬﺎي ﻗﺮار داد‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﻛﺪ دودوﻳﻲ ﺑﺮاي ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ ﺿﺮوري‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻫﻤﺎن ﻛﺪ دودوﻳﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ و ﺑﻌﻀﻲ ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي ﺧﺎص‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ $‬را ﻧﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﺶ دﻫﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﺎراﻛﺘﺮ اﻟﻔﺒﺎ ﻋﺪدي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از‬
‫ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ و ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﻋﻼﺋﻢ ﺧﺎص اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪26‬‬ ‫رﻗﻢ ﻋﺪد‪،‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬ﻣﺘﺸﻜﻞ از‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎ‬ ‫‪128‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪64‬‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺮاي ﺣﺮوف ﺑﺰرگ و ﻳﺎ ﺑﻴﻦ‬ ‫‪64‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪36‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي ﺑﻴﻦ‬
‫ﺣﺮوف ﺑﺰرگ و ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﻠﻴﺪ دارد‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ اول ﺷﺶ ﺑﻴﺖ و در ﺣﺎﻟﺖ دوم‬
‫ﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﺑﻴﺖ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪b7b6b5‬‬
‫‪b4b3b2b1‬‬ ‫‪000‬‬ ‫‪001‬‬ ‫‪010‬‬ ‫‪011‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪101‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪111‬‬
‫‪0000‬‬ ‫‪NUL‬‬ ‫‪DLE‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪0‬‬ ‫@‬ ‫‪P‬‬ ‫`‬ ‫‪P‬‬
‫‪0001‬‬ ‫‪SOH‬‬ ‫‪DC1‬‬ ‫!‬ ‫‪1‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪Q‬‬
‫‪0010‬‬ ‫‪STX‬‬ ‫‪DC2‬‬ ‫"‬ ‫‪2‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪0011‬‬ ‫‪ETX‬‬ ‫‪DC3‬‬ ‫‪#‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪0100‬‬ ‫‪EOT‬‬ ‫‪DC4‬‬ ‫‪$‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪0101‬‬ ‫‪ENQ‬‬ ‫‪NAK‬‬ ‫‪%‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪U‬‬
‫‪0110‬‬ ‫‪ACK‬‬ ‫‪SYN‬‬ ‫&‬ ‫‪6‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪0111‬‬ ‫‪BEL‬‬ ‫‪ETB‬‬ ‫'‬ ‫‪7‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪W‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪W‬‬
‫‪1000‬‬ ‫‪BS‬‬ ‫‪CAN‬‬ ‫(‬ ‫‪8‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪1001‬‬ ‫‪HT‬‬ ‫‪EM‬‬ ‫)‬ ‫‪9‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪Y‬‬
‫‪1010‬‬ ‫‪LF‬‬ ‫‪SUB‬‬ ‫*‬ ‫‪:‬‬ ‫‪J‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪J‬‬ ‫‪Z‬‬
‫‪1011‬‬ ‫‪VT‬‬ ‫‪ESC‬‬ ‫‪+‬‬ ‫;‬ ‫‪K‬‬ ‫[‬ ‫‪K‬‬ ‫{‬
‫‪1100‬‬ ‫‪FF‬‬ ‫‪FS‬‬ ‫‪,‬‬ ‫<‬ ‫‪L‬‬ ‫\‬ ‫‪L‬‬ ‫|‬
‫‪1101‬‬ ‫‪CR‬‬ ‫‪GS‬‬ ‫‪-‬‬ ‫=‬ ‫‪M‬‬ ‫]‬ ‫‪M‬‬ ‫}‬
‫‪1110‬‬ ‫‪SO‬‬ ‫‪RS‬‬ ‫‪.‬‬ ‫>‬ ‫‪N‬‬ ‫^‬ ‫‪N‬‬ ‫~‬
‫‪1111‬‬ ‫‪SI‬‬ ‫‪US‬‬ ‫‪/‬‬ ‫?‬ ‫‪O‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪DEL‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :8 -1‬ﻛﺪﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ اﺳﻜﻲ )‪(ASCII‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪37‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﻛﺪ دودوﻳﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي اﻟﻔﺒﺎ ﻋﺪدي‪ ،‬اﺳﻜﻲ )‪ (ASCII‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺪ‬
‫از ﻫﻔﺖ ﺑﻴﺖ ﺑﺮاي ﻛﺪ ﻛﺮدن ‪ 128‬ﻛﺎراﻛﺘﺮ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﺟﺪول )‪ (1-7‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻔﺖ ﺑﻴﺖ‬
‫ﺑﺎ ارزش ﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﺖ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‬ ‫‪b7‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫‪b7‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪b1‬‬ ‫ﻛﺪ ﺑﺎ‬
‫و ﺳﻄﺮ ‪ (0001‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﺪول‬ ‫‪100‬‬ ‫)ﺳﺘﻮن‬ ‫‪1000001‬‬ ‫در اﺳﻜﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺣﺮوف‬
‫ﻛﺪﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﻜﻲ ﺣﺎوي‪:‬‬

‫‪ 94‬ﻛﺎراﻛﺘﺮ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ‬

‫‪ 34‬ﻛﺎراﻛﺘﺮ ﻏﻴﺮ ﭼﺎﭘﻲ ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫ﺣﺮف‬ ‫‪26‬‬ ‫ﺣﺮف ﺑﺰرگ )‪ A‬ﺗﺎ ‪،(Z‬‬ ‫‪26‬‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در آن ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﻧﻴﺰ از‬
‫و ‪ $‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه‬ ‫*‬ ‫ﻛﺎراﻛﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭼﺎپ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪،%‬‬ ‫‪32‬‬ ‫ﻋﺪد )‪ 0‬ﺗﺎ ‪ (9‬و‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ )‪ a‬ﺗﺎ‪،(z‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ASCII‬‬ ‫‪ 6-7-1‬ﻛﺪﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻨﺪه در‬

‫ﻛﺎراﻛﺘﺮ ﻛﻨﺘﺮل در ﺟﺪول اﺳﻜﻲ ﺑﺎ اﺳﺎﻣﻲﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪهاي ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫‪34‬‬

‫ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎ در ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻜﻞ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻮع ﻋﻤﻠﺸﺎن ذﻛﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺳﻪ ﻧﻮع ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ‬
‫وﺟﻮد دارﻧﺪ‪:‬‬

‫اﻓﻜﺘﻮرﻫﺎي ﻓﺮﻣﺖ‬ ‫•‬

‫ﺟﺪاﺳﺎزي اﻃﻼﻋﺎت‬ ‫•‬

‫ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺒﺎدل اﻃﻼﻋﺎت‬ ‫•‬

‫اﻓﻜﺘﻮر ﻓﺮﻣﺖ ﻗﺎﻟﺐ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﺎپ ﺷﻮد ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﭘﺴﺒﺮ )‪ ،(BS‬ﺟﺪولﺑﻨﺪي اﻓﻘﻲ )‪ (HT‬و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﻮرد )‪ (CR‬اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺪاﺳﺎزي ﻫﺎي‬
‫اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬داده ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺎراﮔﺮاف ﻫﺎ و ﺻﻔﺤﺎت دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان از ﺟﺪاﺳﺎز رﻛﻮرد )‪ (RS‬و ﺟﺪاﺳﺎز ﻓﺎﻳﻞ )‪ (FS‬ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺒﺎدل‬
‫اﻃﻼﻋﺎت در ﺣﻴﻦ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺘﻦ ﺑﻴﻦ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ﻫﺎي دور از ﻫﻢ ﻣﻔﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل ﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮع‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪38‬‬

‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻛﺎراﻛﺘﺮ ﺷﺮوع ﻣﺘﻦ )‪ (STX‬و ﺧﺘﻢ ﻣﺘﻦ )‪ (ETX‬ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻗﺎب ﺑﻨﺪي ﻳﻚ ﭘﻴﺎم‬
‫ﻣﺘﻨﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺘﻘﺎل از ﺧﻂ ﺗﻠﻔﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺳﻜﻲ ﻳﻚ ﻛﺪ ‪ 7‬ﺑﻴﺘﻲ اﺳﺖ وﻟﻲ اﻏﻠﺐ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎ واﺣﺪﻫﺎي ﻫﺸﺖ ﺑﻴﺘﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺖ ﻧﺎم دارﻧﺪ را دﺳﺘﻜﺎري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي اﺳﻜﻲ اﻏﻠﺐ ﻫﺮ ﻛﺪام در ﻳﻚ‬
‫ﺑﺎﻳﺖ ذﺧﻴﺮه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺖ اﺿﺎﻓﻲ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮاي اﻫﺪاف دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود و اﻏﻠﺐ‬

‫‪NUL‬‬ ‫‪Null‬‬ ‫‪DLE‬‬ ‫‪Data-link escape‬‬

‫‪SOH‬‬ ‫‪Start of heading‬‬ ‫‪DC1‬‬ ‫‪Device control 1‬‬
‫‪STX‬‬ ‫‪Start of text‬‬ ‫‪DC2‬‬ ‫‪Device control 2‬‬
‫‪ETX‬‬ ‫‪End of text‬‬ ‫‪DC3‬‬ ‫‪Device control 3‬‬
‫‪EOT‬‬ ‫‪End of transmission‬‬ ‫‪DC4‬‬ ‫‪Device control 4‬‬
‫‪ENQ‬‬ ‫‪Enquiry‬‬ ‫‪NAK‬‬ ‫‪Negative acknowledge‬‬
‫‪ACK‬‬ ‫‪Acknowledge‬‬ ‫‪SYN‬‬ ‫‪Synchronous idle‬‬
‫‪BEL‬‬ ‫‪Bell‬‬ ‫‪ETB‬‬ ‫‪End-of-transmission block‬‬
‫‪BS‬‬ ‫‪Backspace‬‬ ‫‪CAN‬‬ ‫‪Cancel‬‬
‫‪HT‬‬ ‫‪Horizontal tab‬‬ ‫‪EM‬‬ ‫‪End of medium‬‬
‫‪LF‬‬ ‫‪Line feed‬‬ ‫‪SUB‬‬ ‫‪Substitute‬‬
‫‪VT‬‬ ‫‪Vertical tab‬‬ ‫‪ESC‬‬ ‫‪Escape‬‬
‫‪FF‬‬ ‫‪From feed‬‬ ‫‪FS‬‬ ‫‪File separator‬‬
‫‪CR‬‬ ‫‪Carriage return‬‬ ‫‪GS‬‬ ‫‪Group separator‬‬
‫‪SO‬‬ ‫‪Shift out‬‬ ‫‪RS‬‬ ‫‪Record separator‬‬
‫‪SI‬‬ ‫‪Shift in‬‬ ‫‪US‬‬ ‫‪Unit separator‬‬
‫‪SP‬‬ ‫‪Space‬‬ ‫‪DEL‬‬ ‫‪Delete‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :9-1‬ﻟﻴﺴﺖ ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ‬

‫‪8‬‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﻌﻀﻲ از ﭼﺎپ ﮔﺮﻫﺎ ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي اﺳﻜﻲ را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺑﻴﺘﻲ دﻳﮕﺮ را‬ ‫‪8‬‬ ‫ﻛﺎراﻛﺘﺮ‬ ‫‪128‬‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻴﺘﻲ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﺑﺎ ارزشﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫در ﺑﺎ ارزش ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﺑﺮاي ﻓﻮﻧﺖ ﻫﺎي ﻧﻮع اﻳﺘﺎﻟﻴﻚ ﻳﺎ اﻟﻔﺒﺎي ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎ ﻗﺮار دادن‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪.‬‬

‫‪ 7-7-1‬ﻛﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻄﺎ‬

‫ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻄﺎﻫﺎ در ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻳﺎ ﭘﺮدازش داده‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻴﺖ ﻫﺸﺘﻤﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻴﺖ ﺗﻮازن‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎراﻛﺘﺮ اﺳﻜﻲ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻴﺖ ﺗﻮازن‪ ،‬ﺑﻴﺘﻲ اﺿﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎوي ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺑﻮده و‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪39‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﻃﻲ آن ﺗﻌﺪاد ‪1‬ﻫﺎي ﻛﻞ‪ ،‬زوج ﻳﺎ ﻓﺮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬دو ﻛﺎراﻛﺘﺮ زﻳﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮازن زوج‬
‫ﻳﺎ ﻓﺮد دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺗﻮازن زوج‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮازن ﻓﺮد‬

‫‪ASCII A‬‬ ‫‪1000001‬‬ ‫‪01000001‬‬ ‫‪11000001‬‬
‫‪ASCII T‬‬ ‫‪1010100‬‬ ‫‪11010100‬‬ ‫‪01010100‬‬

‫در ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﺑﻴﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﻛﺪ ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﻴﻢ ﺗﺎ ﺗﻌﺪاد ‪1‬ﻫﺎ در‬
‫ﻛﺎراﻛﺘﺮ ﺑﺮاي ﺗﻮازن زوج‪ ،‬زوج و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻌﺪاد ‪1‬ﻫﺎ در ﻛﺎراﻛﺘﺮ ﺑﺮاي ﺗﻮازن ﻓﺮد‪ ،‬ﻓﺮد‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻳﻜﻲ از دو ﺗﻮازن اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ ﺗﻮازن زوج ﻣﻌﻤﻮل ﺗﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻴﺖ ﺗﻮازن در ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻄﺎ در ﺣﻴﻦ اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت از ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﺑﻪ ﻣﻜﺎن دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ ﺑﻴﺖ ﺗﻮازن زوج ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺎراﻛﺘﺮ در ﺳﻤﺖ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه‬
‫ﺑﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮازن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ‬ ‫‪8‬‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي‬
‫ارﺳﺎل ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺗﻮازن ﻫﺮ ﻛﺎراﻛﺘﺮ در ﺳﻤﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﭼﻚ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻮازن‬
‫ﻛﺎراﻛﺘﺮ درﻳﺎﻓﺘﻲ زوج ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﺑﻴﺖ در ﺣﻴﻦ اﻧﺘﻘﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫روش ﻳﻚ‪ ،‬ﺳﻪ ﻳﺎ ﻫﺮ ﺗﻌﺪاد ﻓﺮدي از ﺧﻄﺎ را در ﻫﺮ ﻛﺎراﻛﺘﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺪاد زوﺟﻲ از ﺧﻄﺎﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺪﻫﺎي‬
‫ﺧﻄﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺧﻄﺎﻫﺎي زوج ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺲ از ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺧﻄﺎ ﭼﻪ ﻛﺎري ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم داد ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻳﻚ اﻣﻜﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮض اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺑﻮدن ﺧﻄﺎ و ﻋﺪم ﺗﻜﺮار‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ارﺳﺎل ﻣﺠﺪد‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﮔﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻳﻚ ﺧﻄﺎي ﺗﻮازن را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻛﺎراﻛﺘﺮ ﻛﻨﺘﺮل‬
‫‪1001 0101‬‬ ‫اﺳﻜﻲ‪) ،ASCII NAK ،‬ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻔﻲ( را ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻫﺸﺖ ﺑﻴﺖ ﺑﺎ ﺗﻮازن زوج‬
‫)ﺗﺼﺪﻳﻖ( را‬ ‫‪ACK‬‬ ‫ﺑﺎز ﭘﺲ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻄﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻛﺎراﻛﺘﺮ ﻛﻨﺘﺮل‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪40‬‬

‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ‬ ‫‪NAK‬‬ ‫ﺑﺎ ﻛﺪ ‪ 00000110‬ﺑﺎز ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﺳﻤﺖ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه دوﺑﺎره ﺑﺎ ارﺳﺎل ﭘﻴﺎم‬
‫ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻮازن ﺻﺤﻴﺢ درﻳﺎﻓﺖ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﻧﻮﺑﺖ ﺗﻜﺮار‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫داراي ﺧﻄﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺎم ﺧﻄﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﭘﺮاﺗﻮر ﺑﺮاي ﭼﻚ ﻛﺮدن ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻄﺎ در ﺧﻂ اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪41‬‬ ‫اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﺳﺆاﻻت‬

‫‪ -1‬ﻋﺪد ‪ (0.2498)10‬را ﺑﻪ دودوﻳﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻋﺪد ‪ 2406‬را ﺑﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ ﺑﺒﺮﻳﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ ﻣﻌﺎدل ﭼﻪ اﻋﺪادي در ﻣﺒﻨﺎﻫﺎي دودوﻳﻲ و دﻫﺪﻫﻲ‬ ‫‪673.124‬‬ ‫‪ -3‬ﻋﺪد‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻣﺘﻤﻢ ‪ 10‬ﻋﺪد ‪ 256703‬ﭼﻪ ﻋﺪدي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -5‬ﻣﺘﻤﻢ ‪ 2‬ﻋﺪد ‪ 0100101‬ﭼﻪ ﻋﺪدي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -6‬ﻣﺘﻤﻢ ‪ 9‬ﻋﺪد ‪ 062374‬ﭼﻪ ﻋﺪدي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫را ﺑﻪدﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪3248– 46532‬‬ ‫‪ -7‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺘﻤﻢ ‪ 10‬ﺗﻔﺮﻳﻖ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪42‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬

‫ﮔﻴﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻛﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻖ دودوﻳﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺳﺎﺳﻲ ﺟﺒﺮ ﺑﻮل‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اداﻣﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﺗﺌﻮري ﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﺟﺒﺮ‬
‫ﺑﻮل ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه و در اداﻣﻪ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﻧﻴﺰ ﺑﻪﺻﻮرت ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻮرد ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اداﻣﻪ ﻧﻴﺰ اﻧﻮاع ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺟﺪاول درﺳﺘﻲ ﻫﺮ ﻳﻚ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻋﻨﺎوﻳﻦ زﻳﺮ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻨﻄﻖ دودوﻳﻲ‬ ‫•‬

‫اﻧﻮاع ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫•‬

‫اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﺟﺒﺮ ﺑﻮل‬ ‫•‬

‫ﺗﺌﻮريﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﺟﺒﺮ ﺑﻮل‬ ‫•‬

‫ﺗﻘﺪم ﻋﻤﻞ ﮔﺮﻫﺎ در ﺟﺒﺮ ﺑﻮل‬ ‫•‬

‫ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل‬ ‫•‬

‫ﻣﺘﻤﻢ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل‬ ‫•‬

‫ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﺠﺘﻤﻊ‬ ‫•‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪44‬‬

‫‪ 1-2‬ﻣﻨﻄﻖ دودوﻳﻲ‬

‫ﻣﻨﻄﻖ دودوﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دو ارزش ﮔﺴﺴﺘﻪ و ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻨﻄﻘﻲ دارﻧﺪ‪،‬‬

‫ﺳﺮو ﻛﺎر دارد و ارزﺷﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺎﻣﻲ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ‬
‫ﻧﺎم ﮔﺬاري ﺷﻮﻧﺪ )ﻣﺜﻞ ﺻﺤﻴﺢ و ﻏﻠﻂ‪ ،‬ﺑﻠﻪ و ﺧﻴﺮ و ﻏﻴﺮه(‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ آن را ﺑﺮ‬
‫را ﺑﻪ آن ﺗﺨﺼﻴﺺ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻣﻨﻄﻖ دودوﻳﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ‬ ‫‪0‬‬ ‫و‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺣﺴﺐ ﺑﻴﺖ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﻢ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫ﺷﺪه در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﺟﺒﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﺒﺮ ﺑﻮل اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﺑﻪ‬
‫روﺷﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﺪل ﺑﻮده و ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ دﻳﺠﻴﺘﺎل و ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي دودوﻳﻲ‬
‫ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1-1-2‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻨﻄﻖ دودوﻳﻲ‬

‫ﻣﻨﻄﻖ دودوﻳﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي دودوﻳﻲ و ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﺣﺮوف‬
‫اﻟﻔﺒﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Z ،Y ،X ،C ،B ،A‬و ﻏﻴﺮه ﻧﺎم ﮔﺬاري ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ دو‬
‫و‬ ‫‪OR ،AND‬‬ ‫و‪ 1‬دارد‪ .‬ﺳﻪ ﻧﻮع ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺻﻠﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻘﺪار ﻣﺠﺰاي‬
‫‪ .NOT‬در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ :AND -1‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ "‪".‬ﻳﺎ ﺑﺪون ذﻛﺮ ﻫﺮ ﻋﻤﻠﮕﺮي ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً ‪ x.y = z‬ﻳﺎ ‪ x y = z‬را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ " ‪ x AND y‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪." z‬‬

‫‪y=1‬‬ ‫و‬ ‫‪x=1‬‬ ‫اﺳﺖ اﮔﺮ و ﻓﻘﻂ اﮔﺮ‬ ‫‪z=1‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‪،‬‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي‬ ‫‪z‬‬ ‫و‪ y‬و‬ ‫‪x‬‬ ‫اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫‪z=0‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ؛ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت‬
‫دودوﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺰ ‪ 1‬و ‪ 0‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪(.‬‬

‫را ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫‪x+y=z‬‬ ‫‪ :OR -2‬ﻋﻤﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﻌﻼوه ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ‬ ‫‪z=1‬‬ ‫و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫‪" z‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬ ‫" ‪x OR y‬‬ ‫ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‬
‫‪z=0‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬ ‫‪y=0‬‬ ‫و‬ ‫‪x=0‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﺮ دو‬ ‫‪y=1‬‬ ‫و‬ ‫‪x=1‬‬ ‫و ﻳﺎ ﻫﺮ دو‬ ‫‪y=1‬‬ ‫و‬ ‫‪x=1‬‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪45‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫‪AND‬‬ ‫‪OR‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪x. y‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪x+y‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪NOT‬‬
‫‪x‬‬ ‫'‪x‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :1-2‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﻨﻄﻘﻲ‬

‫‪ :NOT -3‬اﻳﻦ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻋﻼﻣﺖ ﭘﺮﻳﻢ ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮد )و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺧﻂ‬
‫و ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫‪" z‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬ ‫" ‪NOT x‬‬ ‫)ﻳﺎ ‪ (x=z‬و ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬‬ ‫‪x´=z‬‬ ‫ﺑﺎر(‪ .‬ﻣﺜﻼً‬
‫؛ اﻣﺎ‬ ‫‪z=0‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬ ‫‪x=1‬‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ اﮔﺮ‬ ‫‪x‬‬ ‫ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫‪z‬‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﮔﺮ ‪ x=0‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ z=1‬اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﻞ ‪ NOT‬را ﻣﺘﻤﻢ ﻫﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭼﻮن ‪ 1‬را ﺑﻪ ‪ 0‬و ‪ 0‬را‬
‫ﺑﻪ ‪ 1‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﻄﻖ دودوﻳﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﺣﺴﺎب دودوﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻋﻤﺎل ‪ AND‬و ‪ OR‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل‬
‫ﺿﺮب و ﺟﻤﻊ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺳﻤﺒﻞﻫﺎي ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺮاي ‪ AND‬و ‪ OR‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺿﺮب و ﺟﻤﻊ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻬﺬا ﻣﻨﻄﻖ دودوﻳﻲ‬
‫را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺣﺴﺎب دودوﻳﻲ اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺣﺴﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻋﺪدي را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ داراي ﭼﻨﺪﻳﻦ رﻗﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ‪ 0‬و ﻳﺎ ‪ 1‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﻼً در ﺣﺴﺎب دودوﻳﻲ دارﻳﻢ ‪) 1+10=1‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪" :‬ﻳﻚ ﺑﻌﻼوه ﻳﻚ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫‪ ،("2‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ در ﻣﻨﻄﻖ دودوﻳﻲ‪ ،‬دارﻳﻢ ‪) 1 + 1 = 1‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪" :‬ﻳﻚ ‪ OR‬ﻳﻚ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ ‪.("1‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪46‬‬

‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ x‬و ‪ ،y‬ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ‪ z‬وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﭘﺲ‬
‫از اﻋﻤﺎل ﻳﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺎرﻳﻒ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻳﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻚ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‪ ،‬ﺟﺪوﻟﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺗﻤﺎم ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﻤﻜﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ و ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ آﻧﻬﺎ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫از ﻋﻤﻞ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ روي آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺟﺪاول درﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎي‬
‫‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﻴﺴﺖ ﻛﺮدن ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻤﻜﻦ آﻧﻬﺎ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ‬ ‫‪y‬‬ ‫و‬ ‫‪x‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ي‬ ‫‪OR‬‬ ‫و‬ ‫‪AND‬‬

‫ﺻﻮرت زوج ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫در ﺟﺪول زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داده‬ ‫‪NOT‬‬ ‫و‬ ‫‪OR‬‬ ‫و‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺪاول درﺳﺘﻲ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺪاول ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺬﻛﻮر را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﻔﺎف ﺑﻴﺎن ﻣﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 2-1-2‬ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‬

‫ﮔﻴﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﻣﺪارﻫﺎﻳﻲ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ روي ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﻴﮕﻨﺎل ورودي‬

‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻳﻚ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺧﺮوﺟﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫وﻟﺘﺎژﻫﺎ ﻳﺎ ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎل وﺟﻮد دارﻧﺪ دو ﻣﻘﺪار ﺟﺪا از‬
‫ﻫﻢ را اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪارﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ وﻟﺘﺎژ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ دو ﺳﻄﺢ وﻟﺘﺎژ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ‬
‫وﻟﺖ‬

‫‪4‬‬ ‫اﻧﺤﺮاف ﻣﺠﺎز ﺑﺮاي‬

‫ﻣﻨﻄﻖ ‪1‬‬
‫‪3‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎل در ﻣﺤﺪوده اﻳﻦ‬

‫‪2‬‬
‫دو ﻧﺎﺣﻴﻪ رخ ﻣﻲ دﻫﺪ‬

‫‪1‬‬ ‫اﻧﺤﺮاف ﻣﺠﺎز ﺑﺮاي‬

‫ﻣﻨﻄﻖ ‪0‬‬
‫‪0‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-2‬ﻣﺤﺪوده اﻧﺘﻘﺎل ﺳﻴﮕﻨﺎل ‪ 0‬و ‪1‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪47‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫اﻧﺪ واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻳﻚ‬ ‫‪0‬‬ ‫و ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺧﺎص ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﻄﻖ ‪ 0‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻴﮕﻨﺎﻟﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 0‬وﻟﺖ و ﻣﻨﻄﻖ‬
‫وﻟﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﻄﺢ وﻟﺘﺎژ‪ ،‬ﻣﺤﺪوده‬ ‫‪4‬‬ ‫را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻴﮕﻨﺎﻟﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬ ‫‪1‬‬

‫ﻣﻮرد ﻗﺒﻮﻟﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻜﻞ‪ 2-2‬را داراﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ورودي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي دودوﻳﻲ را در ﻣﺤﺪوده ﻣﺠﺎزي‬
‫ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و در ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺧﺮوﺟﻲ در ﻣﺤﺪوده ﻣﺠﺎزي ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ‬
‫دو ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺠﺎز ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺬر از ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ دﻳﮕﺮ ﻗﻄﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﻳﺎ ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻋﺒﻮر ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎﻳﻲ دودوﻳﻲ از ﻣﻴﺎن ﺗﺮﻛﻴﺒﺎﺗﻲ‬
‫از ﮔﻴﺖ ﻫﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار داد‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ ﺑﻮده و ﻳﻚ‬
‫ﺑﻴﺖ از اﻃﻼﻋﺎت را ﺣﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي ﺳﻪ ﻧﻮع ﮔﻴﺖ در ﺷﻜﻞ‪ 3-2‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪z = x. y‬‬

‫ﮔﻴﺖ ‪AND‬‬
‫‪y‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪z=x+y‬‬

‫ﮔﻴﺖ ‪OR‬‬
‫‪y‬‬

‫‪x‬‬ ‫'‪x‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ‪NOT‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :3-2‬ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي ﻣﺪاري ﻣﻨﻄﻘﻲ دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫‪0‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻠﻮﻛﻬﺎﻳﻲ ﺳﺨﺖاﻓﺰاري اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ورودي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ‪ ،‬در ﺧﺮوﺟﻲ ﺧﻮد‬
‫در ﻳﻜﻲ از ﭼﻬﺎر‬ ‫‪OR‬‬ ‫و‬ ‫‪AND‬‬ ‫و‪ y‬در ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬ ‫‪x‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺳﻴﮕﻨﺎل ورودي‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻳﺎ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪48‬‬

‫‪X‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪Y‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪AND : x . y‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪OR : x + y‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫´‪NOT : x‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :4 -2‬ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي ورودي‪ -‬ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺮاي ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪AND , OR ,NOT‬‬

‫و ‪ .11‬اﻳﻦ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺮوﺟﻲ ﺧﻮد در‬ ‫‪10 ،01 ،00‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻤﻜﻦ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 4-2‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدارﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺮ ﮔﻴﺖ را ﺑﺮاي ﭼﻬﺎر ﮔﻴﺖ ﻓﻮق‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻮر اﻓﻘﻲ ﻧﻤﻮدار زﻣﺎن‪ ،‬و ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮدي ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎ را ﺿﻤﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻴﻦ‬
‫دو ﺳﻄﺢ وﻟﺘﺎژ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺳﻄﺢ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻨﻄﻖ ‪ 0‬و ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻ ﻣﻨﻄﻖ ‪ 1‬را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ در ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ ‪ AND‬ﻣﻨﻄﻖ ‪ 1‬وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﺳﻴﮕﻨﺎل ورودي‬
‫دارد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي ورودي در‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﮔﻴﺖ‬ ‫‪1‬‬ ‫در ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ﻣﻨﻄﻖ ‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻴﺖ ‪ NOT‬را ﻣﻌﻤﻮﻻً وارون ﮔﺮ ﻳﺎ ﻣﻌﻜﻮس ﮔﺮ ﻫﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫اﻳﻦ ﻧﺎم ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻴﮕﻨﺎل در ﻧﻤﻮدار زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ ،‬و در آن ﻧﺸﺎن داده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻨﻄﻖ ورودي را ﻣﻌﻜﻮس ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪A‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪F = A+B+C+D A‬‬ ‫‪F = ABC‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬

‫ب‪ -‬ﮔﻴﺖ ‪ OR‬ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ورودي‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬ﮔﻴﺖ ‪ AND‬ﺑﺎ ﺳﻪ ورودي‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :5-2‬ﻣﺪار ﺳﻮﺋﻴﭽﻴﻨﮓ ﻧﻤﺎﻳﺶ دﻫﻨﺪه ﻣﻨﻄﻖ دودوﻳﻲ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪49‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫‪AND‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻴﺶ از دو ورودي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪ AND‬و‪OR‬‬ ‫ﮔﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﺑﺎ ﺳﻪ ورودي و ﻳﻚ ‪ OR‬ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ورودي در ﺷﻜﻞ‪ 5-2‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﻴﺖ ‪ AND‬ﺳﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از‬ ‫‪1‬‬ ‫دارد ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ ورودي آن‬ ‫‪1‬‬ ‫ورودي ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﭼﻬﺎر ورودي‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻴﺖ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪0‬‬ ‫ورودي ﻫﺎ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ورودي ﻫﺎ در‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ‪ 0‬ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ورودي ﻫﺎ در ﻣﻨﻄﻖ ‪ 0‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-2‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل‬

‫ﺟﺒﺮ ﺑﻮل را ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﺘﺠﻪ رﻳﺎﺿﻲ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از اﻟﮕﻮﻫﺎ و ﺗﻌﺪادي اﺻﻮل اﺛﺒﺎت ﻧﺸﺪه ﻳﺎ ﺑﺪﻳﻬﻴﺎت ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﻳﻚ‬ ‫‪s‬‬ ‫از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻛﻠﻜﺴﻴﻮﻧﻲ از اﺷﻴﺎء اﺳﺖ ﻛﻪ داراي ﺧﻮاص ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫‪x‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ و ‪ x‬و‪ y‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺸﺨﺼﻲ از آن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪∈ s‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫‪x‬‬

‫ﻋﻀﻮي از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ s‬اﺳﺖ و ‪ y ∉ s‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ y‬ﻋﻀﻮي از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ s‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎرﺷﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺟﻔﺖ آﻛﻮﻻد ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد‪A = {1,2,3,4}:‬‬

‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ .4,3,2,1‬ﻳﻚ ﻋﻤﻠﮕﺮ دودوﻳﻲ روي ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫‪A‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫‪S‬‬ ‫از ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،S ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺟﻔﺖ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ‪ ،S‬ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد از‬
‫را ﺗﺨﺼﻴﺺ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل راﺑﻄﻪ ‪ a ∗ b = c‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ (*) .‬را ﻳﻚ ﻋﻤﻠﮕﺮ‬
‫ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫‪a‬و ‪b‬‬ ‫را ﺑﻪ ﺟﻔﺖ ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫‪c‬‬ ‫دودوﻳﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ راﺑﻄﻪ ‪ a, b, c ∈ S‬ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد اﮔﺮ ‪ a, b ∈ S‬و ‪c ∉ S‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ (*) ،‬ﻳﻚ ﻋﻤﻠﮕﺮ دودوﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫اﺻﻮل ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ رﻳﺎﺿﻲ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﺎت اوﻟﻴﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ‬

‫ﻣﻲﺗﻮان ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺗﺌﻮري ﻫﺎ و ﺧﻮاص ﺳﻴﺴﺘﻢ را ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﺻﻮل ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ‬
‫در ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﻛﺮدن ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺟﺒﺮي ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪50‬‬

‫‪ .2‬ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻨﺎﺳﻪ‬

‫‪ .3‬ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻌﻜﻮس‬

‫‪ .4‬اﺻﻞ ﺷﺮﻛﺖ ﭘﺬﻳﺮي‬

‫‪ .5‬اﺻﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ‬

‫‪ .6‬اﺻﻞ ﺗﻮزﻳﻊ ﭘﺬﻳﺮي‬

‫‪ -1‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن‪ :‬ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ s‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮ دودوﻳﻲ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺟﻔﺖ ﻋﻨﺼﺮ از ‪ ،s‬اﻳﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدي از آن را ﺑﻪ ﺟﻔﺖ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻋﺪاد ﻃﺒﻴﻌﻲ }‪ N = {1,2,3,4,K‬را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻠﮕﺮ ﺟﻤﻊ )‪ (+‬ﺑﺴﺘﻪ ﮔﻮﻳﻴﻢ زﻳﺮا ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﻋﻨﺼﺮ ‪ a, b ∈ N‬ﻋﻨﺼﺮ دﻳﮕﺮي‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ c ∈ N‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ‪ a + b = c‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻋﺪاد ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻠﮕﺮ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺑﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻮن دارﻳﻢ ‪ 2 − 3 = −1‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ‪ 2,3 ∈ N‬و ‪−1∉ N‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫داراي ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫‪S‬‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮ )*( روي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫‪S‬‬ ‫‪ -2‬ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻨﺎﺳﻪ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﻨﺼﺮ ‪ e ∈ S‬ﺑﺎ ﺧﺎﺻﻴﺖ زﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪e *x‬‬ ‫ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ‪ x∈ S‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪= x*e = x:‬‬

‫ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻨﺎﺳﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮ )‪ (+‬روي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻋﺪاد ﺻﺤﻴﺢ‬ ‫‪o‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻋﻨﺼﺮ‬
‫}…‪ I={…,—3,—2,—1,0,1,2,3,‬اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن‬

‫‪x+0=0+x=x‬‬ ‫ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ‪ x∈ I‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪:‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻋﺪاد ﻃﺒﻴﻌﻲ ‪ N‬داراي ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻨﺎﺳﻪ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ‪ 0‬ﺟﺰو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪51‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮ )*(‬ ‫‪e‬‬ ‫ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻨﺎﺳﻪ‬ ‫‪S‬‬ ‫‪ -3‬ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻌﻜﻮس‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﭼﻮن‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ‬ ‫‪y∈S‬‬ ‫‪ ،‬ﻳﻚ‬ ‫‪x∈ S‬‬ ‫داراي ﻣﻌﻜﻮس اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ‬
‫ﻛﻪ‪:‬‬ ‫ﻧﺤﻮي‬
‫‪x*y=e‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻋﺪاد ﺻﺤﻴﺢ ‪ ،I‬ﺑﺎ ‪ ،e = 0‬ﻣﻌﻜﻮس ﻋﻨﺼﺮ ‪ a‬ﺑﺮاﺑﺮ )‪ (- a‬اﺳﺖ ﭼﻮن‬

‫‪a+‬‬ ‫‪( - a) = 0‬‬

‫ﺷﺮﻛﺖ ﭘﺬﻳﺮ‬ ‫‪S‬‬ ‫‪ -4‬اﺻﻞ ﺷﺮﻛﺖﭘﺬﻳﺮي‪ :‬ﻳﻚ ﻋﻤﻠﻜﺮد دودوﻳﻲ )*( روي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫اﺳﺖ اﮔﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪:‬‬

‫ﺑﻪ ازاي ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ x,y ,z∈ S‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪(x*y) * z =x* (y*z) :‬‬

‫‪ -5‬اﺻﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ‪ :‬ﻳﻚ ﻋﻤﻠﮕﺮ )*( روي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داراي ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه‪:‬‬

‫‪x*y‬‬ ‫ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ‪ y,x ∈ S‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪= y*x :‬‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ (*) ،‬را‬ ‫‪S‬‬ ‫‪ -6‬اﺻﻞ ﺗﻮزﻳﻊﭘﺬﻳﺮي‪ :‬اﮔﺮ )*( و )‪ (.‬دو ﻋﻤﻠﮕﺮ روي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫روي )‪ (.‬ﺗﻮزﻳﻊ ﭘﺬﻳﺮ ﮔﻮﻳﻴﻢ ﻫﺮﮔﺎه‪:‬‬
‫) ‪x ∗ ( y.z ) = ( x ∗ y ).( x ∗ z‬‬
‫ﻣﺜﺎﻟﻲ ﺟﺒﺮي در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻴﺪان ﻳﺎ ﺣﻮزه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺪان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻮده و ﻫﺮ دو ﻋﻤﻠﮕﺮ‬ ‫‪5‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دو ﻋﻤﻠﮕﺮ دودوﻳﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ داراي ﺧﻮاص‬
‫ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻋﺪاد ﺣﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫‪6‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﺎﺻﻴﺖ‬
‫ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎي دودوﻳﻲ )‪ (+‬و )‪ ،(.‬ﻣﻴﺪان اﻋﺪاد ﺣﻘﻴﻘﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﺪان اﻋﺪاد‬
‫ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﺒﻨﺎي ﺟﺒﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ و ﺣﺴﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ و اﺻﻮل داراي ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ زﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻋﻤﻠﮕﺮ دودوﻳﻲ )‪ (+‬ﺟﻤﻊ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻜﻮس ﺟﻤﻊ‪ ،‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪..‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪52‬‬

‫ﺷﻨﺎﺳﻪ ﺟﻤﻊ‪ 0 ،‬اﺳﺖ‬

‫ﺷﻨﺎﺳﻪ ﺿﺮب ‪ 1‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻤﻠﮕﺮ دودوﻳﻲ )‪ (.‬ﺿﺮب را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻜﻮس ﺿﺮب ‪ a = 1/a‬ﺗﻘﺴﻴﻢ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬

‫‪a.(1/a) = 1‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ اﺻﻞ ﺗﻮزﻳﻊ ﭘﺬﻳﺮي ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮ )‪ (.‬روي )‪ (+‬اﺳﺖ‪:‬‬
‫)‪a. (b + c) = (a. b) + (a. c‬‬

‫‪ 1-2-2‬ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﺟﺒﺮ ﺑﻮل‬

‫در ﺳﺎل ‪ 1854‬ﺟﻮرج ﺑﻮل ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺟﺒﺮي را ﻛﻪ اﻣﺮوزه آن را ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﻢ‬
‫ﭘﺎﻳﻪ رﻳﺰي ﻛﺮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1938‬ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻧﻮن ﻳﻚ ﺟﺒﺮ ﺑﻮل دو ﻣﻘﺪاري ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﺒﺮ‬
‫ﺳﻮﺋﻴﭽﻴﻨﮓ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ در آن ﺧﻮاص ﻣﺪارﻫﺎي ﺳﻮﺋﻴﭽﻴﻨﮓ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﺒﺮ ﻗﺎﺑﻞ اراﺋﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺴﺘﺪل ﺟﺒﺮ ﺑﻮل‪ ،‬ﻣﺎ اﺻﻮل ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن در ﺳﺎل‬
‫‪ 1904‬را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ .‬اﺻﻮل ﻫﺎﻧﺘﻴﮕﺘﻮن ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ (a) -1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮ )‪ (+‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)‪ (b‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮ )‪ (.‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ (a) -2‬ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻨﺎﺳﻪ ‪ 0‬ﺑﺮاي )‪ (+‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)‪ (b‬ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻨﺎﺳﻪ ‪ 1‬ﺑﺮاي )‪ (.‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ‪ ،x∈ B‬ﻋﻨﺼﺮي ﻣﺜﻞ ‪ x´∈ B‬وﺟﻮد دارد )ﺑﻪ آن ﻣﺘﻤﻢ ‪ x‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ(‬
‫)‪x´. x = (b‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ‪ x´+x= I (a) :‬و‬

‫‪ -4‬ﺣﺪاﻗﻞ دو ﻋﻨﺼﺮ ‪ x,y∈ B‬وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ‪ x≠ y‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪x+y=y+x‬‬ ‫‪ (a) -5‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ )‪ (+‬داراي ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪53‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫‪x. y = y. x‬‬ ‫)‪ (b‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ )‪ (.‬داراي ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫)‪x. (y+z) = (x.y) + (x.z‬‬ ‫‪ (.) (a) -6‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ )‪ (+‬ﺗﻮزﻳﻊ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫)‪x+ (y.z) = (x+y) + (x+y‬‬ ‫)‪ (+) (b‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ )‪ (.‬ﺗﻮزﻳﻊ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﺒﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ ،B‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دو‬
‫ﻋﻤﻠﮕﺮ دودوﻳﻲ )‪ (+‬و )‪ (.‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ اﺻﻮل زﻳﺮ )ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن( در آن‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﺑﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ B‬ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻤﻞ دو ﻋﻤﻠﮕﺮ دودوﻳﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،B ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دو ﻋﻤﻠﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﺶ اﺻﻞ ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 1-1-2-2‬ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﺑﺎ ﺟﺒﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‬

‫ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﺑﺎ ﺣﺴﺎب و ﺟﺒﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ )ﺣﻮزه ﻳﺎ ﻣﻴﺪان اﻋﺪاد ﺣﻘﻴﻘﻲ( ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي‬
‫زﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﺻﻮل ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن ﻓﺎﻗﺪ اﺻﻞ ﺷﺮﻛﺖ ﭘﺬﻳﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺻﻮل ﺑﺮاي‬
‫ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﻋﻤﻠﮕﺮ از دﻳﮕﺮ اﺻﻮل ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺘﺎج اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﺒﺮ ﺑﻮل‬ ‫)‪x+(y.z) = (x+y). (x+z‬‬ ‫‪ -2‬اﺻﻞ ﺗﻮزﻳﻊﭘﺬﻳﺮي )‪ (+‬روي )‪ ،(.‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ در ﺟﺒﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل داراي ﻣﻌﻜﻮس ﻫﺎي ﺟﻤﻊ و ﺿﺮب ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎي ﺗﻔﺮﻳﻖ و‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬اﺻﻞ ‪ 3‬ﻋﻤﻠﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺘﻤﻢ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ در ﺟﺒﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ وﺟﻮد‬

‫ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪54‬‬

‫‪ -5‬ﺟﺒﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ در ﻣﻮرد اﻋﺪاد ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﺤﺚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل در ﻣﻮرد ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،B ،‬ﺑﺤﺚ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻨﻮز آن را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻜﺮده اﻳﻢ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻌﺪاً در ﺟﺒﺮ ﺑﻮل دو ﻣﻘﺪاري ﻳﺎ دو ارزﺷﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت‬ ‫‪B‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ )ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﻌﺪي ﻣﺎ از اﻳﻦ ﺟﺒﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ(‪ ،‬و در آن‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از دو ﻋﻨﺼﺮ ‪ 0‬و ‪ 1‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﺒﺮي و‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺟﺒﺮي را ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼً اﺟﺰاء ﺣﻮزه اﻋﺪاد ﺣﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬اﻋﺪاد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻛﻪ در ﺟﺒﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻤﺒﻞﻫﺎﻳﻲ‬ ‫‪c‬‬ ‫و‬ ‫‪b ،a‬‬ ‫ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫‪B‬‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻋﺪاد ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ در ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﻧﺸﺎن‬ ‫‪z‬‬ ‫و‬ ‫‪y ،x‬‬ ‫داراي ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺟﺒﺮ ﺑﻮل را ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ‬ ‫‪B‬‬ ‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬در اداﻣﻪ ﻛﺎر ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺟﺒﺮ دو ارزﺷﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ دو ﻋﻨﺼﺮ دارد‪ ،‬ﺳﺮو ﻛﺎر ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل دو ارزﺷﻲ در ﺗﺌﻮري ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ و ﻣﻨﻄﻖ ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪ .‬ﻫﺪف ﻣﺎ در اﻳﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب ﻛﺎرﺑﺮد ﺟﺒﺮ ﺑﻮل در ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﮔﻴﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 2-1-2-2‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل دو ارزﺷﻲ‬

‫ﺟﺒﺮ ﺑﻮل دو ارزﺷﻲ روي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دو ﻋﻨﺼﺮي‪1 } ،‬و‪ ،{ 0 = B‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺮاي دو‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪x. y‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪x+y‬‬ ‫‪X‬‬ ‫´‪x‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﻋﻤﻠﮕﺮ دودوﻳﻲ )‪ (+‬و )‪ (.‬ﻛﻪ در ﺟﺪول زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد )ﻗﺎﻧﻮن‬
‫و‬ ‫‪OR‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻋﻤﻠﮕﺮ ﻣﺘﻤﻢ ﺑﺮاي ﺗﺼﺪﻳﻖ اﺻﻞ ‪ 3‬اﺳﺖ(‪:‬اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ دﻗﻴﻘﺎً ﻣﺜﻞ اﻋﻤﺎل‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪55‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫‪ NOT‬در ﺷﻜﻞ ‪ 1-2‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ اﺻﻮل ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن ﺑﺮاي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪،‬‬
‫} ‪1‬و‪ { 0 = B‬و دو ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎي دودوﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪0‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ -1‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺪاول‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن ﻛﺎﻣﻼً روﺷﻦ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﺮ ﻋﻤﻠﮕﺮ‬
‫ﺑﻮده و ‪ 1 0 , ∈ B‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺪاول ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ‪:‬‬

‫‪( a) 1+ 1 = 0 + 1 = 1 + 0 = 1‬‬

‫‪(b) 1. 0 = 0. 1= 0. 0 = 0‬‬

‫ﺑﺮاي )‪ ،(.‬ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﻳﻒ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاي )‪ (+‬و‬ ‫‪0‬‬ ‫اﻳﻦ رواﺑﻂ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ وﺟﻮد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﻨﺎﺳﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬اﺻﻮل ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺎرن ﺟﺪاول ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ (a) -4‬ﺻﺤﺖ اﺻﻞ ﺗﻮزﻳﻊ ﭘﺬﻳﺮي )‪ x. (y + z) = (x. y) + (x. z‬را ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺟﺪول ﺑﺮاي‬
‫را ﺑﻪدﺳﺖ‬ ‫)‪x. (y + z‬‬ ‫‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ‪،‬‬ ‫‪z,y,x‬‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫آورده و ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاﺑﺮ )‪ (x. y) + (x. z‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪y +z‬‬ ‫)‪x.(y+z‬‬ ‫‪x.y‬‬ ‫‪x.z‬‬ ‫) ‪(x . y) + (x . z‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫)‪ (b‬ﺻﺤﺖ اﺻﻞ ﺗﻮزﻳﻊ ﭘﺬﻳﺮي )‪ (+‬روي )‪ (.‬را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﺪ ﻗﺒﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول ﻣﺘﻤﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان دﻳﺪ ﻛﻪ‪:‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪56‬‬

‫)‪ ، x+x´=1 (a‬زﻳﺮا ‪ 1+1´=1+0=1 , 0+0´=0+1=1‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ ، x.x´=0 (b‬زﻳﺮا ‪ 1.1´=1.0=0 , 0.0´=0.1=0‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﺻﻞ ‪ 5‬را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫و‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ -6‬اﺻﻞ ‪ 6‬ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق اﺳﺖ زﻳﺮا ﺟﺒﺮ ﺑﻮل دو ارزﺷﻲ داراي دو ﻣﻘﺪار ﻣﺠﺰاي‬
‫ﺑﺎ ‪1≠0‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫و ﻳﻚ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻌﺎدل‬ ‫‪OR , AND‬‬ ‫ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﻳﻚ ﺟﺒﺮ دو ارزﺷﻲ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎي‬
‫اﻳﺠﺎد ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﺑﻪ روش ﻣﺴﺘﺪل رﻳﺎﺿﻲ ﺑﻨﺎ ﮔﺮدﻳﺪ و ﻧﺸﺎن داده‬ ‫‪NOT‬‬ ‫ﺑﺎ‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ دودوﻳﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﺪل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺎن ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﺪل ﺑﺮاي درك ﻛﺎرﺑﺮد‬
‫ﺟﺒﺮ ﺑﻮل در ﻣﺪارﻫﺎي ﮔﻴﺘﻲ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬روش ﻣﺴﺘﺪل ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن و اﻳﺠﺎد ﺗﺌﻮريﻫﺎ و‬
‫ﺧﻮاص ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺟﺒﺮي ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل دو ارزﺷﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‬
‫را "ﺟﺒﺮ ﺳﻮﺋﻴﭽﻴﻨﮓ" ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺑﻴﻦ ﺟﺒﺮ ﺑﻮل دو ارزﺷﻲ و دﻳﮕﺮ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دودوﻳﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﺒﺮ در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ "ﻣﻨﻄﻖ دودوﻳﻲ" ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﭘﺲ‪،‬‬
‫ﻛﻠﻤﻪ "دو ارزﺷﻲ" را در ﺑﺤﺚﻫﺎي ﺑﻌﺪي از ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﺣﺬف ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ 2-2-2‬ﻗﻀﺎﻳﺎي اﺻﻠﻲ و ﺧﻮاص ﺟﺒﺮ ﺑﻮل‬

‫اﺻﻮل ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﻔﺖ ﺟﻔﺖ ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﺨﺸﻬﺎي )‪ (a‬و )‪(b‬‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو را ﺑﺎ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ و ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻨﺎﺳﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان از‬
‫دﻳﮕﺮي ﺑﻪدﺳﺖ آورد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ در ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﺑﻪ اﺻﻞ دوﮔﺎﻧﮕﻲ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻓﻮق ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮي ﻣﻨﺘﺞ از اﺻﻮل ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﺑﺎ ﺗﻌﻮﻳﺾ‬
‫ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ و ﺷﻨﺎﺳﻪﻫﺎ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺟﺒﺮ ﺑﻮل دو ارزﺷﻲ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﻨﺎﺳﻪ‬
‫و‪0‬اﻧﺪ‪ .‬اﺻﻞ دوﮔﺎﻧﮕﻲ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي دارد‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻳﻜﺴﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫‪B‬‬ ‫و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫‪OR‬‬ ‫و‬ ‫‪AND‬‬ ‫اﮔﺮ دوﮔﺎن ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎي‬
‫ﺗﻌﻮﻳﺾ و ‪0‬ﻫﺎ ﺑﻪ ‪ 1‬و ‪1‬ﻫﺎ ﺑﻪ ‪ 0‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪57‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫‪ 1-2-2-2‬ﺗﺌﻮريﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﺟﺒﺮ ﺑﻮل‬

‫ﺗﺌﻮريﻫﺎ و اﺻﻮل ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺮﻳﻦ رواﺑﻂ در ﺟﺒﺮ ﺑﻮل اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺌﻮري ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫اﺻﻮل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻔﺖ ﺟﻔﺖ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻫﺮ راﺑﻄﻪ دوﮔﺎن زوج ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻮل‪،‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻴﺎت ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﺒﺮي ﺑﻮده و اﺛﺒﺎﺗﻲ ﻻزم ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺌﻮري ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻮل ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﺗﺌﻮريﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ در زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻤﺖ ﻣﻘﺎﺑﻞ رواﺑﻂ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎره اﺻﻞ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪x+x=x‬‬ ‫ﺗﺌﻮري ‪:(a) 1‬‬

‫‪x+x‬‬
‫‪=(x+x).1‬‬
‫)´‪=(x+x)(x+x‬‬
‫´‪=x+xx‬‬
‫‪=x+0‬‬
‫‪=x‬‬

‫)‪x.x=x:(b‬‬ ‫ﺗﺌﻮري ‪1‬‬

‫‪x.x‬‬
‫‪=xx+0‬‬
‫´‪=xx+xx‬‬
‫)´‪=x(x+x‬‬
‫‪=x.1‬‬
‫‪=x‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺌﻮري ‪ (b) 1‬دوﮔﺎن ‪ (a) 1‬اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ از اﺛﺒﺎت در ﺑﺨﺶ )‪(b‬‬
‫دوﮔﺎن ﺑﺨﺶ )‪ (a‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﺮ ﺗﺌﻮري دوﮔﺎن از اﺛﺒﺎت زوﺟﺶ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪x+1=1‬‬ ‫ﺗﺌﻮري ‪:(a) 2‬‬

‫‪x+1‬‬
‫)‪=1.(x+1‬‬
‫)‪=(x+x´)(x+1‬‬
‫‪= x+x´.1‬‬
‫´‪= x+x‬‬
‫‪=1‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪58‬‬

‫‪x.0=0‬‬ ‫ﺗﺌﻮري ‪ :(b) 2‬ﺑﺮ اﺳﺎس دوﮔﺎﻧﮕﻲ‬

‫را‬ ‫‪x‬‬ ‫‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪x.x´=0 , x+x´= 1‬‬ ‫‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ‪ ، 3‬دارﻳﻢ‬ ‫´)´‪x = (x‬‬ ‫ﺗﺌﻮري ‪:3‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫´)´‪(x‬‬ ‫اﺳﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻤﺎن‬ ‫‪x‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫´‪x‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد اﺳﺖ دارﻳﻢ ‪.(x´)´ = x‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺻﻮل و ﺗﺌﻮريﻫﺎي اﺛﺒﺎت ﺷﺪه ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺌﻮري ﻫﺎي دو ﻳﺎ ﺳﻪ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮه را ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﺒﺮي ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ :‬ﺗﺌﻮري ﺟﺬب را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري ‪ :4‬ﺷﺮﻛﺖﭘﺬﻳﺮي‬
‫‪(a): x + (y + z) = (x + y) + z‬‬
‫‪(b): x (y z) = (x y) z‬‬

‫ﺗﺌﻮري ‪:5‬‬
‫´‪(a): (x + y)´ = x´ y‬‬
‫´‪(b): (x y)´ = x´ + y‬‬
‫‪x+xy‬‬
‫‪= x.1+xy‬‬
‫)‪=x(1+y‬‬
‫)‪=x(y+1‬‬
‫‪=x.1‬‬
‫‪=x‬‬

‫‪x+xy=x‬‬ ‫ﺗﺌﻮري ‪:(a) 6‬‬

‫‪x(x+y)=x‬‬ ‫ﺗﺌﻮري ‪ :(b) 6‬ﺑﺮ اﺳﺎس دوﮔﺎﻧﮕﻲ‬

‫‪ 2-2-2-2‬ﺗﻘﺪم ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ‬

‫و ﭼﻬﺎرم‬ ‫‪AND‬‬ ‫در ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﺗﻘﺪم اول ﺑﺎ ﭘﺮاﻧﺘﺰ‪ ،‬دوم ﺑﺎ ‪ ،NOT‬ﺳﻮم ﺑﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪OR‬‬

‫ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫‪OR‬‬ ‫و ﺑﺎﻻﺧﺮه‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻋﻤﻠﮕﺮ ﻣﻘﺪم ﺑﻌﺪي ﻣﺘﻤﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ را ﺑﺮاي ﺗﺌﻮري دﻣﻮرﮔﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻋﺒﺎرت‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪59‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫´)‪ (x+y‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ اﺑﺘﺪا ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺘﻤﻢ ‪ x‬و‪ y‬ﻫﺮ دو اﺑﺘﺪا ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺪه و ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫´‪x´y‬‬ ‫ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻋﺒﺎرت‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻫﻢ روال ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ )ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﺮاي‬ ‫‪AND‬‬

‫ﻣﺘﻤﻢ( ﺑﺮاي ﺿﺮب و ﺟﻤﻊ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﺟﺎي ‪ AND‬و ‪ OR‬ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 3-2‬ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل‬

‫ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﺟﺒﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي دودوﻳﻲ و ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺳﺮوﻛﺎر دارد‪ .‬ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮي ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي دودوﻳﻲ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎي ‪ 0‬ﻳﺎ ‪ 1‬و ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻘﺪار ﻣﻔﺮوﺿﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي دودوﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ‪ 1‬ﻳﺎ ‪ 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل راﺑﻄﻪاي ﻣﻨﻄﻘﻲ را ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار دودوﻳﻲ ﻋﺒﺎرت ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﺟﺪول ﺑﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد‪ .‬ﺟﺪول‬
‫درﺳﺘﻲ ﻟﻴﺴﺘﻲ از ‪1‬ﻫﺎ و ‪ 0‬ﻫﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي دودوﻳﻲ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﺳﺘﻮﻧﻲ‬
‫‪2^n‬‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﻧﺘﺎﻳﺞ را ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﺳﻄﺮ ﻫﺎ در ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ در ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت دودوﻳﻲ ﺑﺮاي ﺟﺪول درﺳﺘﻲ از‬ ‫‪n‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﺷﻤﺎرش اﻋﺪاد دودوﻳﻲ و از ‪ 0‬ﺗﺎ ‪ 2^n-1‬ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل را ﻣﻲﺗﻮان از ﻳﻚ‬
‫ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮي ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻤﻮدار ﻣﺪاري ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﮔﻴﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي درك‬
‫ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻮﺿﻮع دو ﺗﺎﺑﻊ زﻳﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪F1 = x + y´ z‬‬

‫´‪F2 = x´ y´ z +x´ y z +x y‬‬

‫ﺟﺪول ﺷﻜﻞ ‪ ،6-2‬درﺳﺘﻲ دو ﺗﺎﺑﻊ ‪ F1‬و ‪ F2‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪60‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪F1‬‬ ‫‪F2‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :6-2‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺗﻮاﺑﻊ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮه ‪ F1‬و ‪F2‬‬

‫‪z,y,x‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺟﺪول ﻫﺸﺖ ﺗﺮﻛﻴﺐ دودوﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮاي ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺪول ﻧﺸﺎن‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫دارد در ازاء ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ‬ ‫‪F1‬‬ ‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺳﺘﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭼﺴﺐ‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ‪ x=1‬ﻳﺎ ‪ yz=1‬ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎﺑﻊ ‪ F1‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ‪ 0‬ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ‪ F1‬در ﻳﻚ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ راه وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎرت ﺧﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد اﺗﺼﺎﻻت ﻣﻴﺎن‬
‫در‬ ‫‪F1‬‬ ‫ﮔﻴﺖﻫﺎ در ﻧﻤﻮدار ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ را دﻳﻜﺘﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 7-2‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪F1‬‬

‫‪y‬‬

‫‪z‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪:7 -2‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ‪F1 = x + y´ z‬‬

‫ﻳﻚ‬ ‫‪y´z‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫‪NOT‬‬ ‫از ﮔﻴﺖ‬ ‫‪y‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺘﻤﻢ ورودي‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﻣﺪار‬ ‫‪OR‬‬ ‫وﺑﺮاي ﺗﺮﻛﻴﺐ آن دو ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﮔﻴﺖ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪61‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪F1‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ي ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ورودي ﻣﺪار و ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ‬
‫ﻣﺪار در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻛﻤﻚ‬ ‫‪x,y‬‬ ‫ﻛﻪ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ آن در ﺑﺎﻻ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي‬ ‫‪F2‬‬ ‫در ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬
‫‪AND‬‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖ آﻳﻨﺪ‪ .‬ﺳﻪ ﺟﻤﻠﻪ در ﻋﺒﺎرت ﺑﺎ ﺳﻪ ﮔﻴﺖ‬ ‫´‪y´ , x‬‬ ‫وارون ﮔﺮ ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺳﻪ ﺟﻤﻠﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﻣﺪار‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻧﻴﺰ‪،‬‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﮔﻴﺖ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ ‪ F2‬در ﺷﻜﻞ ‪ 8-2‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪x‬‬

‫‪y‬‬

‫‪F2‬‬
‫‪z‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :8-2‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ‪ F2‬ﺑﺎ ﮔﻴﺖ‬

‫‪ 1-3-2‬ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ‬

‫ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫‪F‬‬ ‫در ﻣﻘﺪار‬ ‫‪0‬‬ ‫و ‪1‬ﻫﺎ ﺑﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﺎ ﺑﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫اﺳﺖ و از ﺗﻌﻮﻳﺾ‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ‪ F‬ﺑﺮاﺑﺮ´‪F‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻚ‬
‫ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﺒﺮي از ﺗﺌﻮري دﻣﻮرﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪدﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫ﺗﺌﻮريﻫﺎي دﻣﻮرﮔﺎن ﺑﻪ ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﮔﺴﺘﺮش اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺻﻮل و‬
‫ﺗﺌﻮريﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻓﺮم ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮه اوﻟﻴﻦ ﺗﺌﻮري دﻣﻮرﮔﺎن ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ زﻳﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫´)‪(A + B + C)´ = (A + x‬‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺮض )‪ (B + C = x‬دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪62‬‬

‫´‪(A + B + C)´ = A´x‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﺌﻮري ‪ (a) 5‬دﻣﻮرﮔﺎن‬

‫´)‪(A + B + C)´ = A´ (B + C‬‬ ‫‪ B + C = x‬را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﻨﻴﺪ‬

‫)´‪(A + B + C)´ = A´(B´C‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﺌﻮري ‪ (a) 5‬دﻣﻮرﮔﺎن‬

‫)‪ (b‬ﺷﺮﻛﺖ ﭘﺬﻳﺮي´‪= A´B´C‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﺌﻮري ‪4‬‬

‫ﺗﺌﻮريﻫﺎي دﻣﻮرﮔﺎن ﺑﺮاي ﻫﺮﺗﻌﺪادي از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ دو ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺑﻮده و ﺑﺎ‬
‫روش ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﻣﺘﻮاﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ روﺷﻲ ﻛﻪ در ﻓﻮق ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫آورد‪ .‬ﻓﺮم ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺌﻮري دﻣﻮرﮔﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫´‪(A + B + C + D + … + F)´ = A´B´C´D´…F‬‬
‫´‪(ABCD…F)´= A´ + B´ + C´ + D´ + … + F‬‬

‫و‬ ‫‪OR‬‬ ‫و‬ ‫‪AND‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺌﻮري ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻤﻢ ﻛﺮدن ﻫﺮ ﻟﻴﺘﺮال ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ F1 = x´ y z´ +x´ y´ z‬و )‪F2 = x(y´ z´ + y z‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ :1‬ﻣﺘﻤﻢ ﺗﻮاﺑﻊ‬
‫ﻣﺘﻤﻢ ﻫﺎ را ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻫﺮ ﺗﻌﺪاد ﺗﺌﻮري دﻣﻮرﮔﺎن ﺑﻪﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﻪدﺳﺖ آورﻳﺪ‪:‬‬

‫‪F´1‬‬ ‫´)‪=(x´y z´+ x´y´z‬‬

‫´)‪=(x´y z´)´(x´y´z‬‬

‫)´‪=(x + y´+z)(x + y + z‬‬

‫‪F´2‬‬ ‫´])‪=[x(y´z´+yz‬‬
‫´)‪=x´+(y´z´+yz‬‬

‫´)‪= x´+(y´z´)´(yz‬‬

‫)´‪=x´+ (y +z)(y´+ z‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪63‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫روال ﺳﺎدهﺗﺮي ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﮔﺎن ﺗﺎﺑﻊ و ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﻫﺮ ﻟﻴﺘﺮال ﺑﻪدﺳﺖ آﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ روش ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺌﻮري دﻣﻮرﮔﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫و ﺗﺒﺪﻳﻞ ‪1‬ﻫﺎ و‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ دوﮔﺎن ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻋﻤﻠﮕﺮ‬
‫‪ 0‬ﻫﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ 2-2‬را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دوﮔﺎن ﻫﺎ و ﻣﺘﻤﻢ ﻫﺎي ﻫﺮ‬ ‫‪ F1‬و‪F2‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ :2‬ﻣﺘﻤﻢ ﺗﻮاﺑﻊ‬
‫ﻟﻴﺘﺮال ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬
‫´‪1)F1=x´yz´+x´y´z‬‬

‫)´‪(x´+y+z´)(x´+y´+z‬‬ ‫دوﮔﺎن ﺗﺎﺑﻊ ‪ F1‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪(x+y´+z)(x+y+z´)=F´1‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ﻫﺮ ﻟﻴﺘﺮال ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫)‪2) F2= x(y z´+yz‬‬

‫)‪x+(y´+z´)(y+z‬‬ ‫دوﮔﺎن ﺗﺎﺑﻊ ‪ F1‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪x´+(y+z)(y´+z´) =F´2‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ﻫﺮ ﻟﻴﺘﺮال ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪ 2-3-2‬ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻤﺎل ﻣﻨﻄﻘﻲ‬

‫ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ دو ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫‪y,x‬‬ ‫ﺑﻴﻦ دو ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫‪OR‬‬ ‫و‬ ‫‪AND‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎي‬
‫‪^n‬‬
‫ﺗﺎﺑﻊ دودوﻳﻲ‬ ‫‪2^2‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫‪n‬‬ ‫را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻗﺒﻼً ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫‪x+y , x.y‬‬ ‫ﺑﻮﻟﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻮاﺑﻊ‬ ‫‪16‬‬ ‫و ﺗﻌﺪاد ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫‪n=2‬‬ ‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮاي دو ﻣﺘﻐﻴﺮ‪،‬‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎ دو ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‬ ‫‪16‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ دو ﺗﺎﺑﻊ از‬ ‫‪OR‬‬ ‫و‬ ‫‪AND‬‬

‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪه در ﺟﺪول زﻳﺮ ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪y,x‬‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ ﻛﻪ ﺑﺎ دو ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ‬ ‫‪16‬‬

‫ﻫﺮ ﻳﻚ از ‪ 16‬ﺳﺘﻮن ‪ ، F15 , F0‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮاي دو ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ y,x‬را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻌﻴﻦ‬ ‫‪F‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻤﻜﻦ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ‬ ‫‪16‬‬ ‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﺑﻊ از‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ 16 .‬ﺗﺎﺑﻊ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﻧﺸﺎن داد )ﺷﻜﻞ‪.(9-2‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪64‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪F0‬‬ ‫‪F1‬‬ ‫‪F2‬‬ ‫‪F3‬‬ ‫‪F4‬‬ ‫‪F5‬‬ ‫‪F6‬‬ ‫‪F7‬‬ ‫‪F8‬‬ ‫‪F9‬‬ ‫‪F10‬‬ ‫‪F11‬‬ ‫‪F12‬‬ ‫‪F13‬‬ ‫‪F14‬‬ ‫‪F15‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :9-2‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ‪ 16‬ﺗﺎﺑﻊ از دو ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ‬

‫ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪،‬‬ ‫‪NOT,OR,AND‬‬ ‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎي دودوﻳﻲ‬

‫اﻣﺎ دﻟﻴﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﺧﺎﺻﻲ را ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺳﺎﻳﺮ ﺗﻮاﺑﻊ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎﻳﻲ در ﺳﺘﻮن دوم ﺟﺪول ﺷﻜﻞ‪ 10-2‬ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻫﻤﻪ‬
‫اﻧﺤﺼﺎري )⊕(ﻛﺎرﺑﺮد‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ در ﺟﺪول ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺠﺰ‬
‫ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻃﺮاﺣﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺗﻮاﺑﻊ در ﺟﺪول زﻳﺮ‪ ،‬ﻧﺎم و ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺗﺸﺮﻳﺢ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 16 .‬ﺗﺎﺑﻊ ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه ﻓﻮق ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه زﻳﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻤﺒﻞ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل‬ ‫ﻧﺎم‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت‬

‫‪F0=0‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪Null‬‬ ‫‪Binary constant 0‬‬
‫‪F1=xy‬‬ ‫‪x.y‬‬ ‫‪AND‬‬ ‫‪x and y‬‬
‫´‪F2=xy‬‬ ‫‪x/y‬‬ ‫‪Inhibition‬‬ ‫‪x, but not y‬‬
‫‪F3=x‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪Transfer‬‬ ‫´‪x‬‬
‫‪F4=x´y‬‬ ‫‪y/x‬‬ ‫‪Inhibition‬‬ ‫‪y , but not x‬‬
‫‪F5=y‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪Transfer‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪F6=xy´ + x´y‬‬ ‫‪x⊕y‬‬ ‫‪Exclusive-OR‬‬ ‫‪x or y , but not both‬‬
‫‪F7=x+y‬‬ ‫‪x+y‬‬ ‫‪OR‬‬ ‫‪x or y‬‬
‫´ )‪F8=(x+y‬‬ ‫‪x↓y‬‬ ‫‪NOR‬‬ ‫‪Not-OR‬‬
‫´‪F9=xy+x´y‬‬ ‫´ )‪(x⊕y‬‬ ‫‪Equivalence‬‬ ‫‪x equals y‬‬
‫´‪F10=y‬‬ ‫´‪y‬‬ ‫‪Complement‬‬ ‫‪Not y‬‬
‫´‪F11=x+y‬‬ ‫‪xy‬‬ ‫‪Implication‬‬ ‫‪If y , then x‬‬
‫´‪F12=x‬‬ ‫´‪x‬‬ ‫‪Complement‬‬ ‫‪Not x‬‬
‫‪F13=x´+y‬‬ ‫‪xy‬‬ ‫‪Implication‬‬ ‫‪If x , than y‬‬
‫´ )‪F14=(xy‬‬ ‫‪x↑y‬‬ ‫‪NAND‬‬ ‫‪Not-AND‬‬
‫‪F15=1‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪Identity‬‬ ‫‪Binary constant 1‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :10-2‬ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ‪ 16‬ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه در ﺷﻜﻞ ‪9-2‬‬

‫‪ -1‬دو ﺗﺎﺑﻊ ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖﻫﺎي ‪ 1,0‬را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ )‪(Identity , Null‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪65‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫‪2‬‬
‫‪ -2‬ﭼﻬﺎر ﺗﺎﺑﻊ ﻳﻜﺎﻧﻲ از ﻧﻮع ﻣﺘﻤﻢ‪ 1‬و اﻧﺘﻘﺎل‬

‫‪ -3‬ده ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺸﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪AND‬‬ ‫•‬
‫‪OR‬‬ ‫•‬
‫‪NAND‬‬ ‫•‬
‫‪NOR‬‬ ‫•‬
‫‪) XOR‬ﻳﺎ ‪ OR‬اﻧﺤﺼﺎري(‬ ‫•‬

‫‪) XNOR‬ﻳﺎ ﻫﻢ ارزي(‬ ‫•‬

‫‪3‬‬
‫ﻧﻬﻲ‬ ‫•‬
‫‪4‬‬
‫اﺳﺘﻠﺰام )اﺳﺘﻨﺒﺎط(‬ ‫•‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺘﻤﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻤﻢ ﻫﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮاﺑﻊ دودوﻳﻲ ﻓﻘﻂ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫‪5‬‬
‫دودوﻳﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ورودي اﺳﺖ را اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪،‬‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺒﻮر ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬از ﻫﺸﺖ‬ ‫‪y‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪x‬‬ ‫زﻳﺮا ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫ﻋﻤﻠﮕﺮ دودوﻳﻲ‪ ،‬دوﺗﺎي آﻧﻬﺎ )ﻧﻬﻲ و اﺳﺘﻠﺰام( ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻃﺮاﺣﺎن ﻣﺪارات ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫و‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻣﻲ روﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﺪرت در ﻣﻨﻄﻖ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎي‬
‫‪ OR‬ﻗﺒﻼً در ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ذﻛﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﺗﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮده در ﻃﺮاﺣﻲ دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي‬
‫دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺧﺬ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ‬ ‫‪NOT -OR‬‬ ‫ﺑﻮده و ﻧﺎم آن از‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ‬
‫‪XOR‬‬ ‫اﻧﺤﺼﺎري ﻳﺎ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻣﺸﺘﻖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪NOT -AND‬‬ ‫اﺳﺖ و از‬ ‫‪AND‬‬ ‫‪ ،NAND‬ﻣﺘﻤﻢ‬

‫‪1‬‬
‫‪_ Complement‬‬
‫‪2‬‬
‫‪_ Transfer‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Inhibition‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Implication‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Transfer - Buffer‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪66‬‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬را ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﺘﻔﻘﺎ ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪y,x‬‬ ‫اﺳﺖ وﻟﻲ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ در آن ﻫﺮ دو ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ‬
‫‪1‬‬ ‫ﻳﺎ ﻫﻢ ارزي ﺗﺎﺑﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺴﺎوي ﺑﻮدن دو ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪XNOR‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‬ ‫‪XNOR‬‬ ‫و‬ ‫‪XOR‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮاﺑﻊ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻳﺎ ﻫﺮ دو‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ وﻗﺘﻲ ﻫﺮ دو‬
‫و اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺑﺴﺎدﮔﻲ ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺟﺪول ﺷﻜﻞ‪ 9-2‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‬
‫ﺑﺮاي ‪ OR‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪ F6‬و ﺑﺮاي ‪ XNOR‬ﻧﻴﺰ ‪ F9‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻢ ارزي را ‪ NOR‬اﻧﺤﺼﺎري ﻫﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﺑﺎ ‪ XNOR‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫و ﻳﻚ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﻳﻜﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﺎم‬ ‫‪OR , AND‬‬ ‫ﺟﺒﺮ ﺑﻮل دو ﻋﻤﻠﮕﺮ دودوﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻫﺎي‬
‫‪) NOT‬ﻣﺘﻤﻢ( دارد‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺎرﻳﻒ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺧﻮاص آﻧﻬﺎ را اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻧﻤﻮدﻳﻢ و در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﻌﺪادي از ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎي دودوﻳﻲ دﻳﮕﺮ را ﺑﺮﺣﺴﺐ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ روال‬
‫)↓( را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده و‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ اﺑﺘﺪا‬
‫را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ آﻧﻬﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل دﻻﻳﻞ ﻣﻜﻔﻲ ﺑﺮاي‬ ‫‪NOT , OR , AND‬‬ ‫ﺳﭙﺲ‬
‫روش ﻣﻨﺘﺨﺐ وﺟﻮد دارد و در واﻗﻊ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ‪ NOT , OR , AND‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﻣﺼﻄﻠﺢ‬
‫ﺑﻮده و ﺑﺮ ﺗﻔﻜﺮات ﺣﺎﻛﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن اﺻﻮل ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨﺪه ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫دوﮔﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺟﺒﺮ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺗﻘﺎرن )‪ (+‬و )‪ (.‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دﻻﻟﺖ‬
‫دارد‪.‬‬

‫‪ 4-2‬ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎده‬ ‫‪NOT , OR , AND‬‬ ‫ﭼﻮن ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎي‬ ‫•‬

‫ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﮔﻴﺖ ﻫﺎ ﺳﺎدهﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﻜﺎن ﺳﺎﺧﺖ‬
‫ﮔﻴﺖﻫﺎ ﺑﺮاي دﻳﮕﺮ اﻋﻤﺎل ﻣﻨﻄﻘﻲ در ﻋﻤﻞ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﻣﻜﺎن ﺳﻨﺠﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮدن روش ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻄﻌﺎت‬ ‫•‬

‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬
‫اﻣﻜﺎن ﮔﺴﺘﺮش ورودي ﮔﻴﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از دو‬ ‫•‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪67‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮاص اﺻﻠﻲ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎي دودوﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ و‬ ‫•‬

‫ﺷﺮﻛﺖ ﭘﺬﻳﺮي‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﮔﻴﺖ در ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﮔﻴﺖ ﻫﺎ‬ ‫•‬

‫از ﺷﺎﻧﺰده ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه در ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺒﻞ‪ ،‬دو ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ و ﭼﻬﺎر ﺗﺎي‬
‫دﻳﮕﺮ دوﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ده ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دو ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻬﻲ و اﺳﺘﻠﺰام داراي ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﭘﺬﻳﺮي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻟﺬا ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﮔﻴﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪XNOR‬‬ ‫و‬ ‫‪XOR ،NOR ،NAND ،OR ،AND ،NOT ،Buffer‬‬ ‫ﻫﺸﺖ ﺗﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻴﺖ ﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ و ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻫﺸﺖ ﮔﻴﺖ ﻓﻮق در ﺷﻜﻞ‪ 11-2‬ﻧﺸﺎن داده‬
‫و ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫‪y,x‬‬ ‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﺷﻜﻞ‪ ،‬داراي دو ﻣﺘﻐﻴﺮ ورودي دودوﻳﻲ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ دودوﻳﻲ ‪ F‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺪارﻫﺎي ‪ NOR,OR,AND‬از ﻗﺒﻞ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺪار ‪ NOT‬ﻳﺎ وارون ﮔﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ را ﻣﻌﻜﻮس ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و در‬
‫واﻗﻊ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺘﻐﻴﺮ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬داﻳﺮه ﻛﻮﭼﻚ در ﺧﺮوﺟﻲ ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﻳﻚ‬
‫وارون ﮔﺮ )ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺣﺒﺎب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ( ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻤﺒﻞ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺎﻓﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺎﻓﺮ ﻋﻤﻞ اﻧﺘﻘﺎل را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ‪،‬‬
‫وﻟﻲ ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﻣﻘﺪار دودوﻳﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻘﺪار ورودي‬
‫دودوﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪار ﺻﺮﻓﺎً در ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺗﻮان ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه و ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ دو‬
‫ﻣﺪار ﻣﺘﻮاﻟﻲ وارون ﮔﺮ )ﻣﻌﻜﻮس ﮔﺮ( اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺑﻊ ‪ NAND‬ﻣﺘﻤﻢ ‪ AND‬اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ از ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ آن ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ از‬

‫ﻳﻚ ﺳﻤﺒﻞ ‪ AND‬و ﻳﻚ ﺣﺒﺎب ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ 68

‫ﻧﺎم‬ ‫ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ ﺟﺒﺮي‬ ‫ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‬

x y F
0 0 0
0 1 0
AND F=XY
1 0 0
1 1 1

x y F
0 0 0
0 1 1
OR F=x+y
1 0 1
1 1 1
x F
0 1
1 0
Inverter F = x´
x F
0 0
1 1
Buffer F=x
x y F
0 0 1
0 1 1
NAND F=(xy) ´
1 0 1
1 1 0
x y F
0 0 1
0 1 0
NOR F= (x+y) ´
1 0 0
1 1 0
x y F
0 0 0
F= xy´ + x´y = x⊕y 0 1 1
Exclusive-OR
1 0 1
(XOR) 1 1 0
x y F
Exclusive-NOR or 0 0 1
equivalence F=xy+ x´y´= (x⊕y) ´ 0 1 0
1 0 0
1 1 1
‫ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﺸﺨﺼﺎت و ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‬:11-2 ‫ﺷﻜﻞ‬

‫و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻳﻚ ﺣﺒﺎب ﻧﻤﺎﻳﺶ‬ OR ‫اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻳﻚ ﺳﻤﺒﻞ‬ OR ‫ﻫﻢ ﻣﺘﻤﻢ‬ NOR ‫ﺗﺎﺑﻊ‬

.‫داده ﻣﻲﺷﻮد‬

www.txt.ir
‫‪69‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫ﺑﻪﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮده اي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻴﺖ ﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻮرد‬ ‫‪NOR‬‬ ‫و‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﮔﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫‪AND‬‬ ‫و‬ ‫‪OR‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺪارات ﺗﺮاﻧﺰﻳﺴﺘﻮري ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻮده و‬ ‫‪NOR‬‬ ‫و‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﮔﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻛﺮد‪.‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺠﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﺧﻂ ﻣﻨﺤﻨﻲ در ﺳﻤﺖ‬ ‫‪OR‬‬ ‫داراي ﺳﻤﺒﻞ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺎ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﮔﻴﺖ‬
‫اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺣﺒﺎب ﻛﻮﭼﻜﻲ در‬ ‫‪XOR‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪XNOR‬‬ ‫ورودي اش ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻴﺖ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ آن وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪ 1-4-2‬ﮔﺴﺘﺮش ورودي ﮔﻴﺖﻫﺎ‬

‫ﮔﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ‪ 11-2‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﺑﺮاي وارون ﮔﺮ و اﻧﺘﻘﺎل‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از دو ورودي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻤﻞ دودوﻳﻲ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎ و‬
‫ﻛﻪ در‬ ‫‪OR‬‬ ‫و‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ورودي ﻫﺎي آن را ﮔﺴﺘﺮش داد‪ .‬اﻋﻤﺎل‬
‫‪OR‬‬ ‫ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﻧﺪ اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ را از ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺎﺑﻊ‬
‫دارﻳﻢ‪:‬‬
‫‪x+y=y+x‬‬ ‫)ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ(‬

‫و‬
‫)ﺷﺮﻛﺖ ﭘﺬﻳﺮ( ‪(x+y) + z = x + (y + z) = x + y + z‬‬

‫اﻳﻦ رواﺑﻂ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﭘﺬﻳﺮي وروديﻫﺎي ﮔﻴﺖ و ﻗﺎﺑﻞ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻮدن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي‬
‫ورودي ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از دو در ﺗﺎﺑﻊ ‪ OR‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪NOR‬‬ ‫ﺗﻮاﺑﻊ‪ NAND‬و‬

‫ﺟﺎﺑﺠﺎ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و ورودي آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از دو اﻓﺰاﻳﺶ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫و‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﺗﻮاﺑﻊ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮي ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺸﻜﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ‪ NAND‬و ‪ NOR‬ﺷﺮﻛﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪70‬‬

‫] )‪[(x↓y)↓z ≠ x(y↓z‬‬

‫اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در ﺷﻜﻞ ‪ 12-2‬و ﻣﻌﺎدﻻت زﻳﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬

‫‪x‬‬
‫‪y‬‬
‫´‪(x ↓ y) ↓ z = (x + y) z‬‬

‫‪z‬‬

‫‪x‬‬ ‫)‪x ↓ (y ↓ z) = x´ (y + z‬‬

‫‪y‬‬

‫‪z‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ 12 -2‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪(x↓y)↓ z≠ x↓(y↓ z) - NOR‬‬

‫´‪( x↓y)↓z = [ (x + y)´+ z ]´ = (x + y)z´= xz´+ yz‬‬

‫‪x ↓(y↓ z) = [ x + (y + z)´]´= x´(y + z) = x´y+ x´z‬‬

‫)ﻳﺎ ‪ (NAND‬ﭼﻨﺪ ورودي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ‪ ،‬ﮔﻴﺖ‬
‫‪) OR‬ﻳﺎ ‪ (AND‬آن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫´)‪x↓y↓z = (x+y+z‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪y‬‬ ‫´ )‪(x+y+z‬‬
‫‪z‬‬

‫´)‪x↑y↑z = (xyz‬‬ ‫‪x‬‬

‫´ )‪(xyz‬‬
‫‪y‬‬
‫‪z‬‬

‫ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﺳﻪ ورودي در ﺷﻜﻞ‪ 13-2‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﺘﻮاﻟﻲ اﻋﻤﺎل ‪ NAND,NOR‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮاﻧﺘﺰﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﺮم ﺻﺤﻴﺤﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺻﺤﻴﺢ ﮔﻴﺖﻫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪71‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫‪ XOR‬و‪XNOR‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬

‫ﻫﺮ دو ﺧﻮاص ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ و ﺷﺮﻛﺖ ﭘﺬﻳﺮي را دارﻧﺪ و ورودي ﻫﺎﻳﺸﺎن‬ ‫‪ XOR‬و‪XNOR‬‬

‫ﭼﻨﺪ ورودي از ﻧﻘﻄﻪ‬ ‫‪XOR‬‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از دو ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻧﻈﺮ ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري ﻣﺘﺪاول ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺣﺘﻲ ﻓﺮم دو ورودي آن ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﺳﺎﻳﺮ‬

‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪z ⊕ y ⊕F = x‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪z‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫)اﻟﻒ( ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي دوورودي‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪x‬‬
‫‪z⊕ y ⊕F = x‬‬
‫‪y‬‬
‫)پ( ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‬
‫‪z‬‬ ‫)ب( ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﺳﻪ ورودي‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :13-2‬ﮔﻴﺖ ‪XOR‬‬

‫ﮔﻴﺖﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻳﻦ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺴﺘﺮش‬
‫ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮﮔﺎه ورودي ﻫﺎ ﺗﻌﺪاد‬ ‫‪XOR‬‬ ‫ورودي ﻫﺎ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﮔﺮدد‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ‬
‫‪XOR‬‬ ‫ﻓﺮدي ‪ 1‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ )ﺧﺮوﺟﻲ( ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬
‫ﺑﺎ ﺳﻪ ورودي در ﺷﻜﻞ‪ 13-2‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺪار ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي دو ورودي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻜﻞ‪) 13-2‬اﻟﻒ(‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ‪ ،‬آن را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ﺳﻪ ورودي ﻧﺸﺎن داد‪ ،‬ﺷﻜﻞ‪) 13-2‬ب(‪ .‬ﺟﺪول‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪F‬‬ ‫درﺳﺘﻲ )پ( آﺷﻜﺎرا ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﻳﻜﻲ از وروديﻫﺎ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﺳﻪ ورودي ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ،1‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ؛ ﻳﻌﻨﻲ وﻗﺘﻲ ﺗﻌﺪاد ﻛﻞ ‪1‬ﻫﺎ در‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي ﻓﺮد اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ 1‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪72‬‬

‫‪ 2-4-2‬ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﺠﺘﻤﻊ‬

‫ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻋﻠﻢ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ و ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺪارات ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺴﺘﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ و ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻣﺪارﻫﺎ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﻣﺠﺘﻤﻊ )‪ (IC‬ﻳﻚ‬
‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎل ﻧﻴﻤﻪ ﻫﺎدي از ﺟﻨﺲ ﺳﻴﻠﻴﻜﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺗﺮاﺷﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﺣﺎوي اﺟﺰاء‬
‫اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ در ﺳﺎﺧﺖ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و اﻧﻮاع ﮔﻴﺖﻫﺎ در داﺧﻞ ﺗﺮاﺷﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫وﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺪار ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﻳﺠﺎد ﮔﺮدد‪ .‬ﺗﺮاﺷﻪ روي ﻳﻚ ﻣﺤﻔﻈﻪ ﺳﺮاﻣﻴﻚ ﻳﺎ‬
‫ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ ﻧﺼﺐ ﺷﺪه و اﺗﺼﺎﻻت ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﺑﻴﺮون ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻣﺪار ﻣﺠﺘﻤﻊ‪ ،‬ﻣﺘﺼﻞ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﺎه ﭼﻨﺪ ﻫﺰار در ﻳﻚ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺰرگ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬در روي ﻫﺮ‬
‫‪ IC‬ﻳﻚ ﺷﻤﺎره ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﭼﺎپ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 1-2-4-2‬ﺳﻄﻮح ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺳﺎزي‬

‫ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل اﻏﻠﺐ ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻣﺪار دروﻧﻲﺷﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬ ‫‪IC‬‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺗﺮاﺷﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ و‬
‫ﻳﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻫﺰار ﮔﻴﺖ دارﻧﺪ ﺑﺎ ارﺟﺎع ﺑﻪ ﺑﺴﺘﻪ و دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺑﺎ‬
‫ﻓﺸﺮدﮔﻲ ﻛﻢ‪،‬ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ،‬زﻳﺎد و ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺑﺎ ﻓﺸﺮدﮔﻲ ﻛﻢ )‪ (SSI‬داراي ﭼﻨﺪ ﮔﻴﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ورودي ﻫﺎ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﮔﻴﺖ ﻫﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﮔﻴﺖ ﻫﺎ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 10‬ﺑﻮده و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ‪ IC‬ﻣﺤﺪود ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1000‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺑﺎ ﻓﺸﺮدﮔﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ )‪ (MSI‬داراي ﻓﺸﺮدﮔﻲ ﺑﻴﻦ‬
‫ﮔﻴﺖ در ﻳﻚ ﺑﺴﺘﻪ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻣﺪارات ﻣﻌﻤﻮﻻً اﻋﻤﺎل دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺧﺎﺻﻲ را اﺟﺮا‬
‫ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﻳﻦ دﻳﻜﺪر ﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎ و ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮﻫﺎ در‬ ‫‪MSI‬‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮاﺑﻊ دﻳﺠﻴﺘﺎل‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ 4‬و ﺛﺒﺎت ﻫﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ در ﻓﺼﻞ ‪ 6‬ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪73‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺑﺎ ﻓﺸﺮدﮔﻲ زﻳﺎد )‪ (LSI‬ﺣﺎوي ﻫﺰاران ﮔﻴﺖ در ﻳﻚ ﺑﺴﺘﻪ‬

‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻣﺪارات‪ ،‬ﭘﺮدازﻧﺪه ﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﻪﻫﺎ و ﻣﺪارات ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﺬﻳﺮ را‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از اﺟﺰا ‪ LSI‬در ﻓﺼﻞ ‪ 8‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺑﺎ ﻓﺸﺮدﮔﻲ ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد )‪ (VLSI‬ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰار ﮔﻴﺖ در ﻳﻚ ﺑﺴﺘﻪ‬

‫دارﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮان از آراﻳﻪﻫﺎي ﺣﺎﻓﻈﻪ‪ ،‬ﺗﺮاﺷﻪ ﻣﻴﻜﺮو ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه‬
‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ را‬ ‫‪VLSI‬‬ ‫ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﻮﭼﻜﻲ و ارزاﻧﻲ‪ ،‬وﺳﺎﻳﻞ‬
‫ﻣﺘﺤﻮل ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﻃﺮاح ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺳﺎﺧﺖ وﺳﺎﻳﻠﻲ را ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 2-2-4-2‬ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻲ‬

‫ﺳﻴﮕﻨﺎل دودوﻳﻲ در ورودي ﻫﺎ ﻳﺎ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺮ ﮔﻴﺖ‪ ،‬ﺑﺠﺰ در ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺬرا‪ ،‬ﻳﻜﻲ از دو‬
‫را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻮن‬ ‫‪0‬‬ ‫و دﻳﮕﺮي ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻘﺪار را دارد‪ .‬ﻳﻚ ﻣﻘﺪار ﺳﻴﮕﻨﺎل‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ‬
‫دو ﻣﻘﺪار ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دو ارزش ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا دو اﻧﺘﺴﺎب ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺮاي دو‬
‫ارزش ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻲﺗﻮان اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮد‪ ،‬ﺷﻜﻞ‪ 14-2‬ﺳﻄﺢ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎ ‪ H‬و ﺳﻄﺢ ﺳﻴﮕﻨﺎل‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫ﻣﻘﺪار ﺳﻴﮕﻨﺎل‬ ‫ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫ﻣﻘﺪار ﺳﻴﮕﻨﺎل‬
‫‪0‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪H‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪L‬‬

‫ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻨﻔﻲ‬ ‫)ب(‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺜﺒﺖ‬ ‫)اﻟﻒ(‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :14-2‬ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺳﻴﮕﻨﺎل و ﻗﻄﺒﻴﺖ ﻣﻨﻄﻖ‬

‫ﺑﻪ ﻛﺎر رود ﻳﻚ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻ‪ ،H ،‬ﺑﺮاي ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫‪L‬‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ ﺑﺎ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻨﻔﻲ را‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫‪L‬‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺜﺒﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻠﻤﺎت ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﮔﺎﻫﻲ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﻫﺮ دو ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﻄﺐ ﻫﺎي ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﻮع ﻣﻨﻄﻖ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪74‬‬

‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﻄﻮح ﻧﺴﺒﻲ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ‪،‬‬
‫ﻧﻮع ﻣﻨﻄﻖ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از‬ ‫‪L,H‬‬ ‫ﮔﻴﺖﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺳﻴﮕﻨﺎل‬
‫اﻳﻦ ﭘﺲ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻛﺎرﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﮔﻴﺖ‬
‫اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺟﺪول درﺳﺘﻲ آن در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬

‫ﮔﻴﺖ‬ ‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬
‫‪z‬‬
‫‪y‬‬ ‫دﻳﺠﻴﺘﺎل‬ ‫‪L‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪L‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ﺑﻠﻮﻛﻲ ﮔﻴﺖ‬
‫ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺑﺎ ‪ L‬و ‪H‬‬

‫وﻟﺖ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪L‬‬ ‫و‬ ‫‪3V‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪H‬‬ ‫اﻳﻦ ﺟﺪول رﻓﺘﺎر ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﮔﻴﺖ را وﻗﺘﻲ‬
‫‪L=0‬‬ ‫و‬ ‫‪H=1‬‬ ‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ‪ 15-2‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺜﺒﺖ را ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن‬
‫ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺜﺒﺖ در ﺷﻜﻞ زﻳﺮ دﻳﺪه‬ ‫‪AND‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺟﺪول ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪z‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﮔﻴﺖ ‪ AND‬ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺜﺒﺖ‬ ‫ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺜﺒﺖ‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :15-2‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﮔﻴﺖ ‪ AND‬ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺜﺒﺖ‬

‫در ﻧﻈﺮ‬ ‫‪ L=1‬و‪H=0‬‬ ‫اﻛﻨﻮن ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻨﻔﻲ را ﺑﺮاي ﻫﻤﺎن ﮔﻴﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ دادهﻫﺎ ﻣﻌﻜﻮس ﺷﺪه اﻧﺪ وﻟﻲ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪75‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻨﻔﻲ در‬ ‫‪OR‬‬ ‫را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺟﺪول ﻋﻤﻞ‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 16-2‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬

‫‪x‬‬
‫‪z‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫ﮔﻴﺖ ‪ OR‬ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻨﻔﻲ‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :16-2‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﮔﻴﺖ ‪ OR‬ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻨﻔﻲ‬

‫ﻣﺜﻠﺚ ﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ در وروديﻫﺎ و ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻗﻄﺒﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﺟﻮد ﻋﻼﺋﻢ‬
‫ﻗﻄﺒﻴﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻓﺮض ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺮاي ﺳﻴﮕﻨﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺜﺒﺖ و ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻓﻮق ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻔﻲ و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ آن در ورودي و‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﻋﻤﻞ دوﮔﺎن ﺗﺎﺑﻊ را‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ‪ 0‬ﻫﺎ ﺑﻪ ‪ 1‬و ‪1‬ﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻮﻳﺾ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ﻫﺎ از ﻳﻚ ﻗﻄﺒﻴﺖ ﺑﻪ ﻗﻄﺒﻴﺖ دﻳﮕﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ اش ﻫﻤﺎن ﻳﺎﻓﺘﻦ‬
‫دوﮔﺎن ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎي ‪ AND‬ﺑﻪ ‪ OR‬و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻧﺒﺎﻳﺪ از ذﻛﺮ ﻣﺜﻠﺚ در ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻗﻄﺒﻴﺖ اﺳﺖ در ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب از ﮔﻴﺖ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﻓﺮض‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﮔﻴﺖ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺜﺒﺖ ﻛﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 3-2-4-2‬ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫ﺟﺪا از ﺑﺤﺚ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ و ﻋﻤﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﺠﺘﻤﻊ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺪارات ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﺪار ﺧﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ ﻧﻴﺰ‬
‫دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﺪار ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪76‬‬

‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻨﻄﻘﻲ داراي ﻣﺪار اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﻣﺒﻨﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد ﺑﻮده و ﺳﺎﻳﺮ ﺗﻮاﺑﻊ و ﻣﺪارات‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪار ﻣﺒﻨﺎ در ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﮔﻴﺖ‬
‫‪ NOR ،NAND‬ﻳﺎ ‪ NOT‬اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻄﻌﺎت اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ در ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺪار ﻣﺒﻨﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً‬
‫ﺑﺮاي ﻧﺎم ﮔﺬاري ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺠﺎري اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﺪارات ﻣﺠﺘﻤﻊ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻧﻮاع راﻳﺞ آﻧﻬﺎ در زﻳﺮ ﻟﻴﺴﺖ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪emitter-coupled logic‬‬ ‫‪ECL‬‬
‫‪transistor-transistor logic‬‬ ‫‪TTL‬‬
‫‪metal-oxide semiconductor‬‬ ‫‪MOS‬‬
‫‪complementary metal- oxide semiconductor‬‬ ‫‪CMOS‬‬

‫‪ :ECL‬در ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎﻻ ﻧﻴﺎز دارد ارﺟﺤﻴﺖ دارد‪.‬‬

‫‪ :TTL‬ﻣﺪت ﻣﺪﻳﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﮔﻴﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ :MOS‬در ﻣﺪارﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﭼﮕﺎﻟﻲ ﻗﻄﻌﻪ ﺑﺎﻻﻳﻲ دارﻧﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ :CMOS‬در ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﺗﻮان ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ‬ ‫‪CMOS‬‬ ‫از اﺻﻮل اﺳﺖ‪،‬‬ ‫‪VLSI‬‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻮان ﻣﺼﺮﻓﻲ ﻛﻢ در ﻃﺮاﺣﻲ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫‪ECL,TTL‬‬ ‫ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ از ﻛﺎرﺑﺮد ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي‬
‫ﺗﺪرﻳﺞ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪77‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮ ﺑﻮل و ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫ﺳﺆاﻻت‬

‫) ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﺎ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫و‬ ‫‪NAND‬‬ ‫‪ -1‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﻴﺘﻬﺎي‬
‫ﺳﻪ ورودي( ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟‬

‫‪ -2‬ﺟﺪاول درﺳﺘﻲ ﺗﻮاﺑﻊ ذﻳﻞ را ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫)´‪F1 = (x+y). (x´+z).(x+y´+z‬‬
‫´‪F2 = x´ + yz‬‬

‫‪ -3‬ﻣﺘﻤﻢ ﺗﻮاﺑﻊ زﻳﺮ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬

‫´‪F1 = x´ y z´ + x´ y‬‬
‫)‪F2 = x (y´ z´ + y z‬‬
‫´‪F3 =(xy´ + z) x´z‬‬

‫)ﻫﺮ ﻳﻚ‬ ‫‪X-NOR‬‬ ‫و‬ ‫‪X-OR‬‬ ‫‪ -4‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﺑﺎ دو ورودي ‪ x‬و ‪ (y‬ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻋﺒﺎرات ذﻳﻞ را رﺳﻢ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫)‪F1 = (x + y). (x´ + y´ + z‬‬
‫´‪F2 = x + (y. z´) + (x´. y´. z) + x´z‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪78‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪3‬‬

‫ﻓﺮم ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف و اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﺟﺒﺮ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺻﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﺳﺎزي ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ و روشﻫﺎي‬
‫ﺣﺪاﻗﻞﺳﺎزي ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺎﻫﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﮔﻴﺖ ﻫﺎ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﻬﻴﻪ ﻋﺒﺎرات ﻣﺘﻌﺎرف و اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺪف اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻋﻨﺎوﻳﻦ زﻳﺮ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻓﺮم ﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬ ‫•‬

‫ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮبﻫﺎ‬ ‫•‬

‫ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ‬ ‫•‬

‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻓﺮمﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف‬ ‫•‬

‫ﺣﺪاﻗﻞﺳﺎزي ﺳﻄﻮح ﮔﻴﺖ ﻫﺎ‬ ‫•‬

‫ﺟﻤﻊ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ‬ ‫•‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻫﺎ‬ ‫•‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻓﺮم ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫•‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪80‬‬

‫‪ 1-3‬ﻓﺮم ﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻃﺮاﺣﺎن ﻗﺎدر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻴﺎز ﺧﻮد اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬
‫ﻣﺘﻨﻮع ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس دو ﻋﻤﻠﮕﺮ )‪ (+‬و )‪ (.‬دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش داﻣﻨﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ در ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺪارات ﻣﻨﻄﻘﻲ دﻳﺠﻴﺘﺎل‪،‬‬
‫ﻃﺮاﺣﺎن را ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ در آن ﺗﻮاﺑﻊ داراي ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻟﺰوم‬
‫داﺷﺘﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﮕﺎرش ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ اﺣﺴﺎس ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ‬
‫ﺑﺎ اراﺋﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻛﺮدﻧﺪ روشﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪاردي را ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺮم ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ‪ ،‬دو‬
‫ﻳﺎ ﻫﺮ ﺗﻌﺪادي از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ را دارا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دو ﻧﻮع ﻓﺮم اﺳﺘﺎﻧﺪارد وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻫﺎ‬ ‫•‬

‫ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ‬ ‫•‬

‫‪ 1-1-3‬ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب ﻫﺎ‬

‫ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ )‪ (x‬ﻳﺎ ﻣﺘﻤﻢ )´‪ (x‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد‪ .‬اﻛﻨﻮن‬
‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺮ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺑﺎ ﻋﻤﻠﮕﺮ‬ ‫‪y,x‬‬ ‫ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ دو ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﺷﻜﻞ ﻓﻮق ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ‬

‫ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫´‪x ´y´z‬‬ ‫‪m0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪x ´y´z‬‬ ‫‪m1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫´‪x ´yz‬‬ ‫‪m2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪x ´yz‬‬ ‫‪m3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫´‪x y´z‬‬ ‫‪m4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪x y´z‬‬ ‫‪m5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫´‪x yz‬‬ ‫‪m6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪x yz‬‬ ‫‪m7‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :1-3‬ﺟﺪول ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪81‬‬ ‫ﻓﺮم ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف و اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﺟﺒﺮ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫را ﻳﻚ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻳﺎ ﻳﻚ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻣﺘﺼﻮر اﺳﺖ‪ .xy,xy´,x´y,x´y´ :‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺟﻤﻠﻪ‬
‫‪2^n‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺮده و‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﺿﺮب اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ روﺷﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در‬ ‫‪2^n‬‬ ‫ﻣﻴﻨﺘﺮم ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 1 -3‬آﻣﺪه‪ ،‬ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻣﻴﻨﺘﺮم از‬ ‫‪n‬‬ ‫زﻳﺮ ﺳﺘﻮن‬ ‫‪2^n‬‬ ‫اﻋﺪاد دودوﻳﻲ از ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ‪-1‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ در آن ﻫﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﭘﺮﻳﻢدار ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﻴﺖ ‪ 0‬و ﺑﺪون‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺗﻤﺎم‬ ‫‪AND‬‬

‫ﭘﺮﻳﻢ ﺑﺎ ‪ 1‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺮ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻧﻴﺰ در ﺟﺪول ﺑﺎ ‪ mj‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻪ در آن ‪ J‬ﻣﻌﺎدل دﻫﺪﻫﻲ ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻤﻼت‬
‫ﺟﻤﻼت ﺿﺮب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ و ﻫﺮ ﻳﻚ داراي ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻟﻴﺘﺮال اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼﻣﺖ ﺟﻤﻊ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ‪ OR‬اﻳﻦ ﺟﻤﻼت اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻟﻲ از ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮبﻫﺎ را در زﻳﺮ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫´‪F1 = y´ + xy + x´yz‬‬

‫را داراﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪OR‬‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺳﻪ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻚ‪ ،‬دو و ﺳﻪ ﻟﻴﺘﺮال دارد‪ .‬ﺟﻤﻊ آﻧﻬﺎ اﺛﺮ‬

‫´‪y‬‬

‫´‪x‬‬
‫‪F1‬‬
‫‪y‬‬
‫´‪z‬‬

‫‪x‬‬

‫‪y‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :2 -3‬ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻋﺒﺎرت ´‪F1 = y´ + xy + x´y z‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪82‬‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪﻧﺒﺎل‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺎ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﮔﺮوﻫﻲ ﮔﻴﺖ‬
‫ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ‪ OR‬ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮي اﻳﻦ آراﻳﺶ در ﺷﻜﻞ ‪ 2-3‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺿﺮب ﻧﻴﺎز‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ‪ AND‬دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در ﻳﻚ ورودي ﺗﻚ ﻟﻴﺘﺮال ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﻊ ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫و ﻧﻴﺰ ﺗﻚ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ وروديﻫﺎﻳﺶ ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺑﺎ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬
‫ورودي ﻣﺬﻛﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وارون ﮔﺮ در ﻧﻤﻮدار ﻟﺤﺎظ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ آراﻳﺶ را ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي دو‬
‫ﺳﻄﺤﻲ ﻳﺎ دو ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 2-1-3‬ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ‬

‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻤﻜﻦ را ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻳﺎ ﺟﻤﻊ‬ ‫‪2^n‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﺮﻳﻢدار ﻳﺎ ﺑﺪون ﭘﺮﻳﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﺸﺖ ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﺑﺮاي ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻞ آﻧﻬﺎ در ﺟﺪول ‪3-3‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﺑﺮاي‬ ‫ﻫﺮ‪2^n‬‬ ‫ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫و‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ در آن ﻣﺘﻐﻴﺮ ﭘﺮﻳﻢدار ﺑﺎ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم از ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم‪ ،‬ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ اش‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺪون ﭘﺮﻳﻢ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ‪.‬‬

‫ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻫﺎ‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪x +y+z‬‬ ‫‪m0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫´‪x +y+z‬‬ ‫‪m1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪x +y´+z‬‬ ‫‪m2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫´‪x +y´+z‬‬ ‫‪m3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪x´ +y+z‬‬ ‫‪m4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫´‪x´ +y+z‬‬ ‫‪m5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪x´ +y´+z‬‬ ‫‪m6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫´‪x´ +y´+z‬‬ ‫‪m7‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ : 3-3‬ﺟﺪول ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪83‬‬ ‫ﻓﺮم ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف و اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﺟﺒﺮ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آن‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ ﺣﺎوي ﺟﻤﻼت‬
‫ﺟﻤﻼت ﺟﻤﻊ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻌﺪاد ﻟﻴﺘﺮال داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﺮب ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ‪ AND‬اﻳﻦ ﺟﻤﻼت اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎﻟﻲ از ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪﺻﻮرت ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫)´‪F2 = x (y´ + z) (x´ + y + z‬‬

‫‪x‬‬

‫´‪y‬‬
‫‪F2‬‬
‫‪z‬‬

‫´‪x‬‬
‫‪y‬‬
‫‪z‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :4-3‬ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻋﺒﺎرت )´‪F2 = x (y´ + z) (x´ + y + z‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ داراي ﺳﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻤﻊ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻚ‪ ،‬دو و ﺳﻪ ﻟﻴﺘﺮال اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮب ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﻋﻤﻠﮕﺮ‬
‫ﺑﺎ ﺿﺮب ﺣﺴﺎﺑﻲ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻟﻐﺎت ﺿﺮب و ﺟﻤﻊ از ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻋﻤﻞ‬ ‫‪AND‬‬

‫و ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻋﻤﻞ ‪ OR‬ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﺣﺴﺎﺑﻲ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮔﻴﺘﻲ ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ‬
‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﮔﺮوﻫﻲ ﮔﻴﺖ ‪ OR‬ﺑﺮاي ﺟﻤﻼت ﺟﻤﻊ )ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﺮاي ﺗﻚ ﻟﻴﺘﺮال( و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در ﺷﻜﻞ‪ 4-3‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮع اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬
‫ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر دو ﺳﻄﺤﻲ )ﻳﺎ دو ﻃﺒﻘﻪ( از ﮔﻴﺖ ﻫﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪84‬‬

‫‪ 3-1-3‬ﻣﻔﻬﻮم ﻓﺮمﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف‬

‫ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺒﺮي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول درﺳﺘﻲ و ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﺟﺮاي ﻫﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺎﺑﻊ‪،‬‬
‫ﻋﻤﻠﮕﺮ روي ‪ OR‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﻼت اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﻼً ‪ F1‬در ﺟﺪول زﻳﺮ ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ‪ 111 , 100 , 001‬ﺑﻪﺻﻮرت ‪ xyz , xy´z´ , x´y´z‬ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ‪ F1=1‬را اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﭘﺲ‪:‬‬
‫‪F1 = x´y´z + xy´z´ + xyz = m1 + m4 + m7‬‬

‫ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ‪:‬‬

‫‪F2 = x´yz + xy´z + xyz´+ xyz = m3 + m5 + m6 + m7‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪F1‬‬ ‫‪F2‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻫﺎ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﻣﻬﻤﻲاز ﺟﺒﺮ ﺑﻮل را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬
‫را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد "ﺟﻤﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ‪ OR‬ﺟﻤﻼت اﺳﺖ"‪.‬‬

‫اﻛﻨﻮن ﻣﺘﻤﻢ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎﻳﻲ در‬
‫‪F1‬‬ ‫ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻛﻪ ‪ 0‬ﺗﺎﺑﻊ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻛﺮد و ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ‪ OR‬ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫´‪F´1 = x´y´z´ + x´yz´+ x´yz + xy´z + xyz‬‬

‫ﺑﻪدﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ‪F1‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﺘﻤﻢ ‪ F´1‬را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﻢ‬

‫‪F1 = (x+y+z) (x+y´+z) (x´+y+z´) (x´+y´+z) = m0.m2.m3.m5.m6‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪85‬‬ ‫ﻓﺮم ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف و اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﺟﺒﺮ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻋﺒﺎرت ‪ F2‬را از ﺟﺪول ﺑﻪدﺳﺖ آورد‪:‬‬

‫‪F2 = (x+y+z) (x+y+z´) (x+y´+z) (x´+y+z) = m0 m1 m2 m4‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻫﺎ ﻧﻴﺰ دوﻣﻴﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺟﺒﺮ ﺑﻮل را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل را‬
‫ﺟﻤﻼت اﺳﺖ( درآورد‪.‬‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪﺻﻮرت ﺿﺮب ﻣﺎﻛﺴﺘﺮمﻫﺎ )ﺿﺮب ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ‬
‫روال ﺗﻬﻴﻪ ﺿﺮب ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻫﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﻓﺮم زﻳﺮ ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻴﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺗﺎﺑﻊ‬
‫‪ AND‬ﻫﻤﻪ ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻫﺎ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﺪ‪ .‬ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﻳﺎ ﺿﺮب‬
‫ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﺑﻴﺎن ﺷﻮﻧﺪ را ﻓﺮم ﻣﺘﻌﺎرف ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 4-1-3‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺳﺎزي ﺳﻄﻮح ﮔﻴﺖ‬

‫ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺗﺎﺑﻊ ‪ F3‬ﻛﻪ در زﻳﺮ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﻧﻪ ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب و ﻧﻪ ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪F3 = AB + C (D +E‬‬

‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت در ﺷﻜﻞ ‪) 5-3‬اﻟﻒ( دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪار ﺑﻪ دو ﮔﻴﺖ‬
‫ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺪار ﺳﻪ ﺳﻄﺢ ﮔﻴﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان در آن‬ ‫‪OR‬‬ ‫و دو ﮔﻴﺖ‬ ‫‪AND‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺻﻞ ﺗﻮزﻳﻊ ﭘﺬﻳﺮي ﭘﺮاﻧﺘﺰ را ﺣﺬف و آن را ﺑﻪ ﻓﺮم اﺳﺘﺎﻧﺪارد در آورد‪.‬‬
‫‪F3 = AB + C (D + E) = AB + CD + CE‬‬

‫‪A‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪F3‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪F3‬‬
‫‪C‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬

‫)ب( ‪AB + CD + CE‬‬ ‫)اﻟﻒ( )‪AB + C (D +E‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :5-3‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺳﻪ و دو ﺳﻄﺤﻲ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪86‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب در ﺷﻜﻞ ‪) 5-3‬ب( ﭘﻴﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي دو ﺳﻄﺤﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺘﺸﺎر وروديﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺧﻴﺮ را در ﮔﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 5-1-3‬ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎ‬

‫ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻣﺠﺰا وﺟﻮد دارد و ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬ ‫‪2^n‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻗﺒﻼً ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ از ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ در آﻳﺪ‪ .‬ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ آﻧﻬﺎ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل را‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ‪1‬ﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ را در ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻴﻨﺘﺮم وﺟﻮد دارد‪،‬‬ ‫‪2^n‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن‬ ‫‪1‬‬ ‫و ﻳﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﭼﻮن ﺗﺎﺑﻊ در ﻗﺒﺎل ﻫﺮ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫‪2∧ n‬‬
‫داﻧﺴﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻬﺘﺮ‬ ‫∧‪2‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد را‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻌﺪاد ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻤﻜﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺟﻤﻊ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ .‬اﮔﺮ در اﻳﻦ ﻓﺮم ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان اﺑﺘﺪا‬
‫در آورد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻫﺮ ﺗﺮم ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ در‬ ‫‪AND‬‬ ‫آن را ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﺟﻤﻼت‬
‫آن وارﺳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺟﻤﻠﻪ را در‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﻔﻘﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﺎل زﻳﺮ‬ ‫‪x‬‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫´‪AND ،x+x‬‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻣﺜﻞ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ را روﺷﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫را ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎ در آورﻳﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫‪F=A+B´C‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ :1‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬
‫‪ C,B,A‬دارد‪ .‬در اوﻟﻴﻦ ﺟﻤﻠﻪ ‪ ،A‬دو ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻔﻘﻮد اﺳﺖ ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫´‪A = A (B + B´) = AB + AB‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻛﺴﺮ دارد‬

‫)´‪A = AB (C + C´) + AB´(C +C‬‬
‫´‪= ABC+ABC´+AB´C+AB´C‬‬

‫ﺟﻤﻠﻪ دوم ‪ B´C‬ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻛﻢ دارد‬

‫‪B´C = B´C (A+A´) = AB´C + A´B´C‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻫﻤﻪ ﺟﻤﻼت دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪87‬‬ ‫ﻓﺮم ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف و اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﺟﺒﺮ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫‪F = A+B´C‬‬
‫‪= ABC + ABC´ + AB´C + AB´C´ + A´B´C‬‬

‫‪(x+x‬‬ ‫)‪= x‬‬ ‫دوﺑﺎره ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﺌﻮري‬ ‫‪AB´C‬‬ ‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ را ﺣﺬف ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﻮدن ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺻﻌﻮدي دارﻳﻢ‪:‬‬
‫‪F = A´B´C + AB´C + AB´C + ABC´ +ABC‬‬
‫‪= m1 + m4 + m5 + m6 + m7‬‬

‫ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل را وﻗﺘﻲ ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﺮم ﺧﻼﺻﻪ زﻳﺮ‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ‪:‬‬
‫)‪F (A,B,C) = Σ (1,4,5,6,7‬‬

‫ﺟﻤﻼت اﺳﺖ‪ .‬اﻋﺪادي ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﻧﻴﺰ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺳﻤﺒﻞ ﺟﻤﻊ ‪ Σ‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ‬
‫ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺮوف داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ در ﺟﻠﻮ ‪ ،F‬ﻟﻴﺴﺘﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫دﻫﻨﺪه ﺟﻤﻼت ﻣﻴﻨﺘﺮم را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬روش دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺗﺎﺑﻊ از ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮي و ﺳﭙﺲ ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ از ﺟﺪول‬
‫درﺳﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل زﻳﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪F = A + B´C‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ : 6 -3‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ‪F = A + B´C‬‬

‫ﺟﺪول درﺳﺘﻲ در ﺟﺪول ‪ 6-3‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮي ﺑﺎ ﻟﻴﺴﺖ ﻫﺸﺖ ﺗﺮﻛﻴﺐ زﻳﺮ‬
‫‪BC=01‬‬ ‫و‬ ‫‪A=1‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺮﻛﻴﺒﺎﺗﻲ ﻛﻪ در آن‬ ‫‪F‬‬ ‫زﻳﺮ ﺳﺘﻮن‬ ‫‪1‬‬ ‫و اﻋﻤﺎل‬ ‫‪C,B ،A‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪88‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ از ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي‬
‫ﺗﺎﺑﻊ‪ ،‬ﺟﻤﻼت ‪ 6 ،5 ،4 ،1‬و‪ 7‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 6-1-3‬ﺿﺮب ﻣﺎﻛﺴﺘﺮمﻫﺎ‬
‫‪n‬‬
‫ﻫﺮ ﻳﻚ از ^‪ 2^2‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ‪ n‬ﻣﺘﻐﻴﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪﺻﻮرت ﺿﺮب ﻣﺎﻛﺴﺘﺮمﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎن‬
‫را‬ ‫‪OR‬‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺿﺮب ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻫﺎ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻤﻼت‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮزﻳﻊﭘﺬﻳﺮي اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻫﺮ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬روش ﺑﺎ ﻣﺜﺎل زﻳﺮ روﺷﻦ ﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫´‪OR ،xx‬‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻔﻘﻮد در ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪x + (yz) = (x+y)(x+z‬‬

‫را ﺑﻪﺻﻮرت ﺿﺮب ﺟﻤﻼت ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪F = xy + x´z‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ :2‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل‬
‫اﺑﺘﺪا ﺗﺎﺑﻊ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺻﻞ ﺗﻮزﻳﻊ ﭘﺬﻳﺮي ﺑﻪ ﻓﺮم ﺟﻤﻼت ‪ OR‬در آورﻳﺪ‪:‬‬
‫‪F = xy + x´z‬‬ ‫)‪= (xy + x´) (xy + z‬‬
‫)‪= (x+x´) (y+x´) (x+z) (y+z‬‬

‫)‪= (x´+y) (x+z) (y+z‬‬

‫ﺗﺎﺑﻊ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ دارد‪ .z,y,x :‬ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫)´‪x´+ y = x´+ y + zz´ = (x´+y+z) (x´+y+z‬‬
‫)‪x + z = x + z + yy´ = (x+y+z) (x+y´+z‬‬
‫)‪y + z = y + z + xx´ = (x+y+z) (x´+y+z‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻫﻤﻪ ﺟﻤﻼت و ﺣﺬف ﺗﻜﺮاري ﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫)´‪F = (x+y+z) (x+y´+z) (x´+y+z) (x´+y+z‬‬
‫‪= M0 M2 M4 M5‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺳﺎده ﺗﺮ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫)‪F(x , y , z)=Π (0,2,4,5‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪89‬‬ ‫ﻓﺮم ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف و اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﺟﺒﺮ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫ﻣﺎﻛﺴﺘﺮمﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﻋﺪاد داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﺷﻤﺎره‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺳﻤﺒﻞ ﺿﺮب‪ ،Π ،‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ‬

‫ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 2-3‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻓﺮم ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬

‫ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع‬
‫ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺗﺎﺑﻊ اﺻﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ اﺻﻠﻲ ﺑﺎ آن دﺳﺘﻪ از‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻤﻢ آن در ازاء‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ را‬
‫ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎﻳﻲ ‪ 1‬ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ را ‪ 0‬ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺗﺎﺑﻊ زﻳﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬
‫)‪F (A , B , C) = Σ (1 , 4 , 5 , 6 , 7‬‬

‫ﻣﺘﻤﻢ اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪F´ (A , B , C) = Σ (0 , 2 , 3) = m0 + m2 + m3‬‬

‫را ﺑﻪ ﻓﺮم ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ‬ ‫‪F‬‬ ‫را ﺑﺎ روش ﺗﺌﻮري دﻣﻮرﮔﺎن ﺑﻪدﺳﺖ آورﻳﻢ‪،‬‬ ‫اﮔﺮﻣﺘﻤﻢ´‪F‬‬ ‫اﻛﻨﻮن‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫)‪F =(m0+m2 +m3)´=m´0.m´2.m´3 = M0 M2 M3 = Π (0, 2 , 3‬‬

‫آﺧﺮﻳﻦ ﺗﺒﺪﻳﻞ در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق از ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ و ﻣﺎﻛﺴﺘﺮمﻫﺎ در ﺟﺪول )‪(2-3‬‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪m´j = M j‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ‪ j‬ام‪ ،‬ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻴﻨﺘﺮم ‪ j‬ام اﺳﺖ و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ‪.‬‬

‫آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻴﻨﺘﺮﻣﻲﺑﻪ ﻣﻌﺎدل ﻣﺎﻛﺴﺘﺮﻣﻲرا ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺤﺚ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺿﺮب ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻓﻮق‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻳﻚ روال ﻛﻠﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳﻚ ﻓﺮم ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﻪ ﻓﺮم‬
‫ﻣﺘﻌﺎرف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي ‪ Σ‬و ‪ Π‬را ﺑﺎﻫﻢ ﻋﻮض ﻛﻨﻴﺪ و ﺷﻤﺎره ﻫﺎي ﻣﻔﻘﻮد ﺷﺪه را از‬
‫ﻓﺮم اﺻﻠﻲ اﺻﻠﻲ ﺗﺎﺑﻊ‪ ،‬ﻟﻴﺴﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺟﻤﻼت ﻣﻔﻘﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﻛﻞ ﺟﻤﻼت ‪ 2^n‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در آن ‪ n‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ي دودوﻳﻲ در ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪90‬‬

‫ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮي ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ و روال ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﻣﺘﻌﺎرف ﺑﻪ ﺿﺮﺑﻲ از ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻫﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ را ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫‪F = xy + x´z‬‬

‫‪F‬‬ ‫اﺑﺘﺪا ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺗﺎﺑﻊ را ﻃﺒﻖ ﺟﺪول ‪ 7-3‬ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آورﻳﻢ‪1 .‬ﻫﺎي زﻳﺮ ﺳﺘﻮن‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ در ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‬ ‫‪xz = 01‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪xy = 11‬‬ ‫از ﺗﺮﻛﻴﺐ‬
‫ﺷﻤﺎره ﻫﺎي ‪ 6 ،3 ،1‬و ‪ 7‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫)‪F(x , y , z) = Σ (1 , 3 , 6 , 7‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ : 7 -3‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ﺗﺎﺑﻊ ‪F = xy + xz‬‬

‫ﭼﻮن ﺟﻤﻌﺎً در ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ از ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺸﺖ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻳﺎ ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺟﻤﻼت‬
‫ﻣﻔﻘﻮد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ 4 ،2 ،0‬و ‪ .5‬ﺗﺎﺑﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺿﺮب ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻫﺎ ﺑﻴﺎن ﺷﻮد ﺑﺮاﺑﺮ زﻳﺮ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫)‪F (x , y , z) = Π (0 , 2 , 4 , 5‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪91‬‬ ‫ﻓﺮم ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف و اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﺟﺒﺮ ﺑﻮﻟﻲ‬

‫ﺳﺆاﻻت‬

‫‪ -1‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ را ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﻤﻼت ﺟﻤﻊ ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫´‪F = xy + x´z + y´z‬‬

‫‪ -2‬ﻣﺘﻤﻢ ﺗﻮاﺑﻊ زﻳﺮ را ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪.‬‬

‫)‪F (x,y,z) = II(0,1,5,7‬‬
‫)‪F (x,y,z,w) = II(0,2,4,11,14‬‬

‫)‪F(x,y,z) = Σ (1,4,5,6,7‬‬
‫)‪F(x,y,z,w) = Σ (0,3,5,9,12,13‬‬

‫‪ -3‬اﮔﺮ ﺗﺎﺑﻊ )‪ F1(x,y,z‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻤﻢ ﺗﺎﺑﻊ ‪ F1‬را ﺑﻪدﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬
‫‪F1 (x,y,z) = M0.M2.M5‬‬

‫‪ -4‬ﺗﺎﺑﻊ ذﻳﻞ را ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﻌﺪاد ﺳﻄﺢ ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي و ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ آﻧﺮا رﺳﻢ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫´‪F1 = AB´ + C ( D + E ) + AD‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪92‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪4‬‬

‫ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬

‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺻﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻣﻨﻄﻖ ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه و ﺟﺪول ﻫﺎي ﻛﺎرﻧﻮ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد دو اﻟﻲ ﭘﻨﺞ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻋﻨﺎوﻳﻦ زﻳﺮ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‬
‫ﺳﺎدهﺳﺎزي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻘﺸﻪ ﻛﺎرﻧﻮ‬ ‫•‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ‬ ‫•‬

‫ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي دو اﻟﻲ ﭘﻨﺞ ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻛﺎرﻧﻮ‬ ‫•‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺣﺎﻻت ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ در ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ‬ ‫•‬

‫‪ 1-4‬دﺳﺘﻜﺎري ﺟﺒﺮي‬

‫ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ دﺳﺘﻜﺎري ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺒﺮ ﺑﻮل‪ ،‬ﻋﺒﺎرت‬
‫ﺳﺎدهﺗﺮي ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﻢ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ ﺑﺎ ﮔﻴﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ﻧﻴﺎز دارد و ﻫﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ در ﺟﻤﻠﻪ ﻳﻚ ورودي ﺑﻪ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪94‬‬

‫ﻳﻚ ﮔﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﮔﻴﺖ ﻫﺎ در ﻣﺪار و ﺗﻌﺪاد‬
‫ورودي ﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮔﻴﺖ را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬
‫´‪F2 = x´ y´ z +x´ y z +x y‬‬

‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﻛﻪ داراي ﺳﻪ ﺟﻤﻠﻪ و ﻫﺸﺖ ﻟﻴﺘﺮال اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﻧﺸﺎن‬
‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻟﻴﺘﺮال‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﻚ در ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﺷﻮد ﻳﺎ ﻧﺸﻮد‪.‬‬

‫‪x‬‬

‫‪y‬‬

‫‪F2‬‬

‫‪z‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :1 -4‬ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺳﻪ ﺳﻄﺤﻲ ﺗﺎﺑﻊ ´‪F2 = xy´z + x´yz + xy‬‬

‫´‪y´ , x‬‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻤﻚ وارونﮔﺮ ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫‪y,x‬‬ ‫آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي‬
‫ﻧﻴﺰ‪،‬‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﮔﻴﺖ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖ آﻳﻨﺪ‪ .‬ﺳﻪ ﺟﻤﻠﻪ در ﻋﺒﺎرت ﺑﺎ ﺳﻪ ﮔﻴﺖ‬
‫‪ OR‬ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺳﻪ ﺟﻤﻠﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺗﺎﺑﻊ ‪ F2‬در زﻳﺮ آﻣﺪهاﺳﺖ‪:‬‬

‫اﻏﻠﺐ در ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻌﺪاد ﺟﻤﻼت‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻟﻴﺘﺮال ﻫﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮ دو ﻣﺪار ﺳﺎده ﺗﺮي‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺪف از دﺳﺘﻜﺎري ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻛﺎﻫﺶ ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪95‬‬ ‫ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬

‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺳﺎدهﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺳﺎده ﺳﺎزي ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮاي ﺗﺎﺑﻊ را ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺑﻌﻀﻲ از‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪F2‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-4‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺗﺎﺑﻊ ‪F2‬‬

‫وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬

‫´‪F2 = x´y´z + x´yz + xy‬‬ ‫´‪= x´z (y´ + y) + xy‬‬
‫‪.‬‬ ‫´‪= x´z + xy‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﺟﺪﻳﺪ دو ﺟﻤﻠﻪ و ﭼﻬﺎر ﻟﻴﺘﺮال دارد‪.‬‬

‫´‪F2 = x´z + xy‬‬

‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻋﺒﺎرت ﺳﺎده ﺷﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪x‬‬

‫‪y‬‬

‫‪F2‬‬

‫‪z‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :3-4‬ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺎﺑﻊ ‪ F2‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎده ﺷﺪه‬

‫ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دو ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ ‪ 3-4‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪاﻳﻦ ﻣﺪار از ﻣﺪار اوﻟﻴﻪ ﺳﺎدهﺗﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﺮ دو ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ را‬
‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺴﺎوي دو ﻋﺒﺎرت را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻫﻢ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪96‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻢ ﻫﻤﺎن‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪xy=10‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪xz=01‬‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺒﺎرت ﺳﺎده ﺷﺪه‪ ،‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﭼﻬﺎر ‪ 1‬را در ﺟﺪول ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺮ دو ﻋﺒﺎرت ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺎدل ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬دو ﻣﺪار ﺑﻪ ازاء ﻫﻤﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﻤﻜﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي‬
‫ورودي‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ دو ﻋﺒﺎرت ﺗﺎﺑﻊ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ‬
‫ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﮔﻴﺖﻫﺎ و وروديﻫﺎي ﻛﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي دارد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭼﻮن‬
‫ﺳﻴﻢ ﺑﻨﺪي و ﻗﻄﻌﺎت ﻛﻤﺘﺮي ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﺗﺮﺟﻴﺢ داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در اداﻣﻪ ﺑﺮاي درك ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺜﺎل ﻫﺎي دﻳﮕﺮي اراﺋﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :1‬ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ را ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻟﻴﺘﺮال ﻫﺎ ﺳﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫)‪x (x´ + y‬‬ ‫‪-1‬‬

‫)‪x (x´ + y‬‬ ‫‪= xx´ + xy‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪= 0 + xy‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪= xy‬‬

‫‪x + x´y‬‬ ‫‪-2‬‬

‫‪x + x´y‬‬ ‫)‪= (x + x´) (x + y‬‬
‫‪.‬‬ ‫)‪= 1 (x + y‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪=x+y‬‬

‫)´‪(x + y)(x + y‬‬ ‫‪-3‬‬

‫)´‪(x + y)(x + y‬‬ ‫´‪= x + xy + xy´+ yy‬‬
‫‪.‬‬ ‫)´‪= x(1 + y + y‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪=x‬‬

‫‪xy + x´z + yz‬‬ ‫‪-4‬‬

‫‪xy + x´z + yz‬‬ ‫)´‪= xy + x´z + yz (x + x‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪= xy + x´z + xyz + x´yz‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪= xy (1 + z) + x´z (1 + y‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪= xy + x´z‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪97‬‬ ‫ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬

‫‪ 2-4‬ﺳﺎده ﺳﺎزي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدهاز ﻧﻘﺸﻪ ﻛﺎرﻧﻮ‬

‫ﺗﻮاﺑﻌﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭘﻨﺞ ﻣﺘﻐﻴﺮ دارﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺎدهﺳﺎزي ﺑﺎ روش ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻮاﺑﻊ‬
‫ﺑﻮل ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﺎن دﻳﺠﻴﺘﺎل از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﻛﻮﭼﻚﺳﺎزي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ روش ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬روال ﺳﻌﻲ و ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از رواﺑﻂ ﺳﺎده و ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﺎي‬
‫دﺳﺘﻜﺎري آﺷﻨﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻛﻪ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل را ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً‬
‫ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻋﺒﺎرات ﺟﺒﺮي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن ﺗﺎﺑﻊ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ‬
‫ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدي دارد‪ ،‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺒﺮي ﺑﻴﺎن‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮم ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮل را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺒﺮي‬
‫ﺳﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬اﻳﻦ روش ﺣﺪاﻗﻞ ﺳﺎزي ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﻤﺒﻮد ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺧﺎص در‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪي ﻓﺮآﻳﻨﺪ دﺳﺘﻜﺎري‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫روش ﻧﻘﺸﻪ‪ ،‬رواﻟﻲ ﺳﺎده را ﺑﺮاي ﺳﺎدهﺳﺎزي ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﭘﻴﺶ ﭘﺎ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬اﻳﻦ روش‬
‫‪k‬‬ ‫را ﻣﻲﺗﻮان ﻓﺮم ﻣﺼﻮر ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺗﺼﻮر ﻛﺮد‪ .‬روش ﻧﻘﺸﻪ را ﻧﻘﺸﻪ ﻛﺎرﻧﻮ ﻳﺎ ﻧﻘﺸﻪ‬
‫ﻫﻢ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺸﻪ ﻧﻤﻮداري اﺳﺖ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﻳﻚ ﻣﻴﻨﺘﺮم از ﺗﺎﺑﻊ را ﻧﺸﺎن‬

‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ از ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ در ﻧﻘﺸﻪ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻣﺮﺑﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ در‬
‫ﺗﺎﺑﻊ وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮد‪ .‬در واﻗﻊ ﻧﻘﺸﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﻋﻴﻨﻲ از ﻫﻤﻪ‬
‫راهﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻓﺮم اﺳﺘﺎﻧﺪارد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻫﻤﻪ‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪدﺳﺖ آورده و‬
‫از ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ﺳﺎده ﺷﺪه ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻘﺸﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از دو ﻓﺮم اﺳﺘﺎﻧﺪارد زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮبﻫﺎ‬ ‫•‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪98‬‬

‫ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ‬ ‫•‬

‫ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎده ﺗﺮﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮي‪ ،‬داراي ﺣﺪاﻗﻞ ﺟﻤﻼت ﺑﺎ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻟﻴﺘﺮال در ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮض ﻧﻤﻮداري ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﮔﻴﺖ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮده و ﺗﻌﺪاد‬
‫ورودي ﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﺣﺪاﻗﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﻨﺤﺼﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﺣﺪاﻗﻞ ﺳﺎزي را‬
‫ﺑﺮآورد‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﺣﻞ رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺨﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اداﻣﻪ روش ﺣﻞ‬
‫ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﺑﺮاي ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﭘﻨﺞ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫روش ﻧﻘﺸﻪ ﻛﺎرﻧﻮ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮاي ﺗﻮاﺑﻊ داراي دو اﻟﻲ ﭘﻨﺞ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻛﺎرﺑﺮد دارد و ﺑﺮاي ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ 1-2-4‬ﻧﻘﺸﻪ دو ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻛﺎرﻧﻮ‬

‫ﻧﻘﺸﻪ دو ﻣﺘﻐﻴﺮه در ﺷﻜﻞ‪ 4-4‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻨﺘﺮم ﺑﺮاي دو‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺑﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫‪x‬‬ ‫ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ 1 , 0 .‬ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﺮ ﺳﻄﺮ و ﺳﺘﻮن ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻐﻴﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫در ﺳﻄﺮ ‪ 0‬ﭘﺮﻳﻢدار و در ﺳﻄﺮ ‪ 1‬ﺑﺪون ﭘﺮﻳﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ y‬در ﺳﺘﻮن ‪ 0‬ﭘﺮﻳﻢدار و‬
‫در ﺳﺘﻮن ‪ 1‬ﺑﺪون ﭘﺮﻳﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪y‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪0‬‬ ‫´‪x´y‬‬ ‫‪x´y‬‬ ‫‪m0‬‬ ‫‪m1‬‬

‫‪x 1‬‬ ‫´‪xy‬‬ ‫‪xy‬‬ ‫‪m2‬‬ ‫‪m3‬‬

‫)ب(‬ ‫)اﻟﻒ(‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :4-4‬ﻧﻘﺸﻪ دو ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻛﺎرﻧﻮ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪99‬‬ ‫ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬

‫اﮔﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮم آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻔﺮوﺿﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺘﻲ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻤﻜﻦ از دو ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻪدﺳﺖ‬ ‫‪16‬‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬روش ﻣﻔﻴﺪ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻫﺮ ﻳﻚ از‬
‫‪m3‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪xy‬‬ ‫در ﺷﻜﻞ‪) 4-4‬اﻟﻒ( دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮن‬ ‫‪xy‬‬ ‫ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺗﺎﺑﻊ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ‪ 1‬در داﺧﻞ ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ‪ m3‬ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ ‪ x+y‬در ﻧﻘﺸﻪ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ زده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺷﻜﻞ ‪) 4-4‬ب( ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺳﻪ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﻧﺪ‪:‬‬
‫‪m1 + m2 + m3 = x´y + xy´+ xy = x + y‬‬

‫‪y‬‬ ‫ﺳﻪ ﻣﺮﺑﻊ از ﺗﻼﻓﻲ ‪ x‬در ﺳﻄﺮ دوم و ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ y‬در ﺳﺘﻮن دوم‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ‪ x‬ﻳﺎ‬
‫را ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ 2-2-4‬ﻧﻘﺸﻪ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻛﺎرﻧﻮ‬

‫ﻳﻚ ﻧﻘﺸﻪ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮه در ﺷﻜﻞ ‪ 5-4‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺸﺖ ﻣﻴﻨﺘﺮم وﺟﻮد‬
‫دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪاز ﻫﺸﺖ ﻣﺮﺑﻊ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ دودوﻳﻲ ﻣﺮﺗﺐ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺒﻮر از ﻳﻚ ﺳﺘﻮن ﺑﻪ‬
‫ﺳﺘﻮن ﻣﺠﺎور ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺑﻴﺖ از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺪار ﺗﻐﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎ‬
‫و ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻧﻘﺸﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺶ )ب( ﺑﺎ اﻋﺪادي در ﻫﺮ ﺳﻄﺮ و ﻫﺮ ﺳﺘﻮن ﻋﻼﻣﺖ ﮔﺬاري‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ دو ﻋﺪد در‬ ‫‪01‬‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻄﺮ ‪ 1‬و ﺳﺘﻮن‬ ‫‪m5‬‬ ‫ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل دﻫﺪﻫﻲ آن ﻋﺪد‬ ‫‪101‬‬ ‫ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻋﺪد دودوﻳﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪y‬‬

‫‪yz x‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪0‬‬ ‫´‪x´y´z‬‬ ‫‪x´y´z‬‬ ‫‪x´yz‬‬ ‫´‪x´yz‬‬ ‫‪m0‬‬ ‫‪m1‬‬ ‫‪m3‬‬ ‫‪m2‬‬

‫‪x‬‬
‫‪1‬‬ ‫´‪xy´z‬‬ ‫‪xy´z‬‬ ‫‪xyz‬‬ ‫´‪xyz‬‬ ‫‪m4‬‬ ‫‪m5‬‬ ‫‪m7‬‬ ‫‪m6‬‬

‫‪z‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :5-4‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺗﻮاﺑﻊ در ﻧﻘﺸﻪ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪100‬‬

‫‪m5‬‬ ‫ﻧﮕﺎه ﻛﺮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‬ ‫‪m5=xy´z‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺮﺑﻊ‬
‫در ﺳﻄﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ x‬و ﺳﺘﻮن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ‪ y´z‬اﺳﺖ )ﺳﺘﻮن ‪ .(01‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ در‬
‫را دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻔﻜﻴﻚ‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫و در ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺑﻊ دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺪار‬ ‫‪0‬‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺑﻊ ﻣﻘﺪار‬
‫ﺑﺎ ﭘﺮﻳﻢ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﺳﺎدﮔﻲ‪،‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺪون ﭘﺮﻳﻢ و در ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي‬ ‫‪1‬‬ ‫را در ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ را ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻞ ﺣﺮﻓﻲ اش در زﻳﺮ ﻣﺮﺑﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون ﭘﺮﻳﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺟﻬﺖ درك ﺑﺮﺗﺮيﻫﺎي ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ در ﺳﺎده ﺳﺎزي ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﺻﻴﺖ‬
‫ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎي ﻫﻤﺠﻮار را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﻫﺮ دو ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺠﺎور در ﻧﻘﺸﻪ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻳﻜﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮي ﺑﺎ ﭘﺮﻳﻢ و در دﻳﮕﺮي ﺑﺪون ﭘﺮﻳﻢ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ m7,m5 ،‬در‬
‫دو ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺠﺎور ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ y‬در ‪ m5‬ﭘﺮﻳﻢدار و در ‪ m7‬ﺑﺪون ﭘﺮﻳﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻳﻦ‬
‫ﻛﻪ دو ﻣﺘﻐﻴﺮ دﻳﮕﺮ در ﻫﺮ دو ﻣﺮﺑﻊ ﻳﻜﺴﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻮل ﺟﺒﺮ ﺑﻮل‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ‬
‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از دو‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻛﻪ ﺟﻤﻊ دو ﻣﻴﻨﺘﺮم در ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎي ﻣﺠﺎور را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ‬
‫را‬ ‫‪m7,m5‬‬ ‫ﻟﻴﺘﺮال ﺳﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺷﺪن ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع دو ﻣﺮﺑﻊ ﻫﻤﺠﻮار ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪m5 + m7‬‬ ‫‪= xy´z + xyz‬‬

‫‪.‬‬ ‫)‪= xz(y´+ y‬‬

‫‪.‬‬ ‫‪=xz‬‬

‫ﺑﺎ ﻫﻢ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻊ دو ﻣﻴﻨﺘﺮم‬ ‫‪y‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ دو ﻣﺮﺑﻊ در ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺣﺬف ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮ دو ﻣﻴﻨﺘﺮﻣﻲ ﻛﻪ در دو ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺠﺎور ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﺣﺬف ﻣﺘﻐﻴﺮي ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در آن دو ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻣﺘﻔﺎوت اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل ﻫﺎي زﻳﺮ روال‬
‫ﺣﺪاﻗﻞﺳﺎزي ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل را ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻘﺸﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :2‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ را ﺳﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫)‪F(x , y , z) = Σ (2 , 3 , 4 , 5‬‬

‫اﺑﺘﺪا در ﻫﺮ ﻣﺮﺑﻌﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﺗﺎﺑﻊ را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ 1‬ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر در‬
‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫‪101 ,100 ,011 ,010‬‬ ‫ﺷﻜﻞ‪ 6-4‬ﺑﻪاﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪101‬‬ ‫ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬

‫ﻋﻼﻣﺖ زده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻗﺪم ﺑﻌﺪي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺮﺑﻊﻫﺎي ﻣﺠﺎور اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر در ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺎ زﻳﺮ‬
‫را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﻳﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ دو ﻋﺪد‬
‫ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺑﺎﻻي ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎ ‪ x´y‬را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ دو ﻣﺮﺑﻊ در‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫‪y‬‬ ‫و ﻧﻴﺰ در دو ﺳﺘﻮن آﺧﺮ ﺑﺎ‬ ‫´‪x‬‬ ‫ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺳﻄﺮ‬
‫‪yz‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪x 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪z‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :6 -4‬ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﺗﺎﺑﻊ )‪F(x , y , z) = Σ (2 , 3 , 4 , 5‬‬

‫را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ )ﺳﻄﺮ دوم ﻧﺸﺎن‬ ‫´‪xy‬‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺟﻤﻠﻪ ﺿﺮب‬
‫و دو ﺳﺘﻮن ﭼﭗ ﻧﻴﺰ´‪ y‬اﺳﺖ(‪ .‬ﺟﻤﻊ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﻳﻦ دو ﺟﻤﻠﻪ ﺿﺮب‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﺳﺎده‬ ‫‪x‬‬ ‫دﻫﻨﺪه‬
‫ﺷﺪه را ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻮاردي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ دو ﻣﺮﺑﻊ ﻫﻤﺠﻮارﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﭽﺴﺒﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬در‬
‫اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ در ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ‬ ‫‪m6‬‬ ‫ﻣﺠﺎور‬ ‫‪m4 , m2‬‬ ‫ﻣﺠﺎور‬ ‫‪m0‬‬ ‫ﺷﻜﻞ‪،5-4‬‬
‫اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﺟﺒﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺛﺒﺎت اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪m0+m2‬‬ ‫´‪= x´y´z´ +x´yz‬‬

‫‪.‬‬ ‫)‪= x´z´(y´+y‬‬
‫‪.‬‬ ‫´‪=x´z‬‬
‫‪m4+m6‬‬ ‫´‪= xy´z´ +xyz‬‬
‫‪.‬‬ ‫)‪= xz´(y´+y‬‬
‫‪.‬‬ ‫´‪=xz‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪102‬‬

‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺮﺑﻊﻫﺎي ﻫﻤﺠﻮار را اﺻﻼح ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ و دﻳﮕﺮ‬
‫ﺣﺎﻻت ﻣﺸﺎﺑﻪ را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻧﻘﺸﻪ‬
‫ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه در ﻳﻚ ﺳﻄﺢ از دو ﻟﺒﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و راﺳﺖ ﻣﺠﺎور ﺗﺼﻮر ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :3‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل زﻳﺮ را ﺳﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫)‪F(x , y , z) = Σ (3 , 4 , 6 ,7‬‬

‫ﻋﻼﻣﺖ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺎ‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ در ﺷﻜﻞ‪ 7-4‬ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ‬
‫ﺧﻮردهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﻨﺘﺮم اﺳﺖ‪ .‬دو ﻣﺮﺑﻊ ﻫﻤﺠﻮار در ﺳﺘﻮن ﺳﻮم ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﻤﻠﻪ دو ﻟﻴﺘﺮال ‪ yz‬را ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ‪ .‬دو ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻫﻢ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺠﺎورﻧﺪ و در ﻧﻤﻮدار ﺑﺎ ﻧﻴﻢ ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎ ﻣﺤﺼﻮر ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو ﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬وﻗﺘﻲ‬
‫را ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺎده ﺷﺪه ﺑﻪ ﻓﺮم‬ ‫´‪xz‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻮﻧﺪ ﺟﻤﻠﻪ دو ﻟﻴﺘﺮاﻟﻲ‬
‫زﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫´‪F= yz + xz‬‬

‫اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺑﻊ ﻫﻤﺠﻮار در ﻧﻘﺸﻪ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺟﻤﻊ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻣﺠﺎور اﺳﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻋﺒﺎرت را‬ ‫‪6,4,2,0‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺟﻤﻊ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻣﺠﺎور‬
‫ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﻳﻚ ﻟﻴﺘﺮاﻟﻲ ´‪ z‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪m0+m2+m4+m6‬‬ ‫´‪= x´y´z´+x´yz´+xy´z´+xyz‬‬

‫‪.‬‬ ‫)‪= x´z´(y´+y)+xz´(y´+y‬‬

‫‪.‬‬ ‫´‪= x´z´+xz‬‬

‫‪.‬‬ ‫)‪= z´(x´+x‬‬

‫‪.‬‬ ‫´‪= z‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪103‬‬ ‫ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬

‫‪yz‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪x 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪z‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :7 -4‬ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﺗﺎﺑﻊ )‪F(x , y , z) = Σ (3 , 4 , 6 ,7‬‬

‫در ﺣﻞ ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﻜﺎت زﻳﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮔﺮدد‪:‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻣﺠﺎوري ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻮﻧﺪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻮاﻧﻲ از‬ ‫•‬

‫‪ ،2‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ 8,4,2,1‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻫﻤﺠﻮار ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻮﻧﺪ ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب‬ ‫•‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﺘﺮي ﻟﻴﺘﺮال ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﻣﺮﺑﻊ ﻳﻚ ﻣﻴﻨﺘﺮم را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ و داراي ﺳﻪ ﻟﻴﺘﺮال اﺳﺖ‪.‬‬ ‫•‬

‫دو ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺠﺎور ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ دو ﻟﻴﺘﺮال را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫•‬

‫ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺑﻊ ﻫﻤﺠﻮار ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻟﻴﺘﺮال را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫•‬

‫را ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﺸﺖ ﻣﺮﺑﻊ ﻫﻤﺠﻮار ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺸﻪ را ﻣﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻮاره ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫•‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :4‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل زﻳﺮ را ﺳﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫)‪F(x , y , z) = Σ (0, 2 , 4 , 5 , 6‬‬

‫در ﺷﻜﻞ ‪ 8-4‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺠﺎور در اوﻟﻴﻦ و‬ ‫‪F‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ آﻳﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻴﻨﺘﺮم‬ ‫´‪z‬‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺘﻮن را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻚ ﻟﻴﺘﺮال‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺠﺎورش ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ‬ ‫‪5‬‬ ‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮم‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻔﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا دو ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺠﺎور ﺟﻤﻠﻪ‬
‫را‬ ‫‪xy´z‬‬ ‫را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺮﺑﻊ ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻪ ﻟﻴﺘﺮال‬ ‫´‪xy‬‬ ‫دو ﻟﻴﺘﺮاﻟﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺎده ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪104‬‬

‫´‪F(x,y,z)= Σ (0, 2, 4 , 5 , 6) = z´ + xy‬‬

‫‪yz‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪x‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪z‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :8-4‬ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﺗﺎﺑﻊ )‪F(x , y , z) = Σ (0, 2, 4, 5, 6‬‬

‫اﮔﺮ ﺗﺎﺑﻌﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﺑﻴﺎن ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان از ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫آوردن ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد و ﺳﭙﺲ ﺗﺎﺑﻊ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻼﺗﻲ ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫ﻟﻴﺘﺮالﻫﺎ ﺳﺎده ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮي ﺣﺘﻤﺎً ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮبﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺿﺮب را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻧﻘﺸﻪ اي ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻳﻚ‪ ،‬دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺑﻊ در ﻧﻘﺸﻪ ﻧﺸﺎن‬
‫داد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﺟﺪول اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :5‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل زﻳﺮ را ﺳﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪F = A´C + A´B + AB´C +BC‬‬

‫)اﻟﻒ( آن را ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫)ب( و ﺳﭙﺲ ﻋﺒﺎرت ﻣﺠﻤﻮع ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﺣﺪاﻗﻞ را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﺿﺮب در ﻋﺒﺎرت دو ﻟﻴﺘﺮال دارﻧﺪ و در ﻧﻘﺸﻪ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮه‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﺎ دو‬
‫ﻣﺮﺑﻊ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫دو ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪاول‪ ، A´C،‬در ﺷﻜﻞ ‪ 9-4‬از ﺗﻼﻗﻲ´‪) A‬اوﻟﻴﻦ ﺳﻄﺮ( و ‪) C‬دو‬
‫را ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ‪ 1‬ﻫﺎ‬ ‫‪011‬‬ ‫و‬ ‫‪001‬‬ ‫ﺳﺘﻮن ﻣﻴﺎﻧﻲ( ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﺮﺑﻌﺎت‬
‫را ﻛﻪاز ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺒﻠﻲ در آن ﻗﺮار داده ﺷﺪه‬ ‫‪1‬‬ ‫را در ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻣﻲ ﮔﺬارﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ‬
‫و‬ ‫‪01‬‬ ‫در ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎي‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺮاي دوﻣﻴﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،A´B ،‬رخ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ دو ﻋﺪد‬
‫در آن‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎ ﺟﻤﻠﻪ اول‪ ،A´C ،‬ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ‬ ‫‪011‬‬ ‫ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮﺑﻊ‬ ‫‪010‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪105‬‬ ‫ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬

‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺮﺑﻊ ‪ ،101‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫‪AB´C‬‬ ‫ﻗﺮار داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻣﻴﻨﺘﺮم ‪ 5‬اﺳﺖ‪ ،‬و ﺟﻤﻠﻪ ‪ BC‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دو ﻣﺮﺑﻊ ‪ 011‬و ‪ 111‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺸﺎن داده‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ ﺟﻤﻌﺎً ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻨﺘﺮم دارد و در ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻜﻞ ‪ 9-4‬ﻫﻢ ﺑﺎ ﭘﻨﺞ ﻋﺪد‬
‫و‪.7‬‬ ‫‪5 ،3 ،2 ،1‬‬ ‫ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﻧﻘﺸﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‬
‫ﺗﺎﺑﻊ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬
‫)‪F (A, B, C) = Σ (1, 2 , 3, 5 , 7‬‬

‫‪BC‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪A 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪C‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :9 -4‬ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﺗﺎﺑﻊ ‪F =A´C +A´B +AB´C +BC‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻣﻔﺮوض اوﻟﻴﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ دارد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﻧﻘﺸﻪ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺳﺎده ﻛﺮده و ﻋﺒﺎرﺗﻲ دو ﺟﻤﻠﻪاي ﺑﻪدﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫‪F = C + A´B‬‬

‫‪ 3-2-4‬ﻧﻘﺸﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه‬

‫ﻧﻘﺸﻪ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه در ﺷﻜﻞ‪ 10-4‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬در )اﻟﻒ( ‪ 16‬ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﺮﺑﻌﻲ ﺗﺨﺼﻴﺺ داده ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬در )ب( ﻧﻘﺸﻪ دوﺑﺎره‬
‫رﺳﻢ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻄﺮ ﻫﺎ و ﺳﺘﻮنﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻛﺪ ﮔﺮي‬
‫ﺷﻤﺎره ﮔﺬاري ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻴﻦ ﻫﺮ دو ﺳﻄﺮ ﻳﺎ ﺳﺘﻮن ﻣﺠﺎور ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ رﻗﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺮﺑﻊ از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻤﺎره ﺳﻄﺮ و ﺷﻤﺎره ﺳﺘﻮن آن ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‬
‫ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫‪1101‬‬ ‫وﻗﺘﻲ اﻋﺪاد ﺳﻄﺮ ﺳﻮم )‪ (11‬و ﺳﺘﻮن دوم )‪ (01‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻮﻧﺪ ﻋﺪد دودوﻳﻲ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪106‬‬

‫دﻫﺪﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻊ در ﺳﻄﺮ ﺳﻮم و ﺳﺘﻮن دوم ﻣﻴﻨﺘﺮم‬ ‫‪13‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل‬
‫‪ m13‬را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪y‬‬
‫‪yz‬‬
‫‪wx‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪m0‬‬ ‫‪m1‬‬ ‫‪m3‬‬ ‫‪m2‬‬
‫´‪00 w´x´y´z´ w´x´y´z w´x´yz w´x´yz‬‬

‫‪01 w´xy´z´ w´xy´z‬‬ ‫´‪w´xyz‬‬ ‫‪m4‬‬ ‫‪m5‬‬ ‫‪m7‬‬ ‫‪m6‬‬

‫‪w´xyz‬‬
‫‪x‬‬
‫´‪11 wxy´z‬‬ ‫‪wxy´z‬‬ ‫‪wxyz‬‬ ‫´‪wxyz‬‬ ‫‪m12‬‬ ‫‪m13‬‬ ‫‪m15‬‬ ‫‪m14‬‬
‫‪w‬‬
‫‪10 wx´y´z´ wx´y´z‬‬ ‫‪wx´yz‬‬ ‫´‪wx´yz‬‬ ‫‪m8‬‬ ‫‪m9‬‬ ‫‪m11‬‬ ‫‪m10‬‬

‫)ب(‬ ‫‪z‬‬ ‫)اﻟﻒ(‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :10-4‬ﺟﺪول ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻛﺎرﻧﻮ‬

‫ﺳﺎده ﻛﺮدن ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ روش ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮاﺑﻊ ﺳﻪ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻣﺠﺎور ﻣﺮﺑﻌﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻧﻘﺸﻪ در‬
‫ﺳﻄﺤﻲ واﻗﻊ اﺳﺖ و ﻟﺒﻪ ﻫﺎي ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﭼﭗ و راﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﺠﺎور اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪاﻳﻦ‬
‫ﻫﺮ ﻛﺪام ﻣﺮﺑﻌﺎت‬ ‫‪m3‬‬ ‫و‬ ‫‪m11‬‬ ‫و ﻧﻴﺰ‬ ‫‪m2‬‬ ‫و‬ ‫‪m0‬‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻫﻤﺠﻮار را ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‬
‫ﻣﺠﺎور را ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻫﻤﺠﻮار ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻘﺸﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻧﻜﺎت زﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﺮﺑﻊ ﻳﻚ ﻣﻴﻨﺘﺮم را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬و ﺟﻤﻠﻪ آن ﭼﻬﺎر ﻟﻴﺘﺮاﻟﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫•‬

‫دو ﻣﺮﺑﻊ ﻫﻤﺠﻮار ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻪ ﻟﻴﺘﺮاﻟﻲ را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫•‬

‫ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺑﻊ ﻫﻤﺠﻮار ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ دو ﻟﻴﺘﺮاﻟﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫•‬

‫ﻫﺸﺖ ﻣﺮﺑﻊ ﻫﻤﺠﻮار ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ ﻳﻚ ﻟﻴﺘﺮاﻟﻲ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫•‬

‫ﺷﺎﻧﺰده ﻣﺮﺑﻊ ﻫﻤﺠﻮار ﺗﺎﺑﻌﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫•‬

‫ﻫﻴﭻ ﺗﺮﻛﻴﺐ دﻳﮕﺮي از ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎﺑﻊ را ﺳﺎده ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫•‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪107‬‬ ‫ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :6‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل زﻳﺮ را ﺳﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫)‪F(w, x, y, z) = Σ (0, 1, 2, 4, 5, 6, 8, 9, 12, 13, 14‬‬

‫ﭼﻮن ﺗﺎﺑﻊ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ دارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﻧﻘﺸﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﻟﻴﺴﺖ‬
‫ﻣﺠﺎور‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺷﺪه در ﻣﺠﻤﻮع ﻓﻮق ﺑﺎ ‪1‬ﻫﺎ در ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻜﻞ ‪ 11 -4‬ﻋﻼﻣﺖ زده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻫﺸﺖ‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه در‬ ‫‪1‬‬ ‫را ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﻪ‬ ‫´‪y‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه و ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻚ ﻟﻴﺘﺮاﻟﻲ‬
‫ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺎده اي ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت دو ﻳﺎ‬
‫ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺠﺎور ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﺗﻌﺪاد ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻟﻴﺘﺮال ﻫﺎ در ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪y‬‬
‫‪yz‬‬
‫‪wx‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪00‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪01‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪x‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪w‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪z‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :11-4‬ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﻣﺜﺎل ‪5‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل دو ‪ 1‬ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﺎ دو ‪ 1‬ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه و‬
‫را ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﻚ ﻣﺮﺑﻊ را ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺑﺎر ﺑﻪ‬ ‫´‪w´z‬‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻛﺎر ﺑﺮد‪ .‬ﺣﺎل ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻣﺮﺑﻊ در ﺳﻄﺮ ﺳﻮم و ﺳﺘﻮن ﭼﻬﺎرم )ﻣﺮﺑﻊ ‪ (1110‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻋﻮض اﻧﺘﺨﺎب اﻳﻦ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ‪ ،‬آن را ﺑﺎ ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺮاي‬
‫اﻳﺠﺎد ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎي ﻣﺠﺎور ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺷﺎﻣﻞ دو ﺳﻄﺮ ﻣﻴﺎﻧﻲ و دو ﺳﺘﻮن‬
‫اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ ﺑﻮده و ﺟﻤﻠﻪ ´‪ xz‬را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺎده ﺷﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫´‪F = y´ + w´z´ + xz‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪108‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :7‬ﺗﺎﺑﻊ زﻳﺮ را ﺳﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫´‪F = A´B´C´ + B´CD´ + A´BCD´ + AB´C‬‬

‫ﻋﻼﻣﺖ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﻔﺮوش ﺷﺪه ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮﺑﻌﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ‪ 12-4‬ﺑﺎ‬
‫زده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ داراي ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺑﻮده و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﺳﻪ ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﺳﻪ ﻟﻴﺘﺮاﻟﻲ و ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻬﺎر ﻟﻴﺘﺮاﻟﻲ دارد‪ .‬ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻪ ﻟﻴﺘﺮاﻟﻲ در ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺎ دو ﻣﺮﺑﻊ‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫‪0001 , 0000‬‬ ‫در ﻣﺮﺑﻌﺎت‬ ‫´‪A´B´C‬‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً‬
‫در ﮔﻮﺷﻪ ﻫﺎ و ﺗﺮﻛﻴﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﭼﻬﺎر‬
‫´‪ B´D‬ﺳﺎده ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ زﻳﺮا وﻗﺘﻲ ﻧﻘﺸﻪ را ﺳﻄﺤﻲ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻟﺒﻪ ﻫﺎي‬
‫ﭼﭗ و راﺳﺖ و ﻟﺒﻪ ﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﺑﺎﻻي آن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺠﺎورﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺑﻊ ﻫﻤﺠﻮار‬
‫در ﺳﻄﺮ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ در ﺳﻄﺮ ﺑﺎﻻ و دو‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬دو‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه را ﺑﻪ ﺻﻮرت دو ﻣﺮﺑﻊ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫´‪B´C‬‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ‬
‫´‪ A´CD‬ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺎده ﺷﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫´‪F = B´D´ + B´C´ + A´CD‬‬

‫‪C‬‬
‫‪CD‬‬
‫‪AB‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪00‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪01‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪B‬‬
‫‪11‬‬
‫‪A‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪D‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :12-4‬ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﻣﺜﺎل ‪6‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪109‬‬ ‫ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬

‫‪ 4-2-4‬ﻧﻘﺸﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻛﺎرﻧﻮ‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ دارﻧﺪ ﭼﻨﺪان ﺳﺎده ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﻧﻘﺸﻪ ﭘﻨﺞ‬
‫ﻣﺮﺑﻊ ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ زﻳﺎد‬ ‫‪64‬‬ ‫ﻣﺮﺑﻊ و ﻧﻘﺸﻪ ﺷﺶ ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺑﻪ‬ ‫‪32‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺑﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻫﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﻲ روﻳﻪاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ و ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻫﻤﺠﻮار‬
‫ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻫﻨﺪﺳﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻳﻚ ﻧﻘﺸﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﺘﻐﻴﺮه در ﺷﻜﻞ‪13-4‬‬
‫‪E,D,C,B,A‬‬ ‫ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ‪ ،‬از دو ﻧﻘﺸﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺑﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي‬
‫آن دو را از ﻫﻢ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﺸﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺳﻤﺖ‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﻧﻘﺸﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه‪،‬‬ ‫‪A = 0‬‬ ‫ﻣﺮﺑﻌﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در آن‬ ‫‪16‬‬ ‫ﭼﭗ‬
‫و‬ ‫‪A = 0‬‬ ‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬ ‫‪15‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي‬ ‫‪A = 1‬‬ ‫ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻧﻘﺸﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه وﻗﺘﻲ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮرﺳﻲ‬ ‫‪A=1‬‬ ‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬ ‫‪31‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪16‬‬ ‫ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي‬

‫‪A=0‬‬ ‫‪A=1‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪DE‬‬ ‫‪DE‬‬
‫‪BC‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪BC‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪18‬‬
‫‪00‬‬ ‫‪00‬‬

‫‪01‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬
‫‪C‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬

‫)ب(‬ ‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬ ‫)اﻟﻒ(‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :13-4‬ﺟﺪول ﭘﻨﺞ ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻛﺎرﻧﻮ )دو ﺟﺪول ﻣﺠﺰا(‬

‫ﺷﻮد ﻫﻤﺠﻮاري ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﻗﺒﻠﻲ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻫﺮ ﻣﺮﺑﻊ از ﻧﻘﺸﻪ‬
‫و ﻣﻴﻨﺘﺮم‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻫﻤﺠﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻴﻨﺘﺮم ‪ 4‬ﺑﺎ ﻣﻴﻨﺘﺮم‬ ‫‪A=1‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮش در ﻣﺮﺑﻊ‬ ‫‪A=0‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪110‬‬

‫ﻣﺠﺎور اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﺗﺠﺴﻢ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮاي ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎي ﻫﻤﺠﻮار اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫‪31‬‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫‪15‬‬

‫ﻛﻪاﻳﻦ دو ﻧﻴﻢ ﻧﻘﺸﻪ را ﺑﺮ روي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻫﺮ دو ﻣﺮﺑﻌﻲ ﻛﻪ روي ﻫﻢ ﻗﺮار‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻣﺠﺎور ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﭘﻴﮕﻴﺮي روﺷﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻘﺸﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻘﺸﻪ ﺷﺶ ﻣﺘﻐﻴﺮه‬
‫را ﺑﺎ ‪ 4‬ﻧﻘﺸﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﺗﺎ ‪ 64‬ﻣﺮﺑﻊ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺷﺶ ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﺑﻲ ﺷﻤﺎري ﻣﺮﺑﻊ داﺷﺘﻪ و اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ ﻏﻴﺮ‬
‫ﻋﻤﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬روش دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎدهاز ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي در ﺳﺎدهﺳﺎزي ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﺑﺎ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي ﺑﻲ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ و در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺪﻳﺪ ﻫﻤﺠﻮاري ﻣﺮﺑﻌﺎت‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ‬
‫‪ 2^k‬ﻣﺮﺑﻊ ﻫﻤﺠﻮار ﺑﻪ ازاء )‪ k = (0 , 1 , 2 ,… , n‬در ﻳﻚ ﻧﻘﺸﻪ ‪ n‬ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻧﺎﺣﻴﻪ را ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ دﻫﻨﺪه ﺟﻤﻠﻪاي ﺑﺎ ‪ n-k‬ﻟﻴﺘﺮال اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﻓﻮق ﻣﻔﻬﻮم‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺳﻄﺢ ﻧﻘﺸﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ‬ ‫‪n=k‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫‪k‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از‬ ‫‪n‬‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ‬
‫ﺷﺪه و ﺗﺎﺑﻊ ﻳﻜﺎﻧﻲ )‪ (1‬را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺟﺪول‪ 14-4‬راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻣﺠﺎور و‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻟﻴﺘﺮال در ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻫﺸﺖ ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺠﺎور ﻧﺎﺣﻴﻪاي را در ﻧﻘﺸﻪ‬
‫ﭘﻨﺞ ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ دو ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﻣﺮﺑﻌﺎت‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻟﻴﺘﺮال ﻫﺎ در ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ‬

‫ﻣﺠﺎور‬ ‫در ﻳﻚ ﻧﻘﺸﻪ ‪ n‬ﻣﺘﻐﻴﺮه‬
‫‪k‬‬
‫‪k‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪n=2‬‬ ‫‪n=3‬‬ ‫‪n=4‬‬ ‫‪n=5‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :14-4‬راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻣﺠﺎور و ﺗﻌﺪاد ﻟﻴﺘﺮال ﻫﺎ در ﻳﻚ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪111‬‬ ‫ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ : 8‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل زﻳﺮ را ﺳﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫)‪F(A,B,C,D,E) = Σ(0, 2, 4, 6, 9, 13, 21, 23, 25, 29, 31‬‬

‫ﻧﻘﺸﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ در ﺷﻜﻞ ‪ 15-4‬دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻘﺸﻪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي ‪ 0‬ﺗﺎ ‪ 15‬اﺳﺖ‪ A=0 ،‬ﺑﻮده و در آن ﺷﺶ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻣﻘﺪار ‪ 1‬را دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﻨﺞ‬
‫ﻣﻴﻨﺘﺮم دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ‪ A=1‬ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫را ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫´‪A´B´E‬‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫‪A=0‬‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺠﺎور در ﻧﻘﺸﻪ‬
‫‪A=0‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ´‪ A‬را ﻧﻴﺰ در ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻨﻴﻢ زﻳﺮا ﺗﻤﺎم ﻣﺮﺑﻊﻫﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻧﻘﺸﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دو ﻣﺮﺑﻊ در ﺳﺘﻮن ‪ 01‬و دو ﺳﻄﺮ آﺧﺮ در ﻫﺮ دو ﺑﺨﺶ ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺸﺘﺮﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫آﻧﻬﺎ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺠﺎور را ﺗﺸﻜﻴﻞ داده و ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮه ‪ BD´E‬را ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ‬

‫‪A=0‬‬ ‫‪A=1‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪DE‬‬ ‫‪DE‬‬
‫‪BC‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪BC‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪00‬‬ ‫‪00‬‬

‫‪01‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪C‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬

‫)ب(‬
‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬ ‫)اﻟﻒ(‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :15-4‬ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺜﺎل ‪7‬‬

‫ﻣﺘﻌﻠﻖ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪A=1‬‬ ‫و‬ ‫‪A=0‬‬ ‫آورده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﺮﺑﻊﻫﺎي ﻣﺠﺎور ﺑﻪ ﻫﺮ دو‬ ‫‪A‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺎده ﺷﺪه ﺟﻤﻊ‬ ‫‪A=1‬‬ ‫از ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺑﻊ ﻫﻤﺠﻮار در ﻧﻘﺸﻪ‬ ‫‪ACE‬‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺳﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪F = A´B´E´ + BD´E + ACE‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪112‬‬

‫‪ 5-2-4‬ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ در ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ‬

‫ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎي ﻣﺠﺎور در ﻳﻚ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎ ﭘﻮﺷﺶ داده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺪاد ﺟﻤﻼت در ﻋﺒﺎرت‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺷﻮد و ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪاي ﻛﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮم آن ﻗﺒﻼً ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻳﮕﺮ ﺟﻤﻼت ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﺮ ﻣﻌﻴﺎر ﺳﺎدهﺳﺎزي ﺻﺤﻪ‬
‫ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬روش ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﺮﺑﻊﻫﺎ در ﻧﻘﺸﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺗﺮ ﻛﺮد ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺟﻤﻼت ﻋﻨﺎﺻﺮاﺻﻠﻲ و ﻋﻨﺎﺻﺮاﺻﻠﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﺧﻮب ﻓﻬﻤﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ ﺟﻤﻠﻪاي ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻣﺠﺎور‬
‫ﺑﻪ ﻫﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻴﻨﺘﺮﻣﻲ در ﻳﻚ ﻣﺮﺑﻊ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ ﭘﻮﺷﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ آن ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮاﺻﻠﻲ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻪدﺳﺖ‬

‫دﻳﮕﺮ در ﻧﻘﺸﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ در ﻣﺠﺎورت ﻫﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫آورد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬دو ‪ 1‬ﻣﺠﺎور ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ را اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﻣﺠﺎور ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ را‬ ‫‪1‬‬ ‫داﺧﻞ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﭼﻬﺎر ﺗﺎﻳﻲ ﻣﺮﺑﻊﻫﺎ واﻗﻊ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺑﺸﺮﻃﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﮔﺮوه از ﻫﺸﺖ ﻣﺮﺑﻊ ﻫﻤﺠﻮار ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺎره ﺑﺮ ﻣﺮﺑﻌﺎت ‪ 1‬و وارﺳﻲ ﺗﻌﺪاد ﻋﻨﺎﺻﺮاﺻﻠﻲ ﻛﻪ آن را‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ‪ ،‬اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮم را ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :9‬ﺗﺎﺑﻊ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه زﻳﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬

‫)‪F(A, B, C, D) = Σ (0, 2, 3, 5, 7, 8, 9, 10, 11, 13, 15‬‬

‫در ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي ﺷﻜﻞ ‪ 16-4‬ﻋﻼﻣﺖ زده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ )اﻟﻒ( از‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻜﻞ‪ ،‬دو ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ اﺳﺎﺳﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﻮﺟﺐ‪ ،‬اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ‬
‫را‬ ‫´‪B´D‬‬ ‫در ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺠﺎور وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺑﻊ ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫‪m0‬‬ ‫راه ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪113‬‬ ‫ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺮﻛﻴﺐ ‪ m5‬ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺠﺎور ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ راه وﺟﻮد‬
‫از آن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ دو ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻫﺸﺖ ﻣﻴﻨﺘﺮم را‬ ‫‪BD‬‬ ‫دارد و ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ‪ m3‬و ‪ m9‬و ‪ m11‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻌﺪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪) 16-4‬ب( ﻫﻤﻪ راه ﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ ﻛﻪ ﺳﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮاﺻﻠﻲ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‬
‫ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻴﻨﺘﺮم‪m9‬‬ ‫را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻴﻨﺘﺮم ‪ m3‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ ‪ CD‬ﻳﺎ ‪B´C‬ﭘﻮﺷﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ‬ ‫‪m11‬‬ ‫ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﻴﻨﺘﺮم‬ ‫´‪AB‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪AD‬‬ ‫ﻫﺮ ﻳﻚ از‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻮﺷﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرت ﺳﺎده ﺷﺪهاز ﺟﻤﻊ ﻣﻨﻄﻘﻲ دو ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬و‬
‫ﻫﺮ دو ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي ‪ m3‬و ‪ m9‬و ‪ m11‬را ﭘﻮﺷﺶ دﻫﻨﺪ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎر اﻣﻜﺎن ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﺟﻤﻠﻪ ﺿﺮب ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ دو ﻟﻴﺘﺮال دارﻧﺪ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫‪F = BD + B´D´ + CD + AD‬‬
‫´‪= BD + B´D´ + CD + AB‬‬
‫‪= BD + B´D´ + B´C + AD‬‬
‫´‪= BD + B´D´ + B´C + AB‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪CD‬‬ ‫‪CD‬‬
‫‪AB‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪AB‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪00‬‬ ‫‪00‬‬

‫‪01‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪B‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫)ب(ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ‬ ‫)اﻟﻒ(ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫‪AD‬و ´‪AB‬و ‪CD‬و ‪B´C‬‬ ‫‪ BD‬و ´‪B´D‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :16-4‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺳﺎده ﺳﺎزي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ ﻣﺜﺎل ‪8‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪114‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﻓﻮق ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮاﺻﻠﻲ در ﻧﻘﺸﻪ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺻﻮر ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺳﺎده ﺷﺪه ﻛﻤﻚ ﻣﻮﺛﺮي ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫روال ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻋﺒﺎرت ﺳﺎده ﺷﺪه از ﻧﻘﺸﻪ ﻻزم ﻣﻲدارد ﻛﻪاﺑﺘﺪا ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮاﺻﻠﻲ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺎده ﺷﺪه از ﺟﻤﻊ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮاﺻﻠﻲ اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوه دﻳﮕﺮ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮاﺻﻠﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه اي ﻛﻪ در ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ اﺳﺎﺳﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ راه‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﺮﺑﻌﺎت وﺟﻮد دارد و ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻫﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﺒﺎرت ﺳﺎده ﺷﺪه‬
‫ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 3-4‬ﺳﺎده ﺳﺎزي ﺑﺎ ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ‬

‫در ﺗﻤﺎم ﻣﺜﺎل ﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻘﺸﻪ ﺑﻪ ﻓﺮم ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺎ ﺑﻴﺎن‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﻤﻲ اﺻﻼح ﻣﻲﺗﻮان ﻓﺮم ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ را ﺑﻪدﺳﺖ آورد‪.‬‬

‫روال ﺗﻬﻴﻪ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊﻫﺎ از ﺧﻮاص اﺻﻠﻲ ﺗﻮاﺑﻊ‬
‫ﺑﻮل ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪1 .‬ﻫﺎي واﻗﻊ در ﻣﺮﺑﻊﻫﺎي ﻧﻘﺸﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺗﺎﺑﻊ ذﻛﺮ ﻧﺸﻮﻧﺪ ﻣﺘﻤﻢ ﺗﺎﺑﻊ را ﺑﻴﺎﻧﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪاﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻋﻼﻣﺖ زﻧﻲ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ ﺑﻴﺎن‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ در ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎي ﺧﺎﻟﻲ ‪ 0‬ﻗﺮار داده و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ روش ﻣﺮﺑﻊﻫﺎي ﻫﻤﺠﻮار ﺗﺮﻛﻴﺐ‬
‫‪F‬‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ ﻋﺒﺎرت ﺳﺎده ﺷﺪه ﻣﺘﻤﻢ ﺗﺎﺑﻊ ﻳﻌﻨﻲ´‪ F‬را ﺑﻪدﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ ´‪ F‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫را ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ ﺗﺌﻮري دﻣﻮرﮔﺎن ﺗﺎﺑﻊ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮدﻛﺎر ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي درك ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻣﺜﺎﻟﻲ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪاراﺋﻪ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :10‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ را )اﻟﻒ( ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺎ‪) ،‬ب( ﺿﺮب‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ ﺳﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫)‪F(A, B, C, D) = Σ (0, 1, 2, 5, 8, 9, 10‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪115‬‬ ‫ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬

‫‪1‬ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻜﻞ‪ ،17-4‬ﻫﻤﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫‪F‬‬ ‫ﻋﻼﻣﺖزده ﺷﺪه اﻧﺪ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﻏﺎﻳﺐ در‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺘﻤﻢ ‪ F‬را ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪C‬‬
‫‪CD‬‬
‫‪AB‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪00‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪01‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪B‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪A‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪D‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :17-4‬ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﻣﺜﺎل ‪9‬‬

‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺣﺎوي ‪1‬ﻫﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺎده ﺷﺪه را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺎ ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬
‫)اﻟﻒ( ‪F = B´D´ + B´C´ + A´C´D‬‬

‫اﮔﺮ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺣﺎوي ‪0‬ﻫﺎ را ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺘﻤﻢ ﺳﺎده ﺷﺪه ﺑﻪدﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪:‬‬
‫´‪F´ = AB + CD +BD‬‬

‫ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺗﺌﻮري دﻣﻮرﮔﺎن )اﺳﺘﻔﺎدهاز دوﮔﺎن و ﻣﺘﻤﻢ ﻛﺮدن ﻫﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ( ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺎده ﺷﺪه‬
‫را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آورﻳﻢ‪:‬‬
‫)ب( )‪F = (A´ + B´)(C´ + D´)(B´ + D‬‬

‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻋﺒﺎرت ﺳﺎده ﺷﺪه ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﺜﺎل ‪ 9‬در ﺷﻜﻞ‪ 18-4‬دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﺒﺎرت‬
‫ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮبﻫﺎ در ﺑﺨﺶ )اﻟﻒ( ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ از ﮔﻴﺖﻫﺎي ‪ AND‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺼﻞ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ورودي ﻫﺎي ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪116‬‬

‫ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ در ﺷﻜﻞ )ب( ﺑﺎ ﺗﻌﺪادي ﮔﻴﺖ ‪ ،OR‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ‬
‫ﻣﻨﺘﻬﻲ‬ ‫‪AND‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺷﺪه و ﺧﺮوﺟﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ دو ﺣﺎل ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً در‬
‫دﺳﺖرﺳﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ وارون ﮔﺮ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫´‪A‬‬ ‫´‪B‬‬
‫´‪B‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬
‫´‪C‬‬
‫´‪D‬‬ ‫´‪C‬‬
‫‪A‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫)اﻟﻒ( ‪) F = B´D´ + B´C´ + A´C´D‬ب( )‪F = (A´ + B´) (C´ + D´) (B´ + D‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :18-4‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺜﺎل ‪9‬‬

