Różnice pomiędzy borem i glinowcami

Bor jest pierwiastkiem niemetalicznym . Pozostałe pierwiastki są metalami.

Elementarny bor wykazuje bardzo wysoką temperaturę topnienia, co jest spowodowane występowaniem w jego
sieci przestrzennej mocnych wiązań kowalencyjnych.

W sieciach metaliczny glinu, galu, indu i talu czynne są słabsze siły i temperatury ich topnienia są znacznie niższą.
(Wyjątkowo niska temperatura topnienia galu).

Bor nie rozporządzający orbitalami d w powłoce walencyjnej uzyskuje w swych połączeniach liczbę koordynacyjną 4,
rzadziej 3, podczas gdy dzięki swym orbitalom d glin może mieć liczbę koordynacyjną nie tylko 4, ale również 6.

W odróżnieniu od glinu bor nie tworzy żadnych trwałych soli oksokwasów, w których występowałby jako
trójwartościowy kation.

Różnice boru od innych pierwiastków wynikają z faktu, że tworzy liczne związki elektronowo deficytowe, do których
należą połączenia boru z wodorem oraz ich pochodne.

Podobieństwa między borem i krzemem

Bor jako pierwiastek o większej elektroujemności wykazuje znacznie więcej podobieństw do pierwiastków
niemetalicznych, a zwłaszcza do krzemu.

Podobieństwa zaznaczają się między innymi w chemii połączeń halogenowych oraz połączeń z tlenem.

Chemia oksoboranów tworzących szereg skomplikowanych polimerycznych struktur przypomina chemię

krzemianów.

Tlenowe związki boru

Tritlenek diboru – B2O3, bezwodnik kwasu trioksoborowego (ortoborowego) H3BO3, powstaje w wyniku ogrzewania
tego kwasu w temperaturze ciemnego żaru:

2H3BO3  B2O3 + 3H2O

B2O3 jest substancją bezbarwną, silnie higroskopijną, wykazującą po stopieniu tendencję do zastygania w postaci
szkliwa. Takie szkliwo daje się łatwo rozdrobnić i w tej postaci B2O3 znajduje się w handlu. Szkliwo B2O3 podobnie do
SiO2, krystalizuje z trudnością. Udało się otrzymać dwie odmiany krystaliczne tej substancji.

Ogrzewany z tlenkami metali daje najczęściej metaoksoborany, np. fioletowoniebieskie metaoksoboran kobaltu (II)

CoO + B2O3  Co(BO2)2

B2O3 reagując z tlenkami kwasowymi zachowuje się jak tlenek zasadowy i tworzy odpowiednie sole, np.:

B2O3 + P2O5  2BPO4

Kwasy borowe

Kwas trioksoborowy (ortoborowy) – H3BO3, krystalizuje w postaci bezbarwnych lśniących łusek, niezbyt obficie
rozpuszczalnych w wodzie w temperaturze pokojowej, znacznie lepiej natomiast na gorąco. Kwas ortoborowy jest w
pewnym stopniu lotny z parą wodą. Cząsteczki H3BO3 są płaskie. W stanie wolnym łączą się wiązaniami wodorowymi,
tworząc warstwy powiązane między sobą tylko wskutek działania sił międzycząsteczkowych. W temperaturze ponad
400 K kwas ortoborowy traci część wody i przechodzi w kwas metaborowy

H3BO3  HBO2 + H2O

Kwas ortoborowy jest bardzo słabym jednoprotonowym kwasem, który w roztworach wodnych działa nie jako donor
protonów, lecz jako akceptor jonów wodorotlenkowych. Wykazuje więc właściwości kwasu Lewisa:

H3BO3 + 2H2O  H3O+ + [B(OH)4]-

Sole tego słabego kwasu MH3BO3*H2O, czyli M[B(OH)4] wykazują w roztworach wodnych odczyn zasadowy. Z
niektórymi polihydroksylowymi alkoholami (np. glicerol, mannitol) H3BO3 tworzy kompleksowe kwasy o mocy
zbliżonej do mocy kwasu octowego.

W obecności środków odciągających wodę, np. stęż. H2SO4 kwas borowy tworzy z alkoholami estry. Z alkoholem
metylowym daje na przykład ester metylowy:

B(OH)3 + 2HOCH3  B(OCH3)3 + 3H2O

B(OCH3)3 jest substancją łatwo lotną, barwiącą płomień na charakterystyczny zielony kolor. Reakcja ta znajduje
zastosowanie w chemii analitycznej do wykrywania kwasu borowego i jego soli.

Kwas ortoborowy służy do otrzymywania boraksu, jako dodatek do emalii, środek konserwujący w przemyśle
żywnościowym, a także jako łagodny środek dezynfekujący. Czysty kwas lub z dodatkiem jego soli służy do
impregnowania tkanin w celu zmniejszenia ich palności. Ze względu na duży przekrój czynny atomów boru jest
używany w reaktorach jądrowych do pochłaniania neutronów.

Kwas polidioksoborowy (metaborowy) – HBO2, występuje w 3 odmianach. Odmiana α składa się z pierścieniowych
cząsteczek (HBO2)3. Natomiast odmiana β z cząsteczek łańcuchowych, a odmiana γ ma strukturę trójwymiarową.
Kwas metaborowy można otrzymać tylko w stanie stałym, gdyż w obecności wody przechodzi w kwas ortoborowy.

