Zagadnienia na egzamin z fizyki

Wielkości opisujące przyrodę: liczby (skalary) i wektory.

W fizyce mamy do czynienia zarówno z wielkościami skalarnymi jak i wielkościami
wektorowymi. Wielkości skalarne takie jak np. masa, objętość, droga, czas, ładunek,
napięcie elektryczne, temperatura, praca, moc mają jedynie wartość. Natomiast wielkości
wektorowe np. prędkość, przyspieszenie, siła, moment siły, pęd, natężenie pola, posiadają
wartość, kierunek, zwrot.
Rozkładanie wektorów na składowe:
W działaniach na wektorach operuje się składowymi tych wektorów wyznaczonymi
w wybranym układzie odniesienia.
Składowe wektora wyznaczamy umieszczając początek wektora w początku układu
współrzędnych i rzutując koniec wektora na poszczególne osie wybranego układu
współrzędnych.
Suma wektorów:
W wybranym układzie współrzędnych wektor jest definiowany przez podanie jego
współrzędnych np. a=(a1,a2,a3) b=(b1,b2,b3)
Sumą dwóch wektorów jest nowy wektor o współrzędnych:
a+b=(a1+b1,a2+b2,a3+b3)
Geometrycznie jest to przekątna równoległoboku zbudowanego na tych wektorach.
Różnicę dwóch wektorów przedstawia druga przekątna (rysunek poniżej).

Iloczyn skalarny:
Iloczyn skalarny dwóch wektorów a·b jest liczbą (skalarem) równą iloczynowi wartości
bezwzględnych (długości) tych wektorów pomnożony przez cosinus kąta między nimi.
a · b = |a| · |b| cosα = ab cosα
Iloczyn skalarny jest często stosowany do opisu wielkości fizycznych. Przykładem
wielkości fizycznej, którą można przedstawić jako iloczyn skalarny dwóch wielkości
wektorowych jest praca. Praca jest iloczynem skalarnym siły i przesunięcia.
Iloczyn wektorowy:
Iloczyn wektorowy dwóch wektorów a × b jest nowym wektorem c, którego długość
(wartość bezwzględna) jest równa iloczynowi długości tych wektorów i sinusa kąta
pomiędzy nimi c=absinα
Wektor c jest prostopadły do płaszczyzny wyznaczonej przez wektory a i b. Zwrot jego
jest określony regułą śruby prawoskrętnej lub regułą prawej ręki (jeżeli palce prawej ręki
wskazują kierunek zachodzenia pierwszego wektora na drugi, to kciuk wskazuje kierunek ich
iloczynu wektorowego).

Ruchy (jednostajny, jednostajnie zmienny, obrotowy, rzuty, etc. i ich opis.

Ruch jednostajny prostoliniowy:
Jest to taki ruch, w którym wektor prędkości nie zmienia się.
v = const
Droga w ruchu jednostajnym wyraża się wzorem:
s = v·t
Wykresem długości wektora prędkości jest pozioma linia prosta. Na wykresie tym droga jest
równa polu pod wykresem.
W życiu codziennym trudno znaleźć idealny przykład takiego ruchu. Jednakże wiele
obserwowanych ruchów można z dobrym przybliżeniem potraktować jako ruchy jednostajne
po linii prostej. Są to:
- opadanie skoczka ze spadochronem
- wznoszenie się w górę balonu
- wznoszenie się pęcherzyka gazu w cieczy
- ruch samochodu ze stałą prędkością po prostej drodze
- ustabilizowany lot samolotu
Jeżeli suma sił działających na ciało jest równa zeru, to przyspieszenie jest równe zeru, a ciało
porusza się ze stałą prędkością lub pozostaje w spoczynku, prędkość średnia jest równa
prędkości chwilowej, a pęd ciała jest stały lub równy zeru, mamy wtedy do czynienia z
ruchem jednostajnym po linii prostej.
Ruch jednostajnie zmienny:
W tym ruchu przyspieszenie jest stałe.
Przyczyną ruchu jednostajnie zmiennego jest stała siła.
Ruch jednostajnie zmienny opisują wzory:
a = const
v = v0 + at

Jeżeli siła wypadkowa działająca na ciało nie zmienia swej wartości ani kierunku w czasie
ruchu, to przyspieszenia ma stała wartość, a zmiany prędkości i pędu są proporcjonalne do
czasu, ruch jest ruchem jednostajnie zmiennym.
Ruch niejednostajnie zmienny:
Jeżeli siła wypadkowa zmienia się w czasie ruchu, zmianom ulega również przyspieszenie,
którego wartości chwilowe są różne od wartości średniej, a zmiany prędkości i pędu nie są
proporcjonalne do czasu, to ruch jest ruchem niejednostajnie zmiennym.
Ruch po okręgu:
W przypadku ruchu po okręgu ciało znajduje się w stałej odległości od punktu centralnego, a
torem ruchu jest okrąg. Podstawowymi wielkościami tego ruchu są:
a) prędkość kątowa ω, równa stosunkowi zakreślonego kąta do czasu, będąca wektorem
skierowanym zgodnie z kierunkiem kąta skierowanego (zasada śruby prawej lub prawej ręki):

b) przyspieszenie kątowe ε, definiowane ze stosunku przyrostów prędkości kątowej do czasu

c) okres ruchu – czas pełnego obrotu;

w ruchu jednostajnym:
d) częstotliwość ruchu – ilość obiegów w ciągu jednej sekundy:

Liniowe i kątowe prędkości i przyspieszenia związane są relacjami wektorowymi

vl = ω x r al = ε x r
lub skalarnymi (jeżeli kąt między wektorami jest kątem prostym)
vl = ω·r al = ε·r
W ruchu po okręgu następuje zmiana kierunku wektora prędkości, co jest związane z
pojawieniem się przyspieszenia dośrodkowego, wyrażonego wzorem
 i skierowanego do środka okręgu.
Ruch krzywoliniowy:
Ruch odbywający się ze stałą wartością prędkości liniowej po dowolnej krzywej.
Szczególnym przypadkiem ruchu jednostajnego krzywoliniowego jest ruch jednostajny po
okręgu.
Ruch krzywoliniowy może być płaski lub przestrzenny. Przykładem ruchu płaskiego jest ruch po
elipsie, po paraboli, po okręgu itp., przykładem ruchu przestrzennego (trójwymiarowego) — ruch
po linii śrubowej.
Ruch harmoniczny (drgający prosty):
Ruchem harmonicznym nazywamy taki ruch, w którym wychylenie zmienia się jak funkcja
sinusa. Układ poruszający się ruchem harmonicznym to oscylator harmoniczny.
Ruchem drgającym prostym poruszają się, np. kulka zawieszona na końcu drgającej sprężyny,
wahadło, cząsteczka znajdująca się w węźle sieci krystalicznej.
1. Wychylenie w ruchu harmonicznym:
x= Asinωt
x – wychylenie z położenia równowagi
ω – częstość drgań

T – okres drgań

ωt - faza drgań
2. Prędkość w ruchu harmonicznym:
V = Aωcosωt
3. Przyspieszenie w ruchu harmonicznym:
a= -Aω2sinωt
a= - ω2x
4. Siła w ruchu harmonicznym:
F = ma
F = -mω2x
Znak minus informuje o tym, że siła i wychylenie mają zwroty przeciwne.