‫اﻟﮕﻮﻫﺎي اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در ﺷﻜﻞ‪ 18-4‬ﻳﻚ ﺳﺮي روش ﻫﺎي ﻛﻠﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺎ‪ ،‬ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫‪AND‬‬ ‫‪ AND‬ﺑﻪ ﻳﻚ ‪ OR‬ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و در ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊﻫﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ OR‬ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﭘﻴﻜﺮ ﺑﻨﺪي ﻓﻮق داراي دو ﺳﻄﺢ از ﮔﻴﺖﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺘﺎﻧﺪارد دو ﺳﻄﺤﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :19-4‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺗﺎﺑﻊ ‪F‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ 10‬رواﻟﻲ را ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺮم ﺳﺎده ﺷﺪه ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﺟﻤﻊ ﻫﺎ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺗﺎﺑﻊ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ روال‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪117‬‬ ‫ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ در آﻏﺎز ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻫﺎ ﺑﻴﺎن ﺷﻮد ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﻪ‬
‫ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺗﺎﺑﻊ ‪ F‬ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ‪ 19-4‬آﻣﺪهاﺳﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪:‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫)‪F(x , y , z) = Σ (1 , 3 , 4, 6‬‬

‫در ﺿﺮب ﻣﺎﻛﺴﺘﺮمﻫﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫)‪F(x , y , z) = Π (0 , 2 , 5 , 7‬‬

‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪1 ،‬ﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ‪ ،‬ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ‪0‬ﻫﺎي آن ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺟﻤﻼت‬
‫ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻘﺸﻪاﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ در ﺷﻜﻞ ‪ 20-4‬دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺳﺎده ﻛﺮدن اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ‪،‬‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎ را‬ ‫‪1‬‬ ‫در ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ ازاء آن‪ ،‬ﻣﻘﺪار‬
‫ﺑﺎ ‪ 0‬ﭘﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ اﮔﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﻓﺮم ﺿﺮب ﻣﺎﻛﺴﺘﺮمﻫﺎ داده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ در اﺑﺘﺪا‬
‫در ﻣﺮﺑﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻼت آن در ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺖ ‪ 0‬ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻴﻢ و ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎ ﺑﺎ ‪ 1‬ﭘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻓﺮمﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺳﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪yz‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪z‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :20-4‬ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﺷﻜﻞ ‪19-4‬‬

‫ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺎ‪1 ،‬ﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫´‪F = x´z + xz‬‬

‫ﺑﺮاي ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ‪0 ،‬ﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﻣﺘﻤﻢ ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺎده ﺷﺪه ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪:‬‬
‫´‪F´ = xz + x´z‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪118‬‬

‫ﻣﺘﻤﻢ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻢ ارزي )‪ (XNOR‬اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ ﮔﻴﺮي‬ ‫‪XOR‬‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺎده ﺷﺪه را ﺑﻪ ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد‪.‬‬ ‫´‪F‬‬ ‫ﻣﺠﺪد از‬
‫)‪F = (x´ + z´)(x + z‬‬

‫ﺑﺮاي وارد ﻛﺮدن ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ در ﻳﻚ ﻧﻘﺸﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ ﺑﻴﺎن‬
‫ﭘﺮ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺷﺪهاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻤﻢ ﺗﺎﺑﻊ را ﺑﻪدﺳﺖ آورد و در آن ﻣﺮﺑﻊﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﺑﺎ‬
‫ﻣﺜﻼً ﺗﺎﺑﻊ‬
‫)‪F = (A´ + B´ + C´) (B + D‬‬

‫را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ ﮔﻴﺮي از آن وارد ﺟﺪول ﻛﺮد‪.‬‬

‫´‪F´ = ABC + B´D‬‬

‫ﭘﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎ را‬ ‫‪0‬‬ ‫را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﺎ‬ ‫´‪F‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي‬
‫ﺑﺎ ‪ 1‬ﭘﺮ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ 4-4‬ﺣﺎﻻت ﺑﻲاﻫﻤﻴﺖ‬

‫اﺳﺖ‪،‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺟﻤﻊ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺷﺮاﻳﻄﻲ را ﻛﻪ ﺗﺤﺖ آن ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ در ازاء ﺑﻘﻴﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺮاي ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮﻧﺪ‪ .‬در ﻋﻤﻞ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ در ازاء ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻳﻚ ﻛﺪ دودوﻳﻲ‬
‫ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺘﻲ ﺑﺮاي ارﻗﺎم دﻫﺪﻫﻲ داراي ﺷﺶ ﺗﺮﻛﻴﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮاﺑﻌﻲ ﻛﻪ در ازاء ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ورودي ﻫﺎ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻏﻴﺮ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ در ازاء ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪاﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺮﺳﻮم‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي ﻧﺎ ﻣﺸﺨﺺ در ﺗﺎﺑﻊ را ﺣﺎﻻت ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ‪ .‬از ﺣﺎﻻت‬
‫ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮاي ﺳﺎده ﺳﺎزي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮل در ﻳﻚ ﻧﻘﺸﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪119‬‬ ‫ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬

‫آن ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪاﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ را در ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺎ ‪ 1‬ﻧﺸﺎن داد‬
‫زﻳﺮا اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮاي ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺧﺎص از وروديﻫﺎ ﻫﻤﻮاره ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﻮدن ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫‪0‬‬ ‫در ﻣﺮﺑﻊﻫﺎي ﻧﻘﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻦ‬ ‫‪1‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪x‬‬ ‫در آن ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ از ‪1‬ﻫﺎ و ‪0‬ﻫﺎ از‬
‫ﻳﺎ ‪ 0‬ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫‪1‬‬ ‫در داﺧﻞ ﻳﻚ ﻣﺮﺑﻊ از ﻧﻘﺸﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺨﺼﻴﺺ‬ ‫‪x‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮ‬
‫ﺑﻪ ازاء ﻳﻚ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﺧﺎص ﻓﺎﻗﺪ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎي ﻣﺠﺎور اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﺎﺑﻊ در ﺟﺪول ﺳﺎده ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي‬
‫ﻓﺮض‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻳﺪه ﻛﻪ ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮم ﺑﺮاي ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪدﺳﺖ آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎدهﺳﺎزي ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎده ﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮم ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮاي ﺗﺎﺑﻊ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاي درك ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺜﺎﻟﻲ در زﻳﺮ آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺣﺎﻻت ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ‬
‫آن ﺣﺎﻻت ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :11‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل زﻳﺮ‬

‫)‪F(w, x, y, z) = Σ (1, 3, 7, 11, 15‬‬

‫ﻛﻪ ﺣﺎﻻت ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺮ را دارا ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫)‪d(w, x, y, z) = Σ (0, 2, 5‬‬

‫‪d‬‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎﺗﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ را ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪F‬‬ ‫ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي‬
‫ﺗﺨﺼﻴﺺ داده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ زده‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫‪F‬‬ ‫ﺳﺎدهﺳﺎزي ﻧﻘﺸﻪ در ﺷﻜﻞ ‪ 21-4‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي‬
‫ﭘﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ ﮔﺬاري ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎ ﺑﺎ‬ ‫‪x‬‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫‪d‬‬ ‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻘﺸﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﻋﺒﺎرت ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺎي ﺳﺎده ﺷﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﭘﻨﺞ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻳﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ روش ﺳﺎدهﺳﺎزي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ‪x‬ﻫﺎ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ و ﻳﺎ‬
‫‪m1‬‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻨﺘﺮم در ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺳﺘﻮن را ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻴﻨﺘﺮم ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه‬ ‫‪yz‬‬ ‫ﻧﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﺟﻤﻠﻪ‬
‫را ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﺎ‬ ‫‪w´x´z‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه و ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻪ ﻟﻴﺘﺮاﻟﻲ‬ ‫‪m3‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻴﻨﺘﺮم‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪120‬‬

‫اﺣﺘﺴﺎب ﻳﻚ ﻳﺎ دو ‪ x‬ﻫﻤﺠﻮار‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺠﺎور را ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ ﺗﺎ ﺟﻤﻠﻪ دو‬
‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫‪2‬‬ ‫و‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪ .‬در ﺑﺨﺶ )اﻟﻒ( از ﻧﻤﻮدار‪ ،‬ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺎده ﺷﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫´‪F = yz + w´x‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﺪه و آﻧﮕﺎه ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺎده‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫‪5‬‬ ‫در ﺑﺨﺶ )ب( از ﻧﻤﻮدار‪ ،‬ﻣﻴﻨﺘﺮم ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻪ ﻓﺮم زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪F = yz + w´z‬‬

‫ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﻋﺒﺎرت ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺜﺎل را دارا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪yz‬‬ ‫‪yz‬‬
‫‪wx‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪wx‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪00‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬

‫‪01‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪x‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪w‬‬ ‫‪w‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪z‬‬ ‫‪z‬‬
‫)ب( ‪F= yz+ w´z‬‬ ‫)اﻟﻒ( ´‪F=yz+w´x‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :21-4‬ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ داراي ﺣﺎﻻت ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ )ﻣﺜﺎل ‪(10‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ در ﻧﻘﺸﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ‪x‬ﻫﺎ ﻋﻼﻣﺖ‬
‫ﺑﻪ روش ﺳﺎده‬ ‫‪1‬‬ ‫و ﻳﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫‪1‬‬ ‫و ﻳﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺧﻮردهاﻧﺪ و ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﻛﺮدن ﺗﺎﺑﻊ ﻏﻴﺮ ﻛﺎﻣﻞ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﺘﺨﺎب‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺎده ﺷﺪه ﺣﺎﺻﻞ‪ ،‬ﻣﺘﺸﻜﻞ از‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ اﺳﺖ و در آﻧﻬﺎ ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻏﺎز ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮده وﻟﻲ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫‪ 1‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﻧﺪ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬دو ﻋﺒﺎرت ﺳﺎده ﺷﺪه ﺣﺎﺻﻞ در ﻣﺜﺎل ‪ 10‬را‬
‫در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪121‬‬ ‫ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬

‫)‪F (w, x, y, z) = yz + w´x´ = Σ (0, 1, 2, 3, 7, 11, 15‬‬

‫)‪F (w, x, y, z) = yz + w´z = Σ (1, 3, 5, 7, 11, 15‬‬

‫‪1‬‬ ‫را ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪F‬‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫‪15‬‬ ‫و‬ ‫‪11 ،7 ،3 ،1‬‬ ‫ﻫﺮ دو ﻋﺒﺎرت ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ در آن دو ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ و در‬
‫ﺣﺬف‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫‪5‬‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﻴﻨﺘﺮم‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪2‬‬ ‫و‬ ‫‪0‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻘﺪار‬ ‫‪2‬‬ ‫و‬ ‫‪0‬‬ ‫و ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪5‬‬ ‫ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬در دوﻣﻴﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﻴﻨﺘﺮم‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬دو ﻋﺒﺎرت ﺗﻮاﺑﻌﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮم ﺟﺒﺮي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ دو‬
‫ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ وﻟﻲ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﻏﻴﺮ ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻋﺒﺎرت ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻗﺒﻮل اﻧﺪ زﻳﺮا ﺗﻨﻬﺎ اﺧﺘﻼف در ﻣﻘﺪار ‪ F‬ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻲﺗﻮان ﻋﺒﺎرت ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ را ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺗﺎﺑﻊ ﺷﻜﻞ‪ 21 - 4‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ راه ﺑﺮاي ﺗﺮﻛﻴﺐ ‪0‬ﻫﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﺷﻤﺎره ‪ 0‬و ‪ 2‬ﺑﺎ‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ 0‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪاﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺘﻤﻢ ﺳﺎده ﺷﺪه ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬
‫´‪F´ = z´ + wy‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ ﮔﻴﺮي از ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﺳﺎده ﺷﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪:‬‬
‫)‪F(w , x , y , z) = z(w´ + y) = Σ (1 , 3 , 5 , 7 , 11 , 15‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‬ ‫‪1‬‬ ‫را ﺑﺎ‬ ‫‪5‬‬ ‫و ﻣﻴﻨﺘﺮم‬ ‫‪0‬‬ ‫را ﺑﺎ ﻣﻘﺪار‬ ‫‪2‬‬ ‫و‬ ‫‪0‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﺷﻤﺎره‬
‫ﻛﺮدهاﻳﻢ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪122‬‬

‫ﺳﺆاﻻت‬

‫‪ -1‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ را ﺳﺎده ﻛﺮده و ﻧﻤﻮدار آن را رﺳﻢ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‬

‫´‪F1 = x´ y z + x´ y z´ + x y‬‬

‫‪ -2‬ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﺗﺎﺑﻊ زﻳﺮ را رﺳﻢ ﻛﺮده و ﺳﭙﺲ ﺗﺎﺑﻊ را ﺳﺎده ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫)‪F(x , y , z) = Σ (2 , 3 , 4 , 6‬‬

‫‪ -3‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﺳﺎده ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ و ﻣﺘﻤﻢ آﻧﺮا ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫آورﻳﺪ‪.‬‬
‫)‪F(x , y , z) = Σ (0, 1 , 4 , 6 , 7‬‬

‫‪ -4‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه زﻳﺮ را ﺳﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫)‪F(w, x , y , z) = Σ (0 , 2 , 4 , 5 , 7 , 8 , 9, 14‬‬

‫‪ -5‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل زﻳﺮ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﺳﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫)‪F(A,B,C,D,E) = Σ(4 , 6 , 8 , 9, 13 , 21 , 22 , 25 , 27 , 30‬‬

‫‪ -6‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل )‪ F(w , x , y , z) = Σ (0 , 3 , 7 , 8 , 14‬ﻛﻪ ﺣﺎﻻت ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺮ را دارا‬

‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫)‪d (w , x , y , z) = Σ (1 , 2 , 5‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪5‬‬

‫ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖﻫﺎي‪ NAND‬و‬

‫‪NOR‬‬
‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫‪NAND‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺻﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﮔﻴﺖ ﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪارﻫﺎي‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻋﻠﺖ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺪارﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬ ‫‪NOR‬‬ ‫و‬
‫ﺳﺎدﮔﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻄﺮح ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﻜﻤﻴﻠﻲ ﺳﺎﻳﺮ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﺧﺎص ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮي در ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﺪارﻫﺎي ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻋﻨﺎوﻳﻦ زﻳﺮ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪NOR‬‬
‫ﻣﺪارﻫﺎي ‪ NAND‬و‬ ‫•‬
‫ﻋﻠﻞ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪارﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬ ‫•‬
‫ﻣﺪارﻫﺎي ‪AND -OR -INVERT‬‬ ‫•‬
‫ﻣﺪارﻫﺎي ‪OR -AND - INVERT‬‬ ‫•‬
‫ﻣﺪارﻫﺎي ‪ OR‬اﻧﺤﺼﺎري‬ ‫•‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫و‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬ ‫‪OR , AND‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫ﺑﺎ اﺟﺰاء اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺳﺎدهﺗﺮ ﺑﻮده و ﺑﻪ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫و‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﻋﻨﻮان ﮔﻴﺖﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪ در ﺗﻤﺎم ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ‪ IC‬ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺰﻳﺖ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪124‬‬

‫ﮔﻴﺖﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪ NOR‬در ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺪار ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪ و روال ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ NOT , OR , AND‬ﺑﻪ ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻌﺎدل ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬
‫‪ NAND‬و ‪ NOR‬ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1 -5‬ﻣﺪارﻫﺎي ‪NAND‬‬

‫را ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳﺎل ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ زﻳﺮا ﻫﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﮔﻴﺖ‬
‫آن ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺑﺎ‬
‫‪NOT , OR ,‬‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻓﻘﻂ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‪NAND‬‬

‫‪ AND‬را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ‪ NAND‬ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر در ﺷﻜﻞ‪ 1-5‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Inverter‬‬
‫‪x‬‬ ‫´‪x‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪xy‬‬
‫‪AND‬‬
‫‪y‬‬

‫‪x‬‬
‫‪(x´y´)´ = x + y‬‬
‫‪OR‬‬
‫‪y‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :1 -5‬ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪NAND‬‬

‫ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻤﻢ از ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ‪ NAND‬ﻳﻚ ورودي ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎً ﻣﺜﻞ ‪ NOT‬ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫و دوﻣﻲ ﻋﻤﻞ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫دارد‪ .‬اوﻟﻲ ﻋﻤﻞ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دو ﮔﻴﺖ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻤﻞ‬
‫در ﻫﺮ ورودي‬ ‫‪NOT‬‬ ‫و دو‬ ‫‪NAND‬‬ ‫از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪OR‬‬ ‫را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ‬ ‫‪NOT‬‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪125‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬

‫راﻫﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ﺑﺎ ﮔﻴﺖﻫﺎي ‪ ،NAND‬ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن‬
‫‪NAND‬‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ﺳﺎده ﺷﺪه ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﻫﺎي ﺑﻮﻟﻲ و ﺳﭙﺲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮي از ‪ NOT , OR , AND‬ﺑﻪ ‪ NAND‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﺎ دﺳﺘﻜﺎري‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪ AND –OR‬ﺑﻪ ﻧﻤﻮدار ‪ NAND‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺳﺎدهﺳﺎزي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻖ ‪ ،NAND‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي‬
‫در ﺷﻜﻞ ‪ 2-5‬دﻳﺪه‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬دو ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﻣﻌﺎدل ﺑﺮاي ﮔﻴﺖ‬
‫و ﺑﻪ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻗﺒﻼً ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪ و ﻣﺘﺸﻜﻞ ﺑﻮد از ﻳﻚ ﺳﻤﺒﻞ‬ ‫‪AND – invert‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﻤﺒﻞ‬
‫دﻧﺒﺎل آن ﻳﻚ داﻳﺮه ﻛﻮﭼﻚ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺣﺒﺎب ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ وﻧﻘﺶ ﻣﺘﻤﻢﺳﺎزي را داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺣﺒﺎﺑﻲ در ﻫﺮ ورودي‬ ‫‪OR‬‬ ‫را ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻴﺖ‬
‫از ﺗﺌﻮري دﻣﻮرﮔﺎن و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﺑﺮاي ﮔﻴﺖ‬ ‫‪invert -OR‬‬ ‫ﻧﺸﺎن داد‪ .‬ﺳﻤﺒﻞ‬
‫ﻗﺮار داد ﻛﻪ دواﻳﺮ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻣﺘﻤﻢ ﻛﺮدن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬

‫´ )‪x´+y´+z´= (xyz‬‬ ‫´ )‪(xyz‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪z‬‬ ‫‪z‬‬

‫)ب( ‪Invert-OR‬‬ ‫)اﻟﻒ( ‪AND-invert‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :2 -5‬دو ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﺑﺮاي ﮔﻴﺖ ‪NAND‬‬

‫دو ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﻓﻮق در ﻃﺮاﺣﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺪارﻫﺎي ‪ NAND‬ﻣﻔﻴﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻫﺮ‬
‫دو ﺳﻤﺒﻞ در ﻳﻚ ﻧﻤﻮدار ﺑﻪ ﻛﺎر روﻧﺪ ﮔﻮﻳﻴﻢ ﻣﺪار ﺑﺎ ﻋﻼﺋﻢ ﻣﺨﻠﻮط ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪NAND‬‬ ‫‪ 1-1-5‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي دو ﺳﻄﺤﻲ ﮔﻴﺖ‬

‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﺑﺎ ﮔﻴﺖﻫﺎي ‪ ،NAND‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻓﺮم ﺟﻤﻊ‬

‫ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي درك ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﻋﺒﺎرت ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮبﻫﺎ و ﻣﻌﺎدل‬
‫آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺷﻜﻞ ‪ 3-5‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﻤﻮدار ﻣﻌﺎدل ﺑﻮده و‬ ‫‪NAND‬‬

‫ﺗﺎﺑﻊ زﻳﺮ را ﭘﻴﺎده ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪F = AB + CD‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪126‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪F‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫پ‬ ‫ب‬ ‫اﻟﻒ‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :3 -5‬ﺳﻪ راه ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺗﺎﺑﻊ ‪F = AB + CD‬‬

‫ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در )ب( ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬ ‫‪OR , AND‬‬ ‫در )اﻟﻒ( ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫‪OR‬‬ ‫‪ AND‬ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ﮔﻴﺖ ‪ OR‬ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ‪ NAND‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻞ ‪–invert‬‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺣﺒﺎب ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺘﻤﻢ و‬
‫دو ﺣﺒﺎب در ﻳﻚ ﻣﺴﻴﺮ دوﺑﺎر ﻣﺘﻤﻢﺳﺎزي را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺣﺬف ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺬف ﺣﺒﺎب ﻫﺎ در ﮔﻴﺖ ﻫﺎي )ب( ﻣﺪار ﺷﻜﻞ )اﻟﻒ( را ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دو‬
‫ﻧﻤﻮدار ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ را ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﻣﻌﺎدل اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺮﺳﻴﻢ‬ ‫‪AND-invert‬‬ ‫ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫در ﺷﻜﻞ ‪) 3-5‬پ(‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم رﺳﻢ ﻧﻤﻮدار ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ ‪ ،NAND‬ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﻣﺪار )ب( ﻳﺎ )پ(‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪار)ب( از ﻋﻼﺋﻢ ﻣﺨﻠﻮط اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ و راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﺮي را ﺑﺎ‬
‫در ﺷﻜﻞ ‪) 3-5‬پ(‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﺑﻮل ﭘﻴﺎده ﺷﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺻﺤﺖ ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺒﺮي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎﺑﻌﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ را ﭘﻴﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﺎ ﺗﺌﻮري دﻣﻮرﮔﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮبﻫﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫‪F = ((AB)´ (CD)´)´ = AB + CD‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :1‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل زﻳﺮ را ﺑﺎ ﮔﻴﺖﻫﺎي ‪ NAND‬ﭘﻴﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫)‪F(x , y , z) = (1, 2, 3, 4, 5, 7‬‬

‫اوﻟﻴﻦ ﻗﺪم در ﺗﺒﺪﻳﻞ‪ ،‬ﺳﺎده ﺳﺎزي ﺗﺎﺑﻊ در ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮبﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻛﻤﻚ‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻜﻞ‪ 4-5‬اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺗﺎﺑﻊ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪F = xy´ + x´y + z‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪127‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬

‫‪yz‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪F=xy´+x´y+z‬‬
‫‪x‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪z‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :4-5‬ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺜﺎل ‪1‬‬

‫دو ﺳﻄﺤﻲ در ﺷﻜﻞ‪) 5-5‬اﻟﻒ( ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻼﺋﻢ ﻣﺨﻠﻮط دﻳﺪه‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي‬
‫ﻳﻚ ورودي ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺣﺒﺎب‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪z‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ورودي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ﮔﻴﺖ ﺳﻄﺢ دوم را ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪yz‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪F=xy´+x´y+z‬‬

‫‪x1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪z‬‬
‫اﻟﻒ‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫´‪y‬‬ ‫´‪y‬‬
‫´‪x‬‬ ‫‪F‬‬ ‫´‪x‬‬ ‫‪F‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬

‫‪z‬‬ ‫´‪z‬‬
‫ب‬ ‫پ‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :5-5‬ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﺜﺎل ‪1‬‬

‫روش دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ در ﺷﻜﻞ‪) 5-5‬ب( ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪z‬‬ ‫ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻞ ﻳﻜﺴﺎن ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬وارون ﮔﺮ ﺑﺎ ورودي‬ ‫‪NAND‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻤﺎم ﮔﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﺣﺬف ﺷﺪه اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ ورودي ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪه و ﺑﺎ ´‪ z‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪128‬‬

‫‪ 2-1-5‬روال ﺗﻬﻴﻪ ﻣﺪار ‪ NAND‬از ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل‬

‫رواﻟﻲ ﻛﻪ در ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ دو ﺳﻄﺢ‬
‫از ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺷﻮد‪ .‬روال ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫)ﻳﺎ دو ﻃﺒﻘﻪ( ﮔﻴﺖ‬
‫ﺑﻮل ﺑﻪ ﻗﺮار زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺗﺎﺑﻊ را ﺳﺎده ﻛﺮده آن را ﺑﻪ ﻓﺮم ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻫﺎ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪.‬‬ ‫•‬

‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺿﺮب ﻣﻮﺟﻮد در ﺗﺎﺑﻊ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ دو ﻟﻴﺘﺮال دارد ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬ ‫•‬

‫ﻟﻴﺘﺮال ﻫﺎي ﺟﻤﻠﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﺑﻜﺸﻴﺪ‪ .‬ورودي ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪NAND‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﺳﻄﺢ اول را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ وروديﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﺳﻄﺢ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫در ﺳﻄﺢ دوم‪ ،‬ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬ ‫•‬

‫اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫‪invert -OR‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪AND -invert‬‬ ‫اول ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﺑﻜﺸﻴﺪ‪ .‬از ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻟﻴﺘﺮال ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻳﻚ وارونﮔﺮ در اوﻟﻴﻦ ﺳﻄﺢ دارد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫•‬

‫وﺟﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻚ ﻟﻴﺘﺮال ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻲﺗﻮان آن را ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ﮔﻴﺖ‬

‫‪ NAND‬ﺳﻄﺢ دوم وﺻﻞ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ 3-1-5‬ﻣﺪارﻫﺎي ‪ NAND‬ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺤﻲ‬

‫ﻓﺮم اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻴﺎن ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل‪ ،‬ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي دو ﺳﻄﺤﻲ )ﻃﺒﻘﻪ( را ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻮاردي‬
‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺎ ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﻃﺒﻘﻪ را‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬راﻳﺞﺗﺮﻳﻦ روش ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺪارﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻴﺎن ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬
‫‪OR , AND‬‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺎﺑﻊ را ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬ ‫‪NOT , OR ،AND‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎت‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﺗﻤﺎم ﻣﺪار را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل زﻳﺮ را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫´‪F = A (CD + B) + BC‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪129‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬

‫ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﻫﺎ را ﺣﺬف ﻛﺮده و ﻋﺒﺎرت را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب‬

‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد در آورد‪ ،‬وﻟﻲ آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺪار ﭼﻨﺪ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ‪ AND-OR‬ﺑﺮاي آن در ﺷﻜﻞ ‪ 6-5‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺪار‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻃﺒﻘﻪ‬
‫و ﺑﻪ‬ ‫‪OR‬‬ ‫دارد‪ .‬دوﻣﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﮔﻴﺖ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ دو ﮔﻴﺖ‬
‫دﻧﺒﺎل آن ﻳﻚ ‪ AND‬در ﻃﺒﻘﻪ ﺳﻮم آﻣﺪه و در ﻃﺒﻘﻪ ﭼﻬﺎرم ﻫﻢ ﻳﻚ ‪ OR‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪C‬‬
‫‪D‬‬

‫‪B‬‬
‫‪A‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪F‬‬
‫´‪C‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :6 -5‬ﻣﺪار ﺗﺎﺑﻊ ´‪ F = A (CD + B) + BC‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﻴﺖ ‪AND - OR‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻼﺋﻢ ﻣﺨﻠﻮط‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻳﻚ ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻳﻲ از ﺳﻄﻮح ﻣﺘﻨﺎوب‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺒﺪﻳﻞ در ﺷﻜﻞ ‪ 7-5‬دﻳﺪه‬ ‫‪NAND‬‬ ‫را ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﻪ ﻣﺪار‬ ‫‪OR , AND‬‬

‫را‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬روال اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﻴﺖ ‪ AND‬را ﺑﻪ ﺳﻤﺒﻞ ‪ AND-invert‬و ﻫﺮ ﮔﻴﺖ‬

‫‪C‬‬
‫‪D‬‬

‫‪B‬‬
‫‪A‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪F‬‬
‫´‪C‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :7 -5‬ﻣﺪار ﺗﺎﺑﻊ ´‪ F = A (CD + B) + BC‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﻴﺖ ‪NAND‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪130‬‬

‫ﺣﺎﺻﻞ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﻤﻮدار‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺪار‬ ‫‪invert‬‬ ‫ﺑﻪ ‪-OR‬‬
‫دارد ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻣﺴﻴﺮ دو ﺣﺒﺎب وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺒﺎب ﻣﺮﺑﻮط‬ ‫‪AND -OR‬‬

‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻳﻚ ﻣﺘﻤﻢ اﺿﺎﻓﻲ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺑﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫‪B‬‬ ‫ﺑﻪ ورودي‬
‫ورودي ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﻟﻴﺘﺮال ´‪ B‬ﺟﺒﺮان ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻼﺋﻢ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻤﻮدار ﺗﻤﺎم‬ ‫‪AND‬‬ ‫روال ﻛﻠﻲ ﻧﻤﻮدار ﭼﻨﺪ ﻃﺒﻘﻪ ‪-OR‬‬
‫ﻣﺨﻠﻮط ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﻪ‬ ‫‪AND -invert‬‬ ‫را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻤﺒﻞﻫﺎي ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻫﻤﻪ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬ ‫•‬

‫ﮔﻴﺖ ‪ NAND‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ‪invert - OR‬‬ ‫را ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻞﻫﺎي‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻫﻤﻪ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬ ‫•‬

‫ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﻪ ﺣﺒﺎب ﻫﺎ را در ﻧﻤﻮدار ﭼﻚ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺣﺒﺎﺑﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻣﺴﻴﺮ ﺟﺒﺮان ﻧﺸﺪه‬

‫ﻳﻚ ورودي( وارد ﻛﻨﻴﺪ و ﻳﺎ ﻟﻴﺘﺮال ورودي را ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫اﺳﺖ ﻳﻚ وارونﮔﺮ )ﮔﻴﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺤﻲ زﻳﺮ را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫)´‪F = (AB´ + A´B)(C + D‬‬ ‫•‬

‫‪A‬‬

‫´‪B‬‬

‫´‪A‬‬
‫‪F‬‬
‫‪B‬‬

‫‪C‬‬

‫´‪D‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :8 -5‬ﻣﺪار ﺗﺎﺑﻊ)´‪ F = (AB´ + A´B)(C + D‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﻴﺖ ‪AND - OR‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪131‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬

‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ‪ AND-OR‬ﺗﺎﺑﻊ در ﺷﻜﻞ‪ 8-5‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﮔﻴﺖ ﺑﻪ‬

‫ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫آن ﺑﺎ ﻋﻼﺋﻢ ﻣﺨﻠﻮط دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪NAND‬‬ ‫در ﺷﻜﻞ‪ 9-5‬ﻧﻤﻮدار ﻓﺮم ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه ﺑﻪ‬
‫‪D‬‬ ‫و‬ ‫´‪C‬‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫´‪D‬‬ ‫و‬ ‫‪C‬‬ ‫دو ﺣﺒﺎب اﺿﺎﻓﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ورودي ﻫﺎي‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺧﺮوﺟﻲ را ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺣﺒﺎب ﻣﻮﺟﻮد در ﮔﻴﺖ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﻣﻘﺪار اﺻﻠﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺠﺒﻮرﻳﻢ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ وارونﮔﺮ در ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺒﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫‪A‬‬

‫´‪B‬‬

‫´‪A‬‬

‫‪B‬‬
‫‪F‬‬

‫´‪C‬‬

‫‪D‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :9 -5‬ﻣﺪار ﺗﺎﺑﻊ)´‪ F = (AB´ + A´B)(C + D‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﻴﺖ ‪AND - OR‬‬

‫‪ 2-5‬ﻣﺪارﻫﺎي ‪ NOR‬و روش ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي آﻧﻬﺎ‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻴﺖ ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳﺎل دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ﺑﻪ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﮔﻴﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻤﺎم روال ﻫﺎ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫دوﮔﺎن‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬ﻋﻤﻞ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي‬ ‫‪NAND‬‬ ‫دوﮔﺎن روال ﻫﺎي ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ در ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫‪NOR‬‬

‫در ﺷﻜﻞ‪ 10-5‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻤﻞ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬ ‫‪NOT , OR ،AND‬‬ ‫اﻋﻤﺎل‬
‫ﻳﻚ ورودي ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه و ﻋﻴﻨﺎً ﻣﺜﻞ وارون ﮔﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﻴﺖ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪132‬‬

‫ﻛﻪ در ﻫﺮ ورودي اش ﻳﻚ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫از ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪AND‬‬ ‫و ﻋﻤﻞ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دو ﮔﻴﺖ‬ ‫‪OR‬‬

‫وارون ﮔﺮ دارد ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪Inverter‬‬

‫‪x‬‬ ‫´‪x‬‬

‫‪x‬‬

‫‪OR‬‬ ‫‪x+y‬‬
‫‪y‬‬

‫‪x‬‬

‫‪AND‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪(x´+y´)´ = x y‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :10 -5‬ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪NOR‬‬

‫دو ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﺑﺮاي ﻋﻼﺋﻢ ﻣﺨﻠﻮط در ﺷﻜﻞ ‪ 11 - 5‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﻤﺒﻞ‬
‫و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻳﻚ ﻣﺘﻤﻢ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ دو‬ ‫‪OR‬‬ ‫را ﺑﺎ ﻳﻚ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﻋﻤﻞ‬ ‫‪OR -invert‬‬

‫ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ و از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺌﻮري‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﺳﻤﺒﻞ ﻋﻤﻞ‬
‫دﻣﻮرﮔﺎن ﻳﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪x‬‬
‫‪y‬‬ ‫´ )‪x´y´z´=(x+y+z‬‬
‫‪z‬‬

‫)اﻟﻒ( ‪OR - Invert‬‬

‫‪x‬‬
‫‪y‬‬ ‫´ )‪(x+y+z‬‬
‫‪z‬‬

‫)ب( ‪Invert_AND‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :11-5‬دو ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﺑﺮاي ﮔﻴﺖ ‪NOR‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪133‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬

‫ﻻزم ﻣﻲدارد ﺗﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي دو ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎ ﮔﻴﺖ‬
‫ﺟﻤﻊ ﻫﺎ ﺳﺎده ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊﻫﺎي ﺳﺎده ﺷﺪه از‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ‪0‬ﻫﺎ و ﻣﺘﻤﻢ ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرت ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ ﺑﺎ‬
‫در اوﻟﻴﻦ ﺳﻄﺢ ﻛﻪ ﺟﻤﻼت ﺟﻤﻊ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﮔﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﺑﻪ‬ ‫‪OR-AND‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺿﺮب دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﻮدار‬ ‫‪AND‬‬ ‫دﻧﺒﺎل آﻧﻬﺎ ﮔﻴﺖ‬
‫‪invert -AND‬‬ ‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﺑﺎ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬ ‫‪NOR‬‬

‫ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻚ ﻟﻴﺘﺮال ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ﺳﻄﺢ دوم ﺑﺮود ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻤﻢ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ 12-5‬ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ را ﺑﻪ ﻓﺮم ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬
‫‪F = (A + B) (C + D) E‬‬

‫را ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﺎ ﺣﺬف ﺣﺒﺎب ﻫﺎ در ﻃﻮل ﻫﺮ ﻣﺴﻴﺮ ﻣﻲ ﺗﻮان‬ ‫‪OR-AND‬‬ ‫اﻟﮕﻮي‬

‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ E‬ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺣﺒﺎب در ورودي ﮔﻴﺖ ﺳﻄﺢ دوم ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪A‬‬

‫‪B‬‬

‫‪F‬‬
‫‪C‬‬
‫‪D‬‬

‫‪E‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :12-5‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ‪F = (A + B) (C + D) E‬‬

‫ﻣﺸﺎﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺢ ﺑﻪ ﻧﻤﻮدار ﺗﻤﺎم‬ ‫‪AND–OR‬‬ ‫روال ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳﻚ ﻧﻤﻮدار‬
‫را ﺑﻪ ﻳﻚ‬ ‫‪OR‬‬ ‫دﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ‪ ،NOR‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﺑﺮاي ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﺣﺒﺎﺑﻲ ﻛﻪ‬ ‫‪invert-AND‬‬ ‫را ﺑﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﮔﻴﺖ‪AND‬‬ ‫ﺳﻤﺒﻞ ‪ OR-invert‬و ﻫﺮ‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺣﺒﺎب دﻳﮕﺮ در ﻫﻤﺎن ﻣﺴﻴﺮ ﺟﺒﺮان ﻧﺸﻮد ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻳﻚ وارون ﮔﺮ ﻳﺎ ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪن‬
‫ﻟﻴﺘﺮال ورودي دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺪار ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪134‬‬

‫)´‪F = (AB´ + A´B) (C + D‬‬

‫را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺣﺬف ﺣﺒﺎب ﻫﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ .‬ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻌﺎدل ‪-OR‬‬
‫ﺣﺒﺎب ﻫﺎ در ﭼﻬﺎر ورودي‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻟﻴﺘﺮال ﻫﺎي ورودي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﺘﻤﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫´‪A‬‬
‫‪B‬‬

‫‪F‬‬
‫‪A‬‬

‫´‪B‬‬

‫‪C‬‬
‫´‪D‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :13-5‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي)´‪ F = (AB´ + A´B) (C + D‬ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪NOR‬‬

‫‪ 3-5‬ﻣﻨﻄﻖ ﺳﻴﻤﻲ‬

‫دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزيﻫﺎي دو ﺳﻄﺤﻲ ﮔﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﺠﺘﻤﻊ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬
‫از‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻲ‪NOR , NAND‬‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻫﺎي‬ ‫‪NOR , NAND‬‬ ‫از ﻧﻮع‬
‫)و ﻧﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ( اﻳﻦ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻬﻢﺗﺮاﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻌﻀﻲ از ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫اﻣﻜﺎن وﺟﻮد دارد ﺗﺎ ﺑﺎ اﺗﺼﺎل ﺳﻴﻢ ﺑﻴﻦ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي دو ﮔﻴﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫‪TTL NAND‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ را ﻣﻨﻄﻖ ﺳﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻳﺎ ﺳﻴﻤﻲ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﺳﻴﻤﻲ )‪ (Wired-AND‬را‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻛﻠﻜﺘﻮر ﺑﺎز وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﮔﺮه زده ﺷﻮﻧﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻨﻄﻖ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد در ﺷﻜﻞ ‪14-5‬‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ﺑﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺧﻄﻮط ﺗﺎ ﻣﺮﻛﺰ ﮔﻴﺖ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه ﺗﺎ‬ ‫‪AND‬‬ ‫)اﻟﻒ( ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻴﺖ‬
‫ﺳﻴﻤﻲ )ﻳﺎ اﺗﺼﺎﻟﻲ(‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺷﻮد‪ .‬ﮔﻴﺖ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ از ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪135‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬

‫ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﺳﻤﺒﻠﻲ ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﺎﺻﻞ از اﺗﺼﺎل‬
‫ﺳﻴﻤﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﭘﻴﺎده ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﺪار ﺷﻜﻞ‪) 14-5‬اﻟﻒ( ﺑﺮاﺑﺮ زﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫´)‪F = (AB)´. (CD)´ = (AB + CD‬‬

‫‪NOR‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪AND -OR‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪INVERT‬‬ ‫و ﺑﻪ آن ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺳﻴﻤﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﮔﺮه زده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫‪ECL‬‬ ‫ﮔﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﺪار ﺷﻜﻞ‪) 14-5‬ب( ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫´] )‪F = (A + B)´ + (C + D)´ = [(A + B) (C + D‬‬

‫و ﺑﻪ آن ﺗﺎﺑﻊ ‪ OR - AND -INVERT‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫´ )‪F = (AB + CD‬‬

‫´ ])‪F = [(A + B) (C + D‬‬
‫‪A‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪B‬‬
‫‪C‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪D‬‬
‫)اﻟﻒ( ‪ AND‬ﺳﻴﻤﻲ در ﮔﻴﺘﻬﺎي‬
‫)ب( ‪ OR‬ﺳﻴﻤﻲ در ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫‪ TTLNAND‬ﻛﻠﻜﺘﻮر ﺑﺎز‬
‫‪ECL‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :14-5‬ﻣﻨﻄﻖ ﺳﻴﻤﻲ‬

‫ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺳﻴﻤﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻴﺖ ﺳﻄﺢ دوم ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ را ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ‬
‫اﺗﺼﺎل ﺳﻴﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﻣﺪارﻫﺎي ﺷﻜﻞ ‪ 14-5‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻫﺎي دو ﺳﻄﺤﻲ ﻳﺎ دو ﻃﺒﻘﻪ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫دارد‪ .‬در ﺑﺤﺚ ﻫﺎي ﺑﻌﺪي‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪AND‬‬ ‫)ﻳﺎ ‪ (NOR‬و دوﻣﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪NAND‬‬

‫اﺗﺼﺎل ﺳﻴﻤﻲ در ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﺣﺬف ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪136‬‬

‫‪ 4-5‬ﻓﺮم ﻫﺎي ﻣﻔﻴﺪ ﮔﻴﺖ ﻫﺎ‬

‫از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺗﺌﻮري ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎي دو ﺳﻄﺤﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﮔﻴﺖ ﻫﺎ آﻣﻮزﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﮔﻴﺖ ‪ NAND ،OR ،AND‬و ‪ NOR‬را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از اﻧﻮاع‬
‫‪16‬‬ ‫ﮔﻴﺖﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﻄﺢ اول و ﻧﻮع دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﺳﻄﺢ دوم ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻴﻢ‪ ،‬در ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻤﻜﻦ از ﻓﺮم دو ﺳﻄﺤﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان در ﻫﺮ دو ﺳﻄﺢ ﻳﻚ ﻧﻮع ﮔﻴﺖ‬
‫را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪ .‬ﻫﺸﺖ ﺗﺮﻛﻴﺐ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺮم زاﻳﺪ ﺧﻮاﻧﺪه‬ ‫‪NAND-NAND‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﺳﺎده ﻣﻨﻄﻘﻲ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در ﻣﻮاردي‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﺳﻄﺢ اول و دوم از ﮔﻴﺖﻫﺎي‬
‫از ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺸﺖ ﻓﺮم ﻣﻔﻴﺪ دﻳﮕﺮ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺪار ﺻﺮﻓﺎً ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻫﺎ و ﻳﺎ ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﻳﻦ‬
‫ﻫﺸﺖ ﻓﺮم ﻣﻔﻴﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪AND -OR‬‬ ‫•‬

‫‪OR -AND‬‬ ‫•‬

‫‪NOR -NOR‬‬ ‫•‬

‫‪NAND -NAND‬‬ ‫•‬

‫‪NAND -AND‬‬ ‫•‬

‫‪NOR-OR‬‬ ‫•‬

‫‪AND-NOR‬‬ ‫•‬

‫‪OR-NAND‬‬ ‫•‬

‫اوﻟﻴﻦ ﮔﻴﺖ در ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻓﺮم ﻫﺎي ﻓﻮق ﺳﻄﺢ اول ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫دوﻣﻴﻦ ﮔﻴﺖ در ﻟﻴﺴﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﮔﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻄﺢ دوم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻫﺮ‬
‫و ‪،OR-AND‬‬ ‫‪AND-OR‬‬ ‫دو ﻓﺮﻣﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺳﻄﺮ آﻣﺪهاﻧﺪ دوﮔﺎن ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮم ﻫﺎي‬
‫ﻓﺮم ﻫﺎي دو ﺳﻄﺢ اﺻﻠﻲ ﺑﺤﺚ ﺷﺪه در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻗﺒﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮمﻫﺎي‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪137‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬

‫در ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻗﺒﻞ اراﺋﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﻓﺮم ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻧﻴﺰ‬ ‫‪NOR-NOR‬‬ ‫و‬ ‫‪NAND -NAND‬‬

‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪AND -OR -INVERT‬‬ ‫‪ 1-4-5‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي‬

‫ﻣﻌﺎدل ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ و ﻣﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺷﺮح‬ ‫‪AND -NOR‬‬ ‫و‬ ‫‪NAND-AND‬‬ ‫دو ﻓﺮم‬
‫را اﺟﺮا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮم‬ ‫‪AND -OR-INVERT‬‬ ‫داد‪ .‬ﻫﺮ دو ﺗﺎﺑﻊ ﻃﺒﻖ ﺷﻜﻞ ‪ ،15-5‬ﻋﻤﻞ‬
‫ﺑﺎ ﻳﻚ وارون ﮔﺮ در ﺧﺮوﺟﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮم ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫‪AND -OR‬‬ ‫‪ ،AND-NOR‬ﻫﻤﺎن ﻋﻤﻞ‬
‫زﻳﺮ را ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪AB=(F) ´+CD+E‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﻣﻌﺎدل دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﮔﻴﺖ ‪ ،NOR‬ﻧﻤﻮدار ﺷﻜﻞ ‪15-5‬‬
‫ﻣﺘﻤﻢ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ ،‬در‬ ‫‪E‬‬ ‫)ب( ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺣﺒﺎبﻫﺎ را از ﭘﺎﻳﺎﻧﻪﻫﺎي ورودي‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﮔﻴﺖ‬
‫ﮔﻴﺖ ﺳﻄﺢ دوم ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﺳﻄﺢ اول اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان‬
‫ﻫﺮ ﺣﺒﺎب ﻳﻚ وارون ﮔﺮ در ازاء ﻫﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲﺗﻮان وارون ﮔﺮ‬
‫‪NAND-AND‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺪار ﺷﻜﻞ ‪) 15-5‬پ(‪ ،‬ﻓﺮم‬ ‫‪E‬‬ ‫را ﺣﺬف ﻛﺮد ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺗﺎﺑﻊ ‪ AND-OR-INVERT‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪F‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪E‬‬
‫)پ( ‪AND_NAND‬‬ ‫)ب( ‪AND_NAND‬‬ ‫)اﻟﻒ( ‪AND_NOR‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :15-5‬ﻣﺪارﻫﺎي ‪ AND -OR -INVERT‬؛‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪138‬‬

‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺎ دارد‪ .‬ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي‬ ‫‪AND -OR‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ وارون ﮔﺮ اﺿﺎﻓﻲ دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫‪AND-OR-INVERT‬‬

‫اﮔﺮ ﻣﺘﻤﻢ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮبﻫﺎ ﺳﺎده ﺷﻮد )ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ‪0‬ﻫﺎ در ﻧﻘﺸﻪ(‪،‬‬
‫از داﺧﻞ وارون ﮔﺮ‬ ‫´‪F‬‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫‪AND -OR‬‬ ‫را ﺑﺎ ﺑﺨﺶ‬ ‫´‪F‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان‬
‫ﺗﺎﺑﻊ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎﻟﻲ در ﻣﻮرد ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي‬ ‫‪F‬‬ ‫ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫‪ AND-OR-INVERT‬ﺑﺪﻧﺒﺎل آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪OR -AND -INVERT‬‬ ‫‪ 2-4-5‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي‬

‫را اﺟﺮا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫‪OR-AND -INVERT‬‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫‪NOR-OR‬‬ ‫و‬ ‫‪OR-NAND‬‬ ‫ﻓﺮم ﻫﺎي‬
‫را ﺗﺪاﻋﻲ‬ ‫‪OR-AND‬‬ ‫ﻓﺮم ﻫﺎ در ﺷﻜﻞ ‪ 16-5‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮم‪ ،OR-NAND‬ﻓﺮم‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ در ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ ‪ ،NAND‬ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻤﻢ ﺑﺎ ﺣﺒﺎب اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺗﺎﺑﻊ زﻳﺮ ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫´]‪F = [(A+B)(C+D)E‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪A‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪B‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪F‬‬
‫‪C‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪D‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪E‬‬
‫)پ( ‪NOR_OR‬‬ ‫)ب( ‪OR_NAND‬‬ ‫)اﻟﻒ( ‪OR_NAND‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :16 -5‬ﻣﺪارﻫﺎي ‪ OR -AND -INVERT‬؛ ´]‪F=[(A+B)(C+D)E‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﺷﻜﻞ ‪) 16-5‬ب( ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻣﺪار‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮم دﻳﮕﺮ ﮔﻴﺖ‬
‫در )پ( ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل دواﻳﺮ ﻛﻮﭼﻚ از وروديﻫﺎي ﮔﻴﺖ ﺳﻄﺢ دوم ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﻲﻫﺎي‬
‫اﺳﺖ‬ ‫‪NOR-OR‬‬ ‫ﮔﻴﺖﻫﺎي ﺳﻄﺢ اول ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺪار ﺷﻜﻞ ‪) 16 -5‬پ( ﻳﻚ ﻓﺮم‬
‫در ﺷﻜﻞ ‪ 14-5‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪OR-AND -INVERT‬‬ ‫و ﻗﺒﻼً ﺑﺮاي ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺑﻪ ﻓﺮم ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ اﺣﺘﻴﺎج دارد‪.‬‬ ‫‪OR-AND -INVERT‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪139‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬

‫را ﺑﺎ ﺑﺨﺶ‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ´‪F‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﺘﻤﻢ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺿﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ ﺳﺎده ﺷﻮد‬
‫‪F‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫´‪F‬‬ ‫از ﺑﺨﺶ ‪ ،INVERT‬ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫´‪F‬‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭘﺲ از ﻋﺒﻮر‬ ‫‪OR-AND‬‬

‫در ﺧﺮوﺟﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :2‬ﺗﺎﺑﻊ ﺷﻜﻞ‪) 17-5‬اﻟﻒ( را ﺑﻪ ﻓﺮم دو ﺳﻄﺤﻲ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺘﻤﻢ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ‪0‬ﻫﺎ در ﻧﻘﺸﻪ ﺑﻪ ﻓﺮم ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮبﻫﺎي ﺳﺎده ﺷﺪه ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫‪F´ = x´y+ xy´+z‬‬

‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﺮﻣﺎل اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﺷﻮد‪.‬‬

‫´)‪F= (x´y +xy´ +z‬‬
‫´‪F = x´y´z´ +xyz‬‬

‫و‬ ‫‪AND -NOR‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻫﺎي‬ ‫‪AND -OR -INVERT‬‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮم‬
‫در ﺷﻜﻞ‪) 17-5‬ب( دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي‬ ‫‪NAND-AND‬‬

‫ﻳﻚ ورودي ﻳﺎ ﮔﻴﺖ وارونﮔﺮ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ در ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫‪ NAND-AND‬ﺑﻪ ﮔﻴﺖ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ وارون ﮔﺮ‬ ‫‪z´e‬‬ ‫از‬ ‫‪z‬‬ ‫ﺑﻪ آن ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ در ﻋﻮض‬ ‫‪AND-NOR‬‬

‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺳﺎده ﺷﺪه اي از ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪OR-AND -INVERT‬‬ ‫اﺣﺘﻴﺎﺟﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻓﺮم ﻫﺎي‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﻓﺮم ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺎ دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬اﺑﺘﺪا ‪1‬ﻫﺎ را در ﻧﻘﺸﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﻣﺘﻤﻢ ﺗﺎﺑﻊ را ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آورﻳﻢ‪.‬‬

‫)‪F´ = (x+y+z)(x´+y´+z‬‬

‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﺮﻣﺎل ‪ F‬اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻓﺮم زﻳﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫´])‪F=[(x+y+z)(x´+y´+z‬‬

‫ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺗﺎﺑﻊ را‬ ‫ﻓﺮم‪OR-AND - INVERT‬‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ‪) 17-5‬پ( ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‬ ‫‪NOR-OR‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪OR-NAND‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻓﺮم‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺎده ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪140‬‬

‫‪yz‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫´‪F = x´y´z´ + xyz‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪F= x´y + xy´+ z‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪z‬‬
‫)اﻟﻒ( ´ )‪F = (x´y + xy´ + z‬‬
‫´‪x‬‬ ‫´‪x‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪F‬‬
‫´‪y‬‬ ‫´‪y‬‬
‫‪z‬‬ ‫‪z‬‬

‫‪NAND _AND‬‬ ‫‪AND_NOR‬‬

‫)ب( ´ )‪F = (x´y + xy´ + z‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪z‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪F‬‬
‫´‪x‬‬ ‫´‪x‬‬
‫´‪y‬‬ ‫´‪y‬‬
‫‪z‬‬ ‫‪z‬‬
‫‪NOR_OR‬‬ ‫‪OR_NAND‬‬

‫)پ( ´ ])‪F=[(x + y + z) (x´ + y´ + z‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :17-5‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي دو ﻃﺒﻘﻪ ﺗﺎﺑﻊ ‪F‬‬

‫‪ 5-5‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ OR‬اﻧﺤﺼﺎري‬

‫اﻧﺤﺼﺎري )‪ (XOR‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ⊕ ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد ﻳﻚ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫‪OR‬‬

‫ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ را اﺟﺮا ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪x⊕y = xy´+x´y‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪141‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﺮدوآﻧﻬﺎ ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪y‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪x‬‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ‬ ‫‪1‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﻧﺤﺼﺎري )‪(XNOR‬ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻫﻢ ارزي ﻫﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻋﻤﻞ زﻳﺮ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن‬
‫را اﺟﺮا ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫´‪(x⊕y)´= xy +x´y‬‬

‫ﻳﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪y‬‬ ‫و‬ ‫‪x‬‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪NOR‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻳﺎ دﺳﺘﻜﺎري ﺟﺒﺮي ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﻧﺤﺼﺎري ﻣﺘﻤﻢ ‪ OR‬اﻧﺤﺼﺎري اﺳﺖ‪:‬‬

‫´)‪(x⊕y‬‬ ‫´)‪=(xy´+x´y‬‬

‫‪.‬‬ ‫)´‪=(x´+y)(x+y‬‬
‫‪.‬‬ ‫´‪= xy +x´y‬‬

‫رواﺑﻂ زﻳﺮ در ﻣﻮرد ‪ OR‬اﻧﺤﺼﺎري ﻣﻌﺘﺒﺮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪x⊕0=x‬‬
‫´‪x⊕1=x‬‬
‫‪x⊕x=0‬‬
‫‪x⊕x´=1‬‬
‫´)‪x⊕y´=x´⊕y=(x⊕y‬‬

‫ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ رواﺑﻂ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺟﺪول درﺳﺘﻲ و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ⊕ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت‬

‫اﻧﺤﺼﺎري ﺧﺎﺻﻴﺖ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺑﻮﻟﻲ ﻫﻢ ارزي ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ و ﺷﺮﻛﺖ ﭘﺬﻳﺮي را دارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬
‫‪A⊕B=B⊕A‬‬

‫و‬
‫‪(A⊕B)⊕C=A⊕(B⊕C)=A⊕B⊕C‬‬

‫اﻧﺤﺼﺎري ﺑﺪون ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺮ ﻋﻤﻞ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫‪OR‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دو ورودي ﮔﻴﺖ‬
‫اﻧﺤﺼﺎري ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮه را ﻧﻴﺰ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺗﻌﻮﻳﺾ اﻧﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ را ﺑﺪون ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪142‬‬

‫اﻧﺤﺼﺎري ﺑﺎ ورودي ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻣﺸﻜﻞ ﺳﺎﺧﺖ ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫را دارﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺗﺎﺑﻊ دو ورودي آن ﻫﻢ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﮔﻴﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫‪NOT‬‬ ‫و‬ ‫‪OR ،AND‬‬ ‫اﻧﺤﺼﺎري دو ورودي ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻴﺖﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺷﺪه در ﺷﻜﻞ ‪) 18-5‬اﻟﻒ( دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪x‬‬

‫‪x⊕y‬‬

‫‪y‬‬

‫)اﻟﻒ( ﺑﺎ ﮔﻴﺘﻬﺎي ‪AND-OR-NOT‬‬

‫‪x‬‬

‫‪x⊕y‬‬

‫‪y‬‬

‫)ب( ﺑﺎ ﮔﻴﺘﻬﺎي ‪NAND‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :18-5‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﮔﻴﺖ ‪XOR‬‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪NAND‬‬ ‫اﻧﺤﺼﺎري را ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﮔﻴﺖ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺷﻜﻞ‪) 18-5‬ب( ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي‬
‫دو ﻃﺒﻘﻪ دﻳﮕﺮ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫را اﺟﺮا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪارﻫﺎي‬ ‫)´‪(xy)´=(x´+y‬‬ ‫اول ﻋﻤﻞ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﮔﻴﺖ‬
‫ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ورودي ﻫﺎ را ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪(x´+y´) x + (x´+y´)y‬‬
‫‪= xy´ + x´y‬‬
‫‪.‬‬
‫‪=x⊕y‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪143‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬

‫اﻧﺤﺼﺎري ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد اﻳﻦ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ ﻣﺤﺪودي ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﻛﺮات ﺿﻤﻦ ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎً در‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺣﺴﺎﺑﻲ و ﺧﻄﺎﻳﺎﺑﻲ و ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺧﻄﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1-5-5‬ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد‬

‫اﻧﺤﺼﺎري ﺑﺎ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺳﻤﺒﻞ ⊕ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻋﻤﻠﮕﺮ‬

‫ﺑﻮﻟﻲ ﻣﻌﺎدﻟﺶ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺨﺼﻮص‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮه را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ زﻳﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪A⊕B⊕C= (AB´+A´B)C´+(AB+A´B´)C‬‬
‫‪= AB´C´+A´BC´+ABC +A´B´C‬‬
‫)‪= Σ(1,2,4,7‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ﺑﻮل ﺑﻪ وﺿﻮح ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ‪ OR‬اﻧﺤﺼﺎري ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 1‬اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﺣﺎﻟﺖ دو‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮه‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬ﻧﻴﺎز اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮه را ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد‬ ‫‪XOR‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻤﻞ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﻓﺮدي از ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻨﺘﺮم اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫‪XOR‬‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ﺣﺎﺻﻞ از ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﺗﻌﺪاد‬ ‫‪111‬‬ ‫و‬ ‫‪100 ،010 ،001‬‬ ‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﺪدي آﻧﻬﺎ‬
‫‪ 101 ،011 ،000‬و‪110‬‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻨﺘﺮوم دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﺗﺎﺑﻊ ﻟﺤﺎظ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻓﺮدي‬
‫‪n‬‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫‪XOR‬‬ ‫در ﻣﻘﺪار دودوﻳﻲ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻮده و ﺗﻌﺪاد زوﺟﻲ‬
‫ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﺪدي آﻧﻬﺎ ﺗﻌﺪاد‬ ‫‪2ˆn /2‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ‬
‫ﻓﺮدي ‪ 1‬دارد ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد ﺑﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ آن در ﻳﻚ ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻔﺎف ﺗﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺷﻜﻞ‪) 19-5‬اﻟﻒ(‬

‫ﻧﻘﺸﻪ را ﺑﺮاي ﺗﺎﺑﻊ ‪ XOR‬ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻨﺘﺮم ﺗﺎﺑﻊ ﻳﻚ ﻣﺮﺑﻊ در ﻣﻴﺎن ﺑﺎ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪144‬‬

‫دارﻧﺪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﻢ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد از ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻨﺘﺮﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ دودوﻳﻲ اش ﺗﻌﺪاد ﻓﺮدي‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪BC‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪BC‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪A 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪A 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫ب‪ -‬ﺗﺎﺑﻊ زوج‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد‬
‫´ )‪F=(A⊕B⊕C‬‬ ‫‪F=A⊕B⊕C‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ 19-5‬ﻧﻘﺸﻪ ﺗﺎﺑﻊ ‪ XOR‬ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮه‬

‫ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ زوج اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺷﻜﻞ‪) 19-5‬ب(‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ زوج ﺳﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ )از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ‪ 1‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد زوﺟﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ در ﻳﻚ ﻣﻴﻨﺘﺮم‪،‬‬
‫ﻣﻴﻨﺘﺮﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ در آن ‪ 1‬ﻧﻴﺴﺖ(‪.‬‬

‫‪A‬‬

‫‪B‬‬

‫‪C‬‬

‫)اﻟﻒ( ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد ﺳﻪ ورودي‬

‫‪A‬‬

‫‪B‬‬

‫‪C‬‬

‫)ب( ﺗﺎﺑﻊ زوج ﺳﻪ ورودي‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :20-5‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﻮاﺑﻊ ﻓﺮد و زوج‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪145‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬

‫ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد ‪ 3‬ورودي را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﮔﻴﺖ دو ورودي ﻫﻢ ﻃﺒﻖ ﺷﻜﻞ ‪) 20-5‬اﻟﻒ(‬

‫‪XNOR‬‬ ‫ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد ﺑﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﮔﻴﺖ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬
‫ﻃﺒﻖ ﺷﻜﻞ ‪) 20 -5‬ب( ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎ دﺳﺘﻜﺎري ﺟﺒﺮي‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫‪XOR‬‬ ‫اﻛﻨﻮن ﻋﻤﻠﻜﺮد‬
‫ﺟﻤﻊ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﻳﻢ‪.‬‬
‫‪A⊕B⊕C⊕D‬‬ ‫)‪=(AB´+A´B)⊕(CD´+C´D‬‬
‫)‪=(AB´+A´B)(CD+C´D´)+(AB+A´B´)(CD´+C´D‬‬

‫)‪=Σ(1,2,4,7,8,11,13,14‬‬

‫ﻣﻴﻨﺘﺮم وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻧﻴﻤﻲ از ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ داراي ﺗﻌﺪاد‬ ‫‪16‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه‬
‫در ﻣﻴﻨﺘﺮم‬ ‫‪1‬‬ ‫در ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﺪدي ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻧﻴﻤﻪ دﻳﮕﺮ داراي ﺗﻌﺪاد زوﺟﻲ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻓﺮدي‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺗﺎﺑﻊ در ﻧﻘﺸﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﻫﺮ ﻣﻴﻨﺘﺮم از اﻋﺪاد ﺳﻄﺮ و‬
‫ﺳﺘﻮن ﻣﺮﺑﻌﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮم را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬

‫‪CD‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪CD‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪A‬‬
‫‪00‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪01‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪B‬‬
‫‪B‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫ب‪ -‬ﺗﺎﺑﻊ زوج‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد‬
‫’)‪F= (A ⊕ B ⊕ C ⊕ D‬‬ ‫‪F= A ⊕ B ⊕ C ⊕ D‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :21-5‬ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮاي ﺗﺎﺑﻊ ‪ XOR‬ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه‬

‫ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد‬ ‫‪XOR‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻜﻞ ‪) 21-5‬اﻟﻒ( ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد ﻫﻢ‬ ‫‪1‬‬ ‫اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻘﺎدﻳﺮ دودوﻳﻲ ﻫﻤﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﺗﻌﺪاد ﻓﺮدي‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪146‬‬

‫ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ زوج اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺷﻜﻞ ‪) 21-5‬ب( ﺗﺎﺑﻊ زوج ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ‪ 1‬اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻌﺪاد زوﺟﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ در ﻣﻴﻨﺘﺮم ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 2-5-5‬ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﭼﻚ ﺗﻮازن‬

‫ﺗﻮاﺑﻊ ‪ XOR‬در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺪ ﻫﺎي ﻋﻴﺐ ﻳﺎب و ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻛﻨﻨﺪه ﺧﻄﺎ ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ اول ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﻴﺖ ﺗﻮازن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻄﺎ در ﺣﻴﻦ اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻴﺖ ﺗﻮازن‪ ،‬ﺑﻴﺘﻲ‬
‫اﺿﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎم دودوﻳﻲ ﻫﻤﺮاه ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺗﻌﺪاد ‪ 1‬ﻫﺎ را زوج ﻳﺎ ﻓﺮد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎم‪ ،‬از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻴﺖ ﺗﻮازن‪ ،‬ارﺳﺎل و ﺳﭙﺲ در ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻄﺎ ﭼﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺗﻮازن ﭼﻚ ﺷﺪه ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ارﺳﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﺧﻄﺎ اﻋﻼم ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺪاري ﻛﻪ ﺑﻴﺖ ﺗﻮازن را در ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﺪ ﺗﻮازن ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻣﺪاري ﻛﻪ‬
‫ﺗﻮازن را در ﺳﻤﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﭼﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﭼﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻮازن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻳﻚ ﭘﻴﺎم ﺳﻪ ﺑﻴﺘﻲ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻳﻚ ﺑﻴﺖ ﺗﻮازن زوج ارﺳﺎل ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ x‬و‪ y‬و‪z‬‬ ‫ﺟﺪول ﺷﻜﻞ‪ ،22-5‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ را ﺑﺮاي ﻣﻮﻟﺪ ﺗﻮازن ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺳﻪ ﺑﻴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﺎم را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ورودي ﺑﻪ ﻣﺪار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﺖ ﺗﻮازن ‪ ،P‬ﺧﺮوﺟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻃﻮري ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﻛﻞ ‪1‬ﻫﺎ را زوج ﻛﻨﺪ )از ﺟﻤﻠﻪ ‪ .(P‬از‬ ‫‪P‬‬ ‫ﺗﻮازن زوج‪ ،‬ﺑﻴﺖ‬
‫ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ زﻳﺮا ﺑﺮاي ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫‪P‬‬ ‫ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ‬

‫ﭘﻴﺎم ﺳﻪ ﺑﻴﺘﻲ‬ ‫ﺑﻴﺖ‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪P‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :22-5‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻣﻮﻟﺪ ﺗﻮازن زوج‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪147‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬

‫ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮه‬ ‫‪XOR‬‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫‪P‬‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫‪1‬‬ ‫دارﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻓﺮدي‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻮﻟﺪ ﺗﻮازن در ﺷﻜﻞ ‪) 23-5‬اﻟﻒ( ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﻪ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎم‪،‬‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﻴﺖ ﺗﻮازن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ارﺳﺎل ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﺪار ﭼﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻮازن ﺑﺮاي‬
‫ﭼﻚ ﻛﺮدن ﺧﻄﺎي ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ارﺳﺎل‪ ،‬وارد ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎ ﺗﻮازن‬
‫زوج ارﺳﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ درﻳﺎﻓﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺪاد زوﺟﻲ ‪ 1‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪x‬‬

‫‪y‬‬

‫‪z‬‬

‫)اﻟﻒ( ﻣﻮﻟﺪ ﺗﻮازن زوج ‪ 3‬ﺑﻴﺘﻲ‬

‫‪y‬‬

‫‪x‬‬

‫‪z‬‬

‫‪p‬‬
‫)ب( ﭼﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻮازن زوج ‪ 4‬ﺑﻴﺘﻲ‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :23 -5‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻮﻟﺪ و ﭼﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻮازن‬

‫‪P=x⊕y⊕z‬‬

‫ﺧﻄﺎ در ﺣﻴﻦ اﻧﺘﻘﺎل ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ درﻳﺎﻓﺘﻲ ﺗﻌﺪاد ﻓﺮدي ‪ 1‬دارد‪ ،‬و‬
‫‪C‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ رخ داد ﺧﻄﺎ در ﺣﻴﻦ اﻧﺘﻘﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﭼﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻮازن ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم رخ داد ﺧﻄﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ درﻳﺎﻓﺘﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻄﺎ رخ داده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺪول ﺷﻜﻞ‪ 24-5‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺑﺮاي‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻓﺮد‬
‫ﭼﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻮازن زوج اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪148‬‬

‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻫﺸﺖ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﺑﺎ ﻣﻘﺪار دودوﻳﻲ‬ ‫‪C‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫داراي ﺗﻌﺪاد ﻓﺮدي ‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‪) 23 -5‬اﻟﻒ( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻮازن را ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ XOR‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪C = x⊕y⊕z⊕p‬‬

‫ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ درﻳﺎﻓﺘﻲ‬ ‫ﭼﻚ ﺧﻄﺎي ﺗﻮازن‬

‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :24-5‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﭼﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻮازن زوج‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﭼﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻮازن در ﺷﻜﻞ‪) 23-5‬ب( ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﺗﺬﻛﺮ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻟﺪ ﺗﻮازن را ﺑﺎ ﻣﺪار ﺷﻜﻞ‪)23-5‬ب( ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮد ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ‬
‫ورودي ‪ p‬ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻖ ‪ 0‬ﻣﺘﺼﻞ ﮔﺮدد و ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ‪ p‬ﻧﺎم ﮔﺬاري ﺷﻮد دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫از ﮔﻴﺖ ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺰﻳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫‪z‬‬ ‫ﺑﻮده و ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ‬ ‫‪z⊕0=z‬‬

‫ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﻣﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﭼﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻮازن از ﻳﻚ ﻣﺪار ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮﻟﺪ ﺗﻮازن و ﻧﻴﺰ ﭼﻚ ﻛﻨﻨﺪه داراي ﻧﻴﻤﻲاز‬
‫ﻛﻞ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﺪدي آﻧﻬﺎ ﺗﻌﺪاد زوج ﻳﺎ ﻓﺮدي ‪ 1‬دارﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﺗﻮان‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪149‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬

‫ﻣﺘﻤﻢ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺎﺑﻌﻲ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد زوﺟﻲ‬ ‫‪XOR‬‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ‬ ‫‪XNOR‬‬ ‫ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ ﮔﻴﺖ واﻗﻊ در ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫‪XOR‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺘﻤﻢ ﻻزم را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ 6-5‬زﺑﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري )‪(HDL‬‬

‫زﺑﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﺨﺖاﻓﺰاري‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺨﺖ اﻓﺰار ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل را ﺑﻪ ﻓﺮم‬
‫ﻣﺘﻨﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ زﺑﺎن‪ ،‬ﻳﻚ زﺑﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﻳﺴﻲ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺧﺼﻮﺻﺎ‬
‫ﺣﻮل ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﺨﺖاﻓﺰاري و رﻓﺘﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان از آن‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ و دﻳﮕﺮ ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ زﺑﺎن ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ و ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻛﺮدن ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي‬ ‫‪HDL‬‬ ‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ و ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﻫﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ زﺑﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن ﺗﺒﺎدل ﺑﻴﻦ دو ﻃﺮاح ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬ﻣﺤﺘﻮاي زﺑﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﺛﺮ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻗﺎﺑﻞ ذﺧﻴﺮه ‪ ،‬ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ و ﭘﺮدازش ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﺮماﻓﺰار‬
‫ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﭘﺮدازش ‪ HDL‬دو ﻛﺎرﺑﺮد وﺟﻮد دارد‪:‬‬

‫ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي‬ ‫•‬

‫ﺳﻨﺘﺰ‬ ‫•‬

‫ﺷﺒﻴﻪﺳﺎزي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ از ﺳﺎﺧﺘﺎر و رﻓﺘﺎر ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﻄﻘﻲ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﻪ ﻛﻤﻚ‬

‫را ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮده و ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫‪HDL‬‬ ‫ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎز ﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮدار زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ رﻓﺘﺎر ﺳﺨﺖاﻓﺰار را ﻗﺒﻞ از‬
‫اﻣﻜﺎن ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻄﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ در ﻃﺮاﺣﻲ را ﺑﺪون‬ ‫‪HDL‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺧﻠﻖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ آن‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺣﻴﻦ ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬
‫رﻓﻊ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت‬ ‫‪HDL‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺻﻼح ﻋﺒﺎرت ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪150‬‬

‫ﻃﺮح را ﺗﺴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺴﺖ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻃﺮح‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ ﺻﺤﺖ ﻋﻤﻞ آن ﺑﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي ﻃﺮح و ﺗﺴﺖ آن ﺑﻪ‬ ‫‪HDL‬‬ ‫اﺑﺘﺪا در‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺴﺖ ﻛﻪ در ‪ HDL‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫در‬ ‫‪netlist‬‬ ‫ﺳﻨﺘﺰ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ آن از ﻗﻄﻌﺎت و اﺗﺼﺎل ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫‪netlist‬‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻟﻴﺴﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪HDL‬‬ ‫ﻣﺪل ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﺳﻄﺢ ﮔﻴﺖ را ﻣﻲﺗﻮان در ﺳﺎﺧﺖ ﻳﻚ ﻣﺪار ﻣﺠﺘﻤﻊ ﻳﺎ ﻃﺮح ﺑﻮرد ﻣﺪار ﭼﺎﭘﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻨﺘﺰ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻛﺎﻣﭙﺎﻳﻞ ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ در زﺑﺎن ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺎوت در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪،‬‬
‫در ﻋﻮض ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺪ ﻣﻨﺘﺞ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺎﻧﻚ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ در آن دﺳﺘﻮر‬
‫‪HDL‬‬ ‫اﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ ﺳﺨﺖاﻓﺰاري دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻛﺪ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻨﺘﺰ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮ روال ﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل را ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺷﺎﻣﻞ آن ﺑﺨﺶ از ﻳﻚ ﻃﺮاﺣﻲ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺗﻮﻣﺎﺗﻴﻚ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻧﺮماﻓﺰار‬
‫ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﺻﻨﻌﺖ ‪HDL‬ﻫﺎي اﻧﺤﺼﺎري ﻣﺘﻌﺪدي وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﺑﻪ‬ ‫‪HDL‬‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻳﺎ ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬دو اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ VHDL :‬و ‪ VHDL .Verilog HDL‬ﻳﻚ زﺑﺎن ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪IEEE‬‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ‬
‫وزارت دﻓﺎع ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺠﺎري و در داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ Verilog‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ زﺑﺎن اﻧﺤﺼﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ ‪ Cadence Data System‬ارﺗﻘﺎء‬
‫‪Open Verilog‬‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻌﺪ ﻛﻨﺘﺮل آن را ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫زﺑﺎن ﺳﺨﺖ ﺗﺮي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪Verilog‬‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺮد‪VHDL.‬‬ ‫)‪ (OVI‬ﻣﺤﻮل‬ ‫‪International‬‬

‫ﺑﺮاي ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﺳﺎدهﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ آن را در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده اﻳﻢ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫ﭼﻮن‪Verilog‬‬

‫ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﻨﻬﺎ درﺑﺎره‬ ‫‪Verilog HDL‬‬ ‫اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻫﺎي‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬ ‫‪Verilog‬‬

‫ﻧﻮﻋﻲ زﺑﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪151‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬

‫‪ 1-6-5‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﺪول‬

‫داراي دﺳﺘﻮر زﺑﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎً ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺠﺎزي ﻛﻪ در زﺑﺎن‬ ‫‪Verilog HDL‬‬ ‫زﺑﺎن‬
‫ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي‬ ‫‪100‬‬ ‫ﺣﺪود‬ ‫‪Verilog‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر روﻧﺪ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎ‪،‬‬
‫از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ‪ ،‬ﺣﺮوف ﻛﻮﭼﻚ و ﺷﻨﺎﺳﻪﻫﺎﻳﻲ دارد ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر زﺑﺎن را ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از ﻛﻠﻤﺎت ﻛﻠﻴﺪي اﻳﻦ زﺑﺎن ﻛﻪ از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح‬
‫ذﻳﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪module‬‬ ‫‪input‬‬ ‫‪wire‬‬ ‫‪Or‬‬
‫‪endmodule‬‬ ‫‪output‬‬ ‫‪and‬‬ ‫‪not‬‬

‫ﻫﺮ ﻣﺘﻦ ﺑﻴﻦ دو اﺳﻠﺶ )‪ (//‬و اﻧﺘﻬﺎي ﺧﻂ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫و ﻧﺎم ﻫﺎي ﺣﺴﺎس ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫‪Blank‬‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺪول ﻳﻚ ﺑﻠﻮك ﺳﺎﺧﺘﺎري اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪Verilog‬‬ ‫ﺣﺮوف ﺑﺰرگ و ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫‪end module‬‬ ‫آﻏﺎز و ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي‬ ‫‪module‬‬ ‫اﻳﻦ دﺳﺘﻮر ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﺮاي ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ زﺑﺎن ﻣﺜﺎل ﺳﺎدهاي را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ‪ HDL‬ﻣﺪار ﺷﻜﻞ‪ 25-5‬در ﻣﺜﺎل ‪ 3‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻄﻲ ﻛﻪ دو اﺳﻠﺶ‬
‫دارد ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت اﺳﺖ و ﻋﻤﻞ ﻣﺪار را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬دوﻣﻴﻦ ﺧﻂ‪ ،‬ﻣﺪول را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﺎم‬
‫و ﻟﻴﺴﺘﻲ از ﭘﻮرت ﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎم )در اﻳﻨﺠﺎ ‪ (smpl-circuit‬ﻳﻚ ﺷﻨﺎﺳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي ارﺟﺎع ﺑﻪ ﻣﺪول ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻨﺎﺳﻪ ﻫﺎ ﻧﺎم ﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ داده‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﻃﺮاﺣﻲ ﻗﺎﺑﻞ ارﺟﺎع ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ از ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي اﻟﻔﺒﺎ‬
‫ﻋﺪدي و زﻳﺮ ﺧﻂ )‪ (-‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺣﺴﺎس ﺑﻪ اﻧﺪازه اﻧﺪ‪ .‬ﺷﻨﺎﺳﻪ ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻛﺎراﻛﺘﺮ‬
‫اﻟﻔﺒﺎﻳﻲ و ﻳﺎ ﺧﻂ ﺗﻴﺮه ﺷﺮوع ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻋﺪد ﺷﺮوع ﻛﺮد‪.‬‬
‫راﺑﻄﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺪول ﺑﺮاي ﺗﺒﺎدل اﻃﻼﻋﺎت )ﻣﺨﺎﺑﺮه( ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل‬ ‫‪Port List‬‬

‫ﺑﻴﻦ ﭘﺮاﻧﺘﺰﻫﺎ ﻣﺤﺼﻮر ﺷﺪه و از‬ ‫ﻣﺪارﻧﺪ‪Port List.‬‬ ‫ﭘﻮرت ﻫﺎ‪ ،‬وروديﻫﺎ و ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي‬
‫وﻳﺮﮔﻮل ﺑﺮاي ﺟﺪا ﻛﺮدن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻟﻴﺴﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﺒﺎرت ﺑﺎ ﻧﻘﻄﻪ وﻳﺮﮔﻮل );(‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪152‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪:3‬‬
‫‪//Description of simple circuit‬‬
‫;)‪Module smpl-circuit (A ̦ B ̦ C ̦X ̦ Y‬‬
‫;‪Input A ̦ B ̦ C‬‬
‫;‪Output X ̦ Y‬‬
‫;‪Wire e‬‬
‫;)‪And g1 (e ̦A ̦ B‬‬
‫;)‪Not g2 (y ̦c‬‬
‫;)‪Or g3(x ̦e ̦ y‬‬
‫‪End module‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪e‬‬
‫‪g1‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪g3‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪g2‬‬ ‫‪y‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :25-5‬ﻣﺪاري ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻋﺒﺎرت ‪ HDL‬ﻣﺜﺎل ‪3‬‬

‫ﻫﻤﻪ ﻛﻠﻤﺎت ﻛﻠﻴﺪي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺮوف ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر وﺿﻮح ﺑﺎ ﺧﻂ ﭘﺮ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام‬ ‫‪output ،input‬‬ ‫رﻧﮓ ﭼﺎپ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ زﺑﺎن ﻧﻴﺎز ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻮرت ﻫﺎ ورودي و ﻛﺪام ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺗﺼﺎﻻت دروﻧﻲ در ﻧﻘﺶ ﺳﻴﻢﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎر‬ ‫‪wire‬‬ ‫ﺑﻮده و ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي‬ ‫‪e‬‬ ‫ﻣﺪار داراي ﻳﻚ اﺗﺼﺎل داﺧﻠﻲ در‬
‫ﻣﺪار ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫وﻏﻴﺮه و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺧﺮوﺟﻲ و‬ ‫‪g2‬‬ ‫و‬ ‫‪g1‬‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻫﺮ ﮔﻴﺖ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﺎم اﺧﺘﻴﺎري ﻣﺜﻞ‬
‫ورودي ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ وﻳﺮﮔﻮل از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪه و در داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰاﻧﺪ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﻮاره ﺧﺮوﺟﻲ در اﺑﺘﺪا ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺳﭙﺲ از آن ورودي ذﻛﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﮔﻴﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺪول ﺑﺎ‬ ‫‪y‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه ‪ ،‬داراي ﺧﺮوﺟﻲ ‪ x‬و ورودي ﻫﺎي ‪ e‬و‬ ‫‪g3‬‬ ‫ﻛﻪ‬ ‫‪OR‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪153‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬

‫ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻋﺒﺎرت ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ وﻳﺮﮔﻮل‬ ‫‪endmodule‬‬ ‫ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي‬
‫);( ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬وﻟﻲ ﭘﺲ از ‪ endmodule‬ﻧﻘﻄﻪ وﻳﺮﮔﻮل ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 2-6-5‬ﺗﺎﺧﻴﺮ در ﮔﻴﺖﻫﺎ‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻬﻢ در ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺪارات دﻳﺠﻴﺘﺎل‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﺗﺎﺧﻴﺮ در ﺑﻴﻦ ﮔﻴﺖﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻻزم اﺳﺖ ﻣﻘﺪاري ﺗﺎﺧﻴﺮ ﺑﻴﻦ ورودي ﺗﺎ‬ ‫‪HDL‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬در ‪ Verilog‬ﺗﺎﺧﻴﺮ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ واﺣﺪﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ و ﺳﻤﺒﻞ‬
‫‪ #‬ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ارﺗﺒﺎط ﻳﻚ واﺣﺪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ زﻣﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رﻫﻨﻤﻮن ﻛﺎﻣﭙﺎﻳﻠﺮ‬
‫)‪ (backquote‬ﺷﺮوع‬ ‫" " ̓‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬رﻫﻨﻤﻮنﻫﺎي ﻛﺎﻣﭙﺎﻳﻠﺮ ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻞ‬ ‫‪timescale‬‬

‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ رﻫﻨﻤﻮﻧﻲ ﻗﺒﻞ از اﻋﻼن ﻣﺪول ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺜﺎﻟﻲ از رﻫﻨﻤﻮن‬
‫‪ timescale‬در زﻳﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫̓‪timescale 1ns/ 100 Ps‬‬

‫ﻋﺪد اول ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه واﺣﺪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﺮاي زﻣﺎنﻫﺎي ﺗﺎﺧﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪد دوم دﻗﺘﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫‪0.1ns‬‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺤﺖ آن ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻫﺎ ﮔﺮد ﺷﺪه اﻧﺪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎز واﺣﺪ زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻨﻲ را‪ ،‬ﻣﺜﻞ ‪ ،1ns‬ﭘﻴﺶ ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪timescale‬‬

‫در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬واﺣﺪ زﻣﺎن ﭘﻴﺶ ﻓﺮض را اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻠﻲ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﺎﺧﻴﺮ در ﻫﺮ ﮔﻴﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪HDL‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪:4‬‬
‫ﮔﻴﺖﻫﺎي ‪ NOT ،OR ،AND‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻣﺎن ﺗﺎﺧﻴﺮ ‪ 20ns ،30ns‬و‪ 10ns‬را دارﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺪار‬
‫ﺗﻐﻴﺮ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ ﻃﺒﻖ ﺟﺪول ﺷﻜﻞ‪-5‬‬ ‫‪111‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪000‬‬ ‫ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي ﺷﻮد و ورودي ﻫﺎ از‬
‫‪ 26‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫از‬ ‫‪10ns‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﺎﺧﻴﺮ‬ ‫‪y‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ وارونﮔﺮ در‬
‫در‬ ‫‪x‬‬ ‫در‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺗﺎﺧﻴﺮ از‬ ‫‪30ns‬‬ ‫ﭘﺲ از‬ ‫‪e‬‬ ‫در‬ ‫‪AND‬‬

‫ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در ﻫﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪t=50ns‬‬ ‫ﻣﻲرود و ﺳﭙﺲ در‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫از‬ ‫‪t=30ns‬‬

‫ﻗﺒﻞ در ورودي اش اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ‬ ‫‪20ns‬‬ ‫از ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻛﻪ در‬ ‫‪OR‬‬ ‫در ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪154‬‬

‫ﺛﺒﺎت‬ ‫‪1‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﻐﻴﻴﺮات ورودي ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً در‬ ‫‪x‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﻳﻚ ﺟﺮﻗﻪ ﻣﻨﻔﻲ اﻳﺠﺎد‬ ‫‪20ns‬‬ ‫ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺧﻴﺮﻫﺎي ﮔﻴﺘﻲ ﻗﺒﻞ از آن ﺑﺮاي ﻣﺪت‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪//Description of circuit with delay‬‬
‫;) ‪Module circuit – with - delay (A ̦ B ̦ C ̦X ̦ Y‬‬
‫;‪Input A ̦ B ̦ C‬‬
‫;‪Output X ̦ Y‬‬
‫;‪Wire e‬‬
‫;)‪And # (30) g1 (e ̦A ̦ B‬‬
‫;)‪Or # (20) g3(x ̦e ̦ y‬‬
‫;)‪Not# (10) g2 (y ̦c‬‬
‫‪End module‬‬

‫واﺣﺪ زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ورودي‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ‬

‫)‪(ns‬‬ ‫‪ABC‬‬ ‫‪yex‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ اوﻟﻴﻪ‬ ‫‪-‬‬ ‫‪000‬‬ ‫‪101‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪101‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪001‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪001‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪010‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪010‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪011‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :26-5‬ﺟﺪول ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ ﻫﺎ ﭘﺲ از ﺗﺎﺧﻴﺮ‬

‫ﺑﺮاي ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي ﻳﻚ ﻣﺪار ﺑﺎ ‪ ،HDL‬ﻻزم اﺳﺖ ورودي ﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎز ﺑﻪ ﻣﺪار‬
‫ﻛﻪ ﻣﺤﺮك را ﺑﺮاي ﻳﻚ‬ ‫‪HDL‬‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﺧﺮوﺟﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﺮدد‪ .‬ﻳﻚ ﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫ﻃﺮح ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺴﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺪون آن ﻛﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ‬
‫اﺿﺎﻓﻲ را اراﺋﻪ ﻛﻨﻴﻢ روال را ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺳﺎده اي ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
155 NOR ‫ و‬NAND ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬

‫ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺴﺖ را ﺑﺮاي ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي ﻣﺪار ﺗﺎﺧﻴﺮ دار ﻧﺸﺎن‬ HDL ‫ اﻳﻦ ﻣﺜﺎل‬:5 ‫ﻣﺜﺎل‬
:‫ دو ﻣﺎژول در اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺴﺖ ﻟﺤﺎظ ﺷﺪه اﺳﺖ‬.‫ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫ﻣﺎژول ﻣﺤﺮك‬ •

‫ﻣﺎژول ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺪار‬ •

‫و‬ reg ‫ ورودي ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺪار ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي‬.‫ﭘﻮرت ﻧﺪارد‬ stimcrct ‫ﻣﺪول ﻣﺤﺮك‬
cwd ‫ﺑﺎ‬ circuit -with -delay .‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬ wire ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي‬
HDL ‫ ﻋﺒﺎرت‬5 ‫ ﻣﺜﺎل‬.‫ﻧﺎم ﮔﺬاري ﻳﺎ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
//stimulus for simple circuit
Module stimulus ;
reg A ̦ B ̦ C;
Wire X ̦ Y ;
circuit – with - delay cwd (A ̦ B ̦ C ̦X ̦ Y );
initial
begin
A= 1´ b0 ; B= 1´ b0 ; C= 1´ b0 ;
#100
A= 1´ b1 ; B= 1´ b1 ; C= 1´ b1 ;
#100 $ finish ;
End
endmodule
//Description of circuit with delay
Module circuit – with - delay (A ̦ B ̦ C ̦X ̦ Y );
Input A ̦ B ̦ C;
Output X ̦ Y ;
Wire e;
and # (30) g1(e ̦A ̦ B );
or # (20) g3(x ̦e ̦ y);
not# (10) g2(y ̦c );
endmodule

www.txt.ir
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪156‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ‪ initial‬ورودي ﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﻛﻠﻤﺎت ﻛﻠﻴﺪي ‪ begin‬و ‪ end‬را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در‬
‫̓ ‪ 1‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻳﻚ‬ ‫‪b0‬‬ ‫اﺳﺖ‪) .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ‪ B ،A‬و ‪ C‬ﺑﺎ‬ ‫‪ABC = 000‬‬ ‫آﻏﺎز‬
‫ﺛﺎﻧﻴﻪ دﻳﮕﺮ ﺷﺒﻴﻪﺳﺎزي ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫‪100ns‬‬ ‫رﻗﻢ دودوﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ (.‬ﭘﺲ از‬
‫ﻃﻮل ﻣﻲ ﻛﺸﺪ‪.‬‬ ‫‪200ns‬‬ ‫‪ $‬ﻳﻚ ﺗﻜﻠﻴﻒ در ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺳﺖ‪ (.‬زﻣﺎن ﻛﻞ ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي‬ ‫)‪finish‬‬

‫ورودي ﻫﺎي ‪ B ،A‬و ‪ C‬ﭘﺲ از ‪ ،100ns‬از ‪ 0‬ﺑﻪ ‪ 1‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬در اوﻟﻴﻦ ‪ ،10ns‬ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﭘﺲ از‬ ‫‪y‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪30ns‬‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ‪ x‬ﻫﻢ در اوﻟﻴﻦ‬ ‫‪y‬‬

‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪150ns‬‬ ‫ﻣﻲ رود و در‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫از‬ ‫‪130ns‬‬ ‫ﭘﺲ از‬ ‫‪x‬‬ ‫ﻣﻲ رود‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫از‬ ‫‪110ns‬‬

‫ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ دﻗﻴﻘﺎً در ﺟﺪول ‪ 3-5‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ 3-6-5‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ‬

‫ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﺪاوم ﻳﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻛﻠﻤﻪ‬ ‫‪Verilog HDL‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ در‬
‫ﻛﻪ ﭘﺲ از آن ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ آﻣﺪه ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻔﻜﻴﻚ‬ ‫‪assign‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪي‬
‫از ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي )&(‪ (l) ،‬و )~( ﺑﻪ‬ ‫‪Verilog HDL ،OR‬‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ ﺟﻤﻊ ﺣﺴﺎﺑﻲ از ﻋﻼﻣﺖ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺪار ﺳﺎده‬ ‫‪NOT‬‬ ‫و‬ ‫‪OR ،AND‬‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاي‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 25-5‬ﺑﺎ ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ ﻋﺒﺎرت زﻳﺮ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫; )‪assign x = ( A & B) l ~ C‬‬

‫‪HDL‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ :6‬ﻋﺒﺎرت‬

‫اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺪاري ﻛﻪ ﺑﺎ دو ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬
‫‪x = A + + BC B´D‬‬
‫´‪y = B´C + BC´D‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬دو ﻋﺒﺎرت‬ ‫‪D‬‬ ‫و‬ ‫‪C ،B ،A‬‬ ‫و ﭼﻬﺎر ورودي‬ ‫‪y‬‬ ‫و‬ ‫‪x‬‬ ‫ﻣﺪار داراي دو ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫‪ assign‬ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻮل را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪// circuit specified with Boolean expressions‬‬
‫;)‪Module circuit – bln (x ̦ y ̦ A ̦B ̦ C ̦ D‬‬
‫;‪Input A ̦ B ̦ C ̦ D‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪157‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬

‫;‪Output X ̦ Y‬‬
‫;)‪Assign x = A | (B&C) | (~B & D‬‬
‫;)‪Assign y = (~B & C) | (B & ~C & ~D‬‬
‫‪End module‬‬

‫درﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﺗﺮﺳﻴﻢ در ﻳﻚ‬ ‫‪HDL‬‬ ‫دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺪار دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫‪HDL‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﻣﺪاري‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺰﻳﺖ‬
‫ﭘﺮدازش ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫و ﻏﻴﺮه ﺑﻪ‬ ‫‪or ،and‬‬ ‫ﮔﻴﺖﻫﺎي ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ در ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻫﺎي ‪ ،HDL‬ﺑﺎ ﻟﻐﺎت ﻛﻠﻴﺪي‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ‪ Primitives‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻧﺎم ﮔﺬاري ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫‪Primitive‬ﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﺑﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪول اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺪارﻫﺎ‬
‫ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از راه ﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﺪار ﺑﻪ ﻓﺮم‬ ‫‪UDP‬‬ ‫را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺎرﺑﺮ ﻳﺎ‬
‫‪module‬‬ ‫از ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي‬ ‫‪UDP‬‬ ‫ﺟﺪول‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ آن ﺑﺎ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻫﺎي‬
‫)اﺻﻠﻲ( ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬ ‫‪primitive‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻋﻮض ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي‬
‫راه ﻣﻌﺮﻓﻲ ‪ primitive‬اراﺋﻪ ﻳﻚ ﻣﺜﺎل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻚ ‪ UDP‬را ﺑﺎ ﻳﻚ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﻞ آن ﺑﺮ‬ ‫‪HDL‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ :7‬ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺎس دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻳﻚ ﻧﺎم و ﻟﻴﺴﺖ ﭘﻮرت ﻫﺎ‬ ‫‪Primitive‬‬ ‫از ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي‬
‫آورده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻛﻠﻤﻪ‬
‫و ﻗﺒﻞ از ﻫﻤﻪ در ﻟﻴﺴﺖ ﭘﻮرت اﻋﻼم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻌﺪاد ورودي‬ ‫‪output‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪي‬
‫)‪ (input‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻌﺮﻓﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻋﻼم ‪ input‬ﺑﺎ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻘﺎدﻳﺮﺷﺎن در‬
‫ﺟﺪوﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ در داﺧﻞ‬
‫ﻣﺤﺼﻮر ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ورودي ﺑﺎ )‪ (:‬ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪endtable‬‬ ‫و‬ ‫‪table‬‬ ‫ﻛﻠﻤﺎت ﻛﻠﻴﺪي‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﻤﻮاره آﺧﺮﻳﻦ وارده در ﻫﺮ ﺳﻄﺮ اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ از آن );( ﻣﻲ آﻳﺪ و در ﭘﺎﻳﺎن‬
‫‪ endprimitive‬ذﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ 158

//User defined primitive (UDP)

Primitive crctp ( x ̦ A ̦ B ̦ C);
Output X;
Input A ̦ B ̦ C;
// Truth table for x(A ̦ B ̦ C )= ∑(0 ̦ 2 ̦ 4 ̦ 6 ̦ 7 )
table
// A B C : X (note that this is only a comment )
0 0 0 : 1;
0 0 1 : 0;
0 1 0 : 1;
0 1 1 : 0;
1 0 0 : 1;
1 0 1 : 0;
1 1 0 : 1;
1 1 1 : 1;
Endtable
Endprimitive

// Instantiate primitive
Module declare- crctp ;
Reg x ̦ y ̦ z ;
Wire w;
Crcpt ( w ̦ x ̦y ̦ z );
endmodule

‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه در ﺑﺎﻻي ﺟﺪول ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻮده و ﺑﻪ‬
‫ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ورودي ذﻛﺮ‬.‫ﻣﻨﻈﻮر آﺷﻨﺎﻳﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ‬
.‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‬ Primitive ‫ﻧﻴﺰ ﻣﺜﻞ‬ UDP ‫ ﻳﻚ‬.‫ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲ دﻫﺪ‬
ً‫ﻣﺜﻼ‬
Crctp (w, x, y, z)

‫ﻣﺪاري ﺑﺎ ﺗﺎﺑﻊ‬
W(x, y, z) = Σ(0, 2, 4, 6, 7)

www.txt.ir
‫‪159‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬و ‪NOR‬‬

‫اﻳﻦ‬ ‫‪Verilog HDL‬‬ ‫را ﭘﻴﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ‬ ‫‪w‬‬ ‫و ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪z‬‬ ‫و‬ ‫‪y‬‬ ‫و‬ ‫‪x‬‬ ‫و ورودي ﻫﺎي‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬دﻳﮕﺮ ‪HDL‬ﻫﺎ و ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻃﺮاﺣﻲ‬ ‫‪UDP‬‬ ‫ﻧﻮع ﺗﻮﺻﻴﻒ را ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي‬
‫ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي )‪ (CAD‬روالﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖ آوردن‬ ‫‪CAD‬‬ ‫ﺻﻮرت ﺟﺪول اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﺪاول ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻧﺮماﻓﺰار‬
‫را ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﻣﺜﺎلﻫﺎي‬ ‫‪HDL‬‬ ‫ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮔﻴﺘﻲ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﭘﺮدازش ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪،‬‬
‫ﺳﺎده اي از ﻣﺪل ﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ را اراﺋﻪ دادﻳﻢ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪160‬‬

‫ﺳﺆاﻻت‬

‫‪ -1‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NAND‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪F = xy´ + x´y + z‬‬

‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي‬ ‫‪NAND‬‬ ‫‪ -2‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ و ﮔﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫´‪F = A´ (CD´ + B) + BC‬‬

‫‪ -3‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NOR‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫)´‪F = (AB´ + A´B) (C + D‬‬

‫‪ -4‬ﺗﺎﺑﻊ زﻳﺮ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪارﻫﺎي ‪ AND-OR-INVERT‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫´)‪F=(AB+CD+E‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪6‬‬

‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬
‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺻﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه روﺷﻬﺎي ﺗﺤﻠﻴﻞ و‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﻧﻮاع ﻣﺪارﻫﺎي ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه و ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻛﻨﻨﺪه در‬
‫ﺣﺎﻻت دودوﻳﻲ و دﻫﺪﻫﻲ اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺒﺎرات ﺿﺮب دودوﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻋﻨﺎوﻳﻦ زﻳﺮ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬ ‫•‬

‫روش ﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬ ‫•‬

‫اﻧﻮاع ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪهﻫﺎ و ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮔﺮﻫﺎ‬ ‫•‬

‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺿﺮب دودوﻳﻲ‬ ‫•‬

‫ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪﮔﺮﻫﺎ‬ ‫•‬

‫‪ 1-6‬ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻧﻜﺎت ﻣﻬﻢ در ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‪،‬‬
‫ﺑﺤﺚ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﻮدن و ﻳﺎ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﻮدن ﻣﺪار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪162‬‬

‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻬﻢ در دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺪارﻫﺎي‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ در ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺗﻌﺪادي ﮔﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ آﻧﻬﺎ در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ‬
‫از زﻣﺎن ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ورودي ﻫﺎي ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ورودي ﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺪار‪ ،‬ﭘﺮدازﺷﻲ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻧﻴﺰ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ورودي ﻫﺎ و ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﺎﻓﻈﻪ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻓﻌﻠﻲ ورودي ﻫﺎ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ورودي ﻫﺎي‬
‫ﻗﺒﻠﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮده و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺪار ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺣﺎﻻت داﺧﻠﻲ و ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ورودي ﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي‪ ،‬ﮔﻴﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬و ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎﻳﻲ را از ورودي ﻫﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده و‬
‫ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮآﻳﻨﺪ اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ ﻣﻔﺮوض‬
‫در ورودي را ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز در ﺧﺮوﺟﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﻛﻠﻲ ﻳﻚ ﻣﺪار‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ در ﺷﻜﻞ‪ 1-6‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪N‬‬ ‫‪M‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ورودي‬ ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ ﺧﺮوﺟﻲ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :1-6‬ﻧﻤﻮدار ﺑﻠﻮﻛﻲ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪163‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ‬ ‫‪m‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ ورودي از ﻣﻨﺒﻊ ﺑﻴﺮوﻧﻲ درﻳﺎﻓﺖ و‬ ‫‪n‬‬

‫ﺑﻴﺮوﻧﻲ ارﺳﺎل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ ورودي و ﻳﺎ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫‪1‬‬ ‫و‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻳﻦ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ و ﻣﻘﺼﺪ‪ ،‬ﺛﺒﺎت ﻫﺎي ذﺧﻴﺮهﺳﺎزي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺛﺒﺎت ﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬
‫ﮔﻴﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر روﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻞ ﻣﺪار ﺑﺎ ﻧﺎم ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ‪ n‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ورودي‪ 2ˆ n ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻤﻜﻦ دودوﻳﻲ از وروديﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻤﻜﻦ از ورودي ﻫﺎ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻣﻘﺪار ﺑﺮاي ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ از‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬ ‫‪m‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي ﻟﻴﺴﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎﻳﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ورودي ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از داﻧﺶ ﻓﺼﻞ ﻫﺎي ﻗﺒﻞ‪،‬‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺣﺴﺐ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ را ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺣﻞ ﻣﺜﺎل ﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ‬
‫از ﺗﻮاﺑﻊ اﺻﻠﻲ ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي درك ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻣﺘﻌﺪدي وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﻪ ﻛﺮات‬

‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪارﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﺘﻤﻊ در دﺳﺘﺮس ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﻄﻌﺎت‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺗﻮاﺑﻊ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺧﺎﺻﻲ را ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً در ﻃﺮاﺣﻲ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻣﻮرد ﻧﻴﺎزﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺮا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺪارﻫﺎي‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻔﺮﻳﻖﮔﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪﮔﺮﻫﺎ‪ ،‬دﻳﻜﺪرﻫﺎ‪ ،‬اﻧﻜﺪرﻫﺎ و‬
‫ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮﻫﺎ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻄﻌﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﺠﺘﻤﻊ ‪) MIS‬ﻣﺠﺘﻤﻊ‬
‫ﺑﺎ ﻓﺸﺮدﮔﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ( در دﺳﺘﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ در ﻣﺪارﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه ‪ ،VLSI‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺪارات‬
‫ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺧﺎص )‪ ،(ASIC‬ﺳﻠﻮل ﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻫﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮاﺑﻊ ﺳﻠﻮل ﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫‪MIS‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻜﻞ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در ﻃﺮاﺣﻲ‬ ‫‪VLSI‬‬ ‫در داﺧﻞ ﻣﺪارﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﭼﻨﺪ ‪ ،IC‬وﺻﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪164‬‬

‫‪ 2-6‬روش ﺗﺤﻠﻴﻞ‬

‫در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﺎﺑﻌﻲ را ﻛﻪ ﻣﺪار ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻔﺮوض آﻏﺎز ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﺪول‬
‫درﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ از ﻋﻤﻞ ﻣﺪار ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺎ ﻧﺎم‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﻳﺎ ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ از ﻛﺎر آن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﻮر دﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﻳﺎ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي اﺟﺮا ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫اوﻟﻴﻦ ﻗﺪم در ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻳﻢ ﻣﺪار از ﻧﻮع ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺣﺎوي ﮔﻴﺖﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﭘﺴﺨﻮرد ﻳﺎ‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺴﻴﺮ ﭘﺴﺨﻮرد‪ ،‬اﺗﺼﺎﻟﻲ اﺳﺖ از ﺧﺮوﺟﻲ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ﺑﻪ ورودي ﮔﻴﺖ‬
‫دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺨﺶ ورودي آن را )ﮔﻴﺖ ﺧﺮوﺟﻲ( ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي‬
‫ﭘﺴﺨﻮردي در ﻳﻚ ﻣﺪار دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺷﺪ ﻣﺪار از ﻧﻮع ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﺧﺮوﺟﻲ ﻳﺎ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺪار ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﺪار را از ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﺣﺎﺻﻞ ﻳﺎ ﺟﺪاول درﺳﺘﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻗﺒﻠﻲ و آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻻزم ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺪارﻫﺎﻳﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 1-2-6‬ﺗﻬﻴﻪ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﺧﺮوﺟﻲ از ﻳﻚ ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬

‫ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﺧﺮوﺟﻲ از ﻳﻚ ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻛﺮد‪:‬‬

‫ﺗﻤﺎم ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﮔﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ورودي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي دﻟﺨﻮاه‬
‫ﻧﺎم ﮔﺬاري ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺮ ﮔﻴﺖ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﮔﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻌﻲ از‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪165‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي و ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺮﭼﺴﺐ ﺧﻮرده ﻗﺒﻠﻲ اﻧﺪ را ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي اﺧﺘﻴﺎري دﻳﮕﺮي‬
‫ﺑﺮﭼﺴﺐ ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﻴﺖﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﺧﺮوﺟﻲ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 2‬را ﺗﺎ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﻣﺪار اداﻣﻪ دﻫﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺗﻮاﺑﻊ‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه در ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ ﺧﺮوﺟﻲ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي اوﻟﻴﻪ ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫آورﻳﺪ‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺷﻜﻞ‪ 2-6‬روال ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ F1‬و‪F2‬‬ ‫و دو ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪C‬‬ ‫و‬ ‫‪B ،A‬‬ ‫دارﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺪار داراي ﺳﻪ ورودي دودوﻳﻲ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫‪ T1‬و‪ .T2‬ﺧﺮوﺟﻲ‪F2‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي اﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‬
‫ﺳﺎدﮔﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺳﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬
‫از‪:‬‬
‫‪F2 = AB + AC + BC‬‬
‫‪T1 = A + B + C‬‬
‫‪T2 = ABC‬‬

‫اﻛﻨﻮن ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ را ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫‪T3 = F´2 T1‬‬
‫‪F1 = T3 + T2‬‬

‫و ‪ ،C‬ﻳﻜﺴﺮي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻓﺮم زﻳﺮ‬ ‫‪B ،A‬‬ ‫ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬ ‫‪F1‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖ آوردن‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪:‬‬
‫‪F1=T3+ T2‬‬ ‫‪= F´2 T1 + ABC‬‬
‫‪.‬‬
‫‪= (AB + AC + BC)´(A + B + C)+ ABC‬‬
‫‪.‬‬
‫‪= (A´+B´) (A´+C´) (B´+C´) (A + B + C)+ ABC‬‬
‫‪.‬‬
‫‪= (A´+B´C´)(AB´+AC´+BC´+B´C)+ABC‬‬
‫‪.‬‬
‫‪= A´BC´ +A´B´C +AB´C´ +ABC‬‬

‫اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ را دﻧﺒﺎل ﻛﺮده و ﻋﻤﻞ اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺪار‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺪار را از ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﻓﻮق رﺳﻢ ﻛﺮده و ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻋﻤﻠﻴﺎت‬
‫آﺷﻨﺎ را ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻴﻢ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪166‬‬

‫‪ 2-2-6‬ﺗﻬﻴﻪ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ از ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬

‫ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺪار‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫روﻧﺪي ﺳﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ از ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﺑﺪون ﻧﻴﺎز ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ زﻳﺮ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪T2‬‬
‫‪B‬‬
‫‪C‬‬
‫‪F1‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪T1‬‬
‫‪B‬‬
‫‪C‬‬

‫‪T3‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪F´2‬‬

‫‪B‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪F2‬‬

‫‪C‬‬

‫‪B‬‬

‫‪C‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-6‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺗﺤﻠﻴﻞ‬

‫‪2ˆn‬‬ ‫ورودي‬ ‫‪n‬‬ ‫‪ .1‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي در ﻣﺪار را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ از وروديﻫﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﻋﺪاد دودوﻳﻲ را در ﺟﺪول از‬
‫‪ 0‬ﺗﺎ ‪ 2ˆn- 1‬ﻟﻴﺴﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﮔﻴﺖ ﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ را ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي دﻟﺨﻮاه ﺑﺮﭼﺴﺐ ﺑﺰﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪167‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫‪ .3‬ﺑﺮاي آن دﺳﺘﻪ از ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖﻫﺎ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ را ﺑﻪدﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه‬
‫ﻗﺒﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﺮوﻳﺪ ﺗﺎ ﺳﺘﻮن ﻫﻤﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪار ﺷﻜﻞ‪ 2-6‬ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﺟﺪول ﺷﻜﻞ‪ ،3-6‬ﻫﺸﺖ‬
‫ﺑﺮاي‪F2‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻤﻜﻦ را ﺑﺮاي ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ورودي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‬
‫و‪ C‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻛﻪ دو ﻳﺎ ﺳﻪ‬ ‫‪B ،A‬‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫ورودي ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 1‬دارد‪ F2 ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ‪ F´2‬ﻣﺘﻤﻢ ‪ F2‬اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺪاول‬
‫‪T3‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار‬ ‫‪ OR‬و‪AND‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻮاﺑﻊ‬ ‫‪ T 1‬و ‪T2‬‬ ‫درﺳﺘﻲ ﺑﺮاي‬
‫اﺳﺖ‪،‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ T3‬ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫و‪ F´2‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬ ‫دو‪T1‬‬ ‫و ´‪ F‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬وﻗﺘﻴﻜﻪ ﻫﺮ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪T1‬‬ ‫از‬
‫در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ‪ T3‬ﺑﺮاﺑﺮ‪ 0‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ‪ F1‬ﺑﺮاي آن دﺳﺘﻪ از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ‪ 1‬اﺳﺖ‬
‫‪B ،A‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺑﺮاي‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻳﺎ ﻫﺮ دو ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪T3‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫آﻧﻬﺎ‪T2‬‬ ‫ﻛﻪ در‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﺪول ﺑﺎ ﺟﺪول ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺨﺶ ‪ 4-6‬ﺑﺎ‬ ‫‪F2‬‬ ‫و‬ ‫‪ C‬و‪F1‬‬ ‫و‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ‪ x‬و‪ y‬و ‪ z‬و ‪ S‬و ‪ C‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪F2‬‬ ‫‪F´2‬‬ ‫‪T1‬‬ ‫‪T2‬‬ ‫‪T3‬‬ ‫‪F1‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :3-6‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺷﻜﻞ ‪2-6‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪168‬‬

‫‪ 3-6‬روش ﻃﺮاﺣﻲ‬

‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺴﺌﻠﻪ آﻏﺎز و ﺑﻪ ﻓﺮم ﻧﻤﻮدار ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫روال ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺪار ﺗﻌﺪاد ورودي ﻫﺎ و ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮده و‬ ‫•‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام ﺳﻤﺒﻠﻲ ﺗﺨﺼﻴﺺ دﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وروديﻫﺎ و ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﻣﺪار را ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫•‬

‫ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ ﺳﺎده ﺷﺪه را ﺑﺮاي ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي‬ ‫•‬

‫ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ را رﺳﻢ ﻛﺮده و ﺻﺤﺖ ﻃﺮاﺣﻲ را ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬ ‫•‬

‫ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‪ ،‬از ﺳﺘﻮنﻫﺎي ورودي و ﺳﺘﻮنﻫﺎي ﺧﺮوﺟﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ورودي ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬ ‫‪2ˆn‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﺘﻮن ﻫﺎي ورودي از‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ دودوﻳﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ از ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺑﻴﺎن ﺷﺪه در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺗﻮاﺑﻊ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه در ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ دﻗﻴﻘﻲ از ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ را ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻟﻔﻈﻲ ﺻﺤﻴﺢ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ از اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮ ﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬اﻏﻠﺐ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻟﻔﻈﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻏﻠﻂ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻏﻠﻄﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻮاﺑﻊ دودوﻳﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه در ﺟﺪول ﺑﺎ روش ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺘﻜﺎري‬
‫ﺟﺒﺮي‪ ،‬ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﺎدهﺳﺎزي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﺳﺎده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎً‬
‫ﻋﺒﺎرات ﺳﺎده ﺷﺪه ﻣﺘﻌﺪدي ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮﻳﻦ راه اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد‪ .‬در‬
‫ﻳﻚ ﻛﺎرﺑﺮد ﺧﺎص‪ ،‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در اﻧﺘﺨﺎب ﻳﻚ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻃﺮح‬
‫ﻋﻤﻠﻲ ﻗﻴﻮدي ﭼﻮن ﺗﻌﺪاد ﮔﻴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ورودي ﻫﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‪ ،‬زﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎر ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎ‬
‫در ﮔﻴﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﺗﺼﺎﻻت داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ راه اﻧﺪازي ﻫﺮ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪169‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫ﮔﻴﺖ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺎ ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﺠﺘﻤﻊ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬را در ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﺣﺎﻻت ﺳﺎده ﺳﺎزي ﺑﺎ ﺗﺼﺪﻳﻖ و ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻳﻚ ﻫﺪف ﺳﺎده‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﻓﺮم اﺳﺘﺎﻧﺪارد آﻏﺎز ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺑﺮآورده ﻛﺮدن دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻴﺎر ﻫﺎي رﻓﺘﺎري‬
‫ﭘﻴﺶ ﻣﻲ رود‪.‬‬

‫‪ 1-3-6‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﻫﺎي ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻋﺪاد در ﻣﺒﻨﺎﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت‬

‫وﺟﻮد ﻛﺪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﻣﺘﻨﻮع ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن اﺟﺰاء اﻃﻼﻋﺎت ﮔﺴﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻛﺪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻻزم اﺳﺖ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ورودي ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ دﻳﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ دو ﺳﻴﺴﺘﻢ از‬
‫ﻛﺪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن اﻃﻼﻋﺎت ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﻣﺒﺪل ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﻦ آن دو‬
‫ﻗﺮار داده ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻳﻚ ﻣﺒﺪل ﻛﺪ ﻣﺪاري اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺳﻴﺴﺘﻢ را‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي‬
‫ﻛﺪ دودوﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺳﺎزﮔﺎر ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻛﺪ دودوﻳﻲ ‪ ،B‬ﺧﻄﻮط ورودي ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺑﻴﺘﻲ‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺪ دودوﻳﻲ‬
‫‪B‬‬ ‫را ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻤﻮده و ﺧﻄﻮط ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻛﺪ‬ ‫‪A‬‬ ‫اﺟﺰاء ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻛﺪ‬
‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﮔﻴﺖ ﻫﺎ اﻳﻦ ﺗﺒﺪﻳﻞ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫روش ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺎ ﻣﺜﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﻫﺪﻫﻲ ﻛﺪ ﺷﺪه ﺑﻪ دودوﻳﻲ )‪ (BCD‬را ﺑﻪ ﻛﺪ اﻓﺰوﻧﻲ‪-‬‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺮ ﻛﺪ‪ ،‬از ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻳﻚ رﻗﻢ‬
‫دﻫﺪﻫﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ ورودي و ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺧﺮوﺟﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬
‫‪z‬‬ ‫و‬ ‫‪y ،x‬‬ ‫و ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺧﺮوﺟﻲ را ﺑﺎ ‪،w‬‬ ‫‪D‬‬ ‫و‬ ‫‪C ،B‬‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ را ﺑﺎ ‪،A‬‬
‫ﻧﺎم ﮔﺬاري ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ورودي ﻫﺎ و ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ در ﺟﺪول ﺷﻜﻞ ‪4-6‬‬
‫ﻋﺪد‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ اﻧﺪ وﻟﻲ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫‪16‬‬ ‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ داراي‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﻴﺘﻲ ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه ﺑﺮاي ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي‬ ‫‪6‬‬ ‫از آﻧﻬﺎ در ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻧﺪارﻧﺪ و ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ در‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪170‬‬

‫‪1‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ رخ ﻧﻤﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد و اﻳﻦ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ از آن ﻣﺪار ﺳﺎدهﺗﺮي ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ورودي ‪BCD‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻛﺪ اﻓﺰوﻧﻲ‪3 -‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪W‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪Z‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :4-6‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺪ‬

‫ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎ در ﺷﻜﻞ‪ 5 - 6‬ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل ﺧﺮوﺟﻲ ﺳﺎده ﺷﺪه رﺳﻢ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﭼﻬﺎر ﻧﻘﺸﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﻣﺪار ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﭼﻬﺎر‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ورودي ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪1 .‬ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﺮﺑﻊ ﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ از ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ‪1‬ﻫﺎ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻚ ﺗﻚ ﺳﺘﻮنﻫﺎي‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ را‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ در ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺳﺘﻮن زﻳﺮ ﺧﺮوﺟﻲ ‪ z‬داراي ﭘﻨﺞ ﻋﺪد‬
‫‪z‬‬ ‫‪ 1‬اﺳﺖ ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ ‪ z‬داراي ﭘﻨﺞ ‪ 1‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻴﻨﺘﺮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ زده‬ ‫‪X‬‬ ‫ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ‬ ‫‪15‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﺶ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ از‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ آن ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺳﺎده ﺳﺎزي ﺗﻮاﺑﻊ در ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮبﻫﺎ در زﻳﺮ ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮار دو ﺳﻄﺤﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ‬

‫آورد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻓﺮم ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺪار‬
‫را ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻛﻨﺪ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرات ﺣﺎﺻﻞ در ﺷﻜﻞ‪ 5-6‬را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﮔﻴﺖﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻲﺗﻮان درﺳﺘﻜﺎري ﺟﺒﺮي ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻜﺎري ﺟﺒﺮي ﻛﻪ در زﻳﺮ آﻣﺪه‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪171‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫‪CD‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪CD‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪AB 00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪AB‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪00‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪01‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫´‪Z=D‬‬ ‫´‪Y=CD + C´D‬‬
‫‪CD‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪CD‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪AB‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪AB‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪00‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪00‬‬

‫‪01‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫´‪X= B´C+B´D+BC´D‬‬ ‫‪W= A+BC+BD‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :5-6‬ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي ﺗﺒﺪﻳﻞ ‪ BCD‬ﺑﻪ اﻓﺰوﻧﻲ‪3 -‬‬

‫اﺳﺖ اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮي ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﺧﺮوﺟﻲ را وﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﺳﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﺳﻄﺮ و‬
‫ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻮاﺑﻊ را ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ در ﺷﻜﻞ‪ 6-6‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﻴﺖ ‪ OR‬ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ اش )‪ (C+D‬اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي در ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻫﺮ ﺳﻪ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪون اﺣﺘﺴﺎب ﮔﻴﺖ ﻫﺎي وارون ﮔﺮ در ورودي‪ ،‬ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺑﻪ‬
‫ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬در‬ ‫‪OR‬‬ ‫و ﺳﻪ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﮔﻴﺖ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪172‬‬

‫´‪D‬‬ ‫‪z‬‬

‫‪CD‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪y‬‬

‫‪C‬‬

‫´ )‪(C +D‬‬

‫‪C +D‬‬

‫‪B‬‬
‫‪x‬‬

‫‪w‬‬

‫‪A‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :6 -6‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ ‪ BCD‬ﺑﻪ اﻓﺰوﻧﻲ‪3 -‬‬

‫و ﻳﻚ وارون ﮔﺮ اﺣﺘﻴﺎج‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺷﻜﻞ‪ 6-6‬ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﮔﻴﺖ ‪ ،AND‬ﭼﻬﺎر ﮔﻴﺖ‬
‫دارد‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ ورودي ﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻳﺎ ﻧﺮﻣﺎل در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي اول ﺑﻪ‬
‫وارون ﮔﺮﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ‪ B‬و ‪ C‬و ‪ D‬ﻧﻴﺎز ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﻲ در ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي دوم‬

‫‪w‬‬ ‫‪= A + BC + BD‬‬

‫‪.‬‬ ‫)‪= A + (C+D‬‬
‫‪.‬‬
‫‪x‬‬ ‫´‪= B´C + B´D +BC´D‬‬
‫‪.‬‬ ‫´‪= B´(C +D)+BC´D‬‬
‫‪.‬‬ ‫´)‪=B´(C+D)+B(C+D‬‬
‫‪.‬‬
‫‪y‬‬ ‫´‪= CD + C´D‬‬
‫‪.‬‬ ‫´)‪= CD + (C+D‬‬
‫‪.‬‬
‫‪z‬‬ ‫´‪= D‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪173‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫ﻓﻘﻂ ‪ B‬و ‪ D‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ وارون ﮔﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 4-6‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎ و ﺗﻔﺮﻳﻖﮔﺮﻫﺎي دودوﻳﻲ‬

‫اﺻﻠﻲﺗﺮﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺣﺴﺎﺑﻲ ﺟﻤﻊ دو رﻗﻢ دودوﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﻊ ﺳﺎده ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻬﺎر ﻋﻤﻞ‬
‫ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪0+0=0‬‬ ‫‪1+0=1‬‬
‫‪0+1=1‬‬ ‫‪1+1=1‬‬

‫ﺳﻪ ﻋﻤﻞ اول ﺟﻤﻌﻲ ﻳﻚ رﻗﻤﻲﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ وﻗﺘﻲ ﻫﺮ دو ﺑﻴﺖ ﻣﻀﺎف و‬
‫ﺑﺎ ﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ از دو رﻗﻢ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ارزش ﺗﺮ اﻳﻦ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻀﺎفاﻟﻴﻪ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﻧﻘﻠﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﻀﺎف و ﻣﻀﺎفاﻟﻴﻪ داراي ارﻗﺎم ﺑﺎارزش ﺗﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮي‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻠﻲ ﺣﺎﺻﻞ از ﺟﻤﻊ دو ﺑﻴﺖ ﺑﺎ ﺟﻔﺖ ﺑﻴﺖ ﺑﺎ ارزش ﺗﺮ ﺑﻌﺪي اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ دو ﺑﻴﺖ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺎم دارد‪ .‬ﻣﺪاري ﻛﻪ ﺳﻪ‬
‫ﺑﻴﺖ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﺪ‪) ،‬دو ﺑﻴﺖ ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺑﻴﺖ ﻧﻘﻠﻲ( ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﻳﺎ ﺗﻤﺎم‬
‫ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﺳﻢ ﻣﺪارﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از دو ﻧﻴﻢ‬
‫ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲ ﺗﻮان در ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﺟﻤﻊ‪ -‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮔﺮ دودوﻳﻲ ﻣﺪاري ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺣﺴﺎﺑﻲ ﺟﻤﻊ و ﺗﻔﺮﻳﻖ را‬
‫ﺑﺎ اﻋﺪاد دودوﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﺪار را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ را‬
‫ﺑﻴﺘﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﺟﻤﻊ دو ﻋﺪد‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﺗﺼﺎل ﺳﺮي‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺪار ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮔﺮ ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻣﺪار ﻣﺘﻤﻢ ﺳﺎز ﺑﻪ آن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 1-4-6‬ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻟﻔﻈﻲ ﻳﻚ ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺪار ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دو ورودي‬
‫دودوﻳﻲ و دو ﺧﺮوﺟﻲ دودوﻳﻲ دارد‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي ﺑﻴﺖﻫﺎي ﻣﻀﺎف و ﻣﻀﺎفاﻟﻴﻪ را‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪174‬‬

‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺧﺮوﺟﻲ ﺟﻤﻊ و ﻧﻘﻠﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي ‪ x‬و‬
‫)ﻧﻘﻠﻲ( را ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪C‬‬ ‫)ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ( و‬ ‫‪s‬‬ ‫را ﺑﻪ دو ورودي و‬ ‫‪y‬‬

‫ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه در ﺟﺪول ﺷﻜﻞ‪ 7-6‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :7-6‬ﺟﺪول ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ‪ ،S‬ﺑﻴﺖ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻓﻘﻂ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ‪ 1‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ورودي‬ ‫‪C‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﻛﻢارزشﺗﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ ﺳﺎده ﺷﺪه ﺑﺮاي دو ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرات ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﺳﺎده ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪x‬‬
‫´‪y‬‬

‫‪S‬‬
‫´‪x‬‬

‫‪y‬‬

‫‪x‬‬
‫‪C‬‬
‫‪y‬‬
‫)اﻟﻒ ‪S = xy´ + x´y‬‬
‫‪C = xy‬‬

‫‪x‬‬

‫‪S‬‬
‫‪y‬‬
‫)ب( ‪S = x⊕y‬‬
‫‪C = xy‬‬

‫‪C‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :8-6‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪175‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫´‪S = x´y + xy‬‬

‫‪C = xy‬‬ ‫و‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﭘﻴﺎده ﺷﺪه ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮبﻫﺎ در ﺷﻜﻞ ‪) 8-6‬اﻟﻒ(‬
‫ﻃﺒﻖ ﺷﻜﻞ ‪) 8-6‬ب( ﻫﻢ ﭘﻴﺎده‬ ‫‪AND‬‬ ‫و‬ ‫‪XOR‬‬ ‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﺎ ﮔﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ از دو ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬

‫‪ 2-4-6‬ﺟﻤﻊﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ‬

‫ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺪاري ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ ﺣﺴﺎﺑﻲ ﺳﻪ ﺑﻴﺖ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎن‬ ‫‪y‬‬ ‫و‬ ‫‪x‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺪار داراي ﺳﻪ ورودي و دو ﺧﺮوﺟﻲ اﺳﺖ‪ .‬دو ﻣﺘﻐﻴﺮ ورودي ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫داده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬دو ﺑﻴﺖ ﺑﺎ ارزش ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪه را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ورودي ﺳﻮم‪ ،z ،‬ﻧﻘﻠﻲ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻜﺎن ﻛﻢ ارزش ﺗﺮ ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬دو ﺧﺮوﺟﻲ ﻻزم اﺳﺖ زﻳﺮا ﺟﻤﻊ ﺣﺴﺎﺑﻲ ﺳﻪ‬
‫ﺑﻪ دو رﻗﻢ دودوﻳﻲ ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪ .‬دو‬ ‫‪3‬‬ ‫و‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و اﻋﺪاد‬ ‫‪3‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫رﻗﻢ دودوﻳﻲ ﺑﻴﻦ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻞ ‪ S‬ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ و ‪ C‬ﺑﺮاي ﻧﻘﻠﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ ‪ S‬ﻣﻘﺪار‬
‫ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ را ﺑﻴﺎن ﮔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪C‬‬ ‫ﻛﻢ ارزشﺗﺮ ﺟﻤﻊ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ‬
‫ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ در ﺟﺪول ﺷﻜﻞ ‪ 9-6‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺸﺖ ﺳﻄﺮ زﻳﺮ ﺳﻪ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﻤﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﻤﻜﻦ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺧﺮوﺟﻲ از ﺟﻤﻊ‬
‫‪0‬‬ ‫ﺣﺴﺎﺑﻲ ﺑﻴﺘﻬﺎي ورودي ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ورودي ‪ 0‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ اﮔﺮ ﻫﺮ ﺳﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ‪ 1‬ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ورودي ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪S‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ورودي ‪ 1‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ‪ C‬ﻫﻢ ﻣﻮﻗﻌﻲ ‪ 1‬اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﻳﺎ ﺳﻪ ورودي ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :9-6‬ﺟﺪول ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪176‬‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻴﺖﻫﺎي ورودي و ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي دودوﻳﻲ ورودي ﻫﺎ ارﻗﺎﻣﻲ دودوﻳﻲ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﺴﺎﺑﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه و ﺟﻤﻊ دو رﻗﻤﻲ را در ﺧﺮوﺟﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﺟﺪول درﺳﺘﻲ و ﻳﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺑﻮل ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻘﺸﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ در‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 10-6‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﺒﺎرات ﺳﺎده ﺷﺪه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪S = x´y´z + x´yz´ + xy´z´ + xyz‬‬

‫‪C = xy + xz + yz‬‬ ‫و‬

‫‪yz‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪yz‬‬ ‫‪y‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪x 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪z‬‬ ‫‪z‬‬
‫‪S=x´y´z + x´yz´ + xy´z´ + xyz‬‬ ‫‪S= xy + xz + yz‬‬
‫‪= xy + xy´z + x´yz‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :10-6‬ﻧﻘﺸﻪ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺎ‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﭘﻴﺎده ﺷﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺎ در ﺷﻜﻞ‪ 11-6‬ﻣﺸﺎﻫﺪه‬

‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫´‪x‬‬
‫´‪y‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪z‬‬
‫´‪x‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪y‬‬
‫´‪z‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪y´ x‬‬ ‫‪z‬‬
‫´‪z‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪z‬‬
‫‪y x‬‬
‫‪z‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :11-6‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺎ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪177‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫ﻫﻢ ﻃﺒﻖ ﺷﻜﻞ‪ 12 -6‬آن را ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ دو ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه و ﻳﻚ‬
‫و ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه اول ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫‪z‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫‪XOR‬‬ ‫از ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه دوم‬ ‫‪S‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا‬

‫‪S‬‬ ‫)‪= z ⊕(x⊕y‬‬

‫´)‪= z´ (xy´ + x´y) + z (xy´ + x´y‬‬

‫)´‪= z´ (xy´ + x´y) + z (xy +x´y‬‬

‫‪= xy´z´ + x´yz´ + xyz + x´y´z‬‬

‫و ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬

‫‪C‬‬ ‫‪= z (xy´ + x´y) + xy‬‬
‫‪= xy´z + x´yz +xy‬‬

‫‪x‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪S‬‬

‫‪C‬‬
‫‪z‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :12 -6‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ دو ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه و ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ‪OR‬‬

‫‪ 3-4-6‬ﺟﻤﻊﻛﻨﻨﺪه دودوﻳﻲ‬

‫ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه دودوﻳﻲ ﻣﺪاري دﻳﺠﻴﺘﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ ﺣﺴﺎﺑﻲ دو ﻋﺪد دودوﻳﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان آن را از ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و در آن ﻫﺮ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪178‬‬

‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻘﻠﻲ از ﻫﺮ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ورودي ﻧﻘﻠﻲ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻌﺪي زﻧﺠﻴﺮ وار‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﻜﻞ‪ 13-6‬اﺗﺼﺎﻻت دروﻧﻲ ﻣﺪار ﭼﻬﺎر ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ )‪ ،(FA‬ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ‬
‫و‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺑﻴﺖ ﺑﺎ ﻧﻘﻠﻲ ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻀﺎف از‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه دودوﻳﻲ‬
‫ﺑﺎ اﻋﺪاد اﻧﺪﻳﺲدار از راﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﭗ و ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺲ ‪ 0‬در ﺑﻴﺖ ﻛﻢ ارزش ﺗﺮ‬ ‫‪B‬‬ ‫ﻣﻀﺎفاﻟﻴﻪ از‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﻠﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻧﺠﻴﺮ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي ﻛﺎﻣﻞ را ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ‬
‫‪C4‬‬ ‫وﺻﻞ ﺑﻮده و ﻣﻮجﮔﻮﻧﻪ وار ﺗﺎ ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪C0‬‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻘﻠﻲ ورودي ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫‪n‬‬ ‫اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ‪ S‬ﺑﻴﺖﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻴﺎز دارد و ﻫﺮ ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻘﻠﻲ ﺑﻪ ورودي ﻧﻘﻠﻲ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺑﻴﺖ ﺑﻪ‬
‫رﺗﺒﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ وﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪B3‬‬ ‫‪A3‬‬ ‫‪B2‬‬ ‫‪A2‬‬ ‫‪B1‬‬ ‫‪A1‬‬ ‫‪B0‬‬ ‫‪A0‬‬

‫‪C4‬‬ ‫‪FA‬‬ ‫‪C3‬‬ ‫‪FA‬‬ ‫‪C2‬‬ ‫‪FA‬‬ ‫‪C1‬‬ ‫‪FA‬‬ ‫‪C0‬‬

‫‪S3‬‬ ‫‪S2‬‬ ‫‪S1‬‬ ‫‪S0‬‬

‫‪C‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :13-6‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ‪ 4‬ﺑﻴﺖ‬

‫در ﻧﻈﺮ‬ ‫‪B=0011‬‬ ‫و‬ ‫‪A=1011‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺜﺎﻟﻲ را ﺑﺎ اﻋﺪاد دودوﻳﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻤﻊ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ زﻳﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫‪S=1110‬‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪179‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫اﻧﺪﻳﺲ ‪i‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﻧﻘﻠﻲ ورودي‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪Ci‬‬

‫ﻣﻀﺎف‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Ai‬‬

‫ﻣﻀﺎف اﻟﻴﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Bi‬‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪Si‬‬

‫ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Ci+1‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :14-6‬ﺟﺪول وﺿﻌﻴﺖ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه دودوﻳﻲ‬

‫ﺑﻴﺖ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ و از ﻛﻢ ارزشﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن )اﻧﺪﻳﺲ ‪ (0‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ‬
‫در ﻛﻢ‬ ‫‪C0‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻴﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ و ﻧﻘﻠﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻧﻘﻠﻲ ورودي‬
‫در ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﻣﻔﺮوض‪ ،‬ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫ﻣﻘﺪار‪Ci+1‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ارزشﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﻪ ﻧﻘﻠﻲ ورودي ﺗﻤﺎم ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪهاي ﻛﻪ ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﻳﻚ‬
‫ﻣﻜﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ را ﺟﻤﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻴﺖﻫﺎي ﺟﻤﻊ از‬
‫راﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﭗ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻘﻠﻲ ﻗﺒﻞ از ﺧﻮد در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي داﺷﺘﻦ ﺧﺮوﺟﻲ ﺟﻤﻊ ﺻﺤﻴﺢ ﻫﻤﻪ ﻧﻘﻠﻲ ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻴﺖ ﻣﺜﺎﻟﻲ از ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان از آن در‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻣﺜﻞ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺣﺴﺎﺑﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ ﻛﻪ ﻃﺮاﺣﻲ اﻳﻦ‬
‫‪9‬‬ ‫وارده ﻧﻴﺎز دارد زﻳﺮا‬ ‫‪2ˆ9 = 512‬‬ ‫ﻣﺪار ﺑﺎ روش ﻫﺎي ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺑﺎ‬
‫ورودي ﺑﻪ ﻣﺪار ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺑﺴﺘﻦ ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻳﻚ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺳﺎده و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ 4-4-6‬اﻧﺘﺸﺎر رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ‬

‫ﺟﻤﻊ دو ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮازي ﻻزم ﻣﻲ دارد ﻛﻪ ﻣﻀﺎف و ﻣﻀﺎفاﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻮن دﻳﮕﺮ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‪،‬در اﻳﻦ ﻣﺪار ﻫﻢ‬
‫ﻗﺒﻞ از داﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﺟﻮاب ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺑﺎﻳﺪ از ﮔﻴﺖ ﻫﺎ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎن ﻛﻞ اﻧﺘﺸﺎر‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ زﻣﺎن ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻴﺖ ﺿﺮب در ﻃﺒﻘﺎت ﮔﻴﺖﻫﺎ در ﻣﺪار‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪180‬‬

‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮﻳﻦ زﻣﺎن ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻧﺘﺸﺎر در ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﻠﻲ ﺑﺮاي اﻧﺘﺸﺎر در‬
‫ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪهاي ﻛﺎﻣﻞ ﻻزم دارد‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺮ ﺑﻴﺖ از ﺧﺮوﺟﻲ ﺟﻤﻊ ﺑﻪ ﻧﻘﻠﻲ ورودﻳﺶ واﺑﺴﺘﻪ‬
‫در ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻔﺮوض در ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﻗﻌﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﭘﺎﻳﺪار ﻧﻬﺎﻳﻲ‬ ‫‪Si‬‬ ‫اﺳﺖ ﻣﻘﺪار‬
‫را در‬ ‫‪S3‬‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻲرﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﻠﻲ ورودي ﺑﻪ آن ﻃﺒﻘﻪ رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 13-6‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻋﻤﺎل ورودي ﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬وروديﻫﺎي ‪ A3‬و‬
‫‪ B3‬در دﺳﺘﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻧﻘﻠﻲ ورودي ‪ C3‬ﺗﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ C2‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﻗﺒﻞ در ﻣﻘﺪار‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ‪ C1‬و‪ C1‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ‪ C0‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪ‪C2‬‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﻲ اش ﭘﺎﻳﺪار ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫و ﻧﻘﻠﻲ ‪ C‬در ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺻﺤﻴﺢ‬
‫‪4‬‬ ‫‪S3‬‬ ‫ﭘﺲ از اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﻠﻲ در ﻫﻤﻪ ﻃﺒﻘﺎت‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﭘﺎﻳﺪار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﻃﺒﻘﺎت ﮔﻴﺖ ﺑﺮاي اﻧﺘﺸﺎر ﻧﻘﻠﻲ را ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺪار ﻫﺮ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫آورد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﻬﻮﻟﺖ اﻳﻦ ﻣﺪار در ﺷﻜﻞ ‪ 15-6‬دوﺑﺎره ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن ﺷﻤﺎره ﻃﺒﻘﻪ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫‪i‬‬ ‫ورودي و ﺧﺮوﺟﻲ از اﻧﺪﻳﺲ‬
‫و ‪ Gi‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﻣﻲرﺳﻨﺪ ﻛﻪ از ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺷﺎن‬ ‫‪Pi‬‬ ‫ﻛﺮده اﻧﺪ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎ در‬
‫اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي ﻛﺎﻣﻞ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ‬ ‫‪Ci‬‬ ‫ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻀﺎف و ﻣﻀﺎفاﻟﻴﻪ ورودي واﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻧﻘﻠﻲ ورودي‬

‫‪Ai‬‬ ‫‪Pi‬‬
‫‪Bi‬‬ ‫‪Si‬‬

‫‪Gi‬‬

‫‪Ci + 1‬‬
‫‪Ci‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :15-6‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ ‪ P‬و ‪G‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪181‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫ﺑﻪ‪Ci+1‬‬ ‫ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ‪ ،OR‬ﻛﻪ دو ﺳﻄﺢ ﮔﻴﺖ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪،‬‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﮔﻴﺖ‬
‫ﺗﺎ ‪،C4‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ‪C0‬‬ ‫در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻴﻦ ﻧﻘﻠﻲ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪2n‬‬ ‫ﺑﻴﺖ‪،‬‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺑﻘﻪ ﮔﻴﺖ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫‪2×4=8‬‬

‫وﺟﻮد دارد ﺗﺎ ﻧﻘﻠﻲ ورودي از ﻃﺮﻳﻖ آﻧﻬﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫زﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎر ﻧﻘﻠﻲ‪ ،‬ﻓﺎﻛﺘﻮر ﻣﺤﺪود ﻛﻨﻨﺪه اي روي ﺳﺮﻋﺖ ﺟﻤﻊ دو ﻋﺪد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ دﻳﮕﺮ داراي ﻣﻘﺪاري در ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ اش اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي اﻧﺘﺸﺎر ﺳﻴﮕﻨﺎل از‬
‫ﮔﻴﺖﻫﺎي ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻬﻢ از ورودي ﺗﺎ ﺧﺮوﺟﻲ داده ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﻫﻤﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺣﺴﺎﺑﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺟﻤﻊ ﺗﻜﺮاري ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬زﻣﺎن ﻣﺼﺮف ﺷﺪه در ﻃﻮل ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺟﻤﻊ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﺎس‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬راه ﺣﻞ روﺷﻨﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ زﻣﺎن ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻧﺘﺸﺎر اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﻴﺖﻫﺎي ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﻣﺪارﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ در ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺧﻮد ﻣﺤﺪودﻳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬راه ﺣﻞ دﻳﮕﺮ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻣﺪار ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﺎن ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻧﻘﻠﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺗﻜﻨﻴﻚ‬
‫ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ زﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎر ﻧﻘﻠﻲ در ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي ﻣﻮازي وﺟﻮد دارد‪ .‬راﻳﺞ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻜﻨﻴﻚ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﺻﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻘﻠﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺪار ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﺷﻜﻞ‪ 15-6‬را ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ دو ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ ﺟﺪﻳﺪ زﻳﺮ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫‪Pi = Ai ⊕Bi‬‬
‫‪Gi = Ai Bi‬‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﺧﺮوﺟﻲ وﻧﻘﻠﻲ آن را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪182‬‬

‫‪C3‬‬

‫‪P2‬‬

‫‪G2‬‬

‫‪C2‬‬

‫‪P1‬‬

‫‪G1‬‬

‫‪P0‬‬
‫‪C1‬‬
‫‪G0‬‬

‫‪C0‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :16-6‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻮﻟﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻘﻠﻲ‬

‫‪Si = Pi ⊕ Ci‬‬
‫‪Ci+1 = Gi + PiCi‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪183‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫را ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻘﻠﻲ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫دو‪ Ai‬و‪Bi‬‬ ‫را ﻣﻮﻟﺪ ﻧﻘﻠﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻫﺮ‬ ‫‪Gi‬‬

‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ‪ Ci‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ Pi .‬را اﻧﺘﺸﺎر ﻧﻘﻠﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ زﻳﺮا ﺟﻤﻠﻪ اي اﺳﺖ‬
‫ﻧﻘﺶ دارد‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل را ﺑﺮاي ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﻧﻘﻠﻲ‬ ‫‪Ci+1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪Ci‬‬ ‫ﻛﻪ در اﻧﺘﺸﺎر ﻧﻘﻠﻲ از‬
‫را ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﺎدل ﻗﺒﻠﻲ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬ ‫ﻫﺮ‪Ci‬‬ ‫ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ و‬

‫‪C0‬‬ ‫=ﻧﻘﻠﻲ ورودي‬

‫‪C1‬‬
‫‪= G0+P0C0‬‬
‫‪C2‬‬
‫‪= G1 + P1 C1‬‬
‫)‪= G1 + P1 (G0+ P0C0‬‬
‫‪= G1 + P1 G0 + P1 P0 C0‬‬
‫‪C3‬‬
‫‪= G2+P2C2‬‬
‫‪= G2+P2G1+P2P1G0+P2P1P0C‬‬

‫ﭼﻮن ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮﺑﻬﺎ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫)ﻳﺎ ﺑﺎ دو ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫‪OR‬‬ ‫و ﺑﺪﻧﺒﺎل آن ﮔﻴﺖ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺑﺎ ﻳﻚ ﻃﺒﻘﻪ ﮔﻴﺖ‬
‫در ﻣﻮﻟﺪ ﻧﻘﻠﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﻮﻧﺪه و در‬ ‫‪ C2 ، C1‬و ‪C3‬‬ ‫‪ (NAND‬اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ﺑﺮاي‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 16-6‬دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ‪ C3‬ﻧﻴﺎز ﻧﺪارد ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎر ‪ C2‬و‪ C1‬ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‬
‫و ‪ C2‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺳﺎﺧﺖ ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ‪ 4‬ﺑﻴﺖ ﺑﺎ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻘﻠﻲ‬ ‫‪C1‬‬ ‫‪ C3‬ﺑﺎ‬
‫در ﺷﻜﻞ ‪ 17-6‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪184‬‬

‫‪B3‬‬ ‫‪C4‬‬ ‫‪C4‬‬

‫‪P3‬‬
‫‪A3‬‬

‫‪P3‬‬
‫‪S3‬‬
‫‪G3‬‬ ‫‪C3‬‬

‫‪B2‬‬
‫‪P2‬‬
‫‪A2‬‬

‫‪P2‬‬
‫‪S2‬‬
‫‪C2‬‬
‫ﻣﻮﻟﺪ رﻗﻢ ‪G2‬‬
‫ﻧﻘﻠﻲ‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه‬
‫‪B1‬‬
‫‪P1‬‬
‫‪A1‬‬

‫‪P1‬‬
‫‪S1‬‬
‫‪G1‬‬ ‫‪C1‬‬

‫‪B0‬‬ ‫‪P0‬‬
‫‪A0‬‬

‫‪P0‬‬
‫‪S0‬‬
‫‪C0‬‬
‫‪G0‬‬

‫‪C0‬‬ ‫‪C0‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :17-6‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ‪ 4‬ﺑﻴﺖ ﺑﺎ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻘﻠﻲ‬

‫ﺧﺮوﺟﻲ اوﻟﻴﻦ ﮔﻴﺖ ‪ XOR‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ Pi‬و ﮔﻴﺖ ‪ AND‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ Gi‬را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻧﻘﻠﻲ ﻫﺎ‬
‫از درون ﻣﻮﻟﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻘﻠﻲ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ )ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺷﻜﻞ‪ (16-6‬و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ورودي ﺑﻪ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪185‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫دوم اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻧﻘﻠﻲ ﻫﺎي ﺧﺮوﺟﻲ ﭘﺲ از ﻳﻚ ﺗﺎﺧﻴﺮ در دو ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫‪XOR‬‬ ‫ﮔﻴﺖ‬
‫ﮔﻴﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪ S1‬ﺗﺎ ‪ S3‬داراي زﻣﺎن ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪار ﻫﻢ ﺑﻪ‬ ‫‪C4‬‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪار دو ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺮاي ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﺎ روش ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 5-4-6‬ﺗﻔﺮﻳﻖ دودوﻳﻲ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ اول در ﻣﺒﺤﺚ ﻣﺘﻤﻢﻫﺎ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺮﻳﻖ اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﺑﻲ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺘﻤﻢ راﺣﺖ ﺗﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارﻳﺪ ﻛﻪ ‪ A-B‬را ﻣﻲ ﺗﻮان‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ ‪ 2‬را ﺑﺎ ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪A‬‬ ‫و ﺟﻤﻊ آن ﺑﺎ‬ ‫‪B‬‬ ‫ﻋﺪد‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫‪ 1‬و ﺟﻤﻊ آن ﺑﺎ ‪ 1‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ ‪ 1‬را ﻫﻢ ﺑﺎ وارون ﮔﺮ ﺑﻪدﺳﺖ آورده و ﻋﺪد ‪ 1‬را‬
‫ﻫﻢ از ﻃﺮﻳﻖ ورودي ﻧﻘﻠﻲ ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺪار ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮔﺮ ‪ A-B‬ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎ وارون ﮔﺮﻫﺎي واﻗﻊ در ﺑﻴﻦ ورودي‬
‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻔﺮﻳﻖ‬ ‫‪C0‬‬ ‫و ورودي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ اش در ﺗﻤﺎم ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻘﻠﻲ ورودي‬ ‫‪B‬‬

‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻼوه‬ ‫‪B‬‬ ‫ﻋﺪد‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻋﺪاد‬ ‫‪B‬‬ ‫ﻋﺪد‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪A‬‬ ‫اﺟﺮا ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ )‪ (B-A‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي‬ ‫‪A< B‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻓﻮق ‪ A-B‬و اﮔﺮ‬ ‫‪A‬‬ ‫≥‬ ‫‪B‬‬ ‫ﺑﻲ ﻋﻼﻣﺖ اﮔﺮ‬
‫اﻋﺪاد ﻋﻼﻣﺖدار‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ‪ A-B‬اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ﺳﺮرﻳﺰ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺟﻤﻊ و ﺗﻔﺮﻳﻖ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺪار در ﻫﻢ ادﻏﺎم ﻛﺮده و ﺑﺎ ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬

‫در ﻫﺮ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫‪XOR‬‬ ‫دودوﻳﻲ ﻣﺸﺘﺮك اﻧﺠﺎم داد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬
‫‪M=0‬‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺟﻤﻊ‪ -‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮔﺮ در ﺷﻜﻞ‪ 18-6‬دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺪار ﻳﻚ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ‬ ‫‪M=1‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪار ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه و وﻗﺘﻲ‬
‫اﺳﺖ‬ ‫‪M=0‬‬ ‫را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫‪B‬‬ ‫و ﻳﻜﻲ از ورودي ﻫﺎي‬ ‫‪M‬‬ ‫ورودي‬ ‫‪XOR‬‬ ‫ﮔﻴﺖ‬
‫دارﻳﻢ‪ .B⊕0=B ،‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ‪ B‬را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻠﻲ ورودي ‪ 0‬اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪C0=1‬‬ ‫ﺑﻮده و‬ ‫´‪B⊕1=B‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫‪M=1‬‬ ‫را اﺟﺮا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫‪B‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻼوه‬ ‫‪A‬‬ ‫ﻣﺪار ﻋﻤﻞ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪186‬‬

‫ﻫﻤﮕﻲ ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪه و از ﻃﺮﻳﻖ ورودي ﻧﻘﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ‪ 1‬ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪B‬‬ ‫ورودي ﻫﺎي‬
‫ﺑﺎ‬ ‫)‪XOR‬‬ ‫را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪B‬‬ ‫ﻋﺪد‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪A‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺪار ﻳﻚ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ‪ ،V‬ﻳﻚ ﺳﺮرﻳﺰ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ(‪.‬‬

‫‪B3‬‬ ‫‪A3‬‬ ‫‪B2‬‬ ‫‪A2‬‬ ‫‪B1‬‬ ‫‪A1‬‬

‫‪C4‬‬ ‫‪FA‬‬ ‫‪C3‬‬ ‫‪FA‬‬ ‫‪C2‬‬ ‫‪FA‬‬ ‫‪C1‬‬ ‫‪FA‬‬ ‫‪C0‬‬

‫‪C‬‬

‫‪S3‬‬ ‫‪S2‬‬ ‫‪S1‬‬ ‫‪S0‬‬

‫‪V‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :18-6‬ﺟﻤﻊ‪ -‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮔﺮ‬

‫ﻧﻜﺘﻪاي ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﻴﻦ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﮔﺮدد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﻢ ﻋﻼﻣﺖ دار‪،‬‬
‫اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﻫﻢ ﭼﻮن اﻋﺪاد ﺑﻲ ﻋﻼﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﻤﻊ و ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﺗﺮﻛﻴﺐ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺨﺖاﻓﺰار ﻣﺸﺘﺮك دارﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﺮ دو ﻧﻮع ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮ ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﻳﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻤﻊ ﻳﺎ ﺗﻔﺮﻳﻘﻲ را ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻋﻼﻣﺖدار ﻳﺎ ﺑﻲ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﻮدن اﻋﺪاد ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪187‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫‪ 6-4-6‬ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺮرﻳﺰ‬

‫رﻗﻢ را اﺷﻐﺎل ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻴﻢ‬ ‫‪n+1‬‬ ‫رﻗﻤﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪو ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻫﺮ ﮔﺎه دو ﻋﺪد‬
‫ﺳﺮرﻳﺰ رخ داده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺟﺪا از ﻋﻼﻣﺖدار ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن ﺑﺮاي اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ‬
‫ﻳﺎ دودوﻳﻲ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ ﻳﺎ ﻛﺎﻏﺬ و ﻗﻠﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺮرﻳﺰ ﻣﺴﺌﻠﻪ اي‬
‫ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻋﺮض ﺻﻔﺤﻪ ﺟﻬﺖ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺟﻤﻊ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬وﻟﻲ ﺳﺮرﻳﺰ‬
‫در ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﻧﮕﻬﺪاري ﻋﺪد‬
‫ﺑﻴﺖ دارد ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺧﻮد ﺟﺎي دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫‪n+1‬‬ ‫ﻣﺤﺪود ﺑﻮده و ﻧﺘﻴﺠﻪ اي را ﻛﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﻫﺎ وﻗﻮع ﻳﻚ ﺳﺮرﻳﺰ را‪ ،‬اﮔﺮ رخ دﻫﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ﻓﻴﻠﭗ ﻓﻼپ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را در ‪ 1‬ﻣﻲ ﻧﺸﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺎرﺑﺮ ﭼﻚ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻳﻚ ﺳﺮرﻳﺰ ﭘﺲ از ﺟﻤﻊ دو ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﻛﻪ آﻳﺎ اﻋﺪاد‬
‫ﻋﻼﻣﺖ دارﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻲ ﻋﻼﻣﺖ اﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ دو ﻋﺪد ﺑﻲ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺮرﻳﺰ‬
‫از ﻧﻘﻠﻲ ﺑﺎ ارزش ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ اﻋﺪاد ﻋﻼﻣﺖدار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﻫﻤﻮاره ﻋﻼﻣﺖ را ﻧﺸﺎن داده و اﻋﺪاد ﻣﻨﻔﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ دو ﻋﺪد ﻋﻼﻣﺖدار ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻴﺖ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﻋﺪد‬
‫رﻓﺘﺎر ﻣﻲﺷﻮد و رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ ﻫﻴﭻ ﺳﺮرﻳﺰي را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺟﻤﻊ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﻋﺪاد ﻣﺜﺒﺖ و دﻳﮕﺮي ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮرﻳﺰ رخ ﻧﻤﻲ دﻫﺪ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﺟﻤﻊ ﻳﻚ ﻋﺪد ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻋﺪد ﻣﻨﻔﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ آن دو‬
‫ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮرﻳﺰ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻋﺪد ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪه ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي درك ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺜﺎل زﻳﺮ را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬دو ﻋﺪد ﻋﻼﻣﺖدار دودوﻳﻲ‬
‫ﺑﻴﺘﻲ ذﺧﻴﺮه ﺷﺪه اﻧﺪ ﻣﺤﺪوده اﻋﺪادي ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از‬ ‫‪8‬‬ ‫دودوﻳﻲ در دو ﺛﺒﺎت‬ ‫‪+80‬‬ ‫و‬ ‫‪+70‬‬

‫اﺳﺖ‪،‬‬ ‫‪+150‬‬ ‫ﺗﺎ ‪ -128‬دودوﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺠﻤﻮع دو ﻋﺪد‬ ‫‪+127‬‬ ‫ﺛﺒﺎت ﻫﺎ داراﺳﺖ از‬
‫ﺑﻴﺘﻲ ﺗﺠﺎوز ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻋﺪد‬ ‫‪8‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ از ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺛﺒﺎت‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺻﺤﺖ دارد‪ .‬دو ﺟﻤﻊ ﻣﺬﻛﻮر ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ارﻗﺎم ﻧﻘﻠﻲ در زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داده‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪:‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪188‬‬

‫‪ :‬ﻧﻘﻠﻲ ﻫﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ :‬ﻧﻘﻠﻲ ﻫﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪+70‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1000110‬‬ ‫‪-70‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0111010‬‬
‫‪+80‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1010000‬‬ ‫‪-80‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0110000‬‬
‫‪+150‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0010110‬‬ ‫‪-150‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1101010‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻫﺸﺖ ﺑﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻚ ﺑﻴﺖ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ‬
‫دارد و ﻧﺘﻴﺠﻪ ‪ 8‬ﺑﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﺷﺪ داراي ﺑﻴﺖ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد اﮔﺮ‬
‫رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺎرج ﺷﺪه از ﺑﻴﺖ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻴﺖ ﻋﻼﻣﺖ دار در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﺑﻴﺖ ﺟﺎي داده‬ ‫‪8‬‬ ‫ﺑﻴﺘﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در‬ ‫‪9‬‬ ‫ﺟﻮاب‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﻮﻳﻴﻢ ﺳﺮرﻳﺰ رخ داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﺿﻌﻴﺖ ﺳﺮرﻳﺰ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ وﺟﻮد رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺖ ﻋﻼﻣﺖ و ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ از‬
‫ﺑﻴﺖ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ دو ﻧﻘﻠﻲ ﻳﻜﻲ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺮرﻳﺰ رخ داده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﻜﺘﻪ در ﻣﺜﺎل ﻫﺎي ﻓﻮق ﻛﻪ در آن دو ﻧﻘﻠﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﻧﺪ دﻳﺪه‬
‫ﺷﺪن‬ ‫‪1‬‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬وﻗﻮع ﺳﺮرﻳﺰ ﺑﺎ‬ ‫‪XOR‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ دو رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ را ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ اﻳﻦ ﮔﻴﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ روش ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺎر ﻛﻨﺪ ﻣﺘﻤﻢ ‪ 2‬ﺑﺎﻳﺪ از‬
‫اﻧﺠﺎم ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺮاﻗﺒﺖ از‬ ‫‪1‬‬ ‫و ﺟﻤﻊ آن ﺑﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﻋﺪد ﻣﻨﻔﻲ ﻣﺎﻛﺰﻳﻤﻢ ﻣﺘﻤﻢ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﺷﻜﻞ‪ 18-6‬دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ دو‬ ‫‪V‬‬ ‫و‬ ‫‪C‬‬ ‫ﻣﺪار ﺟﻤﻊ‪ -‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮔﺮ ﺑﺎ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي‬
‫ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﺑﻲ ﻋﻼﻣﺖ ﺗﺼﻮر ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻴﺖ ‪ ،C‬ﻧﻘﻠﻲ ﺑﻌﺪ از ﺟﻤﻊ ﻳﺎ ﻗﺮض ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻳﻚ ﺳﺮرﻳﺰ را ﻣﺸﺨﺺ‬ ‫‪V‬‬ ‫ﺗﻔﺮﻳﻖ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻋﺪاد ﻋﻼﻣﺖدار ﻓﺮض ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻴﺖ‬
‫‪n‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻳﺎ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﺒﻮد ﺳﺮرﻳﺰ ﺑﻮده و ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫‪V=0‬‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺑﻴﺖ‬ ‫‪n+1‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻤﻞ ﺣﺎوي‬ ‫‪V=1‬‬ ‫ﺑﻴﺘﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻴﺖ ‪ n+1‬ام ﻋﻼﻣﺖ واﻗﻌﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪189‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫‪ 7-4-6‬ﺟﻤﻊﻛﻨﻨﺪه دﻫﺪﻫﻲ‬

‫ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺎﺷﻴﻦﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﻲ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ را ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً در ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻋﺪاد‬

‫دﻫﺪﻫﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ را ﺑﻪ ﻓﺮم ﻛﺪ دودوﻳﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ‬
‫ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه در اﻳﻦ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎ‪ ،‬از ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺪار ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ‬
‫ﻛﺪ ﺷﺪه را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد و ﻧﺘﺎﻳﺞ را در ﻫﻤﺎن ﻛﺪ اراﺋﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ ﻛﺎﻓﻲ‬
‫اﺳﺖ ﺟﻔﺖ ﺑﻴﺖ ﺑﺎ ارزش را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ ﻗﺒﻠﻲ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫دﻫﺪﻫﻲ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ده ورودي و ﭘﻨﺞ ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻴﺎز دارد زﻳﺮا ﺑﺮاي ﻛﺪ ﻫﺮ رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ‬
‫ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ ﻻزم اﺳﺖ و ﻣﺪار ﺑﺎﻳﺪ ورودي و ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻘﻠﻲ ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﻤﻊ‪ ،‬ﻣﺪارﻫﺎي ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه دﻫﺪﻫﻲ ﻣﺘﻌﺪدي وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ در ﻧﻤﺎﻳﺶ ارﻗﺎم دﻫﺪﻫﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه دﻫﺪﻫﻲ را‬
‫ﺑﺮاي ﻛﺪ ‪ BCD‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪BCD‬‬ ‫‪ 8-4-6‬ﺟﻤﻊﻛﻨﻨﺪه‬

‫را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻳﻚ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺒﻞ در ﻧﻈﺮ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﺟﻤﻊ ﺣﺴﺎﺑﻲ دو رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ در‬
‫ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﺧﺮوﺟﻲ از‬ ‫‪9‬‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺮ رﻗﻢ ورودي از‬
‫در ﺟﻤﻊ ﻓﻮق‪ ،‬ﻧﻘﻠﻲ ورودي اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺪد‬ ‫‪9 + 9 +1 =19‬‬

‫ﺑﻴﺘﻲ اﻋﻤﺎل ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫‪4‬‬ ‫را ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه دودوﻳﻲ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﻛﻪ دو رﻗﻢ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫‪19‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺟﻤﻊ را ﺑﻪ ﻓﺮم دودوﻳﻲ اﺟﺮا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﻴﻦ‬
‫ﺑﺮ ﭼﺴﺐ‬ ‫‪z1 ،z2 ،z4 ،z8 ،K‬‬ ‫اﻋﺪاد دودوﻳﻲ در ﺟﺪول)‪ (4-5‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺧﻮردهاﻧﺪ‪ K.‬ﻳﻚ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ اﺳﺖ و اﻧﺪﻳﺲ زﻳﺮ ﺣﺮف ‪ z‬وزن ﻫﺎي ‪ 2 ،4 ،8‬و‬
‫ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺳﺘﻮن زﻳﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ ﻛﺪ‬
‫دودوﻳﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه در ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ‬
‫در آﻳﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ آن ﻃﻮر ﻛﻪ در زﻳﺮﺳﺘﻮن‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ دو رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻓﺮم‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﺟﻤﻊ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪190‬‬

‫ﺑﻪ رﻗﻢ ‪ BCD‬ﻋﺪد ﻛﻪ در ﺳﺘﻮن ﺟﻤﻊ ‪ BCD‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﺷﻮد‪ .‬ﺿﻤﻦ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺤﺘﻮاي ﺟﺪول‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ از‬
‫ﻧﻈﻴﺮ ﺧﻮد ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﺪد‬ ‫‪1001‬‬

‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﻲ اﻋﺘﺒﺎري را ﺑﺮاي‬ ‫‪1001‬‬ ‫ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ دودوﻳﻲ ‪ (0110) 6‬ﺑﻪ ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ آن را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ‪ BCD‬ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺿﻤﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻳﻚ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ ﻧﻴﺰ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ‬ ‫ﺟﻤﻊ ‪BCD‬‬ ‫دﻫﺪﻫﻲ‬

‫‪K‬‬ ‫‪Z8‬‬ ‫‪Z4‬‬ ‫‪Z2‬‬ ‫‪Z1‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪S8‬‬ ‫‪S4‬‬ ‫‪S2‬‬ ‫‪S1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪17‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪18‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪19‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :19-6‬ﺟﺪول ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻃﺮاﺣﻲ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ‪BCD‬‬

‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ اﺻﻼح‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از وارده ﻫﺎي ﺟﺪول ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ‪ K=1‬ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺻﻼح ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪z8‬‬ ‫در ﻣﻜﺎن‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﻼح ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ داراي‬ ‫‪1111‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪1010‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺷﺶ ﮔﺎﻧﻪ از‬
‫در ﻣﻜﺎن‬ ‫‪1‬‬ ‫و ‪ ،1001‬ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ داراي‬ ‫‪1000‬‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻔﻜﻴﻚ اﻳﻦ ﺷﺶ ﺣﺎﻟﺖ از‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪191‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ‬ ‫‪z2‬‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ‪z‬و‬
‫‪4‬‬ ‫‪z8‬‬

‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﺮط اﺻﻼح و داﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪C = K +Z8 Z4 + Z8 Z2‬‬

‫وﻗﺘﻲ ‪ C=1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ‪ 0110‬ﺑﻪ ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻳﻚ ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻌﺪي ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻀﺎف اﻟﻴﻪ‬ ‫ﻣﻀﺎف‬

‫رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ‬
‫ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه دودوﻳﻲ ‪ 4‬ﺑﻴﺖ‬
‫‪K‬‬ ‫ورودي‬
‫‪Z4‬‬ ‫‪Z3‬‬ ‫‪Z2‬‬ ‫‪Z1‬‬

‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻘﻠﻲ‬

‫‪O‬‬

‫ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه دودوﻳﻲ ‪ 4‬ﺑﻴﺖ‬

‫‪S4‬‬ ‫‪S3‬‬ ‫‪S2‬‬ ‫‪S1‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :20-6‬ﻧﻤﻮدار ﺑﻠﻮﻛﻲ ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ‪BCD‬‬

‫‪BCD‬‬ ‫را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﺮده و ارﻗﺎم ﺟﻤﻊ را ﺑﻪ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﻛﻪ دو رﻗﻢ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ در ﺷﻜﻞ‪ 20-6‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬دو رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻘﻠﻲ ورودي‬
‫ﺑﻴﺖ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه و ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫اﺑﺘﺪا در ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪192‬‬

‫‪6‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ اﻳﻦ‬ ‫‪0‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﻴﺖ ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ‬ ‫‪4‬‬ ‫از ﻃﺮﻳﻖ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫‪0110‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺪد دودوﻳﻲ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻧﻘﻠﻲ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫دودوﻳﻲ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺻﺮف‬
‫ﻧﻈﺮ ﺷﻮد زﻳﺮا اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ را ﺣﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً در ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫‪n‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه دﻫﺪﻫﻲ ﻣﻮازي ﻛﻪ‪ n‬رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ را ﺟﻤﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ورودي ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﺘﺼﻞ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ 5-6‬ﺿﺮب دودوﻳﻲ‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺪارت دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎ ﻣﺪار ﺿﺮب اﻋﺪاد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮب اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺿﺮب اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﺑﻴﺖ ﻣﻀﺮوب‪ ،‬در‬
‫ﻛﻢ ارزشﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﻣﻀﺮوب ﻓﻴﻪ ﺿﺮب ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﺟﺰﻳﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺎي ﺟﺰﻳﻲ ﻫﺮ ﺑﺎر ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﺑﻪ ﭼﭗ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻧﻬﺎﻳﻲ از ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺎي ﺟﺰﻳﻲ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺿﺮب ﻛﻨﻨﺪه ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﭘﻴﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬‬
‫‪A0‬‬ ‫‪B0‬‬
‫‪B1‬‬

‫ﻣﻀﺮوب‬ ‫‪B1‬‬ ‫‪B0‬‬ ‫‪A1‬‬

‫‪B1‬‬ ‫‪B0‬‬
‫ﻣﻀﺮوب ﻓﻴﻪ‬ ‫‪A1‬‬ ‫‪A0‬‬
‫‪A0B 1‬‬ ‫‪A0B 0‬‬
‫‪A1B 1‬‬ ‫‪A1B 0‬‬
‫‪C3‬‬ ‫‪C2‬‬ ‫‪C1‬‬ ‫‪C0‬‬
‫‪HA‬‬ ‫‪HA‬‬

‫‪C3‬‬ ‫‪C2‬‬ ‫‪C1‬‬ ‫‪C0‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :21-6‬ﺿﺮب دودوﻳﻲ ‪ 2‬ﺑﻴﺖ در ‪ 2‬ﺑﻴﺖ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪193‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫‪B1‬‬ ‫ﺿﺮب اﻋﺪاد دو ﺑﻴﺖ را ﻃﺒﻖ ﺷﻜﻞ‪ 21-6‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻴﺖﻫﺎي ﻣﻀﺮوب‪ B0 ،‬و‬
‫ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ‬ ‫‪C3 C 2C1 C0‬‬ ‫و ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب‬ ‫‪A1‬‬ ‫و‬ ‫‪A0‬‬ ‫و ﺑﻴﺖﻫﺎي ﻣﻀﺮوب ﻓﻴﻪ‬
‫ﻣﺜﻞ‪ A0‬و‪B0‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺿﺮب دو ﺑﻴﺖ‬ ‫ﺿﺮب‪ A0‬در‪B1 B0‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﺟﺰﻳﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ‪ 1‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ دوي آﻧﻬﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﺟﺰﻳﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ‬
‫ﮔﻴﺖﻫﺎي ‪ AND‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ ﭘﻴﺎده ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻣﻜﺎن‬ ‫‪B1 B 0‬‬ ‫در‬ ‫‪A1‬‬ ‫دوﻣﻴﻦ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﺟﺰﻳﻲ از ﺿﺮب‬
‫ﻫﻢ ﺑﻪ ﭼﭗ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد‪ .‬دو ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﺟﺰﻳﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺪار دو ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه )‪(HA‬‬
‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺎي ﺟﺰﻳﻲ ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي وﺟﻮد دارﻧﺪ‬
‫و ﻻزم اﺳﺖ از ﺗﻤﺎم ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺎي ﺟﺰﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻟﺰوﻣﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻛﻢ ارزش ﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﺖ از ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﺎ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫اوﻟﻴﻦ ﮔﻴﺖ ‪ ،AND‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺿﺮب دودوﻳﻲ ﺑﺎ ﺑﻴﺖﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ دودوﻳﻲ در ﻫﺮ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻫﺮ ﺑﻴﺖ از ﻣﻀﺮوب ﻓﻴﻪ در ﺑﻴﺖﻫﺎي ﻣﻀﺮوب‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﺟﺰﻳﻲ ﺳﻄﺢ ﻗﺒﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺳﻄﺤﻲ از ﮔﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﺟﺰﻳﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آﺧﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻛﻞ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ‪ J‬ﺑﻴﺖ‬
‫‪K‬‬ ‫و )‪ (J - 1‬ﻋﺪد ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫‪AND‬‬ ‫‪ (J‬ﮔﻴﺖ‬ ‫)‪×K‬‬ ‫ﺑﻴﺖ ﻣﻀﺮوب ﺑﻪ‬ ‫‪K‬‬ ‫ﻣﻀﺮوب ﻓﻴﻪ و‬
‫ﺑﻴﺖ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ‪ J+K‬ﺑﻴﺘﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪4‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﻣﻴﻦ ﻣﺜﺎل ﻣﺪار ﺿﺮب ﻛﻨﻨﺪه اي را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻋﺪد دودوﻳﻲ‬
‫ﺑﻴﺘﻲ را در ﻳﻚ ﻋﺪد ‪ 3‬ﺑﻴﺘﻲ ﺿﺮب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻀﺮوب ﺑﺎ ‪ B3B2B1B0‬و ﻣﻀﺮوب‬
‫ﺑﻴﺖ ﺑﺮاي‬ ‫‪4‬‬ ‫و دو ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﮔﻴﺖ‬ ‫‪12‬‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫‪J=3‬‬ ‫و‬ ‫‪K=4‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن‬ ‫ﻓﻴﻪ‪A2A1A0‬‬

‫ﺑﻴﺘﻲ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺿﺮب ﻛﻨﻨﺪه در‬ ‫‪7‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 22-6‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪194‬‬

‫‪A0‬‬ ‫‪B3‬‬ ‫‪B2‬‬ ‫‪B1‬‬ ‫‪B0‬‬

‫‪A1‬‬ ‫‪B3‬‬ ‫‪B2‬‬ ‫‪B1‬‬ ‫‪B0‬‬

‫‪0‬‬

‫ﻣﻀﺎف اﻟﻴﻪ‬ ‫ﻣﻀﺎف‬

‫ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ‪ 4‬ﺑﻴﺖ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ و ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ‬

‫‪A2‬‬ ‫‪B3‬‬ ‫‪B2‬‬ ‫‪B1‬‬ ‫‪B0‬‬

‫ﻣﻀﺎف اﻟﻴﻪ‬ ‫ﻣﻀﺎف‬

‫ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ‪ 4‬ﺑﻴﺖ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ و ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ‬

‫‪C6‬‬ ‫‪C5‬‬ ‫‪C4‬‬ ‫‪C3‬‬ ‫‪C2‬‬ ‫‪C1‬‬ ‫‪C0‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :22-6‬ﺿﺮب ﻛﻨﻨﺪه دودوﻳﻲ ‪ 4‬ﺑﻴﺖ در ‪ 3‬ﺑﻴﺖ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪195‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫‪ 6-6‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮔﺮ ﻣﻘﺪار‬

‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ دو ﻋﺪد ﻋﻤﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻣﺴﺎوي‬
‫را‬ ‫‪B‬‬ ‫و‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮔﺮ ﻣﺪاري ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﻋﺪد‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و اﻧﺪازه ﻧﺴﺒﻲ آﻧﻬﺎ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬

‫دودوﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ‪ A>B‬ﻳﺎ ‪ A<B‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪n‬‬
‫ﺧﺴﺘﻪ ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫‪n=3‬‬ ‫وارده در ﺟﺪول دارد و ﺣﺘﻲ ﺑﺎ‬ ‫ˆ‪2ˆ2‬‬ ‫ﻣﺪار ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ دو ﻋﺪد ‪ n‬ﺑﻴﺖ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﻈﻢ در‬
‫ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮاﺑﻊ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻛﻪ ذاﺗﺎً داراي ﻧﻈﻤﻲ دروﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ روال ﻫﺎي‬
‫اﻟﮕﻮرﻳﺘﻤﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮاﺣﻲ اﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ اﻟﮕﻮرﻳﺘﻢ رواﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻌﻴﻨﻲ را‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و اﮔﺮ دﻧﺒﺎل ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از آن ﺣﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺎ در‬
‫ﺑﻴﺘﻲ‬ ‫‪4‬‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ از اﻳﻦ روش ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﻳﻚ اﻟﮕﻮرﻳﺘﻢ ﺟﻬﺖ ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮔﺮ ﻣﻘﺪار‬
‫را ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام ﭼﻬﺎر رﻗﻢ دارﻧﺪ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪B‬‬ ‫و‬ ‫‪A‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬دو ﻋﺪد‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ اﻋﺪاد را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﺰوﻟﻲ زﻳﺮ ﻫﻢ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻴﻢ‪:‬‬
‫‪A = A3A2A1A0‬‬
‫‪B = B3B2B1B0‬‬

‫ﻫﺮ ﺣﺮف اﻧﺪﻳﺲدار ﻳﻚ رﻗﻢ را در ﻋﺪد ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬دو ﻋﺪد ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﺴﺎوي اﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻔﺖ ارﻗﺎم ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫‪A 0 = B0 ، A 1 = B1 ، A 2 = B 2 ، A 3 = B3‬‬

‫اﻧﺪ و راﺑﻄﻪ ﺗﺴﺎوي ﻫﺮ ﺟﻔﺖ ﺑﻴﺖ ﺑﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ارﻗﺎم‬
‫ﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ‪ XOR‬ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪Xi = AiBi + A´iB´i for i=0,1,2,3‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪196‬‬

‫ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﺻﺤﺖ دارد ﻛﻪ ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻜﺎن ‪ i‬ام ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ‬ ‫‪xi=1‬‬ ‫ﻛﻪ در آن‬
‫ﻫﺮ دو ‪ 1‬ﻳﺎ ﻫﺮ دو ‪.(0‬‬

‫در ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺧﺮوﺟﻲ و ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ )‪(A=B‬‬ ‫‪B‬‬ ‫و‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮي دو ﻋﺪد‬
‫‪B‬‬ ‫و‬ ‫‪A‬‬ ‫ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ‪ 1‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻋﺪاد ورودي‬
‫ﻣﺴﺎوي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ‪ 0‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ‪ xi‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ‪ AND‬ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ دﻳﻜﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪:‬‬
‫‪(A = B) = x3x2x1x0‬‬

‫ﻋﺪد دودوﻳﻲ )‪ (A = B‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ‪ 1‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻫﻤﻪ ﺟﻔﺖ ارﻗﺎم ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺪازه ﻫﺎي ﻧﺴﺒﻲ دو رﻗﻢ‬ ‫‪B‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻳﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ آﻳﺎ‬
‫را ﺑﺎ ﺷﺮوع از ﺑﺎارزش ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن آﻏﺎز ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ دو رﻗﻢ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬دو رﻗﻢ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ را ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺗﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﻔﺖ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺎوي اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪B‬‬ ‫و‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪A‬‬ ‫داﺷﺖ و اﮔﺮ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻴﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬
‫‪ A>B‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ رﻗﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ A‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 0‬و ‪ B‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‬
‫‪ .A<B‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻓﻮق را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻛﻤﻚ دو ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫‪(A>B) = A3B´3 + x3A2B´2 +x3x2A1B´1 +x3x2x1A0B´0‬‬
‫‪(A<B) = A´3B3 + x3A´2B2 +x3x2A´1B1 +x3x2x1A´0B0‬‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺧﺮوﺟﻲ دودوﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﺮﺗﻴﺐ ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫)‪ (A>B‬و)‪(A<B‬‬ ‫ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي‬
‫‪ A>B‬ﻳﺎ ‪ A<B‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﮔﻴﺘﻲ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺧﺮوﺟﻲ ﺳﺎده ﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫زﻳﺮا ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ اﻋﻤﺎل ﺗﻜﺮاري اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﻧﺎﻣﺴﺎوي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از‬
‫ﮔﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺴﺎوي ﻻزم ﺑﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﻚ‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮔﺮ ﻣﻘﺪار ‪ 4‬ﺑﻴﺘﻲ در ﺷﻜﻞ‪ 23-6‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪197‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫اﻋﻤﺎل ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪XNOR‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺪارﻫﺎي‬ ‫‪x‬‬ ‫ﭼﻬﺎر ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫‪x‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ دودوﻳﻲ ﺧﺮوﺟﻲ )‪ (A=B‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﺮدد‪ .‬دو ﺧﺮوﺟﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻚ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﭼﻨﺪ ﻃﺒﻘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻟﮕﻮي ﻣﻨﻈﻤﻲ دارد‪ .‬روال ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮔﺮ اﻧﺪازه ﺑﺮاي اﻋﺪاد‬
‫دودوﻳﻲ ﺑﺎ ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ از اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻛﺎﻣﻼً آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪A3‬‬
‫‪X3‬‬

‫‪B3‬‬

‫‪A2‬‬

‫‪X2‬‬
‫‪B2‬‬

‫)‪(A<B‬‬

‫‪A1‬‬

‫‪X1‬‬
‫‪B1‬‬

‫‪A0‬‬

‫‪X0‬‬
‫‪B0‬‬
‫)‪(A>B‬‬

‫)‪(A=B‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :23-6‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮔﺮ ﻣﻘﺪار ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺘﻲ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪198‬‬

‫ﺳﺆاﻻت‬

‫‪ -1‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﺎ ﺳﻪ ورودي و ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫داﺷﺘﻪ‬ ‫‪G i = A iBi‬‬ ‫و‬ ‫‪Pi = Ai + Bi‬‬ ‫‪ -2‬اﮔﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻧﺘﺸﺎر ﻧﻘﻠﻲ را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ و ﺟﻤﻊ ﺧﺮوﺟﻲ ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫زﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫´ )‪Ci+1 = (C´iG´i + P´i‬‬

‫‪Si = (PiG´i) ⊕Ci‬‬

‫‪ -3‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﺘﻤﻢ ‪ 9‬ﻳﻚ رﻗﻢ ‪ BCD‬را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻳﻚ ﺿﺮب ﻛﻨﻨﺪه دودوﻳﻲ ﺑﺮاي ﺿﺮب دو ﻋﺪد ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺘﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ‪ BCD‬ﺑﺴﺎزﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -6‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﮔﺮ ‪ 4‬ﺑﻴﺘﻲ را ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪7‬‬

‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺻﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و روش ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺪارﻫﺎ ﺷﺮح داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮﻫﺎ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻋﻨﺎوﻳﻦ زﻳﺮ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺸﺎ )دﻳﻜﺪر(‬ ‫•‬

‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار )اﻧﻜﺪر(‬ ‫•‬

‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬ ‫•‬

‫ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮﻫﺎ‬ ‫•‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻄﺮح در ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺪارات دﻳﺠﻴﺘﺎل‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻣﺪارات رﻣﺰﮔﺬار و‬

‫رﻣﺰﮔﺸﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﻳﻦ دو ﻧﻮع ﻣﺪار ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪200‬‬

