Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • 519 views

    ERASMI, Opus Epistolarium 11, Oxford, 1947

    Uploaded by

    Luciano de Samosta 2
    This document is a listing of letters written by or to Erasmus between 1530 and 1534. It includes the letter number, sender or recipient, brief excerpt, and date. There are letters from a variety of places across Europe during this period.

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF, TXT or read online from Scribd

    ERASMI, Opus Epistolarium 11, Oxford, 1947

    Uploaded by

    Luciano de Samosta 2
    519 views446 pages
    This document is a listing of letters written by or to Erasmus between 1530 and 1534. It includes the letter number, sender or recipient, brief excerpt, and date. There are letters from a variety of places across Europe during this period.

    Original Description:

    Desiderii Erasmi Erasmo de Roterdam

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF, TXT or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    This document is a listing of letters written by or to Erasmus between 1530 and 1534. It includes the letter number, sender or recipient, brief excerpt, and date. There are letters from a variety of places across Europe during this period.

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF, TXT or read online from Scribd
    Download as pdf or txt
    519 views446 pages

    ERASMI, Opus Epistolarium 11, Oxford, 1947

    Uploaded by

    Luciano de Samosta 2
    This document is a listing of letters written by or to Erasmus between 1530 and 1534. It includes the letter number, sender or recipient, brief excerpt, and date. There are letters from a variety of places across Europe during this period.

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF, TXT or read online from Scribd
    Download as pdf or txt
    of 446
    At a glance
    Powered by AI
    The document appears to be about letters written by Erasmus of Rotterdam and the publication of a new edition of his letters across multiple volumes. It discusses the work that went into collecting, editing and publishing the letters over many decades.

    The document discusses the publication of a new edition of letters written by Erasmus of Rotterdam across 11 volumes. It is prefaced by an acknowledgement of the work that went into the project starting in 1893.

    Some of Erasmus' works mentioned include his Colloquies, Enchiridion, Institutio Principis Christiani, and various paraphrases of books of the New Testament. It also lists other authors that Erasmus cited or referred to like Cicero, Chrysostom and Jerome.

    W<JI>r„-M<lLpJl. K>.

    y oHmit oj yjonijace ^ imcAtJch bij^Holltiit


    U-ronx the Jiunstinasi^u^n at Jbasie,
    ^PVS EPISTOLARVM
    DES. ERASMI IIOTERODAMI

    DENVO RECOGNITVM ET AVCTVM

    r'S. ALLEN
    COLLEOII OORPORIS OHRISTI OUM PRAE3IDEM

    TOM. XI
    1534-1536

    EDIDEBVNT

    Hf'M. ALLEN
    HON. OAVSA M.A. OXON. NECNON PHIL.D. BASIUENSIS
    COLLEGII S. HILDAE, OXON., HON. CAVSA SOCIA

    ET

    H. W. GARROD, M.A.
    ACADEMIAE BRITANNICAB SOOIVS
    OOLLBGn MERTONENSIS SOCIVS ET BIBLIOTHECARIVS
    HON. CAVSA LITT.D. DVNELM.
    ORDINIS BRITANNICI IMPBRII COMMENDATOR

    5G0788_
    3. i^- ^i

    OXONII
    IN TYPOGRAPHEO CLARENDONIANO
    MCMXLVII
    Oxford University Press, Amen House, London E.C. 4
    EDINBURGH OLASGOW NEW YORK TORONTO MELBOURNE
    WELLINGTON BOMBAY CALCtJTTA MADRAS CAPE TOWN
    Qeojfrey Cumberlege, Publisher to the University

    tl/

    PRINTED IN GRKAT BRITAIN


    PREFACE
    OVERnew edition
    years ago, in August 1893, P.
    fifty
    of Erasmus'
    Allen started work
    S.
    He had no illusion as
    on a letters. to
    the magnitude of the task to which he proposed to devote his life,
    though even he could hardly have foreseen that it would stretch
    itself out through two world wars and fill eleven volumes. It is
    with great thankfulness we see ourselves arrived at the last, the
    3,141st letter. That we are so arrived we owe in the first place
    to the sure foimdation laid by P. S. Allen, who collected and
    arranged the letters with unerring precision and gathered material
    for the notes. But we owe it also to the many helpers who have
    made it possible for us to attempt to reach the accuracy of the
    earlier volumes.
    The defeat of Germany brought the good news that our Erasmian
    helpers abroad had, in spite of many sufiferings, come safely through
    the war. They had even been able to continue their scientific work.
    Professor Roersch has published three volumes, beautifully pro-
    duced by the Academie Royale de Belgique, of his important
    work Correspondance de Nicolas Clenard, 1940-1. Dr. A. Hartmann
    has brought out another volume of the Amerbachkorrespondenz,
    Basle, 1943, and the third volume is ready for publication.
    At Nuremberg Dr. Emil Reicke has gathered the labours of
    many years into the first volume of Willibald Pirckheimers
    Briefwechsel, Munich, 1940.
    We wish to express our gratitude to Dr. A. Roersch, who since
    1910 has not failed to let us know at once of any Erasmian find,
    P
    and who procured for us a photograph of Ep. 240 through the
    kind offices of L'Archiviste General du Royaume, M. C. Tihon.
    We owe to Dr. Roersch's careful scutiny almost all the corrigenda
    for Vol. X.
    To Dr. Roersch and to MM. Louis Lebeer and Albert Visart de
    Bocarme we are indebted for the portrait of Erasmus Schets facing
    p. 321, where Schets' last letter to Erasmus is printed.
    The University Library at Basle, first visited by P. S. Allen in
    1894 has continued its generous help and has been most prompt
    in answering questions. We thank Dr. Schwarber, Head Librarian,
    Dr. F. Husner, Librarian, and Dr. Burckhardt, Keeper of the
    MSS., for sending us, as a gift, photographs of Amerbach's
    rough-drafts, of the collections of Schets' and Goclenius' letters,
    and of the long Odonus letter, all hitherto unpublished. We thank
    Dr. Walter Ueberwasser, Keeper of the Kupferstichkabinett in the
    Kunstmuseum at Basle, and Dr. Duthaler, Assistant Keeper of
    the Kunstmuseum at Basle, f or suppling us with photographs of the
    portrait of Boniface Amerbach by Holbein and of the Holbein
    woodcut of Erasmus (1535), and for giving us permission to repro-
    duce them. Dr. Hartmann has helped us with unwearied kindness.
    He collated with the originals our transcripts of Epp. 3078, 3079,
    iv PREFACE
    3105, 3110, 3128, 3131, and 3132, and his corrections have been
    most valuable.
    In Paris we have had equally generous help from M. Marcel
    Bataillon, who procured for us photographs of the first edition,
    1537, of Scaliger's second Oration. His friend Professor Jose F.
    Montesinos collated for us Epp. 2994-5 in the Bibliotheque
    Nationale.
    Professor G. M. Bertini communicated to us the discovery of
    Ep. 2253^* and gave us permission to print it in this edition.
    Through the kind oflfices of the British Council and Professor
    Ruffini we were able to see a photograph of the Vatican Broad-
    sheet, MS. Lat. 6159, f. 66.
    Miss Kronenberg, besides sending to us a correct reference to the
    Enchiridion, gave us valuable help in determining the relative value
    of the versions of Strack and Teschenmacher of Ep. 303P.
    M. G. Wickersheimer of the University Library, Strasbourg,
    informed us that the autograph letter of Erasmus, Ep. 3120, is
    thought to have been burnt when the Germans destroyed the
    Library in 1870.
    Our thanks are due to the Royal Library at Copenhagen for
    their prolonged patience in allowing their manuscript G. K. S.
    95 Fol. to remain since 1907 on loan in the Bodleian Library for
    our use, a great help to accuracy.
    In England we thank the Dean and the Librarian of Peter-
    borough Cathedral for their efiorts to trace Volume IT of Erasmus'
    edition of Origen, 1536, of which P. S. Allen noted a copy at
    Peterborough. Fortunately the only other copy known to him
    was at Basle and there Dr. Hartmann most kindly collated Ep.
    3131 for us.
    In questions of scholarship we have turned for help to Dr. E. A.
    Barber, Rector of Exeter Coll., Dr. Gilbert Murray, O.M., Pro-
    fessor R. Dodds, Professor E. D. M. Fraenkel, Mr. Strickland
    Gibson, Mr. R. W. Hunt, Mr. N. Ker, and Dr. R. Pfeiffer.
    We thank also Dr. Geoffrey Nuttall, who has read the proofs,
    Dr. Eric Millar, who procured us a photograph of Ep. 3136,
    Mrs. I. M. Brown, who typed out the whole volume with scrupulous
    care as a safeguard against destruction by bombs, and Miss Agnes
    C. Baker, who has helped devotedly with the correction of the
    proof-sheets.
    H. M. Allen.
    H. W. Garrod.
    OXFORD.
    20 March 1947.
    LIST OF PLATES

    Kunstmuseum at Basle .....


    PORTRAiT OF BONiFACE AMERBACH, by Holbein, in the
    Frontispiece

    wooDCUT OF ERASMus, wiTH TERMiNUS, by Holbeln,


    1535, in the Kunstmuseum at Basle. . . facing p. 142

    Bibliotheque Royale, Brussels ....


    PORTRAIT OF ERASMUS SCHETS, from a priut in the
    facing p. 321
    Vll

    TABLE OF LETTERS
    [* Not in LB. ** Printed here for the first time. + Autograph
    II
    Original, but not autograph.
    Letters indented are written to Erasmus.]

    1530
    *2253^. (Fonseca.) S. P. Rme. praesul . . 13 Jan. 1530 Freiburg.
    *+240l*. Gruyeres. S. Doctissime . . 27 Oct. 1530 Besanron.

    1534 (continued)

    *i2940. Bo. Amerbach. Pro . . 4 June 534 Freiburg.


    **:294L Cles. Vestras . . 4 June 534 Prague.
    *t2942. Stibarus. Responderam . . 5 June 534 Wiirzburg.
    **:2943. Bo. Amerbach. S. P. Euan-
    gelia . . (c. 9 June 534 Basle.)
    **:2944. E. Schets. S. P. Paulo . . 11 June 534 Freiburg.
    *J2945. Herwagen. S. P. Amicitiam . . 13 June 534 Basle.
    *t2946. Bo. Amerbach. Quanquam . . 14 June 534 Freiburg.
    *J2947. Choler. Dum . . 24 June 534 (Augsburg.)
    *:2948. Olah. S. P. Litteras . . 25 June 534 Brussels.
    *:2949. C. Gering. Chirissime . . 26 June 534 (Augsburg.)
    **2950. James v of Scotland. Peti-
    tionis . . I July 534 Holyrood.
    *295L Sepulveda. Excusabilius . . 3 July 534 Freiburg.
    **:2952. Bo. Amerbach. S. P. Quod
    ad . . (c. 19 July 534 Basle.)
    *:2953. Choler. Grauiter 25 July . .
    534 Augsburg.
    *+2954. Zasius. Sese commendat.
    Quia . . 27 July 534 (Freiburg.)
    **t2955. E. Schets. S. P. Fasciculum 30 July . .
    534 Freiburg.
    *2956. Sinapius. Apposito 31 July . .
    534 Freiburg.
    *2957. Zuichemus. Diuturni 12 Aug. . .
    534 Dulmen.
    *:2958. Bembo. Vereor 16 Aug.. .
    534 Freiburg.
    *:2959. Primo de' Conti. Non est 20 Aug. . .
    534 Como.
    *:2960. Decius. S. D. Statueram 21 Aug. . .
    534 Cracow.
    *2961. Decius. Salutem 22 Aug. . .
    534 Freiburg.
    *2962. Zuichemus. Cum rursus 22 Aug. . .
    534 Dulmen.
    2963. Damian a Goes. Doleo 25 Aug. ( . .
    534 Freiburg.)
    2964. Egnatius. Cur tibi 30 Aug. . .
    534 Venice.
    *:2965. Morillon. S. P. Quum te 30 Aug. . .
    534 Freiburg.
    *2966. Pelargus. Tredecim i Sept. . .
    534 Treves.
    **:2y67. Bo. Amerbach. Literas 16 Sept. . .
    534 Basle.
    *2968. John of Metzenhasen. Siparum.. 27 Sept. 534 Freiburg.
    *2969. J. de Pins. Legitaui (c. Oct. . .
    534 Toulouse.)
    2970. P. Melanchthon. Literae . 6 Oct. .
    534 Freiburg.
    *2971. Sadoleto. S. P. Tam 31 Oct. . .
    534 Freiburg.
    **:2972. Bo. Amerbach. S. P. Lit-
    teras . . (Nov. 534 Basle.)
    2973. Sadoleto. Diu est l Nov. . .
    534 Carpentras.
    *:2974. Castellanus. S. Puderet 4 Nov. . .
    534 Metz.
    2975. Bembo. Binas a li Nov. . .
    534 Padua.
    vm TABLE OF LETTERS
    *2976. J. de Pins. Quod . . 13 Nov. 1534 Freiburg.
    *t2977. Botzheim. S. Clariss. . . 20 Nov. 1534 Ueberlingen.
    **J2978. Bo. Amerbach. S. P. Lite-
    ras . . 22 Nov. 1534 Basle.
    *2979. Cochlaeus. Cum . . 24N0V. 1534 (Freiburg.)
    *J2980. Bo. Amerbach. S. Parum . . 28 Nov. 1534 (Freiburg.S
    **:2981. E. Schets. S. Arbitror . . 6 Dec. 1534 (Freiburg.)
    2982. Sadoleto. Accepi . . 9 Dec. 1534 Carpentras.
    *:2983. Choler. S. P. D. Nihil . . 10 Dec. 1534 Augsburg.
    *i2984. Conrad Nyder. Salutem . .20 Dec. 1534 Coblenz.
    *2985. Cognatus. Tua . . (c. fin. Dec. 1534 Nozeroy.)
    2986. George Loxanus. Etsi . .
    1534 Freiburg.

    1535
    2987. Damian a Goes. Accepi . . II Jan. (1535) Freiburg.
    *t2988. Paul III. Euangelicus . .
    23 Jan. 1535 Freiburg.
    *J2989. C. Gering. Clarissime . . 29 Jan. 1535 Augsburg.
    *:2990. T. Gravius. S. P. Literas . .
    3 Feb. 1535 Cologne.
    **:2991. Bo. Amerbach. S. P.
    Paulo .. 5 Feb. (1535) Basle.
    *:2992. E. Schets. S. P. Ex . . 6 Feb. 1535 Antwerp.
    *:2993. Choler. Praesagiebat . . 8 Feb. 1535 Augsburg.
    2994. David Paungartner. Optima . . 13 Feb. 1535 Freiburg.
    2995. David Paungartner. Adie
    cimus . . (c 13 Feb. 1535
    . Freiburg.)
    *:2996. Bo. Amerbach. S. p. Scripsi . . 18 Feb. (1535 Freiburg.)
    *:2997. E. Schets. Pergratum . . 21 Feb. 1535 Freiburg.
    '*:2998. Goclenius. S. P. Proximis 25 Feb. 1535 Louvain.
    *2999. Zuichemus. Non . . 26 Feb. 1535 Dulmen.
    *|13000.Tomiczki. Nullum
    S. P. . . 28 Feb. 1535 Freiburg.
    *3001. Cochlaeus. S. P. Amice . . (c. March 1535 Freiburg.)
    **:3002. J. Angelus Odonus.
    Salue . . (c. March) 1535 Strasbourg.
    *1|3003. Eschenfelder. S. P. Ma-
    gno . . 12 March 1535 Boppard.
    *:3004. Rinck. S. P. Varie . . 16 March 1535 Cologne.
    3005. P. Merbelius & Jo. Baptista
    Laurentia. Ad . . i8Marchi535 Freiburg.
    *:3006. Caesarius. Expecto . . 29^^^0^(1535) Cologne.
    :3007. F. Rupilius. (S.)D.Quid.. 29 March 1535 Rome.
    *:3008. Louis of Spinula. Commo-
    diorem 8 April 1535
    . , Genoa.
    **:3009. E. Schets. S. P. Ex 12 April 1535 . . Antwerp.
    *1|B010. Severin Boner. S. Nisi 12 April 1535 . . Cracow.
    *:3011. L. Ber. S.d. p. Clarissime i4Aprili535 . . Rome.
    *:3012. Bo. Amerbach. Profecto 16 April (1535) , , Freiburg.
    **:3013. Bo, Araerbach. S. P. Exem-
    plum . 20 April 1535
    . Basle.
    3014. Tomiczki. Merito 26 April 1535 . , Bodzanczin.
    *3015. Gumppenberg, Apologiam (c. May 1535 . ,
    Freiburg.)
    *:3016. Pflug. Pergratum 7 May 1535 . . Freiburg.
    *|13017. Jo. Faber. S. D. Erasme 15 May 1535 . . Vienna.
    *3018, J. de Pins. Reuerendissime 19 May 1535 . . Freiburg.
    3019. Damian a Goes. Vtinam 21 May 1535 . .
    Freiburg.
    *:3020. Hedio. S. D. Itali . 24 May 1535 . Strasbourg.
    113021. Paul III. Dilecte 31 May 1535 . . Rome.
    3022. H. Hoxvirius. Tam i June 1535 . , Pavia.
    *||3023. Gumppenbeig, Carissime i June 1535 , . Rorae.
    ... .
    .

    TABLE OF LETTERS iz

    *:3024. P. P. Gualterius. Erasmo I June (1535) Rorae.


    ^:3025. E. Schets. Accepi . . June 1535
    18 Basle.
    3026. Bembo. Nae tu . . 20 June 1535 Padua.
    *:3027. Petei- Bechinius. Nichil . 24 June 1535 Bassano.
    ':3028. E. Schets. S. P. Scripsi . . 28 June 1535 Basle.
    8029. Bart. Latomus, Intelligo 29 June 1535 Paris.
    *3030. Leonard Eck. Merito . . 30 June 1535 Basle.
    *:3031. Heresbach. lam diu . . 28 July 1535 Dusseldorf.
    *303P. Heresbach. Commodum <I534->I536 Diisseldorf.
    3032. Choler. Mea . . <c. Aug.) 1535 Basle.
    *||8033. Paul III. Dilecte . . I Aug. 1535 Rome.
    *
    II
    3034. Paul III to Mary of Hungary.
    Charissima . .
    5 Aug. 1535 Rome.
    *3035. Leonard Eck. Subuerebar . . 5 Aug. 1535 Basle.
    3036. C. of Stadion. Reipsa . . 6 Aug. 1535 Basle.
    **:3037. Goclenius. Salutem . . 10 Aug. 1535 (Louvain.)
    :3038. Ephorinus. Tuae . . 16 Aug. 1535 Rome.
    *:3039. P. Merbelius. Etsi . . 16 Aug. 1535 Milan.
    *:3040. T.Gravius. S.P. Quanquam. 17 Aug. 1535 Cologne.
    *:3041. T. Gravius. S. P. Vehe-
    menter . . 17 Aug. 1535 Cologne.
    **:3042. E. Schets. S. P. Harum . . 17 Aug. 1535 Antwerp.
    3043. Damian a Goes. Accipe . . 18 Aug. 1535 Basle.
    3044. The Reader. Solent <ad . . fin. Aug. 1535 Basle.)
    *:8045. Glareanus. Res <ad . . fin. Aug. 1535) Freiburg.
    3046. Peter Kmita. Tametsi 20 Auj 1535 Basle.
    *||3047. Gumppenberg. S. Prestan
    tissime . . 21 Aug. 1535 Rome.
    3048. Bart. Latomus. Accepi . . 24 Aug. 1535 Basle.
    3049. Tomiczki. Tantum . . 31 Aug. 1535 Basle.
    *:3050. Choler. S. P. D. Sciebam . 31 Aug. 1535 Augsburg.
    *:3051. Bo.Amerbach. S.P.Clariss. . I Sept. 1535 Freiburg.
    3052. Goclenius. Balthasar . . 2 Sept. 1535 Basle.
    *:3053. C. Grapheus. S.P.Librum 2 Sept. 1535 Antwerp.
    *3054. Glareanus. Ego
    . . . . . 6 Sept. 1535 <Basle.)
    :3055. Glareanus. Quae . . 10 Sept. 1535 Freiburg.
    *:3056. L. Ber. S. P. Ante . . 12 Sept. 1535 Basle.
    *:3057. Vincent Metellus. Petrus . 13 Sept. 1535 Brescia.
    *:3058. Bedill. S. P. Erasme . . 14 Sept. <I535) London
    3059. L. Ber. Misi . . 21 Sept. 1535 Basle.
    ':3060. Zuichemus S. P. Reddidit , . 22 Sept. 1535 Spires.
    **:3061. Goclenius. S. P. Baltasar. 28 Sept. 1535 Louvain.
    3062. Louis de Vers. Reuerendissime 7 Oct. 1535 Basle.
    3063. Gruyeres. Magnam . . 12 Oct. 1535 Basle.
    '*:3064. <Francesco Maria Sforza.) Equi
    dem . . 16 Oct. 1535 Basle.
    *:3065. <Sturm?) D. Lodouicus . . 23 Oct. 1535 Basle.
    *i|3066. Tomiczki. Festiua . . 25 Oct. 1535 Cracow.
    *^:3067. E. Schets. S. P. Mense 26 0ct. 1535 Antwerp.
    *3068. Cognatus. Soleo 2 Nov. <I535 . . Nozeroy.)
    *:3069. Volz. S. P. D. Epistolium 4 Nov. 1535 . Strasbourg.
    *:3070. P. Merbelius. S. D. Attulit 9 Nov. 1535 Milan.
    *:3071. Zuichemus. S. P. Litteras 17 Nov. 1535 . Spires.
    *:3072. Pellican. S. D. Boni . 18 Nov. 1535 . Zurich.
    **:8073. Stadion. S. P. D. Libros 27 Nov. 1535 . . Dillingen.
    *:3074. J. G. Hermann. S. D. Cum II Dec. 1535 ., . Spires.
    *:3075. Gruyeres. S. P. Accepi 12 Dec. <i535) . . Sursee.
    3076. Damian a Goes. Amice 15 Dec. 1535 . . Basle.
    3077. Damian a Goes. Vltra <c. 15 Dec. 1535 . . Basle.)
    . .

    TABLE OF LETTERS
    **||3078. Damian a Goes. S. P. lam-
    pridem . 22 Dec. 1535 Padua.
    .

    **3079. Damian a Goes from an Englisli-


    man. Vehementer (i535) . .

    *3080. Cognatus. Vt qui 24 Dec. 153(5) Nozeroy. . .

    1536
    3081. Escbenfelder. En . . 2 Jan. 1536 Basle.
    *J3082. John aBoysonne. Rogauit.. 23 Jan. ^1536^ Toulouse.
    *1;3083. Beraldus. Veneram . . 24 Jan. (1536) Toulouse.
    **3084. Gruyeres. S. P. Hec . . 24 Jan. 1536 Basle.
    i3085. Damian a Goes. S. P. Do
    lentem . . 26 Jan. 1536 Padua.
    3086. Eschenfelder. Chiistus . . 27 Jan. 1536 Basle.
    **J3087. Ferdinand. Magnificus . . 27 Jan. 1536 Basle.
    *t3088. George Hermann. Etsi . . 29 Jan. 1536 Schv?az.
    3089. Cricius. In . . I Feb. 1536 Basle.
    *:3090. Chapuvs. S. P. Literas . . 1 Feb. 1536 London.
    *t3091. P. Mei-belius. S. P. Quas . . 2 Feb. 1536 Milan.
    3092. Charles Blount. Posteaquam . . 9 Feb. 1536 Basle.
    3093. Tbe Reader. In . . <c. Feb. 1536 Basle.)
    *:3094. J. Omphalius. S. Quod . . 10 Feb. 1536 Toulouse.
    3095. Cognatus. Nuper . . 12 Feb. 1536 Basle.
    *3096. Sepulveda. Quam . . 13 Feb. 1536 Rome.
    *i3097. Bo. Amerbach. Salue . . <c. Feb. 1536 Basle.
    *:3098. Bo. Amerbach. S. Si . . <I4 Feb. 1536 Basle.
    *3099. The Reader. Quando . . <c. 20 Feb. 1536 Basle.)
    ;|:3100. Friendly Readers. Paucis . 20 Feb. 1536 Basle
    *i3101. Viterius. Sperabam . . 20 Feb. I53<6) Paris.
    *J3102. P. Richardot. S. P. Red-
    ditae . . 24 Feb. 1536 Besancon.
    *t3103. Bonvalot. S. P. Erasme . . 25 Feb. 1536 Besan^on.
    3104. Cognatus. Accepi . . 11 March 1536 Basle.
    **:3105. Cles. Venerabilis . . 12 March 1536 Naples.
    **3106. Viterius. S. P. Obsecro . . 13 March 1536 Basle.
    **||3107. Thomas Cromwell. Abunde . . 15 March 1536 Basle.
    **:3108. <?John Longlond.) S. P. In . 16 March 1536 Basle.
    **:3109. <?Gruyeres.) S. P. De . . 16 March 1536 Basle.
    **3110. Cies. Ven. egregie . . 16 March 1536 Naples.
    **:3111. Goclenius. Salutem . 21 March 1536 <Louvain.)
    *:3112. Tiedemann Giese. Malo-
    rum . . 28 March 1536 Frauenburg.
    ':3113. Sinapius. S. D. P. Cum . . 1536 Ferrara.
    3 April
    :3114. Volz. S. P. D. Quod . . 12 April 1536 <Strasbourg.)
    *||31 15. Pratensis. S. P. D. Multis . . 12 April 1536 Besan^on.
    *3116. Zuichemus. Cum . . 15 April 1536 Spires.
    *:3117. J. G. Hermann. <S.) D.
    Salue . . 18 April 1536 Spires.
    **:3118. Cognatus. Haec . . May 1536 Nozeroy.
    7
    **:3119. E. Schets. S. P. Ex . . 8 May 1536 Antwerp.
    *3120. Melanchthon. S. D. Etsi . . 12 May <I536 Leipzig.)
    *:3121. Slap. S. Parum . . 13 May 1536 Rome
    3122. Bonvalot. Pro . . 17 May 1536 Basle.
    *3123. Cognatus. Nullis <c . . fin. May 1536 Nozeroy.)
    3124. <?Adolphus vander Noot.)
    Omnes . . 29 May 1536 Basle.
    **:3125. E. Schets. S. Prodigiosa . . I June 1536 Basle.
    .

    TABLE OF LETTERS XI

    *3126. Tiederaanri Giese. S. P. Epi-


    stola . . 6Junei536 Basle.
    *3127. Melanchthon. Pergratum . . 6Junei536 Basle.
    **||8128. T. Gravius. S. D. P. In . , 22 June 1536 Cologne.
    1|3129. J. Paungartner. Vir . . 25 June 1536 Augsburg.
    3130. Goclenius. Scribe . . 28Junei536 Basle.
    3131. The Reader. Ineptum . . (1536 Basle.)
    **I3132. Damian a Goes. S. P. Nes-
    cio . . 15 July 1536 Nuremberg.
    **3133. D. Stibarus. Etsi . . <July-Aug. 1536 WQrzburg.)
    **1|B134. (Stromer) to Cochlaeus. S. D.
    Dominus . . <c. July 1536 Basle.)
    *3135. Herwagen to Beatus Rhena-
    nus, S. L. Annaei . . 17 July 1536 Basle.
    *:3136. T. Gravius to E. Schets.
    Non . . I Aug. 1536 Cologne.
    **:3137. Antoninus. S. P. et . . 9 Aug. 1536 Cracow.
    **J3138. J. Tectander. S. Ornatis-
    sime . . 16 Aug. 1536 Cracow.
    3139. Nausea to King Ferdinand.
    Inter . . 18 Aug. 1536 Mainz.
    *t3140. Chapuys to E. Schets. Pie . 23 Sept. 1536 London.
    8141. Bo. Amerbach to Jo. Paun-
    gartner. In mandatis . . i Feb. 1537 Basle.

    Inscriptio Ipsius Monumenti p. 356


    App. 24. The Spurious Letter to Peter Cursius . . . . p. 357
    App. 25. Erasmus' Last Will p. 362
    App. 26. Letter to Peter Paludanus p. 366
    App. 27. The Expositio Fidelis p. 368
    App. 28. Longolius' Collection of Books p- 379
    Index of Correspondents •
    P- 3^4
    Index of Erasmus' writings p. 399
    xu

    BRIEF TABLE OF EDITIONS OF ERASMUS'


    LETTERS
    {Afuller description will be found in vol. i, app. 7)

    A = lani Damiani Senensis Elegeia. 4°. Basle. J. Froben. Aug. 1515.


    B = Epistole aliquot ad Erasmum. 4°. Louvain. Th. Martens. Oct. 1516.
    C =CiC2
    C^ = Epistole sane quam elegantes. 4°. Louvain. Th. Martens. Apr. 151 7.
    C = Idem. 4». Basle. J, Froben. Jan. 1518.
    D = Di D«
    D^ = Auctarium selectarum epistolarum. 4°. Basle. J. Froben. Aug. 1518.
    D- = Idem. 4°. Basle. J. Froben. March 1519.
    E = Farrago noua epistolarum. Fol. Basle. J. Froben. Oct. 1519.
    F = Epistolae ad diuersos. Fol. Basle. J. Froben. 31 Aug. 1521.
    G = Selectae epistolae. 4". Basle. J. Herwagen & H. Froben. 1528.
    H = Opus epistolarum. Fol. Basle. H. Froben, J. Herwagen & N. Epi-
    scopius. 1529.
    J = Epistolae floridae. Fol. Basle. J. Herwagen. Sept. 1531.
    K = Epistolae palaeonaeoi. Fol. Freiburg. J. Emmeus. Sept. 1532.
    L = De praeparatione ad mortem. 4°. Basle. H. Froben &N. Episcopius.
    <c. Jan.) 1534.
    M = De puritate tabernaculi. 4°. Basle. H. Froben &"N. Episcopius.
    <c. Feb.) 1536.
    N = Ni N2 Ns
    N^ = Operum tertiustomus. Fol. Basle. H. Froben & N. Episcopius. 1538.
    N^ = Idem. Fol. Ibid. 1541.
    N» = Idem. Fol. Ibid. 1558.
    O =0'02
    O* = Vita Erasmi. 4°. Leiden. T. Basson. 1607.
    0' = Idem. 12°. Leiden. G. Basson. 1615.
    P = Pirckheimeri opera. Fol. Frankfort. J. Bringer. 1610.
    Q = Epistolae familiares. 8°. Basle. C. A. Serin. 1779.
    Lond. = Epistolarum libri xxxi. FoL London. M. Flesher & R. Young. 1642.
    LB. = Opera omnia. Tomus tertius. FoL 2 vols. Leiden. P. Vander Aa.
    1703.
    —
    NoTE. At the head of each letter is printed a list of the editions in which
    it is found, with the necessary references. The references to Lond. serve also
    for H and N. Sources, printed or ms., other than the editions above catalogued,
    are iudicated, when
    necessary, by Gi'eek letters.
    In the critical notesany of tliese editions or souices which is not specified
    by the sigla must be uiiderstood to follow the reading of its immediate pre-
    decessor. Thus, in Ep. 106. i, E stands for E, F, H, N^, N", N», Lond., and LB.
    Similarly, with the Greek alphabet this principle is generally followed but;

    occasionally, when the sources are diverse or there is some special reason for it,
    e.g. in Ep. 296, all the authorities are specified by their sigla.
    The Corrigenda found in some of tlie volumes of letters have usually been
    treated ;is tlie true readings of those editions ; but occasionally tlie uncorrected
    text and the correction have both been given ; the latter following immediately
    after the former.
    The small superior figures attaclied to letter-nnmbers refer to letters answered,
    the inferior to letters answering.
    Angular brackets < ) denote additions by an editor, square brackets [ ] denote
    omitlenda.
    xm

    LIST OF ABBREVIATIONS COMMONLY USED


    (For A, B, C Q, Lond., LB., denoting editions of Erasmus'
    letters, see p. xii and vol. i, pp. 599-602.)

    COLLECTIONS OF LeTTEBS
    AE. =^ Les correspondants d'Alde Manuce, 1483-1514; par P. de Nolhac
    (Studi e documenti di storia e diritto, 1887, 8). Rome, 1888.
    Affi: E. = Epistolae Henrici Cornelii Agrippae ad farailiares et eorum ad
    ipsum : pp. 68i-io6l in Agrippae . . . Operum pars posterior. Lugduni
    per Beringoa fratres, s. a. (c. 1601).
    Al. E. = i. Lettres familieres de Jt§r6me Aleandre, 1510-40; par J. Paquier.
    Paris, 1909.
    ii. Jerome Aleandre et la principaute de Liege ;
    par J. Paquier. Paris,
    1896.
    Am. E. = Bonifacius Amerbach und die Reformation ; von Th. Burckhardt-
    Biedermann. Basel, 1894.
    BE.^ = Epistolae Gulielmi Budaei. Paris, J. Badius, 20 Aug. 1520.
    BE."^ = Epistolae Gullielmi Budaei posteriores. Paris, J. Badius, March
    1522.
    BE." = G. Budaei Epistolarum Latinarum lib. v, Graecarum item lib. i.

    Paris, J. Badius, Feb. 1531.


    BE.* = Repertoire de la correspondance de Guillaume Bude par L.Delaruelle. ;

    Toulouse Paris, 1907. —


    Benib. E. = Petri Bembi Card. Epistolarum familiarium libri vi. Eiusdem
    Leonis x Pont. Max. nomine scriptarum lib. xvi. Venetiis apud
    Gualterum Scottum, 1552.
    Bl. E. = Briefwechsel der Briider Ambrosius und Thomas Blaurer, 1509-
    1567 bearbeitet von T. Schiess (Badische historische Kommission). t. 3.
    ;

    Freiburg i. Br., 1908-12.


    Boh. E. = i. Listaf Bohuslava Hasisteinskeho z Lobkovic: ed. J. Truhlaf,
    Praze, 1893.
    ii. Dva Listafe Humanisticke : (a) Dra. Racka Doubravskeho, (b) M.Vaclava
    Piseckeho s Doplnkem Listafe Jana Slechty ze Vsehrd ed. J. Truhlaf, :

    Praze, 1897.
    (Sbirka Pramenuv ku Poznani Literarniho Zivota v Cechach, na Morave
    a V Slezku. Skupina Druha: Korrespondence a Cizojazycne Prameny,
    cislo I, 3.)
    BRE. = Briefwechsel des Beatus Rhenanus ; herausg. von A. Horawitz und
    K. Hartfelder. Leipzig, 1S86.
    Biigen. E. = Dr. Johannes Bugenhagens Briefwechsel, 1512-58, herausg.
    durch 0. Vogt. Stettin, 188S.
    Bun. E. = Petri Bunelli Galli praeceptoris et Pauli Manutii Itali discipuli
    Epistolae Ciceroniano stj'lo scriptae, (Parisiis), H. Stephanus. 1581.
    Calc. E. = Epistolicarum quae.stionum et Epi&tolai um familiarium libri XVI,
    pp. 1-2 17 in Caelii Calcagnini Ferrariensis Opera aliquot. Basileae, . . .

    H. Froben & Nic. Episcopius, March 1544.


    xiv LIST OF ABBREVIATIONS COMMONLY USED
    Calv. E. = Thesaurusepistolicus Caluinianus (1528-64), ed.G. Baum.E.Cunitz,
    E. Reuss (CR. xxxvill-XLVili). t. 11. Brunsuigae, 1872-79.
    Cam. E. = loachimi Camerarii Bapenbergensis Epistolarum familiarium,
    i.

    libri VI, ... a filiis editi. Francofurti, haer. A. Wecheli, 1583.


    ii. loachimi Camerarii Pabepergensis Epistolarum libri quinque poste-

    riores. A filiis editae.


    . . Francofurti, Palthen, 1595.
    .

    Ca^. £. = Epistole Cataldi Siculi. Pt. i, Vlyxbone, <Val. Fernandez),


    21 Feb. 1500; Pt. 2, s. I. et a.
    CE. = i. Claude Chansonnette, jurisconsulte Messin, et ses lettres inedites,
    par A. Rivier (Memoires couronnes par TAcademie royale de Belgique,
    t. XXIX). Bruxelles, 1878.
    ii. Briefe des Claudius Cantiuncula und Ulrich Zasius von 1 521-1533;

    von A. Horawitz (Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kaiserlichen


    Akademie der Wissenschaften, xciii, 1879). Wien, 1879.
    Clen. E. = Nic. Clenardi Epistolarum libri duo. Antverpiae, Chr. Plantinus,
    1566.
    Cog. E. = Epistolae aliquot G. Cognati et amicorum t. i, pp. 295-322, t. iii, :

    p. 207 in Gilberti Cognati Nozereni Opera. t. 3. Basileae, H. Petri, 1562.


    Corv. E. = Briefwechsel des Antonius Corvinus herausg. von P. Tschackert ;

    (Quellen und Darstellungen zur Geschichte Niedersachsens iv). Hannover,


    1900.
    Cran. E. = Literae virorum eruditorum ad Franciscum Craneueldium,
    1522-1 528, ed. H. de Vocht. Louvain, 192S.
    DGE. = Damiani a Goes, equitis Lusitani, aliquot Opuscula. . Item . .

    aliquot Epistolae Sadoleti, Bembi, et aliorum clarissimorum virorum . . .

    ad ipsum Damianum. Louanii, R. Rescius, Dec. 1544.


    EE. = Briefe an Desiderius Erasmus von Rotterdam herausg. von ;

    J. Forstemann und 0. Giinther (xxvii. Beiheft zum Zentralblatt fiir


    Bibliothekswesen). Leipzig, 1904.
    EE.^ = Briefe an Desiderius Erasmus von Rotterdam herausg. von L. K. ;

    Enthoven. Strassburg, 1906.


    EHE. = Helii Eobani Hessi et amicorum ipsius Epistolarum familia-
    . . .

    riura libri XII. Marpurgi Hessorum, C. Egenolphus, March 1543.


    FE. = Caroli Fernandi Brugensis, musici regii, Epistole familiares. . . .

    8. 1. et a.
    GE. = Roberti Gaguini epistole et orationes ; ed. L. Thuasne. t. 2. Paris,

    1904.
    GHE. = Georg Helts Briefwechsel herausg. von 0. Clemen (Archiv fiir
    :

    Reformations-Geschichte. Erganzungsband li). Leipzig, 1907.


    Gryn. E. = In libium octauum Topicorum Aristotelis Simonis Grynaei
    commentaria doctissima. Adiectae sunt ad libri calcem selectiores
    aliquot eiusdem S. Grynaei Epistolae. Basileae, Jo. Oporinus, Oct. 1556.
    HE. = Epistolae Vlrichi Hutteni ed. E. Bocking. ;t. 2. Lipsiae, 1859.
    Hor. E. = N. Horii Remensis praefecti auxiliaris Epistolarum liber fF. : Iz

    (= k) v^-p^. Bk. 14 in Nic. Horii Opus, Lugduni, J. Sacon, 27 Sept. 1507.


    Hos. E. = Acta historica res gestas Poloniae illustrantia, iv, ix. Card.
    HoBii Epistolae, 1525-58, t. 3, edd. F. Hipler & V. Zakrzewski, Ci-acouiae,
    1879-88.
    JE. = Der Briefwechsel des Justus Jonas herausg. von G. Kawerau ;

    (Geschichtsquellen der Provinz Sachsen, xvii). t. 2. Halle, 1884, 5.


    La, E. = Lasciana; herausg. von H. Dalton. Berlin, 189S.
    LIST OF ABBREVIATIONS COMMONLY USED xv

    LE. = Dr. Martin Luthers Briefe, Sendschreiben und Bedenken; herausg.


    von W. M. L. de Wette. t. 5. Berlin, 1825-8.
    LJ?.- = Dr. Martin Luther's Briefwechsel bearbeitet von E. L. Enders,
    ;

    fortgesetzt von G. Kavperau. t.Frankfurt am Main, 1884-1915.


    16.
    Lo. E. = Epistolarum libri quatuor: fF. 65-163 in Christophori Longolii
    Orationes duae. Florentiae, haer. Fh. luntae, Dec. 1524.
    Ma. E. =
    Briefe des Dr. Daniel Mauch von A. Naegele. Romische Quartal- ;

    schriftXXV, i39*-i6i*, 203*-225*. Rom, 1911.


    Man. E. — loannis Manardi Ferrariensis Epistolae medicinales, Basileae,
    M. Isingrin, March 1540.
    Marin. E. = Lucii Marinei Siculi Epistolarum familiarium libri decem et
    septem. Vallissoleti, A. G. Brocarius, 28 Feb. 15 14.
    Mart. E. = Opus Epistolarum Petri Martyris Anglerii Mediolanensis. Am-
    stelodami, Elzevir, 1670. (The first edition, Alcala de Henares, 1530, is
    not readily accessible to me.)
    Mas. E. = Briefe von Andreas Masius und seinen Freunden, 1 538-1 573
    herausg. von M. Lossen. Leipzig, 1886.
    ME. = Philippi Melanthonis epistolae, praefationes, consilia, iudicia, schedae
    academicae ed. C. G. Bretschneider (CR. i-x). t. 10. Halis, 1834-42.
    ;

    MHE. = i. Michael Hummelberger von A. Horawitz. Berlin, 1875. ;

    ii. Analecten zur Geschichte des Humanismus in Schwaben von A. ;

    Horawitz. Wien, 1877.


    iii. Analecten zur Geschichte der Refoi-mation und des Humanismus in

    Schwaben von A. Horawitz. Wien, 1878.


    ;

    iv. Zur Biographie und Correspondenz Johannes Reuchlin'8 von A. ;

    Horawitz. Wien, 1S77.


    (ii, iii, iv in Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kaiserlichen
    Akademie der Wissenschaften, 85, 86, 89.)
    MRE. = Der Briefwechsel des Mutianus Rufus; bearbeitet von C. Krause
    (Zeitschrift des Vereins fiir hessische Geschichte, N. F., ix. Supplement).
    Kassel, 1885.
    MRE.'^ = Der Briefwechsel des Conradus Mutianus bearbeitet von K. ;

    Giliert (Geschichtsquellen der Frovinz Sachsen, xvili). t. 2. Halle,


    1890.
    NE. =
    Epistolarum miscellanearum ad Fridericum Nauseam Blancicampia-
    num libri x.
    . . Basileae, J. Oporinus, March 1550.
    .

    OE. = Olah Miklos Levelezese kozli Ipolyi Arnold (Monumenta Hun-


    ;

    gariae historica diplomataria, xxv). Budapest, 1875.


    :

    Oec. E. = DD. loannis Oecolampadii et Huldrichi Zuinglii Epistolarum libri


    quatuor, Basileae, T. Platter & B. Lazius, March 1536.
    Oec. E. ii. = Das Leben Johannes Oekolampads beschrieben von ; J. J.
    Herzog, Basel, 1843, ii. 263-304.
    Oec. E. iii. = Briefe und Akten zum Leben Oekolampads, bearbeitet von
    Ernst Staehelin, Leipzig, 1934.
    Peut. E. = Konrad Peutingers Briefwechsel herausg. von E. KSnig. ;

    Miinchen, 1923.
    PZ. £". = Correspondance de Christophe Plantin, 1 558-1586; publiee par
    M. Rooses & J. Denuce. t. 7. Antwerpen, 1883-1918.
    RE. = Johann Reuchlins Briefwechsel herausg. von L. Geiger (Bibliothek :

    des litterarischen Vereins in Stuttgart, cxxvi). Tiibingen, 1875.


    Ra. E. = Religiosissimi viri fratris loannis Raulin, artium et theologiae pro-
    :

    xvi LIST OF ABBREVIATIONS COMMONLY USED


    fessoriB scientissimi, Epistolarum . . . opus eximium. Lutetiae Parisiorum,
    A. Ausurdus expensis I. Petit, i Jan. 1521.
    Sad. E. = i. lacobi Sadoleti Epistolae (pontificiae). Romae, 1759.
    ii. lacobi Sadoleti Epistolae (familiares). t. 3 & app. Romae, 1760-7.
    Sch. E. =
    Korrespondenzen und Akten zur Geschichte des Kardinals Matth.
    Schiner herausg. von A. Biichi. t. l (1489-1515), Basel, 1920.
    ;

    Schw. E. = Dn. lohannis Schwebelii scripta theologica. Addita . . . . .

    est Epistolarum centuria (1519-40). Biponti, C. Wittel, 1605.


    . . .

    SE. = Christoph Scheurls Briefbuch herausg. von F. von Soden und ;

    J, K. F. Knaake. t. 2. Potsdam, 1867-72.


    Sep. E. — Epistolarum libri vil t. iii, pp. 71-389 in loannis Genesii
    :

    Sepuluedae Cordubensis Opera. t. 4. Matriti, 1780.


    Sich. E. = Johannes Sichardus von P. Lehmann, pp. 23-42. Munchen,
    ;

    1912.
    TE. = loannis Tritemii, abbatis Spanhemensis, Epistolarum familiarium
    libri duo. Haganoae, P. Brubachius, 1536.
    VE. = VadianischeBriefsammlung herausg. von E. Arbenz und H. ;

    Wartmann (Mitteilungen zur vaterlandischen Geschiclite, 24, 25, 27-30


    6 parts and 5 supplements, s^-s"). St. Gallen, 1S90-1908.
    Vi. E. = loannis Lodouici Viuis Valentini Epistolarum Farrago. . . .

    Antuerpiae, G. Simon, 1556.


    Vtilc. £". = Correspondance de Bonaventura Vulcanius, 1 573-1577; publiee
    par H. de Vries de Heekelingen. La Haye, 1923.
    VZE. = Viglii ab Aytta Zuichemi Epistolae selectae t. ii, pt. : i in C. P.
    Hoynck van Papendrechfs Analecta Belgica, Hagae Comitum, 1743.
    WE. = Epistolae . . . Georgii Wicelii, Lipsiae, Nic. Vuolrab, 1537.
    ZE. = Vdalrici Zasii epistolae ed. J. A. Riegger. ; t. 2. Vlmae, 1774.
    Zeb. E. = Epistolarum libri Andreae Zebrzydowski, 1546- 15 53 (Acta hist.
    res gestas Poloniae illustrantia i) ; ed. Wlad. Wislocki. Cracow, 1878.
    Zw. E. = Huldrici Zuinglii Opera, voll. vii, viil, Epistolae ; ed. M. Schuler
    & J. Schulthess. t. 2. Turici, 1830-42.
    Zw. E.^ = Zwinglis Briefwechsel ; bearb. von E. Egli, herausg. von G. Finsler
    und W. Kohler (CR. xciv, xcv). t. 2 (1510-26). Leipzig, 1911-14.

    Other Sources
    ADB. = Allgemeine deutsche Biographie. t. 56. Leipzig, 1875-19 12.
    Agric^ = Rodolphi Agricolae opuscula ed. Petro Aegidio. Anuerpiae, ;

    T. Martinus, 31 Jan. 15 11.


    Agric^ = Rodolphi Agricolae lucubrationes, tomus posterior; ed. Alardo
    Aemstelredamo. Coloniae, J. Gymnicus, (1539).
    Agfic' = Unedierte Briefe von Rudolf Agricola von K. Hartfelder (Fest- ;

    schrift der badischen Gymnasien). Karlsruhe, 1886.


    AHVN. = Annalen des hist. Vereins fiir den Niederrhein. Koln, 1855-
    Val. Andreas = Fasti Academici studii generalis Louaniensis, edente Valerio
    Andrea Desselio. Louanii, H. Nempaeus, 1650.
    ANGB. = Acta nationis Gernianicae vniuersitatis Bononiensis ; ed. E.
    Friedliinder et C. Malagola. Berolini, 1887.
    Antonio= Bibliotheca Hispana noua, siue Hispanorum scriptorum qui ab
    anno MD. ad mdclxxxiv. floruere, Notitia: auctore D. Nicolao Antouio
    Hispalensi. t, 2. Madriti, 1783-8.
    .

    LIST OF ABBREVIATIONS COMMONLY USED xvii

    AT. = Acta Tomiciana; Epistole, legationes, responsa, actiones, res geste . .

    Sigismundi per Stanislaum Gorski


    . . . collecte, 1507-. . t. 13.
    . .

    Posnaniae, 1852-
    Athenae C(r»to6. = Athenae Cantabrigienses, 1500-1609; by C. H. Cooper
    and T. Cooper, and by G. J. Gray. t. 3. Cambridge, 1858-61, 1913.
    Balan = Monumenta Reformationis Lutheranae, 1 521-5, eoUegit P. Balan.
    Ratisbonae, 1884.
    Balan ii = Monunienta saeculi xvi historiam illustrantia, edidit P. Balan.
    Oeniponte, 1885.
    BEr.^ = Bibliotheca Erasmiana, listes sommaires. Gand, 1893.
    BEr."^= Bibliotheca Erasmiana extrait de la Bibliotheca Belgica, publiee
    ;

    par F. Vander Haeghen, R. Vanden Berghe, T. J. I. Arnold, A. Roersch,


    V. Tourneur, et A. Vincent.
    Adagia. Gand, 1897. Enchiridion militis Christiani. 1911.
    Admonitio etc. 1900. Ratio verae theologiae. 1914.
    Apophthpgmata. igoi. Declamationes, Encomium Matrimonii,
    Colloquia. t. 3. 1903-7. Institutio Principis Christiani, Vidua
    Moriae P]ncomium. 1908. Christiana. 1936.
    Bergentoth = Calendar of letters, despatches, and state papers, relating to
    the negotiations between England and Spain, preserved in the archives
    at Simancas and elsewhere, 1485-1603; edited by G. A. Bergenroth, and
    continued by P. de Gayangos and M. A. S. Hume. t. 21. London, 1862-99.
    BN. = Biographie nationale (A-Z). t. 27. Bruxelles, 1 866-1938.
    Bdcking = Index biographicus et onomasticus cur. E. Bocking (Vlrichi ;

    Hutteni Operum supplementum tomi posterioris pars altera). Lipsiae,


    :

    1S70.
    Bourgeois de Paris = he Journal d'un Bourgeois de Paris, 1515-1536; par
    V. L. Bourrilly, Paris, 19 10.
    Breiver = Letters and papers, foreign and domestic, of the reign of
    Henry 1509-46; arranged by J. S. Brewer, and continued by
    viii,
    J. Gairdner and R. H. Brodie. t. 33. London, 1862-1910.
    Brodie = Brewer i 2nd edit., by R. H. Brodie. t. 3. London, 1920.
    ;

    Brotvn = Calendar of State Papers and MSS. relating to English affairs,


    existing in the archives and coUections of Venice and in other libraries
    of Noithern Italy, 1202-1629; edited by Rawdon Brown and continued
    by G. C. Bentinck, H. F. Brown, and A. B. Hinds. t. 23. London, 1864-
    1916.
    Bulaeus = Historia vniuersitatis Parisiensis ; authore C. E. Bulaeo. t. 6.
    Parisiis, 1665-73.
    Burchard = lohannis Burchardi Argentinensis, capelle pontificie sacrorum
    rituummagistri, Diarium (1483-1506); ed. L. Thuasne. t. 3. Paris, 1883-5.
    Butzbach = Beitrage zur Geschichte des Humanismusam Niederrhein und in
    Westfalen von C. Krafft und W. Creoelius (Zeitschrift des Bergischen
    ;

    Geschichtsvereins, vil, pp. 213-88, xi, pp. 1-68). Heft i, 2. Elberfeld,


    1870, 1875.
    Butzbach'^ = Zur Kritik des Johannes Butzbach ; von G. Knod (AHVN, lii,

    pp. 175-234). Koln, 1891.


    Butzhach^ = Beitrage zur Geschichte des Humanismus in Schwa,ben und
    Elsass ; von W. Crecelius (Alemannia, vil, pp. 184-9). Bonn, 1879.
    BWN. = Biographisch woordenboek der Nederlanden. t. 21. Haarlem,
    1852-78.
    452.11 b
    xviii LIST OF ABBREVIATIONS COMMONLY USED
    Cdballero = Alonso y Juan de Valdes, por Don Fermin Caballero. Madrid,

    Chemlier = Repertoire des sources historiques du moyen age Bio-biblio- :

    graphie; par U. Chevalier. 2^ edition. t. 2. Paris, 1905-7.


    Ciaconins = Vitae et res gestae Pontificum Romanorum et S. R. E. Cardina-
    lium, opera A. Ciaconii ab A. Oldoino recognitae. t. 4. Romae, 1677.
    ;

    Cletval = Registre des proces-verbaux de la Faculte de Theoiogie de Paris ;

    publie par A. Clerval. t. i (1505-23), Paris, 1917.