Okres drgań masy zawieszonej na końcu drgającej sprężyny:

Ruch masy m powoduje siła sprężystości
Fs = -kx
k – współczynnik sprężystości sprężyny
x – zmiana długości sprężyny
Jednocześnie siłę powodującą ruch tej masy możemy policzyć z zależności: F = -mω2x
-mω2x = -kx
mω2= k

Okres drgań nie zależy od amplitudy.

Rzut pionowy:
Po wyrzuceniu ciała do góry, początkowo porusza się ono ruchem jednostajnie opóźnionym, a
następnie – ruchem jednostajnie przyspieszonym.
W punkcie maksymalnej wysokości prędkość ciała wynosi zero i możemy zapisać:

v = v0-gtw=0 ->
gdzie tw jest czasem wznoszenia.
Maksymalna wysokość jaką osiągnie ciało wynosi:

Czas spadku jest równy czasowi wznoszenia, a wartość prędkości końcowej w momencie
upadku wynosi v0.
Rzut poziomy:
Z rzutem poziomym mamy do czynienia wtedy, kiedy ciało rozpoczyna ruch z pewnej
wysokości h, z równoległą do poziomu prędkością początkową v0. Ciało porusza się po
paraboli, a jego ruch można rozłożyć na dwa ruchy prostoliniowe: poziomy i pionowy. W
kierunku poziomym ciało porusza się ruchem jednostajnym z prędkością v0, a w kierunku
pionowym mamy do czynienia z ruchem jednostajnie przyspieszonym z zerową prędkościa
początkową. Czas ruchu jest określony przez ruch pionowy i wynosi, tak jak dla swobodnego
spadku:

Zasięg rzutu jest równy drodze, jaką pokona ciało w ruchu jednostajnym, a zatem:

Rzut ukośny:
Jeżeli ciało rzucimy z prędkością początkową v0 skierowaną pod kątem α do poziomu, to
będzie ono poruszało się po paraboli, a ruch ciała nazywamy rzutem ukośnym.
Rzut ukośny można rozłożyć na dwa ruchy prostoliniowe: jednostajny w kierunku poziomym
i jednostajnie zmienny w kierunku pionowym. Czas wznoszenia się ciała obliczamy z
zerowania się prędkości pionowej, czyli:

Czas spadku jest równy czasowi wznoszenia, a zatem całkowity czas ruchu wynosi
t= 2·tw.
Maksymalna wysokość jest równa:

a zasięg rzutu wynosi:

Dynamika: zasady dynamiki Newtona.
Dynamika jest działem mechaniki zajmującym się badaniem ruchu ciał pod wpływem sił
działających na te ciała. W odróżnieniu od kinematyki, która zajmuje się ruchem z
geometrycznego punktu widzenia, dynamika zajmuje się przyczynami i skutkami ruchu oraz
ustala zależność między ruchem ciał a siłami działającymi na nie.
I zasada dynamiki Newtona:
Ciało, na które nie działa żadna siła (lub gdy siła wypadkowa jest równa zeru)
pozostaje w spoczynku lub porusza się ze stałą prędkością po linii prostej.
II zasada dynamiki Newtona:
Tempo zmian pędu ciała jest równe sile wypadkowej działającej na to ciało. Dla
ciała o stałej masie sprowadza się to do iloczynu masy i przyspieszenia ciała.
III zasada dynamiki Newtona:
Gdy dwa ciała oddziałują wzajemnie, to siła wywierana przez ciało drugie na ciało
pierwsze jest równa i przeciwnie skierowana do siły, jaką ciało pierwsze działa na
drugie.

Praca i energia, pojęcie pracy, moc, energia kinetyczna, twierdzenie o pracy i energii.
Praca jest iloczynem skalarnym siły i przesunięcia:
W= F·s = F·s·cosα
W przypadku zmiennej siły lub zmiennego kąta α, pracę można wyznaczyć z pola pod
wykresem kładowej równoległej od przesunięcia, co możemy też zapisać w postaci:

Praca jest formą przekazywania energii. Jeżeli kąt α między siłą a przemieszczeniem jest
mniejszy niż 90o to praca jest dodatnia i energia układu rośnie. Dla kąta większego od 90o –
praca jest ujemna i energia układu maleje.
Dla ruchu obrotowego praca jest iloczynem momentu siły i kąta obrotu:

Moc jest stosunkiem wykonanej pracy do czasu:

Moc chwilowa wyraża się wzorem:

Dla ruchu obrotowego wzór ten przyjmuje postać:

P=M·ω
Połowę iloczynu masy ciała i kwadratu jego prędkości nazywamy energią kinetyczna tego
ciała.
!!!!Wyprowadzenie wzoru na energię kinetyczną:
Moc siły rozpędzającej ciało wynosi: P = F· v = m· a· v
Zatem wykonana praca wyraża się wzorem:

a·dt = dv
i jest niezależna od sposobu rozpędzania ciała.
W ruchu jednostajnym energia kinetyczna jest stała – praca wykonana nad układem jest
równa zeru. Również w ruchu jednostajnym po okręgu energia kinetyczna nie zmienia się, bo
wypadkowa siła dośrodkowa jest prostopadła do przesunięcia i nie wykonuje pracy.
W ruchu obrotowym energia kinetyczna wyraża się wzorem:

Twierdzenie o pracy i energii:

Zmiana energii kinetycznej jest zawsze równa wykonanej pracy:

Siły zachowawcze i energia potencjalna, zasada zachowania energii mechanicznej.

Siła jest zachowawcza, jeżeli praca wykonana przez tę siłę nad punktem
materialnym, który porusza się po dowolnej drodze zamkniętej jest równa zeru.
Siła grawitacji jest siłą zachowawczą. Wszystkie siły, które działają w ten sposób, np. siła
sprężysta wywierana przez idealną sprężynę, nazywamy siłami zachowawczymi.
W jednorodnym polu grawitacyjnym praca wykonana przy podnoszeniu ciała na wysokość h
wynosi: W = F · h = mgh, i wielkość Ep = mgh, nosi nazwę energii potencjalnej.
Zasada zachowania energii mechanicznej mówi, że w polu sił zachowawczych energia
mechaniczna (suma energii kinetycznej i potencjalnej) układu nie ulega zmianie.

Zasada zachowania pędu.

Jeżeli na ciało (układ ciał) nie działa żadna siła, lub działają siły równoważące się, to pęd
ciała (układu ciał) nie zmienia się.