‫‪ 1-7‬ﻣﺪارات رﻣﺰﮔﺸﺎ )دﻳﻜﺪر(‬

‫ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﮔﺴﺴﺘﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﻛﺪﻫﺎي دودوﻳﻲ ﻧﺸﺎن داده‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﮔﺴﺴﺘﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺪ ﺷﺪه را‬ ‫‪2ˆn‬‬ ‫ﺑﻴﺘﻲ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺗﺎ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻛﺪ دودوﻳﻲ‬

‫´‪D0 = x´y´z‬‬

‫‪z‬‬
‫‪D1 = x´y´z‬‬

‫‪y‬‬ ‫´‪D2 = x´yz‬‬

‫‪D3 = x´yz‬‬

‫´‪D4 = xy´z‬‬
‫‪x‬‬

‫‪D5 = xy´z‬‬

‫´‪D6 = xyz‬‬

‫‪D7 = xyz‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :1-7‬دﻳﻜﺪر ‪ 3‬ﺑﻪ ‪8‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪201‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫ﺧﻂ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﻳﻚ دﻳﻜﺪر ﻣﺪاري ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ را از‬
‫ﺧﻂ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﮔﺮ ﻛﺪ ‪ n‬ﺑﻴﺘﻲ داراي‬ ‫‪2ˆn‬‬ ‫ورودي ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺑﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻳﻜﺪر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﺮوﺟﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 2ˆn‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪m≤2ˆn‬‬ ‫دﻳﻜﺪرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ دﻳﻜﺪرﻫﺎي ‪ n‬ﺑﻪ ‪ m‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ورودي اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم دﻳﻜﺪر‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻣﻴﻨﺘﺮم )ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ( از‬ ‫‪2ˆn‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف از آﻧﻬﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﻗﺴﻤﺘﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺒﺪل ﻫﺎي ﻛﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﻜﺪر‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل دﻳﻜﺪر ‪ 3‬ﺑﻪ ‪ 8‬ﻗﺴﻤﺘﻲ ﺷﻜﻞ‪ 1-7‬را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻪ ورودي ﺑﻪ ﻫﺸﺖ ﺧﺮوﺟﻲ دﻳﻜﺪر ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ورودي اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻪ وارون ﮔﺮ‪ ،‬ﻣﺘﻤﻢ ورودي ﻫﺎ را ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده‬
‫ﻫﺮ ﻛﺪام ﻳﻚ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮ راﻳﺞ اﻳﻦ ﻧﻮع دﻳﻜﺪر‪،‬‬ ‫‪AND‬‬ ‫و ﻫﺸﺖ ﮔﻴﺖ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ دودوﻳﻲ ﺑﻪ ﻫﺸﺖ ﻫﺸﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي ﻳﻚ ﻋﺪد دودوﻳﻲ را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻫﺸﺖ رﻗﻢ در ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻋﺪاد ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺸﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‬
‫ﺑﻴﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺸﺖ‬ ‫‪3‬‬ ‫ﺧﻂ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮاي دﻳﻜﺪر ﻛﺮدن ﻫﺮ ﻛﺪ‬ ‫‪8‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪3‬‬ ‫دﻳﻜﺪر‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ از ﻛﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪.‬‬

‫ورودي ﻫﺎ‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ‬

‫‪X‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪D0‬‬ ‫‪D1‬‬ ‫‪D2‬‬ ‫‪D3‬‬ ‫‪D4‬‬ ‫‪D5‬‬ ‫‪D6‬‬ ‫‪D7‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-7‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ دﻳﻜﺪر ‪ 3‬ﺑﻪ ‪ 8‬ﺧﻂ‬

‫ﻃﺮز ﻛﺎر ﻳﻚ دﻳﻜﺪر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻟﻴﺴﺘﻲ در ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺷﻜﻞ‪ 2-7‬آﺷﻜﺎر ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻓﻘﻂ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ورودي ﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺧﺮوﺟﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺮاﺑﺮ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪202‬‬

‫ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﺣﺎﺿﺮ در‬ ‫‪1‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﺣﺎوي‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺧﻄﻮط ورودي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪NAND‬‬ ‫‪ 1-1-7‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي دﻳﻜﺪر ﺑﺎ ﮔﻴﺖ‬

‫ﺳﺎدهﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻌﻀﻲ از دﻳﻜﺪرﻫﺎ ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬ ‫‪NAND‬‬ ‫از آﻧﺠﺎﺋﻴﻜﻪ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﮔﻴﺖ‬
‫را ﺑﺎ ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻌﻜﻮس‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻋﻤﻞ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﮔﻴﺖ‬ ‫‪NAND‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي دﻳﻜﺪر در ﺷﻜﻞ ﻣﺘﻤﻢ اﻗﺘﺼﺎديﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬دﻳﻜﺪر‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً داراي ﻳﻚ ﻳﺎ دو ورودي ﺗﻮاﻧﺎﺳﺎز ﻳﺎ ﻓﻌﺎلﺳﺎز ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺎر ﻣﺪار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﺑﺎ ﻳﻚ ورودي ﻓﻌﺎلﺳﺎز ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻳﻚ دﻳﻜﺪر‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 3-7‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪A‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪D0‬‬ ‫‪D1‬‬ ‫‪D2‬‬ ‫‪D3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪E‬‬

‫)ب( ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‬ ‫)اﻟﻒ( دﻳﺎﮔﺮام ﻣﻨﻄﻘﻲ‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :3-7‬دﻳﻜﺪر ‪ 2‬ﺑﻪ ‪ 4‬ﺧﻂ ﺑﺎ ورودي ﻓﻌﺎل ﺳﺎز‬

‫ﻣﺪار ﺑﺎ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪه و ﻳﻚ ورودي ﻓﻌﺎل ﺳﺎز ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪه ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬دﻳﻜﺪر‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻓﻌﺎل ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪E‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻗﺮار‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻮده و دﻳﮕﺮ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ در وﺿﻌﻴﺖ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﺑﺎر ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺪار ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل اﺳﺖ و ﺑﻪ دو ورودي دﻳﮕﺮ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫‪E=1‬‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﻧﺒﻮده و ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎ اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل ﺷﺪن ﻣﺪار‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ در‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻚ دﻳﻜﺪر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﺮوﺟﻲﻫﺎي ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪه ﻳﺎ ﻣﺘﻤﻢ ﻧﺸﺪه‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪203‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫ﻓﻌﺎل ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ورودي ﻓﻌﺎل ﺳﺎز ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺳﻴﮕﻨﺎل‬
‫دﻳﻜﺪرﻫﺎ داراي دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ورودي ﻓﻌﺎلﺳﺎز ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﺷﺮط ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫ﻣﻔﺮوﺿﻲ را ﺑﺮ آورده ﺳﺎزﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺪار ﻓﻌﺎل ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻳﻚ دﻳﻜﺪر ﺑﺎ ورودي ﻓﻌﺎل ﺳﺎز ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ دي ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‬
‫)ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ و دي ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ در ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺼﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ(‪ .‬دي ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ ﻣﺪاري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت را از ﻳﻚ ﺧﻂ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده و آن را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻂ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ ﺧﺎص ﺑﺎ‬ ‫‪2ˆn‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﻴﺘﻲ ‪ n‬ﺧﻂ اﻧﺘﺨﺎب ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬دﻳﻜﺪر ﺷﻜﻞ ‪ 3-7‬را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ‬
‫‪B‬‬ ‫و‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ورودي داده و‬ ‫‪E‬‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺪار‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫دي ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ‬
‫ﻣﺴﻴﺮي ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﭼﻬﺎر ﺧﺮوﺟﻲ دارد‪،‬‬ ‫‪E‬‬ ‫ورودي ﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮ ورودي‬
‫وﻟﻲ اﻃﻼﻋﺎت ورودي ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺴﻴﺮ را از ﺟﺪول‬ ‫‪B‬‬ ‫و‬ ‫‪A‬‬ ‫دودوﻳﻲ دو ﺧﻂ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫‪E‬‬ ‫ﻣﺜﻞ ورودي‬ ‫‪D2‬‬ ‫درﺳﺘﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ﺧﻄﻮط اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ‪ AB=10‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ در ‪ 1‬ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻋﻤﻞ دﻳﻜﺪر‬
‫و در ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﻣﺪار ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻚ دﻳﻜﺪر ﺑﺎ ورودي‬
‫ﻓﻌﺎلﺳﺎز را دﻳﻜﺪر‪ /‬دي ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﺪار دﻳﻜﺪر ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻲ ﺗﻮان دﻳﻜﺪرﻫﺎ ﺑﺎ وروديﻫﺎي ﻓﻌﺎل ﺳﺎز را ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫را ﺑﺎ ورودي ﻫﺎي ﻓﻌﺎلﺳﺎز ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮاي‬ ‫‪8‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪3‬‬ ‫ﻣﺘﺼﻞ ﻛﺮد‪ .‬ﺷﻜﻞ‪ 4-7‬دو دﻳﻜﺪر‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﻜﺪر ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﻓﻌﺎل‬ ‫‪W=0‬‬ ‫ﺧﻂ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫‪16‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ دﻳﻜﺪر‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و ﻫﺸﺖ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺎﻻﻳﻲ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي دﻳﻜﺪر ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ ﻫﻤﮕﻲ در‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻌﺎل ﺷﺪن‬ ‫‪W=1‬‬ ‫را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫‪0111‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪0000‬‬ ‫ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي‬
‫را ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫‪1111‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪1000‬‬ ‫ﻣﻌﻜﻮس ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي دﻳﻜﺪر ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪204‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪3*8‬‬
‫دﻳﻜﺪر‬
‫‪y‬‬ ‫‪D0 to D7‬‬
‫‪E‬‬
‫‪z‬‬

‫‪w‬‬

‫‪3*8‬‬
‫دﻳﻜﺪر‬
‫‪D8 to D15‬‬
‫‪E‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :4-7‬دﻳﻜﺪر ‪ 4 ×16‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ دو دﻳﻜﺪر ‪3× 8‬‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺣﺴﻦ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﻫﻤﻪ‬
‫ورودي ﻫﺎي ﻓﻌﺎل ﺳﺎز را در دﻳﻜﺪرﻫﺎ و دﻳﮕﺮ ﻗﻄﻌﺎت ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻛﻠﻲ وروديﻫﺎي ﻓﻌﺎلﺳﺎز اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي اﺗﺼﺎﻻت دروﻧﻲ دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻗﻄﻌﻪ‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﻣﺸﺎﺑﻪ و وروديﻫﺎ و ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 2-1-7‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﺎ دﻳﻜﺪر‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ورودي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻣﻴﻨﺘﺮم را ﺑﺮاي‬ ‫‪2ˆn‬‬ ‫ﻳﻚ دﻳﻜﺪر‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺟﻤﻊ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﺑﻴﺎن ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از دﻳﻜﺪر ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﻨﺘﺮم اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺟﻤﻊ ﻣﻨﻄﻘﻲ آﻧﻬﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ داد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﺮ ﻣﺪار‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻛﺮده و ﺑﺎ ﮔﻴﺖ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﮔﻴﺖ‬ ‫‪m‬‬ ‫و‬ ‫‪2ˆn‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ دﻳﻜﺪر‬ ‫‪m‬‬ ‫ورودي و‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫روال ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﺎ دﻳﻜﺪر و ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ ،OR‬ﻻزم ﻣﻲ دارد ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺑﻮل ﻣﺪار ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺟﻤﻊ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﺑﻴﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻳﻚ دﻳﻜﺪر ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﻤﻪ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪205‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫از‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ورودي ﻫﺎي ﻫﺮ ﮔﻴﺖ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي دﻳﻜﺪر ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻟﻴﺴﺖ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ روال ﺑﺎ ﻣﺜﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺪار ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ‪ 5-7‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮاﺑﻊ‬
‫ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آورﻳﻢ‪:‬‬
‫)‪S (x,y,z) = Σ (1 , 2 , 4 , 7‬‬
‫)‪C (x,y,z) = Σ (3 , 5 , 6 , 7‬‬

‫ﺧﻂ‬ ‫‪8‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪3‬‬ ‫ﭼﻮن ﺳﻪ ورودي و ﺟﻤﻌﺎً ﻫﺸﺖ ﻣﻴﻨﺘﺮم وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ دﻳﻜﺪر‬
‫اﺣﺘﻴﺎج اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي در ﺷﻜﻞ‪ 5-7‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬دﻳﻜﺪر ﻫﺸﺖ ﻣﻴﻨﺘﺮم را ﺑﺮاي‬
‫‪7‬‬ ‫و‬ ‫‪4 ،2 ،1‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﺮوﺟﻲ ‪ ،S‬ﺟﻤﻊ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي‬ ‫‪OR‬‬ ‫‪ y،x‬و‪ z‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﻴﺖ‬
‫را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﮔﻴﺖ ‪ OR‬ﺟﻤﻊ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ‪ 6 ،5 ،3‬و ‪ 7‬را ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫‪ C‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد‪.‬‬

‫‪0‬‬
‫‪1‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪3*8‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪y‬‬ ‫دﻳﻜﺪر‬
‫‪21‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪z‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪5‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :5-7‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ دﻳﻜﺪر‬

‫ﺑﺎ ورودي ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎ ﻟﻴﺴﺖ ﻃﻮﻳﻠﻲ از ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬
‫ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻧﺸﺎن‬ ‫‪2ˆn- K‬‬ ‫ﻣﻴﻨﺘﺮم دارد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻣﺘﻤﻢ ﺧﻮد‪ ،F´ ،‬ﺑﺎ‬ ‫‪K‬‬ ‫دارد‪ .‬ﺗﺎﺑﻌﻲ ﻛﻪ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪206‬‬

‫´‪F‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫‪2ˆn‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪2‬‬ ‫داده ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ ﻣﻮﺟﻮد در ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از‬
‫ﺑﺮاي‬ ‫‪NOR‬‬ ‫را ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻛﻤﺘﺮي ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺘﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﻴﺖ‬
‫اﻳﻦ ﺟﻤﻊ را ﻣﺘﻤﻢ ﻛﺮده و‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﻣﺰﻳﺖ دارد‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ‬ ‫´‪F‬‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻊ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي‬
‫را ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﮔﺮ از ﮔﻴﺖﻫﺎي ‪ ،NAND‬ﻣﺜﻞ ﺷﻜﻞ‪ 3-7‬اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫‪F‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﺮﻣﺎل‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ از ﻧﻮع‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﻴﺖﻫﺎي ﺧﺮوﺟﻲ در ﻋﻮض‬
‫ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺪار ﮔﻴﺘﻲ دو ﻃﺒﻘﻪ ‪ NAND‬ﺗﺎﺑﻊ ﺟﻤﻊ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎ را ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ‬
‫ﻣﺪار دو ﻃﺒﻘﻪ ‪ AND-OR‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 2-7‬ﻣﺪارات رﻣﺰ ﮔﺬار )اﻧﻜﺪر(‬

‫ﻳﻚ اﻧﻜﺪر ﻣﺪاري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻋﻜﺲ ﻳﻚ دﻳﻜﺪر را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻳﻚ اﻧﻜﺪر‬
‫ﺧﻂ ﺧﺮوﺟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻄﻮط ﺧﺮوﺟﻲ ﻛﺪ دودوﻳﻲ‬ ‫‪n‬‬ ‫)ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ( ﺧﻂ ورودي و‬ ‫داراي‪2ˆn‬‬

‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻘﺪار دودوﻳﻲ ورودي را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎﻟﻲ از ﻳﻚ اﻧﻜﺪر‪ ،‬اﻧﻜﺪر ﻫﺸﺖ‬
‫ﻫﺸﺘﻲ ﺑﻪ دودوﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ آن در ﺷﻜﻞ‪ 6-7‬داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪار‬
‫داراي ﻫﺸﺖ ورودي )ﻳﻚ ورودي ﺑﺮاي ﻫﺮ رﻗﻢ ﻫﺸﺖ ﻫﺸﺘﻲ( و ﺳﻪ ﺧﺮوﺟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪاي از زﻣﺎن‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ورودي ﻣﻘﺪار ‪ 1‬را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻪ ورودي ﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ‬ ‫‪OR‬‬ ‫اﻧﻜﺪر را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻛﺮد‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ‪ z‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ‪ 1‬اﺳﺖ ﻛﻪ رﻗﻢ ﻫﺸﺖ ﻫﺸﺘﻲ ورودي در ‪،1‬‬
‫‪ 5 ،3‬ﻳﺎ ‪ 7‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ‪ y‬ﺑﻪ ازاء ارﻗﺎم ﻫﺸﺖ ﻫﺸﺘﻲ ورودي ‪ 6 ،3 ،2‬و ‪ ،7‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪ 1‬ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻮﻟﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪z=D1+D3+D5+D7‬‬
‫‪y=D2+D3+D6+D7‬‬
‫‪x=D4+D5+D6+D7‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪207‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻜﺪري ﻛﻪ در ﺟﺪول‬ ‫‪OR‬‬ ‫اﻳﻦ اﻧﻜﺪر ﺑﺎ ﺳﻪ ﮔﻴﺖ‬

‫ﺷﻜﻞ‪ 6-7‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪ داراي اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ از زﻣﺎن ﻓﻘﻂ‬
‫ﻳﻚ ورودي ﻓﻌﺎل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ دو ورودي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻢ زﻣﺎن ﻓﻌﺎل ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫‪1‬‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪D6‬‬ ‫و‬ ‫‪D3‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻧﺎﻣﻔﻬﻮﻣﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼً اﮔﺮ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ اﻧﻜﺪر ‪ 111‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ زﻳﺮا در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺮ ﺳﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻪ‪ 3‬وﻧﻪ‪ 6‬را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ‪ ،‬ﻣﺪارﻫﺎي اﻧﻜﺪر ﺑﺎﻳﺪ‬
‫اوﻟﻮﻳﺘﻲ در ورودي اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ورودي اﻧﻜﺪر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪D3‬‬ ‫و‬ ‫‪D6‬‬ ‫اﮔﺮ اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ را ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺲ ﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ در ﻳﻚ زﻣﺎن‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ‪ 110‬ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا‪ D6 ،‬اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ D3‬دارد‪.‬‬

‫ورودي ﻫﺎ‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ‬

‫‪D0‬‬ ‫‪D1‬‬ ‫‪D2‬‬ ‫‪D3‬‬ ‫‪D4‬‬ ‫‪D5‬‬ ‫‪D6‬‬ ‫‪D7‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪Z‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :6-7‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻳﻚ اﻧﻜﺪر ﻫﺸﺖ ﻫﺸﺘﻲ ﺑﻪ دودوﻳﻲ‬

‫ﻣﺸﻜﻞ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در اﻧﻜﺪرﻫﺸﺖ ﻫﺸﺘﻲ ﺑﻪ دودوﻳﻲ وﺟﻮد دارد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ ازاء ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ وروديﻫﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ ﺗﻤﺎم‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺮاد را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ‬ ‫‪D0 = 1‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‬
‫‪1‬‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﻞ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ورودي‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪208‬‬

‫‪ 1-2-7‬اﻧﻜﺪر اوﻟﻮﻳﺖ‬

‫اﻧﻜﺪر اوﻟﻮﻳﺖ ﻣﺪاري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ اوﻟﻮﻳﺖ دﻫﻲ را در ﺧﻮد دارد‪ .‬ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻳﻦ ﻧﻮع‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ورودي ﺑﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫اﻧﻜﺪر ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ده ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ورودي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻳﻚ اﻧﻜﺪر ﺑﺎ ﺗﻘﺪم ﭼﻬﺎر ورودي در‬
‫ﺟﺪول ‪ 6-7‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ دو ﺧﺮوﺟﻲ ‪ x‬و‪ ، y‬ﻣﺪار داراي ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ‪ V‬اﺳﺖ ؛ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻴﺖ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ورودي ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻴﺖ ﻣﻌﺘﺒﺮ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ورودي ﻫﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ اﻳﻦ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ در ﺧﺮوﺟﻲ دﻳﮕﺮ وارﺳﻲ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫‪V = 0‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫و‪V= 0‬‬ ‫داﺷﺖ‬
‫ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ را ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﺮﭼﻪ ﺣﺎﻻت ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ در ﺳﺘﻮﻧﻬﺎي‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﻧﺪارﻧﺪ وﻟﻲ ‪X‬ﻫﺎ در ﺳﺘﻮن وروديﻫﺎ در ﻛﺎﻫﺶ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻧﻘﺶ‬
‫ﻛﻪ‬ ‫‪X‬‬ ‫ﻣﻴﻨﺘﺮم ﺑﺮاي ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ از‬ ‫‪16‬‬ ‫ﻋﻤﺪه اي دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي ذﻛﺮ ﻫﺮ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ‪ 0‬ﻳﺎ ‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ‪ X100‬دو ﻣﻴﻨﺘﺮم ‪ 0100 ،1100‬را ﻣﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ورودي ﻫﺎ‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ‬

‫‪D0‬‬ ‫‪D1‬‬ ‫‪D2‬‬ ‫‪D3‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :7-7‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ اﻧﻜﺪر اوﻟﻮﻳﺖ‬

‫ﻃﺒﻖ ﺟﺪول اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺷﻜﻞ‪ ،7-7‬ﻫﺮ ﻋﺪد ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﺑﺎﻻﺗﺮ اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮي را‬
‫اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮي دارد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ دﻳﮕﺮ‬ ‫‪D3‬‬ ‫داراﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺪول‬
‫‪D2‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮدد )دودوﻳﻲ ‪.(3‬‬ ‫‪11‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪xy‬‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪1‬‬ ‫ورودي ﻫﺎ‪ ،‬وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ورودي‬
‫‪D3= 0‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺷﻮد ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫اﮔﺮ‪D2=1‬‬ ‫داراي اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻌﺪي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ از دو ورودي ﺑﺎ اوﻟﻮﻳﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ دﻳﮕﺮ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪209‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫‪D1‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ورودي ﻫﺎي ﺑﺎ اوﻟﻮﻳﺖ ﺗﺮ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪.‬‬

‫و‪ y‬در ﺷﻜﻞ‪ 8-7‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي‬ ‫‪x‬‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ ﺳﺎدهﺳﺎزي ﺧﺮوﺟﻲﻫﺎي‬
‫دو ﺗﺎﺑﻊ از ﺟﺪول ﺷﻜﻞ ‪ 7-7‬اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪CD‬‬ ‫‪D2‬‬ ‫‪D2‬‬

‫‪AB‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪00‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪01‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪D2‬‬ ‫‪D1‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪D0‬‬ ‫‪D0‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪D3‬‬ ‫‪D3‬‬
‫‪X= D2 + D3‬‬ ‫‪Y= D3+D1D´2‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ .:8-7‬ﻧﻘﺸﻪ ﻳﻚ اﻧﻜﺪر اوﻟﻮﻳﺖ دار‬

‫‪x = D2 +D3‬‬
‫´ ‪y = D3 + D 1D2‬‬
‫‪v = D0 + D1+ D2 +D3‬‬

‫در ﻫﺮ ﺳﻄﺮ اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺻﻔﺮ و‬ ‫‪X‬‬ ‫ﮔﺮﭼﻪ ﺟﺪول داراي ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻨﺞ ﺳﻄﺮ اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻫﺮ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ورودي را ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺳﻄﺮ‬ ‫‪16‬‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﻤﺎم‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ‬
‫را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ 1010 ،0110 ،0010‬و‪1110‬‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻨﺘﺮم‬ ‫‪XX10‬‬ ‫ﭼﻬﺎرم در ﺟﺪول ﺑﺎ‬
‫‪V‬‬ ‫ﻋﺒﺎرات ﺑﻮل ﺳﺎده ﺷﺪه ﺑﺮاي اﻧﻜﺪر اوﻟﻮﻳﺖ از ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺷﺮط ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫از ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻜﺪر اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﺮﻃﺒﻖ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ در‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 9-7‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪210‬‬

‫‪D3‬‬
‫‪y‬‬

‫‪D2‬‬

‫‪D1‬‬

‫‪x‬‬

‫‪V‬‬
‫‪D0‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :9-7‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ‬

‫‪ 3-7‬ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ‬

‫ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ ﻣﺪاري ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ را از ﺗﻌﺪادي ﺧﻂ ورودي‬

‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻳﻚ ﺧﻂ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب ﻳﻚ ورودي‬
‫ﺧﻂ ورودي‬ ‫‪2ˆn‬‬ ‫ﺧﺎص ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﺧﻄﻮط اﻧﺘﺨﺎب اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً‬
‫و ‪ n‬ﺧﻂ اﻧﺘﺨﺎب وﺟﻮد دارد و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﻴﺘﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ورودي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪I0‬‬

‫‪I0‬‬
‫‪0‬‬
‫‪MUX‬‬ ‫‪Y‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪I1‬‬
‫‪I1‬‬

‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬

‫)ب( ﻧﻤﻮدار ﺑﻠﻮﻛﻲ‬ ‫)اﻟﻒ( ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :10-7‬ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ‪ 2‬ﺑﻪ ‪1‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪211‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫ﺑﻴﺖ را ﻃﺒﻖ ﺷﻜﻞ‪ 10-7‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻘﺼﺪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از دو ﻣﻨﺒﻊ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪار داراي دو ﺧﻂ ورودي داده‪ ،‬ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ و ﻳﻚ ﺧﻂ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﻲ راه‬ ‫‪I0‬‬ ‫ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﻓﻌﺎل ﺷﺪه و‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺑﺎ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻴﺖ‬ ‫‪S=0‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫‪S‬‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺘﺼﻞ‬ ‫‪I1‬‬ ‫ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﻓﻌﺎل ﺷﺪه و‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻴﺖ‬ ‫‪S = 1‬‬ ‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ﻣﺜﻞ ﻳﻚ ﻛﻠﻴﺪ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده و ﻳﻜﻲ از دو ﻣﻨﺒﻊ را اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﺑﻠﻮﻛﻲ ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ذوزﻧﻘﻪ ﺷﻜﻞ ‪) 10-7‬ب( ﻧﺸﺎن‬
‫داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪار ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧﺘﺨﺎب و ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺘﻌﺪد داده را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻘﺼﺪ‬
‫ﻧﺸﺎن داده‬ ‫‪MUX‬‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ اﻏﻠﺐ ﺑﺎ ﻧﻤﻮدار ﻫﺎي ﺑﻠﻮﻛﻲ و ﻛﻠﻤﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺎ‬ ‫‪I0‬‬ ‫در ﺷﻜﻞ‪ 11-7‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﭼﻬﺎر ورودي‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ‬
‫‪ I3‬ﺑﻪ ﻳﻚ ورودي ﮔﻴﺖ ‪ AND‬اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺧﻄﻮط اﻧﺘﺨﺎب ‪ S1‬و ‪S0‬ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﮔﻴﺖ‬
‫اﻋﻤﺎل‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺧﺎص دﻳﻜﺪر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬ ‫‪AND‬‬

‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﺮوﺟﻲ ‪ 1‬ﺧﻂ را اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪I3‬‬

‫‪I2‬‬
‫‪S1‬‬ ‫‪S0‬‬ ‫‪Y‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪I0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪I1‬‬ ‫‪I1‬‬ ‫‪Y‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪I2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪I3‬‬
‫‪I0‬‬

‫‪S1‬‬

‫)ب( ﺟﺪول ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫‪S0‬‬ ‫)اﻟﻒ( ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :11-7‬ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ‪ 4‬ﺑﻪ ‪1‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪212‬‬

‫ﺟﺪول ﺗﺎﺑﻊ‪ ،‬ورودي را ﻛﻪ از ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ ﻋﺒﻮر ﻛﺮده ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﺪار‪ ،‬ﺣﺎﻟﺘﻲ را ﻛﻪ ‪ S1S0 = 10‬اﺳﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﮔﻴﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ورودي ‪ I‬داراي‬
‫‪2‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻪ ﮔﻴﺖ دﻳﮕﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ‪ 0‬در‬ ‫‪I2‬‬ ‫دو ورودي ‪ 1‬و ﻳﻚ ورودي ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ ‪ ،OR‬اﻛﻨﻮن ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪0‬‬ ‫ورودي ﺧﻮد دارﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﺮوﺟﻲ ﺷﺎن‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺴﻴﺮي از ورودي اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪I2‬‬ ‫ﻣﻘﺪار‬
‫ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ را اﻧﺘﺨﺎﺑﮕﺮ داده ﻫﻢ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻳﻜﻲ از ﭼﻨﺪ ورودي را اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻛﺮده و اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ را ﺑﻪ ﺧﻂ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫و وارون ﮔﺮﻫﺎ در ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ‪ ،‬ﻣﺪار دﻳﻜﺪر را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫‪AND‬‬ ‫وﺟﻮد ﮔﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﻲ آورد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﻼوه آﻧﻬﺎ ﺧﻄﻮط ورودي اﻧﺘﺨﺎب را دﻳﻜﺪر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻳﻚ‬
‫‪2ˆn‬‬ ‫ﺧﻂ ﺑﻪ‬ ‫‪2ˆn‬‬ ‫ﺑﻪ ‪ ،2ˆn‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ در آن‬ ‫‪n‬‬ ‫از ﻳﻚ دﻳﻜﺪر‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ‪2ˆn‬‬

‫ﺑﻪ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ‪ ،AND‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮ ﺧﻂ ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ وﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﺧﻂ ورودي داده و ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻂ‬ ‫‪2ˆn‬‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻳﺰ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ﺑﺎ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﮔﻴﺖ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ اش ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻮن دﻳﻜﺪر‪ ،‬ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮﻫﺎ ﻫﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻂ‬
‫ﻓﻌﺎلﺳﺎزي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪﺗﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﻞ ﻗﻄﻌﻪ را ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ورودي ﻓﻌﺎل ﺳﺎز در‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎﻟﻨﺪ‪ ،‬و وﻗﺘﻲ در ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﺎل ﺧﻮد ﻗﺮار‬
‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺪار ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻴﺘﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ‬

‫ﭼﻬﺎرﺗﺎﻳﻲ در‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 12-7‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪار داراي ﭼﻬﺎر ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻗﺎدر‬
‫‪A0‬‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ورودي ﻫﺎي‬ ‫‪Y0‬‬ ‫اﺳﺖ ﻳﻜﻲ از دو ﺧﻂ را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫‪ A1‬ﻳﺎ‪B1‬‬ ‫ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺪار‬ ‫‪Y1‬‬ ‫وﺻﻞ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ‬ ‫‪B0‬‬ ‫ﻳﺎ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ .‬ﺧﻂ اﻧﺘﺨﺎب ورودي ﻳﻜﻲ از ﺧﻄﻮط ورودي را در ﻫﺮ ﻳﻚ از ﭼﻬﺎر‬
‫ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺧﻂ ﻓﻌﺎل ﺳﺎز ‪ E‬ﺑﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎر ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻓﻌﺎل ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪213‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫‪A0‬‬
‫‪Y0‬‬

‫‪A1‬‬
‫‪Y1‬‬

‫‪A2‬‬
‫‪Y2‬‬

‫‪A3‬‬
‫‪Y3‬‬

‫‪B0‬‬

‫‪B1‬‬

‫‪B2‬‬

‫‪B3‬‬

‫‪E‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪Y‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪0‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ‪S‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪B‬‬

‫ﻓﻌﺎل ﺳﺎز ‪E‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :12-7‬ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ‪ 2‬ﺑﻪ ‪ 1‬ﭼﻬﺎرﺗﺎﻳﻲ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪214‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪﻳﻢ ﺑﻪ آن‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺪار ﺣﺎوي ﭼﻬﺎر ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺪاري ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺘﻲ ﺧﻄﻮط داده را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫اﺳﺖ ﻓﻌﺎل‬ ‫‪E = 0‬‬ ‫ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺟﺪول ﺗﺎﺑﻊ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺪار وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه اﮔﺮ ‪ S = 0‬ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻬﺎر ورودي ‪ A‬ﻣﺴﻴﺮي ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺧﺮوﺟﻲ دارﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮف‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫‪E = 1‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ‬ ‫‪B‬‬ ‫دﻳﮕﺮ اﮔﺮ ‪ ،S=1‬ﭼﻬﺎر ورودي‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از وﺿﻌﻴﺖ ‪ ،S‬ﻫﻤﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ ‪ 0‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ 1-3-7‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ‪ OR‬ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﻳﻚ دﻳﻜﺪر ﻣﻲﺗﻮان از آن‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮل اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ‬
‫ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺪار در واﻗﻊ ﻫﻤﺎن دﻳﻜﺪر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﻨﺘﺮمﻫﺎي ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎ ﺧﻄﻮط اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ‬
‫ﻣﻴﻨﺘﺮم ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ وروديﻫﺎي داده اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ روﺷﻲ را ﺑﺮاي ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي‬
‫ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ‪ n‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ﻛﻪ داراي ‪ 2ˆn‬ورودي داده و ‪ n‬ﺧﻂ ورودي‬
‫اﻧﺘﺨﺎب اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎ ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮي ﻛﻪ‬ ‫‪n‬‬ ‫اﻛﻨﻮن روش ﻛﺎراﺗﺮي را ﺑﺮاي ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل‬
‫‪ n-1‬ورودي اﻧﺘﺨﺎب دارد‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬اﺑﺘﺪا ‪ n-1‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻪ وروديﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ وﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮاي ورودي ﻫﺎي داده ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه را ‪ z‬ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ ﻫﺮ ورودي داده ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪ 1 ،z´ ،z‬و ﻳﺎ ‪ 0‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻳﻦ روﻳﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮه زﻳﺮ را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫)‪F (x,y,z) = Σ(1,2,6,7‬‬

‫ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻛﺮد‪ .‬دو‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ‪ 13-7‬ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫‪y‬‬ ‫و‬ ‫‪s1‬‬ ‫ﺑﻪ ورودي‬ ‫‪x‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻄﻮط اﻧﺘﺨﺎب وﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ‬ ‫‪y‬‬ ‫و‬ ‫‪x‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫ورودي ‪ s0‬ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪215‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫‪4 * 1 MUX‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪S0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪S1‬‬ ‫‪F=z‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫´‪F=z‬‬
‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪2‬‬
‫‪z‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫´‪z‬‬ ‫‪F=0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪F=1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫)ب( ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴ ﺮ‬ ‫)اﻟﻒ( ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :13-7‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫‪xy=00‬‬ ‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺧﻄﻮط ورودي از ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫‪F‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ‪ F‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ z‬اﺳﺖ زﻳﺮا وﻗﺘﻲ ‪ z=0‬اﺳﺖ ‪ F‬ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 0‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و وﻗﺘﻲ ‪ z=1‬ﺷﻮد‬
‫ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ وروده داده‬ ‫‪z‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻊ ﻻزم ﻣﻲ دارد ﺗﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﺧﻂ داده ﺷﻤﺎره‬ ‫‪xy=00‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ وﺻﻞ ﺷﺪه ‪ F‬را ﺑﺮاﺑﺮ ‪ z‬ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺧﻄﻮط‬
‫ورودي ‪ 2 ،1‬و ‪ 3‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‪ 10 ،01 = xy‬و ‪ 11‬اﺳﺖ ﺑﺘﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ‪ F‬وﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺜﺎل‬
‫ﺧﺎص ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻤﻜﻦ را ﺑﺮاي وروديﻫﺎي داده ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ ﻛﻪ ‪ n-1‬ﺧﻂ‬ ‫‪n‬‬ ‫روال ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻫﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل‬
‫ورودي اﻧﺘﺨﺎب و ‪2ˆ n-1‬ورودي داده دارد از ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل را‬
‫در ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻟﻴﺴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ‪ n-1‬ﻣﺘﻐﻴﺮ در ﺟﺪول وروديﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ وﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎب‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﺗﺎﺑﻌﻲ از آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ‪ ،1 ،0‬ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﻳﺎ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﻪ ورودي ﻫﺎي داده ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺻﺤﻴﺢ اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫دوﻣﻴﻦ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل زﻳﺮ را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪:‬‬
‫)‪F (A,B,C,D) = Σ(1,3,4,11,12,13,14,15‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪216‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮي ﻛﻪ ﺳﻪ ورودي اﻧﺘﺨﺎب دارد‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ‪14-7‬‬

‫و دو ﺧﻂ‬ ‫‪S2‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ورودي اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫‪A‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫وﺻﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ورودي داده از ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻟﻴﺴﺖ‬ ‫‪ S1‬و‪S0‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ‬ ‫‪C‬‬ ‫و‬ ‫‪B‬‬

‫ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫‪ABC‬‬ ‫ﺷﺪه در ﺷﻜﻞ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎره ﺧﻂ داده ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ از ﺗﺮﻛﻴﺐ دودوﻳﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫‪F=D‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺪول ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ‬ ‫‪ABC = 101‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً وﻗﺘﻲ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دو ﻣﻘﺪار‬ ‫‪1‬‬ ‫و‬ ‫‪0‬‬ ‫وﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎي دودوﻳﻲ‬ ‫‪5‬‬ ‫ﺑﻪ ورودي داده‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻴﮕﻨﺎل‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ از ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﺠﺘﻤﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ‬
‫زﻣﻴﻦ و ﻣﻨﻄﻖ ‪ 1‬ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺗﻐﺬﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ‪ 5‬وﻟﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪8 * 1 MUX‬‬
‫‪F=D‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪S0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪F=D‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪S1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫´‪F=D‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪S2‬‬ ‫‪F‬‬
‫‪D‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪F=0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪F=0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪F=D‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪F=1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪F=1‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫)ب( ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ‬
‫)اﻟﻒ( ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :14-7‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ‪ 4‬ورودي ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ‬

‫‪ 2-3-7‬ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ‬

‫ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ ﻣﺪاري‬
‫دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ را از ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬دو ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻮم‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ اﻣﭙﺪاﻧﺲ ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫و‬ ‫‪1‬‬ ‫ﮔﻴﺖﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻫﻤﺎن ﻣﻨﻄﻖ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪217‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫ﺣﺎﻟﺖ اﻣﭙﺪاﻧﺲ ﺑﺎﻻ ﻣﺜﻞ ﻣﺪار ﺑﺎز ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ از درون‬
‫ﻗﻄﻊ ﺑﻮده و ﻣﺪار داراي ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺎ ارزﺷﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﮔﻴﺖﻫﺎي ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎﻓﺮ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫و‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ﺑﺎﻓﺮ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ در ﺷﻜﻞ ‪ 15-7‬دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻪ ﺑﺎ‬
‫ورودي ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻛﻪ وارد ﺿﻠﻊ ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ آن ﻣﻲ ﺷﻮد از ﻧﻮع ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اش ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ‬
‫ﺑﺎﻓﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ داراي ﻳﻚ ورودي‪ ،‬ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ و ﻳﻚ ﺧﻂ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ وﺿﻊ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ورودي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻓﻌﺎل ﺷﺪه‬
‫و ﮔﻴﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﺑﺎﻓﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ورودي‬
‫اﺻﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ورودي ﻛﻨﺘﺮل ‪ 0‬ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل ﺷﺪه و ﮔﻴﺖ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺪار اﺻﻠﻲ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﻣﭙﺪاﻧﺲ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رود‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ اﻣﭙﺪاﻧﺲ ﺑﺎﻻي ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ‬
‫وﻳﮋﮔﻲ ﺧﺎﺻﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در دﻳﮕﺮ ﮔﻴﺖ ﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ‪،‬‬
‫ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ و ﺑﺪون ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺮ روي ﺑﺎر‬
‫ﺷﺪن‪ ،‬ﻳﻚ ﺧﻂ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ورودي ﻧﺮﻣﺎل ‪A‬‬ ‫اﮔﺮ ‪ ،C=1‬ﺧﺮوﺟﻲ ‪Y = A‬‬

‫اﮔﺮ ‪ ،C=1‬ﺧﺮوﺟﻲ اﻣﭙﺪاﻧﺲ ﺑﺎﻻ‬
‫وروري ﻛﻨﺘﺮل ‪C‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :15-7‬ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺑﺎﻓﺮ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ‬

‫ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﺑﺎﻓﺮﻫﺎي ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ در ﺷﻜﻞ ‪ 16-7‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻜﻞ‬
‫را ﺑﺎ دو ﺑﺎﻓﺮ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ و ﻳﻚ وارون ﮔﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬دو‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺸﺘﺮك را ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪218‬‬

‫‪A‬‬
‫‪Y‬‬

‫‪B‬‬

‫اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :16-7‬ﻣﺪار ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ‪ 2‬ﺑﻪ ‪ 1‬ﺑﺎ ﺑﺎﻓﺮ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ‬

‫ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از ﭼﻬﺎر ورودي ﻧﺮﻣﺎل ‪ I0‬ﺗﺎ‪ I3‬ﺑﻪ ﺧﻂ‬

‫ﺑﺎﻳﺪ اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺗﺼﺎﻻت را ﺑﺎ ﮔﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ ﻧﺪارﻧﺪ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮان اﺟﺮا ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ورودي اﻧﺘﺨﺎب ‪ 0‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻓﺮ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ورودي ﻛﻨﺘﺮﻟﺶ‬

‫‪I0‬‬
‫‪Y‬‬

‫‪I1‬‬

‫‪I2‬‬

‫‪I3‬‬

‫‪0‬‬
‫‪S1‬‬ ‫‪1‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2*4‬‬
‫‪S0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫دﻳﻜﺪر‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺎز‬
‫‪EN‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :17-7‬ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮﻫﺎي ‪ 4‬ﺑﻪ ‪ 1‬ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪219‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫ﻓﻌﺎل ﻣﻲ ﮔﺮدد و در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺎﻓﺮ ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ ‪ 4‬ﺑﻪ ‪ 1‬در ﺷﻜﻞ‪ 17 -7‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﭼﻬﺎر‬
‫ﺑﺎﻓﺮ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺸﺘﺮك را ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬ورودي ﻫﺎي‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺘﺼﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ از زﻣﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻜﻲ از ﺑﺎﻓﺮﻫﺎ در ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﺎل‬
‫ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎﻓﺮﻫﺎي ﻣﺘﺼﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﻃﻮري وﺻﻞ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻜﻲ از ﺑﺎﻓﺮﻫﺎي ﺳﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻪ ﺑﺎ ﺧﺮوﺟﻲ ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻓﺮﻫﺎ در ﺣﺎﻟﺖ اﻣﭙﺪاﻧﺲ‬
‫ﺑﺎﻻ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻃﻤﻴﻨﺎن از اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ورودي در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﻓﻌﺎل‬
‫‪0‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬از دﻳﻜﺪري ﻃﺒﻖ ﻧﻤﻮدار اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ورودي ﻓﻌﺎل ﺳﺎز دﻳﻜﺪر‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﺧﺮوﺟﻲ آن ‪ 0‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد وﺧﻂ ﮔﺬرﮔﺎه در ﺣﺎﻟﺖ اﻣﭙﺪاﻧﺲ ﺑﺎﻻﺳﺖ زﻳﺮا‬
‫ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﺑﺎﻓﺮ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل اﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ورودي ﻓﻌﺎل ﺳﺎز ﻓﻌﺎل ﮔﺮدد‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺎﻓﺮﻫﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار دودوﻳﻲ در ورودي ﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎب دﻳﻜﺪر‪ ،‬ﻓﻌﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖ در‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺪار راﻫﻲ دﻳﮕﺮ در ﺳﺎﺧﺖ ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ ‪ 4‬ﺑﻪ ‪ 1‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 4-7‬زﺑﺎن ‪ HDL‬ﺑﺮاي ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد‪.‬‬ ‫‪HDL‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬روش دﻳﮕﺮي را ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در‪Verilog HDL‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎژول‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﻠﻮك ﺳﺎﺧﺘﺎري ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﻣﺎژول ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺗﻜﻨﻴﻚﻫﺎي ﻣﺪلﺳﺎزي زﻳﺮ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﺪل ﺳﺎزي ﺳﻄﺢ ﮔﻴﺖ ﺑﺎ ذﻛﺮ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ )‪ (Primitive‬و ﻣﺎژوﻟﻬﺎي ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺎرﺑﺮ‪.‬‬

‫ﻣﺪل ﺳﺎزي روﻧﺪ داده ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻋﺒﺎرات ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﺪاوم )ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ( ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ‬
‫ﻛﻠﻴﺪي ‪ assign‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺪل ﺳﺎزي رﻓﺘﺎري ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﺒﺎرات ﺗﺨﺼﻴﺺ اﺟﺮاﻳﻲ )روﻳﻪ اي( ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ‬
‫ﻛﻠﻴﺪي ‪ always‬ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪220‬‬

‫ﻣﺪل ﺳﺎزي ﺳﻄﺢ ﮔﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺪار را ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﻴﺖ ﻫﺎ و اﻳﻨﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺪل ﺳﺎزي روﻧﺪ داده اﻏﻠﺐ ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬ﻣﺪل ﺳﺎزي رﻓﺘﺎري ﺑﺮاي ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل در ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪل دﻳﮕﺮي ﺑﺠﺰ روش ﻫﺎي ﻓﻮق وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺪل ﺳﺎزي ﺳﻄﺢ ﺳﻮﺋﻴﭻ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺪل ﺳﺎزي ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻃﺮاﺣﻲ را در ﺳﻄﺢ ﺗﺮاﻧﺰﻳﺴﺘﻮر ‪ MOS‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪ 1-4-7‬ﻣﺪل ﺳﺎزي ﺳﻄﺢ ﮔﻴﺖ‬

‫در اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﻤﺎﻳﺶ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ و اﺗﺼﺎﻻت ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن داده‬
‫ﻗﺎدر‬ ‫‪Verilog‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪل ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺘﻨﻲ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮدار ﻣﺪاري را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻴﺖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻴﺖ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﭘﻴﺶ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر‬ ‫‪12‬‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫ﮔﻴﺖ از آﻧﻬﺎ از ﻧﻮع ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺸﺖ ﻧﻮع دﻳﮕﺮ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ذﻳﻞ آﻣﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻴﺖ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﺎت ﻛﻠﻴﺪ ﺣﺮوف ﻛﻮﭼﻚ زﻳﺮ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪،and :‬‬
‫‪.buf ،not ،xnor ،xor ،or ،nand‬‬

‫‪and‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪or‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪z‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪z‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬

‫‪xor‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪not‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ورودي‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪X‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :18-7‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ﮔﻴﺖ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﭘﻴﺶ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪221‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﮔﻴﺖ ﻫﺎ ﺷﺒﻴﻪﺳﺎزي ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮔﻴﺖ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺪاري‬

‫و ‪ ،1‬دو ﻣﻘﺪار ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ و اﻣﭙﺪاﻧﺲ ﺑﺎﻻ‬ ‫‪0‬‬ ‫را ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫و اﻣﭙﺪاﻧﺲ ﺑﺎﻻ ﺑﺎ ‪ z‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار‬ ‫‪x‬‬ ‫ﻫﻢ ﻟﺤﺎظ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎ‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ در ﺣﻴﻦ ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ورودي ﻳﺎ ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ اﻣﭙﺪاﻧﺲ ﺑﺎﻻ در‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﻪ آن ﻣﻘﺪار‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ رخ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺑﺎز رﻫﺎ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﺑﺮاي‪ xor،or ، and‬و‪ not‬در ﺟﺪول ﺷﻜﻞ‪ 18-7‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﭼﻬﺎر ﮔﻴﺖ دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﮔﻴﺖ‪ ، and‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻓﻘﻂ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ‪ 1‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ورودي‬
‫‪ 1‬ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ‪ 0‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ورودي ‪ 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ ﻳﻚ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪or‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻫﺮ دو ورودي ﮔﻴﺖ‬ ‫‪x‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪z‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪x‬‬ ‫ورودي‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﻏﻴﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﻢ‬ ‫‪1‬‬ ‫اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از وروديﻫﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ آن‬
‫اﻳﻨﺼﻮرت ‪ x‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ اﺻﻠﻲ در ﻳﻚ ﻣﺎژول ﻟﺤﺎظ ﺷﻮد ﮔﻮﻳﻴﻢ در ﻣﺎژول ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ذﻛﺮ ﻗﻄﻌﺎت ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻄﻌﺎت ﺳﻄﺢ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮي در ﻃﺮاﺣﻲ‬
‫ارﺟﺎع ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﻛﭙﻲ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺎﺳﻲ )ﻳﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ( از آن ﻗﻄﻌﺎت در ﻣﺎژول ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﺗﺮ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺎژوﻟﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ را در ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد ﮔﻴﺖ را‬
‫ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻛﻨﻮن دو ﻣﺜﺎل از ﻣﺪلﺳﺎزي ﺳﻄﺢ ﮔﻴﺖ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻫﺮ دو ﻣﺜﺎل از ﻋﺮض‬
‫ﭼﻨﺪ ﺑﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮدار ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺮدار در داﺧﻞ ﻳﻚ ﺟﻔﺖ‬
‫ﻛﺮوﺷﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ از دو ﻋﺪد و دو ﻧﻘﻄﻪ در ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺪ‬
‫زﻳﺮ دو ﺑﺮدار را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬
‫‪output 3:0 [ ; ] D‬‬
‫] ‪wire [ 0:7 ; SUM‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪222‬‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬دوﻣﻴﻦ‬ ‫‪3‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫را ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت اول ﻳﻚ ﺑﺮدار ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﺷﻤﺎره ﮔﺬاري ﺷﺪه اﻧﺪ‬ ‫‪7‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻲ )‪ (wire‬ﺑﺎ ﻫﺸﺖ ﺑﻴﺖ ﻛﻪ از‬ ‫‪SUM‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﻳﻚ ﺑﺮدار‬
‫را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻋﺪد ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه ﺑﺎ ارزش ﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺑﺮدار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﺧﺎص‬
‫در داﺧﻞ ﻛﺮوﺷﻪ ذﻛﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ] ‪ ،D [ 2‬ﺑﻴﺖ ‪ 2‬از ‪ D‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﺳﻪ ﺑﻴﺖ ﻛﻢ‬ ‫] ‪SUM [ 2 :0‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﻳﻚ ﺑﺮدار را ذﻛﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‬
‫ارزشﺗﺮ ﺑﺮدار ‪ SUM‬را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 2-4-7‬ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ‬

‫ﻫﺮ ﮔﻴﺖ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ داراي ﻳﻚ ورودي ﻛﻨﺘﺮل اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﻣﭙﺪاﻧﺲ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﮔﻴﺖ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ‬ ‫‪z‬‬ ‫ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻞ‬ ‫‪HDL‬‬ ‫ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ در‬
‫ﻃﺒﻖ ﺷﻜﻞ‪ 19-7‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﮔﻴﺖ ‪ bufif1‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﺑﺎﻓﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﻣﭙﺪاﻧﺲ ﺑﺎﻻي ‪ z‬ﻣﻲ رود‪.‬‬ ‫‪control=0‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫‪control=1‬‬ ‫ﻛﻪ‬
‫ﮔﻴﺖ ‪ bufif0‬رﻓﺘﺎري ﻣﺸﺎﺑﻪ دارد ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ اﻣﭙﺪاﻧﺲ ﺑﺎﻻ در‪ control=1‬رخ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ وﻗﺘﻲ در اﻣﭙﺪاﻧﺲ ﺑﺎﻻ‬ ‫‪not‬‬ ‫دو ﮔﻴﺖ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻤﻢ ورودي اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻴﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت زﻳﺮ ذﻛﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫; )‪gate name (output , input , control‬‬

‫‪ gate name‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻜﻲ از ﭼﻬﺎر ﮔﻴﺖ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدد‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ‪،0‬‬
‫‪ 1‬ﻳﺎ ‪ z‬ﺑﺎﺷﺪ دو ﻣﺜﺎل از ذﻛﺮ ﮔﻴﺖ در زﻳﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫;)‪OUT, A , control (bufif1‬‬
‫; )‪notifo (Y,B,enable‬‬

‫در ﻣﺜﺎل اوﻟﻲ‪ ،‬ورودي ‪ A‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‪ control=1‬اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد وﻗﺘﻲ‬
‫‪Y=z‬‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫‪enable=1‬‬ ‫ﻣﻲ رود‪ .‬در ﻣﺜﺎل دوم وﻗﺘﻲ‬ ‫‪z‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪out‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪control=0‬‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺧﺮوﺟﻲ ´‪ Y=B‬در ‪ enable=0‬رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪223‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫‪in‬‬ ‫‪out‬‬ ‫‪in‬‬ ‫‪out‬‬

‫‪Control‬‬ ‫‪Control‬‬

‫‪Bufif1‬‬ ‫‪Bufif1‬‬

‫‪in‬‬ ‫‪out‬‬ ‫‪in‬‬ ‫‪out‬‬

‫‪Control‬‬ ‫‪Control‬‬

‫‪notif1‬‬ ‫‪notif1‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :19-7‬ﮔﻴﺖ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ‬

‫ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫وﺻﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭼﻨﻴﻦ اﺗﺼﺎﻟﻲ ‪ HDL‬از ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪ ‪) tri‬ﺑﺮاي ‪ (state tri‬اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ داراي ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ راه اﻧﺪازي ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪A‬‬
‫‪out‬‬

‫‪B‬‬

‫اﻧﺘﺨﺎب‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :20-7‬ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ‪ 2‬ﺑﻪ ‪ 1‬ﺑﺎ ﺑﺎﻓﺮ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ‬

‫را در ﺷﻜﻞ‪ 20-7‬ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻣﺜﻼً ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ‪ HDL‬ﺑﺮاي ﺧﺮوﺟﻲ از داده ﻧﻮع ‪ tri‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫;)‪module muxtri (A , B , select , OUT‬‬
‫;‪input A , B , select‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪224‬‬

‫; ‪output OUT‬‬
‫;‪tri OUT‬‬
‫;)‪bufif1 (OUT , A , select‬‬
‫;)‪bufif0 (OUT , B , select‬‬
‫‪endmodule‬‬

‫دو ﺑﺎﻓﺮ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ داراي ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺸﺘﺮك اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ آﻧﻬﺎ اﺗﺼﺎل‬
‫ﻫﻤﺮاه ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻛﻠﻤﺎت ﻛﻠﻴﺪي‬ ‫‪tri‬‬ ‫را ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي‬ ‫‪OUT‬‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﻫﺎ اﺗﺼﺎل ﺑﻴﻦ دواﻟﻤﺎن ﻳﺎ ﻋﻨﺼﺮ را‬ ‫‪Net‬‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪net‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ﻫﺎﻳﻲ از داده ﻧﻮع‬ ‫‪tri‬‬ ‫و‬ ‫‪wire‬‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﺮوﺟﻲ وﺳﻴﻠﻪ اي ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﺎً راهاﻧﺪازي‬
‫)ﺷﺒﻜﻪ( ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي ﻧﻴﺴﺖ و ﻛﻼﺳﻲ از اﻧﻮاع داده ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪،wire‬‬ ‫‪net‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ‬
‫ﻣﻜﺮر ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده‬ ‫‪wire‬‬ ‫را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬اﻋﻼن‬ ‫‪supply0‬‬ ‫و‬ ‫‪supply1 ،tri‬‬ ‫‪،wand ،wor‬‬
‫را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪wired -OR‬‬ ‫ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري آراﻳﺶ‬ ‫‪wor‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺪل ﻫﺎي‬
‫و‬ ‫‪supply1‬‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي‬ ‫‪wired – AND‬‬ ‫ﻫﻢ ﺑﺮاي آراﻳﺶ‬ ‫‪wand‬‬ ‫ﻣﺪل‬
‫‪ supply0‬ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻐﺬﻳﻪ و زﻣﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از آﻧﻬﺎ در ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﻄﺢ‪ -‬ﺳﻮﺋﻴﭻ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 3-4-7‬ﻣﺪل ﺳﺎزي روﻧﺪ داده‬

‫ﻣﺪلﺳﺎزي روﻧﺪ داده از ﺗﻌﺪادي ﻋﻤﻠﮕﺮ روي ﻋﻤﻠﻮﻧﺪﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻮرد‬
‫ﻋﻤﻠﮕﺮ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬ﺟﺪول‬ ‫‪30‬‬ ‫ﺣﺪود‬ ‫‪Verilog HDL‬‬ ‫ﻧﻈﺮ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 21-7‬ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي آﻧﻬﺎ و ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ اﺟﺮا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻴﻦ اﻋﻤﺎل ﺣﺴﺎﺑﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ‪،‬‬
‫از ﺳﻤﺒﻞ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اي اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻤﺒﻞ )‪ (+‬ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ ﺣﺴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ و‬
‫ﺳﻤﺒﻞﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ‬ ‫‪XOR‬‬ ‫و‬ ‫‪NOT ،OR‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬ ‫&‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻲ از ﺳﻤﺒﻞ‬ ‫‪AND‬‬

‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺳﻤﺒﻞ ﺑﺮاﺑﺮي از دو ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺴﺎوي و ﺑﺪون ﻓﻀﺎ در ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت ﺗﺨﺼﻴﺺ اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺸﻮد‪ .‬ﻋﻤﻠﮕﺮ ادﻏﺎم‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪225‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺰﻣﻲاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻛﺮدن ﭼﻨﺪ ﻋﻤﻠﻮﻧﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً دو ﻋﻤﻠﻮﻧﺪ دو‬
‫ﺑﻴﺘﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻋﻤﻠﻮﻧﺪ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺘﻲ در ﻫﻢ ادﻏﺎم ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪symbol‬‬ ‫‪operation‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪Binary addition‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Binary subtraction‬‬
‫&‬ ‫‪Bit – wise AND‬‬
‫|‬ ‫‪Bit – wise OR‬‬
‫^‬ ‫‪Bit – wise XOR‬‬
‫~‬ ‫‪Bit – wise NOT‬‬
‫= =‬ ‫‪equality‬‬
‫>‬ ‫‪Greater than‬‬
‫<‬ ‫‪Less than‬‬
‫} {‬ ‫‪concatenation‬‬
‫‪? :‬‬ ‫‪conditional‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :21-7‬ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎي‪Verilog HDL‬‬

‫‪// dataflow‬‬ ‫‪description of a 2- to – 4 – line decoder‬‬

‫‪// see fig. 4 – 19‬‬
‫‪Module‬‬ ‫;)‪decoder – df (A ̦B ̦E ̦D‬‬

‫;‪Input A ̦B ̦E‬‬
‫;‪Output [0:3] D‬‬
‫‪Assign‬‬ ‫‪D [0] = ~ (~A & ~B & ~E),‬‬
‫‪D [1] = ~ (~A & B & ~E),‬‬
‫‪D [2] = ~ (A & ~B & ~E),‬‬
‫;)‪D [3] = ~ (A & B & ~E‬‬
‫‪End module‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫‪assign‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ :1‬ﻣﺪل ﺳﺎزي روﻧﺪ داده از ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻫﺎي ﻣﺪاوم و ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي‬
‫ﺗﺨﺼﻴﺺ‬ ‫‪net‬‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﺪاوم ﻋﺒﺎرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻘﺪار را ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ اﺗﺼﺎﻻت ﺑﻴﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺪار ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪HDL‬‬ ‫ﻧﻮع داده در‬ ‫‪net‬‬ ‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺎن ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪wire‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪output‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت‬ ‫‪net‬‬ ‫ﻳﻚ‬
‫ﺑﺎ ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﻛﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮ و ﻋﻤﻠﻮﻧﺪ را اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬ ‫‪net‬‬ ‫ﻣﻘﺪار ﺗﺨﺼﻴﺺ داده ﺷﺪه ﺑﻪ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪226‬‬

‫ﺑﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﺎ ﻓﺮض اﻋﻼن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ‬
‫و ﺧﺮوﺟﻲ‪ Y‬ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت ﻣﺪاوم زﻳﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ‬ ‫‪S‬‬ ‫و‪ ، B‬ورودي اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫‪A‬‬ ‫ورودي ﻫﺎي داده‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪:‬‬
‫; )‪assign Y = (A & S) | (B & ~ S‬‬

‫و ﻳﻚ ﻋﻼﻣﺖ‬ ‫‪Y‬‬ ‫و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬ ‫‪assign‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي‬
‫ﻣﺴﺎوي ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺴﺎوي‪ ،‬ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮل آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫)|( ﺑﻪ ﺳﻴﻢ‬ ‫‪OR‬‬ ‫ﺳﺨﺖاﻓﺰار‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ اﺗﺼﺎل ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ‬
‫ﻣﺜﺎل ﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻣﺪل ﻫﺎي روﻧﺪ داده دو ﻣﺜﺎل ﺳﻄﺢ ﮔﻴﺖ ﻗﺒﻠﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪار ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫‪HDL‬‬ ‫در ﻣﺜﺎل ‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪2‬‬ ‫روﻧﺪ داده ﻳﻚ دﻳﻜﺪر‬
‫ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻋﺒﺎرت ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﺪاوم ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬
‫آورده‬ ‫‪HDL‬‬ ‫ﺑﻴﺖ در ﻣﺜﺎل زﻳﺮ‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺻﻴﻒ روﻧﺪ داده ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻴﺖ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ :2‬در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺗﻮﺻﻴﻒ روﻧﺪ داده ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﻣﻨﻄﻖ ﺟﻤﻊ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت و اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎي ﺟﻤﻊ و ادﻏﺎم ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻤﺒﻞ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪Cin‬‬ ‫و ﻳﻚ رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ‬ ‫‪B‬‬ ‫ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺑﻴﺖ‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺟﻤﻊ )‪ (+‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ادﻏﺎم ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ‪ Cout‬و ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ ‪ SUM‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪// dataflow‬‬ ‫‪description of‬‬ ‫‪4 – bit adder‬‬
‫;)‪Module binary -adder (A ̦B ̦cin ̦SUM ̦COUT‬‬
‫;‪Input [0:3] A ̦B‬‬
‫; ‪Input cin‬‬
‫;‪Output [0:3] SUM‬‬
‫; ‪Output COUT‬‬
‫‪Assign‬‬ ‫; ‪{ COUT ̦SUM } = A +B +cin‬‬
‫‪End module‬‬

‫ادﻏﺎم ﻋﻤﻠﻮﻧﺪ ﻫﺎ در ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه و ﻳﻚ وﻳﺮﮔﻮل آﻧﻬﺎ را از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﻨﺞ ﺑﻴﺖ } ‪ SUM‬و ‪ ،{ Cout‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪227‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :3‬ﻣﺪل ﺳﺎزي روﻧﺪ داده اﻣﻜﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ را ﺑﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮔﻴﺘﻲ اش ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد ﺑﺮاي ﻣﻼﺣﻈﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧﺠﺎم ﻃﺮاﺣﻲ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ روﻧﺪ‬
‫داده‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮔﺮ ﻣﻘﺪار ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺘﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﻣﺪل دو‬
‫‪B‬‬ ‫ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از‬ ‫‪A‬‬ ‫و‪ B‬و ﺳﻪ ﺧﺮوﺟﻲ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫‪A‬‬ ‫ﮔﺮوه ورودي ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺮوﺟﻲ )‪ (AGTB‬در‬ ‫‪B‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از‬ ‫‪A‬‬ ‫و اﮔﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺮوﺟﻲ )‪ (ALTB‬در ﻣﻨﻄﻖ‬
‫اﺳﺖ ﺧﺮوﺟﻲ )‪ (AEQB‬وﺟﻮد‬ ‫‪B‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬ ‫‪A‬‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺴﺎوي ﺑﺎ دو ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺴﺎوي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪// dataflow‬‬ ‫‪description of‬‬ ‫‪4 – bit comparator‬‬
‫;)‪Module magcomp (A ̦B ̦ALSB ̦AGTB ̦AEQB‬‬
‫;‪Input [0:3] A ̦B‬‬
‫; ‪Output ALSB ̦AGTB ̦AEQB‬‬
‫‪Assign‬‬ ‫‪ALSB = (A<B) ,‬‬
‫‪AGTB = (A>B),‬‬
‫;)‪AEQB = (A= =B‬‬
‫‪End module‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﺑﻌﺪي از ﻋﻤﻠﮕﺮ ﺷﺮﻃﻲ ) ‪ (?:‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﺳﻪ ﻋﻤﻠﻮﻧﺪ را اﺧﺘﻴﺎر‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :4‬ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ‪ 2‬ﺑﻪ ‪ 1‬ﺧﻂ را ﺑﺎ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﺷﺮﻃﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪Condition ? true – expression: false – expression‬‬

‫ارزﻳﺎﺑﻲ‬ ‫‪true – expression‬‬ ‫ﺑﻮد‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺷﺮط ﻫﻤﻮاره ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ‬ ‫‪ 0‬ﺑﻮد‪false – expression،‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ﻳﻚ ﺷﺮط ‪ if- else‬اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﺪاوم‬
‫; ‪assign OUT = select ? A: B‬‬

‫ﺷﺮط زﻳﺮ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪OUT = A if select = 1 , else OUT = B if select = 0‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪228‬‬

‫‪// dataflow‬‬ ‫‪description of‬‬ ‫‪2- to – 1 – line multiplexer‬‬

‫;)‪Module mu×2×1– df (A ̦B ̦select ̦OUT‬‬

‫;‪Input A ̦B ̦select‬‬
‫; ‪Output OUT‬‬
‫; ‪Assign OUT = select? A : B‬‬
‫‪End module‬‬

‫‪ 4-4-7‬ﻣﺪل ﺳﺎزي رﻓﺘﺎري‬

‫ﻣﺪلﺳﺎزي رﻓﺘﺎري ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل را در ﺳﻄﺢ اﻟﮕﻮرﻳﺘﻤﻲ و ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺪل اﻏﻠﺐ در ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده در‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ دو ﻣﺜﺎل از ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺳﺎده ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻮﺿﻮع اراﺋﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻫﺎي رﻓﺘﺎري از ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي ‪ always‬و ﺑﺪﻧﺒﺎل آن ﻟﻴﺴﺘﻲ از ﻋﺒﺎرات ﺗﺨﺼﻴﺺ‬
‫‪reg‬‬ ‫اﺟﺮاﻳﻲ )روﻳﻪ اي( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرات ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮع داده‬
‫ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻳﻚ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺮﺗﺒﺎ‬ ‫‪wire‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف داده ﻧﻮع‬
‫ﺑﻪ روز ﺷﻮد‪ ،‬داده ﻧﻮع ‪ reg‬ﻣﻘﺪارش را ﺗﺎ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻘﺪار ﺟﺪﻳﺪ ﺣﻔﻆ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ )آن را‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ رﻓﺘﺎري ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ‬ ‫‪HDL‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ :5‬ﻣﺜﺎل ‪5‬‬
‫ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻳﺎ ﻣﻘﺼﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫‪OUT‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ(‪ .‬ﭼﻮن‬ ‫‪HDL‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺜﺎل ‪4‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻋﻼن ‪ ،output‬ﺑﻪ ﺻﻮرت داده ‪ reg‬ﻫﻢ اﻋﻼم ﮔﺮدد‪.‬ﻋﺒﺎرات ﺗﺨﺼﻴﺺ اﺟﺮاﻳﻲ در‬
‫ﻫﺮ زﻣﺎن ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﻫﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻌﺪ از ﻋﻼﻣﺖ @ رخ دﻫﺪ دوﺑﺎره‬ ‫ﺑﻠﻮك‪always‬‬ ‫داﺧﻞ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ );( وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫‪always‬‬ ‫اﺟﺮا ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در اﻧﺘﻬﺎي ﻋﺒﺎرت‬
‫در ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫‪or‬‬ ‫و ‪ .select‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي‬ ‫‪B ،A‬‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‬
‫ﺟﺎي ﻋﻤﻠﮕﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ ‪ ،"|"،OR‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎرت ﺷﺮﻃﻲ ‪ if-else‬ﺗﺼﻤﻴﻤﻲرا ﻛﻪ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ورودي ‪ select‬اﺳﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرت ‪ if‬را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺪون ذﻛﺮ ﺳﻤﺒﻞ‬
‫ﻛﻤﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫; ‪if (select) OUT = A‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪229‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ select‬ﺑﺮاي ﻣﻨﻄﻖ ‪ 1‬ﭼﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪// Behavior‬‬ ‫‪description of‬‬ ‫‪2- to – 1 – line multiplexer‬‬
‫;)‪Module mu×2×1– bh (A ̦B ̦select ̦OUT‬‬

‫;‪Input A ̦B ̦select‬‬
‫; ‪Output OUT‬‬
‫; ‪Reg OUT‬‬
‫) ‪Always @ ( select or A or B‬‬
‫‪If‬‬ ‫; ‪(select = = 1 ) OUT = A‬‬
‫; ‪Else OUT = B‬‬
‫‪End module‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :6‬ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ‪ 4‬ﺑﻪ ‪ 1‬را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻢ ﺑﺎ داده‬ ‫‪y‬‬ ‫ﺑﻴﺖ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه و ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺑﺮدار‬ ‫‪select‬‬ ‫ورودي‬
‫داراي ﻳﻚ ﺑﻠﻮك ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ در ﺑﻴﻦ ﻛﻠﻤﺎت ﻛﻠﻴﺪي‬ ‫‪always‬‬ ‫اﻋﻼن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎرت‬ ‫‪reg‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻠﻮك ﻫﺮ وﻗﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ورودي ﺑﻌﺪ از ﻋﻼﻣﺖ @ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫‪endcase‬‬ ‫و‬ ‫‪case‬‬

‫‪case‬‬ ‫ﻳﻚ اﻧﺸﻌﺎب ﺷﺮﻃﻲ ﭼﻨﺪ ﻣﺴﻴﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎرت‬ ‫‪case‬‬ ‫اﺟﺮا ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرت‬
‫)‪ (select‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺮ ﻟﻴﺴﺖ ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺶ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اوﻟﻴﻦ‬
‫ﻳﻚ ﻋﺪد دو ﺑﻴﺘﻲ‬ ‫‪select‬‬ ‫ﻣﻘﺪاري ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺮط ﺻﺤﻴﺢ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻛﻨﺪ اﺟﺮا ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻮن‬
‫و ﻗﺒﻞ از آن ﻳﻚ‬ ‫‪b‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻋﺪاد دودوﻳﻲ ﺑﺎ ﺣﺮف‬ ‫‪11‬‬ ‫و ﻳﺎ‬ ‫‪10 ،01 ،00‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﭘﺮﻳﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻳﺰ ﻋﺪد اﺑﺘﺪا ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ ﻣﻘﺪار آن ذﻛﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪01‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﺪد دودوﻳﻲ دو رﻗﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺪارش‬ ‫‪2´b01‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫اﻋﺪاد را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ دﻫﺪﻫﻲ‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﻫﺸﺘﻲ ﻳﺎ ﺷﺎﻧﺰده ﺷﺎﻧﺰدﻫﻲ و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ‬
‫´‪ o´ ،d‬و ´‪ h‬ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻋﺪد ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻓﺮض دﻫﺪﻫﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺎﻳﺰ ﻋﺪد ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎﻳﺰ را ‪ 32‬ﺑﻴﺖ ﻓﺮض ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪// Behavioral‬‬ ‫‪description of‬‬ ‫‪4- to – 1 – line multiplexer‬‬
‫‪// Describes the function table of fig. 4-25‬‬ ‫)‪(b‬‬
‫;)‪Module mu×4×1– bh (i0 ̦i1 ̦i2 ̦i3 ̦select ̦y‬‬
‫; ‪Input i0 ̦i1 ̦i2 ̦i3‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪230‬‬

‫;‪Input [1:0] select‬‬

‫; ‪Output y‬‬
‫; ‪Reg y‬‬
‫) ‪Always @ (i0or i1or i2or i3or select‬‬
‫)‪Case ( select‬‬
‫; ‪2 ' b 00 : y = i0‬‬
‫; ‪2 ' b 01 : y = i1‬‬
‫; ‪2 ' b 10 : y = i2‬‬
‫; ‪2 ' b 11 : y = i3‬‬
‫‪End case‬‬
‫‪End module‬‬

‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺜﺎل ﻫﺎي ﺳﺎده اي را از ﺗﻮﺻﻴﻒ رﻓﺘﺎري ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻧﺸﺎن دادﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺪلﺳﺎزي رﻓﺘﺎري و ﻋﺒﺎرات ﺗﺨﺼﻴﺺ اﺟﺮاﻳﻲ داﻧﺶ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ را ﻻزم دارد ﻛﻪ‬
‫در ﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ 5-4-7‬ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺴﺖ ﺳﺎده‬

‫ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺴﺖ )‪ (T.B‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ‪ HDL‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﻣﺤﺮك ﺑﻪ ﻃﺮح ‪ HDL‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه و‬ ‫‪T.B‬‬ ‫ﺗﺴﺖ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺎﺳﺦ ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎز آن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺖ آن از ﻃﺮح ﻣﻮرد ﺗﺴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻃﻮل ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫وﺟﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺳﺎده اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﺴﺖ‬
‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﺜﺎل ﻫﺎ ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺎژول ﻫﺎي ﻣﺤﺮك‬
‫‪ HDL‬اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﺤﺮك ﺑﻪ ﻣﺪار‬ ‫‪initial‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻋﺒﺎرات ‪ ،always‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺴﺖ از ﻋﺒﺎرت‬
‫ﺣﻠﻘﻪ اي را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻜﺮاري اﺟﺮا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪always‬‬ ‫ﺗﺤﺖ ﺗﺴﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرت‬
‫ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي را اﻧﺠﺎم داده و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﺮ‬ ‫‪t=0‬‬ ‫ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺑﺎر ﺑﺎ ﺷﺮوع از‬ ‫‪initial‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت‬
‫ﻋﻤﻠﻲ را ﺑﺎ ﺗﺎﺧﻴﺮي ﻛﻪ ﻣﻀﺮﺑﻲ از واﺣﺪﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻞ ‪ #‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه‬
‫اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﻠﻮك ‪ initial‬زﻳﺮ را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪231‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫‪Initial‬‬
‫‪begin‬‬
‫;‪A=0;B=0‬‬
‫; ‪#10 A = 1‬‬
‫; ‪#20 A = 0 ; B = 1‬‬
‫‪end‬‬

‫‪10‬‬ ‫ﺑﻠﻮك‪ ،‬ﺑﻴﻦ ‪ begin‬و ‪ end‬ﻣﺤﺼﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ‪ A ،t=0‬و ‪ B‬در ‪ 0‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪B‬‬ ‫واﺣﺪ زﻣﺎن ﺑﻌﺪ‪ A ،‬ﺑﻪ ‪ 1‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از ‪ 20‬واﺣﺪ زﻣﺎﻧﻲ‪) ،‬در ‪ (t = 30‬ﺑﻪ ‪ 0‬و‬
‫‪initial‬‬ ‫ﺑﻴﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺑﻠﻮك‬ ‫‪3‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وروديﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪Initial‬‬
‫‪begin‬‬
‫;‪D=3'b000‬‬
‫)‪repeat (7‬‬
‫; ‪#10 D = D + 3 ' b 0 0 0‬‬
‫‪end‬‬

‫ﻳﻚ‬ ‫‪repeat‬‬ ‫ﻣﻘﺪار دﻫﻲ اوﻟﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي‬ ‫‪000‬‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫‪t=0‬‬ ‫در‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺑﻴﺖ‬ ‫‪3‬‬ ‫ﺑﺮاي‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه و اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﺮ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻫﻔﺖ ﺑﺎر ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﺣﻠﻘﻪ اي را ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺪد‬
‫‪111‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪000‬‬ ‫واﺣﺪ زﻣﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ رﺷﺘﻪ اﻋﺪادي از‬ ‫‪10‬‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﻣﺎژول ﻣﺤﺮك در ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ‪ HDL‬ﺳﺎﺧﺘﺎر زﻳﺮ را دارد‪.‬‬

‫ﻧﺎم ‪ module‬ﺗﺴﺖ‬ ‫•‬

‫اﻋﻼن ﺷﻨﺎﺳﻪ ﻫﺎي ‪ reg‬و ‪ wire‬ﻣﺤﻠﻲ‬ ‫•‬

‫ذﻛﺮ ﻣﺎژول ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻮرد ﺗﺴﺖ‬ ‫•‬

‫‪ initial‬و‪always‬‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻋﺒﺎرات ﻣﺤﺮك‬ ‫•‬

‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﭘﺎﺳﺦ ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫•‬

‫‪endmodule‬‬ ‫•‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪232‬‬

‫ﻳﻚ ﻣﺎژول ﺗﺴﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻً ورودي ﻳﺎ ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ورودي ﺑﻪ ﻣﺎژول ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺮاي ﺷﺒﻴﻪﺳﺎزي اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻣﺎژول ﻣﺤﺮك ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻠﻲ اﻋﻼن ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﻣﺎژول ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫‪reg‬‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻧﻮع داده ﻳﺎ‬
‫اﻋﻼن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪wire‬‬ ‫ﺗﺴﺖ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ در ﻣﺎژول ﻣﺤﺮك ﺑﻪ ﻋﻨﻮان داده ﻧﻮع‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺎژول ﺗﺤﺖ ﺗﺴﺖ ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ذﻛﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺷﻜﻞ‪22 -7‬‬
‫اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎژول ﻣﺤﺮك‬ ‫ﻣﺎژول ﻃﺮاﺣﻲ‬

‫‪Module testcircuit‬‬ ‫;)‪Module circuit(A,B,C‬‬

‫;‪Reg TA , TB‬‬ ‫;‪Input A,B‬‬
‫;‪Wire TC‬‬ ‫;‪Output C‬‬
‫;)‪Circuit cr(TA,TB,TC‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :22-7‬ﻣﺎژول ﻫﺎي ﻣﺤﺮك و ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺤﺎوره اي‬

‫ﺑﻪ‬ ‫‪TB‬‬ ‫و‬ ‫‪TA‬‬ ‫ﻣﺎژول ﻣﺤﺮك ورودي ﻫﺎ را ﺑﺮاي ﻣﺎژول ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺎ اﻋﻼن ﺷﻨﺎﺳﻪ ﻫﺎي‬
‫ﭼﻚ‬ ‫‪TC‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺧﺮوﺟﻲ ﻃﺮح را ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺳﻪ ﻧﻮع ‪ ،wire‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫‪reg‬‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻧﻮﻋﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺷﻨﺎﺳﻪ ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺮاي ذﻛﺮ ﻣﺎژول زﻳﺮ ﺗﺴﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ‬
‫در ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺤﺮك ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﻮدار‬ ‫‪ intial‬و‪always‬‬ ‫ﻣﺤﺮك ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺑﻠﻮك ﻫﺎي‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪Verilog system tasks‬‬ ‫زﻣﺎن ﺑﻨﺪي ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻋﺪدي ﻧﻴﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻠﻤﺎت ﻛﻠﻴﺪي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻞ ‪ $‬آﻏﺎز‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ ﻣﻔﻴﺪ در ﻧﻤﺎﻳﺶ در زﻳﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪display$‬‬ ‫ﻳﻜﺒﺎر ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻳﺎ رﺷﺘﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ از اﻧﺘﻬﺎي ﺧﻂ‬
‫‪$write‬‬ ‫ﻣﺜﻞ ‪ $ display‬وﻟﻲ ﺑﺪون رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﻂ ﺑﻌﺪ‬
‫‪monitor$‬‬ ‫ﻫﺮ وﻗﺖ در ﺣﻴﻦ اﺟﺮاي ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي ﻣﺘﻐﻴﺮي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آن را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫‪time$‬‬ ‫زﻣﺎن ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫‪finish$‬‬ ‫ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي را ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‬

‫ﻗﺎﻋﺪه ﻧﻮﺷﺘﻦ ‪ $ write ،$ display‬و ‪ $monitor‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫; )‪Task – name (format specification , argument list‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪233‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫و ﻳﺎ‬
‫; )ﻟﻴﺴﺖ آرﮔﻮﻣﺎن و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻗﺎﻟﺐ( ﻧﺎم ﺗﻜﻠﻴﻒ‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻗﺎﻟﺐ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺒﻨﺎي اﻋﺪادي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻤﺒﻞ )‪ (%‬ﻧﻤﺎﻳﺶ داده‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ داراي رﺷﺘﻪ اي در داﺧﻞ ) ”( ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺒﻨﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ دودوﻳﻲ‪،‬‬
‫دﻫﺪﻫﻲ‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﻫﺸﺘﻲ و ﻳﺎ ﺷﺎﻧﺰده ﺷﺎﻧﺰدﻫﻲ ﻓﺮض ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي ‪،% b‬‬
‫‪ % o ،% d‬و ‪ % h‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻋﺒﺎرت‪:‬‬
‫; )‪$ Display (% d % b % b , C , A , B‬‬

‫ﺑﻪ دودوﻳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫‪ A‬و‪B‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ‪ C‬ﺑﻪ دﻫﺪﻫﻲ و‬
‫در ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻗﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ وﻳﺮﮔﻮل وﺟﻮد ﻧﺪارد وﻟﻲ ﺑﺮاي ﺟﺪاﺳﺎزي ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻗﺎﻟﺐ‬
‫و ﻟﻴﺴﺖ آرﮔﻮﻣﺎن و ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻟﻴﺴﺖ آرﮔﻮﻣﺎن‪ ،‬وﻳﺮﮔﻮل وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺜﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻳﻚ رﺷﺘﻪ را داﺧﻞ ﻋﻼﻣﺖ ﻛﻮﺗﻴﺸﻦ ﻳﺎ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻣﺤﺼﻮر ﻛﻨﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫;)‪$ Display ("time = % 0d A = %b B = %b" , $time , A ,B‬‬

‫و ﻧﻤﺎﻳﺶ زﻳﺮ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪time = 3 A=10 B=1‬‬

‫‪%b‬‬ ‫و‬ ‫‪%b ،%0d‬‬ ‫ﻛﻪ )=‪ (A=) ،(time‬و )=‪ (B‬ﺑﺨﺸﻲ از رﺷﺘﻪ ﻣﻮرد ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﻟﺐ‬
‫را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺎﺑﻊ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ‬ ‫‪B‬‬ ‫و‬ ‫‪A‬‬ ‫‪،$‬‬ ‫‪time‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺒﺮﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر رﻗﻢﻫﺎي ﺑﺎ ارزش ﺗﺮ را ﺑﺪون‬ ‫‪%d‬‬ ‫را ﺑﻪ ﺟﺎي‬ ‫ﻗﺎﻟﺐ‪%0d‬‬ ‫اﺳﺖ‬
‫ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ زﻳﺮا زﻣﺎن ﺑﺎ‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺣﺪود‬ ‫)‪%d‬‬ ‫ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‬ ‫‪HDL‬‬ ‫ﺑﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﮔﺮدد(‪ .‬ﻣﺜﺎﻟﻲ از ﻣﺎژول ﻣﺤﺮك در ﻣﺜﺎل ‪7‬‬ ‫‪32‬‬ ‫ﻋﺪد‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :7‬اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎژول ﻣﺤﺮك را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺪار ﻣﻮرد ﺗﺴﺖ ﻳﻚ‬
‫ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ‪ 2×1‬اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺜﺎل ‪ 6‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﮔﺮدﻳﺪ ﻣﺎژول ‪ testmux‬ﭘﻮرت ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ 234

// stimulus for mu×2×1– df .