    Copinger = Supplement to Hain's Repertorium bibliographicum by W. A. ;

    Copinger. 2 parts. London, 1895-1902.


    Cornelius -— Berichte der Augenzeugen tiber das Mlinsterische Wieder-
    taufferreich herausgegeben von C. A. Cornelius: Die Geschichtsquellen
    ;

    des Bisthnms Miinster, Band ii. Miinster, 1853.


    CPR. = Das Chronikon des Konrad Pellikan ; herausg. durch Bernhard
    Riggenbach. Basel, 1877.
    CR. = Corpus Reformatorum. Voll. 1-28. Melanthonis Opera ed. C. G. ;

    Bretschneider et H. E. Bindseil. Halis et Brunsuigae, 1824-60.


    Voll. 29-87. Caluini Opera ed. G. Baum, E. Cunitz, E. Reuss.
    ; Bruns-
    uigae et Berolini, 1861-1900.
    Voll. 88-100. Zwingli's Werke ; herausg. von E. Egli und G. Finsler
    Berlin, 1904-39.
    Creighton =A history of the Papacy during the period of the Reformation ;

    by M. Creighton. London, 1S87-94.


    t. 5.

    (Vols. 1-6; new edition. London, 1892-7.)


    de Jongh = L'ancienne Faculte de Theologie de Louvain au premier siecle
    de Bon existence (1432-1540) par H. de Jongh. Louvain, 191 1. ;

    Delisle = Un Registre des proces-verbaux de la Faculte de Theologie de


    Paris, 1505-33 ;
    par L. Delisle. Notices et Extraits xxxvi : Paris, 1899.

    de Nolhac = Erasme en ItaHe ;


    par P. de Nolhac. 2*^ edition. Paris, 1898.
    de Reiffenherg = Histoire de Pordre de la Toison d'Or ;
    par le Baron de
    Reiffenberg. Bruxelles, 1830.
    Z)^5. = Dictionary of national biography. t. 71. London, 1885-1937.
    DRA. = Deutsche Reichstagsakten, jiingere Reihe, bearbeitet von A. Kluck-
    hohn und A. Wrede. t. 4. Gotha, 1893-1905.
    Ducange = Glossarium mediae etinfimae Latinitatis, conditum a Carolo du
    Fresne, domino Du Cange ; ed. L. Favre. t. 10. Niort, 1883-7.
    Eae. = Epistolae aliquot eruditorum, nunquam antehac excusae, multis nomi-
    nibus dignae quae legantur a bonis omnibus, quo magis liqueat quanta
    sit cuiusdam sycophantae virulentia, s. a. (See vol. iv, p. 210.)
    insignis
    Eev. = aliquot eruditorum virorum, ex quibus perspicuum quanta
    I<'pistolae
    sit Eduardi Lei virulentia. Basle, J. Froben, Aug. 1520.
    EHR. = The English Historical Review. London, 1886- .

    Eov. = Epistolae obscurorum virorum, ed. E. Bocking. t. 2. Lipsiae, 1864-70.


    Fredericq = Corpus documentorum inquisitionis haereticae prauitatis Neer-
    landicae, 1025-1528, ed. P. Fredericq. t. 5. Gent, 18S9-1906.
    Gabbema =
    Epistolarum ab illustribus et claris viris scriptarum centuriae
    tres, ed. S. A. Gabbema. Harlingae Frisiorum, 1663.
    Gachard = Collection des voyages des souverains des Pays-Bas publiee par ;

    L. P. Gachard et C. Piot (Collection de Chroniques Belges inedites).


    t. 4. Bruxelles, 1S74-82.
    ;

    LIST OF ABBREVIATIONS COMMONLY USED xix

    Gams = Series episcoporum Ecclesiae Catholicae ; ed. P. B. Gams. Ratis-


    bonae, 1873.
    OC. — Gallia Christiana ;opera D. Sammarthani, monachorum congrega-
    tionis S. Mauri, et B. Haureau. t. 16. Parisiis, 171 5-1865.
    Goethals= Dictionnaire genealogique et heralclique des familles nobles
    du royaume de Belgique par F. V. Goethals. t. 4. Bruxelles, 1849-52.
    ;

    Hain = Repertorium bibliographicum opera L. Hain. t. 2. Stuttgaitiae ;

    et Lutetiae Parisiorum, 1826-38.


    Henne = Histoire du regne de Charles-Quint en Belgique
    par A. Henne. ;

    t. Bruxelles— Leipzig, 1858-60.


    10.
    Hermhijard = Correspondance des Reformateurs dans les pays de langue
    francaise (1512-44), recueillie par A. L. Herminjard. t. 9. Geneve,
    . . .

    1S66-97.
    jffer^op = Realencyklopadie fiir protestantische Theologie und Kirche;
    begriindet Ton J. J. Herzog. 3** Auflage herausg. von A. Hauck. t. 21. ;

    Leipzig, 1896-1908.
    Heumann = Documenta literaria varii argumenti in lucem prolata cura
    lohannis Heumanni. Altorfii, 1758.

    Hinds = Calendar of State Papers and MSS. existing in the archives and
    collections of Milan, 1385-1618 edited by A. B. Hinds. t. i. London,
    ;

    1912.
    Hoynck = Analecta Belgica t. iii, ed. C. P. Hoynck van Papendrecht,
    :

    Hagae Comitum, 1743.


    Horawitz = i-iv. Erasmiana von A. Horawitz. Wien, 1878, 80, 83, 85.
    ;

    V. Erasmus von Rotterdam und Martinus Lipsius; von A. Horawitz.


    Wien, 1882.
    (in Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kaiserlichen Akademie der
    Wissenscbaften, 1S78, 79, 82, 84, 82.)
    Jdnig = Liber confraternitatis B. Marie de Anima Teutonicorum de Vrbe
    ed. C. Janig. Romae- Vindobonae, 1875.
    Jbcher = Allgemeines Gelehrten-Lexicon, herausgegeben von C. G. Jocher.
    t. 4. Leipzig, 17 50-1.
    Jortin = 'Ihe life of Erasmus ; by J. Jortin. t. 2. London, 1758-60.
    Kerssenbroch = HermanniA. KersseiibrochAnabaptisticiFurorisMonastei'ium
    Inclitam Westphaliae Metropolin Evertentis Historica Narratio: heraus-
    gegeben von H. Detmer: Die Geschichtsquellen des Bisthums Miinster,
    Band v. Miinster, 190C.
    Knight = The life of Erasmus by S. Knight. Cambridge, 1726.;

    Kjiod = Deutsche Studenten in Bologna (12S9-1562) — biographischer Index


    zu den ANGB bearbeitet von G. C. Knod.
    .-
    Berlin, 1899.
    Krafft = Briefe und Documente aus der Zeit der Reformation im 16. Jahr-
    hundert; herausg. von K. und W. Krafft. Elberfeld, 1876.
    LB. i-x = Desiderii Erasmi Roterodami opera omnia ed. J. Clericus. t. 10. ;

    Lugduni Batavorum, 1703-6.


    Lefranc = Histoire du CoUege de France depuis ses origines jusqu'a la fin
    du premier Empire; par A. Lefranc. Paris, 1893.
    Le Glay = Negociations diplomatiques entre la France et TAutriche durant
    les trente premieres annees du xvi® siecle, publiees par E. Le Glay (Docu-
    ments inedits siir Thistoire de France premiere seriej. t. 2. Paris, :

    1845.
    XX LIST OF ABBREVIATIONS COMMONLY USED
    Le^rawrf =
    Bibliographie hellenique ou description raisonnee des ouvrages
    publies en grec par des Grecs aux xv*^ et xvi*^ siecles; par Emile
    Legrand. t. 4. Paris, 1 88 5- 1906.
    Le Neve = Fas^ti Ecclesiae Anglicanae, by J. Le Neve ; continued by T. D.
    Hardy. t. 3. Oxford, 1854.
    Luc.Iud. = Lucubrationum Erasmi Roterodanii index. Louanii, T. Martinus,
    I Jan. 15 19.

    MazzuchelU = Oli scrittori d'Italia <A-B), del Conte G. Mazzuchelli. t. 2.

    Brescia, 1753-62.
    Major = Erasmus von Rotterdam : Virorum illustrium reliquiae l, von Emil
    Major. Basle, 1927.
    MHL*. = Monumenta Humanistica Lovaniensia^, ed. H. de Vocht, Louvain,
    1934.
    Molanus = lo&nnis Molani (1533-85) Historia Louaniensium, ed. P. F. X.
    de Ram (Collection de Chroniques belges inedites). t. 2. Bruxelles. 1861.
    IfiS^. = Messager des sciences historiques. Gand, 1823- .

    NAKG. = Nederlandsch Archief voor kerkelijke Geschiedenis. Leiden,


    1829- .

    NBG. = Nouvelle biographie generale. t. 46. Paris, 1855-66.

    Neve = Memoire College des trois-langues a rUniversite de Louvain


    sur le :

    par F. Neve (Memoires couronnes par TAcademie Royale de Belgique,


    xxviii). Bruxelles, 1856.
    Nichols = The Epistles of Erasmus, from his earliest letters to his fifty-first
    English translations
    year, arranged in order of time. with a com- . . .

    mentary by F. M. Nichols. t. 3. London, 1901-17.


    . . .;

    NNBW. = Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek ed. P. C. Mol- ;

    huysen, P. J. Blok, and L. Knappert. t. 6. Leiden, 1911- .

    OED. =A new English Dictionary on historical principles. t. 10. Oxford,


    1888-1928.
    OHS. = Publications of the Oxford Historical Society. Oxford, 1885-
    OnJOM< =
    Joumal autobiographique du Cardinal Jerome Aleandre, jiublie
    par H. Omont. Notices et Extraits xxxv Paris, 1895. :

    Panzer= Annales typographici, opera G. W. Panzer. t. 1 1. Norimbergae,


    I 793-1803.
    Pastor = The History of the Popes from the close of the Middle Ages from ;

    the German of Dr. Ludwig Pastor. t. 14. (1-6 ed. F. L Antrobus ;

    7-14 ed. R. Kerr.) London, 1906-24.


    Pellechet = Catalogue general des Incunables des bibliotheques publiques de
    France ;
    par M. Pellechet t. 3 (A-Greg.). Paris, 1897-1909.
    :

    Proctor = Index to the early printed books in the British Museum ; by


    R. Proctor.
    Part I, to MD : 4 scctions, London, 189S, 9 and 4 supplements, 1899-1902.
    ;

    Part II, MDi-MDXX, section 1, London, 1903 sections 2,3, F. Isaac, 1938.
    ;

    Renaudet = Prereforme et Humanisme a Paris, 1494-1 517, parA. Renaudet.


    Paris, 191 6.
    Reji otiard = Anna,\es de 1'imprimerie des Alde ;
    par A. A. Renouard. 3«
    edition. Paris, 1834.
    Reiwnard, Badiiis = Bibliograiihie des impressions et des (Buvres de Josse
    •
    Badius Ascensius ;
    par Ph. Renouard. t. 3. Paris, 1908.
    LIST OF ABBREVIATIONS COMMONLY USED xxi

    Sanuto =
    l diarii di Marino Sanuto (1496-1533); pubblicati per cuia de

    N. Barozzi, G. Berchet, R. Fulin, F. Stefani, M. Allegri. t. 58. Venezia.


    1879-1903,
    Schmidt = Histoire litteraire de TAlsace (xvc-xvi'^) ;
    par C. Schmidt. t. 2.

    Paris, 1879.
    Seebohm = The Oxford Reformers, John Colet, Erasmus, and Thomas More;
    by F. Seebohm. ^rd edition. London, 1887.
    Stokvis = Manuel d'histoire, de genealogie et de chronologie de tous les
    etats du globe par A. M. H.
    ;
    J.
    t. 3. Leide, 1888-93.
    Stokvis.
    Stoeefi = Athenae Belgicae, ed. Antuerpiae, 162S.
    F. Sweert.
    Tiraboschi = Storia della letteratura italiana del Cavaliere Abate G. Tira-
    ;

    boschi. 2^ edizione. t. 9. Modena, 1787-94.


    Trith} = Liber de scriptoribus ecclesiasticis disertissimi patris domini
    lohannis de Trittenhem. Basileae, Jo. de Amerbach, 1494.
    Trith.^ = Cathalogus illustrium virorum Germaniam suis ingeniis exor- . . .

    nantiumdomini lohannis Tritemii. (Moguntiae, P. Friedberger, c. 1495.)


    Tnth.^ = Disertissimi viri lohannis de Jrittenhem de scriptoribus eccle- . . .

    siasticis collectanea, additis nonnullorum ex recentioribus vitis et nomini-


    bus. Parrhisius, B. Rembolt et Jo. Paruus, 16 Oct. 15 12.
    Trith* = Dn. lohannis Tritthemii de scriptoribus ecclesiasticis
    . . . liber. . . .

    . . Appendicum istarum prior (Trith.^) nata est nuper in Galliis:


    .

    posterior nunc recens additur, authore Balthazaro Werlino Colmariensi.


    Coloniae, P. Quentel, March 1546.
    Trith} = Zusatze des Trithemius zu seinem Catalogus illustrium virorum
    Germaniae aus der in der Wiirzburger Universitatsbibliothek befindlichen
    Handschrift : in Johannes Trithemius, von I. Silbernagl. pp. 253-63.
    Regensburg, 1885.
    ran fT^M.^se» = Historia eiiiscopatutim foederati Belgii : ed. H. F. van
    Heussen. t. 2. Lugduni Batavorum, 1719.
    van Iseghem = Biographie de Thierry Martens d'Alost
    par A. F. van ;

    Iseghem. Malines-Alost, 1852.


    Vischer = Erasmiana von W. Vischer. Basel, 1876.
    ;

    Zcrf^r = Universal-Lexikon aller Wissenschafften und Kiinste. t. 64. Halle


    & Leipzig, J. H. Zedler, 1732-50.
    ZKG. = Zeitschrift fiir Kirchen-Geschichte. Gotha, 1876-
    : ;

    XXlll

    ADDENDA
    VOL. I
    P. 438. 2211. That W. Latimer was in Romein 1519 is pioved by liis signature
    at that date in tlie borrowing-book of the Vatican see I due p^imi Registri
    ;

    di Prestito della Bibl. Apostolica Vudcana (p. 72. II. 35", pl. 52*), Vatican City
    1942.

    VoL. TII
    P. 357. 43n. Stokesley's presence in Rome 011 6 Aug. 1513 is proved by liis
    signature in the borrowing-book of the Vatican see / due primi Registri
    ;

    di Presiito della Bibl. Apostolica Vaticana (p. 81. II. 43*', pl. 66*), Vatican City
    1942.
    (We owe the information contained in tiiese two notes to Mr. R. W. Hunt.)

    VOL. IX
    P. 44, 1. 20, Ep. 2381 introd. Delete Conrad. Boniface Amerbach wished to send
    liis son, Basil, to be taught by Cognatus, but tlie plan was given up.

    P. 847, Ep. 2539. 6^- See E. Stahelin, Archivf. Reform. Geschichte,$ Ergiinzuiigs-
    band, 1929, p. 153, wlio identifies the 'Diaconus' with Paul Plirygio
    for wliom see Ep. 1285. i^n.

    P. 463, Ep. 2615. 333n. See also Basler Reformationsakten 2, nos. 675, 688.

    (We owe these three Notes to Dr. Hartmann.)

    VOL. X
    P. 37, Ep. 2662. i2n. in Italiam] Polydore Vergil returned to Italy in 1553.
    The dedication of liis Dialogorum Libri, Basle, 1553, to John Diidley, Duke
    of Nortliuniberland, isdated Londou, Marcli 1553. But E. A. Witneyand
    P. B. Cram in The Will of Polydore Vergil, R. Hist. Soc. Trans., ser. 4, xi, 1928,
    117 sqq. show that Polydore was in fact in Italy in 1534. It is likely tliat
    he weiit by way of Basle, since his Historia Anglica was printed tliere in
    that year, and lie may well liave fulfilled then liis promise of calling on
    Erasmus.
    (We owe this information to Mr. Denys Hay.)
    P. 82, Ep. 2700. 124. Theodoricum] Coelde; see Ep. 1347. lo^n.
    P. 310, Ep. 2874. 54. iuuenis] Benedict Vaugris or Wagri. See Ep. 1395 introd.
    P. 382, Ep. 2931. Another, and better-written, draft of tliis letter was found
    by Dr. Max Burckliardt in November 1945, among the Amerbachnaclilass
    in tlie Basle University Library. We have to thank tlie Library ofBcials
    for at once seiiding us a photograph. Tliis supplies a date Basileae. ;

    Quarto Non. Septembr. Anno m.d.xxxiiii. It shows also that, in 11. 20—1,
    tlie missing word is not egredientem, but ingressus.

    VOL. XI
    P. 129, Ep. 3015. Since the introduction to this letter was printed we have
    been able, through the kind ofSces of the British Council and the courtesy
    of Prof. Rufdni, to see a pliotograph of the Vatican broadsheet, MS. Lat.
    6159, f. 66. The following is the complete text of the ludicium, of wliich we
    were able to give only tlie first and last lines

    E Petri Cursii libro pauca loca degustaui verius quam legi. Video Romae esse
    quosdam male feriatos quibus non satis est licentia Pasquillica, sed subinde alios
    subornant, quorum vel dolure vel stultitia fruantur. Qui instigarunt Cursium;
    ab iisdem arbitror confictam Epistolam meo nomine, quo sibi conduplicarent
    eam voluptatem. Summa argumenti sumpta est e duobus verbis non intellectis.
    xxiv ADDENDA
    In prouerbio Myconins Caluus, indico Terentium facete pro caluo dixisse
    erispum. Ridet enim ibi Pamphilus seruum quem ablegat, et addo, perinde
    quasi quis Scytham dicat eruditum, Italum bellacem. Scythae ob naturae
    feritatem contemnunt Philosophiam ac liberales disciplinas, omne studium in
    armis est. Itali colunt eloquentiam et ingenuas artes quae pacis alumnae sunt.
    Cursius putat laudis esse dici bellacem, quum in vitium sonet. Bellare medium
    verbum est, quemadmodum edere, bibere, loqui. At bellacem esse barbaricae
    immanitatis est, quemadmodum edacem, bibacem et loquacem esse vitiosum
    est. Thraces dicuntur bellaces, de quibus Horatius, Otium bello furiosaThrace.
    Et his verbis perperam intellectis Cursius assumit, me omnem laudem bellicam
    vniuersis Italis ademisse, eos nulla arma tractasse, nulla vidisse, Gamphasante
    ipso omnium mortalium ignauissimo Italum esse ignauiorem. Imo qui minime
    bellaces sunt, fere dexterrime gerunt bellum. Vtinam nostra Germania et
    Heluetia minus esset bellax. Cursius obiicit mihi magnum catalogum bollorum
    vtilium Italiae, quasi id non potuerim de priscis discere, e T. Liuio, Plutarcho,
    et Salustio, de recentibus e Blondo. Vides quam friuolo fundamento quantam
    maledicentiae molem superstruxerit Cursius. Sed haec fuerit qualiscunque
    occASio, at citra omnem occasionem addit, quod omneis Italiae doctos prae
    me foeni caeniquefaciam. adiicitargutum quiddam, quemadmodum mihi certo
    persuasi, me totam eruditionis laudem Italis praeripuisse, ita hoc conari, vt
    persuadeam orbi, quicquid est laudis bellicae per Germanos Italis esse prae-
    reptum. Obsecro quid frontis aut mentis habent haec verba ? Ego vt belli
    gloriam Italis nec asserui nec adcmi, ita de Italorum ingeniis semper magnifice
    et sensi et predicaui, non oratione tantum, verumetiam scriptis. Quod si Cursius
    existimat vniuersam Italiam esse violatam, si quis aliquid notet in Italorum
    moribus, quid faciet hominum fabulis, quas passim vulgo iactant, qui vixerunt
    apud Italos? Pertexit Cursius ingentem catalogum eorum, qui apud Italos vel
    eruditione praecellunt, vel magnam de se spem prebent. Id si facit vt me doceat,
    rem ofiiciosam facit. sin vt vrat rem absurdam facit. Equidem arbitror longe
    plures esse in Italia, quam iste recenset. Porro quod minitatur quosdam
    aliquando plura edituros in lucem, quam ego edidi, et fortasse digniora, non
    potui, fateor, absque risu legere. Atqui si Cursius velit omnes nationes tam
    magnifice de Italorum ingeniis sentire, alia proferant oportet, quam hic est
    Cursii libellus. Risi et illud, quod ait me latini sermonis puritatem debere
    Italiae, magistro vt opitior Aldo. id hausit e scriptis Pii. Quum ego melius
    calluerim latine Italiam ingrediens, quam nunc calleo, quanquam lioc ipsum
    perpusillum est. Addam quiddam arrogantius sed verissimum, me decem annis
    Aldo potuisse magistrum esse in latinis literis. Obiicit quod in scriptis meis
    Paulum Apostolum appellaiim Phanaticum, quod de loanne Euangelista scri-
    pserim meros crepat mundos, cum nihil horum sit in scriptis meis, sed haec
    impudentissime mentitus sit Lutherus, quod ille sibi permittit, quoties fermento
    intumuit animus. si legit Lutheri calumnias, debuit et meam legere re-
    sponsionem. Qualis autem est illa vehementia, quae adhibetur manifestis
    mendaciis aduersus Erasmum, qui odit et inuidet vniuersis Italis, qui eis ademit
    vniueisam et belli et eruditionis laudem, qui tot strenuos duces facit ignauissimis
    ignauiores, qui omnes eruditos prae se coeni faenique facit, qui tam impias
    voces euomit in apostolos, Atqui liic Erasmus nusquam est. Proinde hic tragicis
    verbis intonare, minimum abest ab Aiacis imagine porcos pro viris cedentis.
    Atque hic libellus visus est dignus qui Romae excuderetur, atque adeo summo
    pontifici diearetur. Cuiusmodi vero exemplura est, effingere manum meam, et
    epistolam meo nomine confictam in vrbe spargere (?). Huiusmodi monumenta
    nobis mittunt Italiae docti, quae nec ad pietatem nec ad eruditionem conferunt
    quidquam, ad rixas et seditionem plurimum. Sunt etiam in Germania qui
    possent ad istum modum ludere, si tantundem adesset vel stultitiae vel
    improbitatis.
    CORRIGENDA
    VOL. II
    P. 41, Ep. 318. 2n. For by him to Celtis reud to him by Celtis.

    VOL. IV
    P. 427. 1. 1, Ep. 1175 introrl. For 1550 read 1553. See H. Ellis, Thi-ee books of
    Polydore VergiVs English History, Camden Society, 1849, pp. xvi-xx,
    xxxvii-xxxix.

    VOL. IX
    P. 44, 1. 4, Ep. 2381 introd. For 17 March read 14 February.
    P. 44, 1. 6, Ep. 2381 introd. For Five days earlier read Foiir days Liter.
    P. 184, Ep. 2449. 72. For TTfdiop read TrfSiov.

    P. 345, 1. 20, Ep. 2539 introd. For three letters read four letters.
    P. 414, Ep. 2594. 25. For leuitur read leuiter.
    P. 444, Ep. 2614. 25. For lihere read liberi.

    P. 476, Ep. 2632. 63. For twv read ruiv.

    VOL. X
    P. 47, Ep. 2674. I7n. Tlie reference is to tlie Enchiridion, LB. v. 47D.
    Milite.
    But tlie quotation ends with pertinet in 1. 19; ;ind the punctuation in our
    text should be corrected accnrdinglj' at 1. 19 and 1. 25. are indebted We
    to Miss Kronenberg for tracing the quotation for us.

    P. 69, Ep. 2693. 3in. For from Dieuze, Decem Pagi on tlie Seille read from
    Tienen (Flemish), Tirlemont.
    P. 124, Ep. 2735. 4on. For 23 Aug. read 22 Aug.
    P. 164, Ep. 2771. 103. For psirituales read spirituales.
    P. 252, I. 6. For 1846 read 1546.
    P. 276, Ep. 2847. !• ^°>' Nullum read Nullam.
    P. 314, Ep. 2876. 19. The person spoken of is Guinterius Anderacus (lo.
    Guinterius of Andernach), 1487-1574 pby.sician to Francis i. For his
    ;

    life and works see Melchior Adamus, Viiae Germanorum Medicorum^, 1706,
    pp. 99-101. (We owe this identification to tlie kindness of Pi-of. Alphonse
    Roersch.)
    P. 318, Ep. 2879. 3in. For a^n. read 22n.
    P. 375, Ep. 2922. 12. For tuor read quatuor.
    1

    XXVll

    2253^. To (Alfonso Fonseca).


    Freiburg.
    Veruela MS. 13 January 1530.

    [This letter was printed by Giovanni Maria Bertini in Convivium, No. i,


    1937 (xv), (pp. 44-52), from a eopy furnished by two Spanish scholars, Miguel
    BatUori and Justo Bona. The original is, or was in April 1931, preserved in
    the Abbey of Veruela. The Spanish Civil War made access to it impossible
    for Bertini and upon that war supervened the European War. Some of the
    ;

    errors in the copy furnished to him Bertini corrected; of some others the
    text here printed supphes the necessary corrections. In the copy the letter
    bears the address: Al Illm. y muy Rdo Sor. el Sor. Don fray Fernando de
    Aragon monge en nra. Senora de Piedra. The Ferdinand of Aragon of this
    address is, no doubt, as Bertini divined, the grandson of Ferdinand the
    Catholic. He became abbot of Veruela in 1531, retaining his abbacy until
    1539, when he became archbishop of Zaragossa. But it was not to him that
    Erasmus wrote this letter. That Erasmus had any acquaintance with him,
    —
    there is no evidence if he had, he could certainly not have addressed him,
    in 1530 (when he was a mere Cistercian monk), as 'praesul'. The letter was
    written, not to Ferdinand, but to Alfonso Fonseca, archbishop of Toledo.
    This is made quite certain by a comparison of it with Epp. 2250-2255. The
    address means merely that the letter was passed by the archbishop to
    Ferdinand.
    Ll. 69-70 show that the letter was written after that to John Vergara (Ep.
    2253).
    The letter was communicated to us by Professor Bertini, who has given us
    permission to include it in this edition.]

    S. P. Rme. praesul, Rumor quidam mire constans hie increbue-


    rat, nosque tantum non exanimarat, Archiepiscopum Toletanum
    naturae deoque concessisse. Equidem maiorem in modum dolebam
    vicem tum meam, tum aliorum multorum, quos tua benignitas
    fouet, ornat autoritas, euehit felicitas, sed multo magis quod 5
    Augustalis aula tali praefecto, Hispania tali ornamento, Ecclesia
    tali praesule esset orbata. Quae quidem aegritudo mihi cum bonis
    omnibus erat communis. Interim Diuus Augustinus properabat
    ad metam tantum restabat praefatio mea. Amici consultabant
    :

    cui dicandus esset hic labor, postea quam tu, vt persuasum habe- 10
    bant, terras reliquisses. At ego nihil haesitabam. Vt maxime,
    inquam, sit aliis mortuus, mihi viuit. Quod in terra viuentis
    nomini destinatum erat, felicius in coelo viuentis memoriae per-
    solueretur. Hoc certe officiolo deuotus alumnus optime merito
    patrono sum parentaturus. Arbitror autem Augustinum prius 15
    in Hispaniam fuisse perlatum, quam huc venirent amicorum lite-
    rae, quae nos exanimatos vitae redderent. Horum primus fuit
    4. vicem Bertini: vicen ikfS. 7. OTh&ta. Bertini: ovna,ta, MS. 8. pro-
    perabat .Ber^mi preperabat MiS.
    : \o-\i. h&heh&rvt scripsimus: habebat
    M8. 1 reliquisses scripsimus reUquisse MS.
    . :

    I. Rumor] The report of Fonseca's 8. Augustinus] The ten-volume


    deathis mentionedinErasmus' letter Froben pubUshed in 1529,
    edition,
    to John Vergara, <c. 13 Jan. 1530/, dedicated to Fonseca; see Ep. 2157
    Ep. 2253. 67-73. introd.
    xxviii LETTERS OF ERASMUS [1530

    Valdesius noster, qui ex Italia scripsit se non ita pridem accepisse


    literas tuas auToypa^oti?tuaque manu descriptas. Haec ideo, praesul
    20 amplissime, ne demireris quod nullos codices miserim decreueram ;

    enim mittere quinque sum^m^as voluminum, vnam tibi, alteram


    loanni Vergarae tuo, tertiam Archiepiscopo Hispalensi: quartam
    Valdesio: quintam Mercurino Cancellario. Mox accepi Caesaris
    profectionem, tuum excessum: itaque quum nec ego iam agerem
    25 Basil<e>ae, nec quisquam offerretur cuius hic opera possem vti,
    factum est vt nihil voluminum mitterem. Verum quae tua est
    humanitas, di[s]ces hanc apologiam mihi frustra susceptam esse.
    Pro dono misso gratias mecum agunt omnes quibuscum tuam
    benignitatem sic impartitus sum vt (ita me deus amet) teruntium
    30 mihi non reliquerim, aliquid etiam de meo adiecerim. Si sensero
    rem ita gestam vt tuo calculo probari mereatur, nunquam poeni-
    tebit exhausti laboris. Nunc in manibus est Chrysostomus, ille
    concionator suauiloquentissimus, pari cum maiestate totus in
    lucem proditurus, imo non totus modo sed multis adiectis, quae
    35 partim ego, partim alii docti verterunt. Apud Brabantos ferociunt
    ac Hic Caesarei aduentus expectatio mortalium animos
    variis afficit modis. Alii nihil cogitant nisi vindictam, et regnum
    pristinum, alii se faederibus praemuniunt, vt ego nisi potiorem
    haberem animae quam corporis incolumitatem, in eorum castris
    40 esse mallem, a quibus libenter profugi, nec profugisse poenitet,
    licet hoc ingenti metu, nonnullo periculo, graui rei familiaris dis-
    . pendio, nulla tamen valetudinis iactura fecerim. Nondum omnes
    mali rustici sunt extincti, neque sacerdotes vlla vitae conmutatione
    student veterem laicorum inuidiam mitigare, monachi magis etiam
    45 exasperant. Atque interim imminet nobis Turca, iamdudum sus-
    pectam habens Caesaris et Ferdinandi in dies crescentem poten-
    tiam, nuper etiam suorum clade irritatus. Atque interim comes
    Palatinus auxiliante Lantgrauio Hessiae praeludit in belhim cum
    Archiepiscopo Moguntino; quae res nobis reditum in Brabantiam
    50 intercludit, quo iamdudum cogitabamus velut in portum ab his
    procellis nos recipere. Sed res vbique gentium sic exulceratae
    sunt, vt multi metuant, quo sint eruptura haec orbis dissidia.

    25. possem Beriini: posse MS. 32. manihns est scripsimus : manibus
    es MS. 40. profugisse Bertini : profugisset MS.

    18. Valdesius] His letter is men- beginning of March 1529 (Ep. 2133.
    tioned in Erasmus' letterto Vergara, 1-2,48-61). Vives,writingtoErasmus
    Ep. 2253. 72; cf. Ep. 2241. 24n. in August 1529. evidently felt that
    Archiepiscopo] Alfonso Man-
    22. the smallness of the sum would dis-
    rique, created archbishop of Seville appoint Erasmus (Ep. 2208. 37-40);
    in 1524; see Ep. 1846 introd. whoprofesses(Ep. 2253. 7-14)^0 have
    23. Mercurino] Gattinara. See Ep. spent the whole of it, and more, in
    1150 introd. paying for the collation of mss.
    24. profectionem]Charlesembarked 35. Brabantos] From other letters
    at Barcelona 27 July 1529. See Ep. written about the same time, it is
    2208. 4in. clear that Erasmus is speaking of his
    28. dono] On 29 June 1528 Fonseca troubles in connexion with the Ob-
    sent though John Vergara 200 gold servants and with Titelmans; cf.
    ducats, to assist the work on Augus- Epp. 2263. 104-14; 2249. 28n.
    tine (Epp. 2003. S^n, 2004. 31-43). 47-8. comes Palatinus] See Epp.
    The gift reached Erasmus at the 1356. 53^, 2256. i6n.
    2253^] TO ALFONSO FONSECA xxix

    Accedit tantis malis sudor pestilens, mire contagiosus, horribile


    malum, et subito extinguens quos corripuit et subinde repetens
    quos reliquit, f requenter et in aliud atque aliud morbi genus sese 55
    vertens, donec extulerit excarnificatum. Arbitror Aegiptios et
    paucioribus et mitioribus plagis fuisse castigatos, neque quem-
    quam interim video qui Domini manum agnoscens sese vertat ad
    frugem meliorem. Nos hic velut inter sacrum et saxum, vt aiunt,
    deprehensi quicquid Domino placuerit expectamus. De Cardina. 60
    Angliae prolixam iliadem, de statu meo deque rebus caeteris cer-
    tiora cognosces ex Francisco Dilfo meo, quem optarim amplitudini
    tuae commendatum et charum esse. luuenis est honestissimo
    apud suos loco natus, ingenio felicissimo, eruditione singulari, et
    matura prudentia. Quae omnia mihi sane domestica consuetudine 65
    penitus sunt perspecta. Hunc igitur si tua amplitudo suo fauore
    dignum iudicauerit, ipsum plane beabit, meque sibi iampridem
    obstrictissimum multo astrictiorem reddet. Nam quidquid in
    illum collocatum fuerit, ad me pertinere existimabo. Quid ambiat
    ex loanne Vergara plenius disces nam illi perscripsi rem omnem. 70
    :

    Dominus lesus R. amplitudinem tuam diu nobis seruet incolu-


    mem; quae siquid mihi dignabitur imperare, in obsequium re-
    pubescam.
    Datum apud Friburgum Brisgoiae. id. lanuar. anno Domini 1530.
    T.R.D. addictum mancipium. 75
    Erasmus Rot. mea manu suscripsi.
    53. contagiosus scripsimus : contagiosum ilfS. 57-8. quemquam
    scripsimus quemquem MS.
    : 66. Hunc scripsimus : Nunc MS.

    59. sacrum] Adag. 15. 62. Dilfo] See Ep. 1663 introd.
    60. Cardina] See Ep. 2237. 22n. 70. perscripsi] Ep. 2253. 39~58-
    23972401 a. From Leonard of Grtjyeres.
    Brussels MS. Besan^on.
    27 October 1530.

    [For knowledge of this letter we are indebted to Professor A. Roersch of


    Louvain, whose kindness procured for us a photograph from the Archives
    Generales du Royaume de Belgique. The ms. (Xo. 1625 Fonds des Papiers
    de TEtat et de rAudience) is an autograph rough-draft. L'Archiviste General
    du Royaume, M. C. Tihon, has kindh' informed us that it forms part of the
    correspondence of Margaret of Austria, Governess of the Netherlands. How
    it came into this coUection is not known. The letter has been pubhshed by
    Canon P. L. Lefevre in Archives, Bibliotheques et Musees de Belgique, t. xiii,
    No. 2, 1936, pp. 119-2L]

    S. Doctissime D. Erasme. Reddidit nobis hic famulus tuus


    epistolam tuam longe gratissimam, vt qui iamdvidum optarem
    scire quo modo valeres, quid rerum ageres, qualiter tibi apud
    Friburgenses succederet. Ea omnia famulus ipse enarrauit non
    minus facunde quam iucunde. Molestum autem fuit quod in 5
    exordio epistole excusationem afifers importunitatis. An per Deos
    immortales importunus apud me potest esse Erasmus? Erasmus,
    inquam, cuius scripta reges ipsi et proceres quique ob singularem
    doctrinam et eruditionem percupide legunt et amplexantur? Ego
    vero homuncio tam sim occupatus vt Erasmi epistolam vnam aut 10
    alteram semel in anno acceptam legere non vacet? Ita tibi
    persuade, mi suauissime Erasme, te michi quidem esse carissimum
    neminemque viuere qui tui nominis magis studiosus existat quam
    ego sum. Atqui etiam summi honoris loco duco quoties ad me
    scribere dignaris. Quapropter noli vti posthac, si me amas, tali 15
    excusatione.
    Ceterum quod ad vinum attinet. Donaui te vno vasculo vini
    neoterici quod vetere carerem clareto quidem et eo quod scio
    conducere tuo palato. Boni igitur consule rogo. Si vindemie apud
    nos feliciores fuissent, potuissem te maiori munere, vt es meritus, 20
    honorare. Sed profecto tam parce racemauimus iam duobus aut
    tribus annis proxime decursis vt vinum [nouum] apud nos claretum
    haud facile inueniri queat, omnesque vino rubro (quod grossum
    vocant) vtantur etiam magnates. Spero vinum neotericum [suauius]
    delicatius futurum vino vetere si eo post natalicia festa vtare. 25
    Famulus tuus retulit se vinum vetus claretum venale inuenisse
    ope Stephani Pratensis Ludimagistri, viri certe tui amantissimi et
    obseruantissimi. Id erit aptum tue nature. Eoque poteris vti dum
    noua ematurescent. Cum adfuit nuper nuncius tuus, iuuenis ille
    Polonus, non eram in ciuitate. Alioqui curassem eum ad vos 30
    vacuum non redire. Agebam tunc apud Gallorum regem, eo a
    Cesare legatus quo munere etiam nunc fungitur D. Franciscus
    ;

    Thesaurarius. Qui si adesset, vt est tibi amicissimus etiam, te


    aliquo vini vasculo donasset. Curabo perferri ad eum epistolam
    tuam vna cum libello seu responsione ad apologiam Argentora- 35
    c>tensium/.
    xxxii LETTERS OF ERASMUS [1530

    Scribis postremo te nisi ab Aulicis Cesaris esses remoratus


    Brabantiam ad Calend. Septemb. fuisse petiturum. Egre ferrem
    profecto te tam longe a nobis discedere. Fama erat isthuc te
    40 Diuionem esse venturum. Quod eo magis gaudebam quia sperabam
    te, si ita esset, hac transiturum, michique interim tui videndi
    potestatem fore. Vtcumque erit atque vbicumque terrarum f ueris,
    habebis semper Leonardum tui amantissimum de quo omnia tibi
    polliceri ac a quo quecumque amici officia expectare debeas. Vale
    45 literarum decus atque vnicum seculi nostri ornamentum.
    Ex Vesontione pridie Simonis et lude 1530.
    ;

    29402943 To BoNiFACE Amerbach.


    Basle MS. AN. III. 15. 59. Freibtirg.
    Q. 90- 4 J^e 1534-
    [An original autograph except for the address, which is by a secretary.
    letter,
    It has been reproduced in facsimile by Carl Roth and Philipp Schmidt, in
    Handschriftenproben zur Basler Geistesgeschichte, Basle, 1926.]
    Pro curata epistola habeo gratiam. Dies iam aliquot valeo com-
    modius, sed alor in nouos cruciatus. Propemodum ausurus eram me
    itineri committere, nisi Bellona nihil vsquam pateretur esse tutum.
    Quod si Carolus et Ferdinandus expedient vires suas, multo peius
    erit mihi meique simiHbus. 5
    Me sic tractatum ab illo monstro, de quo tibi narraui coram, vix
    possum concoquere. Et indies vincit se ipsum. Suspicor illum
    subornatum ab haereticis, vt se insinuaret in domesticam familiari-
    tatem, quo rimaretur omnia arcana, quibus armatus me perderet.
    Perueni ad annum septuagesimum taUs contumelia numquam mihi
    ; 10
    accidit antehac, neque vnquam vsu venit vt cum taH monstro con-
    flictarer. Opus est ilH exorcista.
    Si isessem qui tu, suaderem socero vt, si haberet in animo vxorem
    ducere, hanc duceret vnde suscepit fiHum, moderatis sponsaHorum
    conditionibus. Sin minus ob prolem, hanc non duceret, sed a negotio 15
    sese expHcaret. Bene vale. BasiHo meo dic S. p. Tibi, charissimis
    ceteris, precor omnia prospera.
    Friburgi. Festo corporis dominici. i534-
    Erasmus Rot. tuus quantus est.
    Praestantissimo viro I. V. Doctori Domino Bonifacio Amerbachio 20
    amico. Basileae.

    2941. From Bernard of Cles.


    Trent MS. Prague.
    4 June 1534.
    [An autograph rough-draft: for the ms. see Ep. 2515 introd.]

    ERASMO ROTH.
    Vestras 12 Maii datas nobis admodum gratas vna cum respon-
    sione vestra ad Lutheri epistolam proxime accaepimus: quam ideo
    superioribus diebus ad vos transmiseramus, vt non ignoraretis nos
    honoris ac laudum vestrarum eam curam gerere quae superioribus
    nostris ad vos merito correspondeat. 5

    2940. 16. meo dic scripsimus: Medico MS.

    2940. 6. monstro] Quirinus Hagius 2941. i. Vestras] Not extant.


    see Ep. 2704 introd. responsione] The Purgatio; see
    coram] Diu-ing the visit of May, Epp. 2918 introd., 2933. gn.
    see Epp. 2930, 2931. 3. transmiseramus] Cles had sent
    13. socero] Leonard Fuchs see Ep.
    ; the book with Ep. 2921.
    2179. 2n; cf. Ep, 2943.
    452.11 T,
    :

    2 LETTERS OF ERASMUS [1534

    At quod vos iamdudum valetudinarium cum morte quotidie col-


    hanc luctam talem futuram facile persuaderi pos-
    luctari scribitis,
    sumus qua omnes et animi et corporis languores vobis superare liceat.
    Quod autem Luthero nil in futurum respondere consultius arbi-
    10 tramuii, idem et nos sentimus ob id praesertim quod ex quibus-
    :

    cunque responsionibus, quantumuis optimis, pertinacem confirmari


    potius quam emendari saepius videamus.
    Extremum id erit vt oblationibus nostris quas vlterius explicare
    superuacuum ducimus, quoties opus erit, ex comodo vestro vtamini
    15 in quo nobis gratiam facietis,

    Pragae 4. lunii. 1534.

    2942, From Daniel Stibartjs,


    Breslau MS. Rehd. 254. 143. Wiirzburg.
    EE^, 116. 5 June 1534.
    [An original letter, autograph throughout.]
    S. Responderam literis tuis, non quidem vnis sed compluscidis,
    ad me missis cum magno meo, fatebor enim, dedecore. Ego enim
    cuius aetas te lacessere debuerat, a te sum multipliciter ad scriben-
    dum prouocatus. Sed responderam tandem tamen, dederamque
    5 meis negotium curandarum Uterarum ad te per mercatores Franco-
    fortensium nundinarum. Nam mihi acciderat legatio in Saxoniam.
    Reuersus autem cognoiu hac in re fuisse ea diligentia illos qua in
    ahis solerent. Dedi igitur operam vt neglecta hac occasione alla tibi
    via meas literas transmitterem. Inclusi autem hiuc epistolae nostrae
    10 nias Hteras, simul quia non vacabat his intex[t]ere, simul quia
    studium meum probari tibi cupiebam.
    Nos hic in magna sedemus expectatione, bonorum dicam an
    malorum ? Nam mala metuentib<us> saepe bona euenere. Sed
    omnino res incoeptumque est audacissimi animi. Quid autem fiat,
    15 vos certum est mehus scire, qui regium oppidum tenetis. Huc nihil
    fere nisi vulgatum affertur. Sumus enim nos adhuc quidem aheni
    ab istius et consfiiis et factis. Progressiones autem vtinam non in-
    uoluant nobiscum totius Germaniae proceres. Frustra nunc quaere-
    lam instituam. Sic enim voluere quos te inteUigere scio, taHsque cm"a
    20 conuenit vuhieri nostro. Fiat igitur nobis volentibus quicquid faciet
    Deus.
    Vir eximie, rogo te mihi quidem vt omnino rescriba<(s/, sed et
    nostro principi; qui de te saepe loquitur, semper sentit, honorifi-
    2942. 10. intextere MS. correximus.

    2941. 9. nil in futurum] Cles in 5. mercatores] The spring fair in


    sending to Erasmus the letter to 1534 began on 7 April.
    Amsdorf had taken occasion to speak 9. Inclusi] The enclosure is not ex-
    also of Luther's Von der Winkelmesse tant.
    (Ep. 2921. 8-12), adding, however, 17. istius] PhiHp of Hesse see Ep.
    ;

    that Ferdinand did not wish Erasmus 2917. 5in.


    to feel any obUgation to answer the 23. principi] Conrad of Thuengen,
    latter. bishop of Wurzburg and duke of
    2942. I. Responderam Hteris] eastern Franconia (see Ep. 1124
    Neither side of the correspondence is introd.).
    extant.
    ;

    2942] FROM DANIEL STIBARUS 3

    centi88<(ime>. Si videbitur, aliquid literarum mittas, quas illi ofFe-


    ramus.
    Vale. Vuircepurgi, Non. lunri An. xxxnn. 25
    Danielus Stibarus, T. ex animo.
    Praestantissimo eruditione et bonitate viro, D. Erasmo Rotero-
    damo, Domino suo reuerendo, Friburgi Brisgoiae.

    29*"29432946 From Boniface Amerbach.


    Basle MS. C. VI^. 73. 428 vo. <Basle.>
    <c. 9 June 1534.)
    [An autograph rough-draft, showing many corrections at some points it is
    ;

    not clear what Boniface intended, particularly in the order of the clauses;
    II. 21-31 have various alternatives given in the margin, these we have neglected

    for II. 40-5 there are two versions, of which we have accepted the more
    grammatical, printing the other in a footnote.
    An approximate date is furnished by the fact that this letter plainly answers
    Ep. 2940 and is answered by Ep. 2946.]
    S. P. Euangelia tuis litteris debentur mihi tam optata de tua
    valetudine adnunciantibus. Faciat Christus seruator vt non in nouos
    quemadmodum tu scribis cruciatus alaris, sed indies conualescendo
    cum studiis prophanis tum praecipue sacris adiuuandis quam diutis-
    sime et quam rectissime supersis. 5
    Quid etiam audio ? Iniuriam blateronis quo de mihi coram nar-
    rasti nondum concoxisti ? Vt certe iniuriam apud iureconsultos
    ex vilitate personae iniligentis atrociorem estimari non ignoro, ita
    animi, ni fallor, non vulgaris fuerit contempsisse. Recollige teipsum,
    mi Erasme, et nominis claritatem cum horum tenebrionum obscuri- 10
    tate compone. Quantus tu, quam nuUius estimationis iUi! Parce,
    quaeso, si sum audacior. Videris mihi non satis tuam prudentiam
    ac magnitudinem perspectam habere. Quid plus illi in te possunt
    quam culex in elephantum ? Semel tua te vii'tus et incomparabilis
    eruditio, etiam his qui vel eruditione vel virtutibus ceteris praestare 15
    putantur, inuiolabilem reddiderunt. Quid miraris seuisse homines
    a quibus laudari vituperari est et male audire quam maxime hono-
    rari ? Anne ignoras, vt ille inquit, canes aduersus generosissimos
    leones baubari ?
    De itinere cui propemodum te committere ausurus fueras libenter 20
    audiui, si modo huc nostri causa fueras ingressurus. Quod si aHquid
    tale attentaueris, fac rogo in tempore admonear, vt simul et socerum,
    cui futurus es gratissimus aduena, admonere possim, et ipse itineris
    futm-us comes adsim. In soceri certe causa quod tuum mihi consilium
    communicaueris, tibi etiam atque etiam gratias ago in quo hactenus
    : 25
    ita me gessi vt interrogatus nihil responderim hucusque, et omnia
    suae prudentiae commendauerim quid faciendum esset mihi non
    ;

    satis hquere. Nec suasi nec dissuasi, sed socero liberum rehqui (qui

    2943. 6. blateronis] Quirinus Ha- 19. baubari] He has taken the word
    gius; cf. Ep. 2918. 28-32. Boniface from Lucr. 5. 1071 the rest perhaps
    ;

    first wrote 'insaniam monstri'. derives from a misrecollection of Hor.


    14. culex in elephantvun] Adag. Epod. 6. r-2.
    2027, cf. Adag. 966.
    4 LETTERS OF ERASMUS [1534

    pro sua prudentia et aetate facile quid vel faciendum vel non
    30 faciendum optime expendere posset), precaturus sponso fausta, nec
    celibi mala imprecaturus. Quid enim facerem aliud ? Vt suaderem
    ducendam, id vnico Pittaci apophthegmate, ya/xet €k tcDv ofioLcov
    quam plurimus dehortabar. Senexne iuuenem, amasius amasiam
    diues pauperem, amator amicam ? Quae non inde suspicionum
    35 carnificina ? Ne autem dissuaderem aperte communis illa suspicio
    qua gener facUe tanquam soceri bonis inhians et captationis notarer
    me deterruit. Putaui omnium honestissimum si in ipsius arbitrio
    relinquerem, et me faeti quocunque modo instituisset suffraga
    torem, vt si fehciter cessisset congauderem, sin minus sibi con
    40 dolentem habere posset. Illud certe suae rn nos beneuolentiae
    documentum est, et quidem euidens, quod vltro promisit si quam ;

    vxorem ducturus sit, filia<m) praereptis quatuor mihbus aureorum


    Rhenensium, cum ob bona materna, tum donorum ob causam, cum
    rehquis Hberis (si quos habiturus est ducta vxore) pro aequis por-
    45 tionibus heredem est reUcturus. Nam ita inter nos conuentio facta.
    Cures rogo, mi Erasme, vt valeas; et sic existimes nihil tua
    valetudine mihi iucundius adnunciari posse. Sed opella<m) meam
    tibi de me constantissime polliceri potes qua si sepius et pro animi ;

    sententia vtare, tum me abs te amari intelligam et subHmi feriam,


    50 quod ille inquit, vertice sydera.

    Basilius tibi commendari cupit.

    2944. To Erasmus Schets.


    Bodleian MS. Lat. Misc. C. 20. f. 47. Freiburg.
    II Jime 1534.
    [An original letter, autograph throughout.]
    S. P.Paulo commodior nunc est valetudo, ac propemodum
    ausurus erara me itineri committere, ni Germaniae principes hanc
    fuissent orsi fabulam quae cuiusmodi sit exitum habitura deus
    ;

    nouit.
    5 Litteras quas Damiani causa miseras accepi. Ego semper putaui
    illum cum bona
    gratia suorum reliquisse patriam. Suasi tamen vt
    obtemperet amicorum consihis quod facturus est. ;

    Oro memineris ad proximas nundinas, aut si prius poteris, mit-


    tere oetoginta aut nonaginta vlnas pro lecti linteaminibus, mediocris
    10 texturae, sed sohdae.
    Scribe quid agatur in AngUa. Quem eo nunc mittam neminem
    habeo fidum. Nam is quem bis misi, tam procaciter me tractauit,

    2943. 32. apophthegmate] ^/jop/i- quos habet aut habiturus est pro
    iAeg^m. vii, Pittacus 6 (LB. iv. 324): cf. aequis portionibus atque adeo virih
    Adag. 701. portione succedat.'
    40-5. Illud facta] For this sen-
    . . . 50. ille] Hor. Carm. i. i. 36.
    tence Boniface's ms. offers an alterna- 2944. 5. Litteras] We
    have no
    tive version: 'Certe quod etiam eam means of loiowing what these were.
    ducet semel solennibus hinc inde 9. linteaminibus] See Epp. 2924.
    stipulationibus interpositis pepigimus 27-30, 2955.
    vt filia sua, nempe vxor mea, prae- 12. is] Quirmus Hagius; see Ep.
    reptis quatuoraureorum Rhenensium 2704 introd.
    milUbus deinde cum reliquis liberis si
    ;

    2944] TO ERASMUS SCHETS 5

    vt vsque ad hunc diem simili contumelia nunquam in vita fuerim


    afifectus. Sum assuetus monstris, cum tali monstro nunquam fui
    conflictatus. Plane hoc constituerat me sua petulantia occidere, nihil 15
    veritus nec aetatem nec valetudinem nec eruditionem nec publica
    erga studia merita nec domesticam consuetudinem. Ex quo antro
    nobis prosiherit ille furiosus nescio. Nec hoc odium apud me con-
    cepit (nunquam illum verbo lesi, et amabam vnice), sed secum attulit
    et occultauit. Egoinscius viperamfouiinsinumeo. Illius improbitas 20
    grauius vuhius inflixit animo meo quam centum Hbri Luteri, aut
    Nicolai Herborni.
    Hanc epistolam oro vt lectara concerpas. Nam monstrum illud
    minitatur actionem vbi redierit. Vale.
    Friburgi. xi. die lunii. 1534. 25
    Agnoscis manum vere tui.
    Egregio viro D. Erasmo Scheto, amico et patrono meo singulari.
    Antwerpiae.