Dynamika bryły sztywnej, wielkości kinematyczne i dynamiczne użyteczne do opisu

ruchu obrotowego, moment siły i moment pędu, relacje między nimi.
W dynamice ruchu obrotowego używamy następujących pojęć:
- moment siły:

- moment pędu:

- moment bezwładności:

- chwilowa prędkość kątowa ω:

- częstość kątowa:
ω = 2πf
- przyspieszenie kątowe α:
Moment siły (moment obrotowy)
Jeżeli siła F jest przyłożona w pewnym punkcie to moment siłyMτ względem tego punktu
jest definiowany jako
M=r×F
gdzie wektor r reprezentuje położenie punktu względem wybranego inercjalnego układu
odniesienia.
Moment siły jest wielkością wektorową, której wartość bezwzględna wynosi (iloczyn
wektorowy)
M = rF sinθ
Wielkość r nazywamy ramieniem siły.
Moment pędu, podobnie jak pęd w ruchu postępowym, ma kluczowe znaczenie do opisu
ruchu obrotowego. Definiujemy go za pomocą relacji:

Im większy jest moment pędu, tym trudniej jest zatrzymać obracające się ciało.
Często korzystamy z innej relacji, bardzo użytecznej w rozwiązywaniu wielu problemów,
zapisanej wzorem:
L = Iω
Jeżeli wypadkowy moment siły działającej na ciało (lub układ ciał) jest równy zeru, to
moment pędu ciała (układu ciał) pozostaje stały:

Powyższe sformułowanie jest treścią zasady zachowania momentu pędu.

Wypadkowy moment siły działający na punkt materialny jest równy prędkości zmian
momentu pędu.

Momenty bezwładności, liczenie momentów bezwładności dla różnych brył.

Moment bezwładności definiujemy:

Dla ciągłego rozkładu masy:

Moment bezwładności niektórych ciał sztywnych:

- obręcz, pierścień o promieniu R, względem osi obręczy
MR2
- krążek, walec względem osi walca

- pręt o długości d, względem osi symetrii prostopadłej do pręta

- pełna kula o promieniu R, względem średnicy

- czasza kulista o promieniu R, względem średnicy

Często do obliczania momentu bezwładności wygodnie jest posłużyć się twierdzeniem

Steinera. Podaje ono zależność pomiędzy momentem bezwładności I ciała względem danej
osi, a momentem bezwładności Iśr.m. tego ciała względem osi przechodzącej przez jego
środek masy i równoległej do danej. Związek ten wyraża się zależnością

gdzie a jest odległością między osiami, a M jest masą ciała.

Oscylator harmoniczny, siła sprężysta, wahadło matematyczne, fizyczne, równania

ruchu oscylatora prostego.
R. Hooke podał prawo opisujące wydłużenie ciała pod wpływem przyłożonej siły zewnętrznej
(z pewnego ograniczonego zakresu wartości):

Fz – siła zewnętrzna
S – pole przekroju poprzecznego
lo – długość początkowa
- wydłużenie
E – tzw. moduł Younga
Często prawo to zapisujemy w postaci:
F = -kx
x=
siła sprężystości F = -Fz
stała sprężystości: k = E · S/ lo
Znak „-‘’ oznacza, że siła sprężystości jest przeciwnie skierowana do wydłużenia
Równanie ruchu ciała poddanego działaniu siły sprężystości (czyli tzw. oscylator
harmoniczny) na postać:

ma = -kx ->
Oznaczając ω2 = k/m otrzymujemy równanie: a = - ω2x. Jest to równanie różniczkowe
(przyspieszenie jest równe drugiej pochodnej x po czasie). Można stwierdzić, że rozwiązanie
postaci x=Asin(ωt) daje:

oraz

jest jednym z możliwych rozwiązań równania ruchu oscylatora harmonicznego.

Siła sprężysta:
Fs = -kx
k – współczynnik sprężystości
x – odkształcenie
Siła działa zawsze przeciwnie do odkształcenia.
Wahadło matematyczne jest to punkt materialny (obiekt fizyczny obdarzony masą o zerowych
wymiarach), zawieszony na nieważkiej i nierozciągliwej nici. Jest to więc idealizacja
matematyczna obiektów rzeczywistych, takich jak np. kulka zawieszona na nici (w tym
przypadku często używany jest termin wahadło proste).
Ruch wahadła powoduje składowa siły ciężkości:
|F| = |Q|sinα
dla małych kątów (α<10o):

i równanie ruchu przyjmuje postać:

 lub:
Znak „-‘’ oznacza zwrot siły przeciwny do wychylenia.
Zatem:

Wahadło fizyczne jest to bryła sztywna zawieszona powyżej środka masy i mogąca obracać
się swobodnie wokół punktu zaczepienia. Równanie ruchu wahadła ma postać: M = I · ε

Zwrot momentu siły jest przeciwny do wychylenia, więc:

Oznaczając

dostajemy równanie oscylatora o okresie:

Tak jak poprzednio, rozwiązanie to jest słuszne tylko dla małych kątów α.

Fale mechaniczne, cechy i rodzaje fal.

Fale mechaniczne jest to zaburzenie rozchodzące się w ośrodku sprężystym. Zaburzenie to
związane jest z przenoszeniem energii, a nie materii.
Fale mechaniczne, które oddziaływują na narząd słuchu człowieka nazywamy falami
akustycznymi (dźwiękowymi). W próżni fale mechaniczne nie rozchodzą się.
Im większa gęstość ośrodka, tym szybciej rozprzestrzenia się w nim fala mechaniczna.
Rodzaje fal:
1. Ze względu na rodzaj ośrodka, w którym fala się rozchodzi:
- fale liniowe, np. wzdłuż sznura
- powierzchniowe, np. na pow. wody
- przestrzenne
2. Ze względu na kształt czoła fali:
- płaskie - zaburzenie rozchodzi się w jednym kierunku, a powierzchnie falowe są
płaszczyznami prostopadłymi do kierunku ruchu fali
- kuliste - zaburzenie rozchodzi się ze źródła we wszystkich kierunkach, a powierzchnie
falowe są sferami

- koliste
- stożkowe
3. Ze względu na kierunek drgań cząsteczek ośrodka w stosunku do kierunku rozchodzenia
się fal:
- fale poprzeczne – cząsteczki ośrodka drgają prostopadle do kierunku rozchodzenia się fali

- fale podłużne – cząsteczki ośrodka grają zgodnie z kierunkiem rozchodzenia się fali

- fale ukośne
4. Ze względu na rodzaj zaburzenia:
- impuls falowy - powstaje gdy źródłem jest jednorazowe zaburzenie w ośrodku: na przykład
gdy wrzucimy kamień do wody lub gdy jednorazowo odchylimy koniec napiętej liny

- fala harmoniczna - powstaje gdy źródło wykonuje drgania harmoniczne: na przykład gdy
cyklicznie wychylamy koniec napiętej liny

Termodynamika, temperatura, równanie stanu gazu doskonałego, przemiany gazowe (w

tym adiabatyczna), zasada ekwipartycji energii.
Termodynamika zajmuje się właściwościami cieplnymi układów makroskopowych,
zaniedbując w odróżnieniu od mechaniki statystycznej mikroskopową budowę ciał
tworzących układ.
Zerowa zasada termodynamiki:
Jeżeli ciała 1 i 3 są w równowadze termicznej, a także ciała 2 i 3 są w równowadze
termicznej to ciała 1 i 2 są w tej samej równowadze termicznej.
Temperaturę bezwzględną definiujmy jako wielkość wprost proporcjonalną do
średniej energii kinetycznej cząsteczek.

