VISOKA ŠKOLA „CEPS-CENTAR ZA POSLOVNE STUDIJE“ KISELJAK

Energetika
Tehnička dijagnostika II

JASMIN DURAKOVIĆ

SEMINARSKI RAD
VIBRACIJA ROTACIONIH SISTEMA

U Kiseljaku, 2018. godine

Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

VISOKA ŠKOLA „CEPS-CENTAR ZA POSLOVNE STUDIJE“ KISELJAK

Energetika
Tehnička dijagnostika II

SEMINARSKI RAD
VIBRACIJA ROTACIONIH SISTEMA

Mentor: Student:
Pred. VŠ Slobodan Jurić Jasmin Duraković
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

SADRŽAJ

1. UVOD ..........................................................................................................................................4

2. UZROCI POJAVE VIBRACIJA KOD ROTACIONIH SISTEMA .....................................5

2.1. OSOVINSKO PORAVNANJE............................................................................................5

2.2.1. Ponašanje osovina pod vlastitom masom i masom obrtnih elemenata .........................................6
2.2.2. Ugaono i radijalno pomjeranje elemenata ....................................................................................6

2.2. VRSTE I UZROCI VIBRACIJA ........................................................................................8

2.2.1. Uzroci nastanka vibracija usljed neuravnoteženosti masa rotora obrtnih mašina ........................9
2.2.2. Uzroci nastanka vibracija usljed ekscentričnosti rotora .............................................................10
2.2.3. Uzroci nastanka vibracija usljed poremećaja centričnosti ..........................................................12
2.2.4. Uzroci nastanka vibracija usljed neispravnosti kotrljajnih ležajeva ...........................................14
2.2.5. Uzroci nastanka vibracija usljed neispravnosti kliznih ležišta ...................................................15
2.2.6. Uzroci nastanka vibracija usljed mehaničke labavosti ...............................................................16
2.2.7. Uzroci nastanka vibracija usljed dejstva pogonskih kaiševa ......................................................18
2.2.8. Uzroci nastanka vibracija usljed problema na zupčanicima .......................................................20
2.2.9. Uzroci nastanka vibracija električnog porijekla .........................................................................21
2.2.10. Uzroci nastanka vibracija u rezonantnom području .............................................................24
2.2.11. Uzroci nastanka vibracija usljed djelovanja aerodinamičkih i hidrauličnih sila ....................25
2.2.12. Uzroci nastanka vibracija usled delovanja naizmeničnih sila ..............................................25
2.2.13. Uzroci nastanka vibracija usljed trenja ..................................................................................26
2.2.14. Uzroci nastanka vibracija usljed „pulzacija“..........................................................................26

3. ZAKLJUČAK ...........................................................................................................................27

4. LITERATURA .........................................................................................................................28

3
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

1. UVOD

Vibracije tehničkih sistema su rezultat međusobne interakcije pobude i osetljivosti sistema na

ovu pobudu. Radom tehničkih sistema (mašina) stvaraju se poremećajni procesi čija su posljedica
složene vremenske funkcije poremećajnih sila. Tehnički sistem može biti osetljiv na određenu vrstu
pobude ili ne, tj. pobuda može i ne mora da dovede do nastanka vibracija. Pošto su vibracije
nepoželjna pojava, pri konstruisanju je potrebno odnos pobude i osetljivosti sistema na pobudu
podesiti tako da nivo vibracija bude što niži. Jedan od važnih pokazatelja kvaliteta tehničkog
sistema (mašine i postrojenja) je nivo energije koju vibracija prenosi na okolinu. Osim toga
vibracije dovode do dodatnih dinamičkih opterećenja koja doprinose smanjenju nosivosti i radnih
svojstava, ubrzanom zamoru i dr.
Pri proučavanju njegovih vibracija, mehanički sistem se posmatra kao skup tijela koje na okupu
drže veze između njih. Kod ovom problematikom obuhvaćenih sistema postoji bar jedan prostorni
raspored tijela, pri kojem na njih ne deluju veze. Za tijela se tada kaže da se nalaze u ravnotežnom
položaju. Bitna je osobina veza, da je njihovo dejstvo na tijela utoliko jače, ukoliko su ona
udaljenija od svojih ravnotežnih položaja. Pri tome, veze teže da vrate tijela u ravnotežne položaje.
Napete veze i tijela u kretanju sadrže izvjesnu količinu energije koja je potrebna da bi se
proizvela vibracija i u slučaju mašinskih vibracija, ova energija dolazi sa izvora snage odnosno
obrtnog momenta mašine. Ovaj energetski izvor može biti AC linija, motor sa unutrašnjim
sagorevanjem, ili parna turbina, itd. Stvarni iznos energije u vibracijama mašine često nije tako veliki
u poređenju sa energijom koja je potrebna za pokretanje te mašine.
Idealna mašina ne proizvodi vibracije, jer se sva dovedena energija troši na koristan rad. Kod
realnih mašina, vibracije nastaju kao štetan efekat pri prenosu periodiĉinih sila preko njenih
dijelova. Elementi mašine djeluju pri tome jedni na druge i energija se rasipa u obliku vibracija.
Dobro projektovana i ispravna mašina proizvodi nizak nivo vibracija.
U toku analize vibracija mašina, u manje ili više složenim mehaničkim sistemima, korisno je
razmotriti izvore energije vibracija (svaki pojedinačni izvor generiše vibracije) i dijelove mašina
koje tu energiju preuzimaju. Energija se uvijek kreće od izvora energije vibracija do energije
prigušivača, gdje se pretvara u toplotu. U nekim slučajevima, to može biti veoma kratak dio, ali u
drugim situacijama energija može prevaljivati veoma duge distance prije nego što bude
apsorbovana.
Pojavu vibracija rotacionih tehničkih sistema (mašina) mogu prouzrokovati različiti uzroci, a
najčešći su:
 neuravnoteženost masa rotirajućih dijelova sistema,
 nedovoljna dinamička krutost kućišta i temelja sistema,

4
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

 poremećaj centričnosti spojnica i ležajeva,

 ugib vratila (mehanička "popustljivost"),
 pohabani, ekscentrični ili oštećeni zupčanici,
 loši pogonski kaiševi i lanci,
 neispravni kotrljajni i klizni ležajevi,
 odstupanja obrtnog momenta,
 elektromagnetne sile,
 aerodinamičke sile,
 hidrauličke sile,
 nejednak zazor između rotora i statora motora,
 olabavljenost spojeva,
 "prolazak" kroz rezonansu,
 zaribavanje,
 zatupljen rezni alat i dr.