Kwasy oksoborowe i ich pochodne

Sole kwasów borowych

Oksoborany – większość soli kwasów oksoborowych wywodzi się od skondensowanych kwasów borowych
nieznanych w stanie wolnym. Liczne polioksoborany występują w przyrodzie. W laboratorium otrzymuje się je w
wyniku stapiania B2O3 z odpowiednimi tlenkami lub, jeśli są rozpuszczalne, przez wykrystalizowanie z roztworu
wodnego. Struktura tych wszystkich soli wykazuje pewne analogie do struktury krzemianów i fosforanów. Aniony
oksoboranów składają się zazwyczaj z płaskich trójkątnych grup [BO3] połączonych z sobą za pośrednictwem atomów
tlenu, podobnie jak łączą się tetraedryczne grupy [SiO4] w krzemianach i [PO4] w skondensowanych fosforanach.
Struktura anionów oksoboranowych jest jednak o tyle bardziej skomplikowana, że obok grup [BO3] pojawiają się w
niej także tetraedryczne grupy [BO4].

W ortooksoboranach tworzonych tylko przez metale trójwartościowe (ScBO3, InBO3), występuje płaski anion BO33-

W pirooksoboranach (pentaoksodiboranach), np. w Ca2B2O5 anion tworzony jest przez dwie grupy [BO3] łączące się
za pośrednictwem jednego wspólnego atomu tlenu

W metaoksoboranach aniony o składzie (BO2)nn- wstępują w postaci sześcioczłonowych pierścieni (np. w

metaoksoboranie sodu, któremu należy wobec tego przypisać wzór Na3B3O6) lub też w postaci długich łańcuchów
(np. w metaoksoboranie wapnia [Ca(BO2)2]n)

Ortopolioksoborany

Uwodniony ortopolioksoboran – boraks – Na2B4O7*10H2O jest tylko wzorem ułatwiającym zapamiętanie składu, w
żaden sposób natomiast nie uwzględnia jego struktury. W rzeczywistości jednak w tym związku występują
hydroksoaniony o składzie [B4O5(OH)4]2-, zawierające w swej strukturze dwa atomy boru o liczbie koordynacyjnej 4 i
dwa o liczbie koordynacyjnej 3.

Aniony takie łączą się za pośrednictwem wiązań wodorowych w łańcuchy. Równocześnie oktaedryczne kationy
[Na(H2O)6]+ łączą się z sobą w łańcuchy w taki sposób, że sąsiadujące z sobą jednostki mają po dwie cząsteczki wody
wspólne. W rezultacie na jeden jon Na+ przypadają średnio cztery cząsteczki H2O. Odpowiednio do tego wzór boraksu
należałoby zapisać w postaci [Na(H2O)4]2[B2O4(OH)4].
Boraks tworzy duże bezbarwne kryształy, wietrzejące w suchym powietrzu. W czasie powolnego ogrzewania
stopniowo traci wodę, przy szybkim wzroście temperatury topi się dając roztwór zawierający przeważającą część
wody krystalizacyjnej. W temperaturze około 600-700 K traci wodę całkowicie i przechodzi w białą bezwodną sól.
Stopiony boraks rozpuszcza z charakterystycznym zabarwieniem liczne tlenki metali ciężkich. Związki kobaltu barwią
go na niebiesko, chromu – na zielono, manganu (w atmosferze utleniającej) – na fioletowo. Fakty te wykorzystuje się
w analizie minerałów przez wytapianie na druciku platynowym pereł boraksowych, do których wprowadza się
drobne ilości badanej substancji. Stopionego boraksu używa się do oczyszczania powierzchni metalicznych w
procesie lutowania ze względu na jego zdolność rozpuszczania tlenków metali ciężkich. Znajduje on także szerokie
zastosowanie w przemyśle szklarskim jako dodatek do masy szklanej, a także do wyrobu szkliw na porcelanie i emalii.

Peroksoborany – odpowiada im wzór sumaryczny NaBO3*nH2O, gdzie n=1,3 lub 4. Zawierają one dimeryczny anion
kwasu tetrahydrokodi-(μ-perokso)-diborowego, w którym występują dwa mostki nadtlenkowe (μ-perokso).
Monohydrat i tetrahydrat tetrahydroksodiperoksodiboranu sodu znajduje szerokie zastosowanie jako środek bielący
dodawany do proszków do prania, a także stosowany w kosmetyce do rozjaśniania włosów.

Borany, poliborany, karboborany – struktury i właściwości – wiązania trójcentrowe

Borany – związki boru z wodorem.

Cechą charakterystyczną boranów jest duża liczba reakcji, w których jedne borany zmieniają się w drugie. Pozwala to
na zbudowanie całej chemii boranów, w oparciu o B2H6 jako produkty wyjściowy. Borany są bezbarwnymi
toksycznymi gazami, cieczami lub ciałami stałymi o przykrym zapachu. W atmosferze powietrza utleniają się, proces
ten jednak zachodzi z różną szybkością. Borany reagują z wodą i parą wodną, np.

B2H6 + 6H2O  2H3BO3 + 6H2

Borany mogą również przyłączać jony wodorkowe, np. w reakcji z wodorkami litowców, tworząc trwałe jony
hydroboranowe takie jak BH4- lub B20H182-

2NaH + B2H6  2NaBH4

Poliborany – wyższe borowodory – otrzymuje się ogrzewając B2H6 z wodorem w zakresie temp. 370-520 K. Skład
produktów zależy zarówno od temperatury, jak i od ciśnienia. Ostatecznym produktem jest polimeryczny, brunatny,
nielotny poliboran o składzie (BH)∞. Mieszaninę różnych boranów, z głównym udziałem B4H10, uzyskuje się działając
kwasami na borek magnezu, Mg2B2. Produkty te są rozdzielane metodą próżniowej destylacji frakcjonowanej.

Karboboran – B10C2H12 ma strukturę ikosaedru, jak B12H122-, przy czym dwa atomy węgla

Właściwości akceptorowe boru i jego związków, przykłady.