Czynnik (2/3k) jest współczynnikiem proporcjonalności. Wartość stałej k, zwanej stałą

Boltzmana, wynosi k = 1.38·10-23 J/K. Z tej definicji wynika, że średnie energie kinetyczne
ruchu postępowego (na cząsteczkę) dla dwu kontaktujących się gazów są równe.
Gazem doskonałym nazywamy zbiór punktów materialnych oddziaływujących tylko poprzez
zderzenia sprężyste. Większość gazów odpowiednio rozrzedzonych jest dobrym
przybliżeniem gazu doskonałego. Energia wewnętrzna gazu doskonałego jest funkcją tylko
temperatury i wynosi:
U = m · cv · T
cv – ciepło właściwe przy stałej objętości
T – temperatura w skali bezwzględnej (wyrażona w kelwinach (K)):
T[K] = t[oC] + 273,15
Stan układu opisuje zestaw zmiennych termodynamicznych, takich jak: p, V, T. Wielkości te
są związane tzw. równaniem stanu. Przykładem takiego równania jest równanie stanu gazu
doskonałego (równanie Clapeyrona):

n = m/μ – jest to liczba moli gazu

Prawą stronę równania stanu można również zapisać w postaci:

R = NA · k

N – liczba cząsteczek gazu

Czasami wygodnie jest korzystać z równania stanu gazu doskonałego zapisanego w postaci:

ρ – gęstość masy
Dla układu o stałej masie można tez zapisać:

W przemianie izotermicznej stała jest temperatura (T=const) i równanie stanu dla stałej masy
gazu doskonałego przyjmuje postać:
pV=const
W układzie współrzędnych (V, p) wykresem izotermy jest hiperbola:
W przemianie izotermicznej energia wewnętrzna gazu jest stała, a praca wykonana przez gaz
jest równa ciepłu dostarczonemu do układu, czyli:

Przemiana zachodząca pod stałym ciśnieniem (p=const), nazywana jest przemianą

izobaryczną. Opisywana jest ona równaniem stanu:

którego wykresem w układzie współrzędnych (T, V) jest linia prosta.

Praca w tej przemianie jest równa:

W = -p (V2 – V1),
a ciepło:
Q = m · cp (T2 – T1),
cp – ciepło właściwe przy stałym ciśnieniu.
Proces termodynamiczny, w trakcie którego objętość jest zachowana (V=const) nosi nazwę
przemiany izochorycznej. Opisuje go równanie:

W przemianie tej ciśnienie jest wprost proporcjonalne do temperatury.

Ze względu na brak zmiany objętości praca w przemianie izochorycznej jest równa zeru.
Ciepło i zmiana energii wewnętrznej są sobie równe i wynoszą:

cv – ciepło właściwe przy stałej objętości.

Jeżeli nie występuje wymiana ciepła z otoczeniem, to mamy do czynienia z tzw. przemianą
adiabatyczną. Równanie stanu tej przemiany przyjmuje postać:
p · VK = const

Na wykresie p od V „adiabata’’ jest bardziej stroma niż „izoterma’’:

Dla gazu doskonałego słuszne są związki:

Liczba stopni swobody jest to ilość niezależnych współrzędnych niezbędnych do opisu ruchu
cząsteczki. Jeżeli jest to punkt materialny, to do opisu jego ruchu potrzebujemy trzech
współrzędnych, a zatem liczba stopni swobody wynosi 3. Cząsteczka dwuatomowa może się
dodatkowo obracać względem dwóch niezależnych osi obrotu, prostopadłych do osi symetrii.
Obrót wokół osi symetrii związany jest z zerowa energią i nie zwiększa liczby stopni
swobody, która w tym przypadku wynosi 5 (tj. 3+2). Cząsteczki wieloatomowe (ale nie
liniowe) mają trzy niezależne osie obrotu i odpowiadająca mi liczna stopni swobody wynosi 6
(tj. 3+3).
Dla gazu doskonałego energia potencjalna jest równa zeru i zasada ekwipartycji energii głosi,
że na każdy stopień swobody przypada średnio na cząsteczkę energia kT/2 lub na mol RT/2. I
tak, dla n moli gazu jednoatomowego energia wyraża się wzorem:

I zasada termodynamiki, ciepła właściwe, równanie Van der Waalsa dla gazu
rzeczywistego.
I zasada termodynamiki:
Ciepło pobrane przez układ jest równe wzrostowi energii wewnętrznej układu plus
pracy wykonanej przez układ nad otoczeniem zewnętrznym.

W – praca
Q – ciepło
Ciepło właściwe substancji definiujemy jako dQ/dT czyli ilość ciepła, którą trzeba
dostarczyć do jednostki masy, żeby spowodować jednostkową zmianę jej
temperatury.
Gdy masę wyrażamy w kilogramach to mówimy o cieple właściwym wagowym , a gdy
wyrażamy ją w molach to mamy do czynienia z molowym ciepłem właściwym.
Ciepło właściwe przy stałej objętości:
Ciepło właściwe jednego mola gazu utrzymywanego w stałej objętości oznaczamy cv.
Ponieważ dV = 0 więc zgodnie z pierwszą zasadą termodynamiki dU = dQ, a stąd:

Ciepło właściwe przy stałym ciśnieniu:

Zgodnie z pierwszą zasadą termodynamiki
dQ = dU + pdV
a na podstawie równania: dU = cvdT
więc
dQ = cvdT + pdV
Z równania stanu gazu doskonałego wynika, że dla jednego mola gazu
pdV = RdT więc
dQ = cvdT + RdT
Dzieląc stronami przez dT otrzymujemy

a to z definicji jest równe ciepłu właściwemu przy stałym ciśnieniu cp, więc

Widzimy, że ciepło właściwe przy stałym ciśnieniu jest większe od ciepła właściwego przy
stałej objętości cp > cv. Dzieje się tak dlatego, że w przemianie izobarycznej trzeba
dostarczać ciepła nie tylko na zmianę energii wewnętrznej, związaną ze zmianą
temperatury, ale i na wykonanie pracy związanej ze zmianą objętości podczas gdy
w przemianie izochorycznej praca jest równa zeru.
Równanie Van der Waalsa:
Jeżeli cząstki posiadają skończoną objętość to rzeczywista objętość dostępna dla cząstek
jest mniejsza od objętości naczynia. "Objętość swobodna" jest mniejsza od objętości
naczynia o "objętość własną" cząsteczek b. Jeżeli oznaczymy przez v objętość
przypadającą na jeden mol v = V/n to otrzymamy zmodyfikowane równanie stanu gazu:
p(v-b)=RT
Można również prosto uwzględnić efekt sił międzycząsteczkowych. W dowolnym miejscu
w naczyniu siła przyciągania pomiędzy n cząsteczkami (na jednostkę objętości)
z sąsiednimi n cząsteczkami (na jednostkę objętości) jest proporcjonalna do n2 czyli
proporcjonalna do 1/v2. Siła przyciągająca wywołuje dodatkowe ciśnienie. Stąd
otrzymujemy równanie Van der Waalsa:

Stałe a i b, różne dla różnych gazów, wyznaczamy doświadczalnie.