2. UZROCI POJAVE VIBRACIJA KOD ROTACIONIH SISTEMA

2.1. OSOVINSKO PORAVNANJE

Osovinsko poravnavanje je proces u kojem se dva ili više tehničkih sistema, obično motor i pumpa,
postavljaju na način da u tački prenosa snage osovine obiju mašina budu kolinearne dok mašine
rade u normalnim radnim uslovima. Šematski prikaz osovinskog poravnavanja je dat na sl. 2.1.1.

Slika 2.1.1. Osovinsko poravnavanje osovina mašina

Međutim, za svaku standardnu definiciju postoji izuzetak. Neke spojnice, na primer zupčaste,
zahtjevaju namjernu grešku u poravnavanju zbog dobrog podmazivanja u toku rada.
Uslovi poravnavanja se mogu promjeniti u radnim okolnostima. Ovo može biti zbog niza razloga,
kao što su: porast temperature, naprezanje, obrtni moment mašine, pomjeranje baze i ležajeva i sl.

5
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

Pošto se osovinsko poravnavanje mjeri dok je tehnički sistem hladan, ono ne mora nužno biti nulto
radno poravnavanje tehničkog sistema. Ono se mora mjeriti u toku rada tehničkog sistema
(okretanja) u tačkama pravca okretanja.

2.2.1. Ponašanje osovina pod vlastitom masom i masom obrtnih elemenata

Na slici 2.1.2. može se vidjeti prirodno ponašanje osovine pod vlastitom masom i masom obrtnih
elemenata. Veličina savijanja zavisi od nekoliko faktora, a to su čvrstoća i krutost materijala
osovina, veličine mase između nosećih ležajeva, vrste ležaja kao i njihove međusobne udaljenosti.

Slika 2.1.2. Ponašanje osovine usled masa obrtnih elemenata

Za veliku većinu uparenih osovina, ovaj luk savijanja je zanemarljiv i zbog toga se iz praktičnih
razloga može zanemariti. Na drugim uparenim osovinskim pogonima, npr. turbo-generatorima u
elektranama, kao i na osovinama koje su na velikim udaljenostima i sa velikim rastojanjima između
ležajeva ovaj luk se mora uzeti u obzir.

Slika 2.1.3. Ponašanje osovina usled masa obrtnih elemenata kod parnih turbina

Kod parnih turbina, na primer, osovine su obično poravnate sa greškom od 1/100 mm, dok
centralna tačka središnje osovine može biti i do 30 mm pomerena.

2.2.2. Ugaono i radijalno pomjeranje elemenata

Ugaono pomjeranje opisuje ugao između dvije rotirajuće osovine. Ugaono pomjeranje se direktno
može izraziti u stepenima, miliradijanima ili u vidu nagiba u [mm].

6
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

Stoga je popularnija mjera za ugaono pomjeranje, razmak po prečniku. Razmak sam po sebi nema
smisla i potrebno ga je podijeliti s prečnikom da bi se mogao iskoristiti. Kao prečnik obično se
koristi prečnik spojnog elementa pogonskog i pogonjenog tehničkog sistema.

Slika 2.1.4. Ugaono i radijalno pomjeranje elemenata mašina

Slika 2.1.5. Ugaono pomjeranje elemenata

Radijalno pomeranje opisuje udaljenost središnjih osa dvije osovine u zadatoj tački. Kako se vidi
na slici 2.8., za isto stanje poravnavanja vrednost pomeranja varira u zavisnosti od lokacije gdje se
mjeri udaljenost između dvije osovine.

Slika 2.1.6. Radijalno pomjeranje elemenata mašina

7
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

2.2. VRSTE I UZROCI VIBRACIJA

Vibracija je jednostavno oscilovanje oko referentne tačke. Na primjer, osovina relativno vibrira na
kućište dijela mašine, a ležaj vibrira na kućište ležaja. Vibracija se pojavljuje kada tehnički sistem
reaguje na neku spoljnu ili unutrašnju pobudu i može se podijeliti u tri osnovne vrste i to:
1. vibracije slobodnog tijela, sl. 2.2.1.
2. vibracija struganja i prolaska, sl. 2.2.2.
3. vibracija trenja, što je prikazano na sl. 2.2.3.

Slika 2.2.1. Vrste vibracija mašina – vibracija slobodnog tijela

Slika 2.2.2. Vrste vibracija mašina – vibracija struganja i prolaska

Slika 2.2.3. Vrste vibracija mašina – vibracije trenja

Uzrok vibracija mora da bude sila koja se mijenja ili prema svom pravcu ili prema svojoj veličini.
Svaki uzrok vibracija ima svoje karakteristike.

8
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

2.2.1. Uzroci nastanka vibracija usljed neuravnoteženosti masa rotora obrtnih

mašina

Mnogi mehanički sistemi sadrže rotacione komponente, kao što su osovine, vratila, zupčasti
prenosnici, remenski prenosnici, motori, pumpe, turbine, kompresori i ventilatori, koje su, prilikom
obrtanja, izloženi pojavi nepravilne uravnoteženosti svojih sastavnih dijelova, tj. one mogu biti
izvori neuravnoteženosti, jer se njihovo središte masa ne podudara sa osom rotacije.
Prije svakog pokušaja izvođenja optimalnog izoliranja rotacionog sistema potrebno je eliminisati
pojavu neuravnoteženosti unutar rotacionog sistema, jer je on najĉešća nepravilnost koja se
pojavljuje u kombinaciji sa ostalim. Neravnoteža može biti:
Statička neravnoteža je u fazi i stabilna vibracija. Može se ispraviti postavljanjem samo
jednog tega u jednoj ravni u gravitacijskom centru rotora. Amplituda zbog neravnoteže će se
povećavati s kvadratom brzine rotora (3 puta veća brzina rotora, 9 puta veća vibracija). Može se
ispraviti postavljanjem samo jednog tega u jednoj ravni u gravitacijskom centru rotora. Otprilike 0˚
fazne razlike bi trebalo postojati između unutrašnjeg (InBoard, IB) i spoljašnjeg (OutBoard, OB)
ležaja kako u horizontalnom, tako i u vertikalnom smeru.

Slika 2.2.4. Statička neravnoteža

Parna neravnoteža rezultuje sa 180° vanfaznim pomjeranjem na istoj osovini. Amplituda

varira sa kvadratom povećanja brzine ispod kritične brzine prvog rotora. Može uzrokovati visoke
aksijalne vibracije, isto kao i radijalne. Korekcija zahteva postavljanje dva tega u najmanje dve
ravni. Također se javlja oko 90˚ razlike između vertikalne i horizontalne faze na svakom ležaju
(±30˚) .