    2945. From John Herwagen.


    Breslau MS. Rehd. 254. 89. Basle.
    EE^. 117. 13 June 1534.
    [An origiiial letter, autograph throughout. The details of the quarrel with
    Jerome Froben remain obscure. John Froben, the father of Jerome, had
    become a partner in the printing-house of John, father of Boniface Amorbach
    in 1500, succeeding to the management of the business on Amorbach's death
    in 1514 (Ep. 309. gn). In 1510 he had married, as his second wife, Gertrude
    Lachner, and had been helped both by her money and by her father's con-
    nexion with the bookmarkets (Ep. 419. i8n). On his death (1527) the business
    passed to Herwagen, who married his widow in 1528, Jerome Froben, who had
    married Arma Lachner, the sister of Gertrude, in 1524, and Nicholas Epis-
    copius, who in 1529 married Justina, Gertrude's daughter, the step-sister of
    Jerome. These 'affines' seem to have kept a joint estabhshment in the house
    'Zum Sessel' (which had belonged to John Froben) until the spring of 1531
    when Jerome and Episcopius, with Aima and Justina, set up for themselves
    in the house 'Zum Luft', leaving Herwagen and his wife to carry on an
    independent business in the old Froben house. In Aug. 153 1 Erasmus gave
    to Herwagen the printing of his Epistolae Floridae (Epp. 2518, 2524); but it
    is notable that when, in the year following, he issued an enlarged edition of
    it (the Epistolae Palaeonaeoi), he employed Emmeus to print it. He wrote
    a Preface for Herwagen's Demosthenes in Sept. 1531 but he refused to give
    ;

    him a Preface for his Cicero (published in 4 volumes in 1534). From the present
    letter, it would appear that Herwagen was expecting, or soliciting, besides
    the Cicero Preface, the printing of the new edition of the Copia and of an
    edition of the Paraphrases in N.T. Erasmus gave both books to Froben.
    In the present letter Herwagen expresses the wish to reach an amicable
    agreement with Froben, defining ( i ) the respective rights of the two firms to
    reprint those works of Erasmus, and others, which had been printed by the
    old Froben firm, and (2) their 'spheres of influence' in respect of other work
    to be undertaken in the future. Froben, if Herwagen may be beheved, claimed
    an exclusive property in all the works of Erasmus already published by the
    old firm, and in the majority of the works of the other Froben authors.
    Herwagen claimed the right to reprint any book printed by the old firm in
    the printing of which he had borne a share of the costs. He suggests that the
    matters in dispute should be arbitrated either by Erasmus or by Boniface

    2944. 21-2. Luteri . . . Herborni] See Epp. 2918 introd., 2896, 2n.
    6 LETTERS OF ERASMUS [1534

    Amerbach. Whether this suggestion was adopted we do not know; but the
    fact that Froben, a few months later, reprinted the Copia seems to indicate
    that Erasmus' sj^mpathies were with Froben.]

    S. P. Araicitiam quae inter afiines esse debet tam colui hactenus


    religiose,sancteque, quoad Deus hos reget artus, obseruabo, sit modo
    qui recipiat, quam qui maxime. Edocui Hieronymum quae laedere
    possint quaeque rescindere. Vieissim ab eo didici quae incommodare
    5 putantur. Obtuli me sat aequis conditionib<us>. Quid impetrarim,
    non dubito te audiisse ex eo. Quum igitur non crepet aliud quam
    vt tuis hactenus aeditis cedam, ex rehquis potiorem partem illi
    edendam reHnquam, atque interim et tuae foeturae et aHorum im-
    primat, non video, chariss<ime) Erasme, nisi totum me pessunda-
    10 tum cupiat, qui ad illas leges me vocet. Si libertate nostrae ciuitatis
    certauerimus, alter alterius fortunas quassabit, hic labores sumet,
    hic quaestum emunget. Quis enim quoquo iure prohibebit et me
    excudere, in quibus antea aut partiarius fui aut Frobeniana officina
    euulgata sunt, maxume cum Frobenius maiorem sumptuum por-
    15 tionem exohierit aut ego pares ? Et sint in quibus fortuna respon-
    derit labori, in ahis cum iani ad haeredes redire, protracta et remorata
    hucusque, debeat, quam et fihi ex me expectant pubhco iure, horum
    nunc omnium vsu et fructu destituor. Insidias struo nemini, imitari
    volo quorum mea interest. Amicus esse cupio, non personatus affinis.
    20 Atque vtinam tu, Bonifatius, aut quiuis ahus, vtriusque caussa
    audita pronunciaret. Reciperem me sacra fide sententiae staturum.
    Haec sunt quae rumino. lactura vtcunque scio manebit, praeter
    dissidium quod longissime abesse conueruebat. Exponimus nos
    ridendos mundo, damus occasionem ahis insidiandi, aemulari quo
    25 tutius nostra audeant praeter quod parum dextram nutrimus
    ;

    amicitiam. Sed haec <(satis>.


    In Ciceronem mohor quae per te fieri concupiui. Faciam et illa
    aimotari, et quae<(cum>que conqulrere potero deinde tibi iudicanda
    dabo, quo sit posteris aut mihi, ilhs distractis, quae excudant;
    30 Ciceronem enim nemo e manu eruet. Operam dabo, vt quam
    correctissimum habere queam.
    In tempore miseris, si operis de Copia partem ad finem lunii
    habuero. Litera enim itahca seu cursiua septuaginta aut circiter foha
    excudere possem, nisi ahis characterib<us> habere voles. Paraphrases

    8. EE- edendmn MS.


    : 26. satis addidimits. 28. quaeque MaS.
    correximus.

    quoad Deus] See Verg. A. 4. 336.


    2. Froben or, later, in equal proportion
    rescindere] Sc. vulnera
    4. '
    ' sug-
    ; by himself and Jerome and Episeo-
    gesting that the quarrel was not a new pius.
    one. 18. imitari] Herwagen perhaps
    7. reHquis] Works other than those meant to write 'initiari': 'I wish an
    of Erasmus. arrangement to be made consonant
    8. tuae foeturae] Supplendtim po- with my
    interests.'
    tiorem partem. 34. Paraphrases] Froben reprinted
    14. Frobenius] John Froben. Her- the Paraphrases in N.T. in 1534
    wagen seems to mean that he was (describing the book as 'nimc postre-
    entitled to reprint books of the old mum ab autore vigilantissime reco-
    Froben firm of which the cost had gnitum')and again in 1535. We know
    been borne either mainly by John no Herwagen edition.
    :

    2945] FROM JOHN HERWAGEN 7

    imprimendi locus erit, ipse vbi impresserit, post alteras aristas: 35


    librum de Copia excudam ante Septembrem et dUigenter. Vale.
    Basil. 13 lunii An. 1534.
    T<uus> vt semper lohan. Heruagius.
    Incomparabili D. Erasmo Roterodamo, domino et patrono suo,
    Friburg. 4°

    29432946. To BoNiFACE Amerbach.


    Basle MS. AN. III. 15. 61. Freiburg.
    Q. 89. 14 June 1534.
    [An original letter, autograph throughout.]
    QvANQVAM non sum tamen hoc quoque saxum possum
    Kpovos,
    concoquere, nisi monstrum oua viperina, breui ad
    illud hic reliquisset
    veterem tragoediam rediturum. Quid autem facias illi, cui neque
    pudor est nec humanitas nec iudicium, breuiter nihil hominis. lam
    infecerat domum meam, antequam quicquam de eo suspicarer. 5
    Idem propemodum mihi vsu venit iii Carino. Erat ojLioTpaTre^os',
    putabam amicum, et alebam virulentissimum obtrectatorem. Id
    postea cognoui ex Talesio famulo, Hcet sero, vt fere paterfamilias
    dedecus domus resciscit vltimus.
    Vtinam hoc optimo seni persuaderi possit, vt quod superest aetatis 10
    tranquiUe degat ad eam rem adhibendus esset Prior Cartusianus.
    !

    Non placet, quod decrescit salarii modus. Videntur enim frigere.


    Prius amphorem spem ostendebant. Preter periculum mutati coeli,
    magnis impendiis constabit migratio, noua domus &c. Sed tua Pallas
    tibisuggeret optimum consilium. Vale. 15
    Friburgi 14. die lunii. 1534.
    Erasmus Rot. tuus.
    Clariss. D. Bonifacio Amerbachio. Basileae.

    2947. From John Choler.


    Leipzig MS. (Augsburg.)
    EE. 207. 24 Jime 1534.
    [An autograph letter, written with Choler's customarj' haste and neghgence
    part of the address has been tom off in breaking the seal.]

    S. P. D.

    DvM oportunum ad te nuncium exspecto, duo iam menses elapsi


    sunt, idque ex adiunctis htteris meis cognoscere potes. Paum-
    gartnerus praeterea, dum indies mihi polhcetur se proprium ad

    2945. 35. ipse] Apparently Jerome (Am. E. p. 50).


    Froben. I2. salarii] The stipend offered by
    post alteras aristas] ? In the the Strasbourg Coimcil, see Ep. 2901
    autvmm of 1535. introd.
    2946. 2. monstnun] Quirinus Ha- 2947.i. duo] The two months are
    gius, see Ep. 2704 introd. reckoned from the date at which
    6. Carino] See Ep. 920 introd. Choler received Erasmus' letter (not
    10. seni] Leonard Fuchs. extant) of 4 April.
    11. Prior] Hieronymus Zschecken- 2. Utteris] Epp. 2936, 2937.
    burlin, the imcle of Boniface's wife
    8 LETTERS OF ERASIVIUS [1534

    Friburgum nuncium missurum, iam mensem me integrum lactauit.


    5 Quod nisi fecisset, ego proprium nuncium ad te destinassem, ne
    litteris meis tanto tempore careres existimaresque me tui pro<(r>sus
    oblitum. Sed feliciter cessit quod hic abs te tabellarius aduenerit,
    vt habeam per quem tuis litteris respondeam nuncium oportunum.
    Caeterum, mi Erasme, quantum de te fuerim solicitus, hisce beUicis
    10 tumultibus, dici non potest. Nam constans fama ad nos peruenerat,
    vrbem istic vestram armatis et tumultu bellico esse refertam, peri-
    culum esse ne quid illic Hassiae princeps moliretur. Nam te latere
    non puto, quid ille contra Ferdiiiandum regem pro Vdakico duce
    Wirtembergensi egerit, et ea quae adhuc acturus sit longe maiora,
    15 nisi rex continuo ducatui Wirtembergensi cesserit, et sponte renun-
    ciau<er)it,cautionemque insuper prestiterit, se vltum non iri quid-
    <quid) per eum pro duce Wirtembergensi actum gestumque sit.
    H[e]ae enim pacis conditiones esse dicuntur. Quas an rex accepturus
    sit adhuc in incerto est. Nec tamen satis Uquet qua ratione eas
    20 refutare valeat, Hcet iniquissimas (vt plerisque videtur) nam ad- ;

    uersarii tantis tamque validis copiis muniti esse dicuntur vt facUe


    totam Germaniam cogere et subiugare possint et, ante quam rex ad
    beUum parare se valeat, priusquam possit exercitum conscribere,
    tam vaUdo exercitu omnem regis ditionem in potestatem redigant.
    iUi
    25 Sunt hic aUquot principes, inter quos reuerendissimus cardinaUs
    Saltzburgensis, Ludouicus dux Bauarie et Otto Henricus Palatinus.
    Hu vna cum episcopo nostro componendae pacis se interposuere.
    Audio esse etiam Bragae apud regem ducem Ge<o)rgium Saxoniae
    et loannem Fredericum electorem, qui regi suadent ne priuatam
    30 causam pubUcae tranquiUitati anteponat. Vereor ne, si rex tantorum
    principum sakibria consiUa spreuerit, [ne] suis maximam perniciem,
    sibi vero ingens famae reique detrimentum struat. Quod si rex ad
    pacis conditiones descenderet, sperarem omnia sine dubio tranquiUa
    fore,nec ampUus obstaret quin continuo nouum foedus inter Sueuiae
    35 principes confirmaretur tandemque optatissima quies contingeret
    Germaniae. Quid autem futurum sit, breui videbimus. Deus faxit
    vt pacem potius maUt quam beUum rex.
    Habes pubUca, iam accipe priuata. Fuggerus noster, vt proximis
    16. EE: reniinciauit MS. 16-17. quid MS. correximus. 17. Wittem-
    bergensi MS.: correximus. 31. ne secltisit EE.

    12. moliretur] Freiburg had raised April 1502-12 Feb. 1559), son of
    troops to defenditself (Ep. 2955). For Rupert, Count Palatine; married 17
    Philip of Hesse see Ep. 2917. 5in. Oct. 1529 Susanna, sister of the Dukes
    18. pacis conditiones] Terms were William and Louis of Bavaria. At the
    in fact agreed upon at the Peace of Diet of Augsburg he took part with
    Cadan, a few days later (27 June). the Cathohc majority, but shortly
    26. Saltzburgensis] MatthewLang: afterwards he developed strong sym-
    see Ep. 549. 48n. pathy with the new opinions, finally
    Ludouicus] (18 Sept. 1495- throwing in his lot with the Reformers
    22 April 1545), duke of Upper and in 1538. In 1544 he joined the
    Lower Bavaria, son of Albert rv, Schmalkaldic League. He was distin-
    yoimger brother, and after protracted guished by his wide literary and
    conflict joint ruler with, William rv. artistic interests. See ADB. xxiv.
    See ADB. xix. 513. 713.
    Otto Henricus] Otto Henry (10 27. nostro] Christopher of Stadion.
    ;

    2947] FROM JOHN CHOLER 9

    litteris tibi significaueram, ad oppidulum suum Weisenhorem cum


    vniuersa familia concesserat. Pridie huc rediit existimans se in 40
    patria tutiorem fore quam priuatis oppidis suis; quamuis nec hic
    adeo tuta sint omnia, nec is adeo omnibus acceptus vel in patria
    habeatur. Omnia sunt perfidia et scaeleribus refertissima. Factiones
    denique istae prorsus vniuersa confundunt, nec quidquam boni
    honestiue consistere paciuntur: cuncta conturbant et pessundant. 45
    Caeterum Paumgartnerus prudentissimus ita se gerit vt in neutram
    partem decKnet, ob id minus inuisus et odio minus obnoxius
    quamuis nemo ab his hominibus bene audiat qui factionibus illorum
    nomen non dederit: necesse est sit impius et plane diris omnibus
    deuota hostia qui illorum dogmatibus non subscripserit. Id quam 50
    verum sit, tu ipse tuo non paruo malo quotidie experieris. Mahm
    milhes sub quouis Scytha, Tartaro vel Thurca me viuere quam sub
    tyrannide istorum, vbi ipsi semel regnare ceperint, quod fere hic
    nobis Augustae contigit. Sed ita fieri solet, quoties corpus truncum
    palpitat sine capite. 55
    Quantum ad Purgationem tuam pertinet, adiunctis htteris in-
    telhges quid mihi videatur; ignorare tamen te nohm, eam hic
    Augustae pridie quoque excus[s]am esse. quum tu superioribus Nam
    diebus eam mihi destinasses, continuo ad R. episcopum nostrum,
    antequam eum huc venturum putarem, destinaueram, quam rediens 60
    huc mihi reddidit. Eam demum quum ahquibus amicis com<(m>uni-
    cassem, quod in rem tuam fore censerem vt ad multorum manus
    perueniret, quidam tui studiosissimus eam typis excudendam tra-
    didit. Xescio sane an tu hoc erga te studium probaturus sis. Hoc
    tamen tibi affirmo, hoc <non> nisi magno erga te studio factum, 65
    quod sane ego improbare non potui. Nec enim video quur tibi hoc
    factum disphcere possit, nisi Frobenio inde ahquid decedat, quod
    tamen in tantula re fieri posse vix mihi persuadeo.
    Misi hanc tuam Purgationem ad Vrbem Francisco Rupiho com-
    <m>uni amico. Miseram prius Epistolam Lutheri, vt Romanenses 70
    tandem viderent quam belle tibi conueniret cum Luthero. Eam
    Epistolam vidit et Pontifex opera meorum amicorum. Missa est
    denique in Hispaniam ex Vrbe ad manus doctiss. doctoris D. Mathie
    Held, Cancellaru Caesaris nec dubito quin et Caesar eam sit visurus
    :

    et tota ilhus aula. Nunc autem bina exemplaria tuae Purgationis 75


    misi Romam vt, si Hbeat, alterum in Hispaniam emandare possint.
    Hortantur me omnes amici vt tibi totis viribus persuadeam, si
    Lutherus denuo ahquid contra te mohatur, ne homini parcere vehs
    sed proprus illum suis coloribus depingere. Nam hoc mihi persuasis-
    simum est nisi intercesserit Melanchthon, illum minime quieturum 80
    : ;

    59. EE: destinasset MS. 65. non addidit EE.

    56. Purgationem] Choler had criti- letter). See Ep. 2936 introd.
    cized the Purgatio in Ep. 2937. 12—17. 69. Rupilio] See Ep. 2867 introd.
    An Augsburg edition is not known to 79. propriis .
    . depingere] Choler
    .

    BEr.^ is quoting from Amsdorfs letter to


    58—9. superioribus diebus] In a Luther; the phrase had evidently
    letter, now lost, subsequent to that irritated; for Erasmtis quotes it at
    of 4 April (and carried, doubtless, by the beginning of his Purgatio.
    the tahellarius who brought back this
    10 LETTERS OF ERASMUS [1534

    quum, vt audio, aliis quoque priuatis epistolis pollicitus sit se de te


    iudicium suum prolaturum. Quod si fecerit, cura vt is intelligat tibi
    quoque calamum et linguam esse.
    Quod de perfido illo tuo nebulone milu scripsisti, mihi fuit molestis-
    85 simum. Verissimumest,quodaitVergilius,nusquamfidemtutamesse;
    nihilequidem animum meum ita excruciat vt haec peruersa hominum
    ingenia, quae ad insaniam me nonnunquam adigunt, maxime quoties
    pro benefactis et meritis malorum messis mihi redditur. Verum in
    his maHs animus equus optimum est condimentum, nihilque magis
    90 expedit quam cogitare nos ad hoc natos vt feramus et patiamur
    indigna plurima. Ego iam occal<l>ui ad haec mala.
    Mitto iam demum has nuces miristicas, quas ante tres menses
    mittere destinaueram, si occurrisset fidus nuncius; quaeso, mi
    Erasme, id qualecumque est, boni consulas: hii beUici tumultus in
    95 causa sunt vt omnia sint latrociniis referta, nec via vUa tuta sit.
    Postremo te oro vt, quoties occurret cui recte tuas Htteras com-
    mittere possis, scribas frequenter. Ego sane illuc proficiscentem
    neminem pretermittam cui meas non com<m>ittam. Et fac me
    certiorem, quid Contionator tuus agat, quando in lucem proditurus
    100 sit, et quid sub incude habeas, neque enim me latet, te feriatum esse
    non posse. Cura denique vt valeas, Christus te nobis conseruet
    perpetuo.
    Data Natali die diui loannis Baptistae M.D.xxxnn.
    Habes pro vna epistola tres prolixas, et vt pecieras referentes
    105 Trdvra Trepl Trdvrojv, nec est quod me prigricie accuses.
    Agnoscis Cholerum tuum.
    Doctissimo S. Theologiae professori D. Erasmo <Rotero>damo
    amico <do>ctissimo atque <preclar>issimo. Friburgi.

    29222948. From Nicholas Olah.


    Leipzig MS. (a): EE. 208. Brussels.
    Esterhazy MS. 551 (j3): OE. 509. 25 June 1534.
    [The Leipzig ms. is the original letter, autograph throughout. The Ester-
    hazy MS., written by a secretary into 01ah's letter-book, seems to represent
    an earlier version; the variants are such as would not arise merely from
    careless copying.]

    S. P. Litteras quas ad me
    vigesima secunda Aprfiis dedisti
    duodecima Maii praeteriti accepi.Nuncium hunc nolui sine meis ad
    te litteris proficisci. Ad litteras igitur tuas breuibus accipe.
    Anghae regis res scribis te ex parte credere. At credes breui in
    5 omnibus. Morus adhuc captus esse dicitur cum Rofensi non sine ;

    periculo, vt aiunt. Valetudo tua est michi molestissima, cuperem


    2947. 91. occ8l\m\ MS. correxirmLS. loo. EE-.haheatMS. loi. EE:
    valeat MS. 2948. i. S. P. a: N. Olai ad Desyderium Erasmum Rotero-
    damimi ^. 2-3 hteris ad te j3. 3. breuiter /3. 4. res a: actiones jS. 6.
    molestissima a: ingratissima j3.

    2947. 84. nebulone] Quirinus Ha- 2953. loi Choler calls them 'musca-
    gius; see Ep. 2704 introd. tae'. See OED. s.v. myristic and mii-
    85. Vergihus] Aen. 4. 373. meg. Cf. Ep. 2740. 17.
    92. miristicas] In Epp. 2937. 82-3,
    2948] FROM NICHOLAS OLAH 11

    vt bene valeres et redires. Marchionem nichil facturum scribis


    Hillenio. Times monachos. Si factus es tam timidus et in eo
    constans esse pergis, non facile hunc tibi exhaurire possum timorem.
    Nichil tamen video quod tibi hic magnopere esset timendum, Si lo
    vereris obtrectaciones hominum nostrae aetatis, ab hiis nec tu nec
    alii, dum viuunt, hberi esse possunt. Hic parum, isthic vbi nimc
    es existimo plurimum tibi posse (quod absit) imminere mah, si
    praesencium temporum condicionem consideraueris. Caue igitur
    mihtes Luteranos, quorum fortasse rabies ad ea vsque loca vbi nunc 15
    agis (Dii malum hoc prohibeant) breui penetrabunt.
    Meum in te officium, de quo scribis, tale est vt nichil a te ahud
    exigat quani testimonium tui erga me amoris vtque Olaum tuum
    semper ames. Reditum meum in Hungariam scribis tibi incommo-
    dum futurum, siue huc redeas siue non. Quocunque me fata vocent, 20
    tuum, quem nosti, omnibus in locis habebis Olaum. Vtinam, mi
    Erasme, saluis rebus reuerti possem nichil eo esset michi iucundius.
    :

    Patria, fratres, amici et ahi necessitudine intima michi iuncti me


    hortantur vt redeam. Sed id quam com<(m)ode nunc facere possim,
    rebus non modo Hungaricis, et pubUcis et meis quoque priuatis, sed 25
    eciam ahis regiis non sine magno malo turbatis, vix statuere satis
    possum. Huius rei causa tempori seruiendum esse arbitror. Apud
    reginam meam, ducem Arscoti, Panormitanum fui tibi vice epistolae,
    et quae voluisti eis retuh. Vale et me, vt soles, ama.
    ;

    Bruxellae. 25. lunii Anno 1.5.34. 3°


    Tuus, vt nosti. Olaus etc.

    Excellentissimo viro D. Erasmo Roterodamo, Sacrae Theologiae


    Doctori etc, Domino et Amico precipuo et obseruandissimo.

    2949. From Christopher Gering.


    Breslau MS. Rehd. 254. 71. (Augsburg.)
    EE^. 118. 26 June 1534.
    [An original letter, autograph throughout.]
    Clarissime doctissimeque vir, Domine obseruandissime, Dominus
    loannes Paungartnerus, dominus meus, misit hesterna die proprio
    conducto nuntio ad te htteras ahquidque simul, quemadmodum ex
    ;

    htteris suis satis inteUexeris. Hoc excellentiae tuae hisce rudi<bu>s

    2948. monachos a: funigeros j8.


    8. eo a: hoc timore j8 9. perges /3.
    hunc . timorem a. tibi eum exhairrire possum /3.
    . . : hic tibi j8. 11. vereris
    a: times ^. 12. nunc 07n. j3. 13. plurimum existimo /3. posse absit . . .

    om. /3. 14. consideraris jS. 15-16. nimc agis a: es /3. 16. malum
    hoc a: id )3. breui om. j8. 17. ahud a te j8. 18. vtque a: et vt j3.
    19. semper om. /3. 19—20. /8: incommodo a. 21. orrmibus in locis om. /3.
    23. amici, fratres ^. ahi otn. j8. intima om. ^. 26. sine malo a:
    . . .

    minimum (8. satis statuere j3. 30. Armo om. jS. 31— 3- Tuus . . .

    obseruandissimo om. j8. 2949. 4. rudis MS. correximus.

    2948. 7. Marchionem] See Ep. 2949. 3. Utteras] Paimgartner had


    2912. 34n. written on 26 May (Ep. 2939) and it
    15. Luteranos] Similarly Choler re- is possible that this is the letter re-
    gards Phihp of Hesse as a possible ferred to, delayed in transmission, hke
    threat to Freiburg (Ep. 2947). Epp. 2936-7 (see Ep. 2936 introd.).
    12 LETTERS OF ERASMUS [1534

    5 meis, hoc nuntio domini volebam ostendere, vt, si forte hic alio citior
    adte veniret, non suspicares dominum meum nullas ad te trans-
    misisse litteras. Deus te interim diu nobis conseruet incolumem.
    Vale, Germaniae decus vnicum.
    XXVI die mensis lunii Anno a virginis partu MDXXxmi.
    10 Ex<cellentiae) tuae obsequiosissimus Christophorus Gering.
    Clarissimo doctissimoque viro, domino Erasmo Rot., theologiae
    professori celeberrimo, domino suo obseruandissimo, Friburgi
    Brisgoiae.

    28862950. From James v of Scotland.


    British Museum MS. Royal 18 B vi, 27 v». (a).
    f. Holyrood.
    Caprington Royal Letter Book (/3). i July 1534.
    [For the Mss. and the circumstances of this letter see Ep. 2886 introd. The
    letter (with James' reply to Cochlaeus, now in St. Mark's Library, Venice,
    Cod. Lat. p. 98), was carried by Cochlaeus' servant, Francis (cf. Ep.
    ix. 66,
    2886. i^n). On 28 Oct. 1534 Cochlaeus tells Faber that James has answered
    Erasmus gratiose although Erasmus was disliked by the Seots bishops and
    '
    '
    ;

    monks (some of them, to whom Cochlaeus had sent as a gift Erasmus' De


    ecclesiae concordia, had apparently not been too pleased with it (Friedensburg,
    ZKG. 18. 2, pp. 261-2).]
    lACOBVS DEI GRATIA REX SCOTORVM ERASMO ROTERODAMO,
    VLRO DOCTISSIMO, SALVTEM.
    Petitionis tuae ratio, Erasme doctissime, apud nos sic est habita,
    vt ab homine nostri inprimis studioso profecta censeatur, et tu id
    agere videaris quod nisi cum maxima Christianae reHgionis iactura
    negligi non potest. Proinde quam grata superuenerit nobis ad com-
    5 munem Christianorum hostem Lutherismum repellendum Erasmi
    commendatio tute cogita. Quod autem veterem illam necessitudi-
    nem memoras quae tibi cum patre nostro fratreque intercessit, et
    illorum interitum palam deploras, facis ex mira animi tui humanitate
    vt tam multo ante fato functos amicis votis prosequaris. Quo
    10 nomine debere nos tibi fatemur qui parentes nostros haud secus quam
    si viuerent colas, celebres et ames. Recte itaque persuasisti tibi,
    Erasme, non ad ignotum principem scripsisse te. Senties amici Regis
    animum non in hac tantum caussa sed in maiori longe negotio, vbi
    contigerit, tuo fauentem desiderio. Quamobrem, Erasme doctissime,
    15 persta et, vt coepisti, nos nostrosque non vulgariter ama quod ne :

    immune facias curabitur.


    Bene vale, vir doctissime, ex regia nostra Sanctae Crucis. Kalendis
    lulii Anno ab incarnato domino trigesimo quarto supra millesimum
    et quingentesimum.
    2950. I. nos /3: me a. 2. vt /3:vt et a. 4. a: superuenit j3.

    8. /3: mera a. iam /3. 9. a: ^: amici a. 14. j3: fauendum a.


    16. immime scripsimus impune aj3. :

    2949. 5. domini] The word is added ployed the tabellarius of Erasmus


    '
    '

    in the margin, and before it there had who carried Choler's three letters.
    been written in the margin a word no 2950. 1 2 non ad ignotum] If James
    .

    longer legible. It seems unhkely that had read the Farrago Noua Epistola-
    Gering was sending his letter by a rum lie might have observed that, in
    second messenger belonging to Paim- 15 19, Erasmus was imable to remem-
    gartner and it is possible that he em- ber his name (see Ep. 964. 28n).
    2951] 13

    29382951. To JoHN Genesius Sepulveda.


    Sepuluedae Epistolarum Lib. 7. 1557, f°. B7 v°. Freibvirg.
    Sep. E. p. 90. 3 July 1534.
    ERASMVS ROTERODAMVS I. GENESIO SEPVLVEDAE S. P. D.
    ExcvsABiLivs labitur, vir eruditissime, qui docendi studio dormi-
    tat alicubi, praesertim in tali argumento, quam qui reprehensoris '

    personam suscepit, maxime si id faciat cum conuicio. Saepenumero


    prodest inimicus vitia nobis exprobrans cui tamen nihil debetur
    ;

    gratiae, qui duni laedere studet iuuat (neque enim hoc beneficium 5
    datum est, quanquam Stunica in postremis annota-
    sed arreptum) ;

    tionibus moderatior est quam fuit in prioribus libellis, nisi quod


    Inachi Card. Uterae subindicabant quaedam omissa, quae magis
    pertinebant ad maleuolentiam quam ad eruditionem. Hoc vtcunque
    habet, a me tamen Stunica non fraudabitur sua laude. Quod profuit 10
    in aliis, a me non
    perstringetur defunctus.
    Nouum Testamentum nunc rursus excuditur, cum annotationibus
    meis. In quibus non parum sudoris exhausi: vtinam initio iustam
    curam adhibuissem. Locum de avaTOLxei tuo admonitu tractaui
    attentius. Sed quod addis de propriis et ambiguis, non minus est 15
    ambiguum 'coniunctus est' quam 'confinis est'. 'confinia' Nam
    quae inter se similia sunt vsitatius dicuntur quam 'coniuncta'.
    Chrysostomus non horret verbum yeirvta^ei, 'vicinus est'.
    In locis et historia crebro lapsus sum, dum credo collectaneis
    Hieronymi, Bedae et aHorum recentiorum. De Rhegio locus cor- 20
    rectus est quanquam de interuallo quod improbauit Stunica se-
    ;

    quutus fueram Hieronymum, et ni fallor, etiam de Graecia tametsi ;

    locum arbitror deprauatum.


    Nicopolim in Thracia ponunt et Chrysostomus et Theophylactus
    et, ni fallor, etiam Catalogus locorum. Ex narratione sensi non 25
    posse esse in Thracia, et miratus sum quid sequutus sit Chrysosto-
    mus, nisi forte pro Ambratia aut Ambratio mutauit Thracia. Is
    locus iam correctus est. In Catonem Ciceronis nihil a me notatum.
    Tantum armotaui in Officia, idque ante annos triginta sex rehqua ;

    adiecit Faustus, me in patriam reuerso. An post addiderit aliquid 30


    Goclenius nescio.
    In te tota erraui via. Quidam Genesius Mendesius olim e Roma
    ad me scripsit epistolam Graecam. Post, nactus tuum libellum, non
    diligenter inspecto titulo putabam eundem esse. At ille se profite-
    batur Lusitanum. Te Cordubensem esse nunc primum admoneor, 35
    aut certe nunc primum attendo. Alioquin vel sine cosmographis
    sciebam Senecae patrem Hispanum esse et Cordubensem sed mihi ;

    gratissimum est, mi Sepulueda, meam dormitantiam abs te vellicari.


    12. rursus] Erasmus' final edition 14. avcrroixel] Gal. 4. 25.
    appeared in 1535 the Preface Contra
    ; 29. Officia] For this, and for Eras-
    Morosos quosdam ac indoctos takes up mus' inexact dating, see Ep. 152
    some of the points disoussed between introd.
    Erasmus and Sepulveda. Sepulveda 32. Mendesius] We do not know
    wrote again when he had seen the who this was.
    new edition (Ep. 3096); but whether 33. Ubellum] The Antapologia pro
    his letter is a direct answer to the Alberto Pio.
    present letter is not clear.
    >

    14 LETTERS OF ERASMUS [1534

    Stunicae apologia in lacobum Fabrum nec ego quicquam scio,


    De
    40 nisi quod ipse citat. Argumentum erat quod Faber negarat hanc
    Noui Testamenti editionem esse Hieronyrni aut ab ipso castigatam.
    Mea versio e libris Graecis non damnat nostram editionem, quum
    fatear interpretem habuisse exemplar in multis locis emendatius
    quam habuit Chrysostomus aut Theophylactus. Nec mihi res est
    45 cum haereticis, sed cum Athanasio, Chrysostomo, Cyrillo.
    Occasio deprauandi apud Graecos hinc praecipue fuit, quod scriba
    contextum transtulit id quod studiosus ahquis ex aho Euangehi
    in
    loco annotarat in margine.
    Quod adducis Pontificiae bibhothecae auctoritatem, acciperem
    50 nisi exemplar quod sequutus est Franciscus Hispaniae Card. missum
    esset ex Pontificis bibhotheca tanquam germanum. Atqui hoc fere
    conuenit cum exemplaribus meis. Bullam auream nec ipse vidi.
    Cutbertus Episcopus Du<ne)lmensis, vir apprime doctus, mihi nar-
    De correctione codicum non dixit esse in bulla,
    rauit, cui credidi.
    55 sed aiebat idem mutationem Graecorum codicum esse factam. Vidi
    et ipse codicem EuangeHorum ex bibhotheca Capnionis qui per
    omnia consentiebat nostrae editioni Latinae verum is erat recentior.
    ;

    Cuperem plura tecum, vir eruditissime, sed iam corpusculum


    multis scribendo delassatum est scribam ahas per otium accuratius.
    ;

    60 Vale.
    Friburgi. 5 Non. lul. 1534.
    Si quid oflFendes mendi, scito me non recognouisse.

    2952. From Boniface Amerbach.


    Basle MS. C. VJa. 73. 177, 216. <Basle.>
    19 July 1534-
    <c.

    [These are two drafts of the same letter, written on separate sheets each
    ;

    of them follows a letter to Damian a Goes surviving similarly in two drafts.


    The letter to Erasmus can be dated by the correspondence between Damian
    and Boniface. Damian wrote to Boniface on 4 July 1534 (Basle MS. G. II. 17.
    318). He received an answer (ib. C. VI». 73. 177 v»., 216) from Boniface on
    21 July. Damian rephed (ib. G. II. 17. 320) to this on the same day; and in
    acknowledging his reply Boniface speaks (ib. C. Vla. 73. 216 v^.) of having
    written his previous letter 'three days ago'. Since Boniface could hardly have
    received the reply before 22 July, it would seem that the first of Boniface's
    two letters (and the letter to Erasmus) must have been written not earlier
    than 19 July. The letter to Erasmus and the first of the letters to Damian
    both speak of Boniface's intention of visiting Freiburg 'intra dies decem aut

    2951. 39. Stunicae apologia] See is the following comment on this


    Epp. 2905. 36n, 2938. 67-9. postscript: 'Mostrome el Senor Doc-
    42. nostram] The Vulgate. tor Sepuh^eda en Pozoblanco esta
    50. Franciscus] Ximenes for what
    ; epistola original de Erasmo, muchos
    is here said of this Vatican MS., see afios ha, y era con poca margen arriba
    Contra Morosos quosdmn LB. vi.*** y en los lados, y papel muy grueso
    62. Si quid . recognouisse] The
    . . y moreno, y escripta con pluma de
    editor of Sep. E. prints a number of cafia, y era mala letra, sin cerrar el
    notes made by J. F. Francus, a con- papel ; y ofendiose el Doctor desta
    temporary of Sepulvoda, in a copy of adicion, porque escribiendole a el,
    the i557editionof Sepulveda'sletters. justo era mirar lo que escribia.'
    Among these notes (Sep. E. p. 391)
    ;

    2952] FROM BONIFACE AMERBACH 15

    14'; if the plan was adhered to, the visit would fall in the beginning of
    August.]
    S. P. Quod ad te scribam, clarissime Erasme, nihil nunc occurrit,
    nisi audire non pigeat quod perpetuo tibi imprecor, nempe vt recte
    et ex animi sententia valeas studiisque bonis promouendis quam
    diutissime supersis. Valetudinis certe tuae vt ocularis testis esse
    possim, intra dies decem aut 14 profectionem istuc institui, te coram 5
    salutaturus. Cetera sine vlla exceptione omnia a me postules et
    expectes velim. Cura vt valeas, domine mi, patrone incomparabilis.
    S. P. Quod ad te scribam, mi Erasme, nihil nunc occurrit nisi
    quod te quam rectissime valere cupio. Deinde si mea opella vti velis,
    vt scire possim qui certe ita animatus sum vt omnia a me et postu-
    : ic
    lare debeas et expectare. Heruagius nuper litteras suas vt istuc
    mitterem rogauit, sed diutius apud me heserunt quia nullum in-
    uenerim istuc proficiscentem.

    2953. From John Choler.


    Leipzig MS. Augsburg.
    EE. 209. 25 July 1534.
    [An original letter, autograph throughout: the address sheet is missing.
    The date is confirmed by the references to More, and to Logus' book, as well
    as by comparison with Epp. 2937, 2947.]

    S. P. D.

    Graviter mihi plurimum sum indignatus, quod proximo


    tuli et
    nuntio fidem habuerim, quodque ei meas ad te Htteras commisissem
    et propemodum desperaueram eas vnquam ad te peruenturas. Nam
    is certe monachus alicubi elapsus esse videbatur. Verebar idcirco,
    ne, si htterae interceptae ad euangeHcorum manus Argentorati 5
    peruenissent, nobis fraudi foret, quum multa inculcauerim Hberius,
    quae noHem pubHcari. Sed opinione meHus res cessit: vt non solum
    Htterae, sed et nuces quoque (quae me maxime soHcitum habuerant),
    tibi per eum
    redditae fuerint.
    Quod autem Htteris meis respondere nequiueris, mirum immodum 10
    doleo. Magis vero me excruciat, quod vetus morbus te repecierit.
    Miseret me tui quod tanta tamque indigna totque cruciatus ferre
    cogaris. Sed spero fauente Christo breui te pristinam sanitatem
    recuperaturum. Interim aequo animo ferendum est quidquid Deus
    et natura nobis iniunxerit. Ita sane nonnunquam me ipsum, quum 15
    aegroto, solari [me] soleo, persuasus quod toUerandis his maHs virtus
    quoque tolleranciae roboratur: quum afflictio pacienciam pariat,
    paciencia probationem, probatio autem spem, quae nunquam faUit
    nos aut destituit. Verum quid, sus Mineruae, ego hec tibi com-
    memoro ? Vnum certe me consolatur, quod non plus oneris Christus 20
    2953. 16. me seclusit EE.
    2952. II. Htteras] Presumably Ep. meas . . . htteras] Ep. 2947.
    2945. 10. nequiueris]Erasmus seems to
    2953. 2. nuntio] He seems to have have answered Choler's letter of 24
    been, despite the suspicions of Choler, June (Ep. 2947) but, except for Ep.
    ;

    a messenger employed by Erasmus: 2906, no letter ofhis to Qholer in 1534


    see Ep. 2947. has survived.
    16 LETTERS OE ERASMUS [1534

    tibi imponet quam


    ferre possis, et faeiet vt haec temptatio tibi
    gloriam regni aeterni, et pro sua misericordia prestabit
    cessiira sit in
    vt sanus et incolumis breui amicis omnibus sis satisfacturus.
    Quantum vero ad litteras tuas priores et nouissimas pertinet rem :

    25 omnium accerbissimam et luctuosam mihi denunciarunt, Morum


    scilicet tuum tam miseram et crudelem fortunae sortem sustinere.
    Heu nimis vera iam pridem negociatores hic nostri nunciarunt,
    sed mihi non credita; erant enim fere eadem quae ex tuis litteris
    accipio. Certe malorum omnium causa sunt mulieres. Infehx Morus
    30 recte cum Seneca dicere potest

    Quid me, potens Fortuna, fallaci mihi


    blandita vultu, sorte contentum mea
    alte extuUsti, grauius vt ruerem edita
    receptus arce ? etc.

    35 Nescio certe quomodo natura comparatum sit vt raro iniqua sors


    maximis virtutibus parcat atque, vt quisque vir est optimus et
    innocentissimus, ita maxime obnoxius fi<(a>t odio tyrannorum.
    Primi sunt boni in quos impia grassandi libido et saeuicia sibi locum
    vendicat. Veniet tamen tempus quando bonorum innocencia et
    40 malorum impietas sua habitura sint praemia. Nec interim deerunt
    Moro toto orbe preclara ingenia, quorum testimonio innocencia eius
    et regis crudehtas palam fiet et posteritati commendabitur. Doleo
    nihilominus regis (aHoqui multis virtu<ti)bus clari) vicem, qui vnius
    muherculae causa tam male sibi et vniuerso regno consulit. Verum
    45 quid non potest blandus et caecus amor ? Vincit sanctos dira '

    cupido.'
    Sed ego ahenam calamitatem deploro et propriae fere sum obUtus.
    Nam quibus hic nos iactemur tempestatibus, quibusque simus obruti
    pericuhs, vix queo describere. Nullo vnquam tempore maiori dis-
    50 crimine versati sumus. NihU superest, nisi vt proximo quoque die
    hinc eflFugiamus, si modo hcebit eflfugere. Senatus Augustanus, ab
    hereticis persuasus, primum omnibus catoHcis hic contionatoribus
    sUencium praedicandi verbi Dei imposuit, idque pridie quam has ad
    te darem secundo, in omnibus ecclesiis et sacelhs quae ad iUorum
    ;

    55 ditionem pertinere visa sunt missarum celebrationem sustiUerunt,


    et in mo^na^sterUs fratrum mendicancium campanarum quoque
    pulsum. Idem fecerunt in monasterUs virginum, quibus egrediendi
    facultatem obtulerunt, quaecunque veUnt ad eorum contiones per-
    gere concessa quoque nubendi facultate. CoUegUs adhuc concessa
    ;

    60 est facuUas sacrificandi et canendi horas (vt vocant) canonicas in ;

    quorum tamen basiUcis eas aras, quas laycorum sumptu structas


    contendunt, clauserunt, vt sacrificari in eis non possit, homines
    praeter modum anxie reUgiosi. Non tamen longe abesse puto vt et
    tota vrbe missas et caetera sacra abrogent.
    65 Sentencia R. episcopi nostri Christophori constanter perdurat, vt
    31. Fortunapotens MS.: correximusexSeneca. 37. EE:6tMS. 43.
    EE: virtubus MS. 50. quoque scripsimus: quoqo MS. 56. EE: mos-
    teriis MS. 57. EE: ^grediendi MS.

    30. Seneca] Oct. 377-80. 45. Vincit ...] Seneca, PAoedra 980.
    2953] FROM JOHN CHOLER 17

    vniuersus ecclesiasticus ordo continuo hinc emigrare debeat, cui te


    subscripturum non existimo, qui secessum semper improbare mihi
    visus sis. Stat tamen fere omnium immota mens secedendi. Interim
    sacras et priuatas aedes factionibus saeuientibus diripiendas re-
    linquemus, nec puto vnquam futurum vt denuo huc reuertamur. 70
    Et quod mihi videtur grauius, nondum satis constat quo confugia-
    mus et si qui sunt qui nos recipiant, adhuc tamen sumus incerti
    ;

    quam diu simus apud eos permansuri, quum periculum sit ne et ilU
    mutent mentem et rehgionem, vt et inde cogamur eflfugere. Misera
    certe omnium nostrum est conditio, quando nulhbi stabuhim sit 75
    confidenciae nec vllum profugium nec praesidii ahcuius spes. Ego
    coepi sarcinulas componere phirima tamen carissima mihi sunt
    ;

    rehnquenda. Sed nil aeque me excruciat quam quod hanc florentis-


    simam patriam meam nefandissimorum et perditissimorum morta-
    hum hbidini perdendam et deripiendam rehnquam. Nequeo satis 80
    deplorare infelicissimam mul<t>orum bonorum virorum sortem. Sed
    stultum est dolere vni quod spectat ad vniuersos. Nihil superest nisi
    vt omnia Deo committamus, qui dubio procul iustus est et haec nobis
    flageUa non nisi merentibus recte irrogat, remissurus iram si nos
    scelera nostra dignis lachrimis deplorauerimus et ad mehorem vitam 85
    nos conuertemus.
    Ego te oro, vt in posterum tuas ad me htteras domino loanni
    Baumgartnero destines. Is, etsi impresenciarum presens hic non sit,
    vel etiam in posterum futurus esse non possit, semper tamen suos
    homines hic detinebit qui aduen<ien>tes htteras, quibus spectant, 90
    facile poterunt destinare. Nam quandiu hic sim permansurus, mihi
    non constat. Idcirco mihi rem feceris gratissimam, si ad nos, quam
    primum fieri possit, rescripseris. Est mihi in propinquo loco sacer-
    dotium, eo res meas premittam vt, quoties necessitas incubuerit,
    subsequi possim. 95
    Mitto tibi fasci<cu>lum htterarum ab Anselmo Ephorino. Is tibi
    mittit vetustos tres autores nuper excus[s]os in Itaha et D. Antonio
    Fuggero dedicatos. Sed, vt audio, iterum nunc hic Augustae excu-
    duntur. Id ego ideo scribo, ne Frobenius, si veUet imprimere,
    operam ludat. 100
    NU quod Paumgartnero propter nuces muscatas tuo nomine
    est
    gratias agam, nam eas tibi ipse non misit.
    Opto te postremo perpetuo incolumem. Deus faxit vt te breui
    inteUigam conualuisse. Nos quaecunque sors tenuerit, tui sumus
    futuri perpetuo. Vale. Christus te nobis et ecclesiae suae conseruet. 105
    Data NataU Die S. lacobi apostoh 1534.
    Agnoscis tuum
    81. EE: mulorum MS. 85. EE: sc§lera MS. 90. EE: aduentes MS.
    96. EE :fascilum MS.

    96. Anselmo] See Ep. 2956. 102. ipse] They were a gift from
    97. tres autores] The book spoken Fugger; see Epp. 2937. 81-8, 2947.
    of is Logus' edition of Gratius, Neme- 107. Agnoscis tuum] After these
    sianus, and the Halieutica of Ovid, words Choler added the distinctive
    printed by Aldus in 1534; see Ep. mark which he usually made after
    2568. I5n. his signature.
    452.11 n
    18 LETTERS OF ERASMUS [1534

    2954. From Uliiich Zasdjs.


    Leipzig MS. (Freiburg.)
    EE. 210. 27 July 1534.
    [An original letter, autograph throughout.]
    Sese commendat. Quia 'minuit presentia famam', et vltro michi
    compluria sint negocia, simul et valetudine solita infestor, fac, si me
    amas, adulescentem ne me visitet: domi contineto. Denique, cum
    valetudo aurium in dies magis gliscat, quid lucri faceret si cum multa
    5 mecum loqueretur, ego non nisi per interpretem respondere possem ?
    Vale. De nuncio Augustano, si quis appetierit, curabo.
    Ex edibus et adeo ex mensa, crastina post Anne etc. Anno etc.
    xxxiiii.
    Tuus Zasius.
    10 Ad magnum Eras. dominum et preceptorem obseruatiss.

    2955. To Erasmus Schets.


    Bodleian MS. Lat. Misc. C. 20. f. 54. Freibiirg.
    30 July 1534.
    [An original letter, autograph throughout. Schets has endorsed it: 'hanc
    accepi a Domuio Erasmo Rotterodamo, die xiiii* Augusti. 1534. per illius
    famulum lo. Clauthum '.]

    S. P. Fasciculum litterarum quem Argentoratum miseras per


    Conradum lohannem accepi Damiano suas tradidi. Is nunc ad iter
    :

    Italicum accinctus bonis vt spero auibus.


    est,
    Me in hoc aestu sic impetiit morbus meus vt finem sperauerim.
    5 Sed Deo nondum ita visum est. Dominus est. Faciat quod bonum
    est in oculis ipsius. Qui nisi dederit aliam valetudinem, etiamsi
    tantum iter esset bidui, non auderem hoc corpusculum profectioni
    committere. Imo
    vix semel intra tres menses hcet prodire domo.
    Sunt tamen isthic amici non stupidi, qui monent mihi cauendum
    10 a Franciscanis. Cesar huic hominum generi tribuit plurimum.
    Animus tamen suspirat Brabantiam, nec me deterrerent monachi, si
    valetudo esset mediocris.
    Visum est hunc loannem Clauthum famulum meum emandare in

    2954. !• mLnuit . . . famam] Clau- commended to Erasmus by Grapheus


    dian, ISeU. Gildon. 385. (Epp. 2916. 8-19, 2981). From Ep.
    3. adidescentem] Perhaps Damian 2997 we learn that he came to Frei-
    a Goes. burg while Damian a Goes was there
    2955- 2. Com-adum] He is men- (Damian arrived ante 23 April, and
    tioned again in Ep. 2992, and was left on 18 Aug.). His engagement, or
    perhaps a busLness correspondent of expected engagement, is mentioned
    Schets in Strasbourg. He may be in a letter of July 1534 from Levinus
    the Conrad of Ep. 2972. i, whose Ammonius to Olah (OE. p. 514).
    '
    famulus '
    carried a letter from Ammonius Lnfers from it that Eras-
    Erasmus to Sadoleto. mus does not mean to retum to
    10. Franciscanis] Cf. Epp. 2898, Brabant. Erasmus in fact wanted a
    2906, 2918. Brabantine because he mistrusted
    13. loannem Clauthum] John Clau- Germans (Ep. 2916. 8-9). He tells
    thus (t 10 Sept. 1534) was a native of Grapheus that he does not mind
    the Low Countries (OE. p. 514) re- whether his new famulus is a good
    ;

    2955] TO ERASMUS SCHETS 19

    Angliam, partim vt extorqueat pensionem, partim vt altera cuius


    diploma apud te est confirmetur, partim vt certius aliquid cognoscam 15
    de amicis. Louanii quidam Anglus dixit Morum liberatum: quod
    ideo vix credo quia misere cupio esse verum. Cesar in Hispaniis
    aliquot ex amicis meis doctis coniecit in carcerem, vt scribit Viues.
    Expectamus regnum Franciscanorum.
    Designa huic apud quem debeat in Anglia deponere pecuniam 20
    quam illic accepturus est. Ex litteris quas ilH commisi nihil ei poterit
    oriri periculi. Admonui autem ne ab vllis accipiat litteras praeter-
    quam abs te.
    Expecto volumen linteorum, cuperem autem vt adderes sarcinae
    aliquot metas boni saccari, quod hic nusquam inuenitur, et octo aut 25
    decem libras amygdalorum recentium: quorum hic nulla est copia,
    etiamsi libram vehs emere floreno. Et in extremis soleo ad lac
    amygdahnum confugere.
    Scribe quid impenderis, vt addam syngraphae.
    Hic minae belli cito conquieuerunt. Habet dux suum ducatum. 30
    Hec ciuitas mihtes quos conduxerat dimisit.

    scholar, provided he can write some he was left without news of any kind
    kind of Latin, and isnot a Lutheran about Clauthus (Ep. 2980). Clauthus
    or the like. He prefers a man of presumably sailed for England from
    mature age to a youth, as the position Antwerp not much later than 14 Aug.
    is one of trust (Ep. 2916). In parti- He was expected to pass through
    cular, he seems to have wanted some- Louvain on his way back, and Gocle-
    one whom he could use as his confi- nius expected him at Louvain early
    dential emissary to England (for in September (Ep. 2998). He died at
    making the jotuney, a native of the Rochester on 10 Sept. 1534. Erasmus
    Low Countries would be specially learned of his death some time before
    suitable). Clauthus was in fact sent —
    28 Nov. the news reached him
    to England at the end of July (Ep. through a letter written by Reyner
    2981. 2). He carried with him the (Reginald Wolfe) to Grynaeus, trans-
    present letter, delivering it in Ant- mitted probably by Amerbach (see
    werp on 14 Aug. It was Erasmus' Epp. 2980, 2997; cf. Ep. 2998). From
    intention to use him in connexion Ep. 3028 it appears that Erasmvis
    with the project for commuting his blamed Livinus Panagathus for his
    English pensions; for the project see troubles with Clauthus. The con-
    Ep. 2896. 24n and he had given him
    ; nexion of Clauthus with Reyner
    a copy of the legal instrument drawn afTords perhaps some justification of
    up for giving effect to the commuta- Erasmus' suspicions of him.
    tion. At Antwerp Schets, to Eras- 14. pensionem] The Aldington pen-
    mus' annoyance, gave him the original sion.
    of the document (Ep. 2997). Already altera] The pension from the
    before he left Erasmus had become Archbishop ; for the diploma cf. Ep.
    suspicious of him. In a letter to 2896. 24n.
    Schets (Ep. 2981) he calls him an 18. scribit Viues] In Ep. 2932. 30.
    Anabaptist. He had found him morose The Spaniards imprisoned were John
    and secretive, and believed him to be Vergara and his brother B. Tovar.
    'infected with all the heresies'. His 19. regnum Franciscanorum] See
    conduct when he set out for England above, II. 9-10; and cf. Epp. 2898,
    —
    had been particularly suspicious -he 2906, 2918, 2956, 2961. 44-6.
    had departed without taking any sort 24. linteorimi] Cf. Epp. 2924, 2944.
    of leave of his master (Epp. 2980-1 30. dux] Ulrich of Wiirtemberg.
    cf. Ep. 2997). What basis there was 31. milites] EnroIIed in fear of the
    for Erasmus' suspicions, we do not movements of Philip of Hesse, and
    know. Some of them were probably no doubt disbanded after the peace
    created by the fact that between the of Jime. See Epp. 2936-7, 2947.
    end of July and the end of November
    20 LETTERS OF ERASMUS [1534

    Optimae coniugi tuae dulcissimisque liberis salutem plurimam.