Elektrostatyka, zasada zachowania ładunku, prawo Coulomba, pole elektryczne.

Istnieją dwa rodzaje ładunków: dodatnie i ujemne. Potarta laska szklana ładuje się dodatnio,
natomiast laska ebonitowa – ujemnie. Jedną z najbardziej fundamentalnych zasad fizyki jest
sformułowana przez B. Franklina w 1747 roku zasada zachowania ładunku, stwierdzająca, że
w układzie zamkniętym wypadkowy ładunek będzie wielkością stałą. Ładunki różnych
znaków mogą się kompensować.
R.A. Millikan wykazał doświadczalnie, że ładunek swobodny jest wielokrotnością ładunku
elementarnego
Prawo Coulomba:
Dwa ładunki różnoimienne przyciągają się a równoimienne odpychają się z siłą
proporcjonalną do iloczynu wielkości tych ładunków i odwrotnie proporcjonalną di kwadratu
ich wzajemnej odległości:

Często stałą k zastępujemy przenikalnością elektryczną próżni:

Natężenia pola jest stosunkiem siły do wartości tzw. ładunku próbnego, i dla ładunku
punktowego Q wyraża się wzorem:

Natężenie pola jest skierowane od ładunku dodatniego do ujemnego.

Właściwość przestrzeni wokół ładunku Q, zwanego źródłem pola, polegająca na tym, że na
inne ładunki w niej umieszczone działają siły elektryczne, nazywamy polem elektrycznym.

Prawo Gaussa, potencjał elektryczny, pojemność i kondensatory.

Prawo Gaussa:
Strumień pola elektrycznego przez powierzchnię zamkniętą jest równy całkowitemu
ładunkowi elektrycznemu znajdującemu się wewnątrz tej powierzchni, podzielonemu przez ε0.
Prawo Gaussa jest równoważne prawu Coulomba i może służyć do obliczania natężeń pól
elektrycznych. W tym celu należy określić powierzchnię zamkniętą, dla której liczymy
całkowity strumień (jest to tzw. powierzchnia Gaussa). Pomimo, że prawo Gaussa jest słuszne
dla dowolnych powierzchni, to tylko dla niektórych powierzchni, zachowujących symetrię
linii siły pola, obliczenia można stosunkowo prosto wykonać.
Energia potencjalna oddziaływania elektrostatycznego dla dwóch ładunków punktowych q i
Q wynosi:

a odpowiadający jej potencjał pola (energia potencjalna pola elektrycznego

podzielona przez jednostkowy ładunek) jest równy:

Potencjał jest skalarem i zgodnie z zasadą superpozycji jest on sumą potencjałów

poszczególnych ładunków wytwarzających pole. Na ładunek działa siła w kierunku mniejszej
energii potencjalnej. Jednostką potencjału jest wolt (V).
Pojemność kondensatora jest stosunkiem ładunku zgromadzonego na okładkach kondensatora
do różnicy potencjałów między okładkami:

Jednostką pojemności jest 1F (farad) = 1C/1V.

Próżniowy kondensator płaski jest układem dwóch równoległych płyt przewodzących. Jeżeli
rozmiary liniowe okładek są dużo większe niż odległości między nimi, to pojemność takiego
kondensatora wynosi:

S – powierzchnia okładek
d – odległość między okładkami
Wewnątrz kondensatora płaskiego panuje jednorodne pole elektryczne o natężeniu:

Wyróżniamy dwa typy połączeń kondensatorów: szeregowe i równoległe. Pojemność

wypadkowa w połączeniu szeregowym wyraża się wzorem:

a połączeniu równoległym:
Crówn = C1 + C2
Po wypełnieniu kondensatora dielektrykiem o stałej dielektrycznej ε jego pojemność rośnie ε-
razy, czyli:
C = ε · C0
C0 – pojemność kondensatora próżniowego
Energia kondensatora wyraża się wzorem:
Prąd elektryczny, natężenie prądu i opór, prawo Ohma, siła elektromotoryczna, prawa
Kirchoffa.
Prąd elektryczny:
Jest to uporządkowany ruch ładunków elektrycznych. Prąd płynie w gazach cieczach i ciałach
stałych. W gazach i cieczach przepływ prądu polega na równoczesnym i uporządkowanym
ruchu ładunków dodatnich i ujemnych. W przewodnikach w węzłach sieci krystalicznej
znajdują się jony dodatnie zaś po między nimi chaotycznie poruszają się elektrony
pochodzące z powłoki walencyjnej zwane elektronami swobodnymi. Wszystkie substancje
dzielimy na przewodniki ( te, które mają elektrony swobodne) i izolatory, (których wszystkie
elektrony związane są z macierzystym jądrem, czyli brak elektronów swobodnych). Aby w
przewodniku prąd popłyną musimy na jego końcach wytworzyć różnicę potencjałów np.
połączyć z biegunami baterii. Rzeczywisty (od – do +), umowny (od + do –).
Prąd płynie tylko w obwodach zamkniętych, najprostszy, czyli elementarny obwód
elektryczny składa się z źródła napięcia, które jest różnicą potencjału elektrostatycznego
pomiędzy dwoma punktami obwodu elektrycznego lub pola elektrycznego. Napięcie
elektryczne równe jest liczbowo pracy potrzebnej do przemieszczenia jednostkowego ładunku
elektrycznego pomiędzy tymi punktami, który ma określony opór elektryczny oraz
przewodów łączących źródło z odbiornikiem.
Natężenie prądu jest równe stosunkowi ładunku przepływającego przez poprzeczny przekrój
przewodnika do czasu tego przepływu:

Jednostką natężenia jest amper (A).

Napięcie elektryczne jest różnicą potencjałów między punktami obwodów i wyrażamy je w
woltach (V).
Gęstość prądu elektrycznego definiowana jest jako natężenie prądu na jednostkę
powierzchni przekroju poprzecznego przewodnika.
Prawo Ohma:
Stosunek napięcia do natężenia prądu jest stały (dla stałej temperatury) i równy oporowi
elektrycznemu (to miara z jaką element przeciwstawia się przepływowi prądu elektrycznego)
przewodnika:

Jednostką oporu elektrycznego jest om (Ω). Opór przewodnika można wyliczyć z zależności:

ρ – opór właściwy substancji

l – długość przewodnika
S – przekrój przewodnika
Opór elektryczny metali rośnie liniowo z temperaturą według wzoru:

Ro – opór początkowy
α – temperaturowy współczynnik oporu

Opór półprzewodników maleje z temperaturą i zależy w sposób wykładniczy od odwrotności

temperatury wyrażanej w skali bezwzględnej.
Opór zastępczy dla połączenia szeregowego wynosi:
Rszereg = R1 + R2
Oraz dla połączenia równoległego:
Takie urządzenie, jak bateria elektryczna lub generatory prądu elektrycznego charakteryzuje
wielkość nazywaną siłą elektromotoryczną. Jest ona równa napięciu na zaciskach urządzenia
przy zerowym przepływie prądu i mierzy się ją w woltach.