Slika 2.2.5. Parna neravnoteža

9
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

Dinamička neravnoteža je dominantni tip neravnoteže koji se javlja i kombinacija je statičke

i parne neravnoteže. 1xRPM dominira spektrom i svakako zahtjeva korekciju u 2 ravni. Ovdje
radijalna fazna razlika između OB i IB ležaja može varirati bilo gdje između 0˚ i 180˚. Međutim,
horizontalna fazna razlika bi trebala usko pratiti vertikalnu razliku, kada se upoređuju mjerenja na
OB i IB ležajevima (±30˚). Sekundarno, ako neravnoteža dominira, otprilike 90˚ fazne razlike
obično se javlja između vertikalnih i horizontalnih očitavanja na pojedinom ležaju (±40˚).
Dinamička ravnoteža je prikazana na slici 2.2.6.

Slika 2.2.6. Dinamička neravnoteža

Neravnoteža "obješenog" rotora uzrokuje visoku 1xRPM vibraciju u aksijalom i radijalnom

smjeru. Aksijalna očitavanja imaju tendenciju da budu u fazi, dok radijalna očitavanja mogu biti
nestabilna. Međutim, horizontalna fazna razlika obično će pratiti vertikalnu razliku nebalansiranog
rotora (±30˚). Obješeni rotori (na prepustu) imaju i statičku i parnu neravnotežu, svaka od njih
zahteva korekciju. Stoga se korektivni tegovi gotovo uvijek moraju stavljati u dvije ravni.
Neravnoteža rotora na prepustu data je na slici 2.2.7.

Slika 2.2.7. Neravnoteža“ obješenog rotora

2.2.2. Uzroci nastanka vibracija usljed ekscentričnosti rotora

Ekscentričnost (pomjeranje ose obrtanja u odnosu na geometrijsku središnju osu rotora slika
2.2.8.) predstavlja uobičajeni izvor neuravnoteženost masa koja rezultuje u povećanoj težini sa
jedne strane ose obrtanja. Radi otklanjanja neuravnoteženosti može se preporučiti balansiranje

10
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

rotora na licu mjesta (u sopstvenim ležajevima). Pored toga, mora se obratiti pažnja da se položaj
unutrašnjeg prstena ležaja na vratilu ne mijenja, pošto se ekscentričnost ležaja kompenzuje
korekcijom neuravnoteženosti na rotoru.

Slika 2.2.8. Ekscentrični rotor

Najveća vibracija nastaje na 1xRPM ekscentrične komponente u smjeru pravca kroz središta dvaju
rotora. Uporediva horizontalna i vertikalna fazna očitavanja obično se razlikuju za 0˚ ili 180˚ (svaki
od kojih ukazuje na linearno pomjeranje). Pokušaji da se balansira ekscentrični rotor obično
rezultuju smanjenjem vibracija u jednom radijalnom smeru, ali povećavanjem u drugom radijalnom
smjeru, zavisno od stepena ekscentriteta. Na primer, najveće vibracije kod spregnutog zupčanika
pojaviće se u pravcu koji prolazi kroz centre zupčanika, pri frekvenciji jednakoj 1xRPM
ekscentričnog zupčanika. To može da izgleda kao neuravnoteženost, ali nije. Ekscentričnost
kaišnika sa klinastim kaišem, rezultovaće nastajanjem reakcionih sila na sličan način kao i kod
ekscentričnog zupčanika. U tom slučaju najveće vibracije će se pojaviti pri frekvenciji koja je
jednaka frekvenciji od 1xRPM ekscentričnog kaišnika u pravcu zatezanja kaiša. I ovdje će
ekscentričnost izgledati kao neuravnoteženost, ali se ne može korigovati uravnotežavanjem masa.
U slučaju ekscentričnog rotora motora, generiše se sila 1xRPM između rotora i statora zbog
variranja magnetnog privlačenja između ekscentričnog rotora i polova motora. Pojačanjem sile
magnetnog polja, povećavanjem opterećenja motora, nastaju povećane vibracije. Jedan način
kontrole ovog stanja je mjerenje vibracija, bez filtera, kod motora koji radi. Zatim se isključi
električna energija i posmatra se šta će se desiti sa amplitudom vibracija. Ako se amplituda
smanjuje postepeno kako motor počinje da se zaustavlja, onda je najverovatniji problem
neuravnoteženost. S druge strane ukoliko se amplituda vibracija izgubi u momentu kada se
električna energija isključi, onda je problem električne prirode i verovatno je nastao usled
ekscentričnosti rotora motora.
Postoje i drugi električni problemi kod motora i generatora koji izazivaju nastajanje vibracija. Na
primer, kratko spojeni namotaji, prekinute lamele rotora ili nepropisno centrirani rotor u statoru
(neujednačen "vazdušni zazor" između rotora i statora), prouzrokovaće takođe vibracije. Kontrola
uz pomoć standardnih postupaka za ispitivanje motora, otkriće prirodu električnog problema.

11
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

2.2.3. Uzroci nastanka vibracija usljed poremećaja centričnosti

Poremećaj centričnosti je isto toliko uobičajen kao i neuravnoteženost, a razlog je sasvim

jednostavan, nepoklapanje osa vratila rotora sa geometrijskom osom obrtanja i osom ležišta. Tri su
moguća tipa poremećaja centričnosti (ugaone pomjerenosti) spojnice:
 ugaono pomjeranje ose obrtanja,
 pomjeranje ose obrtanja koje su paralelne,
 kombinacija ugaonog i paralelnog pomjeranja ose obrtanja.
Značajna karakteristika vibracija nastalih usled odstupanja centričnosti jeste ta što se javljaju kako u
radijalnom tako i u aksijalnom pravcu. Kada je poremećaj centričnost ozbiljan, mogu se javiti
frekvencije vibracija drugog reda (2xRPM) ili ponekad i trećeg reda (3xRPM, harmonici drugog i
višeg reda). Bez obzira o kojoj je pojavi reč, uvek su izražene vibracije u aksijalnom pravcu.
Generalno posmatrano, čim komponenta vibracija u aksijalnom pravcu iznosi više od polovine
najveće komponente u radijalnom pravcu, nesaosnost ili iskrivljenost (ugib) vratila mogu biti
najverovatniji, ali ne i jedini uzročnici vibracija.

a) Ugaono pomjeranje ose obrtanja (ugaono neporavnavanje)

Ugaono neporavnanje je okarakterisano visokom aksijalnom vibracijom, 180˚ izvan faze preko
spojnog elementa. Tipično će se javljati visoka vibracija pri 1xRPM i 2xRPM, iako nije neobično
da dominira bilo koja od 1X, 2X ili 3X. Ovi simptomi mogu ukazivati i na probleme spojnog
elementa. Ozbiljna ugaona neporavnanja mogu pokrenuti mnoštvo 1xRPM harmonika. Za razliku
od mehaničke labavosti tipa 3, ovi mnogobrojni harmonici obično nemaju povišen nivo buke u
spektru.