    Datum Friburgi 3. Cal. Augusti. 1534.
    Eximio viro D. Erasmo Scheto negotiatori. Antwerpiae.

    2956. To JoHN SiNAPros.


    Basle MS. Frey Grynaeus, MS. II. 9. 134. Freiburg.
    31 July 1534.
    [The MS. is a contemporary copy. The text was printed by R. Staehelin
    in Briefe aus der Reformationszeit, Basle, 1887, pp. 23-5. The ms. contains a
    number of errors the corrections here indicated are, with tliree exceptions noted
    ;

    in the apparatus criticus, those made by Staehelin. Staehelin printed, with


    this letter, from the same ms., a letter of SLnapius to Pliilaenus Lunardus
    (pp. 25-6). Sinapius' letter is dated 13 April 1534; it would appear from it
    that at that date Philaenus was setting out from Italy for Germany, and that
    he carried with him the letter from Sinapius which the present letter answers,
    together with letters from FogUeta, Calcagninus, Manardus, and Anthonius
    Liircus (i.e. Luceus) Lusitanus none of these letters is extant. AU these
    ;

    persons, except Anthonius, are mentioned by name in the present letter;


    though from 11. 19-2 1 we learn that the letters were delivered, not by Philaenus,
    but through Jerome Froben. Sinapius' letter to Erasmus was written to
    introduce Philaenus and his friend Odonus. From Ep. 3002 it appears that
    in March 1535 the two friends were uncertain whether the commendatory
    letter had reached Erasmus. The year-date is confirmed by the reference to
    the Mvinster Anabaptists, as well as by what is said of Luther and Herbom.]

    ERVDITO AC DISERTO VIRO lOANNI SINAPIO MEDICINAE


    CANDIDATO APVD IVIANARDVM FERRARIAE.
    Apposito verbo auspicatus es epistolam tuam, quo tamen Nero,
    ni fallor, offensus legitur, ego delectatus sum. Nam hisce temporibus
    plane fatalis quidam furor plurimos occupauit, vt nulla precatio
    magis conueniat quam vyiaiveiv.
    5 Viglius huc reuersus nullam tui fecit mentionem, fortasse quia non
    incidit occasio, et erat aHoqui occupatissimus in aedendis Institu-
    tionibus iuris graecis et suis in illas commentariis. Ne Ansehnus
    quidem vllam tui in suis ad me htteris fecit mentionem. Tui vero
    candoris, mi Sinapi, quod mihi tantopere gratias agis de conuictu
    10 insignis medici Manardi. Ego, vt epistohs tum delassatus, tribus
    verbis te commendaui, idque non dihgenter. Tuis it^a^que moribus
    debes, quod in eius viri domesticam consuetudinem receptus es.
    Quo nomine profecto tibi gratulor; vix enim arbitror ahum hoc
    seculo viuere qui Manardo in re medica sit magis expertus.
    15 Quod me statueras nuncupatione cuiuspiam operis tui nobilitare,
    non minus grata est tua voluntas, quam si presti<ti>sses. Laudo
    2956. I. quo scripsimiis: qua MS.

    2956. I. epistolam] Not extant. Italy, Viglius paid a brief visit to


    NeroJ See Suet. Nero 39. Sina- Erasmus in Oct. 1533. After a long
    pius had apparently substituted the stay in Basle, where he saw through
    Greek vyiaiveiv for the usual S. P. the press his edition of tlie Greek
    He used the same form of greeting Justinian, he again visited Erasmus
    when writing to Grynaeus, Gryn. E. in Jan. 1534; cf. Ep. 2878. 3n.
    p. 132 (a letter dated 'xiiii Id. Sept.' 7. Anselmus] The letter is per-
    <I534>), and no doubt used it as in haps that mentioned in Ep. 2953.
    charaeter with his medical profession. 10. Manardi] See Epp. 2461 introd.,
    5. reuersus] On his return from 1587. 288n.
    ;

    2956] TO JOHN SINAPIUS 21

    etiam quod isti Occasioni quae feliciter oblata est nihil passus sis
    decedere, sed a fronte putaris arripiendam, quum occipitio sit caluo.
    Philenus hic nondum comparuit. Tuam ac medici epistolam accepi
    per Hieronymum Frobenium. Suspicabar allatas a Bebelio typo- 20
    grapho, qui nunc rm-sus petiit Italiam.
    Augustino Fohato vicissim ex me salutem annunciabis. Medici
    htteris respondeo.
    Cehi Calcagnini memoriam per te mihi refricari fuit gratissimum
    in quo viro probitas et eruditio sic paria faciunt vt nescias vtro 25
    nomine sit magis suspiciendus.
    Manardo non solum meo nomine salutem dices mutuam, verum
    etiam gratias ages, quod te complectitur. Omnino mah cuiusdam
    fati mei est quod cogor cum tot excetris apologiis conflictari, verum
    hoc malo quam si ego multos inuectiuis lacesserem. Nunc inter tot 30
    apologias inuectiua nulla est Erasmi nec tamen omnibus respondeo.
    ;

    Vincentio cum suis scurris Dominicanis fui mutus, quemadmodum


    et Sichemo Dominicano Herborn Franciscano
    et Scahgero, et Nicolao
    commissar<(io> Cismontano. Audis insignem monarchiam. Is Ant-
    uerpiae per suos gregales contra Caesaris edictum emisit sermones 35
    quadragesimales, quasi Coloniae habitos, in quibus nec est eruditio
    nec eloquentia nec iudicium nec ingenium nec vllum piae mentis
    vestigium. Videtur in hoc tantum aedidisse vt subinde aspergat
    prouerbia dSeA^tKa Erasmus est pater Luteri Erasmus posuit oua,
    : :

    Luterus exclusit pullos Luterus, Zuinghus, Oecolampadius et 40


    :

    Erasmus sunt mihtes Pilati, qui crucifixerunt lesum. Caesar videtur


    ilhs multum tribuere, quorum opera abutitur ad iaciendum semen
    euangehcum in nuper repertis regionibus. In Eugubino nunquam
    credidissem esse <(tantum) iuuenihs imprudentiae. Admonueram
    hominem honorifice et iUius ingenium egebat monitore, tumultua- 45
    ;

    rium et arrogans. lUe pro amica admonitione reddidit epistolam


    plenam manifestis mendacus, sed vuhieribus addit malagma: vehiti
    quum in hbris aduersus Luterum de Germanis loquens toties iteret
    natiuam gentis feritatem, veterem gentis barbariem, nationis im-
    manitatem &c., tamen arbitratur hec vuhiera pulchre dehnita mala- 50
    gmate, si neget se quicquam dixisse in nationem, de gente bene
    sentire. Impudentia vere monachahs. Quid Lutero ac<c>iderit
    nescio. A
    me ne verbo quidem lacessitus emisit epistolam adeo
    furiosam vt us quoque vehementer disphceat qui iUius sectae sunt
    addicti, et minitatur insuper suum de me iuditium. Quid multis ? 55
    22. Augustino corr. ex Francisco MS. 33. Sichemo scripsimus: Sichino
    MS.

    18. occipitio] See Phaedms 5. 8; wrote poetry.


    Cato, Dist. 226; cf. Adag. 670. 32. Vincentio] See Ep. ii96introd.
    19. Philenus] Philaenus Lunardus. 33. Sichemo] Eustace of Sichem;
    See Ep. 3002. see Epp. 2264. introd., 2353. i6n,
    medici] Probably Antonius 2443. loon, 2500. 2in.
    Luceus; see Ep. 31 13. 39. dSeA^tfca] i.e. cmrent among
    22. Augustino] Agostino Foglieta. the Friars.
    A Genoese of patrician family, the 46. epistolam] Ep. 2513, which,
    father of the more celebrated his- though written in July 1531, was not
    torian and scholar, Uberto Fogheta pubhshed imtil 1533.
    (1528-81), and his brother Paul, who
    '

    22 LETTERS OF ERASMUS [1534

    Video morbum plane fatalem. Anabaptistarum tanta vis inundauit


    in Germaniam inferiorem, vt sit incredibi<le/ dictu. Quinquaginta
    naues interceptae sunt, sexaginta o<brutae/. De ceteris consultatur.
    Intra Monasterium, metropolim Westp<haliae/, pugnant obsessi ab
    60 episcopo ac duce luliacensi. Habent Enoch et Heham, aliosque
    prophetas, qui predicunt proxima quatragesima mundo finem futu-
    rum. Vale.
    Prid. Cal. Aug. 1534. Paucis ante diebus tuas receperam litteras.
    Erasmus Rot. mea manu.

    2957. From Viglius Zuichemus.


    Ghent MS. 479. 23 (a). Duhnen.
    Van Heussen iv. 114 (/3). 12 August 1534.
    Brussels MS. II. 1040', f. 78 (S).

    [For the sources of the text, see Ep. 2ioi mtrod. 11. 22-120 are printed by
    ;

    HojTick in the notes to the Vita Viglii, Hoynek I. i. 106—8 (y).


    This would seem to be the first letter from Viglius to Erasmus since Viglius
    left Freiburg. The account which he gives of the Miinster troubles is supple-
    mented by two later letters to Erasmus, Epp. 2962, 2999 (22 Aug. 1534, 26
    Feb. 1535), written before the fall of Miinster, and two letters written shortly
    after the capture of the city (Epp. 3060, 3071). On 28 July 1535 Com-ad
    Heresbach wrote to Erasmus a long letter dealing with the final chapter of
    the Miinster rising (Ep. 3031). From this we learn that he had previously
    written to Erasmus giving him a history of the earlier episodes. In 1536 his
    two letters were combined to make a formal Historia Factionis Excidiique
    Monasteriensis (Ep. 3031*). In August 1535 Tielmann Gravius wrote to
    Erasmus a letter of which the greater part is occupied by the details of the
    fall of Miinster (Ep. 3041 cf. Ep. 2990).
    ;

    The present letter, Ep. 2962, and the earlier of Heresbach's two letters are
    perhaps referred to in some sentences of a letter of Zasius to Boniface Amer-
    bach, 30 Jan. 1535 'Domino Erasmo nouitates Colonia missae simt in negotio
    :

    Anabaptistarum Monasteriensium de quibus horrenda et mirabilia inserimtur.


    ;

    Si tibi animus sit ea cognoscendi, admone dominum Erasmimn, vt tibi mittat


    (ZE. pp. 230-1). On 22 Aug. 1534 Erasmus sent to Decius a scheda containing
    particulars of the Miinster rising (Ep. 2961, ii2n) —
    this, however, can hardly
    have been an extract from our present letter.]
    ERASMO ROTERODAMO.
    DrvTVRNi silentii mei moram, Erasme doctissime, prolixa aliqua
    epistola de iis rebus quarum rumor vndique iam spargitur, deque
    mea fortuna (quam tibi pro summa tua erga me beneuolentia curae
    semper fuisse cognoui), resarcire certe cupiui. Quominus dudum
    5 tamen id hactenus perficerem, anceps ac incertus earundem rerum
    euentus in causa fuit. Et ego semper letum ahquem huiusce beUi
    2957. 2. vndique a: vbique ^. 6. in a: om. 8.

    2956. 56. Anabaptistarum] For with the purpose of making their way
    Erasmus' sources of information in to Miinster. They were surprised and
    connexion with the Anabaptist ris- routed by George Schenck (see Ep.
    ings, here first mentioned in his cor- 2957. 28n). In Ep. 2961 the niunber
    respondence, see Ep. 2957introd. The of ships intercepted is given as forty,
    battle of which he here speaks and — not, as here, fifty.
    —
    again in Ep. 2961 was fought at the 60. Enoch et Heliam] John of
    mouth of the Vecht, near Zwolle, in Leiden and John Mathyszoon; see
    March 1535. Many thousands of the Kerssenbroch, Detmer, p. 470.
    Anabaptists had collected at ZwoUe,
    2957] FROM VIGLIUS ZUICHEMUS 23

    euentum expectabam, quo scribendi ad te iucundiorem haberem


    materiam, tuque minus susceptae a me periculosae huiusce condi-
    tionis consilium improbares.
    Nam ego postquam a te abiens Coloniam veni, cum cogerer illic lo
    propter coeli intemperiem aliquantum temporis commorari, diuersa-
    tusque essem apud conterraneum quendam meum Doct. loannem
    Doccumensem Frisium, coeptum illic est agi mecum nomine Episcopi
    Monasteriensis, eiusdemque Osnaburgen. et Mindensis ecclesiarum
    administratoris, vt ecclesiasticae iurisdictionis munus quod in ea 15
    prouincia maximum est (officialatum vocant) susciperem, taleque
    ofFerebatur honorarium vt ego, qui mea sponte in occasionem perdi-
    scendae forensis praxis eram intentus, accedente presertim suasu
    atque exhortatione conterranei illius mei, ad prouinciam eam trahi
    me paterer, ea tamen lege vt milii iamdudum patriam reuisere 20
    cupienti ad Cal. vsque Maii abesse liceret.
    Vix susceperam conditionem cum nunciatur, quanti iUic noui
    tumultus ab Anabaptistis imminerent. In HoUandiam vero ac
    Frisiam veniens, crescente indies ea secta, magnorum tumultuum
    exordia iUic quoque comperi. Profugiebant enim passim ciues et 25
    pagani, contractoque viatico nouas res mohebantur, ac numerosa
    turba, promiscui ordinis, sexus atque aetatis, sese in naues coniecerat
    Monasterium petitura. Sed intercepti sunt ab Georgio Schenck,
    Frisiae ac Transisalaniae gubernatore, ad Vechtae Fluuii ostium,
    vno infra ZuoUam miliari. Coepit me mox non mediocriter eiusce 30
    conditionis poenitere .Sed vnum consolabatur, quod Episcopus
    vigilantissimus vndique prouideret quo phanaticae seditiosaeque
    sectae occurreret. Qui dum non aliter ciuium motus compesci posse
    videt contracto celeriter equitatu vias omnes, quibus in vrbem com-
    meatus inferri solet, obsidet ac communicato cum vicinis principibus 35
    ;

    consilio, exercitum ad duodecim peditum mUia conscribit, eumque


    subito ad vrbis obsidionem coUocat. Honestiorum ciuium meUor
    pars partim iam antea vrbe profugerat, partim sub obsidionis initium
    exacta est. Nam cum rebaptizari, ac sua in commune conferre,
    nouisque per omnia opinionibus accedere noUent, in hostium nume- 40
    rum ab altera factione redigebantur.
    Longum vero fuerit quibus initiis florentissima vrbs in eam calami-
    tatem deuenerit, totamque huiusce diutinae obsidionis lUada, per-
    texere. Ac ita sunt profecto pleraque miranda ac horrenda vt ab
    7. euentum a: exitum ^. 14. Osnabrugen. 8. 16. officiolatum 8.
    25. et a: ac ^. 28. aS: petitum y. 29. TransisulaJiiae j3. 44. a:
    admiranda j3.

    13. Doccimiensem] John of Dok- pointed Official in Jan. 1534, ^ut did
    kimi (f1541), assessor to the Im- not take up his duties till the beginning
    perial Chamber and councillor to of June, Hoynck I. i. 13-14.
    the duke of Juliers, doctor of laws 28. Schenck] George, son of Wil-
    in Cologne. One of his sons, Jerome liam, Schenck (f 1540), 'Frisiae
    (t 1535)» ws^s adopted by VigUus. praeses' (Ep. 303 1^'. 302), lord of
    VigUus mentions his stay with John Toutenberg and Wennissenbach see ;

    of Dokkum both in his autobiography NNB W. ; for his victory at the mouth
    (Hoynck I. i. 13) and in a letter to of the Vecht (in the Zuider Zee) cf.
    Choler of 7 Jan. 1535 (VZE. p. 204). Epp. 2956, 2961, 3031».
    See Hoynck I. i. 102-5. 34. vrbem] Miinster.
    16. officialatum] VigUus was ap-
    24 LETTERS OF ERASMUS [1534

    45 huius ciuitatis miserrima clade caeterae vrbes exemplum capere, et


    insaniae suae modum ponere discere, possint. Sub Agrestium autem
    fatalem illam tempestatem quae totam pene Germaniam peruaga-
    batur anno 1525, apparuit horum tumultuum quasi quoddam proe-
    mium. Nam
    et tunc illic coepere grauamina aduersus clerum colligi,
    50 eorumque praetextu audacissimus sceleratissimusque quisque ex
    plebe monasteria vrbana diuexare, et mane illic imperiose ientacula
    vnde offariorum
    flagitare, nomen iUis tum est inditum. Magistratus
    vero magis conatus est quam potuit eam iasolentiam coercere.
    Quamobrem supremi ordinis canonici, quorum magna ibi esse solet
    55 autoritas, non sine graui indignatione vrbe excedentes totum tum
    pene annum abfuerunt. Tandem ea res autore Coloniensi Archiepi-
    scopo, cuius frater erat is qui tum Monasteriensem ecclesiam regebat,
    composita est. Sed semel iacta seditionis semiaa quotidie magis
    pullulauerunt, presertim postquam libros quoscumque impune im-
    60 portari legique permissum fuit, et magistratus, siue in odium cleri
    siue in plebis gratiam ad concionatorum Hcentiam conniueret. Qui
    ab Lutheranismo auspicati, cui facile quisque e plebe applaudebat,
    per crebras dogmatum innouationes in hanc detestabUem sectam
    Anabaptistarum tandem prolapsi sunt. Quae non vnum simpUcemue
    65 errorem continet, sed omnium hereseon quasi quedam Lerna est.
    Autor vero praecipuus Bernardus Rothmannus. Qui cum in triuio

    47. a: fere (Jermaniam y: Germaniam pene S. 51. ^Tbana monasteria y.


    59. impune add. §. 60. et ay: vt /3. 64. aS: simplicemque y.

    57. frater] Frederic of Wied. He exception of the cathedral, were in


    resigned office on 24 March 1532. the hands of the evangeiicals, led by
    On 27 March Eric of Bnmswick was Rothmann. But from this date
    elected in his place, but died suddenly evangelicahsm began to give way
    on 14 May following, being succeeded before anabaptism. RoU became
    (i Jime) by Vighus' patron, Francis pastor of the church of S. Giles.
    of Waldeck. Rotlmaann, whom Hammelmann (p.
    Rothmannus] Bernard Roth-
    66. 32) calls 'homo magis quam angxiilla
    marm (1495-1535) was born at Stadt- lubriciis', after many vacillations
    lohn, and educated at Miinster and threw in his lot with the extremists.
    Deventer. After being a schoolmaster Towards the close of 1533 the Lu-
    at Warendorf, he was sent to the theran magistracy decreed the ex-
    imiversity of Mainz, where he took pulsion of the anabaptist faction.
    the degree of Master in 1524. In 1529 ExpeUed on 11 Dec. Rothmann (with
    he became chaplain at the church of RoU) was brought back by a popiilar
    St. Maurice in Miinster. In the spring rising on 23 Jan. 1534. The same
    of 1531 he was at Wittenberg, where month witnessed the advent of John
    he made the acquaintance of Melanch- of Leiden, forerunner of John Mathys-
    thon, and Strasbourg, where he asso- zoon (whom Vighus nowhere men-
    ciated with Capito and Henry Roll. tions). On 24 Jime 1535 Rothm£inn
    In the smnmer he was back preaching perished in the storming of Miinster
    in Miinster. But on 29 Aug. he was by episcopal and imperial troops.
    inhibited by the bishop and on 7 Jan.
    ; The most eloquent of the Miinster
    1532 an imperial mandate decreed his preachers, Rothmann was also a
    bsuiishment. On 24 March the bishop, powerful pamphleteer. Among his
    Fred. of Wied, resigned. Eric of writings may be signaUzed: Epitome
    Brimswick, who succeeded him, died Confessionis fidei, 1532; Epitome
    on 14 May following. Francis of quorundam abusuum, 1532 (both these
    Waldeck, appointed bishop on i Jime, are given in Kerssenbroch, Detmer,
    found himself called upon to deal with pp. 178-89, 235-41, and in D. Gterdes,
    a confused situation. By August all Scrinium Antiquarium, vol. ii, pp.
    the churches in Miinster, with the 418-24: vol. iv of Scrinium coUects
    ;

    2957] FROM VIGLIUS ZUICHEMUS 25

    primas literas aliquamdiu docuisset, ad Capellani tandem officium


    in quadam suburbana parochia promotus fuerat. Hic vero, maiore
    fretus facundia quam doctrina, plaustrum (quod dicitur) suapte
    sponte primum perculit, populumque ad nouas res propensum facile 70
    in suam traxit sententiam. Quamobrem ante biennium, sub noui
    Episcopi inaugurationem, plebem ad abolendas omnes ceremonias
    concitauit. Quae tamen res non sine noua turba peracta est, ac iam
    tum aliquod erat belli praeludium. Sed ei Lantgrauius Hassiae
    intercessit, concionatorum nulla pacta conditionesue attendentium 75
    gHscente indies licentia, adeo vt inter ipsosmet qui nouis rebus
    studebant et opinionibus dediti erant graue dissidium exoreretur.
    Nonnulli enim cum mutari, non tolli, incommoda videbant quae a
    clero inferri querebantur, resipiscebant quidam inter Lutheranae :

    doctrinae septa permanebant, alii et Zuinghana dogmata recipiebant. 80


    Bernardus, traductis fere in suam sententiam Zuinghanis, Ana-
    baptistarum dogmata subingerere coepit; quibus ille noua quedam
    et plane horrenda adiecit. Sustinebatur autem multorum peregri-
    norum turba, presertim Hollandorum, qui patria profugi ministros
    sese Bernardo addixerunt. Quidam ex his, ab occepta Casearia 85
    negotiatione, cum antea sacrificus fuisset, Keespaep dictus est.
    Alius, quod solet lucernas in temphs iubere extingui, abusum de-
    testans, ab ipsa voce qua vti solet Puistuth cognominatus est.
    Tertius RoUius quidam fuit. Is sub natalem Domini cum Roth-
    mannicis hbeUis, plenis supradictorum dogmatum, profectus est in 90

    74. belli erat ^. 75. a:conditionesque y. 77. et add. y. S:


    exoriretur a oriretur y.
    : 81. traductus S. 82. ille a ipse jS.
    : 85. ob y.
    87. in templis om. S. 89. Domini add. /3.

    letters of Rothmann) ; Bekenntnisse he was minister of the Church of St.


    van beyden sacramenten, Nov. 1533, Giles in Miinster. Ejected from his
    reprinted in Zwei Schriften des MiXn- office, he ef^ected his return within
    sterchen Wiedertdufer Bernhard Roth- a month. Despatched to Holland and
    mann, ed. Detmer and Krumbholtz, Frisia as 'apostohc envoy' of the
    igo^ Restitution rechter und gesunder
    ; Miinster 'Community of Christ' he
    Christlicher Lehre, Miinster, Oct. was arrested at Utrecht, and bumt
    1534, ed. A. Knaake, 1888; Von der at Maastricht. His numerous writings
    Rache, Dec. 1534 Van
    der Verborgen-
    ; seem to have been circulated in manu-
    Rickes Christi und
    heit der Schrift des script. But one, Die Slotel van dat
    von dem dage des Herrn, Feb. 1535, Secreet des Nachtmaels onses Heren
    ed. E. W. H. Hochhuth, Gotha, 1857; Jesu Christi, was printed in 1566.
    Von irdischer und zeitlicher Qewalt, See ADB. xxix. 75.
    0. May 1535, unfinished and \m- sub natalem] Kerssenbroch gives
    printed. the date as 21 Feb. 1534 (p. 518).
    68. parochia] St. Maurice. 89-90. Rothmannicis libeUis] The
    85-7. Quidam . . . Alius] Jo. Glan- Bekenntnisse van beyden sacramenten,
    dorp and Brixius Nordanus seem to be Dec. 1533 (the Preface, bearing the
    meant. Stralen and Wirtheim came names of Rothmaun, Roll, Vinne,
    from Marburg, and, since Vighus is Staprade, and Stralen, is dated 22
    clearly speaking of 'HoUandi', they Oct. 1533). For the influence of the
    seem excluded. Rothmannici libelli in the Low Coun-
    89. RoUius] Henry Roll (f 1534) tries at this time, see Kerssenbroch,
    he was born at Grave on the Maas; pp. 442-3, Detmer. At the end of
    after escaping from a Carmehte House Nov. 1533 the clandestine press at
    in Haarlem, he betookhimself in 1531 which Rothmann printed his books
    to Strasbourg, where he made the was confiscated by the Miinster
    acquaintance of Capito, and of Roth- authorities (ib. 453-4). At the end
    mann. From Aug. 1532 to Nov. 1533 of December of the foUowing year
    26 LETTERS OF ERASMUS [1534

    Hollandiam et Frisiam, ac ibi eam excitauit turbam de qua supra


    memini.
    Horum tamen omnium quidam loannes a
    princeps fuit sarctor
    Leyda dictus. prophetam mentitus mirabilem populi
    Qui illic se
    95 insaniam auxit. Exactis enim honestissimis quibusque ciuibus,
    nouam Reipub. formam constituit, leges et Magistratus ex diuina
    Nunc iussit
    reuelatione imposuit, et hactenus eos suauiter delusit.
    omne aurum et argentum in vnum conferri, nunc vestitum mutari,
    nimc domos permutari, ne quisquam se aliquid proprium possidere
    100 crederet. Aliquando ob leuissimas suspiciones sub diuini iussus
    praetextu mactari ciues iubet. Vrbem ipsi vocant Hierusalem, sese
    vero IsraeHtas. Erat autem illa omnibus iis quae ad eius defensionem
    pertinent instructissima, et fossis, vallo, moenibus, propugnaculisque
    quantum <n>ulla alia vrbs Germaniae communita, adhaec sceleratis-
    105 simorum desperatissimorumque nebulonum turba oppleta. Qui sese
    profecto summa vi, magnisque animis defenderunt: vt si ob iustam
    causam illa facerent, perpetuam ex fortitudine hac laudem promeri-
    turi fuerint; quod ipsa etiam obsidionis diuturnitas attestatur,
    Quanquam mUes sane noster, praeterquam quod fuit valde segnis
    iio et nimia rerum omnium commeatusque copia et affluentia dissolutior,
    tum (vti fere fit) non omnino alienus aut syncerus ab nouis hisce
    opinionibus.
    BeUi sumptus Dux Chuensis et Archiepiscopus Coloniensis vna
    cum nostro Monasteriensi sustinent. Coloniensis etiam ipse est in
    115 castris, vicinique omnes Principes huic causae fauent: neque enim
    solum de rehgione sed et de Imperii ruina agitur. Certum enim est
    nisi iste nidus fuerit expugnatus, asylum hic fore omnium impro-
    borum hominum, et subditos principum iuga excussuros esse. In
    93. sartor ^. 96. constituit a: instituit /3. 97-8. aS: nunc mu- . . .

    tari om. y. 103. aS: moeniis y. 107-8. promerituri o: promeriti /3.


    115. huic causae om. S. 117. aS: expurgatus y.

    Kerssenbroch mentions four agents role of Apostle at Miinster (to which


    of Rothmann as dispatched to Hol- he had paid a brief visit in the year
    land and Frisia for the distribution preceding). His personal attractions
    of the Restitution {ib. p. 735); other and fanatical enthusiasm won him
    agents carried the Rache {ib. p. 758). many converts; among them Knip-
    93-4. loannes a Leyda] Jan Beu- perdoUing (see Ep. 3041. g^n), whose
    kelsz, or Bockelszoon, commonly daughter he married. On the death
    called John of Leiden (1509— 36), was of Mathys, the apostle of Mathys
    born in, or near, Leiden, the illegiti- succeeded his master as Prophet. In
    mate son of a local oflficial and a the autumn of 1534, he was elected
    woman from Miinster. He was edu- 'King'. His brief reign was marked
    cated at Leiden, where he seems to by every extravagance of regal osten-
    have acquired some hterary culture, tation, by imspeakable cruelties, and
    figuring, later, as a writer of plays. by the introduction of polygamy (his
    By trade a journeyman tailor, he own wives numbered aixteen). On the
    travelled widely, his travels includ- fall of Miinster, 24 June 1535, he was
    ing a four years' residence in London. taken prisoner. On 22 Jan. 1536 he
    Abandoning tailoring, he was for was executed. See ADB. iii. 91—3,
    some time keeper of a tavern in s.v. Bokelson.
    Leiden. Converted to the tenets of 113. Chuensis] John rti, duke of
    the Anabaptists, he became in 1533 Cleves and Juliers; see Ep. 829. I2n.
    one of Jolm Mathys' Twelve Apostlos. Coloniensis] Hermann of Wied;
    On 13 Jan. 1534 he appeared in the Elector-Archbishop 1515-47.
    2957] FROM VIGLIUS ZUICHEMUS 27

    religione eo iam intra vrbem deuentum est vt abiecto Euangelio ex


    solo spiritu et reuelatione Altissimi viuere se velle a£&rment. Res 120
    autem videtur pro parte nostra ad victoriam inclinata esse, et spero
    eam famam epistolae meae preuersuram esse. Id si nobis propitius
    Deus concesserit, ego hanc prouinciam animo vtcunque equo feram,
    Interea vero in quodam oppidulo ex iussu Episcopi dego, vbi ius
    Et de salario
    dico, sed propter praesentes belli occupationes rarius. 125
    possum quod etiam hoc tempore mihi persolui Epis-
    nihil conqueri ;

    copus meus sedulo curat. Ahquid fuit, mi Domine Erasme, aggre-


    diendum et in hac conditione licet meHorem expectare.
    ;

    Praesens bellum Hermannum Buschium etiam nobis abstuht.


    Nam cum Monasterii conquiescere constituisset, in grauem illic 130
    cum Rothmanno atque ahis eiusdem farinae.
    contentionem venit
    Cum autem vna cum caeteris vrbe cessisset, Duhnaniae (vbi ego
    nunc dego) ex indignatione taedioque praesentium tumultuum in-
    cidit in morbum, et mense Aprih diem clausit extremum.
    Cammmga non destitit me orare, cum in Frisiam veni, vt se tibi 135
    reconciliarem. Ego vero constanter ilh persuadere conatus sum, non
    tam te iUi iratum esse quam ipsum hoc falso suspicari: et ostendi
    quibus officiis nos Erasmum colere deceat. Quod si tu eum tua
    beneuolentia rursus dignaberis, haud temere quicquam committet
    quod te aegre habeat. Quod te eo etiam nomine vehementius rogo, 140
    quo nostra natio tui studiosissima in tuo albo nulla atra habeat
    nomina. Ego enim tuam in nos beneuolentiam magnum ipsius
    ornamentum esse duco, nec me ipsum vUa aha re fehciorem quam
    tuo in me amore, quo ego me quotidie magis ac magis dignum prae-
    bere conabor. Ac hoc vnico mihi grauis est mea paupertas, quod 145
    nequeam animi grati testimonium tibi pro tuis erga me meritis
    reddere. Quod si meis conatibus fortuna responderit, tum inteUiges
    me ista ex animo scribere. Vale.
    Duhnaniae xn Augusti a». 1534.

    29582975 To PiETRO Bembo.


    Vatican MS. Barberini Lat. 2158, f. 114. Freibiirg.
    de Nolhac p. 131. 16 August 1534.
    [An original letter, autograph tliroughout, introducing Damian a Groes.]
    Vereor ne iam dudum frontem in me desideres, Bembe doctiss.,
    qui te toties interpeUem petacibus htteris meis. Nuper pudore in
    impudentiam incidi. Dum enim vereor typographis commenda-
    tionem ad te flagitantibus negare obsequium, apud te factus sum
    inuerecundus. Tametsi nihU ahud petebam nisi vt, si quem forte 5
    nosses cui esset T. Liuius manu descriptus, indicares.
    Facit autem hoc tui nominis claritas, atque etiam singularis
    quaedam in omnes humanitas, vt quisquis Patauinam adit scholam
    2957. 124. iussu a: iussi 8. 125. praesentes om. j3. 130. constituisset
    conquieseere S. 135. orare o: rogare /3.

    2957. 124. oppidulo] Dulmen; see trod., 2961. i^yn.


    I. 132. 2958. 5. petebam] In Ep. 2925.
    129. Buschimn] See Epp. 830 in- 16-20,
    28 LETTERS OF ERASMUS [1534

    cupiat tibi studiorum principi commendari. Inter quos est hic


    10 Damianus a Goes, iuuenis domi nobilis, qui florentissimam aetatis
    partem obeundis Regis sui negociis impendit, obiter tamen quod
    potuit ocii studiis suflfuratus. Est autem natione Lusitanus, itigenio
    minime sordido moribusque candidissimis. Rex illi vltro obtulit
    egregium in aula munus, in qua a puero est educatus, videlicet vt
    15 esset ipsi primus a thesauris. At hic maluit thesaurum mehorem in
    animo recondere. Me vero autore Patauinam scholam vt omnium
    florentissimam delegit. Abs te nihil petit officii nisi quod citra tuum
    incommodum praestare potes, quaha nulh soles negare. Consule
    hospiti, quam domum aut quod contubernium magis conueniens
    20 possit ehgere. Mihi videtur consultius vt cum GaUis aut Germanis
    ahquot nobLlibus domum ac mensam habeat communem. Est enim
    assuetus vitae lautiori, tametsi sobrius est. Opto te quam pros-
    perrime valere.
    Datum apud Friburgum Brisgoiae. postrid. virginis assumptae
    25 1534-
    Erasmus Rot. mea manu.
    Clariss. doctiss<(imo>que viro Petro Bembo patritio veneto.
    Patauii.

    2959. From Primo de' Conti.


    Leipzig MS, Como,
    EE. 211, 20 August 1534,
    [An original letter, autograph throughout. Erasmus sent a letter to Primo
    by Damian a Goes, who left Freibiu-g in Aug. 1534, see Ep. 2963; this was
    presumably in answer to the letter from Primo mentioned in h 2 neither ;

    letter extant.
    is
    Primo de' Conti, 1 498-1 593, son of Aloys de' Conti, was bom at Milan, and
    won distinction as a scholar in Greek, Latin, Hebrew, and Chaldaic. At an
    early date he came imder the influence of Jerome Aemilianus, founder of a
    congregation of Regulars in Somascha. He was at first \mwilling to take orders,
    but ingrauescente aetate' he was prevailed upon to do so. For many years
    '

    he taught theology, and won reputation as a preacher, at Milan. He was


    employed by the bishop of Como to combat the Reformers in the Valtellina,
    Pius IV selected him to represent the bishop of Padua at the Council of Trent.
    From Gregory xiv he received many offers of preferment, all of wliich he
    refused.
    These scanty particulars of his biography are given by Philippo Argelati
    in his Bibliotheca Scriptorum Mediolanensium (I. ii. 447-9). Axgelati gives
    a list of his writings but if he wrote much he printed little, perhaps nothing.
    ;

    Of his relations with Erasmus we know, except for this letter, only so much
    as is furnished to us by a passage in one of the Orations of his nephew Antonius
    Majoragius (Antonio Maria de' Conti). Part of the passage is cited by Argelati.
    Majoragius explains why he, and others of his family, abandoned the name
    de' Conti; because it suggested, falsely, a title of nobility. He tells us that
    —
    Primo, in later life, styled himself Peter Comes -he had seen written works
    of his in which his name was so given (the Christian name Peter he does not
    explain: Primo perhaps adopted it when he took orders: EE.'s loannes woiild
    seem to be a mere error). He goes on to relate that at some date, not specified,
    but necessarily between 1529 and 1534, Primo travelled to Germany for the
    purpose of making the acquaintance of Erasmus. He advised Erasmus of his
    coming in a letter which he signed, in his customary fashion, 'Primus Comea
    Mediolanensis'. Erasmus made elaborate preparations for receiving a great
    noble, and even went out to meet him; but professed himself delighted to
    2959] FROM PRIMO DE' CONTI 29

    find a mere scholar. The relevant sentences are worth giving in full (M. Antonii
    Maioragii Orationes, Orat. x. 65 v»., Venice, 1582):

    'Cum in Germaniam ea de causa profectus fuisset vt Erasmi consuetudine


    per ahquod tempus frueretur, priusquam ipsimi Erasmum conueniret, ad eum
    literas dedit, quibus aduentus sui causam declarabat, quarum in extrema
    parte nomen suum, vt fit, ita subscripserat Tui studiosissimus Primus Comes
    :

    Mediolanensis. Hanc cum Erasmus subscriptionem vidisset, credidit statim


    magnum aliquem adesse Principem sui visendi gratia. Quare licet admodum
    senex et infirmus esset, tamen quo studio, quoque apparatu potuit, obuiam
    consobrino meo longe processit. Sed postquam homimculum vnum, nullo
    comitatu, nullo seruormn grege stipatum, et bene quidem Uteratum, sed
    nuUo elegantiori cultu vestitum reperit, errorem suum ridere iucundissime
    coepit, et tamen eum sibi multo gratiorem aduenisse quam si magnus Princeps
    fuisset multis audientibus testatus est.']

    NoN est diu quidem, Erasme trismegiste, quod ad te et Clareanum


    literas dedi, sed vt redditae fuerint vereor maxime. Nunc autem
    eum istuc veniret homo cui maxime fido, Cyprianus Bonaccursius,
    ciuis meus familiarissimus, huic nihil dare Hterarum ad vos non est
    passus meus erga vos non vulgaris amor et sempiternus. Vos aman- 5
    tissimum vestri hominem ne contemnatis quaeso. Non equidem
    contendo vt rescribatis. Noui vos magnos scriptores; reges sint
    oportet, non comites, qui digni sint vel vna epistola vestra. Tantum
    rogo vt redametis.
    Accepi te opus de praeparatione ad mortem nuper aedidisse illud ; 10
    Cypriano mandaui ad nos vt ferat. In hac praeparatione posthac
    totus esse volo. Si nihil ampUus ad te scribam, id erit in causa.
    Contendam te sequi ad campos Elysios,
    locos laetos et amaena vireta
    fortunatorum nemorum sedesque beatas, 15

    vbi piis omnibus posita est requies laborum. Ibi me praestolare.


    Etiam aue. Vota haec et omina rata velit esse Deus et Dominus
    noster lesus Christus. Vale.
    Comi, tertiodecimo Kal. Septembris. 1534.
    Primus Comes. 20

    D. Erasmo Roterodamo viro omnium illustrissimo S. Friburgi


    Brisgoiae.

    2960. From Justus Decius.


    Breslau MS. Rehd. 254. 58. Cracow.
    21 August 1534.
    [An original letter, autograph throughout printed : by C. Miaskowski in the
    Paderbom Jb.f. Philosophie xv, 1901, p. 332.]

    S. D. Statueram multis tecum coUoqui verbis et proximis tuis


    respondere htteris, sed, dum mercatores ad Francofordensem mer-
    catum euntes diucius expecto, insperato obruor malo, quod ex graui
    morbo fiha natu maior mihi vnice charissima, scilicet que omnibus
    ornata virtutibus proxime me auum facere debuit, medicis nihil 5

    2959. I. Clareanum] Glareanus, cf. 14. locos] Verg. Aen. 6. 638-9.


    Ep. 2712. 9. 2960. 2. htteris] Not extant.
    3. Bonaccursius] Not known to us.
    30 LETTERS OF ERASMUS [1534

    profitientibus animam agere cepit. Hic Anthoninus, quicquid artis


    fuit, prestitit tam diligenti cura vt nemo possit diligencius, sed sic
    visum est Deo, qui illam milii puellarum dederat specimen, suum
    donum suo quoque iure repetere[t]. lustus dolor, quam inbecillus
    10 vincere non potest paternus afFectus, facit, mi Erasme, ne longior
    sim. ViHelmo scripsi, quid ad te nunc mittere debeat. Et vale.
    21 augusti 1534. Cracouie.
    Tuus lostus Lu. Decius
    a Secretis Regis scripsit.
    15 Anthoninus totus in cura episcopi Cracouiensis est, eum virum
    vereor, ne nobis iniqua eripiant fata, cuius casum hoc regnum magno
    suo lugeret malo.
    D. D. Erasmo Rotherodamo amico optimo.

    2961. To JusTUS DEcrus.


    Leningrad MS. Lat. F. 145 K. pp. 616-21. Freiburg.
    Poznan, Raczynski, MS. 310, f. i. 22 August 1534.
    Cracow MS. CN. 49. 223, f. 629.
    [The letter is preserved in tliree copies, Leningrad (xvic.), Cracow (xviiic.)
    (for these mss. see Ep. 2520 introd.), and Poznan (xvii^.): see Ep. 2533 introd.
    It was printed from the Poznan and Cracow mss. by Miaskowski in the
    Paderbom Jb.J. Philosophie xv, 1901, pp. 333-7. The Leningrad ms. we have
    not seen; the variants communicated to us by Dr. Jan Fijalek are unimportant
    and may be disregarded. The text printed here is derived from the Poznan
    and the Cracow mss., both of which have obvious miswritings, which we
    have not recorded. The date is confirmed by the references to More and
    Fisher, and to the pubhcation of the De Praeparatione ad mortem.]

    ERASMVS ROTHERODAMVS lOSTO LVDOVICO, Cm CRACOVIENSI.


    Salvtem plurimam. Respondeo nunc ad epistolam tuam vi»
    Martii scriptam, loste, amicorum candidissime. Per Vaydoleusam,
    virum humanissimum, accepi viginti florenos ex tua munificentia et
    triginta ducatos ex Hberalitate Episcopi Culmensis. estimata Summa
    5 est sexaginta quinque florenis in moneta argentea. Pro his arbitror
    me iam egisse gratias, si httere ad te peruenerunt, et nunc rursus
    ago maximas. Xon tam aetas me grauat (quanquam arbitror me
    iam excessisse annum septuagesimum), quam hi podagrici vel hola-
    2960. 9. repeteret MS. correximus.

    2960. 6. animamagere cepit] (see Ep. 1602 introd.); physician to


    Coupled with the sentence that foUows Tomiczki.
    the expression suggests that the iUness 11. Villelmo] Identified with Wil-
    had ended in death. But from a letter ham Weidolt of Nuremberg by Mias-
    of Hedio of May 1535 (Ep. 3020) we kowski, who mentions (p. igy^aletter
    learn that this was not so in Febru-
    ; of 1523 addressed to him at Nurem-
    ary Decius had written telling Hedio berg by Justus Decius.
    that his daughter had made a remark- 16. vereor] Tomiczki did in fact
    able and imexpected recovery. The not die till 29 Oct. 1535.
    present letter was written in haste to 296L i. opistolam] Not extant.
    catch the post for the Frankfort fair 2. Vaydoleusam] Not identified by
    (which began on 6 Sept.) Decius
    ; Miaskowski.
    wished to explain his neglect of 4. Cuknensis] Dantiscus.
    Erasmus' letter and his agitation led
    ; 6. Httere] Not extant.
    him to anticipate the worst from the 8. septuagesimum] Erasmus' state-
    doctors' reports. ments as to his age are conflicting,
    Anthoninus] John Anthoninus see App. II.
    2961] TO JUSTUS DECIUS 31

    grici potius cruciatus, qui vix vUum tempus concedunt studiis et


    indies ingrauescunt. Superiore mercatu dedimus Preparationem ad 10
    mortem cum aliquot epistolis. In quarum vna celebro Antonium
    Fuggerum et loannem Pangartnerum, quem multis argumentis ex-
    perior amicissimum. Libellus de praeparatione, quum aliis aliquot
    locis excusUs est, tum, quod mireris, Lutecie. Vtor theologis multo
    Non dubito quin videris furiosam in me Luteri epistolam,
    mitioribus. 15
    quam nemo non improbat, quamuis Luteranissimus homo dicitur :

    toto amio laborasse morbo capitis. Respondi leui brachio, quid enim
    agas cum furioso ? Non dubito, quin his nundinis autumnalibus
    simus habituri Hbellum furiosiorem.
    Nunc nihil dabimus, nisi Copiam multa accessione auctam Nouum 20 :

    Testamentum cum annotationibus ingenti incremento locupletatis


    magna ex parte absoluerunt typographi, sed defectu chartarum
    non potuerunt absoluere totum opus, exiturum ad vernas nundinas,
    si Deus voluerit.
    Est iam pridem in manibus Ecclesiastes, sed nescio quo pacto 25
    non fauet genius. Tocies in manus recepi, toties deposui inuita
    propemodum Minerua. Primum librum absolui, secundum ac ter-
    tium orsus sum, nam tribus absoluere statui. Primus liber est
    plusquam iuste magnitudinis, metuo ne posteriores sint longiores.
    Si Deus dederit vitam et valetudinem mediocrem, hoc exibit autumno 30
    proximo ad summum. Episcopus Lincolniensis in Anglia multis iam
    annis vrget me vt aedam schoHa in Ciuitatem Augustini. Hanc
    prouinciam occupauit Viues Hispanus, et opus immensum est, et
    nemo lectu molestior quam Augustinus, praesertim in his quae
    scripsit per otium accuratius. Tentaui, quo gratificarer amico, sed 35
    animus abhorruit. IUe nuUam recipit excusationem, ahquot annis
    sponte misit quindecim angelatos, post misit viginti. Scripsi iUi, ne
    quid mittat, me non posse praestare quod cupit. Tantum de studiis.
    Ne tu parum magnifice sentis de Brabantia. Nusquam viuitur
    lautius. Si de studiis loqueris, nusquam magis distrahuntur libri mei. 40
    Hic habeo domum et meam et commodam et capacem plurium, sed
    multa sunt quae me hortantur hinc migrare, si Hceat. Qui Hceat
    autem, quum sex mensibus vix ausim pedem efiferre domo ? Quidam

    9. cruciatus] See Epp. 2965, 2979. printed by Froben and Episcopius in


    10. Preparationem] See Ep. 2884 August; see Ep. 2945.
    introd. At the end of the book 20-1. Nouum Testamentum] Itwas
    Erasmus printed sixteen new Letters pubhshed by Froben in March 1535,
    (L.). 'iam quintum recognitiun', Erasmus'
    11. vna] Ep. 2879, to John Ver- final revision.
    gara, in which, after a few lines in 25. Ecclesiastes] Thiswork, which
    praise of Fugger, Erasmus gives a had Erasmus much effort, was
    cost
    long panegyric on Paungartner. not pubhshed till Aug. 1535 (Froben)
    14. excusus est] It was printed in (see Ep. 3036 introd.); for its fre-
    1534 ^t Paris by Christian Wechel, quently intermitted progress see Epp.
    at Antwerp by Hillen and by M. 2422. loo-i, 2483. 53-4, 2979. 2-4,
    Caesar, at Cologne by Cervicornus, 3036. 1—53.
    at Cracow by Scharff. 31. Lincolniensis] John Longlond.
    Luteri epistolam] The letter to
    15. For the edition of the De Ciuitate see
    Amsdorf, LE-. 2156. Epp. 1309 introd., 2227. 7-42.
    17. Respondi] See Ep. 2918 introd. 37. Scripsi] The letter is not ex-
    20. Copiam] A new edition was tant.
    32 LETTERS OF ERASMUS [1534

    dehortantur de repetenda Brabancia, quod Franciscani in Aula nihil


    45 non possint, genus mihi hominum capitahter infensum et Caesari gra-
    tissimum. Maria Regina alumna patriae nostrae verius est quam
    Domina. Comes Hoechstrati, cognomento notiore Monteni, aut fauet
    aut fingit se fauere Franciscanis ob Caesarem. Cardinahs Leodiensis
    amicus est, sed anceps, Archiepiscopus Panormitanus, summus Can-
    50 ceUarius, xPV'^''''^^°y°^ ^^t» sed in negocus is multum habet energie.
    Attamen quamdiu absum, perdo quotannis centum et quinquaginta
    ducatos. Nihil enim constituerunt dare nisi reuerso.
    Tornaci est Petrus Barbirius, Decanus ecclesiae Cathedrahs, qui
    se talem praestabat aut simulabat amicum, vt ausurus fuerim illi
    55 decem vitas committere, et adhuc verbis amicus est, sed in pecuniaria
    re perfidissimus. Ohm ex pensione Cesaris intercepit centum florenos
    Caroleos, hoc est tertiam: nihil dubitabam de fide ilhus: vbi rediit,
    miris fucis tergiuersabatur tandem negauit se accepisse. Romae,
    :

    cum ab Adriano impetrasset decanatum, scripsit cuidam Canonico


    60 Tornacensi, simihter GaUo et theologo et verbis mihi amicissimo, vt
    sumeret de pensione mea redditum sex mensium, scripsitque pen-
    sionario meo, qui soluebat, me hoc ipsi concessisse. Hac peccunia
    erat decanatus euincendus nonnihil, vt solet, htigiosus. Pensionarius,
    vir probus, quo se hberaret, misit ad me epistolam Barbirn ipsius
    65 manu scriptam. Ego re cognita expostulo cum Barbirio Romae tum
    agente (nam erat Adriano ab epistoHs) is respondit hoc ipso inscio
    ;

    factum, et hanc epistolam misi pensionario, vt perspiceret fidem


    theologicam. Nec tamen erubescit. Vbi redut in patriam, semel
    atque iterum soluit, mox cepit tergiuersari miris technis, sed blandis.
    70 Dixisses esse pragmaticum, non theologum. Pensionarius meus, qui
    prebendam possidet, excusauit se mihi htteris significans Barbirium
    sibi debere ex mutuo quadringentos florenos, et cum eo pactum, vt
    tantisper pensio mihi negaretur, donec esset ipsi solutum. Nihil,
    inquit, sperabam ab eo, nam debet et alus multis. Quod si vis agere
    75 iure, mecum non potes, cum iUo agendum est. Tandem, quum
    Protheus ille se vertisset in omnes formas, postremis htteris respondit
    se donasse quamdiu potuit, nunc non posse amphus. Et interim
    accipit de mea pecunia quotannis centum triginta florenos, me
    suauiter deridens, nam Instrumentum pensionis nunquam vidi, toto
    80 pectore fidens tah amico, et visus est ex animo amare. Nunc, vt
    opinor mutauit Instrumentum et se totum Mammonae consecrauit.
    Ex Angha quid mihi sperandum sit, nescio. Nouus Archiepiscopus
    bene promisit, ac misit pensionis partem sua sponte. Sed audio ilhc
    nouari rehgionem, et per Germaniam totam circumfertur rumor

    45. Miaskowski: possent MSS.

    44. Franciscani] See Ep. 2955. ign. 61-2. pensionario meo] John de
    47. Comes] Anthony of Lalaing, Hondt, see Ep. 751 introd.
    lord of Montigny; see Ep. 2906. 73^. 65. expostulo] ? Ep. 1470.
    56. intercepit] See Epp. 565. I2n, 67. misi] See Ep. 1471. 5-6.
    2404. 8n. 79. deridens] Cf. Epp. 2793. 9-1 1,
    58. Romae] See Epp. 1458, 1470, 2896. 9-1 1, 2965. 15.
    2404. 2i-2n. 82. Nouus Archiepiscopus] Cran-
    59-60. Canonico Tornacensi] J. de mer, see Ep. 2761. 22n.
    Molendino.
    ;

    2961] TO JUSTUS DECIUS 33

    Regem Anglie confossum a filio Ducis Borghangamiae, cui Rex am- 85


    putarat caput. Sed eum rumorem suspicor esse confictum, quem-
    admodum et de morte Pontificis. Illud nimis verum est tres totius
    Angliae doctissimos et optimos viros iam pridem esse in carcere,
    loannem Stochleum, Episcopum Londoniensem, loannem Fischer,
    Episcopum RofiFensem, et Thomam Morum, prius Regni Cancella- 90
    rium. Misi vnum e famuHs ante paucos dies, qui ex Angha certa refe-
    rat, quem tamen arbitror non aditurum Angham, si verus est rumor
    de Rege confosso.
    VdaMcus, Dux Virtenbergensis, magnum terrorem incussit Ger-
    maniae, verum ea tempestas opinione celerius conquieuit. Habet 95
    quod voluit, permissu Cesaris et Ferdinandi. Sectarum negocium
    indies serpit latius. Auguste Vindehcorum vtriusque senatus authori-
    tate indictum silentium est omnibus concionatoribus cathoUcis:
    constituti ZuiagUani in ecclesiis senatui subditis sublata est missa et
    :

    omnes ceremoniae. In ecclesiis tribus coUegiatis et monasteriis per- 100


    mittuntur adhuc, excepta concione et sonitu campanarum. Ita
    clerus migrat cum multis opulentissimis ciuibus. Episcopus, vir mihi
    amicissimus, subduxit sese, nunquam, vt putant, rediturus. Zuin-
    gUani et Luterani nunc fingunt concordiam de Sacramento Eucha-
    ristiae, quo sint tutiores. 105
    In Germania inferiore non aUter inundarunt Anabaptiste quam
    oUm in Aegiptum ranae et locuste. Obruissent totam regionem, ni
    vigUanter fuisset occursum. Quadraginta naues intercepte, multi
    decoUati, quidam exusti, aUquot in mare demersi, genus hominum
    mortideuotum. Monasterium, VestphaUemetropoUs,adhuc obsidione no
    cingitur. Intus Anabaptiste regnant. Quorum poUtiam intelUges e
    scheda, quam ad te mitto.
    Erigit caput et aUud genus hereticorum, qui Christum asseuerant
    nihil aUud esse quam hominem, Spiritum Sanctum nuUam esse
    substantiam, sed tantum pie mentis impetum. Hoc genus videtur 115

    85. filio] Henry Stafford (1501-63), 102. Episcopus] Christopher of Sta-


    ist Baron Stafford, son of Edward dion.
    Stafford (1478-1521), ^rd duke of io8. Quadraginta naues] See Epp.
    Buckingham. The rumour was false. 2956—7.
    Despite the execution of his father 112. scheda] Vighus in a letter (Ep.
    Henry Stafford subsequently enjoyed 2957) dated 12 Aug. 1534 had given
    the favoiu" of Henry viii, of the Pro- some account of the Anabaptist
    tector Somerset, of Mary, and of troubles. But the scheda here men-
    EUzabeth. tioned can hardly be an extract from
    87. de morte Pontificis] Clement his letter, which Erasmus had in fact
    vn was taken ill at the beginning of notyetreceived,andwhere,thoughthe
    Jime 1534 in July he was reported
    ; Zwolle battle is referred to, nothing is
    dead after the fluctuations of ill-
    ; said of the forty, or sixty, ships lost
    ness he died 25 Sept. see Pastor x.
    ; and Ep. 2956 shows that Erasmushad
    322—6. received information about the Ana-
    89. Londoniensem] Erasmus seems baptists in July, or earlier. His infor-
    to be passing on the false information mantwas,prettycertainIy,Heresbach;
    given him in Vives' letter of 10 May, who had written in April 1534 (see
    Ep. 2932. Cf. Ep. 2965. Ep.303iaintrod.);andwhohadaccess
    91. vmmi e famuhs] Clauthus; see to the official dispatches of Schenck,
    Ep. 2955. i3n. the victor of ZwoIIe (see Ep. 3031^.
    94. Vdalricus] For the troubles in 300-2). Or his informant may have
    Wiirtemberg see Ep. 2955. 30. beenVlatten (see Ep. 3031. 222.)
    452.11 T.
    34 LETTERS OF ERASMUS [1534

    e Sorbonica theologia natum. Prodigiosa exordia: qualis futurus


    sit exitus, nescio. Dominus, cum volet, omnia vertet in bonum
    finem.
    Bedam, qui in me scripsit, iam diu esse in tetenimo
    Scis, opinor,
    120 carcere, eoque, vt putant, perpetuo, ob nescio quae dicta scriptaque
    Regem et huius sororem laedentia. Post hunc et alter ductus est in
    carcerem, sed honestiorem. Nomen est Nicolaus Clerici, an sit
    Hberatus, nescio. Gerardus Ruffus, quem Sorbonici iactarant haere-
    ticum et Luteranum, iudicum sententiis Hberatus est et insuper
    125 episcopatu donatus. Si nihil tribuis erronibus, laudo prudentiam,
    nam quotidie audio et disco ex Utteris, quibus artibus imponant
    amicis. Hermannus Buschius, ne nutu quidem aut fronte a me laesus,
    sed multis officiis adiutus, simul vt reliquit Basileam, Heidelbergae
    tanta virulentia debachatus est in me, quasi matrem ipsius et auiam
    130 ferro necassem. Scripsit Ubrum furiosum, quem recitat symmistis.
    Idem fecit in Hessia, quum Heideberga cogeretur cedere ob linguam
    seditiosam. Quum Hessis quoque esset intoUerabilis, commigrauit
    Monasterium. Vbi nunc agat, nescio. Augustinus Eugubinus pro
    amica admonitione emisit virulentam epistolam ac plane mona-
    135 chalem, manifestis mendaciis vbique refertam. Nicolaus Herborn
    Franciscanus, Comissarius Cismontanus (audis magnam dignitatem),
    emisit Sermones Quadragesimales, insulsissimum opus, non ob aUud,
    nisi vt stoUda quaedam conuitia in me aspergeret. Cui fortasse
    epistola sum responsurus, si totum opus naneisci potero. Praetereo
    140 multa minuta.
    Ad haec tam multa perferenda non mediocri philosophia est opus,
    presertim cum scribenti Ubros opus sit non tantum animo vacuo,
    verumetiam alacritate mentis. Sed ego ineptus, qui te his obtundo
    quaerimoniis. Epistola R. D. Cracouien., elegans, sana, diserta et
    145 amica, fuit mLhi magno solatio. Respondere omnibus non vacat,
    animum certe gratum gero, et adest voluntas ad omne parata ob-
    sequium, si quid imperet. Antonino scribam. R. D. Critium meo
    nomine salutabis reuerenter. D. loannem Lascanum vnice diUgo,
    idque ipsius merito cui nihil est, quod scribam noui, nam postremis
    :

    150 iUius Utteris respondi.