Przepływy prądowe w obwodach elektrycznych opisują prawa Kirchoffa.

I prawo Kirchoffa:
Algebraiczna suma prądów dopływających do węzła i wypływających z niego jest równa
zeru. Prawo to jest konsekwencją zasady zachowania ładunku.

II prawo Kirchoffa:
Dla dowolnie wybranego oczka, suma sił elektromotorycznych jest równa sumie spadków
napięć liczonych wzdłuż wybranego kierunku. Prawo to jest konsekwencją zasady
zachowania energii, a ściślej rozkładu napięć w obwodzie elektrycznym.

Pole magnetyczne, źródła pola magnetycznego, siła Lorentza, ruch ładunku w polu
magnetycznym. Siła działająca na przewodnik z prądem.
Pole magnetyczne jest to taka własność przestrzeni, w której na umieszczone w niej magnesy,
przewodniki z prądem i poruszające się ładunki działają siły magnetyczne. Istnieje ono wokół
przewodników z prądem, wokół magnesów stałych i wokół poruszającego się ładunku.
Źródła pola magnetycznego:
- transformatory
- przewody instalacji elektrycznej
- urządzenia elektryczne
- magnesy naturalne (Fe i jego stopy, Ni, Co)
- Ziemia
Jeżeli ładunek q porusza się z prędkością v w polu magnetycznym o indukcji B, to działa na
niego siła Lorentza, wyrażona wzorem:
F = qv x B
Siła ta jest prostopadła do płaszczyzny wyznaczonej przez wektory v i B, co powoduje
zakrzywienie toru ruchu ładunku.

Ponieważ kąt między wektorem prędkości i siły jest kątem prostym, siła Lorentza nie
wykonuje pracy (moc: P = F · v = 0).
W polu magnetycznym ładunki różnych znaków zakrzywiane są w różne strony. W stałym,
jednorodnym polu magnetycznym, prostopadłym do wektora prędkości, ładunek będzie
poruszał się ruchem jednostajnym po okręgu z tak zwaną częstością cyklotronową:
Na przewodnik z prądem umieszczony w polu magnetycznym o indukcji B działa siła
elektrodynamiczna (siła Lorentza) wyrażona wzorem:
F=BIl
i jest to ta sama siła, która powoduje ruch ładunku w polu magnetycznym, tylko inaczej
zapisana. Siła Lorentza jest prostopadła zarówno do pola B, jak i do przewodnika (lub jego
krótkiego elementu, który może być uważany za odcinek prostoliniowy). Kierunek siły F
można wyznaczyć z reguły trzech palców lewej ręki: jeżeli trzy palce lewej ręki ustawimy do
siebie pod kątem prostym tak, że palec wskazujący skierowany jest wzdłuż wektora B, a palec
środkowy – wzdłuż przewodnika, zgodnie z kierunkiem prądu, to kciuk wskaże kierunek siły
Lorentza.
Dwa przewodniki, w których płynie prąd elektryczny, poprzez pole magnetyczne
oddziaływają na siebie. Oddziaływanie to jest przyciągające, jeżeli w przewodnikach płynie
prąd o zgodnych kierunkach, lub odpychające, jeżeli prądy kierowane są przeciwnie. Na
podstawie tej siły definiuje się jednostkę natężenia prądu (amper).

Prawo Biote'a-Savarta, prawo Ampere'a, efekt Halla.

Prawo Biote’a – Savarta:
Prawo, które określa wielkość i kierunek wektora indukcji magnetycznej B w dowolnym
punkcie pola magnetycznego, wytworzonego przez prąd elektryczny I. Wartość liczbowa
indukcji, wytworzonej przez nieskończenie mały element przewodnika Dl, jest wprost
proporcjonalna do długości elementu przewodnika, natężenia prądu w nim płynącego I oraz
sinusa kąta a utworzonego przez kierunki elementu przewodnika i wektora łączącego element
z punktem pomiarowym, a odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odległości r od punktu
pomiarowego do środka elementu przewodnika z prądem

Wartość liczbowa dB jest więc dana równaniem:

Prawo Ampere’a:
Wartość całki okrężnej wektora natężenia pola magnetycznego, wytworzonego przez stały
prąd elektryczny w przewodniku wzdłuż linii zamkniętej otaczającej prąd, jest równa sumie
algebraicznej natężeń prądów obejmowanych przez tę linię.

Efekt Halla:
To zjawisko fizyczne, odkryte w 1879 roku przez Edwina H. Halla (wówczas studenta).
Polega ono na wystąpieniu różnicy potencjałów w przewodniku, w którym płynie prąd
elektryczny, gdy przewodnik znajduje się w poprzecznym do płynącego prądu polu
magnetycznym. Napięcie to, zwane napięciem Halla, pojawia się między płaszczyznami
ograniczającymi przewodnik prostopadle do płaszczyzny wyznaczanej przez kierunek prądu i
wektor indukcji pola magnetycznego. Jest ono spowodowane działaniem siły Lorentza na
ładunki poruszające się w polu magnetycznym.

Indukcja elektromagnetyczna, prawo indukcji Faradaya, zastosowanie prawa Faradaya.

Indukcja elektromagnetyczna:
Zjawisko powstawania siły elektromotorycznej w przewodniku na skutek zmian strumienia
pola magnetycznego. Zmiana ta może być spowodowana zmianami pola magnetycznego lub
względnym ruchem przewodnika i źródła pola magnetycznego. Zjawisko to zostało odkryte w
1831 roku przez angielskiego fizyka Michała Faradaya.
Prawo indukcji Faradaya:
Jeżeli strumień pola magnetycznego przechodzącego przez obwód zamknięty ulega zmianie,
to w obwodzie tym indukowana jest siła elektromotoryczna (SEM) wyrażona wzorem:

SEM indukują zmiany następujących wielkości: indukcji magnetycznej B, pola powierzchni S

lub kąta między nimi. Znak minus w prawie Faradaya oznacza, że indukowana SEM
przeciwdziała zmianom strumienia magnetycznego. Zasada ta znana jest jako reguła Lenza
(jest to przykład zastosowania ogólnej reguły przekory Le Chateliera – Brauna). Na prawie
indukcji oparta jest zasada działania transformatora. Tak zwana przekładnia transformatora
wyraża się wzorem:

U, I, N – napięcie, natężenie prądu i liczba zwoi dla odpowiedniego uzwojenia (pierwotnego

lub wtórnego).

Indukcyjność własna (samoindukcja), energia pola magnetycznego (zgromadzona w

solenoidzie).
Jeżeli pole magnetyczne jest wytwarzane przez ten sam obwód, w którym indukowana jest
SEM, to zjawisko to nosi nazwę samoindukcji i opisywane jest zależnością:

L – indukcyjność obwodu, która wyrażana jest w henrach (H).