Slika 2.2.9. Ugaono neporavnavanje

b) Pomjeranje ose obrtanja koje su paralelne (paralelno neporavnavanje)

Paralelno neporavnanje (slika 2.2.10.) ima slične simptome kao i ugaono, ali daje visoku
radijalnu vibraciju koja doseže do 180˚ pomaka izvan faze na spojnom elementu. 2xRPM je obično
veća od 1X, ali njena visina u odnosu na 1X je često diktirana od tipa i izvedbe spojnog elementa.

12
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

Slika 2.2.10. Paralelno neporavnavanje

Kad god ugaono ili paralelno neporavnanje postane ozbiljno, može generisati, kako smo rekli,
visoke amplitudne skokove pri puno višim harmonicima (4X-8X) ili čak čitav niz
visokofrekventnih harmonika u sličnoj pojavi kao kod mehaničke labavosti. Materijal i tip izvedbe
spojnog elementa imaju visok uticaj na čitav spektar kad je neporavnanje ozbiljno.

c) Kombinacija ugaonog i paralelnog pomjeranja ose obrtanja

Kombinacija ugaonog i paralelnog pomjeranja ose obrtanja, jeste kombinacija predhodno

opisana dva načina pomjeranja osa obrtanja, gde su izražene kako radijalne tako i aksijalne vibracije
kao dominantne i kao takvo predstavlja i najgori mogući slučaj u analiziranju sva tri slučaja
pomeranja osa obrtanja.

d) Savijanje osovine

Savijanje osovine uzrokuje visoke aksijalne i radijalne vibracije s aksijalnim faznim razlikama koje
teže prema 180˚ na pojedinoj komponenti sistema. Dominantna vibracija se obično javlja pri
1xRPM ako je osovina savijena blizu središta, ali i pri 2xRPM ako je savijena blizu spojnog
elementa. Savijanje osovine je dato na slici 2.2.11.

Slika 2.2.11. Savijanje osovine

13
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

2.2.4. Uzroci nastanka vibracija usljed neispravnosti kotrljajnih ležajeva

Ležajevi koji imaju površinske defekte na svojim prstenovima, kuglicama ili valjcima obično
će prouzrokovati vibracije visoke frekvencije. Ta frekvencija je nekoliko puta veća od brzine
obrtanja dijela. Do velikih poremećaja centričnosti na tehničkim sistemima koji su opremljeni
kotrljajnim ležajevima, ponekad će doći do pojava velikih vibracija na ležajevima, koje ne potiču od
samog ležaja. Vibracije ležajeva neophodno je posmatrati sa dva aspekta tj. apsolutne vibracije,
koje izazivaju vibracije čitavog mehanizma ili uređaja i relativne, tj. vibracije pojednih dijelova
ležaja u odnosu na druge, npr. spoljašnjeg prstena u odnosu na unutrašnji, koji mogu da izazivaju
vibracije dijelova ili spojeva sklopova koji su neposredno vezani sa dijelom ležaja koji vibrira.
Glavni razlog vibracija ležajeva je odstupanje od idealnog geometrijskog oblika radnih površina
prstenova ležajeva i kotrljajnih tela. Utvrđeno je da na vibracije utiču aktivni elementi ležajeva. Ako
se obrće unutrašnji prsten, onda preciznost njegovih geometrijskih oblika i kotrljajnih tela ima
odlučujući značaj. Uglavnom oscilacije prstenova ležajeva dijele se na tri osnovne grupe i to:
1. Prva grupa - oscilacije sa velikom dužinom talasa (do 10 oscilacija za jedno obrtanje
prstena). One se pojavljuju zbog radijalnog udaranja prstena ležaja, čije su mikroneravnine
do 15 μm.
2. Druga grupa - oscilacije sa srednjom dužinom talasa (do 10 do 60 oscilacija za jedno
obrtanje prstena). Razlog ovih oscilacija - neravnine na kotrljajnim površinama. Amplituda
ovih neravnina nije veća od 1μm.
3. Treća grupa - oscilacije sa malom dužinom talasa (više od 60 oscilacija za jedno obrtanje
prstena). Razlog ovih oscilacija su mikroneravnine sa amplitudom do 0,1 μm.

Slika 2.2.12. Neporavnavanje kotrljajnjeg ležaja

Neporavnanje kotrljajnog ležaja (slika 2.2.12.) montiranog na osovinu uzrokuje značajnu aksijalnu
vibraciju. Uzrokuje uvijajuće pomjeranje sa oko 180˚ faznog pomaka od vrha do dna ili sa strane na
stranu ako se mjeri u aksijalnom smjeru na istom kućištu ležaja. Pokušaji da se poravna ležaj ili
balansira rotor neće olakšati problem. Ležaj se mora odstraniti i ispravno postaviti.

14
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

2.2.5. Uzroci nastanka vibracija usljed neispravnosti kliznih ležišta

Problemi koji se javljaju kod kliznih ležišta dovode do visokih nivoa vibracija ili buke i
uglavnom nastaju zbog prekomjernog zazora ležišta (uljni zazor, slika 2.2.13), labavosti ili
nepravilnog podmazivanja. Mašine koje su pravilno montirane na krutom fundamentu imaće veću
amplitudu vibracija u horizontalnom pravcu. U nekim slučajevima, kod kojih se javljaju
neuobičajene visoke amplitude vibracija u vertikalnom pravcu, u poređenju sa horizontalnim
pravcem, utvrđeno je da je uzrok klizno ležište.

Slika 2.2.13. Poremećaj centričnosti kliznog ležišta

Turbulencija ulja je drugi problem koji se dovodi u vezu sa kliznim ležištima, naročito pri
podmazivanju pod pritiskom i pri relativno velikim brzinama iznad druge kritične brzine rotora.
Vibracije usljed turbulencije ulja (slika 2.2.14.) su često velike, ali se lako mogu prepoznati zbog
toga što je frekvencija nešto manja (5-8%) od polovine broja obrtaja vratila.