    Saluta clariss. virum Seuerinum Bonerum, cuius fiUus iam agit

    119. Bedam] Beda had beenexiled 123. Ruffus] See Ep. 1407. 9211.
    in May 1533 in connexion with his 127. Bnschius] See Ep. 830 introd.
    attacks on the Miroir of Margaret of He had died in April (Ep. 2957).
    Navarre, see Ep. 2851. 45^. At the Erasmus mentions his death in Ep.
    time of the present letter he would 2976 when the present letter was
    ;

    seem to have been in Paris, where we written he cannot have received Ep.
    find him still imprisoned in June 1535 2957.
    (Ep. 3029. 94-6). From Ep. 3029 we 133. Eugubinus] See Ep. 2465 in-
    learn that he made the emenda hono- trod.
    rahilis in the parvis of Xotre Dame 144. Epistola] The most recent let-
    (28 Feb. 1535). He was, however, ter extant from Tomiczki is Ep. 2861
    retained in prison, being finally per- of Aug. 1533.
    mitted to retire to Mont-St.-Michel, 147. Antonino]SeeEp. i6o2introd.
    where he died. 149-50. postremis .htteris] Pro-
    . .

    122. Nicolaus Clerici] He had sup- bably Ep. 2862, which Erasmus
    ported Beda's attacks on Erasmus; answered in March 1534 with Ep.
    see Ep. 2043 introd. 291 1.
    2961] TO JUSTUS DECrUS 35

    Bononiae cum Anselmo, qui minitatur se huc rediturum lustrata


    Brabantia. De munere silentium, nec ego sum solicitus. Ego ista
    externa iam dudum vt aliena intueor, quippe mox relicturus. loannes
    Campensis agit apud Aleandrum Venecie. Multi libelli prouolant a 155
    diuersis conscripti, non omnino contemnendi, ne typographi fame
    pereant.
    Est quidam Georgius Logus Silesius, qui sibi videtur poeta et
    Ciceronianus is scripsit in Ciceronianum meum, sed insulsissime.
    :

    Libellus nondum excusus est, sed Romae diu voUtauit per manus 160
    hominum, nunc etiam Papie. Vellem excusum esse: cui tamen non
    sum responsurus.
    Habes epistolam verbosam, sed cum amico candidissimo libenter
    fabulor. Vale.
    Dat. Friburgi Brisgoie xi. Calen. Septembris. Mo Do xxxiiij. 165
    Erasmus Roterodamus mea manu.

    2962. From Viglius Zuichemus.


    Van Heussen iv. 116. (j8). Duhnen.
    Brussels MS. II. 1040', f. 86 (8). 22 August 1534.
    [For the sources see Ep. 2101 introd. Hoynck printed II. 6-15 in his notes
    to Vita Viglii, Hojmck I. i. 108-9 (y)-]

    EPISTOLA ERASMO B.OTERODAMO.


    CvM Erasme doctissime, scribendi ad te opportunitatem
    rursus,
    nactus essem, omnino eam negHgere nolui, etsi in prioribus Utteris
    argumentum pene omne consumptum mihi esset: quibus ad te et
    de mea conditione et de Anabaptistico isthoc bello copiose scripsi.
    Euentus vero adhuc deajv iv yovvaoL Ketrat. 5
    Humanae certe vires parum hactenus profecerunt. Extremam
    porro aleam hisce diebus iacere, Monasteriumque, cunctarum hae-
    reseon sentinam, omni vi oppugnare principes nostri constituerunt.
    Quod si victi fuerint Anabaptistae, erit nobis nonnulla tranquUh-
    tatis spes victoriam enim vulgus sequetur. Et quanquam agrestium, 10
    ;

    qui hic duram seruiunt seruitutem, et plebis passim animi ad pileum


    respiciunt, praesentis tamen belH calamitate valde mihi •(videntur)
    attriti, victoriaque perculsi quietem et pacem, vti putamus, non
    illubenter amplectentur. Sin superiores euaserint, pene de tota in-
    ferioreGermania actum erit. 15
    Haec etsi ahis quoque Hteris a me perscripta sunt, nunc tamen
    repetere malui quam silere quo faciHus intermissi ahquamdiu officii
    ;

    2962. 5. S: deov ^. 6. certe/38: om. y. 10. j8S: sequitiu' y. 11. ser-


    uiunt |3S: om. y. 12. videntur addidimus. 16. j3: praescripta 8.

    2961. 153. DemvmereJTheTerence, 2962. 2. prioribus litteris] Ep.


    dedicated to Boner's sons, reached the 2957.
    father only after long delay; the 5. ^eoiv] Cf. Hom. Od. i. 267.
    anxiously awaited reward (two gold 16. aliis . . . hteris] Except Ep. 2957
    eicones) was dispatched on 12 April of 12 Aug. there is no other extant
    1535 (see Ep. 3010). letter from Viglius in 1534.
    158. Logus] See Ep. 2906. i^n.
    36 LETTERS OF ERASMUS [1534

    mei veniam a te impetrem. Deinceps certe non committam vt mihi


    silentii culpam deprecari sit necesse, modo tu literas meas solita
    20 dignaberis beneuolentia. Vale, et Vigliura inter clientes tui amantis-
    siraos obseruantissimosque connumerare perge.
    Dulmaniae in Westphalia 22. Augusti. 1534.

    2963. To Damian a Goes.


    Vita Erasmi p. 123. (Freiburg.)
    O^ p. 264: Lond. XXX. 66: LB. 1271. 25 August <I534>.
    [The year-date can be assigned from Damian a Goes' journey.]

    EEASMVS EOTERODAMVS NOBHJ VmO D. DAMIANO


    A GOES LVSITANO S. P.
    DoLEO tibi istud iter parum ex animi sententia succedere. Tua
    causa nihil non alacriter facturus est Erasmus. Scio, quid tibi
    debeam. Si tuus Matthaeus caret contagiosa scabie Gallica, a qua
    ego semper non secus atque a morte abhorrui, tota haec domus iUi
    5 seruiet sin secus, nec illi expedierit hic esse, nisi haberet famulum
    :

    proprium. Mehus fuerit, vt donec conualescat sit apud chirurgum.


    Non sinam illum egere pecunia. Vtcunque fuerit, dabitur opera vt
    bene curetur.
    Has duas epistolas ad me misit Thomas Blaurerus, quem salutabis
    10 Constantiae, si illuc appuleris. Est vir probus, et vnus e senatu.
    Quod literae diu haeserunt in itinere, in causa fuit is cui Melanchthon
    eas commisit. Ad me venerunt 22 die Augusti, quum tu quatriduo
    ante discessisses. VoHtarunt per manus multorum fortassis resi-
    gnatae, vt fit. Mihi redditae sunt per publicum nuncium Schapphu-
    15 siensem. De domo paranda Patauii, nemo tibi mehus consulet quam
    Anselraus Ephorinus, et fortassis non grauabitur tecum ire Patauium.
    Bononiae roga, num viuat Paulus Bombasius. Consultissimum
    est, vt de sectis neque bene neque male loquaris, quasi ista non cures
    neque intelligas. Variae sunt horainum simulationes. Nec multum
    20 erit in rem tuam, si crebrae epistolae inter Melanchthonem aut
    Grjmeum et te commeent. Bene vale patrone et amice incompara-
    bilis.
    Postridie Bartholomaei.

    2963. 6. sit 02; si O^. 14. per O^: pro OK

    Matthaeus] He would seem


    296.3. 3. 9. epistolas] Not extant. One of
    to have been one of two 'famuH' them was from Melanchthon, Ep.
    whom Damian had with him in 2970, the other from a person spoken
    Freiburg. He began the journey to of as Melanchthon's 'hospes'.
    Italy with Damian but, falHng ill at Blaurerus] See Ep. 1396 introd.
    Baden Aargau, was sent back
    in the 17. Bombasius] See Ep. 2665. djn.
    to Freiburg, see Ep. 2970. He woukl On 19 May 1535 Erasmus wrote to de
    appear subsequently to have been Pins sending the news of Bombasius*
    employed by Erasmus to carry to death in 1527, Ep. 3018. 2-3; but he
    Portugal letters for Resende and had not got the news from Damian.
    Jorghe Coelho see Ep. 3043.
    ;
    2964] 37

    2964. From Baptista Egnatius.


    Poemata et Epistolae Georgii Sabini, 1544, Venice.
    f°. V^. 29 August 1534.
    LB. 1272.
    [Aletter of introduction for George Sabinus, printed by him in his Poemata
    et Epistolae, Strasbourg, Crato Myhus, 1544. ^^P- 2970. 1 1-13 shows that it was
    dehvei-ed not later than 6 Oet. 1534. But the other two letters which Sabiniis
    brought from Italy are dated 25 Feb. and i March 1534 (Poemata, 1544,
    ff. V3 VO., V5).

    Georgius Sabinus (Georg Schuler), 1508-60, was the son of Baldasar Schuler
    of Brandenburg. Of the father we learn, from an epitaph written for him by
    the son, that he was one of the principal magistrates of his city, and a man of
    some wealth, by whose generosity the son was permitted to educate himself
    for the profession of poetry. The name Sabinus was taken from Ovid (Atti.
    2. 18. 27-34, Pont. 4. 16. 13-16). Ovid's Sabinus had written answers to six
    of Ovid's Epistulae Heroidum. What purport to be three of these answers are
    found in some mss. of Ovid. They are beheved to be the work of a fifteenth-
    century poet, Angelus Sabinus and must have been known to Georgius
    ;

    Sabinus (they were first printed in 1477, and had been reprinted sev-eral times
    before 1530). The adoption of the name Sabinus is the subject of some Greek
    verses by Camerarius prefixed to Sabinus' first volume of verse, Elegiae, 1530,
    Joseph Clug, Wittenberg. Sabinus was educated at Wittenberg, where he
    came under the influence of Melanchthon. In Melanchthon's company he
    attended the Diet of Augsburg; and in the Elegiae of 1530 the poems are
    preceded by an Epistola Philip. Melanch. De Conuentu Augustano (addressed
    to John Silberhorn). In 1531 he pubhshed a translation of Isocrates, Oratio
    ad Philippu7n regem Macedonum de concordia domi constituenda in 1533 a ;

    translation of Lucian's Eticotniwn Demosthenis. His second volume of verse,


    Caesares Germanici descripti, was printed (probably at Wittenberg) in 1532.
    In 1533 he went to Italy, where he attracted the favourable notice of Bembo,
    returning with commendatory letters from the Cardinal, as well as with a
    diploma from Aleander appointing liim Poet Laureate and promoting him to
    the equestrian order with the title of Count of the Lateran, see Al. E. i. 89.
    Before setting out for Italy he betrothed himself to Melanchthon's daughter
    Anna (the betrothal is referred to in the Hodoeporicon Itineris Italici forming
    Book ii of the Elegies in the Poemata of 1544). Anna's charms are celebrated
    in more than one of his poems, and in 1536 he married her. Eleg. 3. 7 of the
    Poemata is written to Damian a Goes unniediately after the marriage. The
    marriage was in fact an unhappy one; though, when Anna died in 1547,
    Sabinus wrote an aftectionate epitaph of her {Eleg. 6. 7): four years later he
    married again. In 1538 Joachim 11 of Brandenburg appointed him Professor
    of Rhetorie at Frankfort on Oder. In 1541 he was emiobled by Charles v.
    In 1544 he published his De electione et Coronatione Caroli v Historia, with an
    Ecloga de GaUo (Francis i) ad Ticinum capto. In the same year appeared
    . . .

    the volume on which his farne rests, the Poemata (Strasbourg, Crato Mylius),
    containing all his previously printed verse, together with two new books of
    Elegies, De Nuptiis Inclyti Regis Poloniae Sigismundi Augusti et Elissae Caesaris
    Ferdinandi filiae, a book of Epigrammata and Hendecasyllables, and an appen-
    dix of Letters. The new Elegies contain many poems addressed to Bembo and
    other great personages. Among
    the letters is the present letter. The book
    was enlarged and reprinted in 1558, and again in 1563 (Ep. 2970 appeared
    for the first time in the edition of 1558). Coincidently with the publication
    of the first edition of the Poemata Sabinus was appointed by Albert i of Prussia
    to the rectorship of the newly founded i.miversity of Konigsberg. The later
    editions of the Poemata contain many poems addressed to the Konigsberg
    students. But in 1555 Sabinus, having become involved in the religious
    troubles brought about in Konigsberg by Osiander, lost the favour of Albert i
    and retm-ned to his old professorship in Frankfort. In the brief Life of him,
    by Eusebius Menius, prefixed to the Poemata of 1563, notliing is said of these
    religious troubles, and his return to Frankfort is represented as a matter pre-
    arranged. In 1552 he published at Konigsberg his Vita Hugonis et Theodorici
    Marchionum Brandenhurgensium of which there is a copy in the Brit. Mus.
    ;
    ;

    38 LETTERS OF ERAS^IUS [1534

    vriih auiocraph notes by Melanchthoii. In 1555 his commentary on the


    V-"-5:-< of 0'^'id (Konigsberg lectirreis) was printed at Wittenberg imder
    JWrt. .-"'•,.-:•
    tbe tiile F^^ibuJarum Intfrprci^atio Iradiia m academia Regiomontana. From
    P.f >.x;;i 1544. T*. it would appear that in 1533 he had issued a new edition
    1'-"'.

    of Huiien's Gcrmania. He died in Frankfort in 1560.]

    BAPnSTA EGXATIVS KRASMO BOTEBODAMO S. P. D.


    CvE tibi Sabinum etiam atque etiam eomjuendem meis hisce literis,
    miiltae plane suBt et eaedem honestissimae caussae vel quia omnes ;

    Germanici sangninis tacita quadam animi inductione diligo, vel quod


    iDe praecipuo quodam amore ac religione (quod quidem apud me
    5 plurimum valet) te colit, vel quod ita bonis artibus instructus
    bonisque moribus omatus est nvihi visus vt enixe hoc ilH petenti
    ne^are non potuerim. Tu vero plane feUx ac beatus. quem certatim
    sic omnes boni ac studiosi viuentem diligunt etobseruant. Hic enim
    fructus virtutis eximius atque excellens est. vt non tam mortuo quam
    10 viuenti homini tantum studium. tantus debeatur amor: nam de meo
    erga te amore, deque tuo in me vicissim aUquid vberius dicerem, ni
    Sabini sascepta me commendatio prohiberet.
    In hoc igitur itiuene, nisi me mea fallunt praesagia. multa sunt
    qoae ad Hlum amandum excitare quemuis possint. Primum pudor
    15 egregius, qm mirifice hanc aetatem commendat. Accedit deiade
    modestia, quam vultu, quam oratione maxime praeferi:: nam de
    eximio illius literanmi omnium et poeticae inprimis studio, nihil
    amplius dixero: Aco>fu/co? fiaprvs ipse esse poteris, vel potius 'ATTt.K6s.
    Certe in hoc sic mihi excellere visus est vt. cum mtiltos Germania
    20 tulerit his annis huiusce laudis auidos. illi pene omnes eirare velut
    vmbrae, hic veram gloriam asseqtii posse videatur. Tu igitur, qui
    Germauis tuis prinoeps hanc literarum fac«m praetulisti, tanto suc-
    oerani vt omnia ribi polliceri de illis posses. nisi alio foehcia transtu-
    K^ent ingenia, hanc saltem scintiHam rehquam ita foue vt tuo
    25 excitata atqne animata spiritu, mtiltum splendoris plagae huic tuae
    afferat vt quando tu tantam primus excitasti gloriam, hoc veluti
    ;

    akero sectmdxmi te sydere illustretur et emicet. Bene vale, Erasme


    mi amantissime.
    Veuetiis. 3 Cal. Septembris. Anno M.D.xxxnn.

    2965. TO GUY MORELLON.


    LiCHulon MS. Freiburg.
    Jortin iL 415. 30 Augtist 1534.
    [An ongmal lett», autograph thron^Mnit with Ep. 1431, in the possession
    :

    of the Dutch Refonned chmch, Austin Friars, London. It was printed by


    Jortin, and, in 1887, hy J. H. HesaBJB, Eedegiae Londino-Baiauaf Archiuum i
    Cor the coDBctioa to wfaich iheae letiers belong see Ep. 1431 introd. They
    gawippd the destracti<n of the chnn^ in the Gennan bombing-raid of 16 Oct.
    1940.]
    S. P. Quimi te tantmn amictim habeam in Hispaniis, miror iam
    annis aliquot me nuUis admoneri litteris quid isthic agatur. Si quid

    29&L iS. naiijutos] See Adag. 1206, his 'Attucos (see Adag. 725) fjrom the
    where KraHnniB cites tbe e^neaaiaa Adagia.
    fixHn(Se.i^p.#Iaiii. 2. 13, butsoggests 2965. 2. litteris] The last letter
    tfaat tfae true reading is «mcumto;. &om MoriUon which has sur\-ived is
    Kgnatjnw dearfy deriveB botfa tfais and Ep. 20S3, of 6 Jan. 1329.
    2965] TO GUY MORILLON 39

    Erasrnus agat nosse cupis, mihi grauis ac pene assidua lucta est cum
    senecta atquo eius comitibus podagra et chiragra, vel holagra potius,
    cum calculo rarior ac leuior. Debemus Cesaris coramoditati quod 5
    pacem habot Gormania, qui maluerit pacem iniquam quam bellum
    aequum. Sectarum negotium adhuc sorpit, inundaturum ahquando,
    ni cohibeatur. Anabaptistae non aUter inundarunt Germaniam in-
    feriorem quam olim ranae et locustae Aegyptum: genus hominum
    lyinphatum ac morti deuotum. Irrepserunt sub vmbra pietatis, sed 10
    exitus erit pubHcum latrocinium et quod prodigii simile ost, quum
    ;

    doceant absurda, ne dicam aSuVara, quum prescribant inamoena,


    tamen populus fatali quodam afllcctu, seu potius maii daemonis
    instinctu, rapitur in eam scctam.
    Petrus Barbirius nunc plane me doridet ox alto. Hactonus miris 15
    coloribus torgiuersatus, taraon professus so vollo soluere, proxirais
    litteris scribit se donasse quam diu potuit, nunc non posso ampHus.
    8uspicor ilium suo coraraodo mutasso InHtrumontum. Praoter su-
    periora debita iam vltra quinquennium singuhs annis accipit de
    pecunia mea centum ot triginta libras francicas. Quomodo porten- 20
    tum hoc mihi tractandum sit nondum statui. Pudet cum amico
    rixari.
    Viues scribit loannem Vergairam cum fratre Tobare curaque aliis
    nonnulHs bene doctis osso in carcere. Scitis, opinor, trois viros totius
    Angliae doctissiraos osso in carcore, Episcopura Roffensera, Epi- 25
    scopura Londonionsera ot, quo nihil vnquara habui araicius, Thomam
    Morum. Beno valo.
    Datum Friburgi Brisgoiao 3. Cal. Sept. 1534.
    Erasraus Rot. mea manu.
    Ornatiss. viro D. Guidoni Morillono, Cesaris ab epistoHs. In 30
    Hispaniis.

    2966. From Ambrose Pelargus.


    Pelargus, Bellaria f». I^. Treves.
    I Septennber 1534.
    AMB. PELARGVS ERASMO ROTE. S.

    Tredecim abhinc raensos sunt, Erasmo amiciss., quod nullas ad


    te dedi literas: cuius quidem rei nulla est causa, nisi quod incertus
    eram Friburgi haoreres, an (quod rumor sparsit) Basileara to roce-
    peris. Ego Treuerim non totus comraigraui hactenus, sod hic velut
    in alio versor mundo. Quanquam Treueris vrbs est venerandae simul 5

    2965. 6. pacem] With Philip of incorroct, seeEp. 2932. 3211. Cf. Ep.
    Hesse; see Ep. 2947; cf. Epp. 2917, 2961. 8911.
    2936-7. 2966. r. Tredecim rnenses]
    . . . The
    6-7. maluerit . . . aequum] See Cic. last extant lettor from Polargus to
    Epp. Fam. 6. 6. 5 ; cf. Ep. 3032. 8in. Erasmus is Ep. 2840, dated i July
    15. doridet] Soo Ep. 2961. 79^. I533. from Froiburg. Hince that date
    17. littoris] Not oxtant. ho had pubhshod his Opuscula, which
    Ep. 2932. 3on.
    23. scribit] containedcriticismof Erasmus(seeEp.
    Vergairam] For this form of tho 2970. 23^). It is to bo noted that his
    name seo Ep. 1431. 32n. letter makes no montion of this book.
    26. Londoniensom] This report of 5. in aho vorsor mundo] Soo Epp.
    John Stokesley'8 imprisonment was 2465. 247^, 2513. 470-in.
    40 LETTERS OF ERASMUS [1534

    et admirandae antiquitatis. Magnopere arridet caelum, quod meo


    quidem corpusculo commodius experior quam Friburgianum. Vix
    vero consequi queam, quantopere placeat huius terrae populus, quo
    vix est alius syncerior. Spero me, si 'gratiore compede' vinctus hic
    10 detinear, fidelem me Christo fore avvepyov, strenuamque illi naua-
    turum operam. Vrbs montibus pene cingitur e proximo imminenti-
    bus, partim cultis, partim nemorosis, nec vsquam liber aspectus se
    aperit. Non est hic neque Cereris neque Bacchi maligna prorsus
    copia. Et sunt Mosellana vina longe electissima, nimirum quae
    15 Rhenense vinum exaequent, interim etiam superent. Mosella quidem
    praeter lupos et percas nihil fere piscium laudatioris generis exhibet.
    At macellum carnes ouillas, bouUlas, vituhnas, veruecinas denique
    et suillas, meo quidem palato longe gratissimas, abunde suppeditat.
    Terra omnigeni fructus ferax est. Omnia hic plena sunt raporum,
    20 pisorum, cucumerum, cucurbitarum, colocyntidarum, cicerum. Ego
    (vt hoc prouerbio dicam) cepas non tantum edo, sed olfacio quoque.
    Sed huic hominum generi in primis delitiis sunt fabae. Id obsonii
    genus minimo hic emitur. Eo ventrem vsque ad distentionem ex-
    plent. Aiunt fabarum vsum valere contra omne morborum genus.
    25 Vnde nec medicis hic vllum est operaepretium. Quinetiam fabis
    volunt nonnihil inesse numinis. Nam
    et reges fabis deHgunt, atque
    etiam creant, in Ephiphaniis domini. IVIihi certum est posthac
    Pythagoricam viuere vitam, hoc est in totum abstinere fabis.
    Tantum enim interea temporis, quod hic haereo, fabarum deuoraui,
    30 vt periculum sit, totus fabaceus fiam.
    Est hic Academia incelebris quidem illa, sed quae haud multo
    negotio instaurari possit. Certe Treuirorum Princeps impense fauet
    rectioribus studiis, totusque in hoc est vt Treuericum studium com-
    modum instauret. Quod cum sua sponte ac nemine incitante faciat,
    35 quid facturum putas, vbi tu currentem (quod aiunt) extimulaueris ?
    Rem (mihi crede) feceris multo gratissimam studiosis omnibus.
    Nam omnino spes quaedam bona aflfulget hunc Principis conatum
    huic nostrae Academiae bono futurum et commodo. Ei per te
    (tametsi me iamdudum complecti coepit) commendatior fieri votis
    40 omnibus expeto. Id vel Laconica aliqua epistola feceris. Ei nomen
    est loanni. Vir est HberaH facie, proceritate plane heroica, comis et
    alacris, ingenio acri, moribus placidis ac mansuetioribus. Diceres
    alterum esse Solomonem, tam est pacificus. Nam qua est animi
    inuicta magnitudine, non facile pro re nata animum deucit. Vix
    45 consequi queam quam modis omnibus (quae iUius est prudentia)

    9. gratiore compede] See Hor. Hist. and Antiq. of the University qf


    Carm. 1. 33. 14. Oxford ii. 136; Athenae Oxon. iii. 480.
    21. prouerbio] Adag. 2138. J. Brand, Observations on Popular
    26. reges] For Epiphany KLngs see Antiquities, iJTJ, pp. 199-207; H. E.
    E. K. Chambers, Medieval Stage i. Salter, Begistrum Annalium Merto-
    260-1. For the method of election, nensium (OHS. Ixxvi), pp. xviii-xxi.
    see A. Gaste, Drames Liturgiques de la 32. Prineeps] The archbishop was
    Cathedrale de Rouen, 54 (cited by John iii of Metzenhausen ; see Ep,
    Chambers): In vigiha Epj^phaniae ad 2968 Lntrod. The archbishop was
    prandium habeant fratres gastellos, chancellor of the University of Tr^ves,
    et ponantur faba in vno et frater
    ; by the foundation buU of the uni-
    qui inueniet fabam vocabitur rex. versity see RashdalP ii. 269.
    ;

    For other kings of beans see A. Wood, 35. currentem] See .4cfa^. 146.

    d
    2966] FROM AMBROSE PELARGUS 41

    reip. commodis prouideat, quamquemirifice Spartam (quod dicitur)


    quam nactus est exornet. Nam ditionem, quae illi dei voluntate
    obtigit, splendidiorem semper reddit et locupletiorem. Arces supe-
    riorum incuria neglectas reficit, ac structuris magnifice exornat.
    Caeterum et hoc magnopere optarim, Erasme amabiliss., vt sacra 50
    Biblia Septuaginta interpretum quae nescio quis omnium infelicissime
    vertit, latinitate donares. Tametsi hic scio quid responsurus sis:
    decretum scilicet tibi esse post molestiarum Ihada rudem accipere.
    Scio, scio, Erasme doctiss., te iampridem emeruisse rudem. Verum
    non hac prius donabere quam supremam manum sancto huic operi 55
    imposueris. Tantisper enim te extimulauero, atque etiam vrgebo,
    dum quod sacrarum amatores hterarum omnes desiderant efi^eceris.
    Multum te amant docti, quos quidem hic mihi videre contigit omnes.
    In primis vero Simon medicus, vir singulari eruditione et humani-
    tate, cuius cognomen in praesentia quidem non succurrit. Is cum 60
    tui sit amantissimus, mihi quoque
    collectissima amicitia et famihari-
    tate coniunctus est. Vale, ac bene vale, Erasme desideratiss., et hoc
    vnice cura vt, si mihi reuolare Friburgum forte non detur, hterae
    tuae huc aduolent. Berum et Glareanum communes amicos verbis
    meis salutabis. Virgunculas item fidei meae ohm concreditas, pauper- 65
    culas quidem eas, sed Deo longe gratissimas, tuis iuua beneficiis.
    Scio nihil periturum tibi, quod in illas collocaueris. Vale iterum.
    Treueris 1534. Calendis Septemb.

    2967. From Boniface Amerbach.


    Basle MS. C. VI^. 73. 432 v». Basle.
    16 September 1534.
    [An autograph MS., folded as a letter, but apparently not sent. The left-
    hand margin is cut.]
    LiTERAS hisce inclusas, clarissime Erasme, Grynaeus mihi ad te
    /mitte>ndas commendauit quas ex Galha communi cum suis tunica
    :

    inclusas se /accep>isse dicit. Cupio te quam optime et quam rectis-


    sime valere, domine et patrone mi in/comp>arabihs.
    Basileae xvi. Cal. Octobr. Anno 1534. praepropere. 5
    Accepi htteras nuper ab Alciato in quibus tibi omnibus modis com-
    mendari cupit, ahud illic noui nihil esse aduciens nisi quod Hispani
    mihtes a Coronae confecto beUo Turcico /ad> Mediolanenses reuersi
    2966. 46. Spartam] See .4f/a<7. 1401. 6. htteras] Perhaps one of the two
    5 1 nescio quis] Pelargus is thinking
    . letters answered by a draft letter,
    of the interhnear 'interpretatio Latina' dated 19 Aug. 1534, from Boniface
    which accompanies the text of the to Alciati preserved in Basle MS. C.
    Septuagint in the Complutensian VI^. 73. 211.
    —
    Polyglot one of the persons re- 8. Coronae] Coron, on the SW.
    sponsible for it was pretty certainly promontory of the Peloponnese. The
    Stvmica. place was taken by the Imperial fleet
    59. Simon] Not known to us. imder Doria on 12 Sept. 1532. On
    65. Virgunculas] Pelarg\xs was per- 2 Aug. in the year following Doria
    haps chaplain of some local nunnery. defeated the Turks here. But on
    2967. I. hteras] Not extant con- ; i April 1534 the town was finaUy
    ceivably aletter fromCarinus: inEpp. abandoned to the Turks. (See R. B.
    2779- 36-47» 2788. 17-32 there is men- Merriman, Rise of the Spanish Empire
    tionof aletterfromCarinustoErasmus pp. 298-300.)
    enclosed in a letter to Grynaeus.
    42 LETTERS OF ERASMUS [1534

    sint, ceu ad altores suos, et quod Cardinalis Medices abiecto /galer>o


    10 rem non nouam, vt iureconsulti loquntur, adgressus sit, ducta in
    vxorem Camer/inensis) duce vidua.

    2968. To JoHN op Metzenhausen.


    Pelargus, Bellaria fo. I^ v^. Freibvirg.
    27 September 1534.
    [The letter was printed by Pelargus at the end of his Bellaria, and he says
    of it in his preface: 'His vnam illam addo, ad Treuirorum Principem missam,
    quam nos descriptam accepimus'. It would seem to be the letter asked for
    in Ep. 2966. 40 in writing it Erasmus took the opportimity of recommending
    ;

    Conrad Nyder, for whom see Ep. 2984 introd.


    John III, archbishop and elector of Treves, was born in 1492, the son of
    Henry von Metzenhausen and Margaret Boos von Waldeck. Brought up in
    the house of the Prince Palatine Frederick, he received rapid preferment in
    the cathedral of Tr6ves, and in 1531 became archbishop. His relations with
    the people of Treves seem to have been generally unfriendly. In 1534-5 he
    was active in assisting the suppression of the Miinster Anabaptists. On 22 July
    1540 he died at Schloss Thanstein, while attending the Diet of Hagenau. See
    ADB. xiv. 423.]

    BEVERBNDISSIMO IN CHIIISTO PATRI EIDEMQVE CLARISSIMO


    PRINCIPI AC DOMINO, DOMINO lOANNI TREVIRORVM
    ARCHIEPISCOPO, SACRI ROMANI IMPERII ELECTORI, ET PER
    GALLIAS ARCHICANCELLARIO DIGNISSIMO, DOMINO
    OBSERVANDISSIMO S. P.
    Si parum humanum videtur quod ignotus R. Celsitudinem tuam
    meis appello literis, scito hanc humanitatem ab humanitatis studio
    profectum esse. Hic medicus Conradus Nyder Eppingensis opus
    habet tuo fauore. Confluentiae radices egit, vxore ducta, creatisque
    5 liberis. Ibidem quatuor annis haud inglorium egit medicum. Verum
    aemulorum studio ab eo munere depulsus, non ob ahud nisi quod
    Doctoris titulum nondum esset assequutus, quem nunc defert ex
    Itaha. Mihi antehac fuit incognitus, ipso tamen vultu praefert
    hominem modestum, probum et candidum. De doctrina, hteris
    10 testantur abunde duo medici, Manardus huius aetatis facile doctis-
    simus, et Ansehnus Ephorinus. Audio te miro candore fouere viros
    eruditione et probitate commendabiles, inter quos Ambrosium
    nostrum Pelargum esse gaudeo, quibus si hunc adiunxeris, nihil
    noui, sed tuo more feceris. Vnum hoc petit, vt si Confluentiae locus
    15 vacet medico stipendiario, reponatur in locum pristinum. Salarium
    exfle est, nempe sexaginta florenorum, quo tamen ille contentus erit.
    Mihi si quid imperabit tua subhmitas experietur mancipium ad

    2967. 9. Cardinalis] Ippolyto de' 1527. In Oct. 1534 Caterina in fact


    Medici. He wished to resign his cardi- brought about a marriage between
    nalate at this time in order to expel her daughter, the duchess Julia, and
    Alessandro de' Medici from Florence Guidobaldo della Rovere, prince of
    (Pastor X. 326—7). The widow of the Urbino affecting thereby the union
    ;

    duke of Camerino, whom he is here of Camerino and Urbino, which the


    credited with the intention of marry- Pope regarded as a threat to the papal
    ing,wasCatermaCibo,whosehusband, states (Pastor xi. 304-9).
    Giovanni Maria Varano, had died in
    2968] TO JOHN OF METZENHAUSEN 43

    omnia obsequia accinctissimum. Eam precor vt Dominus sospitet


    ac prosperet in omnibus.
    Datum Friburgi Brisgoiae 5. Calendas Octobris. 1534.
    Erasmus Rot. mea manu chiragrica.

    29692976 From John de Pins.

    Nimes MS. 215, f. 167. (Toulouse.)


    <c. Oct. i534->
    [An approximate date, allowing a month to six weeks for the post from
    Toulouse, is given by Ep. 2976, the last paragraph of which appears to answer
    de Pins' letter and suggests that Erasmus' answer was written while de Pins'
    messenger waited. For the ms. of Josephus see Ep. 2569 introd., and for the
    MS. from which this letter is printed see Ep. 2628 introd.]

    ERASMO ROTERODAMO.
    Legitavi nuper suauiss. literas &c^. losephum meum, quem
    proximis annis tuo rogatu Frobenio misi veHm ad me remittendum
    cures, si ille satis commode vsus fuerit. Sin minus, expectabo ipse
    in tuam gratiam tantisper, vel quantocumque meo incommodo, dum
    ille suum commodum faciat. Vale.
    Tui honoris semper et nominis cupidissimus et amantissimus.
    Pinus, Riuensis episcopus.

    2970. To Philip Melanchthon.


    Poemata et Epistolae Georgii Sabini 1558, Freiburg.
    fo. fs. 6 October 1534.
    LB. 1273.
    [The letter, wliich was written as an introduction for G. Sabinus, is pre-
    served by him in the second edition of his Poemata et Epistolae, Leipzig, 1558
    (but not in the first edition, nor is it printed in ME.). Ahnost certainly it is
    this letter (and not Ep. 1944) which is referred to by George Helt, when
    writing to Prince George of Anhalt early in 1535: 'Dominus Phihppus mittit
    tue gratie hteras manu Erasmi scriptas, vt et tua gratia contempletur etiam
    manvun ilUus grandis natii bonarum hterarum antistitis' (GHE. no. 131).]

    EEASMVS ROTERODAMVS PHILIPPO MELANCHTHONI S. P. D.


    LiTERAE tuae et hospitis tui serius ad me perlatae sunt incuria
    illius cui eas commiseras. Damianus a Goes iam quatriduo hinc
    discesserat, sed paulo post ex itinere remisit ad nos alterum e famulis
    qui ceperat aegrotare Thermopoli vna cum Sabaudo deductore con-
    ducto. Per hunc mox recurrentem misi Damiano tuas et hospitis 5
    tui Hteras. Verum hoc vix a nobis digresso rediit ipse Damianus
    soUicitus de puero suo cui tradidi tuas ad me Hteras, ex quibus rem
    :

    2969. I. Legitaui scripsimus: Legit mihi MS. 2970. i. inexiTi& scripsi-


    mus: iniuria Poemata.

    2969. I. hteras] Not extant (hardly sent letters both to Erasmus and to
    Ep. 2757). Damian or only to the latter.
    2970. I. tuae] Not extant. 3. alterum] Matthew see Ep. 2963.
    ;

    hospitis] We do not know who 4. Thermopoh] Baden in the Aar-


    this was. It is not clear whether he gau.
    44 LETTERS OF ERASMUS [1534

    omnem cognouit. Rursus a nobis digressus Schafhusiae per dictum


    Sabaudum accepit literas tuas post id temporis nihil ab eo literarum
    ;

    10 aecepi, nisi quod arbitror Olum iam esse in Italia.


    Hunc Georgium Sabinum literis acurate scriptis adeo praedicauit
    Baptista Egnatius vt nunquam antehac vlla de re scripserit dili-
    gentius et profecto iuuenis prae se fert eximias et morum et ingenii
    ;

    dotes, vt certa spes sit illum aliquando praecipuum Germaniae decus


    15 futurum.
    De Luthero nunc nihil scribam, nisi mirari me quod ad instinctum
    Amsdorfl&i, hominis, vt audio, indocti et inepti, sic debacchatus sit in
    me: eaque obiecerit quae, etiamsi nihil respondissem, tamen ex meis
    lucubrationibus liquebat esse vanissima. Non deerant mihi aculei,
    20 nec deerant qui me instigarent ad acerrime respondendum sed ego :

    id malui, quod a doctis et bonis viris probari mereretur. IUa epistola


    non nocuit famae meae: quantum ipsius negotio profuerit, nescio.
    Ambrosius Pelargus scripsit aduersus Anabaptistas librum, in quo
    subinde perstringit Lutherum, ac te nommatim satis acriter, ac me
    25 nonnunquam, sed moderatius ac sine nomine.
    Commentarios tuos in Paulum ter emi: vnum codicem misi Epi-
    scopo Augustano, alterum Sadoleto Episcopo Carpentoractensi,
    tertium mihi seruaui. De eo quid sentiam, fortassis alias indicabo.
    Bene vale.
    30 Friburgi pridie Nonas Octo. An. M.D.xxxim.

    29712982 To Jacopo Sadoleto.


    Basle MS. AN. III. 15. 62. Freiburg.
    Q. 93. 31 October 1534.
    [The MS. is a single sheet in the hand of Cognatus, folded, sealed, and
    addressed to Boniface Amerbach. From Cognatus' own letter to Boniface it
    would appear that he sent the original of Erasmus' letter to Sadoleto for
    transmission to Carpentras, at the same time making a copy of it for Boniface's
    information. Later Cognatus sent to Boniface a copy of Sadoleto's answer.]

    EXEMPLAE, EPISTOLAE D. ERASMI AD lAC. SADOLETVIM PRO


    DOMINO BONIFACIO AMERBACH.
    S. P. Tam diutinum silentium tuum varie soHcitauit animum
    meum. Primum subuerebar, ne in conuentu Massiliensi nonnihil
    aduersae valetudinis contraxisses, homo vt audio parcissimi victus,
    alioqui et ad senium vergente corpore. Pulsabat interdum animum
    5 meum noimuUus metus, ne qua occasione vetus illa tua in me
    beneuolentia refrixisset. Tametsi suspitionem hanc vt ipse grauatim

    2970. II. Uteris] Ep. 2964. 19. Non deerant] The reference is
    17. debacchatus sit in me] Me- probably to Ferdinand (see Ep. 2921.
    lanchthon wrote to Camerarius on i— ?)•
    II March 1534: 'Noster Arcesilas 23. librum] Pelargus' tracts against
    renouat certamen cum Erasmo, quod the Anabaptists were printed in his
    mihi sane dolet: yepovriKa nddri in Opuscula, Cologne, 1534.
    vtroque me sohcitant .
    .' ME.
    . 11 73; 26. Commentarios] For Erasmus'
    and he wrote to Bucer 15 March opinion of these see Ep. 2971.
    1534: 'Doleo Lutherimi renouare cer- 297L 5. metus] For Erasmus' fear
    tamen cum Erasmo. Sed video haec that his criticism had offended Sado-
    esse plane avayKoia Ko/ca.' ME. 1175. leto see Ep. 2816 introd.
    2971] TO JACOPO SADOLETO 45

    admittebam, ita Bonifacius constanter negabat eam herere in virum


    incredibili candore singularique constantia.
    Exeutiebam tamen me ipsum, si fors imprudens commeruissem
    vt alius in me esses quam ante fueras. Videbam quam esset impu- lo
    dens, ab Erasmo admoneri Sadoletum, hoc est, a sue, quod aiunt,
    Mineruam. Verum ad hoc audaciae tua me perpuht autoritas vt,
    etiam si parum dextre fuissem meo functus officio, tamen aequum
    erat probare obsequium, et in meo errato tibi ipsi ignoscere. Ad-
    monui pro meo ingenio simphciter, nec, vt opinor, procaciter, qui 15
    totius iudicu mei te rursus iudicem fecerim. Ad haec, etiam si quid
    ibi famiharius dictum fuit, aut excidit potius, quam decuit, quoniam
    praeter te et me nuUus mortahum schedas eas vidit, ne Bonifacius
    quidem, sperabam tuam aequitatem perinde habituram ac si nihil
    scriptum fuisset. Qua quidem in spe sum et hodie. 20
    Miseram Commentarios Melanchthonis, non vt iUos imitareris (nec
    enim ahbi magis torquet scripturam, vtcumque miram professus
    simphcitatem), sed quum illic commemorantur variae multorum
    opiniones, sciebam tuam prudentiam ilhnc excerpturam quod ad
    mentis Pauhnae faceret cognitionem. Sapiens enim quahcumque 25
    data occasione fit sapientior, vt habent Haebreorum prouerbia.
    Interdum veniebat in mentem, quantum valeant malae linguae,
    quibus hoc seculo videmus prodigiosam esse hcentiam. Huiusmodi
    cogitationibus me torsit hactenus hterarum tuarum intermissio. Ea
    molestia si me leuare dignaberis, rem feceris vt tua dignam humani- 30
    tate, et mihi summopere gratam. Bene vale.
    Apud Fribiu-gum Brisgoiae. pridie Cal. Nouembris. M.D.xxxmi.
    Eras. Rot.
    S. P. Doininus meus milii mandauit, vt has tres epistolas ad te
    mitterem, vt tu eas, vbi primum dabitur certus nuncius ad illos quibus 35
    inscriptae sunt, transmittas. Nouarmn enim rermn quod nunc ad te
    scriberem, nil habui ahud quam quod CardinaHs Fernesius, cui nomen
    Paulo Tertio, XII Octobris Romae in summimi Pontificem est electus.
    Diciti-ir esse nobihs, doctus et doctorum hominimi amans, moribus
    sobriis ac philosophicis. Italus est, et scribunt eum Galhs fauere. Porro 4°
    Aleisius Gritti, qui Turcae nomine pacis feriendae gratia in Vngariam
    venerat, scribitm" a Zeckleris atque Vngaris captus et decollatus esse.
    Quid autem ob id Turca contra Christianos mohtiorus sit, Deus nouit.
    Bene vale.
    Datimi plus quam extempore, quarto die Nouembr. 1534. 45
    Tibi totus deuotvis
    ,^ -r-, , T •. M Gilbertus Cognatus.
    D. Jiiras. per chu"agram non licuit scribere.
    Clariss. doctissimoque viro D. Bonifacio Amerbachio luris professori
    celeberrimo, domino et praeceptori suo longe colendissimo. Basileae. 50
    11-12. asue. .Mineruam]Cf. ^rfag'.
    . Andrew doge of Venice, b. at
    Gritti,
    40. Constantinople, 1501, of a slave
    21. Commentarios] See Ep. 2970. mother; it was through him that
    34. tres epistolas] To Sadoleto, Zapolya obtained Tvu^kish help in
    Alciati, and H. Hosvirius, see Ep. Hungary against Ferdinand. After
    2972. 1-6 ; the last two are not extant, the peace of 1533, he plotted to make
    but one may be presumed to have himself master of Transylvania, pro-
    been the introduction for Hoxvirius curing the murder of Cibaco, bishop
    to Alciati mentioned in Ep. 3022. of Waradin. In this attempt he met
    41. Gritti] Louis Gritti, son of his death in 1534.
    46 LETTERS OF ERASMUS [1534

    2972. From Boniface Amerbach.


    Basle MS. C. VI^ 73. 260. <Basle.>
    (November 1534.)
    [An autograph rough-draft, written with haste. The letter falls in date
    between Epp. 2971 and 2978, being probably written nearer in time to the
    former, since on 22 Nov. Boniface hopes that the letter to Sadoleto has akeady
    been dehvered.]
    S. P. Litteras tuas ad Sadoletum Conradi famulo cras Lugdunum
    profecturo commendaui, vt inde Michaelis Parmenterii illic typo-
    graphi hactenus in litteris vltro citroque mittendis bonam fidem
    agnoscentis ductu Carpentoracten. perferantur. Spero indies quo-
    5 que afifore occasionem mittendi Ticinum quas ad Alciatum et
    Hoxuirium scripsisti. Nihil preterea nunc mihi occurrit scriptione
    dignum. De mea in te obseruantia et studio perpetuo nihil subinde
    repetendum censeo, ne audiam avra 8t' aurojv, neue toties repetendo
    diffidentiae noter. Cura, rogo, cura vt valeas, et sic existima, nihil
    10 nobis iucundius aut aeque optatum adnunciari posse atque si te
    recte valere intelligimus cui omnia ex animi sententia et quam
    ;

    firmissimam valetudmem imprecamur. Negocium Eucharistie quam


    moderati sunt Argentoratenses iam puto te ex Apologia Buceri
    aduersus Episcopum Abrincensem cognouisse.

    2973. From Jacopo Sadoleto.


    Sadoleti Epistolae, 1550, p. 172. Carpentras.
    LB. 1274. I November 1534.

    lAC. SADOLETVS EPISC. CARPENT. DES. ERASMO ROTERODAMO S. P. D.

    Div est cum ego nihil de te, ne rumoris quidem, accepi. Quod si
    tu ades in eisdem locis, in quibus sohtus es, tibique commoda vale-
    tudo est, sicuti cupio equidem, et spero, nonnulla de eo me tenet
    admiratio. Hominis enim TToXvBpvAXriTov Kal 7ToXvypa(f)ordTov non est
    5 vsitatum hoc silentium. Sane nos post hbrum ilhnn tuum de Con-
    cordia ecclesiae nihil ahud accepimus, quod ab Erasmo scriptum
    esset. Itaque non sine ahqua sumus suspicione, ne aut minus fortasse
    valeas, aut in Belgas tuos profectus sis. Videbare enim in hteris tuis
    postremo ad me scriptis significare, te id cogitasse facere. Quod si
    mi Erasme, quaeso vt certiorem me de tuo omni statu facias,
    10 ita est,
    qui pendeo animi, donec exploratum ahquid de te habuero: nam
    mihi tua salus et tranquilhtas mirabihter cordi est.