Wynikiem samoindukcji jest np. iskrzenie styków podczas przerywania obwodu z prądem.
Energia pola magnetycznego w solenoidzie:
Pole magnetyczne wewnątrz solenoidu uznajemy za jednorodne, zaś na zewnątrz podobne jest
ono do pola wokół magnesu sztabkowego, dlatego polu solenoidu przypisujemy dwa bieguny.
Natężenie wewnątrz solenoidu jest wprost proporcjonalne do natężenia prądu I i ilości
zwojów n, a odwrotnie proporcjonalne do długości solenoidu l:

Współczynnik proporcjonalności wynosi 1, więc natężenie wewnątrz solenoidu wynosi:

Indukcja magnetyczna:

Obwody elektryczne, np. LC, równanie obwodu LC i jego rozwiązanie.

Obwody elektryczne - zespół połączonych elektrycznie elementów, tworzących zamkniętą
drogę dla prądu elektr.; podstawowymi wielkościami charakteryzującymi obwód elektryczny
są: opór elektr., napięcie elektr. i natężenie prądu. Wielkości te są wzajemnie powiązane
zależnością zw. prawem Ohma; rozpływ prądów i sumowanie się napięć w obwodzie
elektrycznym określają prawa Kirchhoffa prawa te odgrywają podstawową rolę w analizie
obwodów elektrycznych. Elementy wchodzące w skład obwodu elektrycznego dzieli się na
czynne (źródła energii elektr., np. akumulatory, ogniwa elektr., prądnice) oraz bierne
(rezystory, kondensatory, cewki itp). Elementy czynne charakteryzuje się zwykle 2
wielkościami: siłą elektromotoryczną E i oporem wewn. ρ. Obwody elektryczne zbudowane z
elementów (rezystorów, cewek, kondensatorów), których długość jest b. mała w porównaniu z
długością fali elektromagnet. odpowiadającej częstotliwości prądu w obwodzie, nazywa się
obwodem o stałych skupionych.
Obwód LC przypomina układ mechaniczny składający się z masy przyczepionej do
sprężynki. Dla obu tych układów charakterystyczną wielkością jest między innymi
częstość
drgań. Aby się przekonać, załóżmy, że w chwili początkowej w kondensatorze C
nagromadzony jest ładunek qm, a prąd I w cewce indukcyjnej jest równy zeru. W tym
momencie energia zawarta w kondensatorze dana jest równaniem:

Energia w cewce indukowanej dana równaniem:

jest równa zeru, gdyż I=0. Kondensator zaczyna rozładowywać się przez cewkę, przy czym
ładunki dodatnie poruszają się przeciwnie do kierunku ruchów wskazówek zegara. Oznacza

to, że w obwodzie ustala się prąd I dany przez i płynący w kierunku dolnego końca
cewki indukcyjnej. W miarę jak q maleje, zmniejsza się energia zawarta w polu
elektrycznym kondensatora. Energia ta zamienia się na energię pola magnetycznego, które
pojawia się wokół cewki w miarę narastania w niej prądu I. W rezultacie pole elektryczne
maleje, pole magnetyczne wzrasta a energia zawarta w polu elektrycznym zamienia się na
energie pola magnetycznego. Zgodnie z równaniem

musi istnieć prąd, i to jego maksymalna wartość, w cewce indukowanej. Zauważmy, że

nawet wtedy, gdy ładunek q jest równy zeru, prąd (który jest określony przez ) nie znika.
Prąd płynący w cewce przenosi ładunek dodatni z górnej płytki kondensatora na dolną.
Energia przepływa powrotem z cewki do kondensatora, w którym narasta pole elektryczne.
Sytuacja, kiedy cała energia zostaje z powrotem zgromadzona w kondensatorze odpowiada
sytuacji początkowej, z tą różnicą, że obecnie kondensator naładowany jest odwrotnie.
Kondensator znów zaczyna się rozładowywać, przy czym prąd płynie teraz zgodnie z
kierunkiem ruchu wskazówek zegara. Rozumiejąc, że obwód LC wraca do swojego stanu
początkowego i Ŝe procesy te powtarzają się z określoną częstotliwością , która
odpowiada określonej częstości kołowej . Raz rozpoczęte drgania LC (opisane w
przypadku idealnym, kiedy w obwodzie nie występuje żaden opór) trwają nieskończenie
długo, przy czym energia przekazywana jest kolejno z pola elektrycznego kondensatora do
pola magnetycznego cewki indukcyjnej i na odwrót. Aby wyznaczyć ładunek q jako funkcję
czasu, możemy mierzyć zmienną różnicę potencjałów Vc t  , występującą na

kondensatorze C. Związek pokazuje, że VC jest proporcjonalne do q. Aby

wyznaczyć natężenie prądu I, wprowadzamy do obwodu mały opór R i mierzymy spadek
potencjału na tym oporze. Jest on proporcjonalny do I zgodnie z wzorem:
VR = RI
Zakładamy tutaj, że R jest tak małe, że jego wpływ na zachowanie się obwodu
możemy pominąć. W rzeczywistym układzie LC drgania nie trwają nieskończenie długo,
gdyż zawsze istnieje pewien opór, który odpowiada z układu energię w postaci wydzielania
się ciepła Joule’a. Powstałe oscylacje będą zanikać.
Ogólna postać równań Maxwella, fale elektromagnetyczne, widmo fal
elektromagnetycznych.
Równania Maxwella:
- prawo Gaussa dla elektryczności

- prawo Gaussa dla magnetyzmu

- uogólnione prawo Faradaya

- uogólnione prawo Ampere’a

Wystarczy jeden punkt w przestrzeni, który będzie źródłem zmiennego pola elektrycznego lub
zmiennego pola magnetycznego to mamy do czynienia z rozchodzeniem się pola elektro-
magnetycznego w postaci fali elektromagnetycznej.

Przykładem fali elektromagnetycznej jest światło.

Widmo (zakres) fal elektromagnetycznych jest bardzo szerokie: od fal, których długość
mierzymy w km do fal o długości rzędu 10-13m. Fale świetlne (światło) to znaczy te fale
elektromagnetyczne, które wywołują wrażenie wzrokowe u człowieka mają zakres od 0,4μm
do 0,7μm.
Optyka geometryczna: prawo odbicia, prawo załamania, rozszczepienie światła,
soczewki.
Prawo odbicia:
Kąt odbicia jest równy kątowi padania. Promień padający, odbity i prosta prostopadła do
powierzchni odbijającej leżą w jednej płaszczyźnie:

Prawo załamania:
Kąt padania α i załamania β spełniają relację:
n1sinα = n2sinβ
Promień padający, załamany i prosta prostopadła do powierzchni odgradzającej dwa ośrodki
leżą w jednej płaszczyźnie:

Rozszczepienie światła:
Jest to rozdzielenie światła na barwy składowe.
Soczewka jest to ciało przeźroczyste dla światła, wykonane z materiału o współczynniku
załamania n, ograniczone powierzchniami o promieniach krzywizn R1 i R2 (promień
krzywizny powierzchni wypukłej jest dodatni, a wklęsłej – ujemny). Ogniskowa soczewki
umieszczonej w ośrodku o współczynniku załamania n0 wynosi:

Jeżeli ogniskowa ma wartość dodatnią, to mówimy o soczewce skupiającej, wartość ujemna

związana jest z soczewka rozpraszająca. Zazwyczaj soczewki wypukłe są skupiające, a
wklęsłe – rozpraszające. Słowo „zazwyczaj’’ odnosi się do powietrza, gdyż w innych
ośrodkach soczewka skupiająca w powietrzu może stać się soczewką rozpraszającą – i na
odwrót. Soczewki mogą mieć różne kształty i – w zależności od relacji promieni krzywizny –
mogą być różnych typów.
Wzór dla cienkich soczewek ma postać:

x, y – odległości przedmiotu i obrazu od soczewki.