Slika 2.2.14. Vibracije usljed udara u kliznom ležištu a) vremenski domen; b) frekventni domen

15
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

Svuda gde se javi turbulencija ulja može se izvršiti korekcija promenom temperature (viskoziteta)
maziva. Ponekad se postižu dobri rezultati i izradom posebnih žljebova na unutrašnjoj površini
ležišta da bi se eliminisao "klin" maziva.
Može se izvesti nekoliko primjera za smanjenje mogućnosti stvaranja turbulencije ulja: ležište sa
aksijalnim žljebom koristi se uglavnom u gasnim i gasno-turbinskim kompresorima; ležište sa tri
žljeba pruža poboljšanu stabilnost ležišta na pojavu turbulencije ulja. Samopodesiva ležišta
(Mičelov ležaj) sa aksijalnim segmentima predstavlja uobičajeni izbor na većim mašinama
(turbogeneratorima, turboduvaljkama i sl.) velike brzine.
Karakteristika samopodešavanja omogućava svakom segmentu da prati vratilo, poboljšavajući
pritom amortizovanje sistema i njegovu ukupnu stabilnost.
Mašina koja je potpuno stabilna, ukazaće na vibracije nastale usled turbulencije ulja. To se može
javiti kada neki spoljašnji izvor prenosi vibracije na mašinu preko fundamenta ili cjevovoda. Ovo
stanje se smatra "spolja pobuđenom turbulencijom". Rezonantna vibracija cjevovoda ili fundamenta
može da bude rezultat pulziranja ili turbulencije protoka. Turbulencija ulja koja nastaje iz tog
stanja naziva se rezonantna turbulencija. Nepropisno podmazivanje, može biti uzrok nastajanja
vibracija kod kliznog ležišta. Ukoliko se prekine podmazivanje ležišta ili ako se upotrebi pogrešno
mazivo, rezultat toga može biti prekomjerno trenje između rukavca i ležišta. To trenje pobuđuje
vibracije ležišta i drugih dijelova mašine. Ove vibracije su uglavnom visoke frekvencije i slične su
vibracijama koje izazivaju kotrljajni ležajevi.

2.2.6. Uzroci nastanka vibracija usljed mehaničke labavosti

Mehanička labavost (olabavljenost mehaničkih veza) izaziva nastajanje vibracija pri

frekvenciji koja je dva puta veća od brzine obrtanja (2xRPM) i višeg reda veličina, kod labavih
dijelova mašina. Karakteristike vibracija nastalih usled mehaničke labavosti neće se javiti sve dok
ne budu prisutne neke druge sile pobuđivanja, kao što su neuravnoteženost ili poremećaj
centričnosti, koje će ih izazivati. Obično razlikujemo sledeće tipove i to :
 Tip A nastaje zbog strukturalne labavosti/slabosti baze, podloge ili nosača mašine. Fazna
analiza može otkriti približno 180° fazne razlike između vertikalnog mjerenja na podlozi,
nosaču ili samoj bazi mašine.
 Tip B uopšteno nastaje zbog otpuštenih vijaka za učvršćivanje baze, pukotina u okviru
nosive strukture ili nosača ležaja. Mehanička labavost tipa B je data na slici 2.2.16.
 Tip C se obično generiše zbog nepropisne montaže komponenti mašine prema silama od
strane rotora. Tip C često uzrokuje opušten spoljašnji prsten ležaja u kućištu, prevelik
razmak bilo u unutrašnjem prstenu ili u kotrljajnom elementu ležaja ili uopšte labav ležaj na
osovini. Faza tipa C je često nestabilna i može varirati između merenja, naročito ako rotor

16
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

pomeri položaj na osovini između dvaju pokretanja. Mehanička labavost vrlo često može
uzrokovati znatnu razliku očitanja ako se uporede nivoi pri povećanju koraka od 30˚ u
radijalnom smeru čitav krug oko kućišta pojedinog ležaja. Takođe se može primetiti da
labavost uzrokuje i pojavu podharmonika pri 1/3 ili 1 RPM (0.5xRPM, 1.5xRPM, 2.5xRPM
itd). Mehanička labavost tipa C je data na slici 2.2.17.

Slika 2.2.15. Mehanička labavost tipa A

Slika 2.2.16. Mehanička labavost tipa B

Slika 2.2.17. Mehanička labavost tipa C

17
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

2.2.7. Uzroci nastanka vibracija usljed dejstva pogonskih kaiševa

Trapezni kaiševi (remeni) mogu biti izvor visokih nivoa vibracija, posebno na alatnim
mašinama kod kojih se moraju održavati niski nivoi vibracija.
Problemi vibracija koji su u vezi sa trapeznim kaiševima uglavnom su podjeljeni na:
 reakcije remena na druge ometajuće sile i
 vibracije nastale usled problema na remenima.
Često, prekomjerna neuravnoteženost, ekscentrični kaišnici, povećana ekscentričnost rezonantnost
ili mehanička labavost mogu da izazovu nastajanje vibracija remena. Zbog toga, prije zamjene
kaiševa treba da se izvrši analiza kako bi se odredila priroda problema.
Frekvencija vibracija predstavlja ključni činilac za utvrđivanje prirode vibracija remena. Ukoliko
kaiš reaguje na druge ometajuće sile u mašini, kao što su neuravnoteženost ili ekscentričnost
kaišnika, frekvencija vibracija kaiša će biti ista kao i frekvencija smetnji. Kaiš jednostavno pojačava
ove ometajuće sile. Ukoliko je to slučaj, onda dio mašine koji generiše ometajuće sile izgleda kao
da stoji mirno pod svjetlom stroboskopske lampe. Labavi kaiševi mogu da prouzrokuju nastajanje
prekomjernih nivoa vibracija čak i pod dejstvom veoma malih sila ometanja. Frekvencija će zavisiti
od prirode poblema remena i od broja kaišnika i zateznih kotura preko kojih kaiš mora da prođe, a
one su 1,2,3 i 4x RPM. Odstupanje klinastog kaiša po širini izaziva podizanje ili spuštanjen kaiša u
žljebu kaišnika, stvarajući pri tome vibracije zbog odstupanja zategnutosti remena.
Najbolji način za otkrivanje vibracija kaiša je primena davača tj.njegovo postavljanje na kućište
ležaja upravno i u pravcu zatezanja kaiša. Visoke amplitude nastaju u pravcu paralelnom sa
zatezanjem kaiša. Ponekad će amplituda vibracija koje nastaju zbog neispravnih kaiševa biti
nestabilna. Ovo se dešava naročito pri proklizavanju kaiševa.