    2972.I. Litteras] Ep. 2971. preface, addressed to Card. A. Duprat,


    Conradi] See Ep. 2955. 2n. is dated 26 Aug. 1534. Erasmus com-
    2. Parmenterii] See Ep. 2930. ^n. ments on the book in writing to
    5-6. quas . scripsisti] See Ep.
    . . Melanchthon in 1536 (Ep. 3127. 21).
    2971. 34n. 2973. 8. hteris] There are no letters
    13-14. Buceri Abrincensem]
    . . . extant from Erasmus to Sadoleto be-
    Bucer rephed to Robert Ceneau tween Ep. 261 1 (22 Feb. 1532) and
    (Canahs), bishop of Avranches, with Ep. 2971. Yet Erasmus asks Boniface
    Defensio Doctrinae Christianae, aduer- repeatedly to forward letters he has
    sus Axioma Catholic^im id est crimina- written to Sadoleto. The letter sent in
    tionemR.P.RobertiEpiscopiAbrincen- duphcate, 25-27 April 1534 (see Epp.
    «i*,Strasbourg,M.Apiarius, 1534. The 2927,8), seems not to have arrived.
    — ;

    2973] FROM JACOPO SADOLETO 47

    Non dedit nobis fortuna, vt in eisdem locis viueremus: quod


    vtrique nostrum, arbitror, mihi quidem certe, fuisset optatissimum.
    Potuissem enim apertius tibi, atque illustrius, omnem meum sensum 15
    et animum declarare. Sed quoniam id praeteriit, actum ne agamus,
    vt dicitur, animos certe virtus dedit in amore consentientes in qua :

    tu multo praestantior, maiores autem meae partes sunt, te summum


    virum colendi, et diligendi. Tanquam igitur ad hominem omnium
    tibi amicissimum vt de tuis rebus omnibus interdum scribas, vehe- 20
    menter te rogo.
    Mei in Paulum perfecti commentarii sunt: itaque eos propediem
    cogito edere. In iis plurimum mihi opitulatae sunt correctiones iEae
    tuae, quas in primum Hbrum adhibuisti. Vellem idem in reUquos
    fecisses, maximo mihi emolumento ea res fuisset. Sed fortuna nobis 25
    disiungendis, multis meis et magnis inuidit iucunditatibus cui qui- :

    dem a nobis non potest obsisti ea enim summas frangit infirmatque


    :

    opes, nedum meas. Sed quod ad rem pertinet, potes perspicere, mi


    Erasme, ingenii tarditatem et imbecilHtatem mei: qui tanquam
    KaXXimSr)^ diutino cursu cubitum vix processi, vt ex hoc quoque 30
    maior tibi a tua incredibili nauitate et industria voluptas pariatur.
    Verum haec hactenus. Te, mi charissime atque optime Erasme,
    oramus, vt semel amorem erga nos abs te susceptum constanter et
    perpetuo tueare. Vale.
    Carpentoracti, Calend. Nouemb. m.d.xxxttti. 35

    2974. From Peter Castellanus.


    Leipzig MS. Metz.
    EE. 212. 4 November 1534.
    [An original letter, autograph throughout: the address sheet is missing.
    For Castellanus see Ep. 2213 introd., Ep. 1894. ^-^nn. In the present letter
    he speaks of himself as not having written pene sesquianno. The last extant
    letter from him is, in fact, dated 17 Sept. 1532 (Ep. 2719). He was then in
    student lodgings at Freiburg, where he had matriculated at the university in
    the preceding June. He had been Erasmus' /^"^"'"* (see 1. 11) at Basle in the
    svumner and autiunn of 1527: 'Conuixit mihi menses ahquot', Erasmus writes
    on 23 Oct. 1527 (Ep. 1894. 4-6). He had been attracted to Erasmus' service
    by enthusiasm for the Colloquia, which he had used as a class-book (Ep. 2719.
    1—9). Between leaving Basle and matriculating at Freiburg, he had gone to
    Bourges. In 1530 he had interrupted his studies by taking employment with
    the bishop of Poitiers; a situation which he seems to have owed to his own
    initiative— he had asked Erasmus for letters of recommendation to influential
    persons in France, but Erasmus was unwilling to give these (Ep. 2213), and,
    if we may beheve Castellanus, left most of his letters unanswered (Epp. 2213,
    2388, 2425). From his service with the bishop, Castellanus came back to
    Freibiirg in 1532 an opulent student; Erasmus raUies him on his youthful
    grandeiu" (Ep. 2720. 37), his presents of game, and a devotion to his former
    master which is a degree embarrassing ('raram quandam ac pene dixerim
    fatalem tuam in me pietatem', Ep. 2720. 14—15). WTiat had happened to
    Castellanus since his student days in Freibiu-g, we have no means of knowing
    nor how, at this date, he came to be at Metz. At Metz he is not quite sure
    whether he will resxune his studies in Freibiu-g (a prospect 'not altogether
    distasteful' to him, he says, in rather superior fashion, 1. 15), or study in
    Italy or in Louvain: at the moment things point to Louvain.
    —
    So far as we know, Erasmus left this letter Uke others of Castellanus

    2973. 22. commentarii] See Ep. 2816 introd.


    48 LETTERS OF ERASMUS [1534

    unanswered. But the correspondence between the two (seven letters) is


    pleasant and entertaining, the more so if we read between the lines. From
    the passage quoted from Gallandius' Life, Ep. 1894. 5n, Castellanus stands
    out as a clever and slightly conceited French youth, who corrected Erasmus'
    Greek when it was faulty (it often was), and defended the scholars of his own
    coimtry against Erasmus' badinage. Erasmus allows his abiUty; but he
    evidently thought him well able to look after himself. He cannot help him
    with introductions but he would be glad to hear that he had been made
    ;

    a bishop, or, better still, had married a rich wife (Ep. 2427. 18-20).]
    S. Puderet me, imo potius non auderem, obseruandissime D.,
    apud tuam humanitatem antiquum illum morem pristinamque
    scribendi consuetudinem repetere, nisi tu michi is semper visus esses,
    de cuius facilitate (homini presertim ad frugem redeunti) nunquam
    5 desperandum sit, quique michi ipsi videaris vltroneam propemodum
    spondere veniam. Adde etiam quod res ipsa excusationi locum
    necesse quodammodo impetrat.
    lam aperte loquar, neque diutius per ambages. Non possum dis-
    simulare meam, si non neghgentiam, haud dubie insolentiam, qui
    10 toto pene sesquianno ita vecors inersque fui vt initam apud dominum
    famuli notam nec htteris nec verbis nec aho aHquo ofificii genere
    testatus sim. Sed hec si vUo sermone discutienda sunt, aut maiorem
    abs me desiderabunt epistolam aut ego facie ad faciem huic enarrabo,
    in cuiusaurem (si quid noxae est) id ipsum totum dicturus sim.
    15 Neque enim omnino Friburg<um> abhorret animus, quanquam certo
    pollicerinon audeam, ne (si id minus contingat) leuis hominis atque
    etiam vani labe[m] intingar. lam in procinctu sum vt euolem, et
    Louanium michi nidus proponitur. Si fiat, iam deinceps soUto
    ofificiosior ero. Mirum in modum michi arridet ItaHa, si modo nil
    20 turbulentius accedat quanquam hic status rerum innouatus nichil
    ;

    non polHceri videatur. Vbicunque terrarum futurus sim, is semper


    futurus sum cui pleno iure imperare quemque vere tuum appeUare
    possis. D<eus> op<timus> m<aximus> tuam celsitudinem diu seruet
    nobis incolumem. Bene vale, obseruandiss. D.
    25 Metis, secundo Nonas Nouem. 1534.
    Ex tuis obsequentissimus Petrus a Castello.

    2925, 29582975. '

    From Pietro Bembo.


    Damiani Opuscula, 1544, f°. c^ v^. (a). Padua.
    Bemb. E. 1552, p. 322 (j3). 11 November 1534.
    LB. 1259.
    [This letter was printed among the Epistolae ad Damianu^n a Ooes (appended
    to his Opuscula) and subsequently in Bemb. E.: from comparison of the
    variants it would seem that Leclerc reprinted the letter from Bemb. E. The
    year-date 1533 in LB. is obviously wrong and has no authority.]

    PETRVS BEMBVS ERASMO ROTERODAMO S. P. D.

    BiNAS a te Hteras accepi: alteras iampridem, quibus mihi Frobe-


    niorum curam et diHgentiam, tum vero etiam petitionem Liuianis
    2974. 17. l&hem MS.correximv^. 2975. tit. s. p. d. ;8: om. a. i. alteraa
    a: vnas /3 LB.
    2975. I. alteras] Ep. 2925.
    2975] FROM PIETRO BEMBO 49

    libris imprimendis commendabas, ad quos cum rescripsissem (ad me


    enira scripserant) respondere tuis literis distuli proxime alteras, ;

    quarum priore pagina te purgas de illa ipsa Frobeniorum commenda- 5


    tione tua: posteriore me rogas, vt Damiano Lusitano Patauium
    venienti ad ludum literarum ne desim. Ego vero cum illum libenter
    vidi, est enim, quemadmodum scribis, atque vt ex duobus eius
    congressibus et sermonibus elicui, optimis moribus et omni elegantia
    et suauitate sane praeditus: itaque lucrum mihi videor fecisse ex 10
    tuis literis, quiiuuenem mirificum vt cognoscerem effecisti: tum me
    ei largiter obtuli, petiique vt meis rebus omnibus meque ipso suo
    iure vteretur. Sed adhuc vsus non est homo permodestus. Domum
    etiam conduxit me ignaro, sed domum plane bonam.
    De purgatione, quae altera, vt dixi, erat pars in tuis recentioribus 15
    literis,nihU dicam, nisi te nimis parce nimisque subtimide tibi ipsi
    de me polliceri. Vellem fidentius atque prolixius a me omnia ex-
    pectares coniunctissimi hominis officia, vtque id in animum inducas
    tuum magnopere abs te peto. Frobeniis, vt ad antiquiores tuas
    literas postremo respondeam, in eo quod petebant, esse vsui non 20
    potui. Neque enim Liuianos Hbros habebamus vUos manu scriptos,
    qui non minus probi essent quam ab Aldo impressi, qui sunt in
    omnium manibus. Sed de tota re non dubito quin te illi certiorem
    fecerint.
    Haec manu mea, vt parte aliqua tibi vicem redderem, qui 25
    scripsi
    tuas ad Hteras amantissime tua manu semper conficis. Valetudi-
    me
    nem tuam, qua te audio admodum imbecilla vti, curabis diligenter,
    nosque diliges. Vale.
    3. Id. Nouemb. 1534. Patauii.

    29692976. TO JOHN DE PlNS.

    Nimes MS. 215, f. 169. Freiburg.


    13 November 1534.
    [For the MS. from which this letter i.s printed see Ep. 262S introd. The
    month-date is represented in the MS. by a hieroglyphic read by Preserved
    Smith (who printed the letter) and by P. S. Allen as 13 ( ? Nouembris). Busch,
    who is referred to in 1. 9, died in, or after, April 1534 (see Epp. 830 introd.,
    2957). But as late as 22 Aug. Erasmus had not heard of his death (Ep. 2961).
    The indications seem, therefore, to point to November; though it is strange
    that at so late a date Erasmus' mind should be still occupied primarily by
    Herborn's book and Luther's letter to Amsdorf for Herbom see, however,
    ;

    Ep. 2981, 19-22.]


    10. PINO EPISC. RIVEN. D. ERASMVS S. P.

    QvoD pristinam erga me beneuolentiam constanter obtines, orna-


    tissime Praesul, mihi quidem est, vt esse par est, gratissimum.
    Variis incommodis ad tolerantiam exerceor. Luterus in me scripsit
    epistolam simpliciter furiosam ac tam improbe mendacem vt dis-
    2975. 15. vt dixi /3 LB: om. a. 29. a: 1533 LB. a: Patauio /3 LB.

    2975. 4. proxime alteras] Ep. 2958. bius in Latin. The whole was con-
    22. Aldo] The first voltune ap- cluded in May 1533 by a volume
    peared in 15 18, followed by volumes bearing the imprint of the heirs of
    dated 1519, 1520. In 1521 appeared Aldus and Asulanus.
    the Epitome, with Florus, and Poly-
    452.11 Til
    ;

    50 LETTERS OF ERASMUS [1534

    5 pliceat etiam Luteranissimis. Minatur etiam atrociora. Nicolaus


    Herborn Franciscanus, commissarius generalis Cismontanus, edidit
    sermones quadragesimales non in aliud nisi vt acerrimis conuiciis me
    aspergeret. Sunt qui libellos famosos in me scriptos recitant; sed
    apud symmistas duntaxat, quorum de numero erat Buschius qui
    10 nuper decessit. Nec minima pars molestiarum venit a famulis. Nuper
    sceleratissimam viperam foui in sinu meo, credens me habere fidelem
    ministrum. Occideret me, si posset impune. Accedit his senectus
    indies magis ac magis ingrauescens, quae me nimium frequenter
    chyragra et podagra discruciat. Sic visum tamen. d^ydyKr} Se ryoL
    15 ouSe OL dioL [xdxovTaL.
    losephum tuum nunquam vidi. Scripsi Hieronymo vt nuncio qui
    tuas reddidit tradat codicem: quod non dubito eum facturum.
    Eius nomine tibi quoque gratias ago.
    Vale Friburgi 13. die Nouembris 1534.
    20 Erasmus Roterod. mea manu.

    2977. From JoKPr Botzheim.


    Leipzig MS. Ueberlingen.
    EE. 213. 20 November 1534.
    [An original letter, autograph throughout; the address-sheet is missing.]

    S. Clariss. praeceptor. Quidam


    incogniti ex Ingoltstadio has ad
    me transmisere Htteras tibi remittendas, eo quod me tui amantissi-
    mum inteUexerunt. Parui lubens. Ex epistola Nicolai Wynman ad
    me scripta cognoui iUum non amusum esse et qui tui sit studiosissi-
    5 mus. Hoc nomine lucrifeci nouum amicum. Epistolas, quas nuper
    ad me misisti, non sine voluptate perlegi. Nimc aUa plura nugantur,
    de ciuitate Rhodiorum per Andream Doriam occupata, de aduentu
    Cesaris, de Rege Francorum qui dicitur poUiceri auxUium contra
    Lutheranos prmcipes et ciuitates. Dicunt preterea Comitem de
    10 Nassaw fuisse apud Franciscum Regem Francorum celeberrimo
    equorum comitatu, qui ab Ulo optima spe sit dimissus. Vngari
    confluunt ad Ferdinandum offerentes Uli totum regnum suum.
    Parantur, vt audio, passim duces beUorum et cetera ad eam rem
    necessaria, et a nostris et a sectistis. Christus omnia vertat in
    15 salutarem euentum. ExceUentia tua curet diUgenter valetudinem
    suam, studiosorum omnium tesaurum incomparabUem.
    Ex VberUnga. 20. nouembr. 1534.
    Tuus, quantulus est, loannes Botzemus.
    Clariss. omnium theologo et oratori incomparabih, domino D.
    20 Erasmo Roterodamo, domino et preceptori suo modis omnibus
    reuerendo. Friburgi.

    2976. II. viperam] Quirinus Ha- carried by Damian a Goes rn August


    gius; see Ep. 2918. 28-32. see Ep. 2987.
    14-15. dvdy/(77 . iJ.a.xovrai] Simoni-
    . . 7. Doriam] Rhodes had been taken
    des 8. 20. See Ep. 2860. 26n. by the Turks in 1522; it was not sur-
    2977. 2. Htteras] We
    do not know rendered to Doria, but remained in
    what these were. their hands till 1920.
    3. Wynman] See Ep. 2439 introd. 9. Comitem] Henryin, 1483-1538;
    5. Epistolas] Presumably the letter ADB. xi. 551.
    2978] 51

    2978. From Boniface Ambrbach.


    Basle MS. C. VI*. 73. 444. Basle.
    22 November 1534.
    [A letter written fair for dispatch and addressed, but apparently not sent.
    The address is torn, as though in opening the letter.]
    5. P. Literas tuas ad Sadoletum et Alciatum transmittendas,
    iamdudum oblatis commodum nunciis, transmisi: et iam redditas
    spero id quod, clarissime Erasme, denuo tibi significo, quod Gallus
    ;

    quidam nuper hac transiens tuas ad Sadoletum litteras, tuo, vt


    dicebat, iussu petiit, quas ego iam ante missas scripseram. Vnde 5
    meas tibi non redditas suspicor. Si quid praeterea sit in quo meam
    opellam desideres, en ad omnia paratum de meo enim perpetuo erga :

    te studio quicquam dubitare relligio sit. Quam rectissime vale,


    domine et patrone incomparabilis, et me, quod facis, solito fauore
    prosequere. 10
    Decembr. Anno m.d. xxxiiii.
    Basileae. x. Cal.
    lo. Erasmium Frobenium praesentium exhibitorem, fihum tuum,
    tibi commendarem, nisi audire subuererer quod in iudiciis etiamnum
    obiicitur, ro Trpaxdev ixrj Trpd^rjs.
    Tuus ex animo Bonifacius Amerbachius. 15

    Dn. Erasmo Roterodamo verae theologiae, ac omnium bonarum


    disci/pHna>rum decori, o/rnatiss. viro> et patrono omnibus modis
    incomparabili. Friburgi.

    2979. TO JOHN COCHLAEUS.


    Frauenburg Bishop's Archives MS. D 3, (Freibvu-g.)
    f. 114. 24 November 1534.
    [This fragment (dated by Cochlaeus 24 Nov. 1534) is quoted in a letter
    from Cochlaeus to J. Dantiscus, of 30 Dec. 1534, preserved in the Bishop's
    Archives at Frauenburg. It was printed by Dr. Carl Otto in Johannes Coch-
    laeus, Breslau, 1874, p. 154, from whom we reproduce it. We have not seen
    the original.]
    CvM chiragra et podagra mihi saepe grauis est colluctatio. Multis
    diebus in totum abstinui a scribendo. Nunc adnitor, si queam
    Ecclesiasten meum absoluere, qui milii serio praestandus est, ioco
    promissus. Opus increscit sub manu.

    2980. To BoNiFACE Ambrbach.


    Basle MS. An. III. 15. 63. (Freiburg.)
    Q. gi. 28 November 1534.
    [An original letter, autograph tliroughout. That the letter does not answer
    Ep. 2978 is clear from the fact that Ep. 2978 (which was never dispatched)

    2978. I. Literas . . . Alciatum] See Lille (Ep. 635. 2on.). It would seem
    Epp. 2971. 34-6, 2972. 1-2. that by the date of this letter he had
    6. meas] Ep. 2972. returned to Basle, and from Ep. 3012
    12. Erasmimn] He had been with that he was still there in 1535.
    Goclenius in the summer of 1530 and 14. to irpaxdev] See Adag. 370.
    in Nov. 1531 was learning French at
    52 LETTERS OF ERASMUS [1534

    says nothing either of the death of Clauthus or of any visit of Boniface to


    Freiburg. It answers perhaps a letter, not extant, substituted by Boniface
    for Ep. 2978, when he received the news of Clauthus' death.]

    S. Parum leta, sed tamen grata nuncias. Auebam scire, quid meo
    Clautho accidisset, de quo nihil boni mihi presagiit anlmus, quod
    me insalutato hinc discessit, ne pilo quidem hic relicto, quasi num-
    quam huc rediturus. De epistoUs ad Sadoletum et Alcyatum bene
    5 curatis habeo gratiam. Tametsi plane suspicor Sadoletum a nobis
    aHenatum of&cio quo debebat nobis reddi amicior. Quereris quod
    non respondeam Ktteris tuis. Quis ad istiusmodi nugas respondeat ?
    Agis gratias pro communicato vnius noctis hospitio, pro nescio
    quibus magnis meis in te meritis. Ahud argumentum inueni, si
    lo expectas responsum.
    Vale cum omnibus tibi charis. 28 die Nouemb. 1534.
    Erasmus Rot. tuus.
    Eximio. D.D. Bonifacio Amerbachio. Basileae.

    2981. To Erasmus Schets.


    Bodleian MS. Lat. Misc. c. 20. f. 58. <Freiburg.>
    6 December 1534.
    [An original letter, autograph throughout.]
    loannem Clauthum in Angha defunctum esse,
    S. Arbitror te scire,
    magno meo incommodo. Dimiseram eum ante Calendas Augusti:
    ille mortuus est in hmine Anghae, hoc est Roffae, decimo die Sep-
    tembris. Nobihs quidam sarcinulam et epistolas misit ad Secretarium
    5 Regis. Exquire si potes, quid sit actum, aut quid sit spei. Grapheo
    nihil imputo saedulo fecit suspicor quis illud phantasma nobis
    : ;

    obtruserit, qui milii non desinit in omnibus negotiis meis incom-


    modare. Non aho animo huc venit, nisi vt meo sumptu videret
    Germaniam et Angham. Erat totus morbidus, infectus omnibus
    10 sectis,praecipue Anabaptistica, moribus ineptis nunquam loque- :

    batur nisi compellatus, ac tum duobus verbis, imo non loquebatur


    sed pipilabat. Apud me dissimulabat omnia, apud ahos effutiebat
    mysteria. Acceptis epistohs et 15 florenis aureis pro viatico, coepit
    ridere tum sensi hominis fucos. Eram reuocaturus htteras, sed ille
    :

    15 mane subduxit se, me insalutato.


    Saccus amygdalorum habebat hoc signum: 8. Nec tamen erant
    hbrae, sed propemodum, huius tamen regionis quae sunt leuiores.
    Tu scripseras decem. Sed hic error minimi momenti est.
    Hactenus non potui nancisci sermones quadragesimales Nicolai
    20 Herborn, qui mihi tractandus est, nugator indoctus et effrons.
    Oro, si potes, per Grapheum aut ahum amicum cures vt habeam.

    2980. 2. Clautho] See Ep. 2955. Cromwell; seo Ep. 3107 introd. He
    i3n. became principal Secretary to the
    4. epistolis] That to Sadoleto was King in 1534.
    Ep. 2971 ;cf.Epp. 2972. 1-4, 2978. 1-2. 6. quis] Livinus Algoet, see Ep.
    2981. I. Clauthum] See Ep. 2955. 3028. 5n.
    I3n. 20. Herborn] See Ep. 2896. I2n.
    4-5. Secretarium Regis] Thomas
    2981] TO ERASMUS SCHETS 63

    primo quoque tempore, vt his proximis nundinis aliquid respondeam.


    Bene vale.
    Natali d. Nicolai. 1534.
    Erasmus Rot. tuus.
    Simul scire cupio quid actum sit cum Michahele Hillenio: nam 25
    Regina seuam epistolam aduersus eum ad Marchionem <(scripsit).
    Sed suspicor nihil esse factum.
    Egregio viro D. Erasmo Scheto negotiatori. Antwerpiae,

    29712982. From Jacobo Sadoleto.


    De puritate p. loi. Carpentras.
    N. p. 1104: Lond. xxvii. 35: LB. 1275. 9 December 1534.
    [This letter is not given in the 1550 edition of Sadoleto's letters or that of
    1554. It appears, with a nuniber of obvious misprints, in Sad. E. 1760, ii. 252,
    a note indicating that it was taken from vol. ii of the Opera Omnia of Sadoleto
    pubhshed at Verona in 1738. The text of the Verona edition agrees with that
    of the De puritate. From the earher Opera Omnia, Mainz, 1607, the letter is
    absent.]
    lACOBVS SADOLETVS EPISCOPVS CARPENTORACTI, DES.
    ERASMO ROT. S. D.
    AccEPi tuas hteras Nouembris datas, quae me maximo dolore
    iiii

    affecissent, propter tuam de mea erga te mutata voluntate suspi-


    tionem, nisi diuino quodam beneficio mihi contigisset, vt paucis ego
    horis Uteras ad te antea dedissem, plenas verissimi amoris, vt
    conscius mihi sum, neque tamen tanti quantus meus erga te in 5
    omnibus meis sensibus inclusus est atque inhaeret. Tu vero vt
    metueres, ne illo officio scripta mea corrigendi me lesisses! in quo
    tibi a me par ne haberi quidem potest gratia. Noh obsecro, mi
    Erasme, me ex eo genere hominum ducere, qui se castigari et ad-
    moneri aegre ferant: nullum est obsequium quod mihi praestari 10
    possit gratius. Vtinam vero tu semper mihi praesens et corrector
    adesses et magister: nulla est fehcitas tanta quam huic anteponerem.
    Quod si Ula sanctitas amicitiae, quae inter probos maxime viget,
    nostros vtriusque animos fideh vinculo astrinxit, ne vnquam desiste,
    quaeso, me et monere et reprehendere, vbi videris esse opus: quod 15
    si viueremus vna, crebrius vsu veniret vt esset faciendum quam tu
    fortasse arbitreris. Sed tamen vt etiam absens id efficias, habes
    commentarios meos in vulgus nunc editos, qui tuum acre iudicium
    expectant, uon cum timore, sed cum spe mehus euenturum et sibi
    et mihi, si quidem quod in his recte reprehensum fuerit, ahbi integrius 20
    et incorruptius reponetur.
    Ego quod tamdiu ad te hteras nullas dederam, factum erat occupa-
    tionibus meis et nouitatibus horum temporum, quae inexpectatae et
    variae nos quoque ipsos nonnihil attigerant: deinde etiam eo, quod
    te in Belgas tuos non equidem certum habebam, sed tamen verebar, 25

    2981. 26. epistolam] For Queen given to Cognatus' postscript ad-


    Mary^slettertoWUhamvandenWerve dressed to Boniface. Erasmus' letter
    marquis of Antwerp see Ep. 2912. to Sadoleto is dated 31 Oct. 1534.
    33-7; cf. Epp. 2915. 39-45, 2922. 15. 4. hteras] Ep. 2973.
    2982. I. iui Nouembris] In the 18. commentarios] See Ep. 2816
    Basle MS. of Ep. 2971 this is the date introd.
    54 LETTERS OF ERASMUS [1534

    profectum esse. Recordabar enim te ad me scripsisse, profectionem


    illam a te in proximum ver differi; quod tempus iam nouem fere
    mensibus transactum est. Sed siue ego scribam, siue non scribam,
    persuasissimum, cum plurimos tui obseruantes,
    illud tibi volo esse
    30 curiosos, amantesque habeas, nemini omnino eorum me cedere,
    potiusque af&rmare audere, nulli tam charam esse salutem et existi-
    mationem tuam quam ea est mihi. Quodque aUas tibi indicasse me
    memini, me, etsi viuam tenuibus fortunis, tamen cupere te mecum
    omnium meorum esse participem, id et nunc renouo dictum, et pro
    35 iure amicitiae nostrae te obtestor, vt nihil meum esse statuas quod
    non eodem modo tuum sit, et si quid adiici potest etiam efficacius
    et pecuHarius tuum: quod si experiri opera institueris, maxime tuum
    amorem in ea re milii ostendes.
    Amorbachium nostrum cupio valere cui tu plurimam meis verbis:

    40 mittes salutem. Vale, mi doctissime et optime Erasme, et de tuo


    confirmato in recta opinione de me animo primo quoque tempore
    me certiorem fac, vt quam ex tuis Uteris molestiam accepi, eam
    quam primuni ex meo animo excutiam. Iterum vale.
    V. Idus decemb. M.D.xxxim.

    2983. Feom John Choler.


    Leipzig MS. Augsbiirg.
    EE. 214. 10 December 1534.
    [An original letter, autograph throughout the address sheet
    ; is missing.]

    S. P.D, Nihil gratius hoc temporis nobis contingere potuit quam


    quod hic nuntius tuas nobis exhibuit Utteras. Eramus sane de te
    non parum enim quam huc perueniret, quum apud
    sohciti; pridie
    me esset loannes Paumgartner, nihil potius habuit quam vt me
    5 interrogaret, quid boni abs te haberem, anne scirem quam recte
    valeres, forentne omnia circum te salua subdubitare enim se aiebat, ;

    ne quid tibi quod nollet accidisset asserebat denique se D. Zasio


    ;

    commisisse per Htteras vt de rebus tuis et vahtudine se faceret


    certiorem. Verum hic nuntius peroportune suo aduentu omnem
    10 nobis excussit solicitudinem. Gratissimum igitur fuit inteUigere,
    saluum te et incolumem esse. Nos quoque diuina clementia recte
    valemus. Deus faxit vt id fuat diuturnum, nihil enim in hac vita
    miserius duco quam vaUtudinem aduersam, nec quidquam beatius
    quam vires ingenuas et salubre corpus. Id quam verum sit, nouerunt
    15 qui aUquando fecere periculum.
    Buzerus apud nos pluribus diebus versatus et frequenter contiona-
    tus est ad populum et, vt audio, contiones suas ab initio miro arti-
    :

    ficio temperauit, et ita se gessit vt auditores facUe deprehendere non


    potuerint quorsum in fine esset erupturus. Tractauit primo caput
    20 xiii. PauU ad Romanos de magistratibus, et cum hoc diu voluis-
    set, conclusit tandem, id quod sciebat a suis maxime exspectari,

    2982. 26. scripsisse] The letter is 2983. 2. htteras] Not extant.


    not extant for the postponed joumey
    ; 3. perueniret] sub. nuntius.
    see Ep. 2865. 1-2.
    2983] FROM JOHN CHOLER 55

    nempe ad magistratus pertinere, eosque sub graui delicto teneri,


    missas et (vt vocat) vniuersas sacrificulorum abominationes et illam
    imaginum ido<lo>latriam aufFerre atque exterminare. Tractauit
    denique vltimis contionibus materiam illam de eucharistia, in qua ab 25
    initio protestatus est sublatam esse omnem controuersiam inter
    fratres suos de hac re ortam, et iam inter omnes conuenire, aliud
    quam solum signum sub specie panis et vini contineri. Sed plerique
    auditores, quibus alioqui aures acri ac[c]eto loti, intelligere satis non
    quiuerunt, quid tandem voluerit aut statuerit ibi contineri: adeo sub 30
    dentibus verba cudunt, vt clare non enuncient quid sentiant, etsi
    id tamen prorsus latere non possit. Est certe quod tu scribis,
    conantur mundo persuadere, in hoc se nihil ab Luthero dissentire,
    quum tamen nihU magis efficiant quam quod impudentissimam pro-
    dant imposturam. Et, vt solent in Itaha pueri, funicuhs ludunt, 35
    foris vel intus, vt id efficiant quod animo illorum maxime placeat et
    conducat, quum longe interim aliud re ipsa agant quam verbis pre
    se ferant. Nam quum obscurum non sit Saxonum duces cum rege
    Ferdinando in hoc conuenisse vt sacramentarii et anabaptistae nus-
    quam tollerari debeant, animaduertunt sese designari et ab latere 40
    nudari praesidio. Quo igitur firmiores sint, dant operam, quantum
    potest, vt ahquo glutino se Lutheranis coniungant, et assimulant
    se prorsus nulla re ab illis dissentire. Et huius rei causa Buzero a
    sodahbus demandatum est negocium hoc, vt per omnes suae farinae
    ciuitates et loca discurrat, hoc mutuum foedus annuntiet quod et ; 45
    ille (quae eius est industria) miro fuco strenue exequitur, pridie hinc
    Constanciam profectus, iniunctam prouinciam executurus.
    Audio Gallorum regem ad exstirpandum Lutheranismum per vni-
    uersum regnum adiecisse animum et iam mira exempla in quosdam
    deprehensos edidisse, quosdam etiam viuos ferreis caueis inclusos, 50
    ex<s>ectis linguis, per posticam partem adhibito igne assatos necasse
    cruciatu diutino. Quod an verum sit, te ipsum latere non debet.
    Sane aiunt hic nostri negociatores Luteciae vltra cc. ciues primarios
    aufugisse.
    Nihil est hoc tempore quod intelligere mahm quam quid agatur 55
    in Angha, an rex adhuc amore nouae nuptae incensus saeuiat ferunt ;

    hic eum iam animum ad alteram ilhus sororem adiecisse. Sed nihil
    aeque intelligere gestio quam Mori tui tragoediam quam catastro-
    phen nacta sit, quid de Roffensi quidque de aliis in vi<(n>cula
    coniectis actum sit. 60
    Si Anabaptista tuus (de quo mihi scripsisti) iam ad te rediit, non
    22. EE: delictos MS. 24. EE: idolatriam MS. 29. acceto MS.
    correximus. 51. exsectis scnpsimtis: exertis ilf/S.

    48. Gallorum regem] The persecu- Coucy, offering conditional amnesty.


    tions began from the affair of the Among the exiles were Clement Marot
    Placards, 17-18 Nov. 1534. Latomus, and Mathxirin Cordier. Erasmus
    writing from Paris, in June 1535 puts speaks of French 'nobUes' in exUe at
    the ntmiber of victims at 24 (Ep. Basle, to whom the Edict of Coucy
    3029) ; Erasmus, two months later, made Uttle appeal (Epp. 3043, 3048-
    gives the same figure (Ep. 3049). 9).
    Francis' sudden shifts of poHcy per- 61. Anabaptista] Clauthus, see Ep.
    plexed observers (Ep. 3000). On 16 2955. i^n.
    July 1535 he issued the Edict of
    ;

    66 LETTERS OF ERASMUS [1534

    dubito quin omnium rerum, quae illic aguntur, certior esse possis.
    Quare de rebus Anglicis omnibus nobis perscribas diligentur.
    te rogo,
    Nostri negociatores qui in Hispania negociantur, pro explorato
    65 affirmant Caesarem adornare profectionem ad Italiam et iam de-
    lectum haberi per vniuersas regiones; quamuis multi item sint qui
    credant, eum delectum non ad Caesaris peregrinationem fieri sed ad
    instruendam classem, quam vere proximo vna cum nouo Pontifice
    habiturus sit, duce Andrea Dorea, per totum mediter<r>aneum mare
    70 contra Barbaros, qui elapsa aestate non exigua damna Italiae in-
    tulere. Quod vtrum verius sit, euentus breui docebit.
    Ex Vrbe scribunt amici, et referunt qui inde ad nos redeunt,
    Pontificem Paulum iii. toto conatu incumbere vt Christianos prin-
    cipes reducat in concordiam, et sperare etiam Anghae et regem et
    75 regnum ad obedienciam reducere cum satisfactione omnium partium.
    Quod qua ratione fieri possit, ingenium meum superat, Hcet sciam
    magnis diis nil esse impos<s>ibile. Ferunt Caesarem tria peragenda
    proposuisse, primum vt ItaHam pacificet vt confirmet labantem ;

    religionem siue per concilium vel alia ratione tertio vt beUum gerat ;

    So contra Thurcas. Quod sy in confirmanda et restauranda rehgione ea


    remedia adhibebit quibus audio Gallum vti, vereor ne morbus magis
    incrudescat et tandem exeat in tyrannidem intollerabilem. Id certe
    futurum video, si (vt vereor) cucuUis aures prebebit.
    Quibus maxime nouicius pontifex Paulus propensus futurus sit,
    85 GaUis vel Germanis, id adhuc nemo deprehendit, Ucet tu existimes
    non bene agere Germanos, qui nimium Ubenter rumores odiosos
    serant in GaUos. Sed id meminisse debes, Germanos non sine causa
    id facere, qui persuasum habeant GaUos nunquam sibi fidem datam
    seruasse neque vsquam gencium populum aeque sublesta fide esse ac
    90 iste GaUicus.
    Mitto hic tibi epistolam a Francisco RupiUo,communi amico eam ;

    mihi reUquit iam oUm Paumgartnerus, quum hinc ob pestis suspi-


    tionem proximo emigraret.
    Miror quid istic agat Luscinius, quod nuUas vnquam, postquam
    95 proximo hinc abiit, ad me dederit Utteras video me ilU extra ;

    numerum esse, idque ideo, puto, quod videat me tecum amiciciam


    constanter et diUgenter colere, ideoque censeat se mUii irasci neces-
    sum esse, quando ipse tibi fortassis parum sit amicus. Verum id
    est quod minimum me soUcitat, Ucet Ula sua taciturnitas perpetua
    aUenati animi, de quo iUum curare sinam, ad
    100 certa significatio sit
    me nihU spectare putabo scire tamen veUm, qualem se gerat erga te.
    ;

    Fuggerus apud nos non est muUis iam mensibus aedificat tamen :

    ante biennium inceptas aedes magnificas,absens etextor<(ri>s patriae


    putat fortassis indecorum ibi esse, vbi non sit qui fuerit; mauult
    105 igitur cum incommodo aUbi viuere. Sed nihil aeque puto iUum dolere
    ac simuUatem quandam cum amicissimis quibusdam hic contractam.
    Spero te hac hyeme aUquid lucubrationum tuarum procusurum,
    78. ^i; preposuisse
    : ilf <S. 89. ^^: sublecta M<S'. 103. EE .extora
    MS. 107. procusurmn scripsimus processurum AIS.
    :

    69. Dorea] For A. Doria see Ep. 91. epistolam] Not extant; cf. Ep.
    2977. 7- 3007. in.
    2983] FROM JOHN CHOLER 57

    velim autem maxime Contionatorem tuum, quem vniuersi magno


    desiderio exspectant. Rogo, quum nactus fueris nuntium, ad nos
    rescribas et me de Moro et rebus Anglicis facias certiorem. Vale,
    Erasme opt. maxime, et me perpetuo in tuorum numero agnoscas.
    Christus te nobis conseruet.
    Data Augustae Vindel. M.D.xxxim. Die x. Decembris.
    Agnoscis Cholerum tuum mancipatissimum.

    2984. From Conrad Nyder.


    Leipzig MS. Coblenz.
    EE. 215. 20 December 1534.
    [An original letter, autograph throughout. Of the writer, Conrad Nyder
    of Eppingen, Httle more is known than ean be gathered from this letter and
    from Ep. 2968. He seems to have held a post as physician Coblenz, where m
    he had married. Forfeiting his post for want of the degree of doctor he had
    betaken himself to Italy, where he acquired the necessary degree, presmnably
    at Ferrara, since he came to Erasmus with a commendatory letter from
    Manardus. With the letters which he brought to Erasmus he carried from
    Ferrara a letter of Sinapius to Grynaeus (Gryn. E. p. 132). In Oec. E. iii. 617
    he appears as carrying a letter from Bucer and Capito to Oecolampadius at
    Basle, 19 Nov. <i528>.]

    Salvtem in eo qui 'ventis ocia mandat', illustrissimi nominis


    domine Erasme, fautor vnice. Nolo te latere, quo pacto litteras
    commendaticias praesentarim, quas benigniter ac graciose mihi com-
    municasti (dum ex Itaha <(tuU) tibi salutacionem a domino doctore
    lohanne Manardo, Ferrariensi medico, necnon Anshehno Ephorino, 5
    praeterea htteras quasdam a quodam legato, quas adhuc foues, ac
    Symone Grineo), ad archiepiscopum Treuerensem. [Forte] Fortuitu
    idem reuerendissimus archiepiscopus tunc temporis in arce apud
    Confluenciam pedem figebat, qui ad manus proprias per me prae-
    sentatas iUico ap[p]eriens, legens ac relegens (miiltoque graciosiores 10
    erant httere tue archiepiscopo quam viole amatoribus dedicate)
    commisit[que] secretario vt ista tua manus summa dUigencia
    custodiretur, insuper quomodo se res penes te haberent et quahs
    tua esset valetudo sciscitans respondi in quantum potui, te per
    ;

    Dei graciam perbeUe valere. De htteris autem ad Cristophorum 15


    Eschenueldium Popardiensem quid dicam ? qui cum manum tuam
    inspiciebat, intimis quasi praecordiis osculabatur, et UUco inter
    prandendum archiepiscopo monstrabat permisitque legere.
    Postquam autem emuh mei tales htteras commendaticias prae-
    sentatas uiteUexerunt, summa ignominia afificiebantur egreque fere- 20
    bant ac dentibus quasi frendebant, dixeruntque se veUe talem com-
    mendacio<nem> apud dominacionem tuam infringere. Rogo igitur,

    2984. 4. tuU suppleuimus. 7. Forte secliisinius. 12. que deleuimus.

    2984. I. ventis .
    . mandat] Pru-
    . Ep. 2968.
    11. littere]
    dentius, Apoth. 657 (Prudentius has 16.Eschenueldium] Chr. Eschen-
    flatibtis for ventis); cf. Mark 4. 40, felder, John of Metzenhausen's cus-
    Luke 8. 25. toms-officer; see Ep. 879 introd. Ep.
    6. legato] Perhaps Ermio Filonardi. 3003 is his answer to Erasmus' (non-
    7. archiepiscopvun] John iii of extant) letter.
    Metzenhausen, see Ep. 2968 introd.
    58 LETTERS OF ERASMUS [1534

    immo obsecro,si forsan eorum scripta ad te peruenerint, vt in aquam


    et auram scribere velis. Sunt eorum nomina: vnus Cornelius Rosner,
    25 alter lohannes Eychman ahas Driander, qui falso vtitur nomine
    doctoris, ambo adhuc incole ciuitatis Confiuentinae. Preterea quod
    noui scribam nihil est, nisi nunc me agere ac habere, suo autem
    tempore refferre, gracias. Cum
    hoc vale bene in Pyleos annos.
    Ex Confluencia. decembris. 20. Anno 1534.
    30 Tuus deditissimus Conradus Nyder,
    arcium et medicinae doctor, ciuis Confluentinus.
    Totius philosophiae indagatori necnon sincerioris theologie pro-
    fessori,D. Erasmo Roterodamo, nunc Friburgi Brisgoie agenti,
    domino et patrono suo obseruandissimo etc.

    2985. From GrLBERT Cognatus.


    Epistolae Laeonicae, 1554, ii. 329. (Nozeroy.)
    <c. fin.Dec. 1534.)
    [From 1. 3 it is plain that the letter was written from Nozeroy. Cognatus
    was appointed canon of St. Antony in Nozeroy in succession to Erasmus
    Gauthier, who died on 4 Jan. 1535 Cognatus himself says that he 'succeeded'
    ;

    to the canonry on the day foUowing Gauthier's death (Cog. E. i. 332).


    A docmnent (imnumbered) in the hbrary of Besangon dates the appointment
    as 4 Jan. 1535 (see vol. ix, p. 43). It would be natural to date this letter as
    belonging to the first week of Jan. 1535. But this date is made impossible
    by a letter of Cognatus to Boniface Amerbach, dated 14 Jan. 1535 (Basle MS.
    Ki. Ar. i8a. 136) in which Cognatus says that he has been Ul in Freiburg for
    15 days continuously. This woxild bring us back to a date, for the present
    letter, well prior to 31 Dec. 1534. We
    must suppose that the question of fiUing
    the canonry was settled before the death of Gauthier had actuaUy created
    the vacancy.]

    GHiBERTVS COGNATVS NOZERENVS, ERASMO ROTERODAMO S.

    TvA, vnicum studiorum decus, Erasme clarissime, apud principem


    nostrum commendatio, plurimum mihi et ornamenti et emolumenti
    attuHt. Nam canonem hic summo omnium consensu obtinui. De-
    lectat locus: nihil amoenius, nihil salubrius. Hic Academiam plane

    2984. 24. Rosner] Not known to denda' (Baring, Leben Antonii Cor-
    us. by EE.).
    uini, 1749, p. 126, cited
    25. Driander] On 20 Jime 1533 2985. i. principem] Rene of Nas-
    Com. Agrippa wrote to him inviting sau, nephew and successor of PhiU-
    him to visit Hermann of Wied at the bert of Chalons, prince of Orange
    baths of Bertrich (Agr. E. p. 1059); (Cog. E. i. 332). He died without
    he was to come 'Non medicatum .,
    . . issue, 14 July 1544 (Cog. E. i. 356),
    sed confabulatum, sed potum, sed and was succeeded by WUUam of
    lusum et lauatum'. Driander was iU Nassau. In the docimaent in the
    of a fever, and wrote declining {ih. Besangon Ubrary quoted above, Cog-
    pp. 1060— i). His letter mentions natus' appointment is attributed to
    Hutten as once a common friend of WiUiam of Nassau, who was, inter
    himself and Agrippa. He speaks of alia, lord of Nozeroy; see Cog. E. i.
    himself as both a doctor and a 7«a</ie- 356-7- Cognatus himself says that
    maticiLs; and he may be (as EE. he was appointed by Rene (Cog. E.
    suggest) the same as the Jolm Drian- i. 332). No commendatory letter is
    der who was professor at Marburg in extant from Erasmus either to Rene
    1537, and who is described as versed or to WUliam, nor yet to L. de Vers
    'in medicinae ac matheseos arte tra- or Bonvalot or Leonard of Gruydres.
    2985] FROM GILBERT COGNATUS 59

    quandam instituere consilium est. Sed vtinam te hic haberemus, 5


    vt vna phUosopharemur. Caetera coram.
    Bene vale, clariss. Erasme, patrone incomparabUis.

    2986. To George Loxanus.


    Epistolae Vniuersae 1541, p. 11 14. Freiburg.
    LB. App. 515. 1534.
    [This letter does not appear in N^ but was inserted in N^. Omitted from
    N* and Lond., it was retrieved by Leclerc (see vol. i, pp. 597,8). The person
    addressed, George Loxanus, called here 'Knight, pro-Chancellor of Bohemia',
    and by Joachim Camerarius 'Knight of Silesia, pro-Chancellor in Silesia of
    his serene majesty the King of the Romans', does not figure elsewhere in
    Erasmus' correspondence. He would seem to have introduced himself to
    Erasmus much in the manner in which he introduced himself two years later
    to Cardinal Bembo. The opening sentences of the letter can only be interpreted
    by supposing that he had sent to Erasmus some kind of medaUion carrying
    a likeness of himself. MS. Barb. Lat. 2158, fo. clxiii, preserves a letter of
    Loxanus to Bembo (dated from Innsbruck 9 July 1536), in which he uses
    the occasion of the return to Padua of liis friend John Louis Brassicanus to
    make himself known to the cardinal. This letter is acknowledged by Bembo
    on 27 July 1536 (Bemb. E. 318-19). On 23 Oct. 1536 Bembo wrote to Loxanus,
    sending him a copy of his Letters of 1535 {P. Bembi Epistolae, 1539, Zz 3).
    This gift was requited by the gift from Loxanus of a silver coin on which was
    engraved a hkeness of himself and his wife a letter of thanks from Bembo is
    ;

    preserved in Bemb. E. pp. 317-18, 29 May 1537. Bembo's letter of 27 July


    1536 mentions a poem of J. L. Brassicanus, addressed to Loxanus, which
    Brassicanus had read to the cardinal. The poem may be conjectured to have
    been written on the occasion of Loxanus' marriage. For on 4 Sept. 1536 we
    find Calcagninus sending to Ziegler some verses ('epigrammata abortiua')
    written by himself on the marriage of Loxanus (Calc. E. p. 171). The marriage
    provoked also a poem of Cynthius Gyraldus (Opera, Epigr. hb. ii, fo. L');
    from which we learn that the lady's name was Catherina Aquila. Loxanus'
    name appears in connexion with two other friends of Erasmus. In 1539
    Joachim Camerarius prefaced his Hippocomicus (Tiibingen, D. Morhardus,
    1539) by a dedicatory epistle addressed 'Georgio Loxano Equiti Silesio serenis-
    simi Romani regis per Silesiam pro Cancellario in which he mentions having
    '
    ;

    seen recently Loxanus' friend J. L. Brassicanus. Among the Varia Epigram-


    mata, again, appended to the Oratio Dominica of Ursinus Vehus (Vienna, Jo.
    Singren, 1524) are verses 'Ad magnificum D. Georgium Silesium regis Pan-
    noniae a Secretis'. (The volume has an added interest as containing a letter
    in verse addressed to Erasmus, giving Vehus' accoimt of his journey after
    visiting Erasmus in 1522.) In 1550 John Pedioneus printed at Ingolstadt the
    volume Hymnorum Liber containing an Elegy, addressed 'ad nobihssimum
    Equitem Georgium Loxanum', on the death of Loxanus' friend J. L. Brassi-
    canus.]
    ERASMVS ROT. GEORGIO LOXANO EQ. PROCANCELLARIO
    BOHEMIAE S.
    Etsi procul a me semotus tamen mecum habitas, non modo sub
    vno verumetiam in eodem cubiculo, itaque si velim obliuisci
    tecto,
    tui non possum. Praesens ornas aulam Ferdinandicam, absens
    domum meam. Scripsissem phira, sed Desiderius a Simandris pro-
    perabat. Hoc tamen vt tibi persuadeas vehm, Erasmum nihU aeque 5
    cupere quam rebus omnibus tibi gratificari. Haec a coena praeter
    Bohtum. Vale.
    Datum Friburgi Brisgoiae. Anno MDXXxmi.
    2986. 4. Desiderius a Simandris] 6. a coena] Cf. Ep. 2919. 2n.
    Not known to us.
    60 LETTERS OF ERASMUS [1535

    2987. To Damian a Goes.


    Vita Erasmi p. 124. Freibvirg.
    O^ p. 265 Lond. xxx. 67
    : : LB. App. 440. II January <i535>-
    [The year-date may be supplied from the contents. Damian was in Padua
    on 1 1 Nov. 1534 (Ep. 2975. 6-13). He rephed to Erasmus by a letter, not extant,
    to whieh, however, Ep. 3019 is Erasmus' answer. A footnote in LB. shows
    that Leclerc printed from a MS.]

    ERASMVS ROTERODAMVS NOBILISSIMO VIRO D. DAMTANO


    A GOES LVSITANO S. P.
    AccEPi tres epistolas tuas per Lucam Remium, quod tamen
    ignoraturus eram, nisi tu significasses. Quid actum sit de caeteris
    epistolis, quas tibi commendaram abeunti, non liquido noui. Botze-
    mius accepit suam. Sed an lo. Comes Primus et Alciatus acceperit
    5 suas, nescio. Miror e Lusitania nihil venire responsi. Nescio an
    expediat Lazarum grandaeuum magnaeque autoritatis onerare
    domesticis professionibus. Magis conueniret tibi iuuenis, qui te domi
    exerceret, tuaque scripta corrigeret. Debes honorare studia, vt Ola
    vlcissim honorent te. In Italia turpe non est etiam canos audire
    10 publice profitentes.
    Si mihi capitalis esses inimicus, non poteras quicquam facere
    inimicius quam si schedas, quas vni tibi notaui, patiaris excudi.
    Quare cura ne fiat, magno mei nominis dedecore. Petro Bembo
    salutem plurimam, cui profecto te charum esse gaudeo. A NataU
    15 Domini grauissime decumbo, nec per coeh inclementiam possum
    respirare. Haec aegre scripsi in lecto semiuiuus.
    Friburgi 11. die lanuarii.

    TiT. A GOES add. O^. 9. honorent O^ LB: oment O^ et teste


    Clerico MS. 11. poteras O^ LB: potes O'^.