Module testmux ;
Reg TA ̦ TB ̦ TS ; //inputs for mux
Wire y ; //output from mux
mu×2×1– df mx (TA ̦ TB ̦ TS ̦y) ;//Instantiate mux
Initial
Begin
TS=1 ; TA=0 ; TB=1 ;
# 10; TA=1 ; TB=0 ;
# 10; TS=0 ;
# 10; TA=0 ; TB=1 ;
End
Initial
$ monitor("select = %bA = %bB=%b OUT= %b Time = % 0d" ̦
TS ̦TA ̦ TB ̦ Y ̦$ time );
End module
// dataflow description of 2- to – 1 – line multiplexer
// from example 4- 6
Module mu×2×1– df (A ̦B ̦select ̦OUT);
Input A ̦ B ̦ select ;
Output OUT ;
Assign OUT = select? A : B ;
End module
Simulation log :
Select =1 A=0 B=1 OUT=0 time=0
Select =1 A=1 B=0 OUT=1 time=10
Select =0 A=1 B=0 OUT=0 time=20
Select =0 A=0 B=1 OUT=1 time=30

mux .‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬ wire ‫و ﺧﺮوﺟﻲﻫﺎ ﺑﺎ‬ reg ‫ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻠﻴﺪي‬ mux ‫ورودي ﻫﺎي‬
‫رﺷﺘﻪاي از اﻋﺪاد دودوﻳﻲ را ﻛﻪ در‬ initial ‫ ﺑﻠﻮك‬.‫ﺑﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
$ monitor‫ ﭘﺎﺳﺦ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺎ ﺗﻜﻠﻴﻒ‬.‫ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬،‫ﺣﻴﻦ ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‬

www.txt.ir
235 ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫ ﺧﺮوﺟﻲ و زﻣﺎن‬،‫ ﺷﺒﻴﻪﺳﺎز وروديﻫﺎ‬،‫ ﻫﺮ ﺑﺎر ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻘﺪار دﻫﺪ‬.‫ﭼﻚ ﻣﻲﺷﻮد‬
.‫ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ simulation ‫ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﺒﻴﻪﺳﺎزي در ﻣﺜﺎل زﻳﺮ ﺗﻴﺘﺮ‬.‫را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ‬،‫اﺳﺖ‬ OUT = B ‫ﺑﺎﺷﺪ‬ S=0 ‫و وﻗﺘﻲ‬ OUT =A ‫ﺑﺎﺷﺪ‬ S=1 ‫ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ‬
.‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
// gate- level description of circuit of Fig. 4-2
Module analysis (A,B,C,F1,F2);
Input A,B,C;
Output F1 , F2 ;
Wire T1 , T2 , T3 , F2not , E1 , E2 , E3 ;
Or g1 (T1 , A, B, C);
And g2 (T2 , A, B, C);
And g3 (E1 , A, B);
And g4 (E2 , A, C);
And g5 (E3 , B, C);
Or g6 (F2 , E1, E2, E3);
Not g7 (F2not , F2 );
And g8 (T3 ,T1, F2 not);
Or g9 (F1 , T2, T3);
End module
// stimulus to analyze the circuit
Module test- circuit ;
Reg [2:0]D;
Wire F1 , F2 ;
Analysis fig 42 ( D[2] , D[1] , D[0] , F1 , F2 ) ;
Initial
Begin
D= 3 'b000;
Repeat (7)

#10 D= D+1 'b1;

End
Initial

www.txt.ir
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪236‬‬

‫;)‪$monitor ("ABC=%b F1=%b F2=%b" , D,F1,F2‬‬

‫‪End module‬‬
‫‪Simulation log :‬‬
‫‪ABC=000 F1=0‬‬ ‫‪F2=0‬‬
‫‪ABC=001 F1=1‬‬ ‫‪F2=0‬‬
‫‪ABC=010 F1=1‬‬ ‫‪F2=0‬‬
‫‪ABC=011 F1=0‬‬ ‫‪F2=1‬‬
‫‪ABC=100 F1=1‬‬ ‫‪F2=0‬‬
‫‪ABC=101 F1=0‬‬ ‫‪F2=1‬‬
‫‪ABC=110 F1=0‬‬ ‫‪F2=1‬‬
‫‪ABC=111 F1=1 F2=1‬‬

‫ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬روﺷﻲ ﺳﺮﻳﻊ و دﻗﻴﻖ در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺟﻬﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن‬
‫از ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺻﺤﻴﺢ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬دو ﻧﻮع ﺗﺼﺪﻳﻖ وﺟﻮد دارد‪ :‬ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ و زﻣﺎﻧﻲ‪ .‬در ﺗﺼﺪﻳﻖ‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻣﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺪار را ﺟﺪا از ﻣﻼﺣﻈﺎت زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر ﺑﺎ ﺗﻬﻴﻪ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﺗﺼﺪﻳﻖ زﻣﺎﻧﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺪار را‬
‫ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب آﺛﺎر ﺗﺎﺧﻴﺮ در ﮔﻴﺖﻫﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﻣﻮاج در ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﮔﻴﺖﻫﺎ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ورودي ﻣﻔﺮوض ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪237‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي رﻣﺰﮔﺬار و رﻣﺰﮔﺸﺎ‬

‫ﺳﺆاﻻت‬

‫‪ -1‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﻚ دﻳﻜﺪر ‪ 2‬ﺑﻪ ‪ 4‬را ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪ NOR‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﺎ ﺳﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪار را ﺑﺎ دﻳﻜﺪر و‬
‫ﮔﻴﺖﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﺴﺎزﻳﺪ‪.‬‬
‫´‪F1 = x´y´ + xyz‬‬
‫‪F2 = x´yz´ + x´y‬‬
‫‪F3 = x´y´z + xz‬‬

‫‪ -3‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫)‪F(x,y,z,w) = ∑(0,2,5,7,12,14‬‬

‫‪ -4‬ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ‪ 16 * 1‬را ﺑﺎ دو ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ ‪ 8 * 1‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻳﻚ اﻧﻜﺪر اوﻟﻮﻳﺖ ﻫﺸﺖ ﻫﺸﺘﻲ ﺑﻪ دودوﻳﻲ را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ -6‬ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ را ﺑﺎ دو ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ‪ 4 * 1‬ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ دودوﻳﻲ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ -7‬ﻳﻚ دﻳﻜﺪر اﻓﺰوﻧﻲ‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪238‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪8‬‬

‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺻﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎﻻﺧﺺ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬
‫ﻣﺪارﻫﺎ و ﻧﺤﻮه ﻛﺎر ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺑﺤﺚ ﻣﺪارﻫﺎي‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺳﺎﻋﺖ دار‪ ،‬روش ﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ورودي ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗﻓﻼپ ﻫﺎ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻋﻨﺎوﻳﻦ زﻳﺮ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬ ‫•‬

‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ و ﻟﭻﻫﺎ‬ ‫•‬

‫‪T‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫•‬

‫‪D‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫•‬

‫‪K‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫•‬

‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺳﺎﻋﺖدار‬ ‫•‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ‬ ‫•‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪240‬‬

‫‪ 1-8‬ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬

‫ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺪارﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻓﺼﻮل ﺷﺸﻢ و ﻫﻔﺘﻢ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ از‬
‫ﻧﻮع ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺪارﻫﺎ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ وروديﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل‬
‫واﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎل داراي ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﺣﺎوي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻫﻢ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻨﻄﻖ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻻزم اﺳﺖ در ﻣﻮاردي در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻃﺮاﺣﻲ ﮔﻴﺖ ﻋﻤﺪا ﺗﺎﺧﻴﺮاﺗﻲ اﻋﻤﺎل‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﻴﺎزﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﺑﻠﻮﻛﻲ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ در ﺷﻜﻞ‪ 1-8‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪار ﻣﺘﺸﻜﻞ‬
‫از ﻣﺪاري ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻣﺴﻴﺮ ﭘﺴﺨﻮرد ﺑﻪ آن وﺻﻞ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ را ذﺧﻴﺮه ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ ذﺧﻴﺮه ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ از زﻣﺎن ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ در‬
‫آن زﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ را از وروديﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ورودي ﻫﺎ‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ‬
‫ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﺎﻓﻈﻪ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :1-8‬ﻧﻤﻮدار ﺑﻠﻮﻛﻲ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬

‫اﻳﻦ ورودي ﻫﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﺎﻓﻈﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار دودوﻳﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ را‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺷﺮط ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ در ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﺎﻓﻈﻪ را ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار‬
‫ﺑﻠﻮﻛﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲﻫﺎي ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ورودي ﻫﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻧﻴﺰ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪241‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻧﻴﺰ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ورودي ﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ و ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻣﺎﻧﻲ ورودي ﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ و ﺣﺎﻻت داﺧﻠﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ 1-1-8‬اﻧﻮاع ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬

‫دو ﻧﻮع ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ زﻣﺎنﺑﻨﺪي ﺳﻴﮕﻨﺎل آﻧﻬﺎ واﺑﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺪارﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬ ‫•‬

‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻏﻴﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬ ‫•‬

‫ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻳﺎ ﻫﻤﮕﺎم ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر آن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ داﻧﺶ و آﮔﺎﻫﻲ‬
‫از ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎﻳﺶ در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﮔﺴﺴﺘﻪاي از زﻣﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬رﻓﺘﺎر ﻳﻚ ﻣﺪار‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻏﻴﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي ورودي آن ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ از‬
‫زﻣﺎن روي ﻣﺪار ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﺎﻓﻈﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل در‬
‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻏﻴﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ وﺳﺎﻳﻞ ﺗﺎﺧﻴﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻳﻚ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ زﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎر ﺳﻴﮕﻨﺎل در وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬در‬
‫ﻋﻤﻞ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻧﺘﺸﺎر در ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ دروﻧﻲ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫واﺣﺪ ﺗﺎﺧﻴﺮ واﻗﻌﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻧﻮع ﮔﻴﺘﻲ‪،‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﮔﻴﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻧﺘﺸﺎر آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ‬
‫ذﺧﻴﺮهﺳﺎزي را ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻏﻴﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬
‫را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺪاري ﺑﺎ ﭘﺴﺨﻮرد داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﭘﺴﺨﻮرد در ﺑﻴﻦ ﮔﻴﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‪،‬‬
‫ﻫﺮ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻏﻴﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻲ ﺛﺒﺎﺗﻲ ﺣﺎﻛﻢ‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﻋﺪﻳﺪهاي را ﺑﺮاي ﻃﺮاح ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺳﻴﮕﻨﺎلﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ در ﻟﺤﻈﺎت ﮔﺴﺴﺘﻪاي از زﻣﺎن روي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﺎﻓﻈﻪ اش اﺛﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﻣﺪارﻫﺎ ﻫﻤﺰﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻮﻟﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻃﻲ آن رﺷﺘﻪ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪242‬‬

‫ﻣﺘﻨﺎوﺑﻲ از ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺎﻟﺲ ﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ در‬
‫ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎم رﺳﻴﺪن ﻫﺮ ﭘﺎﻟﺲ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ورودي ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در ﻋﻤﻞ ﭘﺎﻟﺲ ﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دﻳﮕﺮ‬
‫ﭘﺎﻟﺲﻫﺎ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻻزم را در ﺣﺎﻓﻈﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻫﻤﺮاه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻟﺲﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ را در ورودي ﻋﻨﺎﺻﺮ ذﺧﻴﺮه ﺳﺎز ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺳﺎﻋﺖدار ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎً در ﻋﻤﻞ ﺑﺎ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬
‫ﺳﺎﻋﺖدار ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري را ﻧﺪارﻧﺪ و ﻣﻮﺿﻮع زﻣﺎنﺑﻨﺪي در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫راﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻠﻲ ﮔﺴﺴﺘﻪ و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﻳﺎ ﺑﺮش ﻫﺎي‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺴﺘﻘﻼً ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 2-8‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ و ﻟﭻ ﻫﺎ‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻧﻜﺎت ﻣﻬﻢ در ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺤﺚ ذﺧﻴﺮهﺳﺎزي اﻃﻼﻋﺎت در ﻫﻨﮕﺎم اﺟﺮاي‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺪار اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ذﺧﻴﺮهﺳﺎزي در ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺳﺎﻋﺖدار را‬

‫ورودي ﻫﺎ‬ ‫ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬

‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ‬
‫ﻓﻠﻴﭗ‬
‫ﻓﻼپ ﻫﺎ‬
‫ﭘﺎﻟﺲ ﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ‬

‫)ﻟﻒ( ﻧﻤﻮدار ﺑﻠﻜﻲ‬

‫)ب( ﻧﻤﻮدار زﻣﺎن ﺑﻨﺪي ﭘﺎﻟﺲ ﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-8‬ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺳﺎﻋﺖ دار ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪243‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻳﻚ وﺳﻴﻠﻪ ذﺧﻴﺮه ﺳﺎزي دودوﻳﻲ ﺑﻮده و ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻳﻚ‬
‫ﺑﻴﺖ از اﻃﻼﻋﺎت را در ﺧﻮد ذﺧﻴﺮه ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از اﻳﻦ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺒﺮد‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﺑﻠﻮﻛﻲ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬
‫ﺳﺎﻋﺖدار ﻫﻤﺰﻣﺎن در ﺷﻜﻞ ‪ 2-8‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻳﻚ ﻣﺪار‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‪ ،‬ﻳﺎ از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ و ﻳﺎ ﻫﺮ دو ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ ورودي ﻫﺎي ﺧﻮد را‬
‫از ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ و ﻧﻴﺰ از ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺳﺎﻋﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﻮاﺻﻞ زﻣﺎﻧﻲ رخ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻧﻤﻮدار‬
‫زﻣﺎﻧﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﻳﻚ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﻋﻮض ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻳﻚ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﻓﻌﺎل ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺣﻠﻘﻪ ﭘﺴﺨﻮرد ﻗﻄﻊ ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا ﺣﺘﻲ اﮔﺮ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻛﻪ ورودي آﻧﻬﺎ را ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻋﻮض ﺷﻮد ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺿﻌﻴﺖ از ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﺑﻌﺪي ﻓﻘﻂ در‬
‫ﻓﻮاﺻﻞ زﻣﺎﻧﻲ دﻳﻜﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﺎﻟﺲ ﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1-2-8‬ﻟﭻﻫﺎ‬

‫ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ دودوﻳﻲ را ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﺪارش اﻋﻤﺎل ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻲ ﻧﺎﻣﺤﺪود ﻧﮕﻬﺪارد‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﻋﻤﺪه ﺑﻴﻦ اﻧﻮاع ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ‪ ،‬در ﺗﻌﺪاد ورودي ﻫﺎ و‬
‫ﻧﺤﻮه ﺗﺎﺛﻴﺮ آﻧﻬﺎ در ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ دودوﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ اﻧﻮاع ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺳﻄﻮح ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻟﭻ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻟﭻ ﻫﺎ )ﻳﺎ ﻧﮕﻬﺪارﻫﺎ( ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻟﭻ ﻫﺎ ﺑﺮاي ذﺧﻴﺮه اﻃﻼﻋﺎت‬
‫دودوﻳﻲ و ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻏﻴﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻣﻔﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻋﻤﻼً در ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻤﻲ روﻧﺪ‪ .‬اﻧﻮاع ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪244‬‬

‫‪SR‬‬ ‫‪ 1-1-2-8‬ﻟﭻ‬

‫ﻟﭻ ‪ SR‬ﻣﺪاري ﺑﺎ دو ﮔﻴﺖ ‪ NAND‬ﻳﺎ ‪ NOR‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺪار دو ورودي دارد ﻛﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ ‪ S‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺸﺎﻧﺪن )‪ (set‬و ‪ R‬ﺑﺮاي ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ )‪(Reset‬‬
‫در ﺷﻜﻞ‪ 3-8‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﭻ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از دو ﮔﻴﺖ‬ ‫‪SR‬‬ ‫ﻧﺎم ﮔﺬاري ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻟﭻ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻟﭻ در‬ ‫‪Q´ = 0‬‬ ‫و‬ ‫‪Q = 1‬‬ ‫داراي دو ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه )ﻣﻨﻄﻖ ‪ (1‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ‪ Q = 0‬و‪ Q´ = 1‬ﺑﺎﺷﺪ ﮔﻮﻳﻴﻢ در ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ )ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻫﺮ دو ورودي ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫´‪Q‬‬ ‫و‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪ .(0‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ‪ 1‬ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﺸﺪه ‪ 0‬ﺑﺮاي دو ﺧﺮوﺟﻲ رخ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬

‫‪S‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫´‪Q‬‬ ‫‪0‬‬ ‫)ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ( ‪R‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫)ﻧﺸﺎﻧﺪن( ‪S‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫)اﻟﻒ( ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫)ب( ﺟﺪول ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :3-8‬ﻟﭻ ‪ SR‬ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ‪NOR‬‬

‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻫﺮ دو ورودي در‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻟﭻ ﺑﻪ‬ ‫‪S‬‬ ‫ﺑﻪ ورودي‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﻟﭻ را ﻋﻮض ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻋﻤﺎل ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ‬
‫ﺑﺎز‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫‪S‬‬ ‫ﺑﺮود‪ .‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﺸﺪه اي رخ دﻫﺪ‪ ،‬ورودي‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺟﺪول ﺗﺎﺑﻊ در ﺷﻜﻞ ‪)3-8‬ب(‪ ،‬دو ﺣﺎﻟﺖ از ورودي ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺪار‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ ‪ 1‬ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ )‪ (S=1 ،R=0‬ﻧﻘﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ آن ورودي ‪ ،S‬ﻣﺪار‬
‫ﻣﻲ ﺑﺮد‪،‬ﻛﻪ ﺣﺬف ورودي ﻓﻌﺎل از ‪ ،S‬ﻣﺪار را در ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫‪1‬‬ ‫را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻣﻴﺴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻫﺮ دو ورودي ﺑﻪ ‪ ،0‬اﻣﻜﺎن رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ ﻳﻚ ‪ 1‬ﺑﻪ ‪ R‬اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﻲﺗﻮان ‪ 1‬را از‬
‫‪ R‬ﺣﺬف ﻛﺮد و در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﺪار در ﺣﺎﻟﺖ‪ 0‬ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا وﻗﺘﻲ ﻫﺮ دو ورودي‬
‫‪ S‬و ‪ R‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 0‬اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺪام ورودي اﺧﻴﺮاً ‪ 1‬ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﭻ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺣﺎﻟﺖ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪245‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫دودوﻳﻲ را اﻋﻤﺎل‬ ‫‪1 ،S‬‬ ‫و‬ ‫‪R‬‬ ‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﻫﺮ دو ورودي‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪1‬‬

‫ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ورودي ﻫﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﺸﺪهاي را در‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه اي را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ دو‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ﻛﺎر ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻟﭻ‪ ،‬ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن از اﻋﻤﺎل ﻧﺸﺪن‬ ‫‪0‬‬ ‫ورودي ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ‪ 1‬ﺑﻪ ورودي ﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ در ﺷﻜﻞ ‪ 4-8‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪار ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﺑﺎ دو ﮔﻴﺖ‬ ‫‪SR‬‬ ‫ﻟﭻ‬
‫در ﻫﺮ دو ورودياش ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺣﺎﻟﺖ ﻟﭻ را ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺎ‬
‫دﻫﻴﻢ‪ .‬اﻋﻤﺎل ‪ 0‬ﺑﻪ ‪ S‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ‪ Q‬ﺑﻪ ‪ 1‬ﺑﺮود‪ ،‬و ﻟﭻ را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه وادارد‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻫﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎز ﮔﺮدد ‪ ،‬ﻣﺪار در ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪S‬‬ ‫ﻛﻪ ورودي‬
‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫‪R‬‬ ‫دو ورودي ﺑﻪ ‪ ،1‬ﻣﺎ ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻟﭻ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮار‪ 0‬در‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺪار ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎز ﻧﺸﺎﻧﻲ ﺑﺮود و ﺣﺘﻲ ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻫﺮ دو ورودي ﺑﻪ ‪،1‬‬
‫ﻟﭻ در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻟﭻ ‪ NAND‬ﻏﻴﺮ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ‬
‫دو ورودي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن در ‪ 0‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از وﻗﻮع اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪S‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫´‪Q‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)ﻧﺸﺎﻧﺪن( ‪S‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ( ‪R‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫)اﻟﻒ( ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫)ب( ﺟﺪول ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :4 -8‬ﻟﭻ ‪ SR‬ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ‪NAND‬‬

‫‪NAND‬‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي ورودي ﺑﺮاي‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻟﭻ‬
‫‪0‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻟﭻ ‪ NAND‬ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻴﮕﻨﺎل‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ وروديﻫﺎي ﻟﭻ‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼﻣﺖ ﭘﺮﻳﻢ ﻳﺎ ﺧﻂ ﺑﺎر ﺑﺮ روي ﺣﺮوف‪،‬‬ ‫´‪S´ -R‬‬ ‫ﻧﻴﺎز دارد‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ آن را ﻟﭻ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪246‬‬

‫ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ورودي ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺘﻤﻢ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺪار را ﻓﻌﺎل‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻳﻚ ورودي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ زﻣﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻟﭻ‬ ‫‪SR‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻟﭻ‬
‫اﺻﻼح ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻳﻚ ﻟﭻ ﻛﻨﺘﺮل دار در ﺷﻜﻞ ‪ 5-8‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪار ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳﻴﮕﻨﺎل‬ ‫‪C‬‬ ‫اﺿﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬ورودي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﭘﺎﻳﻪ و دو ﮔﻴﺖ‬ ‫‪SR‬‬ ‫ﻟﭻ‬
‫ﻓﻌﺎلﺳﺎز ﺑﺮاي دو ورودي ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪R‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ‪Q‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫ﺑﻼﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫‪S‬‬ ‫‪Q‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻼﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ‬ ‫‪C‬‬

‫‪Q=0‬‬ ‫´‪Q‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪن‪Q=1‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ‬

‫)ب( ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‬ ‫)اﻟﻒ( ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :5-8‬ﻟﭻ ‪ SR‬ﺑﺎ ورودي ﻛﻨﺘﺮل‬

‫در ﺳﻄﺢ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖﻫﺎي‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ورودي ﻛﻨﺘﺮل در‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪن‬ ‫‪SR‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ 1‬ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻜﻮن ﺑﺮاي ﻟﭻ‬
‫‪C=1‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ‪ R = 1 ،S = 0‬و‬ ‫ﺑﺎ‪C = 1 ،R = 0 ،S=1‬‬

‫ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺪار در ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎري ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪C‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ‪ ،C‬ﻣﺪار ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻋﺪم ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫‪0‬‬ ‫ورودي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎ اﻋﻤﺎل‬
‫‪R‬‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ S‬و ‪ ،R‬ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه وﻗﺘﻲ ‪ C=1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ دو ورودي ‪ S‬و‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 0‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺪار ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻻت در ﺟﺪول ﺗﺎﺑﻊ در ﻛﻨﺎر‬
‫ﻧﻤﻮدار‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺑﻌﻀﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺎﻟﺖ ﻟﭻ را ﻧﺎ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲرخ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﻪ‬ ‫‪SR‬‬ ‫را روي ﻫﺮ دو ورودي ﻟﭻ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻫﺮ ﺳﻪ ورودي ﺑﺮاﺑﺮ‪ 1‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪247‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ وروديﻫﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ را ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ورودي‬
‫ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي را ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد زﻳﺮا ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﻛﻪ ﻛﺪام‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺗﺎ اداره‬ ‫‪0‬‬ ‫زودﺗﺮ ﺑﻪ‬ ‫‪R‬‬ ‫و‬ ‫‪S‬‬ ‫ﻳﻚ از دو ورودي‬
‫ﻣﺪار ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﻣﺪار از‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﻻزم ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ زﻳﺮا دﻳﮕﺮ ﻟﭻ ﻫﺎ و ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ ﺑﺎ آن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪ 2-1-2-8‬ﻟﭻ‬

‫اﻳﻦ‬ ‫‪SR‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از راه ﻫﺎي ﺣﺬف ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺠﺎز در ﻟﭻ‬
‫‪D‬‬ ‫ﻧﻤﻲ روﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ ﻟﭻ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪R‬‬ ‫و‬ ‫‪S‬‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻳﻢ‬
‫‪D‬‬ ‫ﺷﻜﻞ ‪ 6-8‬ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻟﭻ ﺗﻨﻬﺎ دو ورودي دارد‪) D :‬داده( و ‪) C‬ﻛﻨﺘﺮل(‪ .‬ورودي‬
‫وﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ورودي ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪R‬‬ ‫و ﻣﺘﻤﻢ آن ﺑﻪ ورودي‬ ‫‪S‬‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ورودي‬
‫در ﻫﺮ دو ورودي ﺑﻮده و ﻣﺪار ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ داراي‬ ‫‪SR‬‬ ‫ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻟﭻ‬ ‫‪0‬‬ ‫در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ دﻫﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻘﺪار ‪ D‬ﻫﻢ ﻧﻘﺸﻲ ﻧﺪارد‪ .‬وﻗﺘﻲ ‪ C=1‬ﺑﺎﺷﺪ ورودي ‪ D‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري‬
‫ﻣﻲ رود‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺪار در ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪Q‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪D=1‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ،D=0‬ﺧﺮوﺟﻲ ‪ Q‬ﺑﻪ ‪ 0‬رﻓﺘﻪ و ﻣﺪار را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ ﻣﻲﺑﺮد‪.‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ‪Q‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪Q‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬ ‫ﺑﻼﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫‪C‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ‬
‫´‪Q‬‬
‫‪Q=0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪن‬ ‫)اﻟﻒ( ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫)ب( ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :6 -8‬ﻟﭻ ‪D‬‬

‫ﻧﺎﻣﺶ را از ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻧﮕﻬﺪاري داده در درون درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻟﭻ ﺑﺮاي‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻟﭻ‬
‫ذﺧﻴﺮه ﻣﻮﻗﺖ اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ ﺑﻴﻦ ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ و ﻳﻚ واﺣﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ورودي ﻛﻨﺘﺮل ﻓﻌﺎل ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪D‬‬ ‫دودوﻳﻲ ﺣﺎﺿﺮ در ورودي داده ﻟﭻ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪248‬‬

‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ورودي ﻛﻨﺘﺮل ﻓﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮات ورودي را‬ ‫‪Q‬‬

‫ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺪار‬ ‫‪D‬‬ ‫دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺴﻴﺮي از‬
‫را ﻟﭻ ﺷﻔﺎف ﻫﻢ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ورودي ﻛﻨﺘﺮل ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل ﺷﻮد‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﻗﺒﻠﻲ در ورودي‪ ،‬در ﺧﺮوﺟﻲ ‪ Q‬ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ دوﺑﺎره ورودي ﻛﻨﺘﺮل ﻓﻌﺎل ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎد ﮔﺮاﻓﻴﻚ ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﻟﭻ در ﺷﻜﻞ ‪ 7-8‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﭻ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺑﻠﻮك ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ در آن ورودي ﻫﺎ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ درﺳﻤﺖ راﺳﺖ‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ و دﻳﮕﺮي ﻣﺘﻤﻢ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫‪R‬‬ ‫و‬ ‫‪S‬‬ ‫داراي ورودي ﻫﺎي‬ ‫‪SR‬‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﮔﺮاﻓﻴﻚ ﻟﭻ‬
‫ﺑﻪ وروديﻫﺎ ﺣﺒﺎب ﻫﺎﻳﻲ اﺿﺎﻓﻪ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫در داﺧﻞ ﺑﻠﻮك ذﻛﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ﻟﭻ ﮔﻴﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﺷﺪن و ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در داﺧﻞ ﺑﻠﻮك ﻣﺸﺨﺺ‬ ‫‪C‬‬ ‫و‬ ‫‪D‬‬ ‫داراي ورودي ﻫﺎي‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺑﺮاي ورودي ﻫﺎي‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪D‬‬

‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪SR‬‬ ‫‪SR‬‬ ‫‪D‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :7-8‬ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﻟﭻ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪249‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫‪ 3-8‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻟﭻ ﻫﺎ‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﻟﭻ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ورودي ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫‪D‬‬ ‫ﻟﺤﻈﻪ اي را ﺗﺮﻳﮕﺮ ﮔﻮﻳﻨﺪ و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن را ﺗﺮﻳﮕﺮ ﻛﺮدن ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﻟﭻ‬
‫ﺑﺎ ﭘﺎﻟﺲﻫﺎ در ورودي ﻛﻨﺘﺮﻟﺶ اﺳﺎﺳﺎً ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ زﻣﺎن ﭘﺎﻟﺲ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮود ﺗﺮﻳﮕﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻟﺲ ورودي ﻛﻨﺘﺮل در اﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﻤﺎﻧﺪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫ﻫﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮي در ورودي داده‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ و ﺣﺎﻟﺖ ﻟﭻ را ﻋﻮض ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ از ﻧﻤﻮدار ﺑﻠﻮﻛﻲ ﺷﻜﻞ‪ 2-8‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ از‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻪ ورودي ﻫﺎي ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ داراي ﻣﺴﻴﺮ ﭘﺴﺨﻮرد اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ورودي ﻫﺎي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﻤﺎن ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ‬
‫راه اﻧﺪازي ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻟﭻﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻠﻲ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻖ ‪ ،1‬اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺎﻟﺖ ﻟﭻ ﻫﺎ‬
‫آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﻫﻨﻮز ﻓﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﻟﭻ در ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ ورودي ﻟﭻ ﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ وﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ در ﻣﻨﻄﻖ ‪ ،1‬ﺑﺎﺷﺪ و ورودي اﻋﻤﺎل ﺷﺪه ﺑﻪ ﻟﭻﻫﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻟﭻ ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن داده و ﺧﺮوﺟﻲ ﺟﺪﻳﺪي رخ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ واﻛﻨﺶ وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه اي اﺳﺖ زﻳﺮا ﺣﺎﻟﺖ ﻟﭻﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﻦ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ در‬
‫ﺳﻄﺢ ﻓﻌﺎل ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻏﻴﺮ ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﻳﻚ ﻟﭻ وﻗﺘﻲ ﻫﻤﻪ ﻟﭻ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ وﺻﻠﻨﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً و ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﻳﻚ ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻟﭻ ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﻟﭻ ﻫﺎ وﺻﻞ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ ﻃﻮري ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻮع ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ اﻧﺪ و از‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮدﺷﺎن ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﻜﻞ ﻟﭻ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻄﺢ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ‪) 8-8‬اﻟﻒ( ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪250‬‬

‫ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻫﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺜﺒﺖ در ورودي ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫‪1‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ در ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ورودي ‪ ،D‬ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻳﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻠﻴﺪي‬
‫در ﻳﻚ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺻﺤﻴﺢ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ ﺗﺮﻳﮕﺮ ﺷﺪن آﻧﻬﺎ در زﻣﺎن ﮔﺬر ﺳﻴﮕﻨﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺬر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺷﻜﻞ‪ 8-8‬ﮔﺬر ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫و‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ از دو اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻋﻨﻮان ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ و ﮔﺬر ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻟﺒﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﺻﻼح ﻳﻚ ﻟﭻ ﺑﻪ‬
‫ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‪ ،‬دو راه وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ روش ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دو ﻟﭻ ﺑﺎ آراﻳﺸﻲ‬
‫ﺧﺎص اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ را در ﺣﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ورودي‪ ،‬از آن ﺟﺪا ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬راه‬
‫دﻳﮕﺮ ﺗﻬﻴﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼﭘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ در ﺣﻴﻦ ﮔﺬر ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺗﺮﻳﮕﺮ ﻣﻲﺷﻮد )از ‪ 0‬ﺑﻪ ‪ 1‬ﻳﺎ از‬
‫ﺑﻪ ‪ (0‬و در ﺑﻘﻴﻪ ﻟﺤﻈﺎت ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻫﺮ دو روش را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬ ‫‪1‬‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫)اﻟﻒ( ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺜﺒﺖ‬

‫)ب( ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ‬

‫)پ( ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻟﺒﻪ ﻣﻨﻔﻲ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :8-8‬ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺎﻋﺖ در ﻟﭻ و ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪251‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫‪ 1-3-8‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ D‬ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻟﺒﻪ‬

‫و ﻳﻚ وارون ﮔﺮ در ﺷﻜﻞ‪ 9-8‬ﻣﻼﺣﻈﻪ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺑﺎ دو ﻟﭻ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫را ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻟﭻ را ﺣﺎﻛﻢ‪ 1‬و دوﻣﻲ را ﺗﺎﺑﻊ‪ 2‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪار‪ ،‬ورودي‬
‫را ﻓﻘﻂ در ﻟﺒﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﭘﺎﻟﺲ ﻛﻨﺘﺮل ﺳﺎﻋﺖ )‪ (CLK‬ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫‪Q‬‬ ‫ﺑﺮداري ﻛﺮده و ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪Y‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻟﭻ ‪D‬‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻟﭻ ‪D‬‬ ‫‪Q‬‬

‫)ﺣﺎﻛﻢ(‬ ‫)ﺗﺎﺑﻊ(‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪CLK‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :9-8‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ D‬ﺣﺎﻛﻢ – ﺗﺎﺑﻊ‬

‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﭻ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﻌﺎل ﺷﺪه‬ ‫‪1‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ وارون ﮔﺮ‬ ‫‪0‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ در‬
‫و ﺧﺮوﺟﻲ آن‪ ،Q ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺧﺮوﺟﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﻳﻌﻨﻲ ‪ Y‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻟﭻ ﺣﺎﻛﻢ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل اﺳﺖ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺿﻌﻴﺖ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ‬ ‫‪CLK = 0‬‬ ‫زﻳﺮا‬
‫ﺑﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬داده از ورودي ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫آن ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪C‬‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد زﻳﺮا ورودي‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ در ﺳﻄﺢ‬
‫ﻫﺮﺗﻐﻴﻴﺮ در ورودي‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ‪ Y‬را ﻋﻮض ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺗﺎﺑﻊ را ﻋﻮض‬
‫ﺟﺪا‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬ﺣﺎﻛﻢ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل ﺷﺪه و از ورودي‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺘﻘﺎل‬ ‫‪Q‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ در‬ ‫‪Y‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﺗﺎﺑﻊ ﻓﻌﺎل ﺷﺪه و ﻣﻘﺪار‬

‫‪1‬‬
‫‪_ Master‬‬
‫‪2‬‬
‫‪_ Slave‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪252‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﺮوﺟﻲ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻓﻘﻂ در ﺣﻴﻦ ﮔﺬر ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ از‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫رﻓﺘﺎر ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺣﺎﻛﻢ – ﺗﺎﺑﻊ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﻓﻘﻂ در ﻟﺒﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﭘﺎﻟﺲ‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﻫﻢ اﻧﺠﺎم داد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻳﻚ وارون ﮔﺮ اﺿﺎﻓﻲ‬
‫ﻟﭻ ﺣﺎﻛﻢ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫‪C‬‬ ‫و اﺗﺼﺎل ﺑﻴﻦ وارون ﮔﺮ دﻳﮕﺮ و ورودي‬ ‫‪CLK‬‬ ‫ﺑﻴﻦ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ‬
‫ﻓﻠﻴﭗﻓﻼﭘﻲ ﺑﺎ ﻟﺒﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﭘﺎﻟﺲ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻟﺒﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﺣﺎﻛﻢ و ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺗﺎﺑﻊ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ﺧﺮوﺟﻲ را ﻋﻮض ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻟﺒﻪ از ﺳﻪ ﻟﭻ ‪ ،SR‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ ‪10-8‬‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮي از ﻓﻠﻴﭗﻓﻼپ‬

‫‪CLK‬‬ ‫)داده( و‬ ‫‪D‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬دو ﻟﭻ ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺑﻪ ورودي ﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬
‫)ﺳﺎﻋﺖ( ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻟﭻ ﺳﻮم ﺧﺮوﺟﻲ را ﺑﺮاي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وروديﻫﺎي‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫‪1‬‬ ‫در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫‪CLK = 0‬‬ ‫ﻟﭻ ﺧﺮوﺟﻲ در‬ ‫‪R‬‬ ‫و‬ ‫‪S‬‬

‫‪1‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺧﺮوﺟﻲ در ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ورودي ‪ D‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 0‬ﻳﺎ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪R‬‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫‪D = 0 ،CLK‬‬ ‫ﺷﺪن‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫‪CLK = 1‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ در زﻣﺎن‬ ‫‪Q = 0‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎزﻧﺸﺎن رﻓﺘﻪ و در آن‬
‫ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮ در‬ ‫‪0‬‬ ‫در‬ ‫‪R‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮي در ورودي رخ دﻫﺪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ‬
‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪R‬‬ ‫ﺑﺎز ﮔﺮدد‪،‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ورودي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﻔﻞ ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻲ رود و ﻟﭻ ﺧﺮوﺟﻲ در وﺿﻌﻴﺖ ﺳﺎﻛﻦ و ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪S‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫‪D=1‬‬ ‫ﻣﻲ رود‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫از‬ ‫‪CLK‬‬ ‫ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ وﻗﺘﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻫﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ‪ ،D‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫‪Q = 1‬‬ ‫رﻓﺘﻪ و‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺪار ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫‪ CLK = 1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺮوﺟﻲ را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪253‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫‪S‬‬ ‫‪Q‬‬

‫‪CLK‬‬

‫‪R‬‬ ‫´‪Q‬‬

‫‪D‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :10-8‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ D‬ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺳﺎﻋﺖ ورودي در ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﻳﻚ اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮي ﺑﺮ روي‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﻟﺒﻪ ﻣﻨﻔﻲ از‬ ‫‪Q‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻣﺜﺒﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار‬
‫ﻫﻢ ﺧﺮوﺟﻲ را‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻖ ‪ ،1‬و ﻧﻴﺰ ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ﻋﻮض ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو اﻳﻦ ﻧﻮع ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻟﺒﻪ ‪ 0‬ﺑﻪ ‪ 1‬و ﻻﻏﻴﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻟﺒﻪ ﺑﺎﻳﺪ زﻣﺎن ﺑﻨﺪي ﭘﺎﺳﺦ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺗﺤﺖ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﻨﺪي‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم زﻣﺎن ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ‬
‫ﻃﻲ آن ﻗﺒﻞ از وﻗﻮع ﮔﺬر ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬ورودي ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮد ﻧﮕﻬﺪاري ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺪاﻗﻞ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻨﺎم زﻣﺎن ﻧﮕﻬﺪاري وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻃﻲ آن ورودي‬
‫ﭘﺲ از اﻋﻤﺎل ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻧﺘﺸﺎر ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ ﻟﺒﻪ‬
‫ﺗﺮﻳﮕﺮ ﺷﺪن و ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺧﺮوﺟﻲ در ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ و دﻳﮕﺮ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ‬
‫در ﺑﺮﮔﻪ ﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻨﻄﻘﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪254‬‬

‫ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻟﺒﻪ در ﺷﻜﻞ‪ 11-8‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﻓﻠﺸﻲ وﺟﻮد‬ ‫‪C‬‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺰء اﻳﻨﻜﻪ در ﺟﻠﻮ ﺣﺮف‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺳﻤﺒﻞ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺳﻤﺒﻞ ﻟﭻ‬
‫دارد ﻛﻪ دﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ ﺑﻮدن ورودي را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ دﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻪ ﮔﺬر ﻟﺒﻪ ﺳﺎﻋﺖ ﺣﺴﺎس اﺳﺖ‪ .‬وﺟﻮد ﻳﻚ ﺣﺒﺎب در ورودي دﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻟﺒﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﺳﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪم وﺟﻮد ﺣﺒﺎب ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬

‫)ب( ﻟﺒﻪ ﻣﻨﻔﻲ‬ ‫)اﻟﻒ( ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :11-8‬ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ D‬ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻟﺒﻪ‬

‫‪ 4 -8‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي ‪ T‬و ‪JK‬‬

‫ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻧﻮع ‪ ،D‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺮﻳﻦ و‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻧﻮع ‪ D‬ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻟﺒﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﺘﺮي ﮔﻴﺖ‬
‫و ﻣﻘﺪاري ﻣﺪار ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﻪ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬دﻳﮕﺮ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫وﺟﻮد آورد‪ .‬دو ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ راﻳﺞ در ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫‪ JK‬و ‪.T‬‬

‫ﺑﺎ ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺳﻪ ﻋﻤﻞ را ﻣﻲﺗﻮان اﻧﺠﺎم داد‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﺪن در‬ ‫•‬

‫‪0‬‬ ‫ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ در‬ ‫•‬

‫ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪن ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫•‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪255‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫‪JK‬‬ ‫‪ 1-4-8‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬

‫ﻛﻪ از ﻳﻚ‬ ‫‪JK‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﺮ ﺳﻪ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﻣﺪار‬ ‫‪JK‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺷﻜﻞ‪) 12-8‬اﻟﻒ( دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ورودي ‪،J‬‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﻗﺮار‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻲ ﻧﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬و وﻗﺘﻲ ﻫﺮ دو ورودي در‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ را در ‪ ،1‬ورودي ‪ ،K‬آﻧﺮا در‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺻﺤﺖ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺪاري ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ورودي ‪ D‬اﻋﻤﺎل ﺷﺪه ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪D = JQ´ + K´Q‬‬

‫ﺑﻮده و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻟﺒﻪ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪي‬ ‫‪D = Q´ + Q = 1‬‬ ‫اﺳﺖ‪،‬‬ ‫‪K = 0‬‬ ‫و‬ ‫‪J = 1‬‬ ‫وﻗﺘﻲ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ را در ‪ 1‬ﻣﻲ ﻧﺸﺎﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ‪ J = 0‬و ‪ K = 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺒﻪ ﭘﺎﻟﺲ ﺑﻌﺪي ﺧﺮوﺟﻲ را ﺑﻪ‬
‫‪ 0‬ﺑﺎز ﻣﻲ ﻧﺸﺎﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻫﺮ دو ورودي ‪ J = K = 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ D = Q´،‬اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻟﺒﻪ ﺳﺎﻋﺖ‬

‫‪J‬‬ ‫‪J‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪Q‬‬
‫‪C‬‬
‫‪C‬‬
‫‪K‬‬
‫‪CLK‬‬
‫‪K‬‬ ‫´‪Q‬‬

‫)ب( ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ‬ ‫)اﻟﻒ( ﻧﻤﻮدار ﻣﺪار‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :12-8‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪JK‬‬

‫ﺑﻌﺪي ﺧﺮوﺟﻲ را ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ‪ J = K = 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪ D = Q ،‬اﺳﺖ و ﻟﺒﻪ ﭘﺎﻟﺲ‬

‫ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪي ﺧﺮوﺟﻲ را ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﺑﺮاي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺰء‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‪D‬‬ ‫در ﺷﻜﻞ ‪)12-8‬ب( ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻤﺒﻞ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬ ‫‪JK‬‬

‫اﻳﻨﻜﻪ اﻛﻨﻮن ورودي ﻫﺎ ﺑﺎ ‪ J‬و ‪ K‬ﻧﺎم ﮔﺬاري ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪256‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪ 2-4-8‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬

‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪)T‬دﮔﺮ وﺿﻊ(ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻣﺘﻤﻢ ﺳﺎز اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﺎ ﮔﺮه زدن دو‬
‫‪T‬‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ در ﺷﻜﻞ ‪)13-8‬اﻟﻒ( ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫‪ J‬و‪K‬‬ ‫ورودي‬
‫اﺳﺖ‬ ‫‪T=1‬‬ ‫‪ ،(J‬ﻟﺒﻪ ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ را ﻋﻮض ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫‪ = 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪= K = 0)،‬‬

‫‪ ،(J‬ﻟﺒﻪ ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ را ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻣﺘﻤﻢ ﺳﺎز در ﻃﺮاﺣﻲ‬ ‫)‪= K = 1‬‬

‫ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎي دودوﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ‬ ‫‪XOR‬‬ ‫و ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪D‬‬ ‫را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫‪T‬‬ ‫ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﺷﻜﻞ‪) 13-8‬ب( ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎرت ورودي ‪ D‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪D = T ⊕ Q = TQ´ + T´Q‬‬

‫وﻗﺘﻲ ‪ T = 0‬اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ D = Q‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﺧﺮوﺟﻲ رخ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻮده و ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﺑﺮاي‬ ‫´‪D = Q‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬ ‫‪T=1‬‬ ‫وﻗﺘﻲ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ داراي ﺣﺮف ‪ T‬در ورودي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪J‬‬
‫‪T‬‬
‫‪D‬‬
‫‪C‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬

‫)پ( ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ‬ ‫)ب( ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪D‬‬ ‫)اﻟﻒ( ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪JK‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :13-8‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪T‬‬

‫‪ 3-4-8‬ﺟﺪول ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ‬

‫ﺟﺪول ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺧﻮاص ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮد آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪول ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺟﺪاول ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺳﻪ ﻧﻮع ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ در‬
‫ﺟﺪول ﺷﻜﻞ‪ 14-8‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻌﻲ از‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ و ﻳﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻞ‬ ‫)‪Q(t‬‬ ‫ورودي ﻫﺎ و ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪257‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫از اﻋﻤﺎل ﻟﺒﻪ ﺳﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ ،Q(t + 1) .‬ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﭘﺲ از اﻋﻤﺎل ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ورودي ﻟﺒﻪ ﺳﺎﻋﺖ در ﺟﺪول ﻣﺸﺨﺼﻪ ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ وﻟﻲ ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﻦ ‪ t‬و ‪ t + 1‬رخ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪JK‬‬

‫‪J‬‬ ‫‪K‬‬ ‫)‪Q(T+1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫)‪Q(t‬‬ ‫ﺑﻼ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﺪن‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪Q´(t‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ‬

‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪D‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪T‬‬

‫‪D‬‬ ‫)‪Q(t+1‬‬ ‫‪T‬‬ ‫)‪Q(t+1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ‬ ‫‪0‬‬ ‫)‪Q(t‬‬ ‫ﺑﻼ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﺪن‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪Q´(t‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :14-8‬ﺟﺪاول ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻓﻴﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫‪JK‬‬ ‫ﺟﺪول ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫)‪Q(t + 1)= Q(t‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻊ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫‪J=K=0‬‬ ‫ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ‬
‫=‪J‬‬ ‫ﻧﺸﺎن داد و ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﺣﺎﻟﺖ آن اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ‪ K = 1‬و‬
‫‪ 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ را ﺑﻪ ‪ 0‬ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪ Q(t + 1)= 0‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ‪ J = 1‬و ‪ K = 0‬ﮔﺮدد ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻪ ‪ Q(t + 1)= 1‬ﻣﻲ رود‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ورودي‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﻣﺘﻤﻢ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪K‬‬ ‫و‬ ‫‪J‬‬

‫)‪ Q(t + 1)= Q´(t‬ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬

‫ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ورودي‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ را ﺑﺎ ‪ Q(t + 1)= D‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﺣﺎﻟﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺑﻌﺪي ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﻓﻌﻠﻲ)ﻗﺒﻞ از ﻟﺒﻪ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ(ورودي‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪258‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ را دارا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل ﻛﺮدن ﺳﺎﻋﺖ و‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‪D‬‬ ‫ﻛﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻃﻲ آن ﺧﺮوﺟﻲ ﻳﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻳﺎ ﺑﺎ اﺗﺼﺎل ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ ورودي‬
‫ﻫﻤﻮاره ﺑﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺒﻪ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪T = 0‬‬ ‫ﻓﻘﻂ دو ﺣﺎﻟﺖ دارد‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫‪T‬‬ ‫ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺒﻪ ﺳﺎﻋﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ را ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪T = 1‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 4-4-8‬ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺸﺨﺼﻪ‬

‫ﺧﻮاص ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻛﻪ در ﺟﺪول ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ‬

‫ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻫﻢ ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‪ ،D‬اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪Q(t+1)= D‬‬

‫در ﺣﺎل‬ ‫‪D‬‬ ‫اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ورودي‬
‫را از ﺟﺪول ﻣﺸﺨﺼﻪ و ﻳﺎ از ﻣﺪار‬ ‫‪JK‬‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺑﺮاي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪Q‬‬ ‫ﻛﻪ‬ ‫‪Q(t+1)= JK´ + K´Q‬‬ ‫ﺷﻜﻞ‪ 12-8‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪدﺳﺖ آورد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻗﺒﻞ از اﻋﻤﺎل ﻳﻚ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺑﺮاي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ T‬از‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 13-8‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪Q(t+1)= T⊕Q = TQ´+ T´Q‬‬

‫‪ 5-4-8‬وروديﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻢ‬

‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ داراي ورودي ﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺮاي داﺷﺘﻦ آن ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻧﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺧﺎص ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ورودي ﻛﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ را در‬
‫ﭘﺎك ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ورودي‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻳﺎ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ورودي ﻛﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ را ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎك ﻳﺎ ﺑﺎزﻧﺸﺎن ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ)ﻏﻴﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن(ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺗﻐﺬﻳﻪ در ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎل‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪259‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫روﺷﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ .‬ورودي ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در اﺳﺘﻘﺮار ﻫﻤﻪ‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ آﻏﺎزﻳﻦ ﻣﻌﻠﻮم‪ ،‬ﻗﺒﻞ از اﻋﻤﺎل ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻔﻴﺪ‬
‫در‬ ‫‪R‬‬ ‫ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎ ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 15-8‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﻣﺪار ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺷﻜﻞ‪ 10-8‬اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﻳﻚ‬
‫‪0‬‬ ‫ورودي ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ اﺿﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﻴﺖ ‪ NAND‬ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ورودي در‬
‫‪Q‬‬ ‫واﻣﻲدارد‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﺎك ﺷﺪن ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪1‬‬ ‫اﺳﺖ‪ Q´ ،‬را ﺑﻤﺎﻧﺪن در‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دو اﺗﺼﺎل دﻳﮕﺮ از ورودي ﺑﺎزﻧﺸﺎن‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻊ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ رخ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫را در ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫‪SR‬‬ ‫ﺑﻘﺎء ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻟﭻ‬
‫ورودي ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ D‬و ‪ ،CLK‬در ‪ 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﻳﻚ ورودي ﺑﺎزﻧﺸﺎن ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ داراي ﻳﻚ ورودي‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﮔﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﺟﻮد ﺣﺒﺎب در ورودي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫‪R‬‬ ‫اﺿﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻖ ‪ 0‬ﻓﻌﺎل ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ از ﺳﻤﺒﻞ ‪ S‬در ورودي ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻏﻴﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪Q‬‬
‫داده‬
‫‪S‬‬ ‫‪Q‬‬
‫‪CLK‬‬ ‫‪C‬‬ ‫´‪Q‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻲ‬ ‫‪CLK‬‬
‫)ب( ﺳﻤﺒﻞ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ‬

‫‪R‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫´‪Q‬‬ ‫´‪Q‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫↑‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪1‬‬ ‫↑‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ‬

‫)پ( ﺟﺪول درﺳﺘﻲ‬ ‫)اﻟﻒ( ﻧﻤﻮدار ﻣﺪار‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :15-8‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ D‬ﺑﺎ ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪260‬‬

‫‪0‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ‬ ‫‪R=0‬‬ ‫ﺟﺪول ﺗﺎﺑﻊ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺪار را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﺪار ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ روﻧﺪ‬ ‫‪C‬‬ ‫و‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ از‬
‫ﺑﺎ ﻳﻚ ﻓﻠﺶ روﺑﻪ ﺑﺎﻻ‪،‬‬ ‫‪C‬‬ ‫ﻋﺎدي ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮدد ﻛﻪ ورودي ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ ﺑﻪ ‪ 1‬ﺑﺮود‪ .‬ﺳﺎﻋﺖ در‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ در ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ D‬ﺑﺎ ﻫﺮ ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ‪ R = 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ‪ Q‬ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ 5-8‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺳﺎﻋﺖ دار‬

‫رﻓﺘﺎر ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺳﺎﻋﺖدار ﺑﺎ وروديﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ و ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ و ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﻫﺮ دو ﺗﺎﺑﻌﻲ از وروديﻫﺎ و ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻓﻌﻠﻲ اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﺟﺪول ﻳﺎ ﻧﻤﻮداري از رﺷﺘﻪ زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ورودي ﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲﻫﺎ و ﺣﺎﻻت دروﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﻋﺒﺎرت ﺑﻮل را ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ رﻓﺘﺎر ﻣﺪار را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرات ﺑﺎﻳﺪ رﺷﺘﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻻزم را ﭼﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً و ﭼﻪ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬وﻗﺘﻲ داراي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ ﺑﺎ وروديﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺪار‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺳﺎﻋﺖ دار ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻫﺮ ﻧﻮع‪ ،‬و ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫ﻫﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻣﺎ ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﺶ‬
‫ﺟﺒﺮي را ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ و ورودي ﻫﺎ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ رﻓﺘﺎر ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ و ﻳﻚ ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ اراﺋﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺟﺒﺮي دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﺪارﻫﺎي‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺸﺮﻳﺢ روال ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻣﺜﺎل ﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪261‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫‪ 1-5-8‬ﻣﻌﺎدﻻت ﺣﺎﻟﺖ‬

‫رﻓﺘﺎر ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺳﺎﻋﺖ دار را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻻت ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻚ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ )ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮔﺬر ﻫﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ( ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﺣﺎﻻت‬
‫ﻓﻌﻠﻲ و وروديﻫﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺪار ﺷﻜﻞ‪ 16-8‬را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪار از دو‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن‬ ‫‪y‬‬ ‫و ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪x‬‬ ‫و ﻳﻚ ورودي‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻧﻮع‬ ‫‪B‬‬ ‫و‬ ‫‪A‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫‪D‬‬ ‫ورودي‬
‫ﻣﻌﺎدﻻﺗﻲ را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮاي ﻣﺪار ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫)‪A(t+1)= A(t)x(t) + B(t)x(t‬‬
‫)‪B(t+1)= A´(t)x(t‬‬

‫ﻳﻚ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﮔﺬر ﺣﺎﻟﺖ را ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎ )‪ (t+1‬ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ را ﭘﺲ از ﻳﻚ ﻟﺒﻪ‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ اﺳﺖ ﺑﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ و‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ وروديﻫﺎﻳﻲ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ در ﻗﺒﺎل آﻧﻬﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‬
‫ﭼﻮن ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ در ﻋﺒﺎرت ﺑﻮل ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ از ﻧﻮﺷﺘﻦ)‪ (t‬ﭘﺲ از‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﺮده و ﻣﻌﺎدﻻت ﺣﺎﻟﺖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺸﺮده ﺗﺮي ﻣﻄﺎﺑﻖ زﻳﺮ‬
‫‪A(t+1)= Ax + Bx‬‬ ‫ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻴﻢ‪:‬‬
‫‪B(t+1)= A´x‬‬

‫ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ ﺑﺮاي ﻣﻌﺎدﻻت ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﺑﺨﺶ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬
‫در ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي را ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫‪D‬‬ ‫در ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻓﻌﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ اراﺋﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺒﺮي زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫)‪y(t)= [ A(t)+ B(t)] x´(t‬‬

‫ﺑﺎ ﺣﺬف ﺳﻤﺒﻞ)‪ (t‬از ﻣﻘﺪار ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻮﻟﻲ ﺧﺮوﺟﻲ زﻳﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪:‬‬
‫´‪y =(A + B)x‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪262‬‬

‫‪x‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪A‬‬

‫‪C‬‬
‫´‪A‬‬

‫‪B‬‬
‫‪D‬‬

‫‪C‬‬
‫´‪B‬‬
‫‪CLK‬‬

‫‪y‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :16-8‬ﻣﺜﺎل ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬

‫‪ 2-5-8‬ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ‬

‫رﺷﺘﻪ ﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ورودي ﻫﺎ‪ ،‬و ﺧﺮوﺟﻲﻫﺎ و ﺣﺎﻻت ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻳﻚ ﺟﺪول‬
‫ﺣﺎﻟﺖ )ﺑﻪ آن ﺟﺪول ﮔﺬر ﻫﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ( ﺟﻤﻊ آوري ﻛﺮد‪ .‬ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاي ﻣﺪار‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 16-8‬در ﺟﺪول ﺷﻜﻞ‪ 17-8‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺟﺪول ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﭼﻬﺎر ﺑﺨﺶ ﺑﺎ ﻧﺎم‬
‫ﻫﺎي ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ورودي‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي و ﺧﺮوﺟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ‬
‫را‬ ‫‪x‬‬ ‫را ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ از زﻣﺎن ‪ t‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ ورودي ﻣﻘﺪار‬ ‫‪B‬‬ ‫و‬ ‫‪A‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي‬
‫ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ را‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪263‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫ﻳﻚ ﺳﻴﻜﻞ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ‪ ،‬در زﻣﺎن ‪ t+1‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲ دارد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻘﺪار ‪ y‬را درﻫﺮ زﻣﺎن‬
‫در ﻗﺒﺎل ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ورودي‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻬﻴﻪ ﺟﺪول‬ ‫‪t‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﻟﻴﺴﺘﻲ از ﻫﻤﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت دودوﻳﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ وروديﻫﺎ ﻧﻴﺎز دارد‪.‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬ ‫ورودي‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :17-8‬ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاي ﺷﻜﻞ ‪16 -8‬‬

‫را دارﻳﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫‪111‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪000‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﺸﺖ ﺗﺮﻛﻴﺐ دودوﻳﻲ‬
‫ﺑﻌﺪي از ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﺎ از ﻣﻌﺎدﻻت ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫‪ A‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﻳﺮ ﺻﺪق ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪A(t+1)= Ax + Bx‬‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫‪1‬‬ ‫داراي ﺳﻪ ﻋﺪد‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي در ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ در زﻳﺮ ﺳﺘﻮن‬
‫‪1‬‬ ‫ﻫﺮ دو ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪x‬‬ ‫و ورودي‬ ‫‪A‬‬ ‫ﻗﺒﺎل آﻧﻬﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ و ﻣﻘﺪار ورودي را ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺮ آورده ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﺮ دو ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪x‬‬ ‫و ورودي‬ ‫‪B‬‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻳﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ B‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺎﻟﺖ زﻳﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪B(t+1)= A´x‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﺘﻮن ﺧﺮوﺟﻲ از‬ ‫‪x=1‬‬ ‫و ورودي‬ ‫‪A=0‬‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬ ‫‪1‬‬ ‫و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﻳﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫´‪y = Ax´ + Bx‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪264‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ‬

‫‪X=0‬‬ ‫‪X=1‬‬ ‫‪X=0‬‬ ‫‪X=1‬‬
‫‪AB‬‬ ‫‪AB‬‬ ‫‪AB‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪00‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪01‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪01‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﺑﺎ روال ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﻪدﺳﺖ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي ﻧﻮع‬
‫ﺳﻄﺮ‬ ‫‪2ˆm+n‬‬ ‫ورودي ﻧﻴﺎز ﺑﻪ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ و‬ ‫‪m‬‬ ‫ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎ‬
‫در ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ دارد‪ .‬اﻋﺪاد دودوﻳﻲ از ‪ 0‬ﺗﺎ ‪ 2ˆm+n-1‬در زﻳﺮ ﺳﺘﻮنﻫﺎي ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ و‬
‫ﺳﺘﻮن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ ﺳﺘﻮن در ازاء ﻫﺮ‬ ‫‪m‬‬ ‫ورودي ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي داراي‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ دودوﻳﻲ ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﻣﻌﺎدﻻت ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺧﺮوﺟﻲ داراي ﺳﺘﻮنﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار‬
‫دودوﻳﻲ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ از ﻣﺪار ﻳﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ آن ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ را ﺑﺎ ﻛﻤﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ‪ .‬در آراﻳﺸﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺟﺪول‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ دارد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي و ﺧﺮوﺟﻲ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ورودي در زﻳﺮ ﺳﺘﻮن ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي و ﺳﺘﻮن ﺧﺮوﺟﻲ ذﻛﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 17-8‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ روش‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺪول زﻳﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ورودي ‪ ،‬دو ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي و ﺧﺮوﺟﻲ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ .‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻛﺎرﺑﺮد ﻫﺮ ﻳﻚ از دو روش ﻓﻮق ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ارﺟﻌﻴﺖ دارد‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ ﺑﺎ ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺸﺎن داد‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﻤﻮدار‪ ،‬ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎ ﻳﻚ داﻳﺮه ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮد و ﮔﺬر در ﺑﻴﻦ ﺣﺎﻻت ﺑﺎ‬
‫ﺧﻄﻮط ﺟﻬﺖ داري ﻛﻪ دو داﻳﺮه را ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺷﻜﻞ‪ 16-8‬در ﺷﻜﻞ‪ 18-8‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻧﻤﻮدار‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻤﺎن اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﺟﺪول ﺷﻜﻠﻬﺎي‪17 -8‬‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻋﺪد دودوﻳﻲ داﺧﻞ ﻫﺮ داﻳﺮه ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪265‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫ﺧﻄﻮط ﺟﻬﺖ دار ﺑﺎ دو ﻋﺪد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺧﻂ ﻣﻮرب از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﭼﺴﺐ‬

‫ﺧﻮردهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ورودي در ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ اﻳﻦ ﺧﻂ و ﻋﺪد ﭘﺲ از ﺧﻂ‬
‫ﻣﻮرب‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ را در ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ در ﻗﺒﺎل ورودي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪاش ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫داﺷﺖ ﻣﻘﺪار ﺧﺮوﺟﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه در ﻛﻨﺎر ﺧﻄﻮط ﺟﻬﺖ دار‪ ،‬در ﺣﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ و‬
‫ورودي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ رخ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻫﻴﭻ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺧﻂ واﺻﻞ‬
‫ﺑﺮﭼﺴﺐ ﺧﻮرده اﺳﺖ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫‪1/0‬‬ ‫ﻣﻲ رود ﺑﺎ‬ ‫‪01‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪00‬‬ ‫ﺟﻬﺖدار ﻛﻪ از ﺣﺎﻟﺖ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ در ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ‪ 00‬اﺳﺖ ورودي ‪ 1‬و ﺧﺮوﺟﻲ ‪ 0‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻲ رود‪ .‬اﮔﺮ ورودي ﺑﻪ‬ ‫‪01‬‬ ‫ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻣﺪار ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ در‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮدد وﻟﻲ اﮔﺮ ورودي در‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫‪01‬‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت از ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ و ﺧﻄﻮط ﺟﻬﺖ دار ﻛﻪ از داﻳﺮه‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺧﻂ ﺟﻬﺖ دار ﻛﻪ داﻳﺮه را ﺑﻪ ﺧﻮدش وﺻﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﺪم وﺟﻮد‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪0/0‬‬ ‫‪1/0‬‬
‫‪0/1‬‬
‫‪00‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪0/1‬‬
‫‪1/0‬‬ ‫‪0/1‬‬
‫‪1/0‬‬

‫‪1/0‬‬
‫‪01‬‬ ‫‪11‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :18-8‬ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺪار ﺷﻜﻞ ‪16 -8‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪266‬‬

‫ﺑﻴﻦ ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ و ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻪ ﺟﺰء ﻧﺤﻮه اراﺋﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺟﺪول‬
‫درﺳﺘﻲ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ از ﻳﻚ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺎﻟﺖ و ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮي از ﮔﺬر ﺣﺎﻻت را‬
‫ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺪار ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﻧﻤﻮار ﺣﺎﻟﺖ‬
‫‪1‬‬ ‫ﺷﻜﻞ‪ 18-8‬ﺑﻪ وﺿﻮح ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺮوع از ﺣﺎﻟﺖ ‪ ،00‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ورودي در‬
‫را ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از رﺷﺘﻪ اي از ‪ ،1‬ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪0‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ورودي‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻛﺮده و ﻣﺪار را ﺑﻪ ‪ 00‬اوﻟﻴﻪ ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 6-8‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ورودي ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ و ﮔﻴﺖ ﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﺗﺼﺎﻻت ﻣﻴﺎن‬
‫ﮔﻴﺖﻫﺎ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ را ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﮔﺎﻫﻲ‬
‫از ﻧﻮع ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ و ﻟﻴﺴﺖ ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم را ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﻴﻢ‬
‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲﻫﺎي‬
‫ﺑﻴﺮوﻧﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ ﻣﻌﺎدﻻت ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺪار ﻛﻪ ورودي ﻫﺎي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻮاﺑﻊ‬
‫ﺑﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻌﺎدﻻت ورودي ﻓﻠﻴﭗﻓﻼپ ﻧﺎم ﮔﺬاري ﺷﺪه اﻧﺪ )ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺎدﻻت‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻫﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ(‪ .‬ﻣﺎ از ﺳﻤﺒﻞ ورودي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﺮاي ﻧﺎم ﮔﺬاري ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫ورودي و ﻧﺎم ﺧﺮوﺟﻲ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺪﻳﺲ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫ورودي زﻳﺮ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ‪ ،OR‬ﺑﺎ ورودي ﻫﺎي ‪ x‬و ‪ y‬ﻛﻪ ﺑﻪ ورودي‪ D‬از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻣﺘﺼﻞاﻧﺪ‬
‫و ﺧﺮوﺟﻲ آن ﺑﺎ ‪ Q‬ﻧﺎم ﮔﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪DQ = x + y‬‬

‫‪x‬‬ ‫از ﻧﻮع ‪ ،D‬ﻳﻚ ورودي‬ ‫‪B‬‬ ‫و‬ ‫‪A‬‬ ‫ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺷﻜﻞ ‪ 16-8‬ﻣﺘﺸﻜﻞ از دو ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﺪار ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺒﺮي ﺑﺎ دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫‪y‬‬ ‫و ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ورودي و ﻳﻚ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪267‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫‪DA = Ax +Bx‬‬

‫‪DB = A´x‬‬

‫´‪y =(A + B)x‬‬

‫ﺳﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم را ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺑﺎ ﻧﺎم‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺳﻤﺒﻞ ‪DA‬ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎرات ﺑﻮﻟﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ دو ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﻋﺒﺎرات‬ ‫‪D‬‬ ‫از ﻧﻮع‬ ‫‪B‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫‪DB‬‬

‫ﺧﺮوﺟﻲ ‪ ،y‬ﺑﺨﺶ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻻت ورودي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ ﻓﺮم ﺟﺒﺮي ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ را ﺑﺮاي ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﻚ ﻣﺪار‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﻮع ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺒﻞ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ را راه ﻣﻲ اﻧﺪازﻧﺪ ﻫﻢ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ ورودي ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ .‬دﻟﻴﻞ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ورودي ﺑﻪ ‪ D‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬
‫‪Q(t + 1)= DQ‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪ 1-6-8‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي‬

‫در اﻳﻨﺠﺎ روال ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي ‪ D‬را ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺜﺎل ﺳﺎده‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺪاري ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻫﺪف در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ورودي زﻳﺮ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪DA = A⊕x ⊕B‬‬

‫و ‪،y‬‬ ‫‪x‬‬ ‫را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺑﺎ ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻧﻮع‬ ‫‪DA‬‬ ‫ﺳﻤﺒﻞ‬
‫ورودي ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺪار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺪار از‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ اﺧﺬ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ورودي ﺣﺎﺻﻞ و در‬
‫ﺷﻜﻞ‪)19-8‬اﻟﻒ(رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪268‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ورودي ﻫﺎ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ‬

‫ﻓﻌﻠﻲ‬ ‫ﺑﻌﺪي‬
‫‪A‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪C‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪CLK‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)اﻟﻒ( ﻧﻤﻮدار ﻣﺪار‬
‫)ب( ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :19-8‬ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪D‬‬

‫ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﻳﻚ ﺳﺘﻮن داﺷﺘﻪ و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ A‬اﺳﺖ‪ ،‬دو‬
‫ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬اﻋﺪاد دودوﻳﻲ‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺳﺘﻮن ﻫﻢ ﺑﺮاي ورودي ﻫﺎ و ﻳﻚ ﺳﺘﻮن ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ ‪)19-8‬ب( ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪ‪،‬‬ ‫‪ 000‬ﺗﺎ‪111‬‬ ‫از‬ ‫‪Axy‬‬ ‫زﻳﺮ ﺳﺘﻮن‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺎﻟﺖ زﻳﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪A(t+1)= A⊕x⊕y‬‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻳﺎ ﺳﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد را ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در ﺳﺘﻮن ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ‪ A‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺪار داراي ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ و دو ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ از دو داﻳﺮه ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ‪ 20-8‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ و‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬روي‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺑﺎ اﻋﺪاد داﺧﻞ دواﻳﺮ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺧﻄﻮط ﺟﻬﺖ دار ﺑﻪ ﺧﻄﻮط ﻣﻮرب ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﺑﺮاي ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻫﻴﭻ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬دو ورودي ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻤﻜﻦ را ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬دو ﺗﺮﻛﻴﺐ ورودي ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮔﺬر ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎ ﻳﻚ وﻳﺮﮔﻮل از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺷﻜﻞ ﻣﻔﻬﻮمﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪269‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫‪01.10‬‬
‫‪00.11‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪00.11‬‬

‫‪01.10‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :20-8‬ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪D‬‬

‫‪JK‬‬ ‫‪ 2-6-8‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي‬

‫ﻳﻚ ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﭼﻬﺎر ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ورودي ﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي و‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎﺳﺖ‪ .‬دو ﻣﻮرد اول ﺑﺎ ﻟﻴﺴﺖ ﺣﺎﺻﻞ از ﻫﻤﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ از ﻣﻌﺎدﻻت ﺧﺮوﺟﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي از ﻣﻌﺎدﻻت ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ورودي ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪D‬‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻧﻮع‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر روﻧﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺪول‬ ‫‪T‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪JK‬‬ ‫ﻣﺜﻞ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺟﺰ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻳﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﺑﻪدﺳﺖ آﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ‬
‫روﻳﻪ را اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺟﺪول ﻣﺸﺨﺼﻪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫‪T‬‬ ‫و‬ ‫‪JK‬‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﻧﻮع‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ از روﻳﻪ زﻳﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ورودي ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ و ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي‬ ‫•‬

‫ﻟﻴﺴﺖ ﻣﻘﺎدﻳﺮ دودوﻳﻲ ﻫﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ورودي‬ ‫•‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺣﺎﻟﺖ در ﺟﺪول‬ ‫•‬

‫ﺣﺎﻟﺖ‪.‬‬

‫و ﻳﻚ‬ ‫‪JK‬‬ ‫از ﻧﻮع‬ ‫‪B‬‬ ‫و‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از دو ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫را ﻃﺒﻖ ﺷﻜﻞ‪ 21-8‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﻣﺪار داراي ﺧﺮوﺟﻲ ﺧﺎص ﻧﻴﺴﺖ و‬ ‫‪x‬‬ ‫ورودي‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪270‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﺧﺮوﺟﻲ در ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﺪار را ﺑﺎ‬
‫´‪JA= B KA = Bx‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻻت ورودي زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪JB =x´ KB = A´x + Ax´=A⊕x‬‬

‫‪J‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪K‬‬

‫‪B‬‬
‫‪J‬‬
‫‪C‬‬
‫‪K‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :21-8‬ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪JK‬‬

‫ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ در ﺟﺪول ﺷﻜﻞ‪ 22-8‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺘﻮن ﻫﺎي‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ و ورودي‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻤﻜﻦ را ﻟﻴﺴﺖ ﻛﺮده‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ دودوﻳﻲ زﻳﺮ‬
‫ﺳﺘﻮنﻫﺎي ''ورودي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ'' ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫از روﻳﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻻزم اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ دودوﻳﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﻛﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﭼﻬﺎر ﻣﻌﺎدﻟﻪ ورودي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮل ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬ ‫ورودي‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‬ ‫ورودي ﻫﺎي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪JA‬‬ ‫‪KA‬‬ ‫‪JB‬‬ ‫‪KB‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :22-8‬ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاي ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪JK‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪271‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫‪JK‬‬ ‫و ﺟﺪول ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫‪K‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﻫﺮ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ از ورودي ﻫﺎي ‪ J‬و‬
‫‪J=1‬‬ ‫در ﺟﺪول ﺷﻜﻞ‪ 14-8‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬ﭼﻬﺎر ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‬ ‫‪K=1‬‬ ‫و‬ ‫‪J=0‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‬ ‫‪K=0‬‬ ‫و‬
‫‪ ،J=K=0‬ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﺣﺎﻟﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻴﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﻣﺘﻤﻢ ﺑﻴﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﺎل ﻫﺎي دو ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫‪J=K=1‬‬

‫ﺑﻮده و‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪JA = KA=0‬‬ ‫رخ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪x=0‬‬ ‫و‬ ‫‪AB=10‬‬ ‫ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ در ﺟﺪول ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و‬ ‫‪A‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‬ ‫‪A=1‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬
‫‪B=0‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬ ‫‪JB = KB=1‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻤﺎن ﺳﻄﺮ از ﺟﺪول‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻘﺪار آن‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ‪ B‬ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪه و ﺑﻪ ‪ 1‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي را‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻌﺎدﻻت ﺣﺎﻟﺖ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻫﻢ ﺑﻪدﺳﺖ آورد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ دﻧﺒﺎل ﻛﺮدن‬
‫روال زﻳﺮ ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻻت ورودي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ و ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ورودي ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آورﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻻت ورودي را در ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﻌﺎدﻻت‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪.‬‬

‫از ﻣﻌﺎدﻻت ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي در ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ 21-8‬در ﻓﻮق ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻻت‬ ‫‪JK‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻻت ورودي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺑﺮاي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ از ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ‪ A‬و ‪ B‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﺳﻢ ‪ Q‬ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫‪A(t+1)= JA´ + K´A‬‬
‫‪B(t+1)= JB´ + K´B‬‬

‫از ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ‪ JA‬و ‪ KA‬از ﻣﻌﺎدﻻت ورودي‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاي ‪ A‬ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬
‫)‪A(t+1‬‬
‫‪= BA´ +(Bx´)´A‬‬
‫‪= A´B + AB´+ Ax‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪272‬‬

‫را در ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺮاﻫﻢ‬ ‫ﺑﻌﺪي''‪A‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﻴﺘﻲ ﺳﺘﻮن زﻳﺮ ''ﺣﺎﻟﺖ‬
‫‪KB‬‬ ‫ﺑﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﻣﻘﺎدﻳﺮ‪ JB‬و‬ ‫‪B‬‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬
‫)‪B(t+1‬‬
‫‪= x´B´+(A⊕x)´B‬‬
‫´‪=B´x´+ABx +A´Bx‬‬

‫را در ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﺑﻌﺪي‪''B‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﻴﺘﻲ را ﺑﺮاي ﺳﺘﻮن زﻳﺮ "ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر رود ﺳﺘﻮنﻫﺎي زﻳﺮ وروديﻫﺎي‬
‫"ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ" در ﺟﺪول ﺷﻜﻞ‪ 22-8‬ﻻزم ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ در‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 23-8‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺪار داراي ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻴﺴﺖ اﻋﺪاد روي ﺧﻄﻮط‬
‫ﺟﻬﺖدار ﺧﺎرج ﺷﺪه از دواﻳﺮ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻘﺪار ورودي ‪ x‬را ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪1‬‬
‫‪0‬‬
‫‪00‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪0‬‬
‫‪0‬‬
‫‪0‬‬

‫‪1‬‬
‫‪01‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪1‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :23-8‬ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻜﻞ ‪21-8‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪ 3-6-8‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي ‪ T‬روال ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﻮع ‪ JK‬دارد‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺑﻌﺪي در ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎ ﺟﺪول ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺷﻜﻞ‪ 24-8‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ زﻳﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪273‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫´‪Q(t+1)= T ⊕ Q = T´Q + TQ‬‬

‫و‬ ‫‪A‬‬ ‫ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺷﻜﻞ‪ 24-8‬را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪار داراي دو ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي‬
‫‪ ،B‬ﻳﻚ ورودي ‪ x‬و ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ ‪ y‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪R‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪T‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪CLK‬‬
‫‪R‬‬
‫ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ‬
‫)ب( ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫)اﻟﻒ( ﻧﻤﻮدار ﻣﺪار‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :24-8‬ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي ‪T‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺪار ﺑﺎ دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ورودي و ﻳﻚ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪TA = Bx‬‬
‫‪TB = x‬‬
‫‪y = AB‬‬

‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫‪y‬‬ ‫ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاي ﻣﺪار در ﺟﺪول ﺷﻜﻞ ‪ 25-8‬ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪار‬
‫‪, TA‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي از ﻣﻌﺎدﻻت ﺣﺎﻟﺖ و ﺑﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ‬
‫‪ TB‬در ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬
‫)‪A(t+1‬‬
‫´‪=(Bx)´A +(Bx)A‬‬
‫‪= AB´+Ax´+ A´Bx‬‬
‫)‪B(t+1‬‬
‫‪= x⊕B‬‬

‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي در ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ از ﻋﺒﺎرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫‪x‬‬ ‫ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺪار در ﺷﻜﻞ ‪)24-8‬ب(ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ورودي‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪274‬‬

‫ﻋﻤﻞ‬ ‫‪11‬‬ ‫و‬ ‫‪10 ،01 ،00‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪار ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه دودوﻳﻲ ﺑﺎ رﺷﺘﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪار در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫‪x=0‬‬ ‫ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫‪00‬‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺧﺮوﺟﻲ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬ ‫‪y=1‬‬ ‫ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ‪ ،11‬ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮده و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ورودي اﺳﺖ‪ .‬دو ﻣﻘﺪار داﺧﻞ ﻫﺮ داﻳﺮه ﺑﺎ ﻳﻚ ﺧﻂ ﻣﻮرب از‬
‫ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ و ﺧﺮوﺟﻲ از ﻫﻢ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬ ‫ورودي‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :25-8‬ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاي ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي ‪T‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪275‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫ﺳﺆاﻻت‬
‫و ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ و ﻳﻚ واروﻧﮕﺮ‪ ،‬ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫‪D‬‬ ‫‪ -1‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫‪ JK‬ﺑﺴﺎزﻳﺪ‪.‬‬

‫و ﻣﻌﺎدﻻت زﻳﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫‪D‬‬ ‫‪ -2‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎ دو ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫آن ‪ A‬و ‪ B‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ‪ x ،‬و ‪ y‬ورودي ﻫﺎ و ‪ z‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪A(t + 1) = x´y +xA‬‬
‫‪B(t + 1) = x´B + xA‬‬
‫‪Z=B‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺮﺗﺒﻂ را رﺳﻢ ﻛﺮده و ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ را ﺑﺮاي ﻣﺪار‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻟﻴﺴﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ‪.‬‬ ‫‪x‬‬ ‫و ﻳﻚ ورودي‬ ‫‪D‬‬ ‫‪ -3‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎ دو ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ از ﻧﻮع‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ زﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ در ﻃﺮاﺣﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‬
‫وﻗﺘﻲ ‪ x = 0‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺪار ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫•‬

‫‪00‬‬ ‫و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ‬ ‫‪10‬‬ ‫و‬ ‫‪11‬‬ ‫و‬ ‫‪01‬‬ ‫و‬ ‫‪00‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪار وارد ﺣﺎﻻت‬ ‫‪x=1‬‬ ‫وﻗﺘﻲ‬ ‫•‬

‫ﺷﺪه و ﻛﺎر ﺗﻜﺮار ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻃﺮاﺣﻲ‬ ‫‪T‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﺪار ﻧﻤﻮدار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻜﻞ‪ 8-18‬را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده ار ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫‪x‬‬ ‫و‬ ‫‪E‬‬ ‫و دو ورودي‬ ‫‪JK‬‬ ‫‪ -5‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎ دو ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ذﻳﻞ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ‪ E = 0‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻣﺪار ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ‪ x‬در ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﺧﻮد ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‬ ‫•‬

‫اﮔﺮ ‪ E = 1‬و ‪ x = 1‬ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺪار وارد ﺣﺎﻻت ‪ 00‬و ‪ 01‬و ‪ 10‬و ‪ 11‬و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ‬ ‫•‬

‫‪ 00‬ﺷﺪه و ﻛﺎر را ﺗﻜﺮار ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪276‬‬

‫ﺷﺪه و ﺑﻪ‬ ‫‪01‬‬ ‫و‬ ‫‪10‬‬ ‫و‬ ‫‪11‬‬ ‫و‬ ‫‪00‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺪار وارد ﺣﺎﻻت‬ ‫‪x=0‬‬ ‫و‬ ‫‪E=1‬‬ ‫اﮔﺮ‬ ‫•‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ‪ 00‬رﻓﺘﻪ و ﻋﻤﻞ را ﺗﻜﺮار ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪9‬‬

‫ﺛﺒﺎتﻫﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎ‬
‫ﻫﺪف ﻛﻠﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺻﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺛﺒﺎت ﻫﺎ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫اﻧﻮاع ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺷﺎﻣﻞ اﻧﺘﻘﺎل و ﺷﻴﻔﺖ و ‪ ...‬در ﺛﺒﺎت ﻫﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺪارﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﻧﻮاع ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺪف ﺳﺎﺧﺘﺎري‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻋﻨﺎوﻳﻦ زﻳﺮ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺛﺒﺎت ﻫﺎ‬ ‫•‬

‫روش ﻫﺎي ﺑﺎر ﺷﺪن ﺛﺒﺎت ﻫﺎ‬ ‫•‬

‫اﻧﺘﻘﺎل و ﺷﻴﻔﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﻦ ﺛﺒﺎت ﻫﺎ‬ ‫•‬

‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎ‬ ‫•‬

‫ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎي ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫•‬

‫ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎي دودوﻳﻲ‬ ‫•‬

‫ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎي ﻫﻤﺰﻣﺎن‬ ‫•‬

‫اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬ ‫•‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪278‬‬

‫‪ 1-9‬ذﺧﻴﺮه ﺳﺎزي دودوﻳﻲ و ﺛﺒﺎت ﻫﺎ‬

‫اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ در ﻳﻚ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ دﻳﺠﻴﺘﺎل‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ در ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ‬

‫ذﺧﻴﺮهﺳﺎزي اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮاي ذﺧﻴﺮه ﺗﻚ ﺗﻚ ﺑﻴﺖ ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺳﻠﻮل دودوﻳﻲ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺧﻮد دو ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎ ﺛﺒﺎت را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﮔﺬارد و ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻘﺮار در‬
‫ﻳﻜﻲ از دو ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬ورودي ﺳﻠﻮل ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﻨﻨﺪهاي را ﺑﺮاي اﺳﺘﻘﺮار در‬
‫ﻳﻜﻲ از دو ﺣﺎﻟﺖ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﺳﻠﻮل ﻛﻤﻴﺘﻲ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺣﺎﻟﺖ را‬
‫از ﻫﻢ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺧﺮوﺟﻲ در ﺳﻠﻮل در ﻳﻜﻲ از دو ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﺷﺪ اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ذﺧﻴﺮه ﺷﺪه ‪ 1‬و ﻳﺎ ‪ 0‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺳﺎﻋﺖ دار ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﮔﺮوﻫﻲ از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ و ﮔﻴﺖ ﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﻣﺴﻴﺮ ﭘﺴﺨﻮرد ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺿﺮوري ﻣﺪار ﻫﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا در ﻏﻴﺎب آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺪار ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻣﺤﺾ ﺗﻘﻠﻴﻞ‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪) .‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﮔﻴﺖﻫﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﻴﺮ ﭘﺴﺨﻮرد وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ (.‬اﻣﺎ ﻣﺪاري‬
‫ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺣﺘﻲ در ﻧﺒﻮد ﮔﻴﺖﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪارﻫﺎي‬
‫ﺣﺎوي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻛﺎرﺷﺎن و ﻧﻪ ﺑﺎ ﻧﺎم ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دو ﻧﻮع از اﻳﻦ ﻣﺪارﻫﺎ ﺛﺒﺎت ﻫﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 1-1-9‬ﺛﺒﺎت ﻫﺎ‬

‫ﻳﻚ ﺛﺒﺎت در ﻣﻔﻬﻮﻣﻲﺳﺎده و اﺑﺘﺪاﻳﻲ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﺳﻠﻮل ﻫﺎي دودوﻳﻲ اﺳﺖ‪.‬ﻳﻚ ﺛﺒﺎت‬
‫ﺑﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ذﺧﻴﺮه ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺳﻠﻮل‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻤﻴﺖ ﮔﺴﺴﺘﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﺣﺎوي‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺑﺎ‬
‫ﻫﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺑﻴﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﺳﻠﻮل را در‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺗﺎﻳﻲ از ‪1‬ﻫﺎ و‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ﻋﺪدي‬
‫ﺛﺒﺎت ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﺘﻮاي ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻃﻼﻋﺎت ذﺧﻴﺮه ﺷﺪه در آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ‪ 16‬ﺑﻴﺘﻲ را ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاي زﻳﺮ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪1100001111001001‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪279‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫ﺳﻠﻮل ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻳﻜﻲ از ‪ 2ˆ16‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ‬ ‫‪16‬‬ ‫ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ﺑﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ﻋﺪد ﺻﺤﻴﺢ دودوﻳﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺛﺒﺎت ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ‬
‫ﻋﺪد دودوﻳﻲ از ‪ 0‬ﺗﺎ ‪ 2ˆ16 -1‬را ذﺧﻴﺮه ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺧﺎص ﻓﻮق‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاي ﺛﺒﺎت ﻋﺪد‬
‫دﻫﺪﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺛﺒﺎت ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي ﻛﺪ ﻫﺸﺖ‬ ‫‪50121‬‬ ‫دودوﻳﻲ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ‬
‫ﺑﻴﺘﻲ اﻟﻔﺒﺎ ﻋﺪدي را ذﺧﻴﺮه ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاي ﺛﺒﺎت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ دو ﻛﺎراﻛﺘﺮ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻛﺪ اﺳﻜﻲ ﺑﺎ ﺗﻮازن زوج واﻗﻊ در ﻫﺸﺘﻤﻴﻦ ﺑﻴﺖ ﺑﺎ ارزش‪ ،‬ﺛﺒﺎت ﺣﺎوي دو‬
‫)ﻫﺸﺖ ﺑﻴﺖ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻃﺮف‬ ‫‪I‬‬ ‫ﻛﺎراﻛﺘﺮ ‪)C‬ﻫﺸﺖ ﺑﻴﺖ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ( و‬
‫دﻳﮕﺮ اﮔﺮ ﻣﺤﺘﻮاي ﺛﺒﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭼﻬﺎر رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاي ﺛﺒﺎت ﻳﻚ‬
‫‪9096‬‬ ‫ﻋﺪد دﻫﺪﻫﻲ ﭼﻬﺎررﻗﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻛﺪ اﻓﺰوﻧﻲ ‪ 3-‬ﻣﺜﺎل ﺑﺎﻻ ﻋﺪد دﻫﺪﻫﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺪ ‪ BCD‬اﻳﻦ ﻣﺤﺘﻮا ﺑﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﻴﺘﻲ ‪ 1100‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ‬
‫ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎل‪ ،‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ﻗﺎدر اﺳﺖ اﺟﺰاء‬
‫ﮔﺴﺴﺘﻪاي از اﻃﻼﻋﺎت را در ﺧﻮد ذﺧﻴﺮه ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻧﻴﺰ آراﻳﺶ ﺑﻴﺘﻲ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮاي اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ داده‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 2-1-9‬اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻴﻦ ﺛﺒﺎﺗﻲ‬

‫ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﻫﺎﻳﺶ و ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﭘﺮدازش داده را اﺟﺮا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻤﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻴﻦ ﺛﺒﺎﺗﻲ ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﺑﻨﻴﺎدي در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ از ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺛﺒﺎت ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺪارﻫﺎي ﭘﺮدازش داده‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺷﻜﻞ‪ 1-9‬اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت را در ﻣﻴﺎن ﺛﺒﺎتﻫﺎ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ و ﻧﻴﺰ اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ از ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﻛﻠﻴﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ‬
‫ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد واﺣﺪ ورودي داراي ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﻛﻠﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺪار ﻛﻨﺘﺮل و‬
‫ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ورودي اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺑﺎر ﻛﻠﻴﺪي ﻓﺸﺮده ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﻳﻚ ﻛﺪ ﻛﺎراﻛﺘﺮ اﻟﻔﺒﺎ ﻋﺪدي‬
‫ﻫﺸﺖ ﺑﻴﺘﻲ ﻣﻌﺎدل را وارد ﺛﺒﺎت ورودي ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪280‬‬

‫ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﺪ وارده از ﻧﻮع اﺳﻜﻲ و داراي ﺗﻮازن ﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت از ﺛﺒﺎت‬
‫ورودي وارد ﻫﺸﺖ ﺳﻠﻮل ﻛﻢ ارزشﺗﺮ ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ﭘﺮدازﻧﺪه ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ از ﻫﺮ اﻧﺘﻘﺎل‪،‬‬
‫ﺛﺒﺎت ورودي ﭘﺎك ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭘﺲ از زدن ﻛﻠﻴﺪ‪ ،‬ﻛﺪ ﻫﺸﺖ ﺑﻴﺖ ﺟﺪﻳﺪ را‬
‫وارد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ورود ﻳﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﻫﺮ ﻫﺸﺖ ﺑﻴﺖ ﻛﺎراﻛﺘﺮ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﭘﺮدازﻧﺪه‪ ،‬ﻛﺎراﻛﺘﺮ ﻗﺒﻠﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻫﺸﺖ ﺳﻠﻮل ﺑﻌﺪي در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺧﻮد ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﺎر اﻧﺘﻘﺎل ﭼﻬﺎر ﻛﺎراﻛﺘﺮ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺒﺎت ﭘﺮدازﻧﺪه ﭘﺮ ﺷﺪه و ﻣﺤﺘﻮاي آن ﺑﻪ ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي ذﺧﻴﺮه ﺷﺪه در ﺛﺒﺎت ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ‪ 1-9‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد از اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي ''‪ ''N'' ، ''H'' ، "O" ،''J‬ﭘﺲ از زدن ﭼﻬﺎر ﻛﻠﻴﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫واﺣﺪ ﺣﺎﻓﻈﻪ‬
‫ﺛﺒﺎت‬
‫‪0100101‬‬ ‫‪01001111‬‬ ‫‪11001000‬‬ ‫‪11001110‬‬ ‫ﺣﺎﻓﻈﻪ‬

‫واﺣﺪ ﭘﺮدازش‬
‫ﺛﺒﺎت‬
‫‪ 8‬ﺳﻠﻮل‬ ‫‪ 8‬ﺳﻠﻮل‬ ‫‪ 8‬ﺳﻠﻮل‬ ‫‪ 8‬ﺳﻠﻮل‬ ‫ﭘﺮدازﺷﮕﺮ‬

‫واﺣﺪ ورودي‬

‫‪ 8‬ﺳﻠﻮل‬

‫ﺛﺒﺎت ورودي‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻛﻠﻴﺪ‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :1-9‬اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪281‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫ﺑﺮاي ﭘﺮدازش ﻛﻤﻴﺖ ﻫﺎي ﮔﺴﺴﺘﻪاي از اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﻓﺮم دودوﻳﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺠﻬﺰ‬
‫ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ داده ﻣﻮرد ﭘﺮدازش را ﺣﻔﻆ و ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺖﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎت را دﺳﺘﻜﺎري‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬وﺳﻴﻠﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري داده ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود ﺛﺒﺎت اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺘﻜﺎري ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي‬
‫دودوﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ دﻳﺠﻴﺘﺎل اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﻜﻞ‪ 2-9‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺟﻤﻊ دو‬
‫ﺑﻴﺘﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬واﺣﺪ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫﺎ‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻋﺪد دودوﻳﻲ‬
‫ﺛﺒﺎت اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﻤﻮدار ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺳﻪ ﺛﺒﺎﺗﺶ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫واﺣﺪ ﺣﺎﻓﻈﻪ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ‬
‫‪0000000000‬‬
‫ﻋﻤﻠﻮﻧﺪ‪1‬‬
‫‪0011100101‬‬

‫‪0010010001‬‬

‫ﻋﻤﻠﻮﻧﺪ‪2‬‬

‫‪0101100010‬‬ ‫‪R1‬‬

‫ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﺮاي‬ ‫‪1010011001‬‬ ‫‪R3‬‬

‫ﺟﻤﻊ دودوﻳﻲ‬

‫‪0011000110‬‬ ‫‪R2‬‬ ‫واﺣﺪ ﭘﺮدازش‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-9‬ﻣﺜﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬ ‫‪R3 ، R2 ، R1‬‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از واﺣﺪ ﭘﺮدازﺷﮕﺮ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ آﻣﺪه ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﺛﺒﺎت‬
‫را دﺳﺘﻜﺎري ﻛﺮده و‬ ‫‪R2‬‬ ‫و ﺛﺒﺎت‬ ‫‪R1‬‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ دﻳﺠﻴﺘﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺖﻫﺎي ﺛﺒﺎت‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺛﺒﺎت ﻫﺎي ﺗﺸﻜﻴﻞ‬ ‫‪R3‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﻛﻪ ﻳﻚ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﺣﺴﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪282‬‬

‫دﻫﻨﺪه ﺣﺎﻓﻈﻪ اﻃﻼﻋﺎت را ذﺧﻴﺮه ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ دو ﻋﻤﻠﻮﻧﺪ را ﭘﺮدازش ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ذﺧﻴﺮه ﺷﺪه در ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﻫﺎي ﭘﺮدازش ﮔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ در ﺛﺒﺎت ﻫﺎي ﭘﺮدازﻧﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﻫﺎي ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﺮاي ذﺧﻴﺮه‬
‫ﻛﺎرﺑﺮ ﺑﻌﺪي ﺑﺎز ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮدار‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاي ارﺳﺎل ﺷﺪه دو ﻋﻤﻠﻮﻧﺪ در ﺛﺒﺎت ﻫﺎي‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺪارﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫‪R2 ، R1‬‬ ‫ﺣﺎﻓﻈﻪ را ﺑﻪ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺛﺒﺎت ﻫﺎي‬ ‫‪R3‬‬ ‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻣﺤﺘﻮاي‬ ‫ﺛﺒﺎت‪R3‬‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 3-1-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎ‬

‫ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه در ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺳﺎده‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً ﻳﻚ ﺛﺒﺎت اﺳﺖ ﻛﻪ وارد ﻳﻚ رﺷﺘﻪ از ﺣﺎﻻت از‬
‫ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﻴﺖﻫﺎ در ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎ ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ رﺷﺘﻪ از‬
‫ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اي از ﺣﺎﻻت را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ ﻧﻮع ﺧﺎﺻﻲ از‬
‫ﺛﺒﺎت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻧﺎم ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت از ﺛﺒﺎت ﻫﺎ ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 2-9‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ در ﺛﺒﺎت ﻫﺎ‬