a) Frekvencija vibracija remena

𝒅𝑹 ∙ 𝝅 ∙ 𝑹𝑷𝑴𝑹
𝒇𝑹 =
𝒍𝑹
𝒇𝑽𝑹 = 𝒏𝑹 ∙ 𝒇𝑹 = 𝑹𝑷𝑴𝑹 ∙ 𝒏𝑹

gdje su: 𝒇𝑽𝑹 – vremenska frekvencija remena,

𝒇𝑹 – frekvencija remena,
𝒅𝑹 – prečnik remenice,
𝑹𝑷𝑴𝑹 – brzina remenice,
𝒍𝑹 – dužina remena,
𝒏𝑹 – broj kanala remenice

18
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

b) Istrošen labav i neodgovarajući remen

Frekvencije remena su niže od frekvencija pogonske ili pogonjene remenice. Kada je istrošen,
labav ili ne odgovara namjeni, obično uzrokuje 3 do 4 puta veće frekvencije remena. Amplitude su
obično nestabilne, nekad pulsiraju između frekvencije pogonske i pogonjene remenice. Na
pogonima s vremenskim remenom, istrošenost ili neporavnatost remena se indicira visokim
amplitudama pri Vremenskoj Frekvenciji Remena (VFR).

Slika 2.2.18. Istrošen, labav i neodgovarajući remen

c) Neporavnanje remenice

Neporavnanje remenice stvara visoku vibraciju pri 1X pogonskoj ili pogonjenoj (gonjenoj)
frekvenciji u aksijalnom smjeru. Odnos amplituda pogonske i pogonjene frekvencije zavisi od
mesta uzimanja podataka kao i od relativne mase i krutosti konstrukcije. Često, kod neporavnate
remenice, najveća aksijalna vibracija s motora se može javiti na ventilatoru ili obrnuto.

Slika 2.2.19. Neporavnanje remenica

d) Rezonancija remena

Rezonancija remena (slika 2.31.) može uzrokovati visoke amplitude ako se prirodna frekvencija
remena približi ili poklopi bilo s frekvencijom motora ili pogonjenom frekvencijom. Prirodna
frekvencija remena može se promeniti mijenjanjem zategnutosti, dužine ili poprečnog preseka
remena. Može se utvrditi zatezanjem i otpuštanjem remena dok se mjeri odziv remenica ili ležajeva.

19
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

Međutim, za vrijeme rada, prirodna frekvencija remena će težiti povećanju na zategnutoj strani, a
smanjenju na opuštenoj.

Slika 2.2.20. Rezonancija remena

2.2.8. Uzroci nastanka vibracija usljed problema na zupčanicima

Vibracije nastale usled problema na zupčanicima identifikuju se zbog toga što se one javljaju
pri frekvenciji koja je jednaka učestanosti "ozubljenja" zupčanika, tj. broj zubaca na zupčaniku x
RPM. Vibracije na zupčanicima nastaju usled prekomjernog habanja, nepravilnog podmazivanja,
nepravilnog ozubljenja, poremećaja centričnosti ili savijanja vratila itd. Problemi u vezi sa
zupčastim prenosnicima mogu da prouzrokuju nastajanje vibracija pri frekvenciji koja nije jednaka
učestanosti ozubljenja zupčanika. Ako zupčanik ima samo jedan slomljen ili deformisan zubac,
mogu da nastanu vibracije pri frekvenciji od 1x RPM zupčanika. Taj problem može se razlikovati
od problema neuravnoteženosti zbog signala zupčastog oblika nastalog zbog neispravnog zupca
zupčanika. Zupčanik koji je ekscentrično montiran na svom vratilu, takođe će izazvati vibracije pri
frekvenciji od 1xRPM zupčanika, slično neuravnoteženosti. Amplituda vibracija i frekvencija
vibracija zupčanika mogu da budu nestalne u izvjesnim slučajevima. Nastale vibracije se javljaju
kod zupčanika koji rade pod veoma malim opterećenjem, pri čemu se opterećenje može slučajno
pomjeriti nazad i napred sa jednog na drugi zupčanik. Udari, koji se javljaju kada se opterećenje
pomjeri, pobudiće prirodne frekvencije zupčanika, ležajeva i obližnjih sastavnih dijelova mašine. Te
vibracije zupčanika mogu obično da se otkriju u jednoj ili više tačaka na mašini i mogu se
razlikovati od vibracija ležajeva koje se javljaju pretežno na neispravnom ležaju. Normalni spektar
zupčanika (slika 2.2.21.) pokazuje brzine pogonskog i pogonjenog (gonjenog) zupčanika, kao i
mrežastu frekvenciju zupčanika (Gear Mesh Frequency, GMF) i vrlo male GMF harmonike. GMF
harmonici obično imaju bočne pojaseve radne brzine. Svi vrhovi imaju male amplitude, a prirodne
frekvencije zupčanika se ne pojavljuju. Preporučena frekvencija je pri 3.25xGMF (minimalno) kada
je poznat broj zuba zupčanika. Ako broj nije poznat, postavlja se pri 200xRPM na svakoj osovini.

20
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

Slika 2.2.21. Spektar frekvencije zupčanika

Glavni indikator trošenja zuba je generisanje prirodne frekvencije zupčanika (fN) zajedno sa bočnim
pojasevima koji su razmaknuti za vrijednost radne brzine lošeg zuba. GMF može i ne mora
promjeniti amplitudu, iako bočni pojasevi visokih amplituda i mnoštvo bočnih pojaseva koji
okružuju GMF obično nastaje kada je trošenje primjetno. Bočni pojasevi mogu biti bolji indikator
trošenja od samog GMF-a. Takođe, visoke amplitude obično nastaju pri 2xGMF i naročito pri
3xGMF, čak i kad je amplituda GMF-a prihvatljiva. Trošenje zuba zupčanika je prikazano na slici
2.2.22.

Slika 2.2.22. Trošenje zuba zupčanika

2.2.9. Uzroci nastanka vibracija električnog porijekla

Vibracije električnih mašina mogu da budu mehaničkog ili električnog porekla. Električni
problemi nastaju kao rezultat nejednakih magnetnih sila. Ove sile mogu da nastanu iz sljedećih
razloga:
 rotor nije dovoljno okrugao-nesimetričnog je oblika,
 ekscentrični rukavci rotora,
 prekomjeran, "vazdušni zazor" između statora i rotora,
 elipsasti unutrašnji otvor statora,
 oštećenje lamele,
 prekinuti ili kratko spojeni namotaji,
 nejednako hlađenje i dr.