    I. tres epistolas] Not extant. baptism in Protestant churches. For


    Remium] Lucas Rem (14 Dec. his brother, Giles, bishop of Chiemsee,
    1481—22 Sept. 1541), a wealthy mer- see Ep. 2993. See ADB. For letters
    chant of Augsburg, was educated in sent through RemseeEpp. 2993. 23-7,
    Venice for a commercial career, and 3019. 5-6, 3050. 51, 3076. 4, 3078. I.
    with his brothers Andrew and Hans quod tamen] The fact that they
    was for some time employed in the were delivered through Rem.
    house of Welser; travelling widely 2. caeteris] One was to Schets, one
    and acquiring a knowledge of lan- to Utenhove (Ep. 3019).
    guages. His 'Tagebuch' (see B. Greiff 4. Primus] See Ep. 2959 introd.
    in Jahres-Bericht des hist. Kreis- 5. Lusitania] See Ep. 3019. In
    Vereins von Schwaben u. Neuburg
    . . . 1527 Erasmus had dedicated hia
    vol. 26, Augsburg, 1861) contains a Chrysostomi Lucubrationes to King
    detailed account of his family, his John III, with a Preface (Ep. 1800)
    travels and commercial enterprises. which had not been well received.
    In 15 17 he quarrelled with the Wel- 6. Lazarmn] Damian had appa-
    sers, and from that time till his death rently wished to employ Bonamicus
    conducted a prosperous business of as a domestic tutor, instead of attend-
    his own. Though his 'Tagebuch' is ing his lectures.
    silent on the subject, he seems to 12. schedas] The draft Compen-
    have become a convert to the Re- dium Rhetorices (App. xxii) cf. Epp.
    ;

    —
    formation his children receivod their 2826 introd., 3019.
    2988] 61

    2988. To Paul m.
    Vatican Archives, Lettere di Principi Freibiirg.
    ix. 9, 12. 23 January 1535.
    [An by a secretary, perhaps Cognatus, and signed by
    original letter, written
    Erasmus. There no address-sheet, possibly because the letter was carried
    is
    by L. Ber. It was printed by Cardanus in Quellen und Forschungen des preus-
    sischen Instituts zu Rom xi (1908), p. 202. Ber, to whom the letter was en-
    trusted, did not set out earlier than some date in February (Ep. 3001 introd.),
    and reached Rome a little before 29 March (Ep. 3007).]
    EvANGELicvs ille senex, beatissime Pater, aetate frigidus, pietate
    feruidus, non aliam ob causam in vita morari sustinebat, nisi vt
    videret Christum Domini; me vero, tametsi nihil habeo praeter
    senium illi simile, tamen quidam affectus habet non omnino dissi-
    milis. Videor enim mihi aequissimo animo hinc emigraturus, si post 5
    tantas humanarum rerum tempestates ac dissidiorum turbines videro
    tranquiUitatem diuinitus Ecclesiae redditam. Neque enim, postea-
    quam res exisse videntur hominum potestatem, vllam spem esse
    video, nisi Deus velut e machina, quod aiunt, sese proferens has
    turbas redigat in concordiam. Suauissimus autem tui nominis odor, 10
    Paule tertie, qui subito per vniuersum orbem dimanauit, omnium
    animos erexit in spem fore vt qui olim in nauicula ventos ac fluctus
    naufragium minitantes iussit consilescere, tandem experrectus et
    nunc Ecclesiae suae nauim in tranquillum reducat. Nullus enim
    ambigit quin diuinitus factum sit, quod tu inaudito suffragiorum 15
    consensu, citra omnem ambitum et corruptelam, totius ditionis
    Christianae gubernaculis admotus es, vir praeter maiorum imagines,
    praeter eruditionem reconditam ac pietatem singularem, multo etiam
    rerum praesertim ecclesiasticarum vsu instructus, atque ipsa demum
    aetate venerandus. Pietas impelHt vt in primis reipublicae con- 20
    sultum veHs prudentia illud addit, vt nemo te rectius dispiciat
    ;

    quibus rationibus hi rerum motus componi queant; autoritas et


    numinis fauor praestabit vt, quod tu cum bonis omnibus ardenter
    optas, summo bonorum omnium applausu foehciter efficias. PubU-
    cam orbis spem confirmat, quod annos iam quadraginta et eo ampHus, 25
    et Romae et in Cardinalicia dignitate, tanta versatus es integritate,
    vt fama quoque, quae nusquam est quam in Vrbe loquacior, ne dicam
    petulantior, de Alexandro Phernesio male loqui erubesceret. Quem-
    admodum enim insignis gloria obruit inuidiam, ita virtus excellens
    omnibusque numeris absoluta deterret calumniam. 30
    Mihi vero laetissimum omen videtur mu'ificus quidam consensus
    vno ore vnaque voce tibi gratulantium imo non tam tibi quam ;

    orbi. Habent tam vnanimes affectus mortaHum non vana prae-


    sagia. Neque nihil foeHcis auguru adiungit PauH nomen adoptatum,
    quod apud Graecos quietis et tranquillitatis, apud nos modestiae 35

    I. senex] Simeon (Luke 2. 25-35). 'acknowledged a son and daughter,


    13. iussit]Matt. 8. 26. both illegitimate but no great oiTence
    ;

    25. quadraginta] Born in 146S, was taken at such affairs' (Ranke,


    Paul III had been raised to the Hist. of the Popes III. i).
    cardinalate in 1493. 35- apud Graecos] Erasmus con-
    29-30. virtus absoluta] Erasmus
    . . . nects the name with the Greek TravXa
    uees the language of the age. Paul iii and the Latin paulus.
    62 LETTERS OF ERASMUS [1535

    vocabulum est. Paulus gentes sectis innumerabilibus


    Tarsensis ille

    dissidentes ad Amius concordiam redegit speramus futu-


    religionis ;

    rum vt Paulus Romanus has opinionum rixas et schismatum tumul-


    tus componat, videhcet eodem operante in totius Ecclesiae principe
    40 qui olim in Apostolo selecto operatus est. Conatum dabit pietas,
    consilium animi vigUantia, euentum dabit is cuius voluntate pro-
    uectus es ad istud fastigium quo nihil esse potest in rebus humanis
    subhmius. Nos vtinam ad hoc facinus omnium pulcherrimum praeter
    vota propensamque voluntatem aUquid adferre possemus. Certe
    45 hactenus quod Ucuit praestitimus, constanter perseuerantes in con-
    sortio columbae, omnia etiam extrema parati perpeti, citius quam
    vUi sectae dare nomen. Necdum huius animi me poenitet, hcet
    praeter facultatum iacturam tantum discriminum ac molestiarum
    mihi conciharit vt mors pene videretur tolerabihor. Sed bonae fidei
    50 creditor est, cui haec foenero.
    Absit autem a me tam caeca temeritas vt tibi coner dare con-
    sihum, cuius sapientia prospicit vniuerso orbi. Attamen quando in
    magnis tempestatibus quamuis docti naucleri se vel a quouis ad-
    moneri patiuntur, hanc nostram seduhtatem Ln bonam partem acci-
    55 piet tua singularis humanitas. Illud in primis videtur non leue
    momentum ad hoc negotu conficiendum allaturum, si summus
    Pontifex, vt est vniuersahs omnium monarcharum pater ac gentium,
    ita se nulhus factioni proprie adiungat, sed omnibus sit aequus, vt
    quisque est pietatis studiosissimus, ita maxime pro foederato habens.
    60 Hoc pacto seruabit autoritatem suam apud omnes iUibatam,
    minusque sibi conflabit inuidiae. Dein vt monarchae ac principes
    concordibus animis huc incumbant: quod officium Ucet omnes
    debeant Christo regi regum, in cuius verba pariter iurarunt, tamen
    ipsorum etiam magni refert. Nisi enim isti Ucentiae frenum inucia-
    65 tur, periculum est ne tandem principes hoc esse desinant quod esse
    cupiunt. Quod si qua dissidia sunt inter praepotentes, ea sex aut
    septem annorum inducus expedierit comprimere. Horum iunctis
    viribus interim cohercendi sunt qui non desmunt res moUri nouas,
    et hoc malum magis ac magis exasperare latiusque diffundere.
    70 Dogmatum definitio synodo reseruetur. Nec tamen arbitror necesse
    vt de quibushbet opinionibus pronunciet synodus, sed tantum de
    praecipuis in quibus Christianae doctrinae cardo versatur. Sunt
    enim quaedam in quibus Apostolus Paulus vult vnumquemque in
    suo sensu acquiescere, et sunt de quibus scribit: Si quid aUter

    45-6. in consortio columbae] See His genins for impartiality was soon
    Epp. 2123. i^n, 2366. 58n. to be sorely tried by the crisis of
    48. facultatum iacturam] We do Easter 1536 (see Pastor xi, ch. v).
    not know what these losses were. With this temperamental inability to
    Erasmus began life a very poor man. say Yes or No to plain questions
    '
    '
    '
    '

    He died a very rich one. Erasmus' sympathy was sincere.


    58. nullius factioni] 'The French 66-7. sex aut septem annonmi in-
    and imperial factions then (1533) ducLis] After two years of war, a ten
    divided Italy, Rome, and the College years' truce was concluded at Nice
    of Cardinals. <Paul> conducted him- between the emperor and the French
    self with so deliberate a caution, with king.
    80 fortvmate a circumspection, that 74. Si quid aliter] Phil. 3. 15.
    no one could say to which of these Erasmus is quoting his own version.
    parties he inclined' (Ranke, loc. cit.). The Vulgate has 'sapitis' for 'sentitis'.
    —

    2988] TO PAUL III 63

    sentitis, et hoc Dominus vobis reuelabit. Quemadmodum caere- 75


    moniarum varietas non scindit Ecclesiae concordiam, ita sunt opi-
    niones in quibus dissentire liceat, incolumi pace Christiana. Profuerit
    et illud, si sectarum fautoribus spes ostendatur fore vt ipsi quoque
    impetrent, si quid aequum postularint. Praeterea quoniam fataUs
    quaedam hies haec videtur, non inutile fuerit iuxta synodi sententiam 80
    resipiscentibus praeteritorum amnestiam polhceri. Caput autem
    omnium arbitror esse, si pariter omnes sepositis priuatis affectibus
    non aho spectent quam ad Christi gloriam et Christianae rehgionis
    profectum. Ita futurum est vt querentibus regnum Dei et iusticiam
    eius Deus ipse bene fortunet quod agitur, et iUa ipsa commoda quae 85
    priuatis cupiditatibus expetunt, cumulatius adiiciantur. Porro quan-
    quam huius maU contagium heu nimium late diuagatum est, tamen
    non desperandus successus. Maxima pars hominum, praesertim
    est
    dignitate doctrinaque praeceUentium, adhuc intacta est: tum pluri-
    mos ex his qui fuerant afflati iamdudum tedet praesentium ac reUcta 90
    desiderant.
    Vtinam per corporis imbeciUitatem Ucuisset vel officiolum hoc vel
    votum meum Beatitudini tuae coram offerre. Sed posteaquam id
    negatum est, idem nunc facio per eum qui has perfert, Lodouicum
    Berum, hominem profecto tuae Sanctitatis fauore dignum cuius ; 95
    eximias virtutes mehus intelUges ex iis qui iUum interius cognitum
    habent, R.D. Antonio Puccio, R.P. Ennio episcopo Verulano, et
    R.P. Hierom^mo Aleandro, archiepiscopo Brundusino.
    Datum apud Friburgum Brisgoiae x. Cal. Februarias Anno a
    Christo nato m.d.xxxv. 100
    Erasmus Rot. mea manu subscripsi.

    2989. From Christopher Gering.


    Leipzig MS. Augsbiirg.
    EE. 216. 28 January 1535.
    [An original letter, autograph throughout. On 26 June 1534 Gering had
    written (Ep. 2949) to Erasmus, apprising him of the dispatch of a letter and
    gift from Paungartner. But the present letter suggests that the gift now sent
    is from Gering himself.]
    Clarissime doctissimeque Domine Erasme, auriga nomine Conrat
    Tanmair a Munderichingen debet ExceUentiae tuae adferre vas
    pannis atque funibus impUcitum, in quo ExceUentia tua inueniet
    vasa duo inclusa, vnum, quod maius est, vino Gattanarico, alterum
    Maluas<iano> plena. Ea amico, quo redduntur, accipere veUs animo. 5
    Aurigae nihU omnino des, quia iustum ac Uberale pretium ipse
    accepit apud nos. Et quamuis nihU dubito de aurigae fide, nihilo
    minus tamen ExceUentia tua, si vacat, potest rescribere, qua fide

    2988. 95. fauore dignum] Ber, in known to us.


    fact, brought back from his mission 4. Gattanarico] See 2900. 2.
    whatever its purpose —no preferment 5. Maluasiano] Mahnsey (O.F.
    for himself. malvesie and malmesie, from Gk.
    2989. 2. Tanmair] Not otherwise Move/xjSaata).
    64 LETTERS OF ERASMUS [1535

    reddiderit auriga commissum. Interim Excellentia tua quam bene


    10 valeat et me sibi semper commendatum habeat.
    Datum Augustae xxviiii. lanuarii Anno a partu Virginis m.d.xxxv.
    ExceUentiae tuae obedientiss. Domini loannis Paungartneri a
    Paungarten etc. secretarius
    Christophorus Gering.
    15 Et prudentia et eloquentia incomparabili viro domino Erasmo
    Roterodamo, Theologo nostro nunc seculo summo, Domino suo im-
    primis venerando, Friburgi Breisgoiae.

    2990. From Tielmann Gravitjs.


    Leipzig MS. Cologne.
    EE. 217. 3 February 1535.
    [An original letter, autograph throughout.]

    S. P. Literas hisce alligatas amici ad me dederunt istuc per-


    ferendas, quas si paulo tempestiuius accepissem, per tabeUarium
    huius ciuitatis, quem meas tibi reddidisse spero, transmisissem. Ea
    occasione exclusa, expectanda fuit aUa, quam nunc demum aUus
    5 nuncius Spiram auolaturus mihi prebuit. IlUc enim habeo meos,
    arctissimo necessitudinis vinculo mihi astrictos, qui Uteras meas non
    grauatim destinare solent. TabeUarius, quem istuc misi, in horas
    expectatur, eo quidem ardentius quo magis in spem feror, tuam
    dignitatem mihi de communibus tuis rebus ac toto vitae statu
    10 diligenter scripturam.
    De Concionatore si nihil scripsisti per tabeUarium quem istuc misi,
    obsecro vt primo quoque die me verbulo certiorem reddas, quid de
    eo Ubro tot annis ab omnibus doctis desiderato sperandum sit.
    In opido VesaUensi ducatus CUuensis anabaptistica secta ceperat
    15 suas recipere vires. Pristine reUgionis assertores re oU"acta, viribus
    maiores, numero quindecim ceperunt. Mox indicant principi, quid
    actum sit, qui e vestigio eo suos misit consiUarios. In Phrysia
    quidam captus est qui pro seruatore Christo passus est se adorari,
    3. meas]
    2990. The last extant was frustrated by the treachery of
    letter from Tielmann Gravius is Ep. Graes, who passed the details of it to
    2894 (26 Dec. 1533) with which he the bishop of Miinster. Warning was
    forwarded a letter from Agrippa, sent to the duke of Cleves, who took
    together with two packets of letters armed possession of Wesel on 5 April
    from Antwerp. We have no means (see Kerssenbroch, Detmer pp. 727-
    of knowing what the letters now for- 32; cf. Epp. 2999, 3031»).
    warded were. 16.quindecim] For their names,
    5. Spiram] \^Tiere the Diet was and minutes of the
    for the official
    still in session. proceedings against them, see K. W.
    Concionatore] For the date of
    II. Bouterwek and W. Crecehus in
    pubHcation, see Ep. 3036, introd. Zeitschrift des Bergischen Oeschichts-
    14. opido Vesahensi] Wesel. Atthe vereins i, 1863, pp. 361-84.
    beginning of Jan. 1535 John of Lei- 18. quidam]Peter Schomacker.
    den had sent letters by the band of On 24 Jan. 1535 Charles, duke of
    Henry Graes, 'a prophet illumined Gelders, defeated at Groningen a
    by the inspiration of the Heavenly force of some thousand anabaptists,
    Father', to Wesel and other towns of of whom Schomacker was leader. See
    Lower Germany, calhng for armed Kerssenbroch p. 777, with Detmer'8
    assistance for Miinster. The project note; cf. Ep. 2999. (In Schenck's
    2990] FROM TIELMANN GRAVroS 65

    qui foeminam apud se habuit quam plerique aiunt eum circum-


    duxisse pro diua Virgine, nonnulli pro vxore. coelum, o terra! 20
    Pridie natalis purgate Virginis quidam ex antesignanis anabaptistis
    Monasteriensibus autoritate archiepiscopi nostri prope hanc ciuitatem
    exustus est viuus. Cum in rogum duceretur a carnifice, ago tibi
    gratias, inquit, Pater coelestis, eum mihi illuxisse diem, quo tui
    amore hos cruciatus, hoc suppUcium subire continget. Rogo accenso 25
    inclamauit: Pater, in manus tuas etc. Rehqua nosti. Bene vale.
    Tumultuanter ex Colonia Agrippina, Anno Domini m.d.xxxv
    postridie nataUs purgate Virginis Marie.
    Tue dignitatis mancipium
    Tiehnannus Grauius. 3°
    Absolutissimo et theologie et omnium bonarum hterarum antistiti
    Desiderio Erasmo Roterodamo, D<omino> et patrono, mortahum
    longe charissimo etc. Apud Friburgum Brisgoicum.

    2991. From Bonipace Amerbach.


    Basle MS. C. VI». 73. 433 vo. Basle.
    5 February <I535>-
    [An autograph rough-draft of part of the letter there is another draft
    :

    higher up on the same page. The year-date can be supphed by the reference
    to More, who was arrested 17 April 1534 and executed 6 July 1535.]

    S. P. Paulo ante quam tuas Utteras acciperem, clarissime Erasme,


    Burgundioni cuidam hinc profecto calamos in theca Ugnea inclusos
    cum mea[e] ad te epistola commendaui. Nunc quod addam nihil
    occurrit, nisi quod eidem morborum aleae hic exponimur, nec tamen
    minus varie nos ver ingrediens accipit. Equidem vt ab huiusmodi 5
    querela aUenus esse non possim, BasilioU fiUoU mei aduersa valetudo
    efficit quam tamen pro incomparabiU Christi seruatoris misericordia
    ;

    in dies restitutum iri confido.

    report of the incident, cited by to Miinster. On 5 Jan. 1534 he was


    Detmer, Schomacker is called Her- baptized becoming, in the October
    ;

    mann; by Kerssenbroch, and by foUowing, one of the Apostles sent


    Francis v. Waldeck, he is called Peter. to WaFendorf, where he preached and
    2990. 21. Pridie natahs] i Feb. baptized. On 21 Oct. the town sur-
    quidam] Klopriss. Born at rendered to the bishop and on i Feb.
    ;

    Kirchspiel Bottrup, John Klopriss, 1535, Klopriss was burnt at the stake
    the son of a tailor, was educated at in Briihl.
    Cologne (1518-21: M.A. 1521), be- 26. Pater, in manus] Luke 23. 46.
    coming vicar, successively, of the 2991. 1-3. tuas .. . mea] The
    Matenakirche at Wesel, of Bishch, letters are not extant.
    of Buderich. In Buderich he con- 2. calamos] For another request
    tracted an irregular marriage, becom- for pens see Ep. 2903. 18-19. I^i
    ing the father of four children. In the portraits of Erasmus, by Metsys
    1527 he was brought before the and by Holbein, he is shown using a
    ecclesiastical authorities in Cologne, reed pen.
    and again in 1528, when he was 4. eidem] Amerbach seems to be
    sentenced to imprisorunent for Hfe. answering a letter of Erasmus, not
    But in 1529 he escaped to Wassen- extant, in which Erasmus had made
    berg; where for four years he offi- reference (as he does again in Ep.
    ciated as pastor, coming imder the 2996) to sickness in Freiburg. For
    influence of RoU, whom he followed sickness in Freibm-g cf. Ep. 3000.
    452.U Tf
    66 LETTERS OF ERASMUS [1535

    •
    Mori calamitatem dolenter fero. Idem praeclarum hunc virum
    10 fatum exercet quod plerosque claros et de republica quam optime
    meritos semper exercuit, nempe vt pro beneficiis malefacta reportet.
    Vtinam
    vel tandem Achillis voto adsequatur, vt patriam ingrati-
    tudinis poenitere incipiat. Cura valetudinem, mi Erasme, ac sic
    existima, nihil esse in quo tibi non ex animi sententia et morigerari
    15 et inseruire gestiam.
    Basileae 5 Februarii.

    2992. From Erasmus Schets.


    Breslau MS. Rehd. 254. 135. Antwerp.
    EE^. 120. 6 February 1535.
    [An original letter, autograph throughout: the address sheet is missing.
    The second paragraph of the letter is printed from the ms. in C. A. CorneUus,
    Berichte der Augenzeugen p. 315, where the correction presagiant is akeady
    made.]
    +
    S. P. lanuario scripsi tibi vltime, my domine Erasme
    Ex mense
    charissime, missa epistola Argentorati ad Conradum lohannem.
    Inerant epistole ahquot quas tibi transmittendas ad me direxerat
    D. orator qui vices agit Cesaris apud regem Anglum. Spero te bene
    5 accepisse. Ab antea scripseram tibi ex mense Decembri de euentu
    et morte Clauthi tui. Preter epistolam quam ille mihi attulerat tuam,
    non vidi a te aham. Tuam taciturnitatem non ego solus, sed tota
    tuorum amicorum vniuersitas demiratur. Vix dies est qua non
    accipio vndique expostulatrices epistolas, quidnam de te audiam,
    10 qui valeas, an viuas an mortuus sis, a quotis mensibus non habuerim
    tuas epistolas. Tandem denuntiauit mihi Leuinus Panagathus ad te
    missurum proprium nuntium. Quidquid sit, ego te valere beneque
    habere fido in Domino.
    Misere anxiamur per has prouintias, precipue in HoUandia, nempe
    15 ob seditionarium incendium anabaptistarum. Exoritur namque velut
    ignis. Vix, credo, vicus est vel oppidum quod non habeat latentem
    facem. Dum bonorum communitatem predicant, quid<quid> habent
    prouintiae hominum nihUi affluunt. Ni Deus auerterit districtumque
    iusticiae gladium violenta manu [non] obstiterit, verendum est quid
    20 euenturum, quod Gottorum ohm crudelitate fiat crudeHus. Quid
    presagiant hec signa cum aliis plerisque que parit hoc seculum,
    Deus nouit. Non longe dissimiha ab his que scriptura testatur ex-
    tremum precessura diem, dici possent. Vale, my D. Erasme chariss.
    Ex Andouerpia, vi» February 1535.
    25 Tuus ex animo Erasmus Schetus.
    2992. 19. non seclttsitnus. 21. presagiant ComeKi^^: presagient M^S.

    2991. 12. AchilHs] See Hom. II. introd. The letters he forwarded are
    I. 233 voto would
    ff. seem to be a not extant.
    blxinder for votum. Clauthi] See Ep. 2955. I3n.
    6.
    2992. I. scripsi] Schets' letters be- epistolam] Ep. 2955. Erasmus'
    tween March 1532 (Ep. 2625) and this letter of 6 Dec. 1534 (Ep. 2981) had
    letter are all missing. evidently not yet reached Schets.
    2. Conradumj See Ep. 2955. 2n. 19. gladium] = gladius, nominative.
    4. orator] Chapuys, see Ep. 2798
    2993] 67

    2993. From John Choler.


    Leipzig MS. Augsburg.
    EE. 21 8. 8 Febmary 1535.
    [An original letter, autograph tliroughout: part of the address has been
    tom in opening the letter. Erasmus' letter, which this answers, is not extant.]

    S. P. D.

    Praesagiebat animus, quum proximas meas ad te darem, morbo


    te aliquo implicitum laborare. Idem certe metuebat etiam Paum-
    gartnerus, vt ex eisdem litteris intelligere potuisti, qui, quod nihil de
    te intelligeret, non parum mecum erat solicitus. Et hoc certe fuit quod
    Zasio argumentum prestitit illius epistolae, cuiusmihiexemplartrans- 5
    misisti, quando non dubitem quin iam pridem Zasio de hac sua solici-
    tudine ahquid significauerit, vt ex litteris eius facile deprehenditur.
    Caeterum quod scribis, vt te Fuggero et Paumgartnero commen-
    dem, prorsus superuacaneum est, nam vltro te (vt tuae merentur
    virtutes) amant et certatim ita dihgunt, vt dubium sit quis illorum 10
    constantius et ardentius, nisi quod Paumgartneri liberaKssimum
    ingenium latius vbique se pandat is enim, vbicunque datur occasio,
    ;

    non desinit suis muneribus amicos honestare, vir certe (vt et Zasius
    testatur) immortalitate dignissimus. At non hos duos solos hic habes
    qui tibi fauent sunt alii quam plurimi, quos vel inter veros, indubi-
    : 15
    tatos et constantissimos amicos praecipuo loco connumerare potes,
    etiam tibi adhuc non noti. Nam de R. episcopo nostro hic nihil
    commemoro, cuius candidum pectus singularisque amor et pietas
    erga te, iam pridem tibi cognita, niea testifficatione non egent. Quae
    cum ita sint, tibi persuadeas velim, nihil gratius Fuggero et Paum- 20
    gartnero posse contingere quam vt aliquando tibi officium gratum
    exhibeant, modo inteUigant quid tibi effici vel prestari veHs.
    Lucae Rem (vt ius<s>isti) tuo nomine gratias egi dUigenter lit-
    terasque tuas Patauium mittendas commisi. PoUicitus est tibi
    omnem suam operam rebus omnibus is habet fratrem episcopum
    ; 25
    Chiemensem, doctum et virum bonum, tui etiam studiosum, et mihi
    amicum rarissimum et patronum singularem.
    R. episcopus Augustensis apud oppidum Danubianum Werdeam
    II. constantius scripsimtis : constantior MS.

    I. proximas] Ep. 2983. and M. Wirsimg, 1519, to Aegidius


    5. epistolae] Not extant. Rem, V.I.D. canon of Passau. Aegi-
    17. episcopo] Christopher of Sta- dius became bishop of Chiemsee in
    dion. 1525, and died on 15 Sept. 1536.
    23. Rem] See Ep. 2987. in. 28. Werdeam] Donauwerth; where
    25. fratrem] Giles Rem
    was edu- a nine years' pact had in fact been
    cated at Paris, where he was con- concluded on 30 Jan. 1535. At
    temporary with Bruno and Basil Eichstett, in May 1534, the German
    Amorbach, B.A. 1504-5, M.A. 1506; princes named in 11. 37-43 had agreed
    in 1506 he was elected proctor (i/?6er
    ; on a policy of neutrality in the
    receptoris Nationis Alamaniae, 1494- Wiirtemberg war. But the Peace of
    1530). He is mentioned in two letters Cadan, in the month following (see
    of Richard Bartholinus in 1516 (VE. Ep. 2947), had left Bavaria without
    75,6). Sigismund Scheufler addressed any prospect of support from Philip
    the preface of P. Calli^nachi Geminia- of Hesse and the Schmalkaldic
    nensis Historia de rege Vladislao seu League and she was prepared to
    ;

    clade Varnensi, Augsbtu"g, S. Grim come to terms with Ferdinand.


    68 LETTERS OF ERASMUS [1535

    Sueuorum agit conuentum, cui et Caesaris nomrne praesidet. Tracta-


    30 tur adhuc de nouo foedere ineundo, sed, vt milii videtur, lentius
    procedit ob liberarum ciuitatum ar<(r)ogantiam vel petulanciam
    potius, quae sibi persuaserimt sine suo suf<f>ragio nullum foedus
    coire posse. Puto autem nos habituros saltim inter aliquot principes,
    nobiles et praelatos (vt vocant) ecclesiasticos certum foedus, etiam
    35 si nullae ciuitates accesserint id tamen an tranquillitati ecclesiasti-
    ;

    cae conducat, non satis mihi constat. Compertum sane est regem
    Ferdinandum, duces Bauarie comitesque Palatinos, marchionem
    Brandeburgensem, adiunctis sibi archiepiscopo Saltzburgensi, Bam-
    bergensi, Eystetensi et Augustensi episcopis, iam foedus mutuum
    40 percus<(s)isse et iam sibi comites, barones et caeteram istarmn
    regionum nobihtatem et ecclesiasticos praelatos conciHasse et iam
    ciuitatibus medium vnguem ostentare, Ucet fama sit aliquas vrbes
    accessuras quae sectis adhuc non fauent. Hae[ae] tamen voluntates
    contrariae et studiorum diuersitas factiones ingentes parere possunt,
    45 suo tempore malo ingenti erupturas.
    De Luscinio nihil est quod sis sohcitus, probo tamen quod ita se
    gerat erga te Luscinius vt de eo nihil possis conqueri nam quod de ;

    eo ad te scripsi, nulla aha ratione factimi est quam quod putabam


    illum emigrasse, quod nihil de[o] eo audierim multo tempore.
    50 Sed quod putas me tuas htteras ahquando hberius scriptas amicis
    ostentare, eo plurimum faUeris, neque adeo vehm me ex ahorum
    ingenio existimes qui mox, vt vel htteram vnam abs te consequuntur,
    continuo omnibus pubhcant gloriolam inde captantes mihi longe ;

    aha mens est, neque enim memini cuiquam mortahum epistolas tuas
    55 legendas exhibuisse, nisi forte R. episcopo nostro aut Paumgartnero,
    in quibus tamen secreti nihil erat: Antonio Fuggero nonnuUas ah-
    —
    quando legi dum hic esset, sed excerptim loca quaedam, non integras
    epistolas, indicaui potius quam perlegi, caeterum mortahum nemini.
    Plures sane mihi sunt noti hic et famihares, verum amici quibus
    60 fidam admodum pauci. Nam si vnquam homo homini lupus fuit,
    hoc maxime nunc temporis esse experior, doctus non sine meo in-
    genti malo. Soleo et ego quidem apud te, quidquid in buccam
    venerit, sine delectu effutire, perspectam habens cum prudentiam
    tum et fidem tuam, nunquam hoc apud ahos ausurus. Quare prorsus
    65 nihil est quod verearis ne tuae epistolae a me pubhcentur Fidei non ;

    aeque credere possis ac mihi, penes quem tuto omnia deponere queas.
    43. he§ MS. correximus. 49. EE: deo eo MS.
    37. duces] William iv (1493-1550), 38-9. Bambergensi] Weigand v.
    and Louis (1495-1545), sons of Albert Redwig, 1522-56.
    IV. See Ep. 2947. 26n. 39. Eystetensi] Gabriel v. Eyb,
    comitesque] Louis V (1478-1544) bishop of Eichstett, 1496-1535; the
    and Frederic 11 (1482-1556), sons of archbishop of Mainz was metro-
    the Elector Phihp. pohtan of the see. Von Eyb died on
    38. Brandeburgensem] Albert 11, 30 Oct. 1535.
    archbishop of Mainz (Ep. 661 in- 46. Luscinio] Luscinius had gone
    trod.). back to Freiburg, and Choler sus-
    Saltzburgensi] Matthew Lang pected him of being ill-disposed to-
    1468-1540); see Ep. 549, 48n. He wards both himself and Erasmus, Ep.
    was succeeded in his see by duke 2983. 94-101. See also Ep. 2814. 6n.
    Ernest of Bavaria, count Palatine, 60. homo . . . lupus] Adag. 70.
    brother of dukes William and Louis.
    ;

    2993] FROM JOHN CHOLER 69

    Audio regem Galliae denuo multos capitali paena affecisse qui de


    Lutherano dogmate accusati sunt, et multo etiam plures fuga elapsos
    diuersas regiones iam petere. Fortassis nonnulli Basileam et Argen-
    toratum peruenere: id te non potterit latere. Si nostri Augustani 70
    foedus cum aliis Sueuis non inierint, vereor nos hic tutos esse non
    posse, quamuis certa relatione inteUigant horribilia mandata a
    Caesare prae manibus esse et nuper ex Hispania peruenisse.
    Ambrosio Gumppenbergio, vt iusseras, te excusaui, quod scribere
    nequiueris Pontifici, scripturus autem sis quum primum sanitati 75
    fueris restitutus et confirmatus rectius.
    Mitto ad te presentibus nugas cuiusdam Coruini, qui mihi sane
    coruum agere videtur, quantum vna atque altera pagella videre
    licuit, nam plura legere tabellarii festinatio prohibuit, quando hunc
    dialogum nactus sim quum iam has litteras eram occlusurus. Nescio 80
    an antea videris, parum tamen referre putaui, siue videris siue non
    videris, tantulae sarcinulae iactura<m), referre autem tua existimo
    vt haec quaHacunque sint videas.
    Postremo in tua epistola adiicis, te mandatis tuis me onerare rogo ;

    76. EE: fuerit MS. 82. iactura MS. correximus.

    67. regem Galliae] See Ep. 2983. tinus {De miserabili Monasterienaium
    4811. anabaptistarum obsidione, excidio, me-
    80. dialogiun] Perhaps the dialogue morabilibus rebus tempore obsidionis,
    of Antonius Corvinus mentioned with in vrbe gestis, Regis, Knipperdollingi,
    praise by Melanchthon in ME. 1084; ac Krechtingi confessione et exitu
    the letter is of vmcertain date, but epistola Antonii Coruini ad Oeorgium
    the dialogue criticized Crotus Rubea- Spalatinum scripta, Wittenberg, 1536
    nus and is placed by Tschackert (see Detmer, ibid. pp. 344-6)) ; cf. Ep.
    (Briefwechsel des Antonius Corvinus 3031^. 135-8). His main work as a
    p. 7) in 1533. We have not been able reformer was in Gottingen and Calen-
    to see Tschackerfs Antonius Corvinus berg. In 1549 he was imprisoned by
    Leben und Schriften and have no order of Duke Eric after three years'
    :

    other information about the dialogue, imprisonment he was released, but


    which, however, is referred to again died at Hanover 5 April 1553 from
    in Erasmus' letter to Melanchthon of the effects of his captivity. Among
    6 June 1536 (Ep. 3127). hisnumerous writings are three early
    Antonius Corvinus was born at works which connect with Erasmus
    Warburg in WestphaUa and brought of these Dissertatio quatenus expediat
    up in a monastery which was perhaps aeditam recens Erasmi de sarcienda
    Loccimi, perhaps Riddagshausen. He ecclesiae concordia rationetn sequi
    received his education at Leipzig and (with a preface by Luther ) was printed
    from 1528 to 1531 was preacher at by N. Schirlentz at Wittenberg in
    St. Stephen's, Goslar, a post to which 1534; to the same year belongs
    he had been appointed on the recom- Argutissima quaeque apophthegmata
    mendation of Amsdorf. In 1531, ex Erasmi opere selecta, inque com-
    owing to dissensions in Goslar, he munes loces redacta, Magdebm-g, M.
    moved to Witzenhausen in Hesse. Lotther; in 1537 he printed at Stras-
    He was employed by PhiHp of Hesse bourg with Wolfangus Caephaleus the
    in numerous important negotiations. first edition of his Colloquia theologica,
    It was at Philip's instigation that he dedicating it to Phihp of Hesse, in
    imdertook in Jan. 1536 the disputa- a letter in which the CoIIoquies of
    tion with John of Leiden and Kaiip- Erasmus are mentioned in terms of
    perdoUing, of which he has left a praise. Besides Patil Tschackerfs
    detailed accoimt in his Gespreche, ap- Leben und Schriften and his Brief-
    pended to his Acta Handlungen Lega- wechsel des A. Corvinus [Quellen und
    tion und Schriffte .in der Munster-
    . . Darstellungen zur Qeschichte Nieder-
    schen sache,Wittenberg, 1536; see sachsens, bd. 3 and 4,1900) see Herzog
    Detmer, Kerssenbroch pp. 335-6, iv. 302-5.
    869-70, and in his Letter to Spala-
    )

    70 LETTERS OF ERASMUS [1535

    85 ne id existimes, nam id, quod tu mihi mandas, non solum me non


    grauat sed magis me gaudio afficit, si quid tuo nomine contigit exe-
    quendum, quum etiam nihil mihi possit gratius contingere quam vbi
    mihi datur occasio quacunque ratione de Erasmo meo benemerendi.
    Addubito ne Gumppenbergius sub tuo nomine venationem Romae
    90 exerceat, cum per tuas htteras apud Pontificem et Cardinales sibi
    aditum et gratiam struat. Nosco enim hominem, qui frequenter
    aUeno nomine se vendere et gratiosum facere soleat et inde lucrum
    captare. Haec liberius scribo, vt homines ignotos notiores habeas.
    Reliquum est vt valeas. Deus te seruet incolumem, vnicum decus
    95 orbis.
    Data Augustae, die vin. februarii 1535.
    Tuus ex animo Cholerus.
    <(Doctiss)imo atque integerrimo <D. Era>smo Roterodamo . . .

    principi, amico <inc>omparabi]i. Eriburgi.

    2994. To David Paungartner.


    Precationes aliquot p. 3. Freiburg.
    Lond. xxix. 44: LB. v. 1197. 13 February 1535.
    [The preface to Precationes aliquot nouae, Basle, Froben, August 1535.]
    OPTIMAE SPEI PVERO DAVIDI, CLARISSIMI VIRI lOANNIS
    PAVNGARTNERI A PAVNGARTEN FILIO, DES. ERASMVS ROT. S. D.
    Optima primum discenda sunt, nihU autem homini pietate meUus,
    eoque parens tuus, singulari prudentia vir, nihU prius habet quam vt
    liberos suos protinus a teneris vnguicuUs ad pietatem instituat,
    videUcet quo se vobis verum et integrum praestet genitorem nimi- ;

    5 rum inteUigens, sese hac possessione longe beatiorem quam opibus,


    quas habet ampUssimas sine fraude partas, multoque ornatiorem
    quam antiqua generis nobiUtate, regum amicitia, populari applausu,
    ditione externa, caeterisque honoribus, quos iUe magnos consequutus
    est, maiores promeritus. Haec enim iUum reddunt hominibus suspi-
    10 ciendum et amabUem, sola pietas Deo commendat. Ego vero vt pro
    mea erga Ulum beneuolentia et ipsius votis et tuis conatibus nonnihU
    adferam adiumenti, mitto Precationes aUquot, quibus iam nunc
    insuescas cum Deo coUoqui, qui tuae pueritiae studia suo fauore
    prosperare dignabitur.
    15 Vale. apud Friburgum Brisgoiae, Idib. Febru. AnnoaChristonato
    m.d.xxxv.
    2995. To David Paungartner.
    Precationes aliquot p. 55. (Freibiirg.
    LB. v. 1207. <c. 13February 1535.)
    [The Preface to the second section of the Precationes, which consists of short
    prayers entitled Eiaculationes.]
    praefatio ad davidem pavngartnervm in seqventes preces.
    Adiecimvs, optime adolescens, aUquot precationes e sacrae Scri-
    pturae libris concinnatas, quod in ipsis verbis a Spiritu sancto proditis

    2993. 90. venationem] See Erasmus' 97. Choler'sdistinctivemarkfollow8


    complaint to Latomus in Ep. 3048 ; his signature.
    cf. Epp. 3007, 3050.
    2995] TO DAVID PAUNGARTNER 71

    lateat arcana quaedam energia spiritus. Eas appellauimus Eiacula-


    tiones,quod breues quidem sint, sed quoniam erumpunt ab ardenti
    mentis aflfectu, celerius penetrant in coelum quod genus valde pro-
    :
    5
    batur beato Augustino, vel quod humani cordis infirmitas non potest
    diu perdurare in impetu, vel quod huiusmodi precibus vbiuis et in
    mediis negociis vti licet. Has autem duntaxat dedimus in specimen
    et in exemplum; nam similes innumeras vndique sacrae literae
    suppeditant. 10

    2996. To BoNiFACE Amerbach.


    Basle MS. AN. III. 15. 66. <Freiburg.>
    Q. 40. 18 February <i535>.
    [An original letter, autograph throughout. The year-date can be supphed
    from the mention of More's imprisonment in the Tower.]
    S. p. Scripsi ante paucos dies per hominem certum. Per hunc a
    nobis conductum poteris significare, si quid vehs.
    Hic multi egrotant, quidam etiam moriuntur, et in Angha quidam
    amici excusant morbum. Nam iUinc ahquot epistolas accepi de
    rebus meis certa nunciantes. Morus adhuc est in Turri, sed mitius 5
    habetur. Nam Rex permittit vt vxor et hberi ad eum accedant.
    Roflfensis est in loco angusto, nec habet praeter vnum famulum.
    De pensionibus alter negat se debere, alter soluit dimidium, quod
    bona ipsius fuerint a Rege confiscata.
    Bene vale. 18 die Febru. 10
    Erasmus Rot. tuus.
    Clariss. D. Bonifacio Amerbachio. Basileae.

    2997. To Erasmus Schets.


    Bodleian MS. Lat. Misc. C. 20. f. 61. Freibiirg.
    21 February <I535>.
    [An original letter, autograph, with the address by a secretary. The year-
    date can be supphed from the references to the death of Clauthus and to the

    2996. I. The letter is lost.


    Scripsi] All of them, except Master, were
    4. epistolas] Not extant. They executed, with the Nun, at Tybum,
    were transmitted by Schets; see Epp. 20 April 1534. Master was respited;
    2992. 3-4, 2997. and in July 1534 ^e received a pardon
    8. pensionibus] The payments and remission of his attainder, his
    from the hving of Aldington, and the goods being restored to him {ib. 1026.
    —
    other Enghsh hving the name of 10). An inventory of his goods,
    which is —
    not known from which printed in Brewer (vii. 521) shows the
    Erasmus was allowed to draw a pen- Aldington parsonage to be well
    sion. The vicar of Aldington was stocked. The reasons for his pardon
    Richard Master (Epp. 255 introd., are not known but he would seem
    ;

    706. 16-19). With five other persons, to have owed it to the clemency (if
    he became imphcated in the affair of he had any) of Cromwell; for a letter
    Elizabeth Barton, the 'Nun of Kent', addressed by him to Cromwell, see
    who was one of his parishioners. All Brewer vii. 71.
    of them appear on a hst drawn up by In respect of the incumbent who
    Cromwell of persons to be attainted'
    denied his obUgations Erasmus in
    of high treason and suffer death' 1536 endeavoured to apply coercion
    (Brewer vii. 70). Confessions were by a direct appeal to Cromwell (Ep.
    wrung from all of them and they did
    ; 3107). See Epp. 2997. 73, 3028. 8-10,
    penance at St. Paul's Cross (ib. 72). 3052. 15-17, 3058. 1-12, 3107. 6-1 1.
    72 LETTERS OF ERASMUS [1535

    imprisonment of More and Fisher. The letter answers a letter of Schets (not
    extant), but presumably that of Jan. 1535, referred to in Ep. 2992.]

    Pergratvm mihi fuit, vir optime, quod tua diligentia litteras ex


    Anglia missas ante nundinas recepi. Receperam et ante tuas de
    exitu Clauthi: quem tamen multo ante resciueram ex litteris cuius-
    dam Reyneri ex Anglia missis ad Simonem Gryneum.
    5 Quod Clauthus periit nihil est detrimenti, meo incommodo perisse
    doleo. Erat merus fucus, neque quicquam minus habebat ia animo
    quam mihi inseruire. Nihil aUud quam praedam venabatur. Mox
    vt huc venerat, prima vox erat ecquem essem missurus in Angliam.
    Grapheo tria notaram, vt mitteret qui non grauaretur inseruire
    10 egroto, dein qui esset prospera valetudine, postremo qui esset aHenus
    a sectis neque negabat se super his rebus a Grapheo praemonitum.
    ;

    Venit huc male affectus ex itinere. Egrotabam et ipse. Itaque


    collocaui eum in mensa Damiani a Goes dies complures. Is enim
    sub eodem tecto viuebat, at non vtebatur eadem mensa, nisi iussis-
    15 sem. Vbi iam conualuisset Clauthus, vocaui ad colloquium et
    humanissime praefatus sum vt mecum aperte loqueretur, quo nostra
    amicicia posset esse firmior. 'Vides' inquam 'modum vitae meae;
    vides quid tibi sit praestandum, si famulus hic me destituat. Et
    fortassis hoc ministerium est indignum tua eruditione, qui posses
    20 nancisci conditionem honestiorem.' Respondit se paratum ad omne
    obsequium, seque a Grapheo fuisse praemonitum. Secundo loco
    rogaui an esset bonae valetudinis. Respondit esse, nisi quod ob
    cerebri pituitam haberet debilem olfactum. 'Atqui' inquam 'video
    saepe tremorem menti cum stridore dentium.' Negabat esse quic-
    25 quam mah. Venimus igitur ad tertium articulum, an esset purus
    a sectis. Affirmabat. Ita dimisi illum adhuc aHquot dies apud
    Damianum. Post vocaui Ulum ad mensam meam. In conuiuio nec
    apud Damianum loquebatur nisi interrogatus, tum respondebat
    duobus verbis, ita pipiens vt eum non intelligerem. Quum veUem
    30 iUum mittere in AngUam, reuocaui eum ad secretum coUoquium, ac
    de tribus iUis articuUs accuratius egi. Quum Ule ad omnia commode

    2. tuas] Not extant; written in A zealous Protestant, tmder Edward


    Dec. 1534 (see Ep. 2992. 13). vi, Reyner was appointed King's
    3. Clauthi] See Ep. 2955. 5-6n. Printer for books in Latin, Greek, and
    4. Reyneri] Reyner (or Reginald) Hebrew. Under Mary, his name ap-
    Wolfe (t 1575). of Strasbourg. At a pears in the first charter of the
    date not known, he estabhshed him- Stationers' Company. In Elizabeth'3
    self as a printer in St. Paul's Chiu-ch- reign, in 1559 —and in several subse-
    yard (at the sign of the Brazen Ser- —
    quent years he was Master of the
    pent). Under Henry viii, journeying Company. Books printed by him in
    frequently to the continental book- London date from 1542 to 1573 (see
    fairs, he seems to have acted as Handlists of English Printers, part iii,
    pohtical agent for the British Govern- 1521-56 (Blades, 1905)). Among
    ment, reporting the disposition of the works printed by him were those of
    Reformers. In these activities he Leland, many of whose antiquarian
    worked in conjimction with Thomas coUections he acquired.
    Theobald (see Ep. 3037. ii^n). The 11. Grapheo] See Ep. 2916. On 2
    two are mentioned together in a letter Sept. 1535 Grapheus wrote to Eras-
    of Bucer to Cranmer, 23 Oct. 1537 mus exculpating both himself and
    (Brewer 12. 2. 969). A letter of Theo- Livinus Algoet (Ep. 3053); cf. Ep.
    bald, I Oct. 1538, speaks of Reyner 3028.
    reporting to Cranmer {ib. 13. 2. 509).
    ;

    2997] TO ERASMXrS SCHETS 73

    respondisset, rogaui num esset animatus ad petendam Angliam.


    Hic risit. Scripsi epistolas, dedi viaticum. Apud me dixit se
    depositurum superuacuam pecuniam apud famulum meum, ne 35
    periret in itinere. In cena addidi illi I2. batzones, tantundem
    dederat Damianus. A coena sensi fucum hominis. Adiit famulum
    mentiens me iussisse vt mutaret sibi monetam in aurum. Famulus
    credidit et mutauit. Vbi praeter spem rescissem hominis vanitatem,
    succensui: ille tremulo mento iracunde se non esse puerum, posse
    seruare pecimias suas. At me non mouebat pecunia, sed impudens 4°
    mendacium. Iratus abii in cubiculum meum; ille, timens ne reci-
    perem litteras, postridie mane, dum adhuc dormirem, insalutato me
    proripuit se.
    Dedisti illi treis coronatos, at ego Uli prohibueram ne quid abs te
    acciperet. Habuit a me plusquam quindecim florenos aureos, et 45
    scripseram vt si nihil ab aliis daretur, ipse dares viaticum redituro.
    Hic non reliquit pilum rerum suarum, hoc erat signum non esse illi
    propositum huc redire. Captabat praedam, et in venatu periit.
    Extorsit abste diploma archetypum, praeter iussum meum, quum
    illi tradidissem exemplar manu publici notari subsignatum. Nunc 5°
    vtrunque periit. Tibi scripseram quid fieri vellem, et illi tradideram
    schedam. Demiror qua arte tibi viro prudentissimo imponere po-
    tuerit. Erat totus morbidus, quoties erat solus fremebat dentibus
    daemoniaco simihs. Interdum claudebat ostium. Mane vomebat
    sanguinem, ac mox erat explendus cibo. Erat infectus omnibus sectis, 55
    sed maxime fauebat Anabaptistis. Apud me commode loquebatur,
    apud famulum longe aha effutiebat. Diuino quis iUud monstrum
    mihi obtruserit, et referam gratiam si possim. Sed valeat Clauthus
    et requiescat. Te rogo, mi Schete, ne cui quicquam tradas mearum
    rerum nisi videris manum meam. Sunt plures harpyae. 6°
    Omnes epistolae quas recepi ex Anglia, sunt veteres, lunio et
    lulio scriptae, praeter posteriorem Eustathii, Cesarii oratoris. In
    priore scribit multa Uberrime de statu Anghae. In Utteris quas
    commiseram Clautho nulla erat syllaba quae quenquam posset offen-
    dere. NecMoronecRoffensiquicquamscripsi,posteaquamresciuiiUos 65
    Quanquam nec aUas soleo ad amicos Anglos scribere
    esse in custodia.
    quod non posset ab omnibus legi. Quare pone istam soUcitudinem.
    De Ludouico et Aluaro non miror. De UbeUis ruhU poterat esse
    pericuU. Quod hi redditi non sunt, fuit mihi luculento damno.
    Nam aUus praedam occupauit, atque id suspicabar futurum. Post- 70
    hac Eustathio committam, si quid in AngUa curatum veUm. NihU
    est hoc homine amicius Erasmo. Pensionarius meus pericUtatus est
    46. dares scripsimus: daret MS.

    35. famiiluin] ? Cognatus. 62. Eustathii] Neitherof theletters


    46. scripseram] The letter is not of Chapuys spoken of is extant.
    extant. 68. Ludouico et Aluaro] Louis and
    48. periit] The diploma (Ep. 2896. Alvar, Spanish merchants in England,
    24n) seems in fact to have fovmd its sons of John de Castro, see Ep. 1590.
    way to Thomas Cromwell (Ep. 3009) iin.
    presumably because Rejmer was one hbeUis] See Ep. 3028. 14-16.
    of his agents. 72. Pensionarius] The incumbent
    57. diuino quis] He means Livinus of Aldington; see Ep. 2996. 8n.
    Algoet.
    74 LETTERS OF ERASMUS [1535

    de capite, eoque superioris anni non soluit nisi dimidium. Alter


    negat se debere.
    75 Barbirius nunc donum appellat, quum tot epistolis fateatur se
    debere et velle soluere. Suspicor fuisse procuratorium perpetuum.
    Male habet hominem quod tam diu viuam.
    Quid non mortalia pectora cogis,
    Auri sacra fames ?

    80 FiHo tuo rem esse cimi quartana vehementer doleo. Ea me supra


    annum discruciauit, quum essem adolescens sedecim natus annos,
    adhuc egrotandi imperitus.
    A natah Dominico per totum lanuarium me crudehssime torsit
    podagra. Xec adhuc sum hber ob coeh incommoditatem. Hic simUi
    85 malo complures decumbunt, quidam etiam moriuntur. Videtur totus
    hic annus et morbis et beUis fore funestus. Fit hic magnus delectus
    militum, per quos, vt suspicantur, occupabit Hungariam (Ferdi-
    nandus). Cesar paratur aduersus piratam.
    Quod suspicaris de GaUo, optime conuenit inter Franciscum et
    90 Carolum. Burgondiones queruntur quod exactionibus expUantur.
    Opto te cum omnibus tibi charis quam rectissime valere.
    Datum apud Friburgum Brisgoiae 21 die Febr.
    Erasmus Rot. mea manu.
    Omatissimo viro D. Erasmo Scheto negociatori. Antwerpiae.

    2998. From Cokrad Goclenhjs.


    Basle MS., Goclenii Epistolae 7. Louvain.
    25 February 1535.
    [An original letter, autograph throughout. The date is confirmed by the
    contents.]

    S. P. Proximis nundinis Francfordiensibus nihU scripsi, propterea


    quod ante nundinas, quoque nundinis, tuum Clautum e
    et in ipsis
    Britannia assidue expectarem. Sed quid iUi euenerit in Britannia
    extincto, scripsissem certo in hoc tabeUione conducto, nisi Erasmus
    5 Schetus indicasset te sua opera quamprimum cognouisse omnia.
    2997. 87. occupahit scripsimus: occupauit MS. 87-8. Ferdinandus
    addidimus; ex Ep. 3000. 55. 89. Quod scripsirmis Quid MS. :

    2997. 75. Barbirius] On^ July 1533 in which he proposes as a final settle-
    Barbirius had written a letter to ment that Barbirius should make the
    Erasmus (Ep. 2842) in which, while payments due to date, and thereafter
    not admitting a legal obhgation, he be absolved from further obUgation.
    had expressed his wilhngness to pay. 78-9. Quid. .fames] Verg. ^.3.57.-
    .