‫از آﻧﺠﺎﺋﻴﻜﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻀﻮ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫در ﻃﺮاﺣﻲ ﺛﺒﺎت ﺑﺤﺚ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻳﻚ ﺛﺒﺎت‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ ﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻳﻚ ﺑﻴﺖ از اﻃﻼﻋﺎت را در‬
‫ﺧﻮد ذﺧﻴﺮه ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ‪ n‬ﺑﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ‪ n‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﺎدر اﺳﺖ‬
‫ﺑﻴﺖ از اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ را در ﺧﻮد ذﺧﻴﺮه ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‪ ،‬ﻳﻚ ﺛﺒﺎت‬ ‫‪n‬‬

‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﻴﺖﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻛﺎرﻫﺎي ﭘﺮدازﺷﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺎﻣﻊﺗﺮ‪ ،‬ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ و ﮔﻴﺖﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﻋﻤﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺸﺮﻳﻚ ﻣﺴﺎﻋﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ را ﻧﮕﻪ‬
‫ﻣﻲ دارﻧﺪ و ﮔﻴﺖﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت راﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪283‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫اﻧﻮاع ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ از ﺛﺒﺎتﻫﺎ در ﺑﺎزار وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎده ﺗﺮﻳﻦ ﺛﺒﺎت‪ ،‬ﻓﻘﻂ از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ‬
‫و ﺑﺪون ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻴﺘﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻞ‪ 3-9‬ﭼﻨﻴﻦ ﺛﺒﺎﺗﻲ را ﻛﻪ از ﭼﻬﺎر‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ D‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪I0‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪A0‬‬

‫‪C‬‬

‫‪R‬‬

‫‪I1‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪A1‬‬

‫‪C‬‬

‫‪R‬‬

‫‪I2‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪A2‬‬

‫‪C‬‬

‫‪R‬‬

‫‪I3‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪A3‬‬

‫‪C‬‬

‫‪R‬‬
‫ﺳﺎﻋﺖ‬

‫ﭘﺎك‬
‫ﺷﻜﻞ‪ :3-9‬ﺛﺒﺎت ‪ 4‬ﺑﻴﺘﻲ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪284‬‬

‫ﺳﺎﻋﺖ ورودي ﻣﺸﺘﺮك ﻫﻤﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ را ﺑﺎ ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﻫﺮ ﭘﺎﻟﺲ ﺗﺮﻳﮕﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ در ﭼﻬﺎر ورودي ﺑﻪ داﺧﻞ ﺛﺒﺎت ‪ 4‬ﺑﻴﺖ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﭼﻬﺎر ﺧﺮوﺟﻲ را ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﻛﺮد و اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ ذﺧﻴﺮه ﺷﺪه‬
‫در ﺛﺒﺎت را ﺑﻪدﺳﺖ آورد‪ .‬ورودي ﭘﺎك ﺑﻪ ورودي ﺑﺎزﻧﺸﺎن )‪ (R‬ﻫﻤﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ‬
‫رود‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻲ رود‪ .‬وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ورودي ﺑﻪ‬
‫)‪ (0‬ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ورودي ﭘﺎك ﻛﺮدن ﺑﺮاي ‪ 0‬ﻛﺮدن ﺛﺒﺎت ﻗﺒﻞ از ﻋﻤﻞ ﺳﺎﻋﺖ زﻧﻲ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫‪R‬‬ ‫در ﺣﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻌﻤﻮل ﺳﺎﻋﺖ زﻧﻲ‪ ،‬ورودي ﻫﺎي‬
‫ﻛﺮدن ﻫﻤﻪ ﺣﺎﻻت در ﻳﻚ ﺛﺒﺎت‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان از ﭘﺎك ﻛﺮدن‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ 1-2-9‬ﺛﺒﺎت ﺑﺎ ﺑﺎرﺷﺪن ﻣﻮازي‬

‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻫﻢ زﻣﺎن داراي ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺪ ﺳﺎﻋﺖ اﺻﻠﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ رﺷﺘﻪ اي از ﭘﺎﻟﺴﻬﺎي‬
‫ﺳﺎﻋﺖ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎﻟﺴﻬﺎي ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ و‬
‫ﺛﺒﺎت ﻫﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻋﺖ اﺻﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻤﭙﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺿﺮﺑﺎن ﺛﺎﺑﺘﻲ را‬
‫ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻳﻚ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﺧﺎص ﺑﺮ‬
‫روي ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺛﺒﺎت را ﺑﺎرﺷﺪن ﺛﺒﺎت ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﺛﺒﺎت‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻳﻚ ﭘﺎﻟﺲ ﺑﺎر ﺷﻮﻧﺪ ﮔﻮﻳﻴﻢ ﺑﺎرﺷﺪن ﻣﻮازي اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺒﻪ ﺳﺎﻋﺖ اﻋﻤﺎل‬
‫ﺛﺒﺎت ﺷﻜﻞ‪ 3-9‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ورودي ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫‪C‬‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻪ وروديﻫﺎي‬
‫ﻣﻮازي ﺑﺎر ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬در اﻳﻦ آراﻳﺶ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺛﺒﺎت ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻫﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺎﻋﺖ از‬
‫ﻣﺪار ﻗﻄﻊ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﺳﻴﮕﻨﺎل ورودي ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﻴﺖ ﻓﻌﺎلﺳﺎز اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻗﺮار دادن ﮔﻴﺖ ﻫﺎ در ﻣﺴﻴﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻛﺎر‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﻘﺮار ﮔﻴﺖﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺎﺧﻴﺮﻫﺎي ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ در‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﻤﺰﻣﺎﻧﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭘﺎﻟﺲ ﻫﺎي‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪285‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻲ رﺳﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺗﺮﻳﮕﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻋﻤﺎل ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ از ﻃﺮﻳﻖ ﮔﻴﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺧﻴﺮﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮي را‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﻴﺴﺘﻢ را از ﻫﻤﺰﻣﺎﻧﻲ ﺧﺎرج ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺳﺎﻋﺖ در‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻤﻞ ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ﺑﺎ ورودي ﻫﺎي‬
‫ورودي ﻫﺎي ‪ C‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪D‬‬ ‫ﺑﻴﺘﻲ ﺑﺎ ورودي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎرﺷﺪن ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﮔﻴﺖﻫﺎ ﺑﻪ وروديﻫﺎي‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻳﻚ ﺛﺒﺎت‬

‫ﺑﺎر‬

‫‪D‬‬ ‫‪A0‬‬

‫‪I0‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪A1‬‬

‫‪I1‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪A2‬‬

‫‪I2‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪A3‬‬

‫‪I3‬‬ ‫‪C‬‬

‫ﺳﺎﻋﺖ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :4-9‬ﺛﺒﺎت ‪ 4‬ﺑﻴﺘﻲ ﺑﺎ ﺑﺎرﺷﺪن ﻣﻮازي‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪286‬‬

‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺪه در ﺷﻜﻞ‪ 4-9‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ورودي ﺑﺎرﺷﺪن ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﻋﻤﻠﻲ‬
‫‪1‬‬ ‫را ﻛﻪ در ﻫﺮ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ورودي ﺑﺎر ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬داده در ﭼﻬﺎر ورودي در ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪي ﺑﻪ داﺧﻞ ﭘﺒﺎت ﻣﻨﺘﻘﻞ‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ ﺑﻪ ورودي ﻫﺎي‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ورودي ﺑﺎر ﺷﺪن‬
‫‪D‬‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن وﺻﻠﻨﺪ‪ .‬اﺗﺼﺎل ﭘﺴﺨﻮردي از ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ ورودي ﻻزم اﺳﺖ زﻳﺮا ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‬ ‫‪D‬‬ ‫داراي ﺣﺎﻟﺖ "ﺑﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ" ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ﻟﺒﻪ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬ورودي‬
‫‪D‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ ﻓﻠﻴﭗﻓﻼپ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ‬
‫را ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ورودي ﺑﺎرﺷﺪن‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮش‬ ‫‪C‬‬ ‫ﭘﺎﻟﺲﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺮﺗﺒﺎً ﺑﻪ ورودي ﻫﺎي‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺪﻳﺪ و ﻳﺎ ﺣﻔﻆ اﻃﻼﻋﺎت ﻓﻌﻠﻲ را در ﺛﺒﺎت ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت از‬
‫ورودي ﻫﺎ ﻳﺎ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﺛﺒﺎت در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻟﺒﻪ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن در ﻫﺮ ﭼﻬﺎر‬
‫ﺑﻴﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪ 2-2-9‬ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮﻫﺎ‬

‫ﺛﺒﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮﻧﺪ اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ اش را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻳﺎ ﭼﭗ ﺷﻴﻔﺖ ﻳﺎ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ ﻛﻨﺪ‪،‬‬

‫ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ﻳﺎ ﺛﺒﺎت ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﻚ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ‪،‬‬
‫از زﻧﺠﻴﺮه اي از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ در آن ﺧﺮوﺟﻲ ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻪ ورودي‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﻟﺲﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ اﻃﻼﻋﺎت را از ﻳﻚ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ دﻳﮕﺮ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ﻃﺒﻖ ﺷﻜﻞ‪ 5-9‬ﻓﻘﻂ از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻠﻴﭗﻓﻼپ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺧﻮد ﻣﺘﺼﻞ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻣﻔﺮوض ﺑﻪ ورودي‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺤﺘﻮاي ﺛﺒﺎت را ﻳﻚ ﺑﻴﺖ ﺑﻪ راﺳﺖ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪287‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫‪S1‬‬
‫‪S0‬‬
‫ورودي‬ ‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﺳﺮﻳﺎل‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫ﺳﺮﻳﺎل‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :5-9‬ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ‪ 4‬ﺑﻴﺘﻲ‬

‫‪CLK‬‬

‫ورودي ﺳﺮﻳﺎل‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻨﺘﻬﻲ اﻟﻴﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ در ﺣﻴﻦ‬
‫ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ وارد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﺳﺮﻳﺎل از ﺧﺮوﺟﻲ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺗﺮﻳﻦ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ اﺧﺬ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ را ﻃﻮري ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﭘﺎﻟﺲﻫﺎي‬
‫ﻣﻌﻴﻨﻲ رخ دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺛﺒﺎت اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي ورودي‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺑﻌﺪ ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ورودي ﻫﺎي‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﺛﺒﺎت ﻛﻨﺘﺮل ﮔﺮدد‪ .‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت اﮔﺮ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ﺷﻜﻞ‪ 5-9‬ﺑﻪ ﻛﺎررود‪،‬‬
‫و ورودي ﻛﻪ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ را ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﻋﻤﻞ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل در آورد‪.‬‬

‫‪ 3-2-9‬اﻧﺘﻘﺎل ﺳﺮﻳﺎل‬

‫اﮔﺮ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻫﺮ ﺑﺎر ﻳﻚ ﺑﻴﺖ را اﻧﺘﻘﺎل دﻫﺪ و ﻳﺎ دﺳﺘﻜﺎري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ را ﻓﻌﺎل در ﻣﺪ ﺳﺮﻳﺎل ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﺑﻴﺖ ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺛﺒﺎت ﻣﺒﺪا و‬
‫ورود ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﻣﻘﺼﺪ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻫﺮ ﺑﺎر ﻳﻚ ﺑﻴﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮ ﺧﻼف اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻣﻮازي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺖﻫﺎي ﺛﺒﺎت ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻃﺒﻖ ﻧﻤﻮدار ﺑﻠﻮﻛﻲ ﺷﻜﻞ‪ 6-9‬ﺑﺎ ﺷﻴﻔﺖ‬ ‫‪B‬‬ ‫اﻧﺘﻘﺎل ﺳﺮﻳﺎل اﻃﻼﻋﺎت از ﺛﺒﺎت ‪ A‬ﺑﻪ ﺛﺒﺎت‬
‫ﺑﻪ ورودي ﺳﺮﻳﺎل)‪ (SI‬در ﺛﺒﺎت‬ ‫‪A‬‬ ‫رﺟﻴﺴﺘﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﺳﺮﻳﺎل)‪ (SO‬از ﺛﺒﺎت‬
‫وﺻﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮي در از دﺳﺖ دادن اﻃﻼﻋﺎت ذﺧﻴﺮه ﺷﺪه در ﺛﺒﺎت ﻣﺒﺪا‪،‬‬ ‫‪B‬‬

‫از ﺧﺮوﺟﻲ ﺳﺮﻳﺎل ﺑﻪ ورودي ﺳﺮﻳﺎل ﭼﺮﺧﺎﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺣﻴﻦ ﻋﻤﻞ‬ ‫‪A‬‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﺛﺒﺎت‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪288‬‬

‫ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﻣﻘﺪار اوﻟﻴﻪ ﺛﺒﺎت ‪ B‬ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه و از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رود‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت‬
‫ﺳﻮﻣﻲ اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ورودي ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ زﻣﺎن و ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺛﺒﺎت ﻫﺎ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﻃﻲ آن‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬
‫را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﻌﺎل ﺑﻮدن ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ‬ ‫‪CLK‬‬ ‫ﭘﺎﻟﺲﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ اﺟﺎزه ﻋﺒﻮر ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪S1‬‬
‫‪S0‬‬ ‫‪S1‬‬ ‫‪S0‬‬
‫ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ‪A‬‬ ‫ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ‪B‬‬

‫ﺳﺎﻋﺖ‬
‫‪CLK‬‬ ‫‪CLK‬‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻴﻔﺖ‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :6-9‬ﻧﻤﻮدار ﺑﻠﻮﻛﻲ اﻧﺘﻘﺎل ﺳﺮﻳﺎل از ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ﺑﻪ دﻳﮕﺮي‬

‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮﻫﺎ ﻫﺮ ﻛﺪام داراي ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬واﺣﺪ ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫اﻧﺘﻘﺎل را ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻃﻮري ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮﻫﺎ را در ﻃﻮل‬
‫ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﻓﻌﺎل‬

‫ﺳﺎﻋﺖ‬

‫ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻴﻔﻴﺖ‬

‫‪CLK‬‬
‫‪T1 T2 T3 T4‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :7-9‬ﻧﻤﻮدار زﻣﺎﻧﻲ اﻧﺘﻘﺎل ﺳﺮﻳﺎل از ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ﺑﻪ دﻳﮕﺮي‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪289‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﻧﻤﻮدار زﻣﺎن ﺑﻨﺪي ﺷﻜﻞ‪ 7-9‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺳﺎﻋﺖ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺖ و ﻣﻘﺪارش درﺳﺖ ﭘﺲ از ﻟﺒﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪي ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻓﻌﺎل اﺳﺖ و ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫و ‪ T4‬را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪T3 ،T2‬‬ ‫ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻟﺲ ‪،T1‬‬ ‫‪CLK‬‬ ‫ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ورودي ﻫﺎي‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﮔﻴﺖ‬
‫ﻫﺮ ﻟﺒﻪ ﺑﺎﻻروﻧﺪه ﭘﺎﻟﺲ ﻳﻚ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ را در ﻫﺮ ﺛﺒﺎت اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﭘﺎﻟﺲ‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ را ‪ 0‬ﻧﻤﻮده و ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮﻫﺎ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪0010‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪B‬‬ ‫و‬ ‫‪1011‬‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ‬ ‫‪A‬‬ ‫ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻮاي دودوﻳﻲ‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﺳﺮﻳﺎل از ‪ A‬ﺑﻪ ‪ B‬در ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺟﺪول ﺷﻜﻞ ‪ .8-9‬ﺑﺎ اوﻟﻴﻦ ﭘﺎﻟﺲ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬ ‫‪B‬‬ ‫‪ ،T1‬ﺳﻤﺖ راﺳﺖﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﺖ ‪ A‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﺖ‬
‫ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﺑﻪ راﺳﺖ‬ ‫‪B‬‬ ‫و‬ ‫‪A‬‬ ‫ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﺗﻤﺎم ﺑﻴﺖﻫﺎي‬ ‫‪A‬‬ ‫ﭼﭗﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﺖ‬
‫در ﺳﻤﺖ راﺳﺖﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و‬ ‫‪B‬‬ ‫ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﺳﺮﻳﺎل ﻗﺒﻠﻲ از‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺳﻪ ﭘﺎﻟﺲ ﺑﻌﺪي اﻋﻤﺎل ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ و‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻘﺪار آن از‬
‫را ﻫﺮ ﺑﺎر ﻳﻚ ﺑﻴﺖ ﺑﻪ راﺳﺖ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺟﺎﺑﻪ‬ ‫‪B‬‬ ‫و‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺑﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫ﺟﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ ‪ 0‬رﻓﺘﻪ و ﻫﺮ دو ﺛﺒﺎت ‪ A‬و ‪ B‬داراي ﻣﻘﺪار ‪ 1011‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫‪A‬‬ ‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫‪B‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺤﺘﻮاي‬
‫ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﻟﺲ زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ‪A‬‬ ‫ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ‪B‬‬

‫ﻣﻘﺪار اوﻟﻴﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﭘﺲ از ‪T1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﭘﺲ از ‪T2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﭘﺲ از ‪T3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﭘﺲ از ‪T4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :8-9‬ﻣﺜﺎﻟﻲ از اﻧﺘﻘﺎل ﺳﺮﻳﺎل ﺑﻴﻦ ﺛﺒﺎت ﻫﺎ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪290‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ﻣﺪ ﻫﺎي ﺳﺮﻳﺎل و ﻣﻮازي ﻛﺎﻣﻼً آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺪ‬
‫ﻣﻮازي‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﺛﺒﺎت در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ و ﻫﻤﮕﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﭘﺎﻟﺲ‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺪ ﺳﺮﻳﺎل ﺛﺒﺎت ﻫﺎ داراي ﻳﻚ ورودي ﺳﺮﻳﺎل و‬
‫ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ ﺳﺮﻳﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻫﺮ ﺑﺎر ﻳﻚ ﺑﻴﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﺛﺒﺎت ﻫﺎ در ﻳﻚ‬
‫ﺟﻬﺖ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 4-2-9‬ﺟﻤﻊﻛﻨﻨﺪه ﺳﺮﻳﺎل‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻓﺼﻮل ﻗﺒﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎت در ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻣﻌﻤﻮﻻً‬

‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮازي ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ روش ﺳﺮﻳﻊ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮع اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺳﺮﻳﺎل ﻛﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻗﻄﻌﺎت ﻛﻤﺘﺮي ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﻣﺪ ﺳﺮﻳﺎل‪ ،‬در‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﺮﻳﺎل را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪.‬‬

‫دو ﻋﺪدي ﻛﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﻳﺎل ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ در دو ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ‬
‫ذﺧﻴﺮه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺮ ﺟﻔﺖ ﻳﻚ ﺑﺎر ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﺳﺮﻳﺎل )‪،(FA‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎل‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻜﻞ‪ .9-9‬ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺮوﺟﻲ اﻳﻦ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﻠﻲ ورودي ﺑﻪ ﺟﻔﺖ ﺑﻴﺖ ﺑﺎ ارزش ﺗﺮ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮدد‪،‬‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺑﻌﺪي اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﺑﻪ ‪ ،A‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان از ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﻣﻘﺪار ﻣﻀﺎفاﻟﻴﻪ و ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ورودي‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﻳﻚ ﻣﻘﺪار دودوﻳﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر رود و در ﻫﻤﺎن‬ ‫‪B‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺎل ﺛﺒﺎت‬
‫زﻣﺎن ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﻀﺎف در ﺣﻴﻦ ﺟﻤﻊ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎرج ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻃﺮز ﻛﺎر ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﺮﻳﺎل ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬در اﺑﺘﺪا ﺛﺒﺎت ‪ A‬ﻣﻘﺪار ﻣﻀﺎفاﻟﻴﻪ‬
‫ﭘﺎك ﺷﺪه‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻘﺪار ﻣﻀﺎف را ﻧﮕﻪ ﻣﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻧﻘﻠﻲ ﺑﻪ‬ ‫‪B‬‬ ‫و ﺛﺒﺎت‬
‫از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻧﻘﻠﻲ ورودي در ‪ z‬را ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻫﺮ‬ ‫‪Q‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫دو ﺛﺒﺎت و ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻧﻘﻠﻲ را ﻓﻌﺎل ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ در ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻫﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ‬ ‫‪S‬‬ ‫دو ﺛﺒﺎت ﻳﻚ ﺑﺎر ﺑﻪ راﺳﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ از‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪291‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ‬ ‫‪Q‬‬ ‫ﻣﻲ رود و رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ ﺑﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫‪A‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﺛﺒﺎت ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﭘﺎﻟﺲ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺖﻫﺎي ﺛﺒﺎتﻫﺎ ﻓﻌﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻗﺒﺎل ﻫﺮ‬
‫ﻣﻲ رود‪ .‬ﻳﻚ ﻧﻘﻠﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫‪A‬‬ ‫ﻳﻚ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﻴﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫رﻓﺘﻪ و ﻫﺮ دو ﺛﺒﺎت ﻳﻚ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ روﻧﺪ ﺗﺎ از ﻛﺎر‬ ‫‪Q‬‬

‫اﻓﺘﺎدن ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﺑﺎ ﻋﺒﻮر ﻫﺮ ﺟﻔﺖ ﺑﻴﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬
‫ﻧﻘﻠﻲ ﻗﺒﻠﻲ از ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ و اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ‪ ،A‬در ﻫﺮ ﺑﺎر ﻳﻚ‬
‫ﺑﻴﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪S1‬‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ‬ ‫ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ‬ ‫‪S0‬‬
‫‪A‬‬
‫‪CLK‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪FA‬‬ ‫‪S‬‬

‫‪y‬‬
‫‪C‬‬
‫‪z‬‬

‫ورودي ﺳﺮﻳﺎل‬ ‫‪S1‬‬

‫ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ‬ ‫‪S0‬‬
‫‪B‬‬

‫‪Q‬‬
‫‪D‬‬

‫‪C‬‬

‫ﭘﺎك‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :9-9‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﺮﻳﺎل‬

‫ﺑﻪ‬ ‫‪B‬‬ ‫ﭘﺎك ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﭙﺲ اوﻟﻴﻦ ﻋﺪد از‬ ‫‪0‬‬ ‫در ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻧﻘﻠﻲ ﺑﻪ‬ ‫‪A‬‬ ‫در آﻏﺎز‪ ،‬ﺛﺒﺎت‬
‫ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬دوﻣﻴﻦ ﻋﺪد از ﻃﺮﻳﻖ ورودي‬ ‫‪B‬‬ ‫آن اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺿﻤﻦ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪292‬‬

‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و در ﻫﻤﺎن ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫‪A‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺎل وارد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺪد ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﺛﺒﺎت‬
‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻋﺪد وارد ﺛﺒﺎت ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻊ دو‪ ،‬ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ‬
‫ﻋﺪد و ذﺧﻴﺮه ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ در ﺛﺒﺎت ‪ A‬ﺗﻜﺮار ﺷﻮد‪.‬‬

‫از ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﺮﻳﺎل ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻮازي )ﻛﻪ در ﻓﺼﻮل ﻗﺒﻞ اراﺋﻪ ﺷﺪ(‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻮازي از ﺛﺒﺎت ﻫﺎي ﺑﺎ اﻣﻜﺎن ﺑﺎر ﺷﺪن‬
‫ﻣﻮازي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﺮي ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي ﻣﺪار ﻣﻮازي ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺖ ﻫﺎي اﻋﺪاد دودوﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﺮﻳﺎل از ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ و ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﺮاي ذﺧﻴﺮه ﻧﻘﻠﻲ و‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ ذﺧﻴﺮه ﻧﻘﻠﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻋﻤﺎل ﺳﺮﻳﺎل ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ‬
‫ﺟﻤﻊ ﺑﻴﺘﻲ در ﻫﺮ زﻣﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ورودي ﻫﺎي ﻓﻌﻠﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ورودي ﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ ذﺧﻴﺮه ﺷﻮﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ روش ﻃﺮاﺣﻲ اﻋﻤﺎل ﺳﺮﻳﺎل ﺑﺎ ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ دوﺑﺎره ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﺳﺮﻳﺎل را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻓﺮض ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ دو ﺷﻴﻔﺖ‬
‫رﺟﻴﺴﺘﺮ ﺑﺮاي ذﺧﻴﺮه اﻋﺪادي ﻛﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﻳﺎل ﺟﻤﻊ ﺷﻮد ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﻢ‪ .‬ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ﺣﺎل‬ ‫‪y‬‬ ‫و‬ ‫‪x‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﺳﺮﻳﺎل از ﺛﺒﺎت ﻫﺎ را‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﻓﺎﻗﺪ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻜﻤﻴﻞ آن ﺑﻪ ﻣﺪار اﺿﺎﻓﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺪار‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺑﻴﺖ ﺑﺎ ارزش ﺗﺮ دو ﻋﺪد را ﺑﺮاي ﻣﺪار ﺗﻬﻴﻪ‬ ‫‪y‬‬ ‫و‬ ‫‪x‬‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ داراي دو ورودي‬
‫‪Q‬‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺒﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫‪S‬‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﺑﺮاي ذﺧﻴﺮه رﻗﻢ ﻧﻘﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ در ﺟﺪول‬
‫ﻣﻘﺪار ﻓﻌﻠﻲ ﻧﻘﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﻠﻲ ﻓﻌﻠﻲ در‬ ‫‪Q‬‬ ‫ﺷﻜﻞ‪ 10-9‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬
‫‪ Q‬ﺑﺎ ورودي ﻫﺎي ‪ x‬و ‪ y‬ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻴﺖ ﺟﻤﻊ را در ﺧﺮوﺟﻲ ‪ S‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻘﻠﻲ ﻓﻌﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ وارده ﻫﺎي ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺎ وارده ﻫﺎي‬ ‫‪Q‬‬ ‫ﺑﻌﺪي‬
‫ﺟﺪول ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻘﻠﻲ ورودي اﻛﻨﻮن ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ‪ ،Q‬و ﻧﻘﻠﻲ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ اﻛﻨﻮن ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪293‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬ ‫ورودي ﻫﺎ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫ورودي ﻫﺎي‬

‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ‬
‫‪Q‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪JQ‬‬ ‫‪KQ‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :10-9‬ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﺮﻳﺎل‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ﻣﺪار ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‪ 9-9‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫‪Q‬‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫‪D‬‬ ‫اﮔﺮ از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫را ﺑﺎ ارﺟﺎع ﺑﻪ‬ ‫‪K‬‬ ‫و‬ ‫‪J‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻣﻘﺎدﻳﺮ وروديﻫﺎي‬ ‫‪JK‬‬ ‫از‬ ‫‪Q‬‬ ‫ﺑﺮاي‬
‫ﺟﺪول ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي ‪ JK‬ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر در دو ﺳﺘﻮن‬
‫آﺧﺮ ﺟﺪول اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺷﻜﻞ‪ 10-9‬اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ورودي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ و‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺎ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺳﺎده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪JQ = xy‬‬
‫´)‪KQ = x´y´=(x+y‬‬
‫‪S = x⊕y⊕Q‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻣﺪار در ﺷﻜﻞ‪ 11-9‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪار ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳﻪ ﮔﻴﺖ و ﻳﻚ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﺮﻳﺎل دو ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ آن‬ ‫‪JK‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫و‪ y‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺎﺑﻌﻲ از‬ ‫‪x‬‬ ‫ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺗﺎﺑﻌﻲ از‬ ‫‪S‬‬ ‫اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫رﺳﻴﺪه از‬ ‫‪y‬‬ ‫و‬ ‫‪x‬‬ ‫و ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬ ‫‪Q‬‬ ‫ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬ ‫‪Q‬‬ ‫ﻫﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‬ ‫‪Q‬‬

‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪294‬‬

‫‪S1‬‬ ‫‪S0 = x‬‬

‫ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ‬ ‫‪S‬‬
‫‪A‬‬
‫‪CLK‬‬

‫‪S1‬‬
‫‪S0 = y‬‬
‫ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ‬
‫‪B‬‬

‫‪J‬‬

‫‪C‬‬

‫‪K‬‬

‫ﭘﺎك‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :11-9‬ﻓﺮم دوم ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﺮﻳﺎل‬

‫‪ 5-2-9‬ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ‬

‫اﮔﺮ ﺧﺮوﺟﻲ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي ﻳﻚ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻲﺗﻮان‬
‫اﻃﻼﻋﺎت وارده ﺳﺮﻳﺎل را ﺑﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ از ﺧﺮوﺟﻲ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮازي ﺧﺎرج‬
‫ﻛﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ﻳﻚ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺑﺎرﺷﺪن ﻣﻮازي اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه داده وارده‬
‫ﻣﻮازي ﺑﻪ ﺛﺒﺎت را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺮﻳﺎل ﺧﺎرج ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﻴﻔﺖ‬
‫رﺟﻴﺴﺘﺮﻫﺎ ﭘﺎﻳﺎﻧﻪﻫﺎي ﻻزم را ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮازي دارا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪارﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭼﭗ و راﺳﺖ را ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﻮﻣﻲﺗﺮﻳﻦ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ‬
‫داراي اﻣﻜﺎﻧﺎت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﭘﺎك ﺑﺮاي ﭘﺎك ﻛﺮدن ﺛﺒﺎت ﺑﻪ ‪.0‬‬ ‫•‬

‫ورودي ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺮاي ﻫﻤﺰﻣﺎﻧﻲ اﻋﻤﺎل‪.‬‬ ‫•‬

‫ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﻪ راﺳﺖ ﺑﺮاي ﻓﻌﺎل ﻛﺮدن ﻋﻤﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﻪ راﺳﺖ و ﺧﻄﻮط‬ ‫•‬

‫ورودي و ﺧﺮوﺟﻲ ﺳﺮﻳﺎل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﻪ راﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪295‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭼﭗ ﺑﺮاي ﻓﻌﺎل ﻛﺮدن ﻋﻤﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭼﭗ و ﺧﻄﻮط‬ ‫•‬

‫ورودي و ﺧﺮوﺟﻲ ﺳﺮﻳﺎل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭼﭗ‪.‬‬

‫ﺧﻂ ورودي‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻳﻚ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎرﻛﺮدن ﻣﻮازي ﺑﺮاي ﻓﻌﺎل ﻛﺮدن اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮازي و‬ ‫•‬

‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮازي‪.‬‬

‫‪ n‬ﺧﻂ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻮازي‪.‬‬ ‫•‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ وﺟﻮد ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ اﻃﻼﻋﺎت را در ﺛﺒﺎت ﺑﺪون‬ ‫•‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﻪ ﻣﻲ دارد‪.‬‬

‫‪ 6-2-9‬اﻧﻮاع ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮﻫﺎ‬

‫دﻳﮕﺮ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻌﻀﻲ از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻓﻮق را ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﺷﻴﻔﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﻮاع ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﻳﻚ ﺟﻬﺘﻪ‬ ‫•‬

‫دو ﺟﻬﺘﻪ‬ ‫•‬

‫ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳﺎل‬ ‫•‬

‫ﺛﺒﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ داده در ﻳﻚ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﺷﺪ را ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ﻳﻚ ﺟﻬﺘﻪ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ در دو ﺟﻬﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ آﻧﺮا ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ دو ﺟﻬﺘﻪ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺛﺒﺎت‬
‫ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ دو ﺟﻬﺘﻪ و ﺑﺎر ﺷﺪن ﻣﻮازي ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ آن ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳﺎل‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻴﺖ ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳﺎل ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ در‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﻳﻚ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ 12-9‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪار از ﭼﻬﺎر ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ D‬و ﭼﻬﺎر ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ‬
‫دارﻧﺪ‪.‬ورودي‬ ‫‪ S1‬و‪S0‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ دو ورودي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺸﺘﺮك‬
‫‪S1S0 = 01‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ورودي ‪ 1‬ﺑﺎ‬ ‫‪S1S0 = 00‬‬ ‫در ﻫﺮ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ وﻗﺘﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‬ ‫‪0‬‬

‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ دو ورودي ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪296‬‬

‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﻣﻮازي‬

‫‪A3‬‬ ‫‪A2‬‬ ‫‪A1‬‬ ‫‪A0‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬

‫‪CLK‬‬

‫‪I1‬‬ ‫‪4*1‬‬ ‫‪4*1‬‬ ‫‪4*1‬‬ ‫‪4*1‬‬

‫‪MUX‬‬ ‫‪MUX‬‬ ‫‪MUX‬‬ ‫‪MUX‬‬
‫‪I0‬‬ ‫‪3 2 1 0‬‬ ‫‪3 2 1 0‬‬ ‫‪3 2 1 0‬‬ ‫‪3 2 1 0‬‬

‫ورودي ﺳﺮﻳﺎل ﺑﺮاي‬

‫ورودي ﺳﺮﻳﺎل ﺑﺮاي‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ راﺳﺖ‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﭼﭗ‬
‫‪I3‬‬ ‫‪I2‬‬ ‫‪I1‬‬ ‫‪I0‬‬

‫ورودي ﻫﺎي ﻣﻮازي‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :12-9‬ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ﻳﻮﻧﻴﻮرﺳﺎل ‪ 4‬ﺑﻴﺘﻲ‬

‫ورودي ﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺛﺒﺎت را ﻃﺒﻖ واردهﻫﺎي ﺟﺪول ﺷﻜﻞ‪ 13-9‬ﻛﻨﺘﺮل‬
‫از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ‬ ‫‪D‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻓﻌﻠﻲ ﺛﺒﺎت ﺑﻪ ورودي ﻫﺎي‬ ‫‪S1S0 = 00‬‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺴﻴﺮي را از ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺮ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻪ ورودي اش اﻳﺠﺎد‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻟﺒﻪ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻣﻘﺪاري را ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ در آن ذﺧﻴﺮه ﺷﺪه وارد ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪ‬ ‫‪S1S0 = 01‬‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻴﭻ ﺗﻐﻴﻴﺮي در ﺣﺎﻟﺖ رخ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫‪D‬‬ ‫از ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ داراي ﻣﺴﻴﺮي ﺑﻪ ورودي ﻫﺎي‬ ‫‪1‬‬ ‫ورودي‬
‫‪A3‬‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﻋﻤﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﻪ راﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻛﻪ در آن ورودي ﺳﺮﻳﺎل ﺑﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫وارد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ‪ S1S0 = 10‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭼﭗ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻃﻲ‬
‫اﺳﺖ‪،‬‬ ‫‪S1S0 = 11‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه وﻗﺘﻲ‬ ‫‪A0‬‬ ‫آن دﻳﮕﺮ ورودي ﺑﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪297‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫اﻃﻼﻋﺎت دودوﻳﻲ روي ﺧﻄﻮط ورودي ﻣﻮازي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن در ﻟﺒﻪ ﭘﺎﻟﺲ ﺑﻌﺪي وارد‬
‫ﺛﺒﺎت ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺛﺒﺎت‬

‫‪S1‬‬ ‫‪S0‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻼ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺷﻴﻔﺖ – راﺳﺖ‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺷﻴﻔﺖ – ﭼﭗ‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎر ﻛﺮدن ﻣﻮازي‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ 13-9‬ﺟﺪول ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺛﺒﺎت ﺷﻜﻞ ‪12_9‬‬

‫ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﺑﺮاي اﺗﺼﺎل و ارﺗﺒﺎط ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﻮاﺻﻞ‬
‫دوري از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻤﻴﺘﻲ ‪ n‬ﺑﻴﺘﻲ‬
‫ﺧﻂ ﻣﻮازي ﮔﺮان ﺗﻤﺎم‬ ‫‪n‬‬ ‫را ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﺧﻂ و اﻧﺘﻘﺎل ﺳﺮﻳﺎل اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺑﻴﺖ در ﻫﺮ ﺑﺎر‬
‫ﺑﻴﺘﻲ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮازي وارد ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ﻛﺮده‬ ‫‪n‬‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه داده‬
‫و داده را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺮﻳﺎل در ﻃﻮل ﺧﻂ ارﺳﺎل ﻣﻲدارد‪ .‬ﮔﻴﺮﻧﺪه داده را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﻳﺎل‬
‫ﺑﻴﺖ درﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از‬ ‫‪n‬‬ ‫وارد ﻳﻚ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻫﺮ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﺛﺒﺎت آﻧﻬﺎرا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮازي درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه ﻳﻚ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻮازي ﺑﻪ ﺳﺮﻳﺎل داده و ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺳﺮﻳﺎل ﺑﻪ ﻣﻮازي را اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ 3-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎي ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ‬

‫ﺛﺒﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻋﻤﺎل ﭘﺎﻟﺲﻫﺎي ورودي وارد رﺷﺘﻪ ﺣﺎﻻت از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اي‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻧﺎم دارد‪ .‬ﭘﺎﻟﺲﻫﺎي ورودي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﺎﻟﺲﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ و ﻳﺎ از ﻳﻚ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪298‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﺎ ﺗﻮاﻟﻲ ﺛﺎﺑﺖ و ﻳﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬رﺷﺘﻪ ﺣﺎﻻت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ رﺷﺘﻪ اﻋﺪاد‬
‫دودوﻳﻲ و ﻳﺎ رﺷﺘﻪ ﺣﺎﻻت دﻳﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه اي ﻛﻪ رﺷﺘﻪ اﻋﺪاد دودوﻳﻲ را دﻧﺒﺎل‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺑﻴﺘﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه دودوﻳﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬
‫ﺑﻮده و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ‪ 0‬ﺗﺎ ‪ 2ˆn-1‬را ﺑﺸﻤﺎرد‪ .‬ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎ ﺑﻪ دو ﺻﻮرت وﺟﻮد دارﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎي ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫•‬

‫ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎي ﻫﻤﺰﻣﺎن‬ ‫•‬

‫در ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﺧﺮوﺟﻲ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺮﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از و ﻳﺎ ﻫﻤﻪ‬ ‫‪C‬‬ ‫ﻛﺮدن دﻳﮕﺮ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ورودي‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﺎﻟﺲﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺗﺮﻳﮕﺮ ﻳﺎ راه اﻧﺪازي ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ در‬
‫ﻫﻤﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ‪ ،‬را درﻳﺎﻓﺖ‬ ‫‪C‬‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﻤﺰﻣﺎن وروديﻫﺎي‬
‫و دودوﻳﻲ را اراﺋﻪ ﻛﺮده و ﻧﺤﻮه ﻛﺎر‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎي ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ 1-3-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ دودوﻳﻲ‬

‫ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ دودوﻳﻲ از ﻳﻚ ﺳﺮي اﺗﺼﺎل ﺑﻴﻦ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي ﻣﺘﻤﻢ ﺳﺎز‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ‬ ‫‪C‬‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺮ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻪ ورودي‬
‫وﺻﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻠﻴﭗﻓﻼﭘﻲ ﻛﻪ ﻛﻢ ارزش ﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﺖ را ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد‪ ،‬ﭘﺎﻟﺲﻫﺎي ﻣﻮرد‬
‫ﻛﻪ‬ ‫‪JK‬‬ ‫ﺷﻤﺎرش را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻣﺘﻤﻢ ﺳﺎز را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺳﻮﻣﻴﻦ اﻣﻜﺎن اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫‪T‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ اﻧﺪ و ﻳﺎ از ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫‪K‬‬ ‫در آن ‪ J‬و‬
‫از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ D‬اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺘﻤﻢ ﺑﻪ ورودي ‪ D‬وﺻﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪،‬‬
‫ﻫﻤﻮاره ﻣﺘﻤﻢ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﺑﻮده و ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪي ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪن‬ ‫‪D‬‬ ‫ورودي‬
‫ﺑﻴﺖ در‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ اﺻﻠﻲ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ دو ﺷﻤﺎرﻧﺪه دودوﻳﻲ‬
‫در‬ ‫‪T‬‬ ‫ﺷﻜﻞ‪ 14-9‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي ﻣﺘﻤﻢ ﺳﺎز ﻧﻮع‬
‫در ﺑﺨﺶ)ب( ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺮ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻪ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺑﺨﺶ)اﻟﻒ( و ﻧﻮع‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪299‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫ورودي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻌﺪي در رﺷﺘﻪ ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼﭘﻲ ﻛﻪ‬
‫‪T‬‬ ‫ﻛﻢ ارزشﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﺖ را ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد ﭘﺎﻟﺲ ﻫﺎي ﺷﻤﺎرش را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ورودي ﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﺼﻞاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ در)اﻟﻒ( ﺑﻪ ﻃﻮر داﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻣﺘﻤﻢ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺒﺎب ﺟﻠﻮي ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮔﺮ‬ ‫‪C‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﮔﺬر ﻣﻨﻔﻲ در ورودي‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻟﺒﻪ ﻣﻨﻔﻲ ورودي واﻛﻨﺶ‬ ‫‪C‬‬ ‫دﻳﻨﺎﻣﻴﻚ)*( در ﻛﻨﺎر‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﮔﺬر ﻣﻨﻔﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻗﺒﻞ ﻛﻪ ﺑﻪ ‪ C‬وﺻﻞ‬
‫اﺳﺖ از ‪ 1‬ﺑﻪ ‪ 0‬ﺑﺮود‪.‬‬

‫‪A3 A 2 A1 A0‬‬ ‫‪A3 A 2 A1 A0‬‬

‫‪ = 1‬ﺷﻤﺎرش‬ ‫‪ = 1‬ﺷﻤﺎرش‬
‫ﺑﺎر‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬ ‫ﺑﺎر‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬
‫ﺷﻜﻞ ‪23-9‬‬ ‫‪ = 0‬ﭘﺎك‬ ‫‪=1‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪23-9‬‬
‫‪CLK‬‬ ‫‪CLK‬‬

‫‪ = 0‬ورودي ﻫﺎ‬
‫ورودي ﻫﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮي ﻧﺪارﻧﺪ‬
‫)ب( ﺑﺎ ورودي ﭘﺎك ﻛﺮدن‬ ‫)اﻟﻒ( ﺑﺎ ورودي ﺑﺎر ﻛﺮدن‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :14-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ دودوﻳﻲ ‪ 4‬ﺑﻴﺘﻲ‬

‫ﻋﺪد دودوﻳﻲ اول در ﺟﺪول‬ ‫‪9‬‬ ‫ﺑﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺑﺮاي درك ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺷﻤﺎرﻧﺪه دودوﻳﻲ‬
‫ﺷﻜﻞ‪ 15-9‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎرش از ‪ 0‬دودوﻳﻲ ﺷﺮوع و ﺑﺎ ﻫﺮ ﭘﺎﻟﺲ در ورودي اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺷﻤﺎره ‪ 15‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺑﺮاي ﺗﻜﺮار ﺑﻪ ‪ 0‬ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻴﺖ ﻛﻢ ارزش ﺗﺮ ‪ A0‬ﺑﺎ‬
‫را ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪A1‬‬ ‫ﺑﺮود‪،‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫از‬ ‫‪A0‬‬ ‫ﻫﺮ ﭘﺎﻟﺲ ﺷﻤﺎرش ورودي ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﺑﺎر ﻛﻪ‬
‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫از‬ ‫‪A2‬‬ ‫ﺑﺮود‪ A2 ،‬را ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺑﺎر ﻛﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫از‬ ‫‪A1‬‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻫﺮ ﺑﺎر ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮود‪ A3 ،‬را ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻴﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ در ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﺑﺎ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪A0‬‬ ‫را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪0100‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪0011‬‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﮔﺬر از‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪300‬‬

‫‪A1‬‬ ‫ﺗﺮﻳﮕﺮ ﺷﺪه و ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫‪A1‬‬ ‫از ‪ 1‬ﺑﻪ ‪ 0‬ﻣﻲ رود‪،‬‬ ‫‪A0‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮن‬
‫از ‪ 1‬ﺑﻪ ‪ 0‬ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪن ‪ A2‬ﮔﺸﺘﻪ و آن را از ‪ 0‬ﺑﻪ ‪ 1‬ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﺮد‪ A2 .‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ‪ A3‬را ﺗﺮﻳﮕﺮ ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ‪ A2‬ﻳﻚ ﮔﺬر ﻣﺜﺒﺖ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﻫﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﺬر ﻣﻨﻔﻲ واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪A3‬‬ ‫‪A2‬‬ ‫‪A1‬‬ ‫‪A0‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :15-9‬ﺟﺪول ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ رﺷﺘﻪ ﺷﻤﺎرش دودوﻳﻲ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻮﺑﺘﻲ ﺑﻴﺖ ﻫﺎ رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ‬ ‫‪0100‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪0011‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﻤﺎرش از‬
‫و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻪ ‪ 0100‬ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺑﺎر ﻳﻜﻲ‬ ‫‪0000‬‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه از ‪ 0011‬ﺑﻪ ‪ ،0010‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬
‫از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ رود و اﻧﺘﺸﺎر ﺳﻴﮕﻨﺎل در ﺷﻤﺎرﻧﺪه از ﻳﻚ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺜﻞ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻮج ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي درك ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺷﻤﺎرﻧﺪه اراﺋﻪ‬
‫ﺷﺪه در ﺷﻜﻞ‪ 16-9‬ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه دودوﻳﻲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎرش ﻣﻌﻜﻮس را ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎر ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎر‪،‬‬
‫‪4‬‬ ‫ﺷﻤﺎرش ﺑﺎ ﻫﺮ ورودي ﭘﺎﻟﺲ ﺷﻤﺎرش‪ ،‬ﻳﻚ واﺣﺪ ﻛﻢ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎرش ﻳﻚ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎر‬
‫ﺑﻴﺖ از ‪ 15‬ﺷﺮوع و ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ 0 , ....،12 ،13 ،14‬ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ‪ 15‬ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻟﻴﺴﺘﻲ از ﺷﻤﺎرش ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎر ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﻢ ارزش ﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﺑﺎ ﻫﺮ‬
‫ﭘﺎﻟﺲ ﺷﻤﺎرش ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺑﻴﺖ دﻳﮕﺮ در رﺷﺘﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻴﺖ ﻛﻢ ارزش ﺗﺮ ﻗﺒﻞ از آن‬
‫ﺑﺮود‪ ،‬ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻤﻮدار ﻳﻚ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺷﻜﻞ‪16 -9‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫از‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ ﺑﺎ ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﺮﻳﮕﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪).‬ﺣﺒﺎب در‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪301‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫ﻣﻨﻄﻖ ‪1‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪A0‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪A0‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫ﺷﻤﺎرش‬ ‫ﺷﻤﺎرش‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫‪A1‬‬ ‫‪A1‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪T‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫‪A2‬‬ ‫‪A2‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪T‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫‪A3‬‬ ‫‪A3‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪T‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬

‫ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧﻲ‬
‫)ب( ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي‪D‬‬ ‫)اﻟﻒ( ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي ‪T‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :16-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ دودوﻳﻲ ‪ 4‬ﺑﻴﺘﻲ ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي ‪ D‬و ‪T‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪302‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺬف ﺷﻮد‪ (.‬اﮔﺮ از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻟﺒﻪ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫‪C‬‬ ‫ورودي‬
‫ﻫﺮ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺘﻤﻢ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻗﺒﻠﻲ وﺻﻞ‬ ‫‪C‬‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ورودي‬
‫رﻓﺘﻪ و‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮود‪ ،‬ﻣﺘﻤﻢ از‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﮔﺮدد‪ .‬آﻧﮕﺎه وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻤﻢ از‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻌﺪي را آﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻤﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ 2-3-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ‪ BCD‬ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ‬

‫ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪9‬‬ ‫ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه دﻫﺪﻫﻲ رﺷﺘﻪ اي از ده ﺣﺎﻟﺖ را دﻧﺒﺎل ﻛﺮده و ﭘﺲ از‬
‫‪0000‬‬ ‫‪0001‬‬ ‫‪0010‬‬ ‫‪0011‬‬ ‫‪0100‬‬

‫‪1001‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪0111‬‬ ‫‪0110‬‬ ‫‪0101‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :17-9‬ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه دﻫﺪﻫﻲ ‪BCD‬‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻤﺎرﻧﺪه اي ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﭼﻬﺎر ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻫﺮ رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻳﻚ رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ ﺑﺎ ﻛﺪ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺘﻲ ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬رﺷﺘﻪ ﺣﺎﻻت در‬
‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه دﻫﺪﻫﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺪ دودوﻳﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻫﺮ رﻗﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻣﻌﻴﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر رود‪ ،‬رﺷﺘﻪ ﺣﺎﻻت ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻜﻞ‪ 17-9‬ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮدد اﮔﺮ‬
‫ﺑﺮاي ﻋﺪد‬ ‫‪1001‬‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺪول ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺟﺪول دودوﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺲ از‬
‫دﻫﺪﻫﻲ ‪ 0000 ،9‬را ﺑﺮاي رﻗﻢ دﻫﺪﻫﻲ ‪ 0‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪.‬‬

‫در‬ ‫‪JK‬‬ ‫ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬
‫و اﻧﺪﻳﺴﻲ در زﻳﺮ آن ﺑﺮاي‬ ‫‪Q‬‬ ‫ﺷﻜﻞ‪ 18-9‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻬﺎر ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺎ ﺣﺮوف‬
‫‪Q1‬‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ ﮔﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن وزن آن در‬
‫ﻫﻢ ﺑﻪ‬ ‫‪Q2‬‬ ‫و ‪ Q3‬اﻋﻤﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪Q2‬‬ ‫در ﻫﺮ دو ورودي‬ ‫‪C‬‬ ‫ﺑﻪ ورودﻳﻬﺎي‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪303‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫وﺻﻠﻨﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻳﺎ داﺋﻤﺎ ﺑﻪ‬ ‫‪K‬‬ ‫وﺻﻞ اﺳﺖ‪ .‬ورودي ﻫﺎي ‪ J‬و‬ ‫‪Q4‬‬ ‫از‬ ‫‪C‬‬ ‫ورودي‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي دﻳﮕﺮ وﺻﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻚ ﻣﺪار ﻏﻴﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲ روﻧﺪ‪ ،‬روي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ اﺛﺮ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ در آن از‬
‫ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺑﺎ ﻟﻴﺴﺘﻲ از ﺣﺎﻻت ﮔﺬر ﻫﺮ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫‪JK‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺎﻻت از ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ و داﻧﺴﺘﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫‪J = 1‬‬ ‫ﻣﻲ رود‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫از‬ ‫‪C‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ورودي‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫‪J=K=1‬‬ ‫ﭘﺎك ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﻧﻴﺰ اﮔﺮ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ‬ ‫‪K=1‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و اﮔﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪه و ﺑﻼﺧﺮه ﺑﺎ ‪ J = K =0‬ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ و اﻃﻤﻴﻨﺎن از اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺣﺎﻻت ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﺷﻤﺎرﻧﺪه ‪ BCD‬رخ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﮔﺬر ﺣﺎﻻت ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ رﺷﺘﻪ اي را ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﭘﺲ از ﻫﺮ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﻋﻮض‬ ‫‪Q1‬‬ ‫ﺷﻜﻞ‪ 17-9‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ Q2‬ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ‪ Q3 = 1‬ﺷﻮد‪،‬‬ ‫‪Q3 = 0‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﺑﺎر ‪ Q1‬از ‪ 1‬ﺑﻪ ‪ 0‬ﺑﺮود و‬
‫‪0‬‬ ‫در‬ ‫‪Q4‬‬ ‫و‬ ‫‪Q2‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫‪Q4‬‬ ‫ﺑﺮود‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫از‬ ‫‪Q2‬‬ ‫ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺑﺎر‬ ‫‪0‬‬ ‫در‬ ‫‪Q2‬‬

‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪Q4‬‬ ‫و‬ ‫‪Q2‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻫﺮ دو‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ Q3 ،‬در‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ‪ ،Q1‬ﺧﺮوﺟﻲ ‪ Q2‬ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﮔﺬر ﺑﻌﺪي ‪ Q3 ،Q1‬ﭘﺎك ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد‪.‬‬ ‫‪9‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺷﻜﻞ‪ 18-9‬ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه دﻫﺪﻫﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا از‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬
‫ﺳﻪ‬ ‫‪999‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫دو ﺷﻤﺎرﻧﺪه دﻫﺪﻫﻲ ﻻزم دارﻳﻢ‪ .‬ﺷﻤﺎرش‬ ‫‪99‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎرش از‬
‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه دﻫﺪﻫﻲ ﻻزم دارد‪ .‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎي دﻫﺪﻫﻲ ﭼﻨﺪ رﻗﻤﻲ ﺑﺎ اﺗﺼﺎل ﺳﺮي‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﺮاي ﻳﻚ دﻫﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎي‬
‫‪Q3‬‬ ‫دﻫﺪﻫﻲ ﺳﻪ رﻗﻤﻲدر ﺷﻜﻞ‪ 19-9‬دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬وروديﻫﺎ ﺑﻪ دوﻣﻴﻦ و ﺳﻮﻣﻴﻦ دﻫﻪ از‬
‫ﻣﻲ رود‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه دﻫﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ را‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫در ﻳﻚ دﻫﻪ از‬ ‫‪Q3‬‬ ‫دﻫﻪ ﻗﺒﻞ وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﺗﺮﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮدش از ‪ 9‬ﺑﻪ ‪ 0‬ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪304‬‬

‫‪J‬‬ ‫‪Q1‬‬

‫ﺷﻤﺎرش‬ ‫‪C‬‬

‫‪K‬‬

‫‪J‬‬ ‫‪Q2‬‬

‫‪C‬‬

‫‪K‬‬

‫‪J‬‬ ‫‪Q3‬‬
‫‪C‬‬

‫‪K‬‬

‫‪J‬‬ ‫‪Q4‬‬

‫‪C‬‬

‫‪K‬‬

‫ﻣﻨﻄﻖ ‪1‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :18-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ ‪BCD‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪305‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫‪Q8 Q 4‬‬ ‫‪Q2 Q1‬‬ ‫‪Q8 Q 4‬‬ ‫‪Q2 Q1‬‬ ‫‪Q8 Q 4‬‬ ‫‪Q2 Q1‬‬

‫ﭘﺎﻟﺲ‬
‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه ‪BCD‬‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه ‪BCD‬‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه ‪BCD‬‬ ‫ﺷﻤﺎرش‬

‫رﻗﻢ ‪102‬‬ ‫رﻗﻢ ‪101‬‬ ‫رﻗﻢ ‪100‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :19-9‬ﻧﻤﻮدار ﺑﻠﻮﻛﻲ ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه دﻫﺪﻫﻲ ‪ BCD‬ﺑﺎ ﺳﻪ دﻫﻪ‬

‫‪ 4-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎي ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در ﺧﺼﻮص ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎي ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ .‬دﺳﺘﻪ دوم‬
‫ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎي ﻫﻤﺰﻣﺎن‪ .‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎي ﻫﻤﺰﻣﺎن در اﻋﻤﺎل ﭘﺎﻟﺲ‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ورودي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎي ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﻫﻤﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺗﺮﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در ﻧﻮع‬
‫ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎي ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺮ ﺑﺎر ﻓﻘﻂ ﻳﻜﻲ از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ ﺗﺮﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﺮ‬
‫در ﻟﺒﻪ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪K‬‬ ‫و‪J‬و‬ ‫‪T‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪن ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ داده ﻫﺎي ورودي ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻳﺎ‬ ‫‪T=1‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫‪J=K=0‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪T=0‬‬ ‫ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ‬
‫‪ J=K=1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ 1-4-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه دودوﻳﻲ‬

‫در ﺷﻤﺎرﻧﺪه دودوﻳﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‪ ،‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ واﻗﻊ در ﻛﻢ ارزش ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﺑﺎ ﻫﺮ ﭘﺎﻟﺲ‬
‫ﻳﻜﺒﺎر ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي واﻗﻊ در ﻫﺮ ﻣﻜﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫‪4‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪306‬‬

‫ﺑﻴﺖ‬
‫‪J‬‬ ‫‪A0‬‬
‫‪C‬‬
‫‪K‬‬
‫ﻓﻌﺎل ﺳﺎز ﺷﻤﺎرش‬

‫‪J‬‬ ‫‪A1‬‬
‫‪C‬‬
‫‪K‬‬

‫‪J‬‬ ‫‪A2‬‬
‫‪C‬‬
‫‪K‬‬

‫‪J‬‬ ‫‪A3‬‬
‫‪C‬‬
‫‪K‬‬

‫‪CLK‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻌﺪ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :20-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه دودوﻳﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن ‪ 4‬ﺑﻴﺘﻲ‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﻳﺎد آوري اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫‪0100‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺑﻌﺪي‬ ‫‪A3A2A1A0 = 0011‬‬

‫‪A2‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪A0‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ‬ ‫‪A1‬‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﺎ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪A0‬‬ ‫در ﻣﺜﺎل ﻓﻮق‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ‪ 1‬ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ‪ A1A0 = 11‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ‪ A3‬ﻣﺘﻤﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد زﻳﺮا ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪307‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎي دودوﻳﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬ ‫‪1‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻤﺎم‬ ‫‪A2A1A0 = 011‬‬

‫اﻟﮕﻮي ﻣﻨﻈﻤﻲ دارﻧﺪ و ﻣﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ ﻛﺮدن ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ و ﮔﻴﺖ ﻫﺎ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻧﻈﻢ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ‬ ‫‪C‬‬ ‫اﻟﮕﻮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‪ 20-9‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﺮد‪ .‬وروديﻫﺎي‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ وﺻﻞ اﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺑﺎ ورودي ﻓﻌﺎلﺳﺎز ﺷﻤﺎرش‪ ،‬ﻓﻌﺎل ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪K‬‬ ‫ﻫﺎ و‬ ‫‪J‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ورودي ﻫﻤﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ورودي ﻓﻌﺎل ﺳﺎز‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﻗﺎدر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻤﺎرﻧﺪه را ﻋﻮض ﻛﻨﺪ‪ .‬در اوﻟﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ‪ ،A0 ،‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬
‫ﻓﻌﺎل ﺷﻮد ‪ J=K=1‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در دﻳﮕﺮ ﻃﺒﻘﺎت‪ J ،‬ﻫﺎ و ‪ K‬ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ‪ 1‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫و ورودي ﺷﻤﺎرش ﻫﻢ ﻓﻌﺎل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ‪،‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻃﺒﻘﺎت ﻛﻢ ارزش ﺗﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬ ‫‪K‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ ﻻزم را ﺑﺮاي ورودي ﻫﺎي ‪ J‬و‬ ‫‪AND‬‬ ‫زﻧﺠﻴﺮه ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬
‫را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﻌﺪاد از ﻃﺒﻘﺎت ﮔﺴﺘﺮش داد ﻛﻪ در آن ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ‪ AND‬و ﻳﻚ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ اﺿﺎﻓﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻤﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي ﻃﺒﻘﺎت ﻗﺒﻞ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ‪ AND‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 1‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ در ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﺮﻳﮕﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻗﻄﺒﻴﺖ‬
‫ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬آﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎي ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻬﻢ ﺑﻮد‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ اﻫﻤﻴﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﺮﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي‬
‫‪XOR‬‬ ‫ﺑﺎ ﮔﻴﺖ ﻫﺎي‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪T ،JK‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ﺳﺎز در ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه دودوﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻧﻮع‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪BCD‬‬ ‫‪ 2-4-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬

‫ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ‪ BCD‬دﻫﺪﻫﻲ ﻛﺪ ﺷﺪه ﺑﻪ دودوﻳﻲ از ‪ 0000‬ﺗﺎ ‪ 1001‬و ﺑﻌﺪ ‪ 0000‬ﻣﻲﺷﻤﺎرد‪.‬‬

‫داراي اﻟﮕﻮي ﻣﻨﻈﻤﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﺑﻪ ‪ ،0‬ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬ ‫‪9‬‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺎزﮔﺸﺖ از‬
‫دودوﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي راه اﻧﺪازي ﻣﺪار ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﻤﺰﻣﺎن ‪ ،BCD‬ﻻزم اﺳﺖ از روال‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪308‬‬

‫در ﺟﺪول اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺷﻜﻞ‪ 21-9‬ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬
‫از ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ و ﺑﻌﺪي ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ‬ ‫‪T‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬وﺿﻌﻴﺖ ورودي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي‬
‫ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪1001‬‬ ‫ﻫﻢ در ﺟﺪول دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬ ‫‪y‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻤﺎرش دﻫﻪ ﺑﺎ ارزش ﺗﺮ ﺑﻌﺪي را ﻓﻌﺎل ﻛﺮده و‬ ‫‪y‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن از ‪ 1001‬ﺑﻪ ‪ 0000‬ﺑﺮود‪.‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫ورودي ﻫﺎي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬

‫‪Q8‬‬ ‫‪Q4‬‬ ‫‪Q2‬‬ ‫‪Q1‬‬ ‫‪Q8‬‬ ‫‪Q4‬‬ ‫‪Q2‬‬ ‫‪Q1‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪TQ8‬‬ ‫‪TQ4‬‬ ‫‪TQ2‬‬ ‫‪TQ1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :21-9‬ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ‪BCD‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻻت ورودي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻧﻘﺸﻪ ﺳﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺣﺎﻻت ﺑﻲ‬
‫ﺟﻤﻼت ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮاﺑﻊ ﺳﺎده ﺷﺪه‬ ‫‪15‬‬ ‫اﻟﻲ‬ ‫‪10‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪TQ1 = 1‬‬
‫‪TQ2 = Q´8Q1‬‬
‫‪TQ4 = Q2Q1‬‬
‫‪TQ8 = Q8Q1 + Q4Q2Q1‬‬
‫‪y = Q8Q1‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪309‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪OR‬‬ ‫و ﻳﻚ‬ ‫‪AND‬‬ ‫و ﭘﻨﺞ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪T‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﻫﻤﺮﻣﺎن را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺷﻤﺎرش اﻋﺪاد دﻫﺪﻫﻲ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻃﻮل ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﺮيﺳﺎزي در ﺷﻜﻞ‪ 19-9‬دﻳﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ‪ y‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ورودي ﺷﻤﺎرش دﻫﻪ ﺑﺎ ارزش ﺗﺮ ﺑﻌﺪي وﺻﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ 3-4-9‬ﺑﺎﻻ‪ -‬ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎر دودوﻳﻲ‬

‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬ ‫‪1111‬‬ ‫ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎر دودوﻳﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن وارد ﺣﺎﻻت ﻣﻌﻜﻮﺳﻲ از‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎ ﺷﻤﺎرش را ﺗﻜﺮار ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫‪1111‬‬ ‫و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬ ‫‪0000‬‬

‫ﺷﻤﺎري ﺑﻪ روش ﻣﻌﻤﻮل ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ از وارﺳﻲ ﺷﻤﺎرش دودوﻳﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﺑﻴﺖ ﻣﻜﺎن ﻛﻢ ارزش ﺗﺮ ﺑﺎ ﻫﺮ ﭘﺎﻟﺲ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﺑﻴﺖ در ﻫﺮ ﻣﻜﺎن دﻳﮕﺮ اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﻛﻢ ارزش ﺗﺮ‬
‫ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻛﻢ ارزشﺗﺮﻳﻦ‬ ‫‪0011‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﭘﺲ از ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ ‪ ،0100‬ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻴﺖ ﻫﻤﻮاره ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻴﺖ ﺑﺎ ارزشﺗﺮ دوم ﭼﻮن ﺑﻴﺖ اول‬
‫اﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺑﻴﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺑﻴﺖ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا دو ﺑﻴﺖ اول ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﭼﻮن ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ رﺗﺒﻪ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺷﻜﻞ‪ 20-9‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ورودي ﮔﻴﺖ ﻫﺎ از ﺧﺮوﺟﻲﻫﺎي ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان دو ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎر را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺮد و‬
‫‪T‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎﻻ‪ -‬ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﺪار ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻤﺎرﻧﺪه اي ﻛﻪ از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ در ﺷﻜﻞ‪ 22-9‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪310‬‬

‫ﺑﺎﻻ‬
‫‪T‬‬ ‫‪A0‬‬
‫‪C‬‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬

‫‪A1‬‬
‫‪T‬‬
‫‪C‬‬

‫‪A2‬‬
‫‪T‬‬
‫‪C‬‬

‫‪A3‬‬
‫‪T‬‬
‫‪C‬‬

‫‪CLK‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :22-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه دودوﻳﻲ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻻ‪ -‬ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎر‬

‫اﻳﻦ ﻣﺪار داراي ﻳﻚ ورودي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎﻻ و ﻳﻚ ورودي ﻛﻨﺘﺮل ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي‬ ‫‪T‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪار رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد‪ ،‬زﻳﺮا ورودي ﻫﺎي‬ ‫‪1‬‬ ‫ورودي ﺑﺎﻻ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺧﻮد را از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﺮﻣﺎل ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ورودي ﭘﺎﻳﻴﻦ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪311‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪار رو ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد زﻳﺮا ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي‬ ‫‪0‬‬ ‫اﺳﺖ ورودي ﺑﺎﻻ ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻫﺮ دو ﻣﻘﺪار ﺑﺎﻻ‬ ‫‪T‬‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ﺷﺪه ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﺑﻪ ورودي ﻫﺎي‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺪار ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻜﺮده و ﺷﻤﺎره ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻫﺮ دو ورودي ﺑﺎﻻ و‬ ‫‪0‬‬ ‫و ﭘﺎﻳﻴﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺪار رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻋﻤﻞ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬
‫اﺟﺮا ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ 4-4-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه دودوﻳﻲ ﺑﺎ ﺑﺎر ﺷﺪن ﻣﻮازي‬

‫اﻏﻠﺐ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎي ﻛﻪ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي دﻳﺠﻴﺘﺎل ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻣﻮازي ﻳﻚ ﻋﺪد دودوﻳﻲ اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺷﻤﺎرﻧﺪه‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع دارﻧﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ‪23 -9‬‬
‫ﺑﻴﺖ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺑﺎر ﺷﺪن ﻣﻮازي دارد و‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﻚ ﺛﺒﺎت‬
‫‪1‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺑﻪ ﻛﺎر رود‪ .‬اﮔﺮ ورودي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎر ﺷﺪن در وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎرش را ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺘﻘﺎل داده از ﭼﻬﺎر ورودي داده ﺑﻪ‬
‫ﭼﻬﺎر ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻟﺲ ﻫﺎي ﺳﺎﻋﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﺛﺒﺎت را ﻋﻮض ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫اﮔﺮ ﻫﺮ دو ورودي ﻛﻨﺘﺮل‬
‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻘﻠﻲ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺿﻤﻦ ﻓﻌﺎل ﺑﻮدن ورودي ﺷﻤﺎرش‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ در‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ آن ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻴﺖ ﺑﺎ ارزش ﺗﺮ ﺑﻌﺪي ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﻘﻠﻲ ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﻘﻠﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺎﺧﻴﺮ آن ﺳﺮﻋﺖ ﺷﻤﺎرﻧﺪه اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در‬
‫ﺑﻪ ‪ ،0000‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ﺗﺎﺧﻴﺮ وﺟﻮد دارد‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در زﻧﺠﻴﺮه‬ ‫‪1111‬‬ ‫رﻓﺘﻦ از‬
‫ﮔﻴﺖ ‪ AND‬ﺷﻜﻞ‪ ،23-9‬ﭼﻬﺎر ﮔﻴﺖ ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪312‬‬

‫ﺷﻤﺎرش‬

‫ﺑﺎر‬
‫‪A0‬‬

‫‪I0‬‬
‫‪J‬‬
‫‪C‬‬
‫‪K‬‬

‫‪A1‬‬

‫‪I1‬‬
‫‪J‬‬
‫‪C‬‬
‫‪K‬‬

‫‪A2‬‬

‫‪I2‬‬
‫‪J‬‬
‫‪C‬‬
‫‪K‬‬

‫‪A3‬‬
‫‪I3‬‬
‫‪J‬‬
‫‪C‬‬
‫‪K‬‬

‫ﭘﺎك‬
‫ﻧﻘﻠﻲ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :23-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه دودوﻳﻲ ‪ 4‬ﺑﻴﺘﻲ ﺑﺎ اﻣﻜﺎن ﺑﺎر ﺷﺪن ﻣﻮازي‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪313‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﻤﻪ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﺮ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻪ ﮔﻴﺖ‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻳﻦ ﺷﻤﺎرﻧﺪه در ﺟﺪول ﺷﻜﻞ‪ 24-9‬ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻬﺎر ورودي‬
‫ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺎك‪ ،CLK ،‬ﺑﺎر و ﺷﻤﺎرش ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ورودي ﭘﺎك ﻏﻴﺮ‬
‫ﺷﻮد ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ورودي ﻫﺎ‪،‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن اﺳﺖ و ﻫﺮ وﻗﺖ‬
‫در ﺟﺪول ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺣﺎﻻت‬ ‫‪X‬‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه را ﭘﺎك ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎ وارده‬
‫ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺮاي ورودي ﻫﺎﺳﺖ‪ .‬در دﻳﮕﺮ ﺣﺎﻻت ورودي ﭘﺎك در ‪ 1‬ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﺎ ﻗﺮار‬
‫داﺷﺘﻦ ورودي ﻫﺎي ﺑﺎر و ﺷﻤﺎرش در ‪ ،0‬ﺧﺮوﺟﻲﻫﺎ ﻋﻮض ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ورودي ﺑﺎر در‬
‫‪ ،1‬اﻧﺘﻘﺎل از ‪ I0-I3‬ﺑﻪ ﺛﺒﺎت در ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﻘﺪار‬
‫ورودي ﺷﻤﺎرش‪ ،‬داده ورودي در ﺛﺒﺎت ﺑﺎر ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ورودي ﺷﻤﺎرش ﺑﺎ ﻓﻌﺎل ﺷﺪن‬
‫‪0‬‬ ‫ورودي ﺑﺎر‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ورودي ﺷﻤﺎرش ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ورودي ﺑﺎر در‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺎك ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫‪CLK‬‬ ‫ﺑﺎر‬ ‫ﺷﻤﺎرش‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ‬

‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫ﺑﻪ ‪ 0‬ﭘﺎك ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫‪1‬‬ ‫↑‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫ورودي ﺑﺎر ﺷﻮﻧﺪه‬
‫‪1‬‬ ‫↑‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺷﻤﺎرش ﺣﺎﻟﺖ دودوﻳﻲ ﺑﻌﺪي‬
‫‪1‬‬ ‫↑‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻼ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :24-9‬ﺟﺪول ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺷﻜﻞ ‪23 -9‬‬

‫ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺑﺎ ﺑﺎر ﺷﺪن ﻣﻮازي را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺮ رﺷﺘﻪ ﺷﻤﺎرش ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﺎ ﺑﺎر ﺷﺪن ﻣﻮازي را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪BCD‬‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪ .‬ﺷﻜﻞ‪ 25-9‬دو راه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻤﺎرش‬
‫در ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺮاي ﻓﻌﺎل ﻛﺮدن ﺷﻤﺮدن از ﻃﺮﻳﻖ ورودي ‪ ،CLK‬ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻤﺎرش در ‪ 1‬ﻗﺮار‬
‫داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎر از ﺷﻤﺮدن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬
‫ﻋﻤﻞ ﭘﺎك ﻣﺴﺘﻘﻞ از دﻳﮕﺮ وروديﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪314‬‬

‫‪A3 A 2 A1 A0‬‬ ‫‪A3 A 2 A1 A0‬‬

‫‪ = 1‬ﺷﻤﺎرش‬ ‫‪ = 1‬ﺷﻤﺎرش‬
‫ﭘﺎ‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬ ‫ﺑﺎر‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬
‫ﺷﻜﻞ ‪23-9‬‬ ‫‪ = 0‬ﭘﺎك‬ ‫‪=1‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪23-9‬‬
‫‪CLK‬‬ ‫‪CLK‬‬

‫‪ = 0‬ورودي ﻫﺎ‬
‫ورودي ﻫﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮي ﻧﺪارﻧﺪ‬
‫)ب( ﺑﺎ ورودي ﭘﺎك ﻛﺮدن‬ ‫)اﻟﻒ( ﺑﺎ ورودي ﺑﺎر ﻛﺮدن‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ :25-9‬دو روش دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ‪ BCD‬ﺑﺎ اﻣﻜﺎن ﺑﺎر ﺷﺪن ﻣﻮازي‬

‫ﮔﻴﺖ ‪ AND‬در ﺷﻜﻞ‪)25-9‬اﻟﻒ( وﻗﻮع ﺣﺎﻟﺖ ‪ 1001‬را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه در‬
‫ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﭘﺎك ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ورودي ﻫﺎي ﭘﺎك و ﺑﺎر ﺑﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫آﻏﺎز ﺑﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻟﺒﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﻤﻮاره ﻓﻌﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺜﺒﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه را ﻳﻜﺒﺎر اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ ‪ 1001‬ﺑﺮﺳﺪ‪ A0 ،‬و‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪A3‬‬

‫ورودي ﺑﺎر را ﻓﻌﺎل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻟﺒﻪ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪي ﺛﺒﺎت ﻧﻤﻲ ﺷﻤﺎرد‪ ،‬وﻟﻲ از‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﭼﻬﺎر ورودي ﺑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﻤﻪ ورودي ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻖ‬
‫‪BCD‬‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻤﺎره ‪ ،1001‬وارد ﺛﺒﺎت ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻃﺒﻖ آﻧﭽﻪ در‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬در ﺷﻜﻞ ‪)25-9‬ب(‪،‬‬ ‫‪0000‬‬ ‫ﺷﻤﺮده و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬ ‫‪1001‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪0000‬‬ ‫ﻻزم اﺳﺖ از‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ 1010‬را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ وﻗﻮع آن‪ ،‬ﺛﺒﺎت ﭘﺎك ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﮔﻴﺖ‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ 1010‬ﺑﺮاي ﻣﺎﻧﺪن ﻓﺮﺻﺖ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ زﻳﺮا ﺛﺒﺎت ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ‪ 0‬ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ از ‪ 1010‬ﺑﻪ ‪ 1011‬در ﺧﺮوﺟﻲ ‪ A0‬ﻳﻚ ﺟﺮﻗﻪ ﻛﻮﭼﻚ رخ داده و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺮﻗﻪ ﻟﺤﻈﻪاي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻄﻠﻮب ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫‪0000‬‬

‫آراﻳﺶ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎرﻧﺪه داراي ورودي ﭘﺎك ﻛﺮدن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﭘﺲ از‬
‫‪ 1001‬آن را ﭘﺎك ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪315‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫‪ 5-9‬اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫ﺑﻐﻴﺮ از دو ﮔﺮوه اﺻﻠﻲ ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎي ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ و ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

‫ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻧﻮاع دﻳﮕﺮي از ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻫﻢ‬ ‫‪N‬‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ آن‬ ‫‪N‬‬ ‫ﻫﺮ رﺷﺘﻪ از ﺣﺎﻻت ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻲ را ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬رﺷﺘﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬ ‫‪N‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ رﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﻤﺎرش دودوﻳﻲ ﻳﺎ دﻳﮕﺮ رﺷﺘﻪﻫﺎي اﺧﺘﻴﺎري را دﻧﺒﺎل ﻛﻨﺪ‪ .‬از ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي زﻣﺎﻧﺒﻨﺪي ﺟﻬﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﻳﻚ رﺷﺘﻪ از اﻋﻤﺎل در ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎل اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮﻫﺎ ﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در اداﻣﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻮع از‬
‫ﺷﻤﺎرﻧﺪهﻫﺎي ﻏﻴﺮ دودوﻳﻲ را اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫‪ 1-5-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي‬

‫ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي زﻣﺎﻧﺒﻨﺪي ﻛﻪ رﺷﺘﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ را در ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻳﻚ‬
‫ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ﻳﺎ ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه و ﻳﻚ دﻳﻜﺪر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي ﻳﻚ‬
‫ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ﭼﺮﺧﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻫﺮ ﺑﺎر ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ در ﺣﺎﻟﺖ ‪ 1‬اﺳﺖ و‬
‫ﻫﻤﻪ دﻳﮕﺮ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ ﺻﻔﺮاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻴﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه )‪ (1‬ﺑﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻌﺪي ﺟﺎﺑﺠﺎ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ رﺷﺘﻪاي از ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي زﻣﺎﻧﺒﻨﺪي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﻴﺖ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي را‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺷﻜﻞ ‪)26-9‬اﻟﻒ( ﻳﻚ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻴﺖ ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ ﺑﺎ ﻫﺮ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ‬ ‫‪1000‬‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار اوﻟﻴﻪ ﺛﺒﺎت‬
‫اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻟﺲ‬ ‫‪T0‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪T3‬‬ ‫ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲﺷﻮد و ﭼﺮﺧﺶ ﻫﻢ از‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﺧﺮوﺟﻲ ﭘﺲ از ﻳﻚ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻜﺒﺎر ﻳﻜﻲ از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎ در ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮدد و در ﻃﻮل ﺳﻴﻜﻞ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪي در‬ ‫‪1‬‬ ‫ﮔﺬر ﻟﺒﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪316‬‬

‫ﺑﻴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺪا از ﻫﻢ ﻣﻲ رود‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي زﻣﺎﻧﺒﻨﺪي ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬دﻳﻜﺪر ﺷﻜﻞ‪)26-9‬ب( ﭼﻬﺎر ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻤﺎرﻧﺪه را دﻳﻜﺪر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و‬
‫رﺷﺘﻪ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي زﻣﺎﻧﺒﻨﺪي ﻻزم را اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪T0 T1 T2T3‬‬

‫ﻓﻌﺎل ﺳﺎز‬
‫‪2*4‬‬ ‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎرش‬ ‫دﻳﻜﺪر‬ ‫‪T0‬‬ ‫‪T1‬‬ ‫‪T2‬‬ ‫‪T3‬‬
‫راﺳﺖ‬

‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه دو ﺑﻴﺖ‬
‫)اﻟﻒ( ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي‬
‫)ب( ﺷﻤﺎرﻧﺪه و دﻳﻜﺪر‬ ‫) ﻣﻘﺪار اوﻟﻴﻪ = ‪(1000‬‬

‫‪CLK‬‬

‫‪T0‬‬

‫)پ( رﺷﺘﻪ اي از ﭼﻬﺎر‬

‫‪T1‬‬
‫ﺳﻴﮕﻨﺎل زﻣﺎﻧﻲ‬

‫‪T2‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :26-9‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي‬

‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﺑﺎ‪2 ˆn‬‬ ‫ﺳﻴﮕﻨﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ‬ ‫‪2 ˆn‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺳﻴﮕﻨﺎل‬ ‫‪16‬‬ ‫ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً‬ ‫‪2 ˆn‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺑﻴﺘﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻳﻚ دﻳﻜﺪر‬ ‫‪n‬‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه دودوﻳﻲ‬
‫ﺑﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي ﻳﺎ ﻳﻚ‬ ‫‪16‬‬ ‫زﻣﺎﻧﺒﻨﺪي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ‬
‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه ‪ 4‬ﺑﻴﺖ و ﻳﻚ دﻳﻜﺪر ‪ 4‬ﺑﻪ ‪ 16‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﺮدد‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ اول‪ ،‬ﺑﻪ ‪ 16‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻧﻴﺎز‬
‫ﭼﻬﺎر ورودي ﺑﺮاي دﻳﻜﺪر ﻻزم‬ ‫‪AND‬‬ ‫ﮔﻴﺖ‬ ‫‪16‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ و‬ ‫‪4‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در دوﻣﻲ‪،‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪317‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺪاد ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي اﺳﺖ و دﻳﻜﺪر ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﮔﻴﺖ دو ورودي ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ را ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺟﺎﻧﺴﻮن ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 2-5-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺟﺎﻧﺴﻮن‬

‫ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي ‪ K‬ﺑﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﻴﺖ را ﺑﻴﻦ ‪ K‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﮔﺮدش ﻣﻲ دﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬ ‫‪K‬‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﺣﻠﻘﻮي دﻧﺒﺎﻟﻪ ﭼﺮﺧﺎن در آﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ ﺣﺎﻻت دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪ ﭼﺮﺧﺎن ﻳﻚ ﺷﻴﻒ رﺟﻴﺴﺘﺮ دوار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺘﻤﻢ آﺧﺮﻳﻦ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻪ‬
‫ورودي اوﻟﻴﻦ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻞ‪)27-9‬اﻟﻒ( ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮي را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﺗﺼﺎل ﭘﺲ ﺧﻮردي از ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﺘﻤﻢ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺗﺮﻳﻦ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﻪ‬
‫ورودي ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺮﻳﻦ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ﻣﺬﺑﻮر ﻣﺤﺘﻮاي‬
‫ﺧﻮد را ب ﻫﺮ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻜﺒﺎر ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻤﻢ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ E‬ﺑﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ A‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺷﺮوع از ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎك ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي وارد رﺷﺘﻪ ﺣﺎﻻت ﻫﺸﺘﮕﺎﻧﻪ اي‬
‫ﺑﻴﺘﻲ ﻳﻚ‬ ‫‪K‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻜﻞ‪)27-9‬ب(‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي دﻧﺒﺎﻟﻪ ﭼﺮﺧﺎن‬
‫اﺳﺖ‬ ‫‪0‬‬ ‫رﺷﺘﻪ ‪ 2K‬ﺣﺎﻟﺘﻪ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻤﺎرﻧﺪه از ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺖ ﻫﺎي آن‬
‫را از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ وارد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﺛﺒﺎت ﻫﺎ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺷﺮوع ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻫﺮ ﻋﻤﻞ ﺷﻴﻔﺖ ﻳﻚ‬
‫ﻫﺎ از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﭘﺮ ﺷﻮد‪ .‬در دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﺎ‬
‫ﭘﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺟﺎﻧﺴﻮن‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي دﻧﺒﺎﻟﻪ ﭼﺮﺧﺎن‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻴﺖ ﻫﺎي ﺛﺒﺎت ﻣﺠﺪدا ﺑﺎ‬
‫ﺳﻴﮕﻨﺎل زﻣﺎﻧﺒﻨﺪي ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫‪2K‬‬ ‫ﮔﻴﺖ ﺑﺮاي دﻳﻜﺪر ﻛﺮدن و ﺗﻬﻴﻪ‬ ‫‪2K‬‬ ‫ﺑﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬ ‫‪K‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻴﺖ ﻫﺎي دﻳﻜﺪر در ﺷﻜﻞ‪ 27-9‬ﻧﺸﺎن داده ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺘﻮن ﺟﺪول‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از وﺻﻞ ﻫﺸﺖ ﮔﻴﺖ ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه در ﺟﺪول‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬
‫ﺟﺎﻧﺴﻮن ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ ﮔﻴﺖ در ﺣﻴﻦ ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ وﻳﮋه ﺗﻮاﻧﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﮔﻴﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﺸﺖ ﺳﻴﮕﻨﺎل زﻣﺎﻧﺒﻨﺪي را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪318‬‬

‫‪2K‬‬ ‫ﺑﻴﺘﻲ ﺣﻠﻘﻮي دﻧﺒﺎﻟﻪ ﭼﺮﺧﺎن در ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن‬ ‫‪K‬‬ ‫رﻣﺰ ﮔﺸﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫‪0‬‬ ‫دﻧﺒﺎﻟﻪ زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬از ﻳﻚ اﻟﮕﻮي ﻣﻨﻈﻢ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺘﻬﺎ‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﻣﺘﻤﻢ دو ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ واﻗﻊ در ﻣﻨﺘﻬﻲ اﻟﻴﻪ دﻳﻜﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﻠﻴﻪ ﺣﺎﻻت دﻳﮕﺮ ﺑﺎ‬
‫داراي ﻳﻚ اﻟﮕﻮي‬ ‫‪7‬‬ ‫ﻣﺠﺎور دﻳﻜﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬دﻧﺒﺎﻟﻪ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻳﺎ ‪ 1‬و‬ ‫‪1‬‬ ‫اﻟﮕﻮي ‪ 0‬و‬
‫‪ 0‬و ‪ 1‬در ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي ‪ B‬و ‪ C‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﺮوﺟﻲ دﻳﻜﺪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺘﻤﻢ ‪ B‬و‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ ‪ C‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ B´C‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ‪.‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪E‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬

‫´‪A‬‬ ‫´‪B‬‬ ‫´‪C‬‬ ‫´‪E‬‬

‫‪CLK‬‬ ‫)اﻟﻒ( ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي ﭼﻬﺎر ﻃﺒﻘﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ ﭼﺮﺧﺎن‬

‫رﺷﺘﻪ‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫ﮔﻴﺖ ‪ AND‬ﻻزم ﺑﺮاي‬

‫اﻋﺪاد‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪E‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫´‪A´E‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫´‪AB‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫´‪BC‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫´‪CE‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪AE‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪A´B‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪B´C‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪C´E‬‬

‫)ب( رﺷﺘﻪ ﺷﻤﺎرش و دﻳﻜﺪﻛﺮدن ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‬

‫ﺷﻜﻞ‪ : 27-9‬ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪319‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﺎﻳﺐ ﻣﺪار ﺷﻜﻞ‪)27-9‬اﻟﻒ( اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺪار ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻲ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫وارد ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﺮدن ﺣﺎﻻت ﻧﺎ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻛﺮده و ﻫﺮﮔﺰ راﻫﺶ را ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻜﻞ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺪار ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ از ﺣﺎﻟﺖ‬
‫‪B‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻌﺘﺒﺮ دوري ﺟﻮﻳﺪ‪ ،‬رﻓﻊ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻜﻲ از روش ﻫﺎي اﺻﻼح‪ ،‬ﻗﻄﻊ ﺧﺮوﺟﻲ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ورودي ‪ D‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ C‬ﻣﻲ رود‪.‬‬
‫‪DC =(A + C) B‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬ ‫‪C‬‬ ‫در ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫‪D‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ورودي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﺑﺮاي ورودي‬ ‫‪DC‬‬ ‫ﻛﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺴﻮن را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻫﺮ ﻃﻮل زﻣﺎﻧﻲ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي ﻻزم ﻧﺼﻒ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي زﻣﺎﻧﺒﻨﺪي اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﮔﻴﺖ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ آن ﻧﺼﻒ ﺗﻌﺪاد ﺳﻴﮕﻨﺎل ﻫﺎي‬
‫زﻣﺎﻧﺒﻨﺪي ﺑﻮده و ﻓﻘﻂ ﮔﻴﺖ دو ورودي ﻧﻴﺎز دارد‪.‬‬

‫‪ 3-5-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺑﺎ ﺣﺎﻻت ﺑﻲ اﺳﺘﻔﺎده‬

‫ﺣﺎﻟﺖ دودوﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮاردي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در آن‬ ‫‪2ˆn‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ داراي‬ ‫‪n‬‬ ‫ﻣﺪاري ﺑﺎ‬
‫ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺣﺎﻻت ﻛﻤﺘﺮي از ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻓﻮق را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﺣﺎﻻﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﻧﺮوﻧﺪ در ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﻟﻴﺴﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺎده ﻛﺮدن ﻣﻌﺎدﻻت ورودي‪ ،‬ﺣﺎﻻت‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﻳﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص ﺑﻌﺪي ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺾ ﻃﺮاﺣﻲ و ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺪار ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آن را وارد ﻳﻜﻲ از ﺣﺎﻻت‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻻزم اﺳﺖ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺪار ﺑﺎﻻﺧﺮه وارد ﻳﻜﻲ از‬
‫ﺣﺎﻻت ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻌﻤﻮل ﺧﻮد را دﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬در ﻏﻴﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ در ﻣﻴﺎن ﺣﺎﻻت ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﻻت ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﺗﺼﻮر ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﭘﺲ از ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺪار‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻮرد اﺛﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫از ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي ﺣﺎﺻﻞ از ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪ را ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺪار ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آورد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪320‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺸﺮﻳﺢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺪول ﺷﻜﻞ‪ 28-9‬را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎرش‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎرهﻫﺎي دودوﻳﻲ‬ ‫‪C‬‬ ‫و‬ ‫‪B‬‬ ‫رﺷﺘﻪ اي ﺗﻜﺮاري از ﺷﺶ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي‬
‫‪ 01 ،00‬و ‪ 10‬را ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ‪ A‬ﻧﻴﺰ ﻫﺮ ﺳﻪ ﺷﻤﺎره ﻳﻚ ﺑﺎر از ‪ 0‬ﺑﻪ ‪ 1‬و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫در‬ ‫‪111 011‬‬ ‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬رﺷﺘﻪ ﺷﻤﺎرش ﺷﻤﺎرﻧﺪه دودوﻳﻲ ﺳﺮ راﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ و دو ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ورودي ﺟﺪول را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬ ‫‪JK‬‬ ‫ﺷﻤﺎرش ﻟﺤﺎظ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي‬
‫را در ﺳﺘﻮنﻫﺎي ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫‪X‬‬ ‫و‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫‪KC‬‬ ‫و‬ ‫‪KB‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ورودي ﻫﺎي‬
‫‪7‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺎﻻت ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻻت ورودي دﻳﮕﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ‪ 3‬و‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻌﺎدﻻت ﺳﺎده ﺷﺪه ﺑﻪ ﻗﺮار زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪KA = B‬‬ ‫‪JA = B‬‬
‫‪KB = 1‬‬ ‫‪JB = C‬‬
‫‪KC = 1‬‬ ‫´‪JC = B‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‬ ‫ورودي ﻫﺎي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎ‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪JA‬‬ ‫‪KA‬‬ ‫‪JB‬‬ ‫‪KB‬‬ ‫‪JC‬‬ ‫‪KC‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪X‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ : 28-9‬ﺟﺪول ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺷﻤﺎرﻧﺪه در ﺷﻜﻞ‪)29-9‬اﻟﻒ( دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮن دو ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر‬

‫ﻧﺮﻓﺘﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺪار را ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺛﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺪار ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﻗﻮع‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫‪100‬‬ ‫ﺑﺮود‪ ،‬ﭘﺲ از اﻋﻤﺎل ﻳﻚ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ‬ ‫‪011‬‬ ‫ﻳﻚ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺧﻄﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫‪C‬‬ ‫رﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ ‪ B = 1‬ﻟﺒﻪ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪي ‪ A‬ﻣﺘﻤﻢ و‬
‫را ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﺑﻪ‬ ‫‪B‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺒﻪ ﭘﺎﻟﺲ ﺑﻌﺪي‬ ‫‪C=1‬‬ ‫ﻣﻲرود‪ ،‬و وﻗﺘﻲ‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺑﻪ‬
‫‪000‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪111‬‬ ‫ﻋﻤﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي را از ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪321‬‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻬﺎ و ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﺎ‬

‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺣﺎﻻت ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪ در ﺷﻜﻞ‪)29-9‬ب( ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺪار ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﻲ وارد ﻳﻜﻲ از ﺣﺎﻻت ﺑﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺎﻟﺲ‬
‫ﺷﻤﺎرش ﺑﻌﺪي آن را ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺣﺎﻻت ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد و آﻧﮕﺎه ﻣﺪار ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺤﻴﺤﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎرش ﺧﻮد اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺪار ﺧﻮد ﺗﺼﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺧﻮد‬
‫ﺗﺼﺤﻴﺢ اﮔﺮ در ﻳﻜﻲ از ﺣﺎﻻت ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﺮود‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﭘﺲ از ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ‬
‫ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺷﻤﺎرش ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫‪J‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪K‬‬

‫‪00‬‬ ‫‪11‬‬

‫‪00‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪J‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪K‬‬

‫‪01‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪01‬‬

‫)ب( ﻧﻤﻮدار ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫‪J‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪K‬‬

‫ﻣﻨﻄﻖ ‪1‬‬

‫ﺳﺎﻋﺖ‬

‫)اﻟﻒ( ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :29-9‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه اي ﺑﺎ ﺣﺎﻻت ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪322‬‬

‫ﺳﺆاﻻت‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺒﺎت ﺷﺶ ﺑﺎر ﺑﺎ ورودي ﺳﺮﻳﺎل‬ ‫‪1101‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﺤﺘﻮاي ﻳﻚ ﺛﺒﺎت ‪ 4‬ﺑﻴﺘﻲ در آﻏﺎز‬
‫‪ 101101‬ﺑﻪ راﺳﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺤﺘﻮاي ﺛﺒﺎت ﭘﺲ از ﻫﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫و‬ ‫‪D‬‬ ‫‪ -2‬ﻳﻚ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ‪ 4‬ﺑﻴﺘﻲ ﺑﺎ ﺑﺎر ﺷﺪن ﻣﻮازي را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫دو ورودي ‪ shift‬و ‪ load‬ﺑﮕﻮﻧﻪاي ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ زﻳﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫وﻗﺘﻲ‪ shift = 1‬اﺳﺖ ﻣﺤﺘﻮاي ﺛﺒﺎت ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫•‬

‫وﻗﺘﻲ‪ load=1‬و‪ shift=1‬اﺳﺖ داده ﺟﺪﻳﺪ وارد ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫•‬

‫اﮔﺮ ﻫﺮ دو ورودي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 0‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاي ﺛﺒﺎت ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫•‬

‫‪ -3‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﻚ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎر ﻣﻮج ﮔﻮﻧﻪ دودوﻳﻲ ‪ 4‬ﺑﻴﺖ را ﺑﺎر ﺑﺎ‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎي زﻳﺮ رﺳﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻟﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﺮﻳﮕﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬ ‫•‬

‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻟﺒﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﺮﻳﮕﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬ ‫•‬

‫‪ -4‬ﻳﻚ ﻣﺪار زﻣﺎﻧﺒﻨﺪي ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺧﺮوﺟﻲ را ﺑﻪ ﻣﺪت ﻫﺸﺖ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ‬

‫را ﺧﺎرج ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﭘﺲ از‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺷﺮوع ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻫﺸﺖ ﺳﻴﻜﻞ ﺳﺎﻋﺖ ﺳﻴﮕﻨﺎل ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ‪ 0‬ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪0,1,2,4,6‬‬ ‫و ﺑﺎ رﺷﺘﻪ دودوﻳﻲ‬ ‫‪JK‬‬ ‫‪ -5‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه اي را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬

‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎﻟﺘﻲ‬ ‫‪2n‬‬ ‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻳﻚ رﺷﺘﻪ‬ ‫‪n‬‬ ‫‪ -6‬ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺟﺎﻧﺴﻮن ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺆاﻻت ﺧﻮدآزﻣﺎﻳﻲ‬
‫‪ -1‬ﻋﺪد ‪ (110101/111011)2‬را در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 8‬ﺑﻪدﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬

‫ب( ‪( 65 / 73) 8‬‬ ‫اﻟﻒ(‪(65 / 72) 8‬‬

‫د( ‪( 65 / 32) 8‬‬ ‫ج( ‪( 65 / 37) 8‬‬

‫‪ -2‬ﻋﺪد ‪ (232/223)4‬را در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 16‬ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪.‬‬

‫ب( ‪(2A / B2) 16‬‬ ‫اﻟﻒ(‪(2C / A3) 16‬‬

‫د( ‪(2C /53) 16‬‬ ‫ج( ‪(2D / 89) 16‬‬

‫‪ -3‬ﻣﻜﻤﻞ ‪ 9‬ﻋﺪد ‪ (38940)10‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫ب( ‪( 61059) 10‬‬ ‫اﻟﻒ(‪(61037) 10‬‬

‫د( ‪( 61060) 10‬‬ ‫ج( ‪( 69178) 10‬‬

‫‪ -4‬ﻣﻜﻤﻞ ‪ 2‬ﻋﺪد ‪ (10111011)2‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫ب( ‪(01000100) 2‬‬ ‫اﻟﻒ(‪(01000101) 2‬‬

‫د( ‪(01001000) 2‬‬ ‫ج( ‪( 01001101) 2‬‬

‫‪-5‬ﻋﺪد ‪ (35)10‬را ﺑﺎ ﻛﺪ دﻫﺪﻫﻲ ‪ 2421‬ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪.‬‬

‫ب( )‪(0011101‬‬ ‫اﻟﻒ( )‪(1001101‬‬

‫د( )‪(00111011‬‬ ‫ج( )‪( 10011011‬‬

‫‪ -6‬ﻣﻜﻤﻞ ﺗﺎﺑﻊ )´‪ F = xy + yz (x+y‬را ﺑﻪدﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬

‫ب(´‪F´ = (x´+y´) ( y +z´+x´) z‬‬ ‫اﻟﻒ()´‪F´ = (x´+y´) ( y +z´+x´) (y+z‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪324‬‬

‫)´‪F´ = (x´+y´) ( y zx+zy‬‬ ‫د(‬ ‫)´‪F´ = (x´+y´) ( y´ +z´+x‬‬ ‫ج(‬

‫‪ -7‬ﻋﺒﺎرت ´‪ F = AB´C + A´BC+A´B´C+ ABC+AB´C´+A´BC‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪F = C + AB‬‬ ‫ب(‬ ‫‪F = C´ +BC‬‬ ‫اﻟﻒ (‬

‫‪F= C´ + B‬‬ ‫د(‬ ‫‪F=C+A‬‬ ‫ج(‬

‫‪ -8‬ﺗﺎﺑﻊ )‪ F(A,B,C,D) = Σ(0,1,2,4,5,6,8,9,10,12,13,14‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪F = C´ + A‬‬ ‫ب(‬ ‫´‪F =D´ +B‬‬ ‫اﻟﻒ (‬

‫‪F= D + BC‬‬ ‫د(‬ ‫´‪F = C´ + D‬‬ ‫ج(‬

‫در ﻧﻈﺮ‬ ‫)‪d(A,B,C)=Σ(4,5,6‬‬ ‫را ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻲ اﺛﺮ‬ ‫)‪F(A,B,C)=Σ(0,2,3,7‬‬ ‫‪ -9‬ﺗﺎﺑﻊ‬

‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﺗﺎﺑﻊ ‪ F‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪F = BC + A‬‬ ‫ب(‬ ‫´‪F = B +C‬‬ ‫اﻟﻒ (‬

‫´‪F= AB+ C‬‬ ‫د(‬ ‫‪F = B´ + C‬‬ ‫ج(‬

‫‪AB=10101‬‬ ‫‪ -10‬اﮔﺮ ‪ A+B=1010‬و‬

‫‪A=011‬‬ ‫ب( ‪ B=111‬و‬ ‫‪A=100‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪ B=110‬و‬

‫‪A=101‬‬ ‫د( ‪ B=010‬و‬ ‫‪A=010‬‬ ‫ج( ‪ B=111‬و‬

‫‪1‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪UP‬‬ ‫اﮔﺮ ﺧﻂ ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ‬ ‫‪JK-FF‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻢ در ﻳﻚ‬ ‫‪K‬‬ ‫و‬ ‫‪J‬‬ ‫‪ -11‬ﺑﺎ اﺗﺼﺎل ورودي‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺪام ‪ FF‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد؟‬

‫ب( ‪ D-FF‬اﻓﺰاﻳﻨﺪه‬ ‫اﻟﻒ( ‪ JK-FF‬ﻛﺎﻫﻨﺪه‬

‫د( ‪ T-FF‬اﻓﺰاﻳﻨﺪه‬ ‫ج( ‪ RS-FF‬ﻛﺎﻫﻨﺪه‬

‫‪ -12‬ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺎﻛﺴﺘﺮم ﻫﺎي ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل ‪ X‬ﻣﺘﻐﻴﺮه ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪0/X‬‬ ‫ب(‬ ‫اﻟﻒ(‪X/0‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪325‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺌﻮاﻻت ﺧﻮد آزﻣﺎﻳﻲ‬

‫‪XˆX‬‬ ‫د(‬ ‫ج(‪XX‬‬

‫‪ -13‬ﻛﺪام ﭘﺎﺳﺦ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ؟‬

‫ب( ‪(156)10= ( 12310) 3‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪(156)10= ( 10111001) 2‬‬

‫د( ‪(156)10= ( 213) 7‬‬ ‫ج( ‪(156)10= ( 2130) 4‬‬

‫‪ -14‬ﻣﺘﻤﻢ دو ﻛﺪام ﻋﺪد ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ؟‬

‫‪7‬‬ ‫→‬ ‫‪1000‬‬ ‫ب(‬ ‫‪3‬‬ ‫→‬ ‫اﻟﻒ(‪1101‬‬

‫‪12‬‬ ‫→‬ ‫‪0101‬‬ ‫د(‬ ‫‪9‬‬ ‫→‬ ‫‪0110‬‬ ‫ج(‬

‫‪ -15‬در ﻳﻚ درﻳﭽﻪ ‪ NOR‬در ﭼﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺧﺮوﺟﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ؟‬

‫ب( ﻫﺮ ورودي ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫اﻟﻒ(ﻫﺮ ورودي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫د( ﺗﻤﺎم ورودي ﻫﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫ج( ﺗﻤﺎم ورودي ﻫﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬

‫‪ -16‬ﻛﺪام ﮔﺮوه از ‪ FF‬ﻫﺎي زﻳﺮ داراي ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺒﻬﻢ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟‬

‫‪RS‬‬ ‫ب( ‪، D ، T‬‬ ‫‪RS‬‬ ‫اﻟﻒ(‪، JK ، T‬‬

‫‪D‬‬ ‫د( ‪، T ، JK‬‬ ‫‪JK -MS‬‬ ‫ج( ‪، RS ، JK‬‬

‫‪ -17‬ﻳﻚ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﺎ ‪ n‬ﺧﻂ ورودي داده و ‪ k‬ﺧﻂ آدرس داراي ﭼﻪ ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪2ˆk× n‬‬ ‫ب(‬ ‫‪2ˆn× k‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫‪nk‬‬ ‫د(‬ ‫‪2nk‬‬ ‫ج(‬

‫‪ -18‬ﻛﺪام ﭘﺎﺳﺦ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ؟‬

‫ب( ‪(0/625)10 = (0/101) 2‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪(0/6875)10 = (0/1011) 2‬‬

‫د( ‪(0/65625)10 = (0/10101) 2‬‬ ‫ج( ‪(0/6875)10 = (0/1101) 2‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪326‬‬

‫‪ -19‬ﻋﺪد ‪ (511)10‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 16‬ﭼﻪ ﻣﻘﺪار اﺳﺖ؟‬

‫‪1FE‬‬ ‫ب(‬ ‫‪1EF‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫‪1FF‬‬ ‫د(‬ ‫‪FF1‬‬ ‫ج(‬

‫‪ -20‬ﻣﺘﻤﻢ ‪ 8‬ﻋﺪد ‪ N =176‬ﻛﺪام ﻳﻚ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫ب( ‪601‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪602‬‬

‫د( ‪712‬‬ ‫ج( ‪711‬‬

‫‪ -21‬ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺑﺮاي ﻣﻌﺎدل ﺗﻤﺎم ‪ NOR‬ﻳﻚ ﮔﻴﺖ ‪ XOR‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫ب( ﭘﻨﺞ درﻳﭽﻪ ‪ NOR‬در ﺳﻪ ﺳﻄﺢ‬ ‫اﻟﻒ( ﺳﻪ درﻳﭽﻪ ‪ NOR‬در ﺳﻪ ﺳﻄﺢ‬

‫د( ﺷﺶ درﻳﭽﻪ ‪ NOR‬در ﭼﻬﺎر ﺳﻄﺢ‬ ‫ج( ﭼﻬﺎر درﻳﭽﻪ ‪ NOR‬در ﭼﻬﺎر ﺳﻄﺢ‬

‫‪ x‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي زﻳﺮ اﺳﺖ؟‬ ‫‪y‬‬ ‫‪ -22‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ‪ xy=0‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه‬

‫´‪xy‬‬ ‫ب(‬ ‫‪x+y‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫‪x´ y‬‬ ‫د(‬ ‫ج ( ‪x -y‬‬

‫‪ -23‬ﻳﻚ ‪ PAL‬داراي ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺢ و ﻛﺪام درﻳﭽﻪ و ﭼﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي اﺳﺖ؟‬

‫اﻟﻒ( داراي دو ﺳﻄﺢ ‪ AND‬ﺛﺎﺑﺖ و ‪ OR‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي‬

‫ب( داراي دو ﺳﻄﺢ ‪ AND‬و ‪ OR‬و ﻫﺮ دو ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي‬

‫ج( داراي دو ﺳﻄﺢ ‪ OR‬ﺛﺎﺑﺖ و ‪ AND‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي‬

‫د( داراي دو ﺳﻄﺢ ‪ OR‬و ‪ AND‬ﻫﺮ دو ﺛﺎﺑﺖ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪327‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺌﻮاﻻت ﺧﻮد آزﻣﺎﻳﻲ‬

‫‪ -24‬ﻫﺮ ‪ FF‬داراي ﭼﻨﺪ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ؟‬

‫ب( ‪2‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪1‬‬

‫د(‪n‬‬ ‫ج( ‪4‬‬

‫‪ -25‬در ﻳﻚ ‪ ،SR-FF‬ﺑﻪ ازاي ﻛﺪام ﺣﺎﻟﺖ ‪ Qn+1‬ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ؟‬

‫‪R=1‬‬ ‫ب( ‪، S=0‬‬ ‫‪R=1‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪، S=1‬‬

‫‪R=0‬‬ ‫د( ‪، S=0‬‬ ‫‪R=0‬‬ ‫ج( ‪، S=1‬‬

‫‪ -26‬دوره ﺗﻨﺎوب ﺿﺮﺑﺎن ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ ‪ 500‬ﻣﮕﺎ ﻫﺮﺗﺰ‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻜﺮو ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ؟‬

‫ب( ‪4‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪8‬‬

‫د(‪1 / 2‬‬ ‫ج(‪2‬‬

‫‪ -27‬ﺳﺎده ﺷﺪه ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ ´‪ ABC + A´B + ABC‬ﺑﻪﺻﻮرت‪:‬‬

‫‪B‬‬ ‫ب(‬ ‫´‪B‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫‪A‬‬ ‫د(‬ ‫‪A+B‬‬ ‫ج(‬

‫‪ -28‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺎﻫﺶ ﺣﺮوف ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺳﺎده ﻛﻨﻴﺪ؟‬

‫)‪ (A´ + C) ( A´ + C´ ) ( A + B + C´D‬ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ‬

‫‪B´A+ A´C´D‬‬ ‫ب(‬ ‫‪A´B + A´C´D‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫´‪B´ + AC´D‬‬ ‫د(‬ ‫‪A + A´C´D‬‬ ‫ج(‬

‫‪F1 = xyz´ + x´ y´ z‬‬ ‫‪ -29‬ﻣﻜﻤﻞ ﺗﺎﺑﻊ‬

‫ب( )‪(x + y ´+ z) (x + y + z‬‬ ‫اﻟﻒ( )‪(x´ + y + z) (x + y + z‬‬

‫د( )´‪(x + y´ + z) (x + y + z‬‬ ‫ج( )‪(x + y + z) (x´ + y + z‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪328‬‬

‫‪ -30‬ﻣﺠﻤﻮع ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب )‪(AB + C)(B + C´D‬‬

‫‪AB´ + BC‬‬ ‫ب(‬ ‫اﻟﻒ(‪A´B + BC‬‬

‫د( ﻫﻴﭽﻜﺪام‬ ‫‪AB + BC‬‬ ‫ج(‬

‫´‪x y + x´ y´ z´ + x´ y z‬‬ ‫‪ -31‬ﺳﺎده ﺷﺪه ﻋﺒﺎرت ﺑﻮﻟﻲ‬

‫‪x z´ + xy‬‬ ‫ب(‬ ‫‪x ´z´ + xy‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫د( ﻫﻴﭽﻜﺪام‬ ‫‪x ´z´ + xy‬‬ ‫ج(´‬

‫‪ -32‬ﻣﻌﺎدل ﻣﺒﻨﺎي ‪ 10‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻋﺪد ‪ n‬ﺑﻴﺘﻲ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪2´n -1‬‬ ‫ب(‬ ‫‪2´n‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫د( ﻫﻴﭽﻜﺪام‬ ‫‪3´n -1‬‬ ‫ج(‬

‫‪ -33‬ﻋﺪد ‪ (198)12‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪:10‬‬

‫ب( ‪(258)10‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪(260)10‬‬

‫د( ﻫﻴﭽﻜﺪام‬ ‫ج( ‪(256)10‬‬

‫‪ -34‬ﻋﺪد ‪ (1231)10‬ﺑﻪ ﻋﺪد دودوﻳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫ب( ‪(10111001111)2‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪(11011001111)2‬‬

‫د( ﻫﻴﭽﻜﺪام‬ ‫ج( ‪(10011001111)2‬‬

‫‪BCD‬‬ ‫‪ -35‬ﻋﺪد ‪ 8620‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 10‬ﺑﻪ ﻓﺮم‬

‫‪1000‬‬ ‫‪0110‬‬ ‫‪0010‬‬ ‫ب( ‪0010‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪0110‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪0010 0001‬‬

‫د( ﻫﻴﭽﻜﺪام‬ ‫‪1000 0110‬‬ ‫‪0010‬‬ ‫ج( ‪0010‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪329‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺌﻮاﻻت ﺧﻮد آزﻣﺎﻳﻲ‬

‫‪ -36‬ﻛﺪام ﻋﺒﺎرت درﺳﺖ اﺳﺖ؟‬

‫‪NAND‬‬ ‫و ﻳﻚ ﮔﻴﺖ‬ ‫‪OR‬‬ ‫را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ دو ﮔﻴﺖ‬ ‫‪RS‬‬ ‫اﻟﻒ( ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫‪NAND‬‬ ‫و دو ﮔﻴﺖ‬ ‫‪OR‬‬ ‫را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ دو ﮔﻴﺖ‬ ‫‪RS‬‬ ‫ب( ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫‪NOR‬‬ ‫و ﻳﺎ دو ﮔﻴﺖ‬ ‫‪NAND‬‬ ‫را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ دو ﮔﻴﺖ‬ ‫‪RS‬‬ ‫ج( ﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫ﻛﻪ ﻓﻴﺪﺑﻚ دارﻧﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫د( ﻫﻴﭽﻜﺪام‬

‫‪ -37‬در ﻳﻚ ﻣﺪار ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ )ادﻏﺎم ﻛﻨﻨﺪه( ﺑﻴﻦ ﺗﻌﺪاد وروديﻫﺎ و ﺧﻄﻮط آدرس‬
‫در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ و ﺗﻌﺪاد‬ ‫‪n‬‬ ‫ﭼﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪) .‬ﺗﻌﺪاد ﺧﻄﻮط آدرس را ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻄﻮط ورودي را ‪ m‬ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﻢ(‪.‬‬

‫‪n = 2ˆm‬‬ ‫ب(‬ ‫‪m = 2ˆn‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫‪n = 2 ˆm+1‬‬ ‫د(‬ ‫‪m = 2ˆn+1‬‬ ‫ج(‬

‫‪ -38‬ﻣﻌﺎدل ﻋﺪد ‪(10011/1011)2‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 10‬ﻣﺴﺎوي‪:‬‬

‫ب(‪19/11‬‬ ‫اﻟﻒ(‪11/19‬‬

‫د(‪19/6875‬‬ ‫ج( ‪11/59375‬‬

‫‪ -39‬ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ ؟‬

‫ب( ‪(1101/1) 2= (13/5)10 = (14/8)8‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪(43) 6= (29)10 = (34)8‬‬

‫د( ‪(1101) 2= (13)10 = (31)4‬‬ ‫ج( ‪(1101) 2= (11)10 = (23)4‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪330‬‬

‫‪ -40‬ﻣﺘﻤﻢ ‪ 2‬ﻋﺪد ‪ (101101)2‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫ب( ‪(010011)2‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪(010010)2‬‬

‫د( ‪(101110)2‬‬ ‫ج( ‪(010001)2‬‬

‫‪ -41‬ﻋﺪد ‪(11001/101101)2‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 8‬ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫ب( ‪(55/31)8‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪(31/45)8‬‬

‫د( ‪(55/14)8‬‬ ‫ج( ‪(31/55)8‬‬

‫‪ -42‬ﻣﻜﻤﻞ ‪ 9‬و ‪ 10‬ﻋﺪد ‪ (0/3267)10‬ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫ب( ‪0/6734 ، 0/6733‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪0/6732 ، 0/6732‬‬

‫د( ‪0/6732 ، 0/6733‬‬ ‫ج( ‪0/6733 ، 0/6733‬‬

‫‪ -43‬ﺗﻔﺎوت ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ RS‬ﺑﺎ ‪ JK‬در ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫اﻟﻒ( ﻫﻴﭻ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ دو ورودي ﻓﻌﺎل ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻜﻤﻞ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬ ‫‪JK‬‬ ‫اﮔﺮ در‬ ‫‪RS‬‬ ‫ب( ﺑﺮ ﺧﻼف‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ج( ﺧﺮوﺟﻲ ‪ JK‬ﻣﻜﻤﻞ ﺧﺮوﺟﻲ ‪ RS‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫د( اﺻﻼ اﻳﻦ دو ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -44‬اﮔﺮ رﺷﺘﻪ زﻳﺮ را ﺑﻪ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ T‬ﺑﺪﻫﻴﻢ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫ورودي‬ ‫‪= 1000110‬‬

‫)‪ = 0 ( Q=0‬ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻴﻪ ﺧﺮوﺟﻲ‬

‫ب( ‪1000110‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪1111011‬‬

‫د( ‪1010110‬‬ ‫ج( ‪0111001‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪331‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺌﻮاﻻت ﺧﻮد آزﻣﺎﻳﻲ‬

‫‪ -45‬ﺗﻔﺎوت ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ و ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫ب( ﻫﻴﭻ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﻒ( ﻣﺪارات ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺣﺎﻓﻈﻪ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫د( ﻣﺪارات ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ورودي ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ج( ﻣﺪارات ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺣﺎﻓﻈﻪ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -46‬ﻋﺪد دﻫﺪﻫﻲ ‪ 250.5‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 3‬ﻛﺪاﻣﺴﺖ؟‬

‫ب(‪3322.2‬‬ ‫‪100021.111‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫‪21211.111‬‬ ‫د(‬ ‫‪10021.21‬‬ ‫ج(‬

‫‪ -47‬ﻋﺪد دﻫﺪﻫﻲ ‪12.0625‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 2‬ﻛﺪاﻣﺴﺖ ؟‬

‫ب(‪1100.10‬‬ ‫اﻟﻒ(‪1101.01‬‬

‫‪1010.1010‬‬ ‫د(‬ ‫ج(‪1100.0001‬‬

‫‪ -48‬ﻋﺪد دودوﻳﻲ ‪ 1110101.110‬در ﻣﺒﻨﺎي ده ﻛﺪاﻣﺴﺖ ؟‬

‫ب(‪117.75‬‬ ‫اﻟﻒ(‪101.25‬‬

‫‪101.11‬‬ ‫د(‬ ‫‪117.11‬‬ ‫ج(‬

‫در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 16‬ﻛﺪاﻣﺴﺖ ؟‬ ‫‪623.77‬‬ ‫‪ -49‬ﻋﺪد ﻫﺸﺖ ﻫﺸﺘﻲ‬

‫ب(‪402.984‬‬ ‫اﻟﻒ(‪193.FC‬‬

‫‪C47.54‬‬ ‫د(‬ ‫‪311.88‬‬ ‫ج(‬

‫‪ -50‬ﻋﺪد دﻫﺪﻫﻲ ‪ 620‬ﺑﻪﺻﻮرت ‪ BCD‬و ﻛﺪ اﻓﺰوﻧﻲ ‪ 3‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ اﺳﺖ؟‬

‫اﻟﻒ( ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﻪﺻﻮرت ﻛﺪ اﻓﺰوﻧﻲ ‪ 3‬ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫‪0001 0011‬‬ ‫‪1001‬‬ ‫و‬ ‫‪0000 0010 0110‬‬ ‫ب(‬

‫‪1001 1101‬‬ ‫‪1111‬‬ ‫و‬ ‫‪0110 0010 0000‬‬ ‫ج(‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪332‬‬

‫‪0101 1001‬‬ ‫‪0011‬‬ ‫و‬ ‫‪0110 0010 0000‬‬ ‫د(‬

‫‪ -51‬در ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﺒﺎرات ﺟﺒﺮ ﺑﻮل ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ؟‬

‫ب( ﺗﻘﺪم ‪ AND‬از ‪ NOT‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺗﻘﺪم اول ﺑﺎ ﭘﺮاﻧﺘﺰاﺳﺖ‪.‬‬

‫د( ﺗﻘﺪم ‪ AND‬از ‪ OR‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ج(ﺗﻘﺪم ‪ NOT‬از ‪ OR‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -52‬ﻋﺒﺎرت ´) ´‪ ( A + B )´ ( A´ + B‬ﻣﻌﺎدل اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫ب( ﻳﻚ‬ ‫اﻟﻒ( ﺻﻔﺮ‬

‫´‪A´ + B‬‬ ‫د(‬ ‫‪A+B‬‬ ‫ج(‬

‫‪ -53‬ﻣﺘﻤﻢ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮل )´‪ ( BC´ + A´D ) ( AB´ + CD‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪:‬‬

‫) ´‪( A + C´ ) ( B + D‬‬ ‫ب(‬ ‫‪ABCD‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫د( ﻳﻚ‬ ‫ج( ﺻﻔﺮ‬

‫‪ -54‬ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮي از ﺗﺎﺑﻊ ) ‪ F( x , y , z ) = ( xy + z ) ( y + x z‬ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫ب () ‪Σ ( 2 , 3 , 5 , 6‬‬ ‫اﻟﻒ() ‪Σ( 3 , 5 , 6 , 7‬‬

‫د(اﻟﻒ و ج‬ ‫ج () ‪∏ ( 0 , 1 , 2 , 4‬‬

‫ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ اﺳﺖ ؟‬ ‫‪x y´ z + xyz´ + x´ y z +xyz‬‬ ‫‪-55‬ﺳﺎده ﺷﺪه ﺗﺎﺑﻊ‬

‫‪( xy´ + y x´ ) z‬‬ ‫ب(‬ ‫‪xy + x z +yz‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫‪x + yz‬‬ ‫د(‬ ‫‪xyz‬‬ ‫ج(‬

‫ﻣﻌﺎدل اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬ ‫) ‪F( x , y , z ) = ∏( 0 , 1 , 4 , 5‬‬ ‫‪ -56‬ﺗﺎﺑﻊ‬

‫‪x´ y‬‬ ‫ب(‬ ‫‪y‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫د( ﺻﻔﺮ‬ ‫‪xy‬‬ ‫ج(‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪333‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺌﻮاﻻت ﺧﻮد آزﻣﺎﻳﻲ‬

‫‪-57‬ﻛﺪام ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ ؟‬

‫اﻟﻒ( در ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ‪ C = xy‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب( در ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ‪ S= x ⊕ y‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ج( درﺗﻤﺎم ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه )‪ S=z⊕( x ⊕ y‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫د( در ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ‪ B= xy‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -58‬ﻋﺪد دﻫﺪﻫﻲ) ‪ (120/5‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 8‬ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻣﻮارد ذﻳﻞ اﺳﺖ؟‬

‫ب( ‪226/4‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪170/4‬‬

‫د( ‪64/5‬‬ ‫ج( ‪226/5‬‬

‫‪ -59‬ﻋﺪد دودوﻳﻲ ‪ 1101101 /101‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 10‬ﭼﻪ ﻋﺪدي اﺳﺖ ؟‬

‫ب( ‪109/125‬‬ ‫اﻟﻒ(‪14/7‬‬

‫د( ‪209/05‬‬ ‫ج( ‪109/625‬‬

‫‪ -60‬ﻋﺪد ﺷﺎﻧﺰده ﺷﺎﻧﺰدﻫﻲ)در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 76 (16‬ﻣﻌﺎدل ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻣﻮارد ذﻳﻞ اﺳﺖ؟‬

‫ب( ‪ 1110110‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪2‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪ 118‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪10‬‬

‫د( ‪ 116‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪8‬‬ ‫ج( ‪ 234‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪7‬‬

‫‪ -61‬ﻣﻜﻤﻞ ‪ 2‬ﻋﺪد ‪ 100100‬ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫ب( ‪011011‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪011100‬‬

‫د(‪111100‬‬ ‫ج( ‪011101‬‬

‫‪-62‬ﻛﺪام ﻳﻚ از رواﺑﻂ ذﻳﻞ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ؟‬

‫‪x(x+y)=x‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪334‬‬

‫‪x + xy = x‬‬ ‫ب(‬

‫=) ‪Σ( 1 , 4 , 5 , 6 , 7‬‬ ‫ج( ) ‪∏( 0 , 1 , 2, 3‬‬

‫د( ﻫﻴﭽﻜﺪام‬

‫)ﺑﺎ‬ ‫) ‪F( A , B , C , D) = ∏( 0 , 1 , 2 , 4 , 5 , 6 , 8 , 9 , 10 , 12 , 13‬‬ ‫‪ -63‬ﺗﺎﺑﻊ‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ( ﻣﻌﺎدل ﻛﺪام ﻳﻚ از ﺗﻮاﺑﻊ ذﻳﻞ اﺳﺖ؟‬

‫´‪F = A´B´ + B´D‬‬ ‫ب(‬ ‫´‪F = C´D´ + AB + A‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫´‪F = C´ + A´D´ + B´D‬‬ ‫د(‬ ‫´‪F = D´ + B´C‬‬ ‫ج(‬

‫ﺑﺎ‬ ‫) ‪F( A , B , C , D) = Σ( 1 , 2 , 3 , 4 , 9‬‬ ‫‪ -64‬اﮔﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﺗﺎﺑﻊ‬

‫ﺳﺎده ﺷﻮد ﺳﺎده‬ ‫) ‪d( A , B , C , D) = Σ( 10 , 11 , 12 , 13 , 14 , 15‬‬ ‫ﺣﺎﻻت ﺑﻲ اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﺗﺮﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻤﻜﻦ ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻣﻮارد ذﻳﻞ اﺳﺖ؟‬

‫‪CB´A´ + DB´A + BD´C´ + DA‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫ب(‪B´C + DB´A´ + BD´C´ +DA‬‬

‫´‪B´C + B´D + BC´D‬‬ ‫ج(‬

‫´‪A + B´D + BC´D‬‬ ‫د(‬

‫‪ -65‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺪول ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ذﻳﻞ ورودي ‪ y‬ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻣﻮارد اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪Q(t‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻌﻠﻲ‬ ‫)‪Q(t+1‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻌﺪي‬ ‫‪y‬‬ ‫ورودي‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪T‬‬ ‫ب( ورودي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫‪D‬‬ ‫اﻟﻒ( ورودي ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪335‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺌﻮاﻻت ﺧﻮد آزﻣﺎﻳﻲ‬

‫‪rs‬‬ ‫د( ورودي ‪ r‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫‪rs‬‬ ‫ج( ورودي ‪ s‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬

‫‪ -66‬ﻋﺪد ‪ 0.6875‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 10‬ﻣﻌﺎدل ﺟﻪ ﻋﺪدي در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 4‬اﺳﺖ ؟‬

‫‪0.32‬‬ ‫ب(‬ ‫‪0.23‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫د(‪2.3‬‬ ‫‪3.2‬‬ ‫ج(‬

‫‪ -67‬ﻋﺪد ‪ FD7F‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 16‬ﻣﻌﺎدل ﺟﻪ ﻋﺪدي در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 2‬اﺳﺖ؟‬

‫‪1101011110111101‬‬ ‫ب(‬ ‫‪1111110101111111‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫‪1101111111100110‬‬ ‫د(‬ ‫‪1110110111011111‬‬ ‫ج(‬

‫‪-68‬ﻣﻜﻤﻞ ﻣﺒﻨﺎي ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ) ﻣﻜﻤﻞ ‪ (4‬ﻋﺪد‪ 231‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 5‬ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﻣﻮارد ذﻳﻞ‬
‫اﺳﺖ؟‬

‫‪214‬‬ ‫ب(‬ ‫اﻟﻒ(‪213‬‬

‫‪325‬‬ ‫د(‬ ‫‪324‬‬ ‫ج(‬

‫ﺻﺤﻴﺢ‬ ‫‪2‬‬ ‫در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻜﻤﻞ‬ ‫‪M- N‬‬ ‫‪ -69‬ﻛﺪاﻣﻴﻚ از رواﺑﻂ ذﻳﻞ در ﻣﻮرد ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫اﺳﺖ؟‬

‫)‪M- N= M + ( rˆ n – N - 1‬‬ ‫ب(‬ ‫)‪M - N= M + ( rˆ n – N‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫)‪M– N = M + (N - rˆ n + 1‬‬ ‫د(‬ ‫ج()‪M– N = M + (N - rˆ n‬‬

‫ﻣﻌﺎدل ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﺗﻮاﺑﻊ ذﻳﻞ اﺳﺖ؟‬ ‫‪f ( x , y , z ) = x + y +z‬‬ ‫‪ -70‬ﺗﺎﺑﻊ‬

‫ب()‪f ( x , y , z ) = ∏(0‬‬ ‫اﻟﻒ()‪f ( x , y , z ) = ∏(1‬‬

‫‪f ( x , y , z ) =1‬‬ ‫د(‬ ‫ج()‪f ( x , y , z ) = ∏(7‬‬

‫و‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ) ‪f( A , B , C , D) = Σ( 0 , 2 , 4 , 6 , 8‬‬ ‫‪ -71‬ﻣﻌﺎدل‬

‫) ‪ d( A , B , C , D) = Σ( 10 , 11 , 12 , 13 , 14 , 15‬ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﻣﻮارد ذﻳﻞ اﺳﺖ؟‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪336‬‬

‫´‪CD + C´D‬‬ ‫ب(‬ ‫´‪A ´+ D‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫‪AD‬‬ ‫د(‬ ‫´‪D‬‬ ‫ج(‬

‫‪ -72‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﺗﺮﻛﻴﺒﻬﺎي ذﻳﻞ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻨﻄﻘﻲ را ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي‬
‫ﻛﺮد؟‬

‫‪NAND‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪NAND‬‬ ‫ب(‬ ‫‪NAND‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪- AND‬‬

‫‪NOR‬‬ ‫د( ‪– NAND‬‬ ‫‪AND‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪NOR‬‬ ‫ج(‬

‫‪ -73‬اﮔﺮ در ﻛﺪ ﮔﺮي‪ 0011 ،‬ﺑﺮاي ﻋﺪد ‪ 2‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﺮاي ﻋﺪد ‪ 3‬ﻛﺪاﻣﻴﻚ از‬
‫ﻛﺪﻫﺎي ذﻳﻞ را ﻣﻲﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد؟‬

‫‪1010‬‬ ‫ب(‬ ‫‪0010‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫د(‪0110‬‬ ‫ج(‪1100‬‬

‫‪-74‬ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﺗﻮاﺑﻊ ذﻳﻞ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺪار ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ؟‬

‫ب(‪ s = xy + y‬و‪c = x ⊕ y‬‬ ‫‪ s = x ⊕ y‬و‪c = xy‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫‪c = x´ y‬‬ ‫د( )‪ s =x´+( x ⊕ y‬و‬ ‫ج( )‪ s =x+( x ⊕ y‬و´‪c = xy‬‬

‫( ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻌﺪاد‬ ‫)‪k=4‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪-75‬در اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺪ ﻫﻤﻴﻨﮓ اﮔﺮ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺘﻬﺎي ﺗﺴﺖ‬
‫ﺑﻴﺘﻬﺎي داده ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﻣﻮارد ذﻳﻞ اﺳﺖ؟‬

‫‪12‬‬ ‫ب(‬ ‫‪11‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫‪14‬‬ ‫د(‬ ‫‪13‬‬ ‫ج(‬

‫=‪x‬‬ ‫اﺳﺖ رﺷﺘﻪ ﺻﻔﺮ و ﻳﻚ‬ ‫‪Q=1‬‬ ‫‪-76‬اﮔﺮ ﺑﻪ ورودي ﻳﻚ ‪ T‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻛﻪ در آن‬
‫‪ 10101‬وارد ﺷﻮد رﺷﺘﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ‪ Q‬ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻣﻮارد ذﻳﻞ اﺳﺖ؟‬

‫ب(‪Q = 11001‬‬ ‫‪Q =01100‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪337‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺌﻮاﻻت ﺧﻮد آزﻣﺎﻳﻲ‬

‫د(‪Q = 01010‬‬ ‫ج(‪Q = 10101‬‬

‫‪-77‬ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﻣﻮارد ذﻳﻞ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ ؟‬

‫ﻣﻲ ﺗﻮان ‪ 3‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻨﻄﻘﻲ را ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪OR‬‬ ‫اﻟﻒ(ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ دﻳﻜﺪر و ‪ 3‬ﮔﻴﺖ‬

‫ب(ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺎﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺘﺮ ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺗﻮان ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ را ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻛﺮد‪.‬‬

‫ج(ﻳﻚ دﻳﻜﺪر ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺎز ﻣﻌﺎدل ﻳﻚ دي ﻣﺎﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫د(ﺑﺎ ‪ 8‬ﮔﻴﺖ ‪ AND‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﻚ اﻧﻜﺪر ‪ 8×3‬ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫از ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺘﺮ ‪ 4×1‬ﺑﺎ دو ﺧﻂ اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫)‪f( A , B , C‬‬ ‫‪-78‬ﺑﺮاي ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﺗﺎﺑﻊ‬
‫و‬ ‫‪S1‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪B‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﻃﻮرﻳﻜﻪ ورودي‬ ‫‪I3‬‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫‪I0‬‬ ‫و ﭼﻬﺎر ﺧﻂ ورودي‬ ‫‪S1‬‬ ‫و‬ ‫‪S0‬‬

‫ﺑﻪ ‪ S0‬وﺻﻞ اﺳﺖ و داده ﻫﺎي ورودي ‪ I0‬ﺗﺎ ‪ I3‬ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮارﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪C‬‬ ‫ورودي‬

‫و ´‪ . I3 = A‬ﺧﺮوﺟﻲ اﻳﻦ ﻣﺎﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺘﺮ ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﺗﻮاﺑﻊ‬ ‫‪I2 = A‬‬ ‫و‬ ‫‪I1 = 1‬‬ ‫و‬ ‫‪I0 = 1‬‬

‫ذﻳﻞ را ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟‬

‫اﻟﻒ() ‪f( A , B , C) = Σ( 1 , 3 , 5 , 6‬‬

‫ب() ‪f( A , B , C) = Σ( 0 , 2 , 4‬‬

‫ج() ‪f( A , B , C) = Σ( 3 , 1 , 5‬‬

‫د()‪f( A , B , C) = Σ( 0 , 1‬‬

‫‪-79‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻋﺪد دودوﻳﻲ ‪ 16‬ﺑﻴﺘﻲ در ﻣﺒﻨﺎي ده ﻛﺪام اﺳﺖ؟‬

‫‪2ˆ16‬‬ ‫ب(‪– 1‬‬ ‫‪2ˆ16‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫‪2ˆ15‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1‬‬ ‫د(‬ ‫‪2ˆ15‬‬ ‫ج(‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪338‬‬

‫‪ -80‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ داراي ﺳﻪ ورودي وﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺮوﺟﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻳﻚ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ دو ورودي از ﺳﻪ ورودي ﻳﻚ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ﺧﺮوﺟﻲ ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﻣﻮارد ذﻳﻞ‬
‫اﺳﺖ؟‬

‫ب() ‪Σ( 3 , 5 , 6‬‬ ‫اﻟﻒ() ‪Σ( 3 , 5 , 7‬‬

‫د() ‪Σ( 3 , 6‬‬ ‫ج() ‪Σ( 5 , 7‬‬

‫‪ -81‬ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﻣﻮارد ذﻳﻞ در ﻣﻮرد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻴﮕﻨﺎﻟﻬﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ؟‬

‫اﻟﻒ( در ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ 4‬ﺳﻴﮕﻨﺎل زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ‪ 4‬ﺑﻴﺘﻲ‬
‫اﺣﺘﻴﺎج اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻴﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺳﻴﮕﻨﺎل زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه‬ ‫‪4‬‬ ‫ب( در ﺷﻤﺎرﻧﺪه دﻳﻜﺪر ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫دﻳﻜﺪر ‪ 2×4‬اﺣﺘﻴﺎج اﺳﺖ‪.‬‬

‫ج( در ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ 8‬ﺳﻴﮕﻨﺎل زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ﺑﺎ ‪ 3‬ﺑﻴﺖ‬
‫اﺣﺘﻴﺎج اﺳﺖ‪.‬‬

‫د( در ﺷﻤﺎرﻧﺪه دﻳﻜﺪر ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ 8‬ﺳﻴﮕﻨﺎل زﻣﺎﻧﻲ اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ‪ 3‬ﺑﻴﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ‬
‫دﻳﻜﺪر ‪ 3×8‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -82‬ﻋﺪد ‪ 1010.011‬در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 2‬ﻣﻌﺎدل ﭼﻪ ﻋﺪدي در ﻣﺒﻨﺎي ‪ 10‬اﺳﺖ؟‬

‫‪10.5‬‬ ‫ب(‬ ‫‪10.375‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫‪6.8‬‬ ‫د(‬ ‫‪10.3‬‬ ‫ج(‬

‫‪-83‬ﻛﺪاﻣﻴﻚ از رواﺑﻂ ذﻳﻞ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ؟‬

‫ب(´‪x´⊕ y = x ⊕ y‬‬ ‫´)‪x ⊕ y´ = (x ⊕ y‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫د(´)‪(x´⊕ y) = (x ⊕ y‬‬ ‫ج(´)‪x´⊕ y´ = (x ⊕ y‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪339‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺌﻮاﻻت ﺧﻮد آزﻣﺎﻳﻲ‬

‫‪ -84‬ﻛﺪام ﻧﺎﻣﺴﺎوي زﻳﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺮط وﺟﻮد ﻳﻚ ﻛﺪ ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻛﻨﻨﺪه ﻳﻚ ﺑﻴﺖ‬
‫ﺑﻴﺘﻲ و ‪ k‬ﺑﻴﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ ﺣﺮوف ﻣﻲ ﺷﻮد(‪.‬‬ ‫)ﺣﺮوف‪m‬‬ ‫ﻏﻠﻂ در ﻫﺮ ﺣﺮف داﻧﺴﺖ‬

‫‪m ≤2ˆk‬‬ ‫ب( ‪+ k‬‬ ‫‪m≤ 2ˆk‬‬ ‫اﻟﻒ( ‪– k – 1‬‬

‫‪m‬‬ ‫د(‪– k≤ 1‬‬ ‫‪m‬‬ ‫ج( ‪– 1≤ 2ˆk + k‬‬

‫‪ -85‬ﺟﺪول ﺷﻜﻞ روﺑﺮو‬

‫‪D3‬‬ ‫‪D2‬‬ ‫‪D1‬‬ ‫‪D0‬‬ ‫‪A1‬‬ ‫‪A0‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫اﻟﻒ( ﺟﺪول دﻳﻜﺪر اﺳﺖ‬

‫ب( ﺟﺪول اﻳﻨﻜﺪر اﺳﺖ ﺑﺎ اوﻟﻮﻳﺖ‬

‫ج( ﺟﺪول دﻳﻜﺪر اوﻟﻮﻳﺖدار‬

‫د( ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه دو ﻋﺪد دو ﺑﻴﺘﻲ اﺳﺖ‬

‫‪ -86‬ﺟﺪول ﺷﻜﻞ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﺪام ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫)‪Q(t + ∆t‬‬ ‫)‪Q(t‬‬ ‫‪X‬‬ ‫ورودي‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫ب( ‪ JK‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫اﻟﻒ(‪ RS‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬

‫د( ‪ D‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬ ‫ج( ‪ T‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪340‬‬

‫‪-87‬از ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻴﻨﺘﺮم ﻫﺎي ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﺮد؟‬

‫ب( دﻳﻜﺪر‬ ‫اﻟﻒ( ﻣﺎﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺘﺮ‬

‫د( ﻣﺎﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺘﺮ ودﻳﻜﺪر‬ ‫ج( اﻳﻨﻜﺪر‬

‫ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ در ﺟﺎي ﺧﺎﻟﻲ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﺎﻳﺪ در ﺟﺪول‬ ‫‪JK‬‬ ‫‪ -88‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮه ﻛﺎر‬
‫ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫‪J‬‬ ‫‪K‬‬ ‫)‪Q (t+∆t‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫)‪Q(t‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫?‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫?‬

‫)‪Q´(t‬‬ ‫ب( ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 1‬و‬ ‫‪Q‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 1‬و‬

‫د( ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 1‬و ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ‬ ‫)‪Q´(t‬‬ ‫ج( ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 0‬و‬

‫‪-89‬ﺗﺮﻳﮕﺮ ﻧﻤﻮدن )‪ ( Triggering‬ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼﭘﻬﺎ ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬

‫ب( ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﺧﺮوﺟﻲ‬ ‫اﻟﻒ( ﺗﻐﻴﻴﺮات در ورودي‬

‫د( ﻫﻤﻪ ﻣﻮارد‬ ‫ج( ﺳﻨﻜﺮون ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ‬

‫ﺗﺎﺑﻊ ورودي ﺑﻪ ﻓﻠﻴﭗ‬ ‫‪T‬‬ ‫‪ -90‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺪول زﻳﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻧﻮع‬
‫ﻓﻼپ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﺪ ‪.‬‬
‫)‪Q (t‬‬ ‫)ورودي( ‪X‬‬ ‫)‪Q (t+1‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪341‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺌﻮاﻻت ﺧﻮد آزﻣﺎﻳﻲ‬

‫‪T(Q , X) = 1‬‬ ‫ب(‬ ‫)‪T(Q , X) = Σ (2 , 3‬‬ ‫اﻟﻒ(‬

‫)‪T(Q , X) = Σ(0 , 1 , 3‬‬ ‫د(‬ ‫)‪T(Q , X) = Σ(0 , 3‬‬ ‫ج(‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪342‬‬

‫ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫‪ -4‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -3‬ب‬ ‫‪ -2‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -1‬ب‬
‫‪ -8‬ج‬ ‫‪ -7‬د‬ ‫‪ -6‬ج‬ ‫‪ -5‬د‬
‫‪ -12‬ب‬ ‫‪ -11‬د‬ ‫‪ -10‬ب‬ ‫‪ -9‬اﻟﻒ‬
‫‪ -16‬د‬ ‫‪ -15‬ب‬ ‫‪ -14‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -13‬ج‬
‫‪ -20‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -19‬د‬ ‫‪ -18‬ج‬ ‫‪ -17‬ب‬
‫‪ -24‬ب‬ ‫‪ -23‬ج‬ ‫‪ -22‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -21‬د‬
‫‪ -28‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -27‬ب‬ ‫‪ -26‬ج‬ ‫‪ -25‬اﻟﻒ‬
‫‪ -32‬ب‬ ‫‪ -31‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -30‬ج‬ ‫‪ -29‬د‬
‫‪ -36‬ج‬ ‫‪ -35‬د‬ ‫‪ -34‬ج‬ ‫‪ -33‬اﻟﻒ‬
‫‪ -40‬ب‬ ‫‪ -39‬د‬ ‫‪ -38‬د‬ ‫‪ -37‬اﻟﻒ‬
‫‪ -44‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -43‬ب‬ ‫‪ -42‬د‬ ‫‪ -41‬ج‬
‫‪ -48‬ب‬ ‫‪ -47‬ج‬ ‫‪ -46‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -45‬اﻟﻒ‬
‫‪ -52‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -51‬ب‬ ‫‪ -50‬د‬ ‫‪ -49‬اﻟﻒ‬
‫‪ -56‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -55‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -54‬د‬ ‫‪ -53‬د‬
‫‪ -60‬ج‬ ‫‪ -59‬ج‬ ‫‪ -58‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -57‬د‬
‫‪ -64‬ج‬ ‫‪ -63‬د‬ ‫‪ -62‬ج‬ ‫‪ -61‬اﻟﻒ‬
‫‪ -68‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -67‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -66‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -65‬ب‬
‫‪ -72‬د‬ ‫‪ -71‬ج‬ ‫‪ -70‬ب‬ ‫‪ -69‬اﻟﻒ‬
‫‪ -76‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -75‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -74‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -73‬اﻟﻒ‬
‫‪ - 80‬ب‬ ‫‪ -79‬ب‬ ‫‪ -78‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -77‬د‬
‫‪ -84‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -83‬ج‬ ‫‪ -82‬اﻟﻒ‬ ‫‪ -81‬ج‬
‫‪ -88‬د‬ ‫‪ -87‬د‬ ‫‪ - 86‬د‬ ‫‪ -85‬ج‬
‫‪ -90‬ج‬ ‫‪ -89‬د‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪343‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺌﻮاﻻت ﺧﻮد آزﻣﺎﻳﻲ‬

‫ﺳﻮاﻻت ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ‬

‫‪ -1‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻮﻟﻲ زﻳﺮ را ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﻨﻨﺪه )‪ 8 ×1( multiplexer‬ﭘﻴﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫)‪F(A,B,C,D)= Σ(0,1,4,5,7,10,11,15‬‬

‫را‬ ‫ﺑﺎﻳﺮي‪ 000‬ﺗﺎ‪110‬‬ ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه اي ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ اﻋﺪاد‬ ‫‪T‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ﻫﺎي ﻧﻮع‬
‫ﺷﻤﺎرش ﻧﻤﻮده و دوﺑﺎره ﺑﻪ ‪ 000‬ﺑﺮﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻫﺎ و ﺣﺎﻻت ﺑﻲاﻫﻤﻴﺖ‬ ‫‪d‬‬ ‫‪ -3‬ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻨﻄﻘﻲ ‪ f‬و‬
‫ﻳﻚ ﻣﺪار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪار را ﻃﻮري ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ﺑﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﻳﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ب( ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)‪f(A , B , C , D) =Σ (1 , 2 , 5 , 6 , 7, 13 , 15‬‬
‫)‪d(A , B , C , D) =Σ (0 , 10 ,12‬‬

‫را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ‬ ‫)‪F(w , x, y , z) =Σ (1 , 3 , 6 , 7 , 8, 11 , 13 , 15‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﺪار ﺗﺎﺑﻊ‬

‫ﺗﺴﻬﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪه ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﺮده و اﺗﺼﺎﻻت آﻧﺮا ﺑﺎ رﺳﻢ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻠﻲ ﻣﺪار ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺎ‬ ‫‪FF‬‬ ‫ﻣﮕﺎﻫﺮﺗﺰ اﺳﺖ و ﻛﻠﻴﻪ‬ ‫‪120‬‬ ‫ﺑﻴﺘﻲ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ -5‬ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ورودي ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﻤﺰﻣﺎن‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻜﻮن ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﺧﺮوﺟﻲ آﻧﺮا ﺣﺴﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ب( ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎرﻧﺪه را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪ D-FF‬رﺳﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ج( اﻳﻦ ﺷﻤﺎرﻧﺪه اﻋﺪاد ﻓﺮد ﺻﻌﻮدي ﺗﻚ رﻗﻤﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺪار آن را ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ -6‬ﺗﺴﻬﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪه ﺗﺎﺑﻊ زﻳﺮ را ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻛﺮده و ﺑﻠﻮك دﻳﺎﮔﺮام آﻧﺮا رﺳﻢ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫)‪F(w , x, y , z) =Σ (0 , 3 , 4 , 8 , 9 , 12 , 15‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪344‬‬

‫در‬ ‫‪FF‬‬ ‫ﻣﮕﺎﻫﺮﺗﺰ اﺳﺖ و ﻛﻠﻴﺪ‬ ‫‪180‬‬ ‫ﺑﻴﺘﻲ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ -7‬ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ورودي ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﻫﻤﺰﻣﺎن‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻜﻮن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﺧﺮوﺟﻲ آﻧﺮا ﺑﻪدﺳﺖ آورﻳﺪ‪.‬‬

‫ب( ﺑﻠﻮك دﻳﺎﮔﺮام اﻳﻦ ﺷﻤﺎرﻧﺪه را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ‪ D-FF‬رﺳﻢ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬

‫ج( ﻣﺪار ﺷﻤﺎرﻧﺪه را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﻋﺪاد ﻓﺮد ﺻﻌﻮدي ﺗﻚ رﻗﻤﻲ را‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -8‬ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻋﺪد ‪ 2‬ﺑﻴﺘﻲ را ﺑﻪ ﺗﻮان ‪ 2‬ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -9‬ﻣﺪار ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻮازن ﺳﻪ ﺑﻴﺘﻲ را ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪) .‬ﺧﺮوﺟﻲ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻳﻚ ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺖﻫﺎي ﻳﻚ زوج ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬

‫‪ -10‬ﺷﻤﺎرﻧﺪه اي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ T‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺮي زﻳﺮ را ﺑﺸﻤﺎرد‪.‬‬

‫‪0 → 1→ 2→3→ 5→ 7→0‬‬

‫‪ -11‬ﺗﺎﺑﻊ زﻳﺮ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫) ‪f(a , b, c , d) =Σ (0 , 1 , 3 , 4 , 8 , 9 , 15‬‬

‫‪ -12‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ورودي و ﺳﻪ ﺧﺮوﺟﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮرﻳﻜﻪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻣﺠﻤﻮع ارﻗﺎم ورودي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ورودي ‪ 1011‬ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺎﻳﺪ ‪ 011‬ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﻣﺠﻤﻮع‬
‫ارﻗﺎم ورودي ‪ 3‬اﺳﺖ ) ‪(1+0+1+1=3‬‬

‫‪ -13‬ﺑﻠﻮك دﻳﺎﮔﺮاﻣﻲ رﺳﻢ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﻚ دﻳﻜﺪر ‪ 4*16‬را ﺑﺎ‬
‫ﻛﻪ داراي ورودي ﺗﻮاﻧﺎﺳﺎز ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ )ﺑﻠﻮك دﻳﺎﮔﺮام را ﺑﺎ رﺳﻢ‬ ‫‪3*8‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از دو دﻳﻜﺪر‬
‫ﻛﻠﻴﻪ ورودﻳﻬﺎ و ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪(.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
‫‪345‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺌﻮاﻻت ﺧﻮد آزﻣﺎﻳﻲ‬

‫‪ -14‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮﻟﺘﻲﭘﻠﻜﺴﺮ ﺗﺎﺑﻊ ) ‪ F( A , B , C) = ∏( 0 , 2 , 3 , 6‬را ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي‬

‫ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ؟‬

‫‪BCD‬‬ ‫‪-15‬ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻤﺎم ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪهﻫﺎ ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺪ‬
‫را ﺑﻪ ﻛﺪ اﻓﺰوﻧﻲ ‪ 3‬ﻣﻌﺎدل آن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -16‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺎوي ﺑﻮدن دو ﻋﺪد دو ﺑﻴﺘﻲ را ﭼﻚ ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺪار داراي ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮرﻳﻜﻪ اﮔﺮ دو ﻋﺪد ورودي ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺧﺮوﺟﻲ ﻳﻚ‬
‫اﺳﺖ و اﮔﺮ دو ﻋﺪد ورودي ﻧﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪) .‬اراﺋﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫ﭘﺲ از ﺳﺎدهﺳﺎزي و رﺳﻢ ﻣﺪار و اراﺋﻪ ﺟﺪول درﺳﺘﻲ ﻣﺪار اﻟﺰاﻣﻲ اﺳﺖ(‬

‫‪x‬‬ ‫‪ -17‬ﻳﻚ ﻣﺪار ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دو ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ T‬ﺑﻪ ﻧﺎم ‪ A‬و ‪ B‬و ﻳﻚ ورودي‬
‫اﺳﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺪار ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ )ﻳﻌﻨﻲ در ﻫﺮ‬ ‫‪x = 0‬‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ وﻗﺘﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺪار ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ‬ ‫‪x=1‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد( و اﮔﺮ‬
‫و ‪ 10‬و ‪ 11‬رﻓﺘﻪ و اﻳﻦ ﺳﺮي ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ 00‬و‪01‬‬ ‫ﺣﺎﻻت‬

‫‪ -18‬ﻣﺪار ﻳﻚ ﺷﻴﻔﺖ رﺟﻴﺴﺘﺮ ‪ 4‬ﺑﻴﺘﻲ دو ﺟﻬﺘﻪ ﺑﺎ اﻣﻜﺎن ﺑﺎر ﺷﺪن ﻣﻮازي را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺧﻄﻮط‬ ‫) ‪S0S1‬‬ ‫ﺑﺴﺎزﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮرﻳﻜﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد آن ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪D‬‬ ‫از ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻫﺴﺘﻨﺪ(‬

‫‪ S0S1 = 00‬ﺑﻼ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬

‫‪ S0S1 = 01‬ﺷﻴﻔﺖ ﺑﻪ راﺳﺖ‬

‫‪ S0S1 = 10‬ﺷﻴﻔﺖ ﺑﻪ ﭼﭗ‬

‫‪ S0S1 = 11‬ﺑﺎر ﻛﺮدن ﻣﻮازي‬

‫‪ -19‬ﻳﻚ دﻳﻜﺪر ﻛﺪ ﺳﻪ اﻓﺰوﻧﻲ )‪ ( EXCESS -3‬ﺑﻪ ‪ BCD‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫) ‪F( A , B , C) = Σ( 3 , 4 , 6 , 7‬‬ ‫‪ -20‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ F‬را‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪346‬‬

‫اﻟﻒ( ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺟﺪول ﻛﺎرﻧﻮ ﺳﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ب( ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻳﻜﺪر ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫ج( ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺎﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺘﺮ ﭘﻴﺎده ﺳﺎزي ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ -21‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ زﻳﺮ را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪ .‬ﻳﻚ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ داراي دو ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ X2,X1‬و ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺧﺮوﺟﻲ ‪ Z‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ X1‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﺒﺎر‬
‫از ﺻﻔﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ و از ﻳﻚ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ و‬ ‫‪X2‬‬ ‫از ﺻﻔﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ و از ﻳﻚ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ و‬
‫از ﺻﻔﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد اﮔﺮ‬ ‫‪Z‬‬ ‫دوﺑﺎره از ﺻﻔﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت‬
‫‪Z‬‬ ‫از ﺻﻔﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ رﺳﻴﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ از ﻳﻚ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ آﻧﻮﻗﺖ‬ ‫‪X2‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪-22‬ﻳﻚ ﺷﻤﺎرﺷﮕﺮ ﺳﻪ ﺑﻴﺘﻲ ‪ BCD‬ﺑﺎ ﻓﻠﻴﭗ ﻓﻼپ ‪ j k‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻴﺘﻲ ﻣﺪاري ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ ﭘﺎﻟﺲ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪ -23‬ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﺷﻴﻔﺖ دﻫﻨﺪه‬
‫ﻓﻘﻂ ﻳﻜﻲ از ﺧﺮوﺟﻲ ﻫﺎي آن ﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫واژه ﻧﺎﻣﻪ‬

‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 348

case sensitive ‫ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬ A

central processing ‫واﺣﺪ ﭘﺮدازش‬ algorithmic state ‫ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻟﮕﻮرﻳﺘﻤﻲ‬

unit machine (ASM)
‫ﻣﺮﻛﺰي‬ American ‫ﻛﺪ دودوﻳﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
check bit ‫ﺑﻴﺖ ﺗﺴﺖ‬ standard code for
information ‫ﺑﺮاي ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي اﻟﻔﺒﺎ‬
chip interchange
‫ﺗﺮاﺷﻪ‬ ‫ﻋﺪدي اﺳﻜﻲ‬
application ‫ﻣﺪارات ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺧﺎص‬
chip select ‫اﻧﺘﺨﺎﺑﮕﺮ ﺗﺮاﺷﻪ‬ standard IC
application ‫ﻛﺎرﺑﺮد ﺧﺎص‬
circuit description ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺪار‬ specific
module
associative ‫اﺻﻞ ﺷﺮﻛﺖ ﭘﺬﻳﺮي‬
Clear ‫ورودي ﭘﺎك‬
asynchronous ‫ﻏﻴﺮﻫﻤﺰﻣﺎن‬
clock generator ‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬
‫ﺳﺎﻋﺖ دار‬
closure ‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن‬ B
communication ‫ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬
control characters behavioral ‫ﻣﺪﻟﺴﺎزي رﻓﺘﺎري‬
‫ﺗﺒﺎدل اﻃﻼﻋﺎت‬ modeling
binary coded ‫ﻛﺪ دﻫﺪﻫﻲ ﺑﻪ دودوﻳﻲ‬
commutative ‫اﺻﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ‬ decimal
binary coded ‫دﻫﺪﻫﻲ ﻛﺪ ﺷﺪه ﺑﻪ‬
complex ‫وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬ decimal
programmable logic ‫دودوﻳﻲ‬
device ‫ﭘﺬﻳﺮ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬
bitwise ‫ﻋﻤﻞ ﺑﻴﺘﻲ‬
composite map ‫ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺮﻛﺐ‬
blocking ‫ﺑﻠﻮﻛﻲ‬
computer aided ‫ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ‬
design
‫ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ‬ bottom- up ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ‬
concatenation ‫ﻋﻤﻠﮕﺮ ادﻏﺎم‬

consensus theorem ‫ﺗﺌﻮري وﻓﺎق‬

C
continuous state ‫ﻣﺪل ﺳﺎزي روﻧﺪه‬
assignment canonical ‫ﻣﺘﻌﺎرف‬
‫داده‬
count- down counter carriage return ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﻮرد‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎر‬

critical race carry ‫ﻧﻘﻠﻲ‬

‫رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺤﺮاﻧﻲ‬

www.txt.ir
349 ‫واژه ﻧﺎﻣﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ‬

excess-3 3-‫ﻛﺪاﻓﺰوﻧﻲ‬ cut-and-try ‫ﺳﻌﻲ و ﻛﺎﻫﺶ‬

excitation table ‫ﺟﺪول ﺗﺤﺮﻳﻚ‬ cycle ‫ ﺳﻴﻜﻞ‬-‫ﭼﺮﺧﻪ‬

F D

fan in ‫ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ورودي‬ data path ‫ﻣﺴﻴﺮ داده‬

fan out ‫ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ﺧﺮوﺟﻲ‬ de multiplexer ‫دي ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ‬

field programmable ‫آراﻳﻪ ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬ decoder ‫ دﻳﻜﺪر‬- ‫رﻣﺰ ﮔﺸﺎ‬

gate array
‫ﭘﺬﻳﺮ ﻣﻮردي‬ delay propagation ‫ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻧﺘﺸﺎر‬
file separator ‫ﺟﺪاﺳﺎز ﻓﺎﻳﻞ‬
digital versatile disk ‫دﻳﺴﻚ ﭼﻨﺪﻛﺎره‬
finite state machine ‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺘﻨﺎﻫﻲ‬
‫دﻳﺠﻴﺘﺎل‬
flow table ‫ﺟﺪول روﻧﺪ‬ direct set ‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬

format effector ‫اﻓﻜﺘﻮر ﻫﺎي ﻓﻮرﻣﺖ‬ direct reset ‫ﺑﺎز ﻧﺸﺎن ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬

free-running clock ‫ﺳﺎﻋﺖ آزادﮔﺮد‬ distributive low ‫اﺻﻞ ﺗﻮزﻳﻊ ﭘﺬﻳﺮي‬

full adder ‫ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ‬

full-custom IC ‫ﺳﻔﺎرﺷﻲ‬IC E

fundamental mode ‫ﻋﻤﻠﻴﺎت اﺳﺎﺳﻲ‬ edge qualifier ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻟﺒﻪ‬

operation
enable ‫ﻓﻌﺎل‬

G encoder ‫ اﻧﻜﺪر‬- ‫رﻣﺰ ﮔﺬار‬

Gate ‫ﮔﻴﺖ‬ end around carry ‫ﻧﻘﻠﻲ ﭼﺮﺧﺸﻲ‬

end carry ‫ﻧﻘﻠﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ‬

H end of text ‫ﺧﺘﻢ ﻣﺘﻦ‬

half adder ‫ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬ essential prime ‫ﻣﻮﺟﺐ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ‬
implicant
hardware description ‫اﺳﺎﺳﻲ‬
‫زﺑﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﺨﺖ‬
language

www.txt.ir
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ 350

Master ‫ﺣﺎﻛﻢ‬ ‫اﻓﺰاري‬

medium scale ‫ﻓﺸﺮدﮔﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ hardware design ‫زﺑﺎن ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﺨﺖ‬

language
merging ‫اﻓﺰار‬
‫ادﻏﺎم‬
hierarchical ‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ‬
mixed notation ‫ﻋﻼﺋﻢ ﻣﺨﻠﻮط‬ description
high impedance ‫اﻣﭙﺪاﻧﺲ ﺑﺎﻻ‬
module ‫ﻣﺎژول– ﻗﻄﻌﻪ‬
hold time ‫زﻣﺎن ﻧﮕﻬﺪاري‬
‫ﻧﺮم اﻓﺰاري ﻳﺎ‬
‫ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري‬ horizontal tabulation ‫ﺟﺪول ﺑﻨﺪي اﻓﻘﻲ‬
Modulus ‫ ﻋﻤﻠﻲ‬:‫ﻣﺪوﻟﻮس‬
‫رﻳﺎﺿﻲ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ آن‬
I
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻳﻚ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫اﺳﺖ‬ identity element ‫ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻨﺎﺳﻪ‬
multiplexer ‫ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ‬ implication table ‫ﺟﺪول اﻳﺠﺎب‬

incompletely ‫ﺗﺎﺑﻊ ﻏﻴﺮ ﻛﺎﻣﻞ‬

specified function
N
information ‫ﺟﺪاﺳﺎزي اﻃﻼﻋﺎت‬
separator
negative ‫ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻨﻔﻲ‬
acknowledge instantiation ‫ذﻛﺮ‬
noise margin ‫ﺣﺪ ﭘﺎرازﻳﺖ‬ inverse ‫ﻣﻌﻜﻮس‬
non critical race ‫رﻗﺎﺑﺖ ﻏﻴﺮ ﺑﺤﺮاﻧﻲ‬

non-blocking ‫ﻏﻴﺮﺑﻠﻮﻛﻲ‬ L
not connected ‫ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺼﻞ‬ large scale ‫ﻓﺸﺮدﮔﻲ زﻳﺎد‬

logic programmable ‫ﻣﻨﻄﻖ آراﻳﻪ اي‬

array
O ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﺬﻳﺮ‬
look a head carry ‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻘﻠﻲ‬
overflow ‫ﺳﺮرﻳﺰ‬

M
P

www.txt.ir
351 ‫واژه ﻧﺎﻣﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ‬

row address strobe ‫آﮔﺎه ﮔﺮ آدرس ﺳﻄﺮ‬ parity ‫ﺗﻮازن‬

parity check ‫ﺗﺴﺖ ﺗﻮازن‬

S power dissipation ‫ﺗﻮان ﻣﺼﺮﻓﻲ‬

Schematic ‫ﻧﻤﻮدار ﺗﺼﻮﻳﺮي‬ preset ‫ﭘﻴﺶ ﺗﻨﻈﻴﻢ‬

schematic ‫ﺿﺒﻂ ﺗﺼﻮﻳﺮي‬ prime implicant ‫ﻣﻮﺟﺐ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ‬

capture
selector ‫اﻧﺘﺨﺎﺑﮕﺮ‬ primitive gate ‫ﮔﻴﺖ اﺻﻠﻲ‬

self complement ‫ﻛﺪﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﺘﻤﻢ‬ procedural state ‫ﺗﺨﺼﻴﺺ اﺟﺮاﻳﻲ‬

assignment
sequence register ‫ﺛﺒﺎت ﺗﻮاﻟﻲ‬ processor ‫ﭘﺮدازﺷﮕﺮ‬

Sequential (or ‫وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﺬﻳﺮ‬ programmable logic ‫آراﻳﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
simple) array
programmable ‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮ‬
logic device programmable logic
set ‫وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﺪن‬ device
‫ﭘﺬﻳﺮ‬
settling time ‫زﻣﺎن ﻧﺸﺴﺖ‬

setup time ‫زﻣﺎن ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ‬ R

signed ‫ﻣﺘﻤﻤﻌﻼﻣﺖ دارﻣﻨﻔﻲ‬ race condition ‫وﺿﻌﻴﺖ رﻗﺎﺑﺘﻲ‬

complement
system
signed- ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ‬ radix ‫ﻣﻤﻴﺰ‬
magnitude
system ‫ﻣﻘﺪارﻋﻼﻣﺖ دارﻣﻨﻔﻲ‬ random access ‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ‬
simulation memory
‫ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي‬ ‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ‬
slave ‫ﺗﺎﺑﻊ‬ read only memory ‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻓﻘﻂ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﻲ‬
small scale ‫ﻓﺸﺮدﮔﻲ ﻛﻢ‬
integration record separator ‫ﺟﺪاﺳﺎز رﻛﻮرد‬
start of text ‫ﺷﺮوع ﻣﺘﻦ‬
register level transfer ‫ﺳﻄﺢ اﻧﺘﻘﺎل ﺛﺒﺎﺗﻲ‬
state ‫ﺣﺎﻟﺖ‬
register transfer level ‫ﺳﻄﺢ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻴﻦ‬
stimulus module ‫ﻣﺎژول ﻣﺤﺮك‬ ‫ﺛﺒﺎﺗﻲ‬
stray capacitance Reset ‫ﺑﺎز ﻧﺸﺎﻧﻲ‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ ﭘﺎرازﻳﺘﻲ‬

www.txt.ir
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ 352

‫ﻛﺎرﺑﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد‬ structural ‫ﻣﺪل ﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬

modeling
user-defined ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬ structural ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﺎﺧﺘﺎري‬
description
‫ﻛﺎرﺑﺮ‬ switch-level ‫ﻣﺪل ﺳﺎزي ﺳﻄﺢ ﺳﻮﺋﻴﭻ‬
V modeling
switch-tail ring ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي دﻧﺒﺎﻟﻪ‬
Valid ‫ﻣﻌﺘﺒﺮ‬ counter
‫ﭼﺮﺧﺎن‬
Vector ‫ﺑﺮدار‬ synchronization ‫ﻫﻤﮕﺎم ﺳﺎزي‬

vendor-specific ‫ﻣﺨﺘﺺ ﻓﺮوﺷﻨﺪه‬ synchronous ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن‬

very large scale ‫ﻓﺸﺮدﮔﻲ ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد‬ synthesis ‫ ادﻏﺎم‬- ‫ﺳﻨﺘﺮ – ﺗﺮﻛﻴﺐ‬

W T

Wire ‫ﺳﻴﻤﻲ‬ target output ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻘﺼﺪ ﻳﺎ ﻫﺪف‬

wire Less ‫ﺑﻲ ﺳﻴﻢ‬ task ‫ﺗﻜﻠﻴﻒ‬

test bench ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺴﺖ‬

time units ‫واﺣﺪﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ‬

toggle ‫دﮔﺮ وﺿﻊ‬

top-down ‫ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ‬

total state ‫ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻠﻲ‬

transition table ‫ﺟﺪول ﮔﺬر‬

transparent ‫ﺷﻔﺎف‬

tri-state(three- ‫ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ‬

state)

user defined ‫ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬

primitives

www.txt.ir
 ‫‪353‬‬

‫واژه ﻧﺎﻣﻪ‬

‫ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ 354

‫ﺑﻲ ﺳﻴﻢ‬
wire Less ‫اﻟﻒ‬
field ‫آراﻳﻪ ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﺬﻳﺮ‬
‫ﺑﻴﺖ ﺗﺴﺖ‬
check bit programmable
‫ﻣﻮردي‬
gate array
‫پ‬ programmable
‫آراﻳﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﺬﻳﺮ‬
logic array
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ‬ row address
bottom- up ‫آﮔﺎه ﮔﺮ آدرس ﺳﻄﺮ‬
count- down strobe
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻤﺎر‬
counter ‫آي ﺳﻲ ﺳﻔﺎرﺷﻲ‬
full-custom IC
‫ﭘﺮدازﺷﮕﺮ‬
processor ‫ادﻏﺎم‬
merging
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻘﻠﻲ‬
look a head carry ‫اﺻﻞ ﺗﻮزﻳﻊ ﭘﺬﻳﺮي‬
distributive low
‫ﭘﻴﺶ ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
preset ‫اﺻﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ‬
commutative
‫ت‬
‫اﺻﻞ ﺷﺮﻛﺖ ﭘﺬﻳﺮي‬
associative
consensus
‫ﺗﺌﻮري وﻓﺎق‬
theorem ‫اﻓﻜﺘﻮر ﻫﺎي ﻓﻮرﻣﺖ‬
format effector
‫ﺗﺎﺑﻊ‬
slave ‫اﻣﭙﺪاﻧﺲ ﺑﺎﻻ‬
high impedance
incompletely
‫ﺗﺎﺑﻊ ﻏﻴﺮ ﻛﺎﻣﻞ‬
specified function ‫اﻧﺘﺨﺎﺑﮕﺮ‬
selector
delay
‫ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻧﺘﺸﺎر‬
propagation ‫اﻧﺘﺨﺎﺑﮕﺮ ﺗﺮاﺷﻪ‬
chip select
procedural state
‫ﺗﺨﺼﻴﺺ اﺟﺮاﻳﻲ‬
assignment ‫ب‬
‫ﺗﺮاﺷﻪ‬
chip ‫ﺑﺎز ﻧﺸﺎن ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
direct reset
‫ﺗﺴﺖ ﺗﻮازن‬
parity check ‫ﺑﺎز ﻧﺸﺎﻧﻲ‬
negative reset
‫ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻨﻔﻲ‬
acknowledge ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﻮرد‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬ carriage return

‫ﻛﺎرﺑﺮ‬ ‫ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ‬

user-defined top-down

‫ﺗﻜﻠﻴﻒ‬ ‫ﺑﺮدار‬
task vector

‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺴﺖ‬

direct set test bench

‫ﺗﻮازن‬ ‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن‬

parity closure

‫ﺗﻮان ﻣﺼﺮﻓﻲ‬ ‫ﺑﻠﻮﻛﻲ‬

power dissipation blocking

www.txt.ir
355 ‫واژه ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬

structural
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻠﻲ‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﺎﺧﺘﺎري‬
total state description
finite state circuit
machine
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺘﻨﺎﻫﻲ‬ description
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺪار‬
module
‫ﺣﺪ ﭘﺎرازﻳﺖ‬
noise margin
‫ث‬
‫ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬
case sensitive
‫ﺛﺒﺎت‬
register
‫خ‬
‫ﺛﺒﺎت ﺗﻮاﻟﻲ‬
sequence register
‫ﺧﺘﻢ ﻣﺘﻦ‬
end of text
‫ج‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻘﺼﺪ ﻳﺎ ﻫﺪف‬
target output
‫ﺟﺪاﺳﺎز رﻛﻮرد‬
record separator
‫د‬
‫ﺟﺪاﺳﺎز ﻓﺎﻳﻞ‬
file separator
toggle
‫دﮔﺮ وﺿﻊ‬ information
‫ﺟﺪاﺳﺎزي اﻃﻼﻋﺎت‬
‫دﻫﺪﻫﻲ ﻛﺪ ﺷﺪه ﺑﻪ‬ separator
binary coded
‫دودوﻳﻲ‬ ‫ﺟﺪول اﻳﺠﺎب‬
decimal implication table
horizontal
‫دي ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴ ﺮ‬ ‫ﺟﺪول ﺑﻨﺪي اﻓﻘﻲ‬
de multiplexer tabulation
digital versatile
‫دﻳﺴﻚ ﭼﻨﺪﻛﺎره دﻳﺠﻴﺘﺎل‬ ‫ﺟﺪول ﺗﺤﺮﻳﻚ‬
disk excitation table

‫ﺟﺪول روﻧﺪ‬
‫ذ‬ flow table
‫ذﻛﺮ ﻛﺮدن – ﺗﻮﺿﻴﺢ دادن‬ ‫ﺟﺪول ﮔﺬر‬
transition table
‫– ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
instantiation
‫ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ‬
full adder
‫ر‬
‫چ‬
‫رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺤﺮاﻧﻲ‬
critical race
‫ ﺳﻴﻜﻞ‬-‫ﭼﺮﺧﻪ‬
cycle
‫رﻗﺎﺑﺖ ﻏﻴﺮ ﺑﺤﺮاﻧﻲ‬
non critical race
‫ح‬
‫ اﻧﻜﺪر‬- ‫رﻣﺰ ﮔﺬار‬
encoder random access
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺗﺼﺎدﻓﻲ‬
memory
‫ دﻳﻜﺪر‬- ‫رﻣﺰ ﮔﺸﺎ‬
decoder read only
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﻮاﻧﺪﻧﻲ‬
memory
‫ز‬
‫ﺣﺎﻛﻢ‬
hardware ‫زﺑﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺳﺨﺖ‬ master
description
‫اﻓﺰاري‬
language state
‫ﺣﺎﻟﺖ‬

www.txt.ir
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ 356

hardware design
‫زﺑﺎن ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﺨﺖ اﻓﺰار‬
‫ط‬ language

‫زﻣﺎن ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ‬
design
‫ﻃﺮاﺣﻲ‬ setup time
computer aided ‫زﻣﺎن ﻧﺸﺴﺖ‬
design
‫ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ‬ settling time

‫زﻣﺎن ﻧﮕﻬﺪاري‬
‫ظ‬ hold time

‫ﻇﺮﻓﻴﺖ ﭘﺎرازﻳﺘﻲ‬ ‫س‬

stray capacitance
free-running
‫ﺳﺎﻋﺖ آزادﮔﺮد‬
‫ع‬ clock

‫ﺳﺮرﻳﺰ‬
mixed notation
‫ﻋﻼﺋﻢ ﻣﺨﻠﻮط‬ overflow
register transfer
‫ﺳﻄﺢ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻴﻦ ﺛﺒﺎﺗﻲ‬
bitwise
‫ﻋﻤﻞ ﺑﻴﺘﻲ‬ level
register level
‫ﺳﻄﺢ اﻧﺘﻘﺎل ﺛﺒﺎﺗﻲ‬
concatenation
‫ﻋﻤﻠﮕﺮ ادﻏﺎم‬ transfer
fundamental ‫ﺳﻌﻲ و ﻛﺎﻫﺶ‬
mode operation
‫ﻋﻤﻠﻴﺎت اﺳﺎﺳﻲ‬ cut-and-try
hierarchical
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ‬
identity element
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻨﺎﺳﻪ‬ description

‫ ادﻏﺎم‬- ‫ﺳﻨﺘﺮ – ﺗﺮﻛﻴﺐ‬

‫غ‬ synthesis
tri-state(three-
‫ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺼﻞ‬ state)
not connected
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻏﻴﺮﺑﻠﻮﻛﻲ‬ signed-magnitude
non-blocking system
‫ﻣﻘﺪارﻋﻼﻣﺖ دارﻣﻨﻔﻲ‬

‫ﻏﻴﺮﻫﻤﺰﻣﺎن‬
asynchronous wire
‫ﺳﻴﻤﻲ‬

‫ف‬ ‫ش‬

‫ﻓﺸﺮدﮔﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
medium scale simulation
‫ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي‬

‫ﻓﺸﺮدﮔﻲ ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد‬

very large scale start of text
‫ﺷﺮوع ﻣﺘﻦ‬

‫ﻓﺸﺮدﮔﻲ زﻳﺎد‬
large scale transparent
‫ﺷﻔﺎف‬
small scale ‫ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺣﻠﻘﻮي دﻧﺒﺎﻟﻪ‬
‫ﻓﺸﺮدﮔﻲ ﻛﻢ‬
integration switch-tail ring
‫ﭼﺮﺧﺎن‬
counter
‫ﻓﻌﺎل‬
enable
‫ض‬
‫ك‬
schematic
‫ﺿﺒﻂ ﺗﺼﻮﻳﺮي‬
capture

www.txt.ir
‫‪357‬‬ ‫واژه ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬

‫‪structural‬‬ ‫‪communication‬‬ ‫ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺒﺎدل‬

‫ﻣﺪل ﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬ ‫‪control‬‬
‫‪modeling‬‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت‬
‫‪switch-level‬‬ ‫‪characters‬‬
‫ﻣﺪل ﺳﺎزي ﺳﻄﺢ ﺳﻮﺋﻴﭻ‬ ‫‪application‬‬
‫‪modeling‬‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮد ﺧﺎص‬
‫‪behavioral‬‬ ‫‪specific‬‬
‫ﻣﺪﻟﺴﺎزي رﻓﺘﺎري‬ ‫ﻛﺪ دودوﻳﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي‬
‫‪modeling‬‬ ‫‪american‬‬
‫ﻣﺪوﻟﻮس ‪ :‬ﻋﻤﻠﻲ رﻳﺎﺿﻲ‬ ‫‪standard code for‬‬ ‫ﻛﺎراﻛﺘﺮﻫﺎي اﻟﻔﺒﺎ ﻋﺪدي‬
‫ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻳﻚ‬ ‫‪information‬‬
‫اﺳﻜﻲ‬
‫‪interchange‬‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ اﺳﺖ‬ ‫‪binary coded‬‬
‫‪modulus‬‬ ‫ﻛﺪ دﻫﺪﻫﻲ ﺑﻪ دودوﻳﻲ‬
‫‪decimal‬‬
‫ﻣﺴﻴﺮ داده‬
‫‪data path‬‬
‫ﻛﺪاﻓﺰوﻧﻲ‪3 -‬‬
‫‪excess_3‬‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ‬
‫‪valid‬‬
‫ﻛﺪﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﺘﻤﻢ‬
‫‪self complement‬‬
‫ﻣﻌﻜﻮس‬
‫‪inverse‬‬
‫گ‬
‫ﻣﻤﻴﺰ‬
‫‪radix‬‬
‫‪logic‬‬ ‫‪gate‬‬
‫ﮔﻴﺖ‬
‫‪programmable‬‬
‫ﻣﻨﻄﻖ آراﻳﻪ اي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﺬﻳﺮ‬
‫‪array‬‬ ‫ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ورودي‬
‫‪fan in‬‬
‫ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺎرﺑﺮ‬
‫‪user defined‬‬ ‫ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ﺧﺮوﺟﻲ‬
‫‪primitives‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد‬ ‫‪fan out‬‬

‫ﮔﻴﺖ اﺻﻠﻲ‬
‫‪prime implicant‬‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ‬ ‫‪primitive gate‬‬
‫‪essential prime‬‬ ‫م‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫‪implicant‬‬
‫ﻣﺎژول – ﻗﻄﻌﻪ ﻧﺮم اﻓﺰاري‬
‫ﻣﻮﻟﺘﻲ ﭘﻠﻜﺴﺮ‬
‫‪multiplexer‬‬ ‫ﻳﺎ ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري‬
‫‪module‬‬
‫ن‬
‫ﻣﺎژول ﻣﺤﺮك‬
‫‪stimulus module‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﺪن‬ ‫‪algorithmic state‬‬
‫‪set‬‬ ‫ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻟﮕﻮرﻳﺘﻤﻲ‬
‫)‪machine (ASM‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻟﺒﻪ‬
‫‪edge qualifier‬‬ ‫ﻣﺘﻌﺎرف‬
‫‪canonical‬‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ﻣﺮﻛﺐ‬ ‫‪signed‬‬
‫‪composite map‬‬ ‫‪complement‬‬
‫ﻣﺘﻤﻤﻌﻼﻣﺖ دارﻣﻨﻔﻲ‬
‫‪system‬‬
‫ﻧﻘﻠﻲ‬
‫‪carry‬‬
‫ﻣﺨﺘﺺ ﻓﺮوﺷﻨﺪه‬
‫‪vendor-specific‬‬
‫ﻧﻘﻠﻲ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ‬
‫‪end carry‬‬ ‫‪application‬‬
‫ﻣﺪارات ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺧﺎص‬
‫‪standard IC‬‬
‫ﻧﻘﻠﻲ ﭼﺮﺧﺸﻲ‬
‫‪end around carry‬‬
‫ﻣﺪارﻫﺎي ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺳﺎﻋﺖ دار‬
‫‪clock generator‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ﺗﺼﻮﻳﺮي‬
‫‪schematic‬‬ ‫‪continuous state‬‬
‫ﻣﺪل ﺳﺎزي روﻧﺪه داده‬
‫‪assignment‬‬

‫‪www.txt.ir‬‬
 ‫ﻣﺪار ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ 358

‫ﻧﻴﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬

half adder

‫و‬
central
‫واﺣﺪ ﭘﺮدازش ﻣﺮﻛﺰي‬
processing unit

‫واﺣﺪﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ‬
time units

‫ورودي ﭘﺎك‬
clear
programmable
‫وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﺬﻳﺮ‬
logic device
complex ‫وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﺬﻳﺮ‬
programmable
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه‬
logic device
Sequential (or
simple) ‫وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﺬﻳﺮ‬
programmable
‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ‬
logic device

‫وﺿﻌﻴﺖ رﻗﺎﺑﺘﻲ‬
race condition

‫ه‬

‫ﻫﻤﮕﺎم ﺳﺎزي‬
synchronization

‫ﻫﻤﺰﻣﺎن‬
synchronous

www.txt.ir
 ‫ﻟﻴﺴﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺮاﺟﻊ‬

1. Logic and Computer Design Fundamentals _ 2ndEd Prentice Hall

Morris M . Mano 2000

2. Digital Logic Circuit Analysis and Design Prentice Hall

Nelson _ Nagle _ Irwin _ Carroll 1995

3. Introduction to Logic Design Addison_wesley

Hayes 1993

4. Digital Design : Principles and Practices _ 3rd Ed Prentice Hall

Wakerly 2000

5. Contemporary Logic Design Prentice Hall

Katz 1994

6. Logic Design of Digital Systems _ 3rd Ed Allyn Bacon

www.txt.ir
 ‫ﻣﺪار اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ‬ 360

Dietmeyer 1988

7. Principles of Digital Design Prentice Hall

Gajski 1997

8. Fundamentals of Logic Design _ 4th Ed West

Roth 1992

‫وﻳﺮاﻳﺶ ﺳﻮم _ ﻃﺮاﺣﻲ دﻳﺠﻴﺘﺎل‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﺮاﺳﺎن‬

.9
‫دﻛﺘﺮ ﻗﺪرت ﺳﭙﻴﺪ ﻧﺎم‬ 1384

www.txt.ir