21
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

Uglavnom, frekvencija vibracija koje nastaju usljed ovih električnih problema iznosiće 1xRPM, a
izgledaće kao i kod neuravnoteženosti. Jednostavan način kontrole vibracija usled električnih
problema predstavlja posmatranje promjene amplitude vibracija u momentu kada se isključi
električna energija, onda su električni problemi uzrok ovim vibracijama. Ako se amplitude
vibracija smanjuju samo postepeno poslije isključenja električne energije, onda je problem
vjerovatno mehaničke prirode.
Električni problemi kod asinhronih motora često će izazvati podrhtavanje mjerača amplitude. Ovo
izaziva, "frekvencija klizanja" koja predstavlja karakteristiku ovog tipa motora. “Frekvencija
klizanja" predstavlja razliku između broja obrtaja rotora u minuti i električne ili sinhrone
frekvencije obrtnog magnetnog polja.
Ako motor ima mehaničke i električne probleme, onda će biti prisutne dvije različite
frekvencije vibracija. Budući da su ove dvije frekvencije relativno bliske, njihove amplitude će
se sabrati i zatim oduzeti u odnosu jednakom razlici između njihovih frekvencija. Rezultat će biti
znatno stabilna pulzacija kao i odgovarajući maksimalni otklon mjerača amplitude. Posmatranjem
mjerača amplitude u momentu kada se isključi električna energija, utvrdiće se da li je problem
pretežno električne ili mehaničke prirode.
Električni motori imaju svojstvene vibracije nastale usljed "impulsa obrtnog momenta".
Frekvencija vibracija koje rezultiraju iz impulsa obrtnog momenta biće: 2x mrežna frekvencija
naizmenične struje koja napaja elektromotor.
Ekscentrični rotor (slika 2.2.23.) stvara promenljivi "vazdušni zazor" između rotora i statora koji
indukuje pulsirajuću vibraciju (obično između 2FL i najbližeg harmonika radne frekvencije).
Obično zahtjeva „uvećanje“ spektra radi razdvajanja 2FL i harmonika radne brzine. Ekscentrični
rotor generiše 2FL okružene harmonicima frekvencije prolaska polova (FP) kao i FP bočne pojaseve
oko radne brzine. Sam FP se javlja oko i pri nižim frekvencijama. Normalne vrednosti FP raspona su
od 20 do 120 RPM (0.3-2.0 Hz). Meko podnožje ili neporavnanje često indukuju promenljivi
"vazdušni zazor" zbog distorzije (mehanički problem, ne električni).

Slika 2.2.23. Ekscentrični rotor

22
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

Ostali problemi rotora su napuknute rešetke ili kratkospojeni prstenovi, slabi spojevi između
rešetki i prstenova (Slika 2.2.24.). Kratko spojeni laminirani limovi rotora će proizvesti visoku
1xRPM vibraciju s bočnim pojasevima frekvencije prolaska polova (FP). Takođe, ovi problemi će
često generisati FP bočne pojaseve oko drugog, trećeg, četvrtog, petog i šestog harmonika osnovne
frekvencije.
Labave ili otvorene rešetke rotora (Slika 2.2.24.) su indikovane s bočnim pojasevima
dvostruke linijske frekvencije (2FL) koje okružuju frekvenciju prolaska rešetki rotora (Rotor
Bar Pass Frequency, RBPF) i njenih harmonika. Često će uzrokovati visoke nivoe pri 2xRBPF,
s malom amplitudom pri 1xRBPF.
Električni lukovi koji nastaju među labavim rotorskim rešetkama i završnim prstenovima, često će
pokazivati visoku vibraciju pri 2xRBPF (sa bočnim pojasevima 2FL frekvencije), ali malo ili bez
povećanja amplitude pri 1xRBPF .

Slika 2.2.24. Ostali problemi rotora

Statorski problemi generišu visoku vibraciju pri 2x linijskoj frekvenciji (2FL). Ekscentričnost
statora proizvodi nejednak stacionarni "vazdušni zazor" između rotora i statora koji proizvodi vrlo
usmjerenu vibraciju. Diferencijalni "vazdušni zazor" ne smije premašiti 5% za indukcijske motore
i 10% za sinhrone motore. Meko podnožje i iskrivljena baza mogu proizvesti ekscentrični stator.
Kratko spojeni laminirani limovistatora mogu prouzrokovati nejednako, lokalno pregrijavanje
koje kod statora mogu prouzrokovati nejednako, lokalno pregrijavanje koje može izobličiti
sam stator. To stvara termalno indukovanu vibraciju koja može značajno porasti s vremenom rada
uzrokujući izobličenje statora i probleme statičnog vazdušnog zazora. Statorski problem je dat na
slici 2.2.25.

Slika 2.2.25. Statorski problemi

23
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

2.2.10. Uzroci nastanka vibracija u rezonantnom području

Svaki dio sistema (mašine) ima sopstvenu frekvenciju pri kojoj on "želi" da vibrira. Ove
vibracije mogu se smanjiti prigušenjem. Osim sopstvenih vibracija postoje i prinudne vibracije
tamo gdje frekvencija zavisi od frekvencije pobudne sile koja se dovodi na mašinu. Na primer,
prinudne vibracije može da izazove pobudna sila neuravnoteženosti rotora. U tom slučaju,
frekvenciju ovih prinudnih vibracija određuje brzina obrtanja motora. Stanje rezonancije postoji
ukoliko su sopstvene frekvencije iste kao i frekvencije pobuđivanja izmjerene u toku rada mašine.
Ukoliko postoje rezonantna stanja, onda će se jasno identifikovati karakteristične vršne vibracije
koje se javljaju pri velikim faznim razlikama (približno 180˚). Ako se javi problem rezonancije,
postoji više načina za njegovo otklanjanje. Jedan način je da se promjeni frekvencija sile
pobuđivanja tako da se više ne poklapa sa sopstvenom frekvencijom mašine. To se može
izvesti povećanjem ili smanjenjem broja obrtaja mašine. Ukoliko se frekvencija pobuđivanja ne
može izmjeniti, problem se može otkloniti promenom sopstvene frekvencije (povećanjem ili
smanjenjem krutosti ili mase objekta). Naravno, rezonancija se može izbjeći eliminisanjem sila
pobuđivanja. Najbolje rešenje problema rezonancije je odvajanje frekvencije pobuđivanja.
Rezonancija može uzrokovati dramatične poraste amplitude, koji mogu uzrokovati preuranjen
ili čak katastrofalan otkaz. Ako je rotor u ili blizu rezonancije, može biti skoro nemoguće
balansirati ga zbog velikog faznog pomaka koji se javlja (90˚ pri rezonanciji, 180˚ pri prolasku).
Često zahtjeva promjenu prirodne frekvencije na višu ili nižu frekvenciju. Prirodne se frekvencije
obično ne menjaju s promenom brzine, što pomaže pri njihovom identifikovanju.