Powiększenie obrazu wynosi:

Odwrotność ogniskowej soczewki (D = 1/f ) nazywa się zdolnością skupiającą (jednostka 1/m
lub dioptria). Dla układu blisko siebie leżących soczewek zdolności skupiające dodaje się:
D = D1 + D2

Optyka falowa, ogólnie dyfrakcja i interferencja, polaryzacja światła.

Przy przechodzeniu fal przez przeszkodę (np. krawędź osłony lub szczelina) następuje
zjawisko ugięcia (dyfrakcji) polegające na zmianie kierunku rozchodzenia się fal.
Ciągi falowe mogą ze sobą interferować. Warunkiem koniecznym interferencji jest spójność
fal (stałość różnicy faz w czasie) – mówimy, że fale takie są koherentne. Maksimum
interferencyjne otrzymujemy dla zgodnych faz, a minimum – dla faz przeciwnych.
Dyfrakcja i interferencja są zjawiskami charakterystycznymi dla fal. Obserwujemy je
zarówno dla fal mechanicznych (np. fale na wodzie czy akustyczne), jak i fal
elektromagnetycznych. Efektem tych zjawisk są fale stojące, powstające, gdy interferują ze
sobą fale padająca i odbita. Przy odbiciu od środka sztywniejszego (gęstszego) następuje
zmiana fazy na przeciwną, czemu odpowiada minimum amplitudy (węzeł) w miejscu odbicia.
Z kolei w miejscu odbicia od środka mniej sztywnego (rzadszego) powstają strzałki
(maksimum amplitudy).
Polaryzacja światła:

Polaryzacja to zjawisko polegające na uporządkowaniu płaszczyzny drgań wektora

Występowanie zjawiska polaryzacji dla światła dowodzi, że światło jest falą poprzeczną.
Światło można spolaryzować, przepuszczając je przez specjalne substancje zwane
polaryzatorami, przez odbicie od powierzchni dielektryka lub przez tzw. podwójne załamanie
w kryształach dwójłomnych.

• Polaryzacja przez odbicie

Jeżeli światło pada na powierzchnię dielektryka (np. szkła) pod tzw. kątem Brewstera αB, to
wiązka odbita jest całkowicie spolaryzowana w płaszczyźnie prostopadłej do płaszczyzny
padania. Wiązka załamana, która wniknęła w dielektryk, jest częściowo spolaryzowana w
płaszczyźnie padania wiązki.

• Kąt Brewstera spełnia następujący warunek:

αB + ß = 90°

Jego wartość zależy także od rodzaju dielektryka zgodnie z zależnością:

tg αB = n

gdzie: n – bezwzględny współczynnik załamania dielektryka.

Korpuskularna natura światła (dualizm korpuskularno-falowy), kwantowanie, efekt
fotoelektryczny.
Dualizm korpuskularno-falowy czyli, podwójna natura dotyczy zarówno promieniowania
elektromagnetycznego jak i małych cząstek poruszających się z dużymi prędkościami (np.
elektrony, neutrony itp.)
Promieniowanie elektromagnetyczne w szeregu zjawisk zachowuje się tak, jak cząstki.
Cząstki te nie mają masy spoczynkowej i nazywamy je fotonami. Energię fotonów wyraża
wzór Plancka:
E=hv
v – częstość promieniowania

Hipoteza Plancka zakłada, że energia promieniowania jest skwantowana i wyraża się wzorem
E=nhv
n – liczba naturalna
Pęd fotonu liczymy ze wzoru:

Korpuskularna natura światła objawia się w efekcie fotoelektrycznym zewnętrznym. Światło

padając na powierzchnię metalu wybija z niej elektrony, których maksymalna energia
kinetyczna dana jest wzorem Einsteina:
h v = W + EKmax
W – stała materiałowa, nazywana pracą wyjścia
Z wzoru tego wynika, że poniżej pewnej częstości progowej (v0 = W/h) elektrony nie są
wybijane z powierzchni metalu. Fotoelektrony zostają wyhamowane przez przyłożenie
odpowiedniego napięcia (tzw. napięcie hamowania UH) spełniającego równanie:
h v = W + e UH
Wartość napięcia hamowania zależy liniowo od częstotliwości, a nie zależy od natężenia
padającego światła, co potwierdzają wyniki eksperymentalne. Efekt ten jest ważnym
argumentem za kwantowym charakterem promieniowania elektromagnetycznego.
Kwantowanie, kwantyzacja — konstrukcja pozwalająca na przejście z klasycznej teorii pola
do kwantowej teorii pola. Kwantowanie jest uogólnieniem konstrukcji stosowanej przy
przejściu z mechaniki klasycznej do mechaniki kwantowej.
W bardziej popularnym znaczeniu przez kwantowanie rozumie się fakt istnienia skończonego
lub przeliczalnego zbioru dopuszczalnych wartości danej wielkości. Na przykład mówiąc, że
energia elektronu w atomie jest skwantowana rozumie się przez to, że możliwe do
zaobserwowania są tylko określone jej wartości, zwane w tym przypadku poziomami
energetycznymi.

DEFINICJE:
1. Pod pojęciem ruchu rozumiemy zmiany wzajemnego położenia jednych ciał
względem drugich wraz z upływem czasu.
2. Punkty materialne to obiekty obdarzone masą, których rozmiary (objętość) możemy
zaniedbać.
3. Prędkość definiujemy jako zmianę położenia ciała w jednostce czasu.
a) Prędkość średnia wyraża się wzorem:

b) Prędkość chwilowa jest pochodną drogi względem czasu.

4. Przyspieszenie jest wektorem definiowanym przez stosunek przyrostu prędkości do czasu,
w którym ten przyrost nastąpił.

a) Przyspieszenie jednostajne - jeżeli ciało przyspiesza lub hamuje i jego prędkość zmienia
się jednostajnie z czasem to przyspieszenie a tego ciała jest stałe:

Gdy prędkość rośnie (a > 0) to ruch nazywamy jednostajnie przyspieszonym , a gdy

prędkość maleje (a < 0) to ruch określamy jako jednostajnie opóźniony .
b) Przyspieszenie chwilowe - definiujemy jako pierwszą pochodną v względem t.

5. Masa
6. Pęd ciała definiujemy jako iloczyn jego masy i prędkości (wektorowej)
p = mv
7. Jeżeli na ciało o masie m działa siła F, to definiujemy ją jako zmianę w czasie pędu
tego ciała.