Slika 2.2.26. Rezonancija

24
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

2.2.11. Uzroci nastanka vibracija usljed djelovanja aerodinamičkih i hidrauličnih

sila

Vibracije ovog tipa se javlju na ventilatorima, pumpama i dr. a mogu se odmah identifikovati
jer će frekvencija biti jednaka: broj lopatica ili krilca na radnom kolu hidraulične pumpe puta broj
obrtaja mašine u minuti. Tamo gde se javljaju prekomjerne vibracije ovog tipa mogu se izvesti ispitivanja
rezonancije radi utvrđivanja koji dio mašine izaziva problem. Ukoliko su aerodinamičke i hidrauličke
vibracije nedozvoljene i ako nema rezonantnog stanja, problem može poticati od nepropisnog
projektovanja mašine ili susednog cjevovoda.
Dodatni problemi vibracija i buke koji se javljaju pri kretanju tečnosti ili gasova obuhvataju
kavitaciju, turbulenciju proticanja i sl. Njihove karakteristike vibracija su slične vibracijama koje
nastaju usled aerodinamičkih i hidrauličnih sila.
Frekvencija prolaska lopatice (Blade Pass Frequency), kako smo rekli, izražava se kao
broj lopatica rotora pomnožen s brzinom obrtanja (RPM). Ova frekvencija je svojstvena
pumpama, ventilatorima i kompresorima, ali obično ne uzrokuje problem. Međutim velike
amplitude BPF (i harmonici) mogu biti generisani u pumpi ako razmak između rotirajućih
lopatica i statičnih krilaca nije jednak. Takođe, BPF (i harmonici) ponekad se mogu poklopiti s
prirodnom frekvencijom uzrokujući visoku vibraciju. Visoki BPF može se pojaviti iako
prsten za trošenje impelera "zapeče" na osovini ili ako popuste varovi koji drže krilca difuzera.
Takođe, visoki BPF može nastati zbog naglih promjena pravaca cijevovoda, prepreka koje
ometaju slobodan protok, postavki prigušnika ili zbog ekscentričnog rotora unutar kućišta.

Slika 2.2.26. Hidrauličke i aerodinamičke sile

2.2.12. Uzroci nastanka vibracija usled delovanja naizmeničnih sila

Tehnički sistemi kao što su klipni kompresori, klipne pumpe, oto- motori, dizel-motori i dr.,
pokazivaće nivoe vibracija koje nastaju usljed naizmeničnog kretanja koje je svojstveno
konstrukciji i radu mašine. Ove vibracije nastaju usljed inercijalnih sila dijelova koji se kreću
(klipova i dr.) i promjene pritiska na klipovima koje izazivaju promjenu obrtnog momenta.

25
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

Analiza vibracija i buke, nastalih na mašini sa naizmeničnim kretanjem, može da bude

kompleksna zbog više frekvencija koje nastaju. Frekvencije su obično jednake 1 i 2xRPM,
međutim, mogu se sresti i frekvencije višeg reda u zavisnosti od broja klipova i međusobne veze.
Problemi na mašinama sa naizmeničnim kretanjem koji uzrokuju nastajanje prekomjernih
vibracija i buke mogu da budu i mehanički problemi, kao što su neuravnoteženost,
poremećaj centričnosti, savijena vratila, labavost, neispravni ležajevi itd. Eksploatacioni
problemi koji izazivaju vibracije obuhvataju: "propuštanje" (npr, propuštanje klipnih prstenova) ili
zaribavanje ventila, problemi ubrizgavanja ili paljenja i dr.
U nekim slučajevima karakteristike vibracija koje nastaju usljed mehaničkih i eksploatacionih
problema biće skoro iste. Stoga je teško tačno utvrditi problem bez posebne analize podataka.

2.2.13. Uzroci nastanka vibracija usljed trenja

Trenje između dijelova može da izazove vibracije. Ukoliko je trenje kontinualno, neizvjesno
je da će se primjeniti posebne karakteristike vibracija. Međutim, mogu se javiti veoma visoke
frekvencije vibracija i buke usljed frikcije koja pobuđuje sopstvenu frekvenciju sistema.
Trenje u zaptivačima parne turbine (zadiranje lavirintskih zaptivača) ili neke slične mašine, može
izazvati promjenu u amplitudi i fazi. To trenje mora da se otkloni prije nego što se preduzme
uravnotežavanje rotora. Trenje je obično rezultat savijenog vratila, oštećenih zaptivača turbine
itd. i obično se otkriva na osnovu karakteristika vibracija.

2.2.14. Uzroci nastanka vibracija usljed „pulzacija“

Udari ili pulzacije mogu biti rezultat sile pobuđivanja koja se kontinualno mijenja po svojoj
amplitudi i frekvenciji. Često se pulzirajuće vibracije i buka javljaju zbog interakcije dva ili više
stabilna izvora nejednakih frekvencija.
Pulzirajuće vibracije i buka mogu se javiti gdje su povezane dvije ili više mašina (npr. mašine koje
su montirane jedna pored druge na istoj konstrukciji kod kojih jedna mašina radi pri 3000 o/min a
druga pri 3500 o/min). Frekvencija pulzacija će biti jednaka razlici između frekvencija dviju sila
pobuđivanja. U izvjesnim slučajevima pulziranje će se javiti pri frekvenciji koja je jednaka zbiru
frekvencija dviju sila pobuđivanja.

26
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

3. ZAKLJUČAK

Sve mašine koje imaju pokretne elemente i koji generišu sile za vreme normalnog rada
mogu da dovedu do pojave vibracija.
Promene kod mašina koje nastaju usled habanja delova, promena u radnom okruženju ili
radnom opterećenju dovode do promene poremećajne sile, odnosno vibracija.
Vibracije se ne pojavljuju same od sebe, uvek postoji uzrok njihovog generisanja (slika 3.1.).

Slika 3.1. Uzroci generisanja vibracija - rekapitulacija

27
Tehnička dijagnostika II - Seminarski rad Vibracija rotacionih sistema

4. LITERATURA

[1] Prof.dr Živoslav Adamović (1998). Tehnička dijagnostika. Četvrto izdanje. Beograd :Zavod
za udžbenike i nastavna sredstva

[2] Prof.dr Živoslav Adamović , Mr Željko Bursać, Mr Spasoje Erić (2014).

Vibracije i buka : uzroci, dijagnostika, zaštita. Novi Sad: Udruženje intelektualaca za razvoj
nauke u Srbiji - " Srpski akademski centar

28