    From that letter, 11. 22-3, it would 84. podagra] See Epp. 3000, 3005,
    seem that Erasmus had complained where, however, the trouble is desig-
    that Barbirius' treatment of him had nated holagra, and Ep. 3018.
    —
    madehimalaughingstock 'Erasmum 85. decumbunt . . . morivintur.
    a Barbirio derideri' and in Ep. 2896.
    ; See Epp. 2996, 3000.
    8 Erasmus, writing to Schets, uses the 86. delectus] See Ep. 3000.
    expression 'Barbirius satis ex alto me 2998. 4. in hoc] 'for the purpose'.
    deridet', cf. Epp. 2793. 11, 2961. On 5. cognouisse] Erasmus in fact
    18 June 1535 we find Erasmus writing got the first news of Clauthus' death,
    to Barbirius a letter, not extant, for- not from Schets, but from Grynaeus'
    warded by Schets (Ep. 3025. 14-17), correspondent Reyner (Ep. 2997).
    2998] FROM CONRAD GOCLENIUS 76

    Ac cum interea fuissemus non in paruo metu ne literae per mortem


    Clauti interceptae nonnihil aflferrent incommodi rebus tuis, commo-
    dum inter paucos dies interuenit Secretarius quidam imperatoris qui
    agit in Britannia cum legato Caesaris, indicans nobis morte Clauti
    nihil detriraenti rebus tuis accessisse. Quo nihil potuit accidere lo
    iucundius in tot malis, quibus assidue circumfundimur et trepi-
    damus. FeHcior fuit Germania, cuius furor bello rusticorum tantum
    in agris desaeuiebat. Hoc malum intra viscera est.
    Vix vUum oppidum est, quod non evOovmaana) Monasteriensi
    sit
    afflatum: et creuit res in rabiem, omnibus ad mortem designatis qui 15
    haberent mortis suae autoramentum. Vbique perpetuae sint vigi-
    liae, virus tamen se tam late effudit vt respubHcae non audeant
    posthac fidere ipsis custodibus. Itaque in HoUandiam conscriptus
    est exercitus, in tutelam bonorum, vbi haec pestis periculosius
    grassatur, quanquam et Antuerpia ac Traiectum superius vix ex- 20
    tremum exitium effugerint, singulari dei benignitate proditis scele-
    storum consiHis, prius quam ipsi destinata perfecerint; quae sunt
    abolere omnia sacra cum sacerdotibus, cede et incendio cogere ad
    iterationem retinctionis vniuersos, inducta bonorum equatione, et
    omnium scelerum inpunitate. lUud interim maxime admirandum, 25
    hoc virus in morem hydrae minui: sic furiae pectora serpentibus
    impHcuerunt.
    Videtur tamen serenitas quaedam e tanta tempestate exoritura
    propediem. Nam principes et magistratus, qui hactenus putarunt
    tantum de sacerdotum bonis agi, reipsa deprehendunt, non minus 30
    sese in acie nouaculae versari ac suam salutem in vltimum discrimen
    adduci. Fortunet deus omnia.
    Nos hic recte valemus, nec adhuc locus vUus est in quo fuerit minor
    motus ac metus. Sed vt vere dicam, nemo sponsor est futuri.
    Videbatur aUqua esse spes in nouo pontifice, qui mox ab electione 35
    vltro monarchas et principes inuitabat ad ConciHum, veterem labo-
    rantis ecclesiae qualemqualem medicinam. Atque vtinam nos faUat
    eorum diuinatio, qui Ulum augurantur fore similiorem PauH secundi
    quam primi. Dicitur meditari beUum in Vrbinatem: fecisse duos
    Cardinalos e sua famUia adhuc prope impuberes. Sic Ule munit 4°
    sacrosanctum ordinem, et adamantinis praesidiis tuetur ecclesiam
    Romanam. Sunt qui vulgent et te Romam esse accersitum ab
    28. serenitus MS. : correximus.

    9. legato] Chapuys. He had a 39. in Vrbinatem] For the Pope'8


    secretary in 1535 who bore the name action to hinder the union of Urbino
    Monteza (Brewer ix, 595, 966, 1037); and Camerino see Pastor xi. 304—9,
    coneeivably the 'secretarius impera- cf. Ep. 2967. 9n.
    torius' here spoken of. 40. famiha] As early as 18 Dec.
    20. Traiectum superius] Maest- 1534 Paul iii bestowed the cardina-
    richt: the scene of Roirs last activi- late on his two kinsmen, Alexander
    ties; he was executed there Sept. Farnese and Guido Ascanio Sforza;
    26. minui] If the text can be the former was just fourteen (b. 7 Oct.
    1534. 1520), the latter was entering his
    accepted, Goclenius must mean 'the seventeenth year. For the feeling
    poison decreases about as much as a aroused by these appointments see
    hydra's', i.e. it multipUes by being Pastor xi. 138-40. Cf. Ep. 3007. 42-3.
    fought.
    76 LETTERS OF ERASMUS [1535

    eodem. Nec illud miror: potius mirabor, si illuc accesseris, prae-


    sertim hoc tempore, quod magis arma postulat quam calamum,
    45 postquam vita ecclesiasticorum praecipua arma persuadendi, vide-
    licet recte viuendi exempla, perdidit. Vocatus est etiam noster lo.
    Campensis ad instauranda Romae studia hebraica. Sed videtur illi
    dissuadere Hiero. Aleander, apud quem agit Venetiis, iratus opinor
    pontifici, propter ademptum munus legationis, qua apud Venetos
    50 beneficio Claementis fungebatur. Hic ex amicis communibus prae-
    cesserunt nos viri mtegerruni, Bruxellae Martinus Dauid, Tornaci
    Melchior Viandalus, ille attonitione, hic peste abreptus. Praeterea
    Franciscus DUfus viuit quidem adhuc, sed nulla spe diuturnioris
    vitae. Ita in dies singulos dolore contabuit a morte vxoris, proximo
    55 mense Septembri defunctae. Siqua mehor spes se ostentet, te quam-
    primum reddam certiorem. Rebus tuis, vt debeo, omnem curam
    dihgentiamque sum impensurus, donec ahud iusseris. Bene vale,
    columem hterarum et vnicum decus orbis.
    Louanii quinto Calendas Martu Aimo 1535.
    60 Tuus quantulus est
    Com-adus Goclenius.
    Clarissuno D. Domino Erasmo Roterodamo.

    2999. From Viglifs Zuichemus.


    Ghent MS. 479. 5. (a). Duhnen.
    VZE. 61 (y). 26 February 1535.
    EBASMO ROTERODAMO.
    NoN Erasme doctissime, fatales huiusce in-
    arbitror te ignorare,
    ferioris Germaniae nostrae tumultus ex Anabaptisticis dogmatibus
    excitatos, de quibus et prioribus meis epistohs ahqua ad te scripsi.
    Et quotidie tam muha passim noua miranda horrendaque accidere
    5 commemorantur vt hteris comprehendi cuncta nequeant. Crebrius
    tamen de ipsis ad te scripturus essem, si modo tabeharu mihi ad
    manum essent, quo hac saltem occasione et meo erga te officio
    satisfacere et veterem tuam in me beneuolentiam conseruare possem.
    Cuius tamen spero maiorem ahquando mihi oportunitatem fore:
    10 neque enim arbitramur Deum Opt. Max. perpetuo hanc tempestatem
    saeuire et tam crassis erroribus humanas mentes fluctuare passurum.

    2999. 2. dogmatis y. 3. literis y. 6. scripturus essem y. om. a


    infin.fol. 9. mihi aliquando y.

    2998. 47. Campensis] For the vari- again, Ep. 3037. For his first wife see
    ous invitations to Campensis see Epp. Ep. 2904. ^n. On 28 Sept. 1535
    1257. i6n, 2644. 23n, 2876. gn. Goclenius refers to Dilffs continued
    51. Dauid] Erasmus' hospes in ill-health and mentions, among other
    Brussels, see Ep. 532. 32^. afflictions, legal difficulties in con-
    52. Viandalus] Whom Erasmus nexion with his first marriage, Ep.
    knew at Louvain, see Ep. 1237. ^in. 3061. 47-50.
    53. Dilfus] On 10 Aug. 1535 Gocle- 2999. 3. prioribus . epistoHs] Ep.
    . .

    nius reports that Dilft has made a 2957.


    remarkable recovery and has married
    2999] FROM VIGLIUS ZUICHEMUS 77

    Certe si Monasterium, munitissimum Anabaptistarum recepta-


    culum, in nostram potestatem redactum esset, magnam totius negotii
    partem confectam haberemus. Ea autem vrbs armis expugnari
    difficulter poterit, sed aliqua spes manet vt fames propediem finem 15
    eorum ferociae imponat. Interea tamen obsessi minime quiescunt,
    sed nefanda per emissarios quotidie moliuntur, presertim in Hol-
    landia et Frisia, vbi omnia hisce sectis misere turbata sunt. Vesaliae
    quoque et Dauentriae in clerum, magistratus et patricios crudeHa
    consilia Anabaptistae ibi dehtescentes inierant; sed ea tamen in 20
    tempore non sine diuina prouidentia detecta sunt. In Groningensi
    vero agro initio presentis anni Anabaptista quidam homo, idiota
    sed linguarum dono coelitus, vti credebatur, afflatus, et ad miracu-
    lum rusticae plebis iudicio facundus et in sacris literis exercitatus,
    quum plurimos in suam traxisset sententiam ac rebaptisasset, tan- 25
    dem hac fretus autoritate ad nouum quoddam prodigiosumque do-
    ctrinae genus dechnauit. Nam Christum negabat fuisse verum
    Messiam, sed tantum precursorem. Cum vero is nondum venisset,
    et omnino venturus esset, viam preparandam esse. Huic ignis non-
    nunquam circumfulgere videbatur, et in altum tertiumque, vt aiebat, 30
    celum attollebatur mirandaque tum loquebatur tum faciebat. Non-
    nullos vero cum vitae periculo circumcidit, ludaicaque holocausto-
    mata instaurare cepit, eoque paulatim est progressus vt seipsum
    Messiam esse diceret tot seculis promissum et expectatum, iamque
    adorari volebat. Hic intellecta est impostura diabolicumque com- 35
    mentum. Groningenses vero ciues magna manu ad comprehenden-
    dum Messiam egressi totam eam scholam impietatis disturbarunt.
    Dum vero capiunt Hgant ducuntque nouum Messiam, horribiHs in
    aere strepitus exauditus est, compertumque tandem demonibus fuisse
    eum obsessum. Expirauit autem haud multo post in carcere. Multa 40
    de eo vulgus affingit, sed quae narraui, fide dignorum hominum
    relatione didici.
    Ex hac autem Anabaptistarum secta, noua opinionum portenta
    quotidie exoriuntur. Que
    progressum habuerint, reHgionis, Htera-
    si
    rum omnisque humanitatis certum imminet excidium. Principes 45
    autem constanter suppetias Antistiti meo adhuc ferunt. Et post
    Pascha Vormatiae indicta sunt Comitia, ea potissimum de causa vt
    Anabaptistarum motibus occurratur. Credo et me iUuc presuHs mei
    nomine cum ceteris legatis profecturum. Id si contigerit, non omit-
    tam quin inde ad te scribam. Tantum iUud sine me vicissim a te 50
    impetrare, vt tuis interdum Hteris fruar, quibus diu non sine magna
    animi molestia et dolore carui. Bene vale.
    Dulmaniae xxvi. Februarii armo 1535.

    27. vertun fuisse y. 32 vero y: vere a. 39. auditus y. 46. sup-


    pesitias a: adhuc suppetias Antistiti meo y. 52. Bene vale add. y. 53.
    28 y. anno add, y.

    12-13. receptaculum] Cf. Ep. 3031. Schomacker: see Ep. 2990. i8n.
    191. 47. Comitia] For the conference
    17. emissarios] See what is said of held at Worms 4 April 1535, see
    the mission of Roll in Ep. 2957. Kerssenbroch, ed. Detmer p. 750;
    18. Vesahae] See Ep. 2990. i^n. cf. Ep. 3071.
    22. Anabaptista quidam] Peter
    78 LETTERS OF ERASMUS [1535

    3000. To Peter Tomiczki.


    Warsaw MS. Teki Gorskiego 221 1. Freiburg.
    28 February 1535.
    [An original letter, written throughout by Cognatus. The year-date is con-
    firmed by the reference to More and Fisher. It was printed by Wierzbowski,
    Materyaly i. 1900, no. 75. There is a copy in CN. f. 281, from which Miaskowski
    printed it in the Paderborn Jh. f. Philosophie xv, 1901, pp. 338—40.]

    S. P. Nulluin erat argumentum, R. Praesul, dignum auribus tuis,


    volui tamen ante supremum vitae diem testiiicari me memorem esse
    eximiae tuae in me pietatis, quam hactenus plurimis ofl&ciis decla-
    rasti, praesertim quum hominem essem nactus amicum explorataeque
    5 fidei, quinon solum Hteras commissas fidehter redderet, verum etiam
    8U0 sermone multa commemorare posset. Is est Sigismundus Gele-
    nius, vir in vtraque hteratura praeclare doctus, qui compluribus
    annis Frobenianae officinae in castigandis bonis operibus plurimum
    laboris insumpsit qui ad nos volente Deo mox rediturus est.
    ;

    10 Ex amicorum hteris accepi T<uam) A<(mphtudinem> periculose


    egrotasse, sed (gratia Christo) conualuisse. Mihi accidit quod solet ei
    aetati, de qua scribit Dauid: Quod amphus hs, labor et dolor est.
    lam enim, ni faUor, annum septuagesimum praetergressus sum. In
    potentatibus enim nunquam adeo fui, vt etiam iuuenis corpusculo
    15 vitreo fragihque semper fuerim. Nunc autem duphci premor morbo,
    vtroque insanabili. Nam, vt aiunt phUosophi, senectus morbus est
    naturahs, cui nuha medicorum ars potest succurrere. Et Lucianus
    scribit, podagram medicis omnibus mandare laqueum. Cum hac
    autem mihi iam biennium aut eo amphus grauis est coUuctatio, atque
    20 indies grauior, nec tam podagra est quam holagra, quae non pedes
    tantum tentat, sed per omnes corporis artus oberrat. Caeterum hoc
    anno sub Natalem Dominicum sohto inclementius me inuasit, perque
    totum lanuarium lecto affixum tenuit. Ne adhuc quidem potest me
    rehnquere: ita subinde ad omnem caeh mutationem incrudescit et
    25 maxime spirante Borea, praesertim si turbo ventorum inciderit.
    Habuimus autem hyemem vehementer incommodam, vt hic com-
    plures simih malo laborarint, nonnuUi etiam perierint, nec spes est
    hoc corpusculum et senio et laboribus fractum in tantis cruciatibus
    diu superfuturum. Sic visum est Domino purgare famulum suum
    30 inutUem, qui vtinam vel sic flagellatum dign[er]etur me in gratiam
    recipere.
    Videmus fatalem quandam rerum humanarum mutationem. Dux
    Wirtenbergeii. exomni ditione, quam nuper sibi vindicauit, missam
    30. digneretur MS. correximus.

    6-7. Gelenius] See Ep. 1702. 8n. the pieces of Lucian translated by
    10. literis] See Ep. 2960. i6n. Erasmus' friend Sinapius in 1538.
    12. Dauid] Psalm 89 (Vulg.). 10. 20. podagra] See Epp. 2997. 85,
    13. ni fallor] For Erasmus' con- 3018.
    flicting statements as to his age see 27. simih malo] See Epp. 2991,
    Appendix II, vol. i, p. 578, with the 2996.
    reff.there given. 32. Dux] He had regained his
    16.vt aiunt philosophi] See Adag. duchy in June 1534; see Ep. 2917.
    1537. 5in. For Luther's 'libellus' {Von der
    17. Lucianus] See the verse dia- Winkehnesse und PJaffenweihe) see
    logue Tragopodagra, passim one of — Ep. 2906. 10-14.
    3000] TO PETER TOMICZKI 79

    eiecit, quum Luterus aedito insigniter maledico priuatam


    libello
    tantum damnarit. In Anglia capitale est Pontificem pro Ecclesiae 35
    Principe agnoscere, quum nihil aliud sit quam Rom<(anus) Episco-
    pus, nec plus habeat autoritatis Romae quam quiuis alius episcopus
    in sua ditione. Capitale item est probare matrimonium cum priore
    regina contractum, quod Clemens Septimus suo iudicio comprobauit.
    Ob has causas de capite periclitantur, qui a Rege dissentiunt. 40
    Adhuc in carcere sunt: vir pius iuxta ac doctus loan. Episcopus
    RofFeii. et vnicum Angliae sydus Thomas Morus, paulo ante
    illud
    eius regni cancellarius. Contra, Rex Gallorum subito mutatus mire
    seuit in sacramentarios, alios exurens, alios ad triremes relegans.
    At iUi vicissim sparsis libellis famosis ferocissime minantur. lam 45
    secta Anabaptistarum dictu mirum quam se late sparserit. Magnam
    inferioris Germaniae partem occupauit, praecipue meam Holandiam.
    Monasterieii. obsidio nondum soluta est, sed relictis praesidiis cura-
    tur interim ne inclusis pateat exitus. Interim inter aliquot principes
    electores initum est concilium de opprimenda illorum audacia, 50
    quae, si impune cesserit, haud dubie actum fuerit de autoritate
    principum. Nam ipsi sibi e calceario regem crearunt, quem vocant
    regem Sion.
    Quid Caesar reliquique monarchae facturi sint, incertum est. Hic
    fitmagnus mihtum delectus, partim qui adsint Ferdinando ad occu- 55
    pandam Vngariam, partim qui Caesari ad opprimendam audaciam
    piratae Barbarosae. Non desuht tamen qui diuersa suspicentur.
    Habemus nouum Pontificem ex Alexandro Phernesio Paulum
    tertium, virum apprime eruditum, Patritium Romanum, bonique
    nominis, vt qui plus quadraginta amiis in Cardinahtia dignitate citra 60
    famae labem vixerit, verum aetate grandem, quippe septuagenario
    maiorem. Vtinam is posset ad sedandos Ecclesiae tumultus aHquid
    opis offerre. Nam velle non dubito. Nos nihil aliud possumus quam
    optare meliora.
    Haec dictaui, quod dextram manum sic occupet chiragra vt vix 65
    calamum potuerim digitis comprehendere. Huic mancipio tuo man-
    dabis quae voles, nihU non alacriter obituro quod in ipsius potestate
    sit situm. T. R. A. diu nobis incolumem seruet Dominus.
    Datum apud Friburgum Brisgoiae pridie Calen. martias An,
    MD.XXXV. 70
    Ignosces, quod aHena manu scripserim, nam dextram sic occupauit
    chiragra, vt ne subscribere quidem potuerim. Pro subscriptione
    iussi affigi Terminum. Quod ab amanuensi quoque indiligenter
    scripta est, in causa fuit tabellionis festinatio, per quem non vacabat
    denuo scribere. 75

    Reuerendissimo domino D. Petro, episcopo Cracouiensi, patrono


    meo vnice obseruando. Cracouiae.

    49. Interin MS. 62. sedendos MS. 68. incolumen MS.

    43. Rex Gallorum]See Epp. 2983. error. See Ep. 3020. i^n.
    3n, 2993.67-9; cf.Epp. 3043, 3048-9. 73. affigi Terminum] The letter has
    55. delectus] See Ep. 2997. 87. agoodimpressionof theTerminusseal
    61-2. septuagenario maiorem] An at foot, in place of a signature.
    80 LETTERS OF ERASMUS [1535

    3001. TO JOHN COCHLAEUS.


    Cochlaeiis, Scopa, 1538, fo. B* vo. (Freiburg.)
    <c. March 1535.)
    [These two extracts from a letter of Erasmus to Cochlaeus are printed in
    Scopa loannis Cochlaei Oermani in Araneas Ricardi Morysini Angli, Leipzig,
    Nic. Wohhab, March 1538, fos. B* vO.-C^. We have printed them here with so
    much of their context as is relevant. Erasmus' letter was called forth by the
    De Matrimonio of Cochlaeus, which was published in Feb. 1535. If the con-
    sultation with Ber, mentioned in 11. 18-19, was in connexion with Cochlaeus'
    book, the letter can hardly have been written later than Feb.-March (see
    1. i8n). There seems no reason to doubt the genuineness of the extracts.
    Cochlaeus' fear that Morysin will suspect forgery is prompted by the passage
    in Morysin's Apomaxis (London, Berthelet, <I5375) PP- 64—5, where it is
    hinted that the letters of More to Cochlaeus and Erasmus which Cochlaeus
    had printed in his Epistola Nicolai Pape i (Leipzig, M. Lotther, 1536) were
    forged. The Scopa prints extracts from three other letters of Erasmus (Epp.
    1878, 3048, 3049); of which the first is, admittedly, taken -as probably are —
    —
    the other two from the De Puritate. In the Epistola Nicolai Pape i (Cciiii v**.)
    Cochlaeus printed, without indicating his source, a long extract from a letter
    of Goclenius to Erasmus of which we still have the original ms. (Ep. 3037).
    Erasmus seems to have been in correspondence with Cochlaeus in the last
    weeks of his life. A letter of Cochlaeus to Dantiscus preserved in the Cracow
    MS. Czartoryskich 247, p. 275, records that Cochlaeus who had heard of —
    —
    Erasmus' death on 29 Sept. had recently received from him two letters both
    dated Ascension Day, 1536 (i.e. June i).
    For Erasmus' attitude to the question of the Divorce see Ep. 2846 introd.]
    Fortius adhuc argumentum ab Erasmo Roterodamo, viro vtique
    est
    doctissimo, Regisque pariter Reginae amantissimo, qui ea de re
    et
    consultus, quamuis doctum et prolixum de Matrimonio librum ad
    Reginam scripserit, hunc tamen de diuortio nodum nunquam voluit
    5 aususue fuit dissoluere. Vbi autem meum de Matrimonio Regis et
    Reginae libellum vidit, in haec sane verba mihi manu sua rescripsit.
    S. P. Amice syncerissime. Librum tuum de repudio perlegi, et
    libenter, iiec sine fructu. Tametsi illic actum, quod aiunt, agis. De
    quo si scribam quid sentiam, vereor ne et ipse videar actum agere.
    10 In exaggerando facto immodicus es, vtcunque subleuas Regem, in
    consiliarios culpae partem reiiciens. In narrando fateris te parum
    bene instructum. Res autem sic habet. Cum pater esset defunctus
    &c.
    Post multa vero, quae longe aliter Erasmus ibi quum tu in libro tux),

    15 Morysine, defacto commemoras, ita subiungit:


    In argumentando vigilanter agis negocium. Quod si fuissem ea
    instructus panoplia, ausus fuissem Regi dissuadere repudium. Nam
    id temporis mihi Rex tantum tribuit vt plus nemini. Contuli cum

    7. Librum] De Matrimonio . . . Hen- in Germany that it would not be


    rici octaui Congratulatio disputatoria worth while to answer him (16. 1126).
    . ad Paulum tertitim, Leipzig,
    . . Later in the year, however, a diplo-
    M. Blum, Feb. 1535. On 28 July matic protest against the book was
    Bedill sent to Cromwell a note of lodged with duke George of Saxony
    the contents of the book (Brewer (ib. ix. 18, 825).
    viii. 1125); and about the same date Contuli] If Erasmus means that
    18.
    Cramner reported to the King that he has conferred with Ber about
    he had diligently perused it, finding Cochlaeus' book, the consultation
    nothing new in it of the author he
    ; can hardly have been much later than
    says that he is of so little estimation Feb. 1535. Ber was preparing to
    3001] TO JOHN COCHLAEUS 81

    Ludouico Bero, theologo Parisiensi, nihil attulit. Libellos Vuicelii


    carptim degustaui &c. 20
    Non timeo hic tiias, Morysine, calumnias, si mihi dixeris de Erasmi,
    qvxie de Mori epistolis ad me datis antea dixisti, nempe quod a meipso
    sint confictae. Plures enim Erasmi quam Mori Epistolas autographos
    apud me habeo quas, vbi opus fuerit, exhibere potero. Arbitror sane
    Regi Erasmi manum probe notam esse, ad quem toties scripsit. Quod 25
    si Rex eam sit oblitus non deerunt episcopi aliquot, qui eam in plerisque
    viderint epistolis. Vix enim vlla est in orbe christiano natio ad quem
    plures miserit Erasmus epistolas quam ad Anglos.

    3002. From John Angelus Odonus.


    Basle MS. Erasmuslade. Strasbourg.
    <c. March> 1535.
    [In the university library at Basle. Dated 1535, the letter must have been
    written c. March of that year, since Odonus speaks of his intention of calhng
    on Erasmus at Easter (Easter Sunday, 1535, fell on 4 April). The original
    has not survived; for on i6 May 1535 Odonus sent to Cognatus a nvunber
    of verbal corrections (in particular he wished to correct two lines of his poem
    in which lie had been guilty of a false quantity —
    about which Erasmus had
    ralhed him when they met): in the extant version the passages mentioned
    have all been corrected. See Cog. E. i. 306-9. Erasmus seems in fact to have
    lost the original letter; for in July 1535 Hedio received a letter from him
    saying that it had been carried off by a Genoese (perhaps Maruffus: cf. Ep.
    3025), and asking for a copy: 'primum exemplar a quodam lanuense per vim
    ablatima est' (Cog. E. i. 312). The text here printed may be presumed to be
    the copy sent in answer to this request. In Dec. 1537 Odonus was considering
    —
    printing his letter he discusses the project in a letter to S. Litonus, preserved
    in the Frey Grynaeus coUection at Basle, tom. xiv, MS. II. 14. The letter
    to Litonus was written from Sinapius' house at Ferrara and it was through;

    Sinapius that Erasmus first heard of Odonus and his friend Philaenus. In
    April 1534 the two friends were still in Italy. They were leaving Italy for
    Germany (for the reasons given in II. 991-1018 of the present letter). Sinapius
    furnished them with a letter of introduction to Erasmus (see the letter of
    Sinapius to Philaenus printed by Staehelin in Briefe aus der Reformationszeit,
    pp. 25-6). Ep. 2956, written in July 1534, shows that Erasmus had received
    Sinapius' letter of introduction, through Jerome Froben and he was expect- ;

    ing to see Philaenus. When the present letter was written Odonus was un-
    certain whether Erasmus had in fact received Sinapius' letter as a consequence, ;

    when they visited Erasmus, he and Philaenus brought with them an introduc-
    tion from Capito (II. 985-991). Their personal contact with Erasmus seems to
    have been limited to two calls which they made on him (Cog. E. i. 307) whether ;

    they were actually staying in Freibiirg at the time is not clear Odonus speaks —
    of Cognatus accompanying them to their carriage, which perhaps suggests that
    they came from a distance. The visit fell between Easter and the middle of
    May; for on May i6th Odonus had returned to Strasbotu"g, carrying with him
    a letter from Erasmus to Hedio (Ep, 3020 see Cog. E. i. 306-9).
    ;

    Five letters from Odonus to Cognatus are printed in Cog. E. i. 306-14,

    leave Freibvu-g in the last week of Erasmus is writing to Cochlaeus makes


    Jan. though it is likely that his
    ; itlikely thathe is thinkingof Cochlae-
    departiire was delayed, for he was us' Contra Fures alienae Epistolae et
    '

    not in Rome imtil the latter part of eosdem Criminatores alienae Famae',
    March (see Ep. 2988 introd.). But 1535 (see WE. Ssiii) the stolen letter—
    Erasmus may mean that he consulted was a letter of Cochlaeus to Witzel.
    with Ber on the subject of the divorce 23. Mori Epistolas] The reference
    generally, at an earlier date. is Cochlaeus' volume Epistola
    to
    3001. 19. Libellos] Though no spe- Nicolae Pape i, 1536 (with a section
    cific work is indicated, the fact that of letters from More and Erasmus).
    452.11 a
    82 LETTERS OF ERASMUS [1535

    together with a letter from Philaenus to Cognatus (all May-Oct. 1535). Two
    letters from Sebastian Grj^phius to Odonus and Philaenus, 5 Feb. and 7 May
    1535 are preserved in Basle MS. G^. 1. 18. n^ 29; £E. 17-18. In Strasbourg
    (Stadtarchiv, Epistt. ad historiam ecclesiasticam s. xvi pertinentes i. 28) there
    is an autograph letter of Odonus to Bucer, dated Venice, 16 June 1534 (of which
    there are also copies at Basle and Zurich). Two letters of Grynaeus to Bucer,
    19 and 20 Sept. 1534, preser\'ed in autograph at Strasbourg (ib. iv. 234^, 234^)
    —
    and in copies at Zurich, introduce Odonus and Philaenus Grynaeus mentions
    that they have been commended to him by Sinapius. Outside these letters,
    and those akeady mentioned, we have no particulars of Philaentis and Odonus.
    From the letters of Sinapius and Gn^phius we learn that the fuU name of
    Philaenus was Philaenus Ltmardus. From the present letter we know that
    he was a native of Bologna, where both he and Odonus received their educa-
    tion. At Bologna both of them had witnessed the meeting of Charles v and
    the Pope (11. 1014-16). Odonus, the son of a doctor of medicine (U. 878-87),
    was bom at Penne in the Abruzzi (U. 485—7), and educated for his father's
    profession. He had four mairied sisters, and a brother, Caesar, apparently
    two years yoimger than himself. Caesar is conceivably the Caesare Odoni
    mentioned in Tiraboschi 7, p. 895 and may be conjectured to be the Caesar
    ;

    Odonus 'philosophus ac medicus' who, in 1561, pubHshed at Bologna Theo-


    phrasti sparse de Plantis sententiae in continuatam seriem ad propria capita
    reuocatae nominaque secundum literarum ordinem disposita. He was at that
    date practising as a physician in Bologna where two years later he published
    ;

    Aristotelis sparse de animalibus sententiae. A 'hbellus posthimaus ', De Vrinarum


    Dijferentiis, was printed in 1658 in H. Martinius' Anatomia Vrinae. Philaenus
    had been studying law for six years. At the date of the present letter both
    friends had abandoned their professions and taken up the study of theology
    in Strasbourg, where they were leaming Greek and Hebrew —
    studies for which
    Bologna furnished no adequate facilities. From Cog. E. i. 311, and from
    Grj^hius, we learn that they lived at Strasbourg with Bucer; and from this
    letter that they enjoyed the friendship of Capito. Their connexion with Sina-
    pius suggests that they made their first contacts with the reforming movement
    in Ferrara. Odonus appears a child both of the Renaissance and the Reforma-
    tion. The pupil of Bucer and Capito is an enthusiastic student of Dante,
    Boccaccio, Petrarch, Ariosto, and Machiavelli.
    In the latter part of 1535 Odonus seems to have paid a visit to Lyons.
    There he made the acquaintance of Dolet, to whose lodging he was taken by
    —
    Hortensius Landiis he had known Landus at Bologna (Cog. E. i. 313-14;
    cf. Gryphius' letter of 5 Feb. 1535).]

    Salve Erasme, virorum omnium, quos hic Sol videt, omni virtu-
    tum, omni doctriiiarum genere praestantissime, mihi vero oculismeis
    (Deus ipse scit me vera dicere), ac vita mea longe charior. Sed audi
    obsecro, ne te subtrahas, amabHissime Erasme. Neque enim nunc
    5 animus est, quanquam mihi supra quam dici queat suauissimos,
    tuarum laudum campos ingredi, hoc est maria concha, coelos clau-
    dere pugillo. Verum hic aliquot modo scintillulas videbis ex illa
    magna amoris in te nostri flamma promicantes, qua nos iam septem
    et eo amplius annos miris flagrare modis coepimus. Ac ipse quidem
    10 satis noui et meam humihtatem et subhmitatem, Erasme, tuam qua
    iam es omnium iudicio supra omnem humanae sortis aleam euectus.
    Nec me fugit quantae audaciae atque adeo criminis sit, doctorem
    tantum, ita perpetuo reipubhcae Christianae commodis incumben-
    tem, a seriis vllo pacto studiis vel ad breue tempus auocare. Sed quid
    15 faciam, mi Erasme humanissime, si igneam amoris vim iam dudum
    erumpere gestientem diutius cohibere non potui ? In sinum itaque

    8-9. septem . annos] In his letter


    . . to the same effect Cog. E. i. 310,
    to Bucer Odonus attributes his in- where the master's name is given as
    tereBt in Erasmus to his schoobntister ; Uranius.
    3002] FROM JOHN ANGELUS ODONUS 83

    tuum effundam necesse est animum himc meum, in quo tu iam


    pridem cum mea magna voluptate magnoque desiderio late regnas.
    Verum ipse poteris meum hoc non nihil reddere crimen leuius, si
    horam his legendis aut audiendis minime seriam captabis nam ego ; 20
    quam praefiniam non habeo: nullam enim, neque pomeridianam
    neque cibi aut somni capiendi vacare tibi reor a lectione sacra,
    meditatione, ahisque studiis maioribus.
    Ego nunquam experimento quid esset, quidue posset amor hominis
    in hominem satis antea didiceram: verum flammeas eius vires pro- 25
    tinus cuncta rapientis, subeuntisque penitissima, tum primum in
    ipsis coepi sentire praecordiis et venis, quum
    nobihssimumque
    te
    nomen tuum in sacris vidi Nam etsi multo
    voluminibus inscriptum.
    ante mihi in ahis praeclaris ingenii tui monumentis satis cognitus
    maximeque charus esses et admirandus (praeter prima enim pueritiae 30
    in Latinis tantum Uteris rudimenta, si quid Graece, si quid Latine
    scimus, tibi prorsus vni debemus), tamen simul atque sancta etiam
    argumenta tuum habentia titulum in meas manus deuenere, ea
    repente ac postea subinde amoris facta est accessio, vt vere in me
    tritum illud Ciceronis conueniret qui tum demum amare, antea mihi 35
    vix viderer dilexisse. Tanto protinus ardore legi, tam indefesso
    dulcique studio euohii, primum famiharia colloquia, mox Christiani
    mihtis Enchiridium, cum primo iunctum psalmo, deinde Apostolo-
    rum ac Euangehstarum Paraphrases, praeterea Theologiae Metho-
    dum, hinc luculentissimas noui Testamenti Annotationes, caeteraque 40
    id genus non minus facunda quam pia, nec minus pulchra quam sacra
    rehgionis nostrae decora, quae fehcissimum istud ac diuinitus illustra-
    tum ingenium nobis quotidie cudere non cessat. Cuius quidem rei
    vel Philaenum hic meum testem habeo, moribus iuuenem spectatis-
    simis ac fide, si quis vnquam, optima, nedum ipsum Deum Kap§Lo- 45
    yvu)GT7jv, qui vere scit me nihil fingere. Atque illa, vti dicebam, omnia
    tanto mihi studio quaesiui ac paraui vt omnis impatiens morae
    ahquot hbros nondum compactos legerim, caeteris rebus omnibus,
    quantum poteram, rehctis, diurnamque noctibus sarciens intermis-
    sionem: tam aegre ab illorum lectione abstrahebar: hbenter enim, 50
    si hcuisset, dTTvevarl atque dfivcTTl perlegissem omnia.
    Nec ea sane tanta mihi de nihilo voluptas. lUic etenim primum
    Christum Dominum Deumque meum scire coepi inde prunum reh-
    ;

    gionem hausi Christianam, antea ferme dxpt.crT09 Kal ddeos (si super-
    stitio pietas non est). Inde immortaha lesu Domini assertorisque 55
    mei sensi beneficia. Inde quid ego tum ilh, tum proximis deberem
    didici. Hinc factum est vt non nuUi me vocare coeperint 'Epaa^iiavov
    (quum XpLdTiavov potius debuissent), quod nusquam tuis me hbris
    incomitatum viderent aut prodeuntem, aut prandentem, aut coenan-
    tem, aut denique dormientem ac surgentem. Atque vtinam tam 60
    honorificum nomen vere in me competat, quod quidem nobUissimi
    etiam senatores, ac primarii summorum Caesarum a consihis,
    udemque hnguarum ac hberahum disciphnarum peritissimi, optabUe
    sibi in primis atque gloriosum censuerunt hoc est, vtinam eo pectore
    ;

    Christi summam in me beneficentiam redamem, vtinam proximorum 65


    tam sim ofBcus expositus, vtinam tam bene ipsis ego factis rehgionem
    tester Christianam, quam bene tu copioseque et me et lectores tuos
    !

    84 LETTERS OF ERASINIUS [1535

    ad ista omnia Nam inimitabUem summae doctriuae vim


    instruxisti.
    ac eloquentiae absittam demens tamque Icarus sim vt optare,
    70 nedum sperare, vnquam ausim.
    Sed vt ad meum redeam amorem: quaecunque mihi quidem de
    maxima amorum potentia vel apud scriptores lecta sunt vel a soda-
    libus pro comperto narrantibus audita, qui non splendidis fucatisque
    verbis, sed re ac vultu ipso reimagnitudinem ostendebant, ea mihi
    75 deinde omnia in te, mi Erasme, tametsi nondum viso, contigerunt.
    Ad tuum siquidem nomen exauditum cor ipsum salit protinus,
    vultus afficitur varie. Siquid de te dictum iniquius ferit aures, id
    ego longe fero grauius quam si mihi colaphus aut alapa impingeretur.
    Nec omnino possum aUquando quin aut verbis aut scriptis arguam
    80 vel manifestum odium inuidiamque vel impudens mendacium vel
    apertam blasphemiam atque impietatem Zoili, sycophantae, nebu-
    lonis.Nam huiusmodi animantes pariunt nobis litem. At rursus
    qimm te audio iu corona doctorum vel citari honorifice, vel tuos
    labores pro dignitate magnifieri, quam in sinu gestio quam exulto !

    85 quam triumpho! non paulo plus profecto quam fihi sibi soleant in
    parentumvictoriis, gloria ac maiestate gratulari. Quid vero dicam
    de amantum somniis, quum iUa noctes ferme omnes ac perpetuas te
    mihi faciant praesentem, colloquentem et complectentem ? Nam
    interdiu non alia recursat cogitatio aut iucundior aut frequentior;
    90 non sermo alius aut lectio suauior. Atque hi qviidem affectus tanto
    sunt in nobis vehementiores quanto aethereus ille amor meus vul-
    garem istam insanamque poeticorum turbam Cupidinum ingenio ac
    viribus antecellit. Cupido enim iUe coelestis, coelestiumque rerum
    mentibus amorem inserens, ille, inquam, fecit vt tuas potissimum
    95 dotes amarem, tua potissimum, quibus vndique a Christo ornatus es,
    munera suspicerem: quae quidem haud humiha, nec fluxa caducaue
    sunt, haud fortunae casibus obnoxia, haud vllis temporum
    vllis
    iaiuriis exposita,sed magna esse video, sed coelestia, sed aeterna.
    Quaenam ista ? dicet ahquis. Summam videlicet in diuinis hu-
    100 manisque studiis doctrinam, cum summa eloquentia et probitate
    coniunctam, eamciue tot libris aeditis non solum orbi spectatissimam
    verum etiam linguis ac disciplinis Ecclesiaeque vtfiissimam. Sum-
    mam deinde et indefatigabUem in tantis operibus Christianae mentis
    alacritatem, non sibi honores, non census ambientis, imo nec affectae
    105 valetudini parcentis, sed perpetuo soHus Christi gloriam hominumque
    salutem et commoda spectantis. Ad haec inuictissimam officiosi
    animi tolerantiam atque constantiam aduersus etiam ingratissimos,
    qui veluti Sathanae sateUites toti sunt in stimuhs colaphisque. Tum
    admirandam planeque apostohcam in violentis hodie pseudapostolo-
    iio rum cultibus expugnandis, et vera pietate promouenda sedulitatem
    atque lenitatem. Eximiam postremo ac raram, multisque iam tem-
    poribus inauditam, et vix [pene] credibilem in tam excelsis dotibus
    modestiam, qua quidem velut iUustri virtutum tuarum colophone
    fit vt, quum huius eruditos secuU (quo decem ab hinc secuUs non
    115 aUud fuit eruditius) omneis omnium bonarum artium tractatione
    superaris (id quod ipsimet etiam scripto pronunciant), ita tamen
    caeteris quamuis longe inferioribus tu te ipse aeques ac submittas,
    88. collequentem MS. : correximus.
    3002] FROM JOHN ANGELUS ODONUS 85

    vt hac modestiae sanctissima virtute, sicut etiam aliis, longo omnes


    post te relinquas interuallo.
    Haec nimirum, haec in causa sunt, mi Desideri optatissime, vt 120
    ipse dies noctesque te amem, te cogitem, te desiderem, te somniem.
    Haec sunt quae te mihi supra quicquid in orbe charum ac iucundum
    habeo, charissimum iucundissimumque reddiderunt. Haec sunt quae
    te mihi supra mortales omnes admirabilem fecerunt. Ob haec ipse
    non grau[ar]er, imo libens sustineam, pro salute tua capitis periculum 125
    adire, impius etiam mea quidem sententia futurus, nisi vltro capite
    meo tui discrimen capitis amouerem. Post tuam nanque aTToOiuiaiv
    quando alterum habebit Christiana rehgio ebasmvm ? Quando parem
    Ecclesia doctorem ac propugnatorem ? Quando parem tum hnguae
    ac bonae hterae, tum theologia instauratorem patronumque ? Neque 130
    enim nisi decimo post seculo tahs Erasmus nascitur. Haec ego
    quum, mi Erasme, videam, non est mirum si aueam tantum naturae
    miraculum spectare, non mirum si tanto flagrem tui conspiciendi
    desiderio, si tua etiam pusilla propius cupiam cognoscere, si vehm
    tuam manum, bibhothecam, calamumque sacrum osculari. Legimus 135
    Chrysostomum eo fuisse animo in Paulum vt vehementer optarit vel
    minima etiam eius Apostoh tum facta, tum dicta hteris mandata.
    Id sane votum non opinor perinde mirandum in Chrysostomo quum :

    is ex Pauh potissimum epistohs aureum sibi illud pectus aureamque


    linguam compararit: quum etiam electi ilhus ducis armamentario 140
    sacroque penu instructus, et suam celeberrimam octoginta mil-
    hum (vt ipsemet praedicat) auditorum Ecclesiam aluerit, muniuerit
    auxeritque, et contra haereticorum hostiumque machinas inuictus
    in sua perstiterit atque adhuc perstet dignitate. At cur nobis non
    optandum sit, vt sanctissimi labores tui tuaque scripta piissima, in 145
    quibus nunc pure loqui Latinis coepit et Paulus et Christus omnibus,
    per vniuersum orbem Christianis legantur, aduertantur et ediscan-
    tur! Vnde facile est cuiuis auream illam imbibere philosophiam,
    coelestem vitam viuere, loquique coelestia. Quin etiam tunc Paulus
    in Chrysostomi ore pugnans vnam tantummodo tutatus est Eccle- 150
    siam, magnam quidem illam illustremque (fateor), sed tamen vnam.
    Idem nanque dux eodem ferme tempore per diuersos quasi praetores
    diuersas orbis prouincias obtinebat, ex munitissima fehcissimaque
    arce Bethlemitica tanquam inexhausto promptuario per Hierony-
    mum sat annonae variis locis suppetebat, Aphricam per Augustinum 155
    continebat in fide, Galhas regebat per Hilarium, Itaham per Am-
    brosium, item ahas atque ahas gentes per ahos strenuissimos fidissi-
    mosque legatos administrabat, tutasque ab hostibus suo Christo regi
    asseruabat fideles dictoque audientes. At vero e tuis vnius scriptis,
    m
    quam late orbis patet Christianus, sancta doctrina ahtur Ecclesia, 160
    et a coniuratis pseudoprophetarum plusquam haereticorum phalangi-
    bus tuta atque intrepida consistit. In te vno non horum modo quos
    nominaui bellatorum auxiha ac stratagemata habentur, verum etiam
    Paulus ipse quodam modo, caeterique apostoh ac euangehstae, iam
    pene extincti reuixerunt. Tua vnius opera, studio, labore, vigilantia, 165
    tuis demum auspiciis pro dignitate restitutum legitur quicquid
    Spiritus in his locutus est vniuersis. Tu siquidem periculosissimis
    rei pub. temporibus, quum Dei ciuitas multipHci ac deplorata
    :

    86 LETTERS OF ERASMUS [1535

    pene tyrarmide premeretur, pluresque ac sibi mutuo infensissimae


    170 factiones, coniunctis tamen copiis insidiisque, in vrbis conspirassent
    exitium, tu, inquam, vt fortissimus patriaeque amantissimus, a Deo
    optimo maximo electus es, qui omnium machinas impiorum homi-
    num dirueres, sanctamque plebem libertati redditam in pristinam
    veramque pietatem vindicares. Neque enim minus fido neque minus
    175 perito ac inuicto bellatore opus erat, ad tam inueteratos sacrae
    mUitiae tollendos errores, ad tam immanes bestias tyrannosque
    expugnandos, ad res tam misere perditas restituendas.
    Tu igitur, Deo iubente, ac sanctissimas lucubrationes tuas fortu-
    nante, legis nostrae populos profundo indormientes iudaismo ad
    180 purum reuocasti Christianismum. Tu contagiosos ac furiosos Phari-
    saeorum et spermologorum coetus miro syncretismo, partim vi,
    partim doHs, Dei vineam vastantes veluti fucos aprosque, ex ecclesiae
    hortis piorumque animis deturbasti: purgatumque hodie ab horum
    fermento studiosum Christi gregem suo Domino docendum alen-
    185 dumque conseruas. Tu, vt aUos omittam diuini tui partus ingerui,
    vt taceam de tam copiosis in tot psalmos enarrationibus, deque
    Christianissimis praeceptis atque consUiis et Christiano Principi datis,
    et Theologo, et Concordiae, et Matrimonio, et Viduae, et Cathecu-
    meno, et reUquis item omnibus aut <(pro) Christo mihtantibus, aut bel-
    190 lum iam cum spe coronae finientibus vt veteres praeteream Ecclesiae
    :

    doctores, tua industria vel a senio squaloreque vindicatos, vel in


    publicam lucem ab ipso interitu reductos, tum ahos doctissimis
    pulchre scholiis iUustratos, ahos item Graecos fehciore stilo in Lati-
    nam versos hnguam: vt nihil de tot dicam voluminibus, quibus et
    195 fortiter et fideliter ab impiis rabidisque accusatoribus Christianae
    doctrinae veritatem asseris ac defendis: vt quatuor non commemo-
    rem tui Concionatoris hbros iam iam in illustres bibhothecas cum
    mcredibih doctorum omnium desiderio venturos, plane videHcet
    'EpaaiJLLovs, vt qui viderunt praedicant, hoc est excelsos atque diui-
    200 nos vt aha denique sacra non attingam argumenta vel aedenda vel
    :

    aedita, tuo more, nimirum sancte, copiose ac fehciter tractata: nam


    de prophanis operibus (Deum vero immortalem, quae studiosorum
    auxiha, quam egregios celebresque Hbros, quas Graecae Latinaeque
    linguae dehtias ac diuitias vno verbo constrinxi!) nihil loquor: quan-
    205 quam minime prophana dici debent, quae ex tuo calamo prodierunt:
    tu enim communem modo Hterarum iuuentutisque vtiHtatem semper
    spectans, docte pureque conscripsisti omnia, Erasmumque autorem
    suum, hoc est pium vereque Christianum pectus, passim aperte tes-
    tantia (id quod plerique nunc ethnicis longe magis ethnici, imo ab
    210 omni rehgione abhorrentes, non minus inepte quam scelerate vi-
    tant): quin tua vel somiuans iocansue Stultitia longe sapientior
    habetur quam multorum suo iudicio maxime sophorum seriae vigiliae
    vt de his igitur atque ahis non loquar, quibus tu tamen omnium
    prouinciarum scholas ac bibhothecas exornasti, locupletasti, adiu-
    215 uisti, tu idem ipse alterum reHgionis nostrae instrumentum, hoc est,
    nostrae huius vitae deHtium solatiique campum, antea neglectum,
    incultum, horridum, spinis vepribusque euulsis purissimum ac niti-
    dissimum reddidisti, clausoque diu prius, ac doctis etiam inaccesso,
    tam faciles vbique aditus aperiens complanasti, tam solerti ac in-
    ; : ;

    3002] FROM JOHN ANGELUS ODONUS 87

    defessa tot annorum cura locos omnes excutiens pensitansque ex- 220
    coluisti, vt iam omnibus et libeat et liceat in his amenissimis viri-
    dariis viuere, suauissimaque flosculorum aura fructibusque recreari.
    Atque ita quum magnum vbique apud literatos Christi silentium
    esset, tu libris tandem tuis ac laboribus nunquam satis pro merito
    laudatis, bonas postliminio Hteras ad Christi gloriam reduxisti. Quae 225
    quidem quum et alias tibi plurimum debeant, tuis quippe armis et
    acriter et feliciter contra barbaros protectae adiutaeque, nunc quod
    ab impia paganorum tyrannide ad gloriosam Dei optimi maximi
    reuersae ciuitatem suo sint iterum Christo redditae, id ipsum vni
    praecipue tibi multo magis ac Hbentius debent et, vt gratae sunt, 230
    debebunt semper. Neque iam periti tantum ac in magnis studus
    versati tuis parentes monitis sese Christo adglomerant, verum etiam
    variarum nationum et Hnguarum idiotae, viri pariter ac muHeres,
    tuis eiusmodi exciti classicis vbique gentium sonantibus, certatim
    antiquo regi nomina dant Christo, certatim Ecclesiae suique instau- 235
    rationem meditantur, certatim cordibus ac Hnguis suo venienti ac
    visitanti lesu canunt X3 ny^^tyin. Salue igitur, sanctissime Dei
    nostri confessor, doctor et apostole: aut siquid his etiam nomini-
    bus subHmius est et augustius. Neque enim dubium est quin Deus
    iUe, qui nascenti primum ecclesiae Paulum donauit ex vtero materno 240
    segregatum, deinceps vero Origenem, Hieronymum, Chrysostomum,
    Augustinum, caeterasque ecclesiae columnas, nunc idem postremis
    his temporibus coUapsam dudum reHgionem miseratus, te tot Hnguis
    doctrinisque instructum, tanta insignem pietate ac prudentia, tanto
    Dei zelo feruentem, tot aHis Sancti Spmtus donis ornatum mimdo 245
    dederit, Hterarum, theologiae Christianismique reductorem.

    Vere igitur noster, salue, ter maxime Erasme


    Salue hominum diuumque decus, summique parentis
    ConsiHo in terras missus, qui corda animosque
    Natorum inter se pariter patrumque vocatos 250
    Ad Christum vnanimes deducas puraque surgat
    :

    ReUigio: et tandem redeat gens aurea mundo.


    Vtque datis iuuenum studus recto ordine magna
    Adiumenta feras: claris dum foetibus abni
    Musea ingerdi Ulustras, longeque fugatam 255
    Barbariem ad coruos adigis. Dum pene prophanas
    Ante deas Phoebi, superis plaudentibus, omnes
    Plus dulceis soHto reuocas ad sacra, docesque
    Regna per Europae resonare ampHssima Christum
    Dumque situ a turpi recipis tu maximus autor 260
    Autores magnorum operum, primoque nitori
    Reddis, perque vias lectorem ducis apertas
    Quo duce non aHus quisquam feUcior vnquam
    Aut fuit, aut fuerit, quantumuis secula currant,
    In Latium meUus scriptores ducere Graios. 265
    Tam facUe hi mores sub te formamque habitumque
    250. pariter] The original version 1. 365 ; see Cog. E. i. 308.
    had, unmetrically, mutuo. The same 257. deas] The Muses.
    metrical error had to be corrected in
    ; :

    88 LETTERS OF ERASMUS [1535

    Ingeiiiumque nouum afflant vt vestigia nulla


    ;

    Nulla peregrinae referant incommoda coeli terrae,


    Sed propriam hos iures Romam genuisse parentem.
    270 Nec vanum, alta quod seruatum mente manebat
    Nunc misit Pater omnipotens. En aspice iam nunc
    Quam multi posita vitiorum labe benignum
    Ad Christum celeres properent. En aspice surgat
    Quantus vbique chorus doctorum, copia quanta
    275 Linguarum, quantum studeant iuuenesque senesque
    Romanas Graiasque simul pulchro ore sorores
    Ad sacram Solymam sacrasque adiungere leges.
    Quin etiam pueris, ex te dum condita versant,
    Et dulceis tenero degustant ore Hbellos,
    280 Incipit excelsum recti, pietatis, honesti,
    Musarumque decus puras incendere mentes.
    Nunc etiam in cunis pendent ex vbere laeti
    Et venient post nos alii feUcibus annis,
    Quos tua lecta trahet pietas ad regia Christi
    285 VexiUa, et Diuo qui te cognomine dicent.
    Fehces animae, fehcia currite secla.
    Interea docti proceres tua castra secuti
    ReUigionis opes augent caesisque fugatisque
    :

    Hostibus exultant meritos tibi laudis honores


    :

    290 Ingeminant: gratique suum patremque ducemque


    Vocibus ad superos letis comitantur euntem.
    Nec modo, vt affines, afflatum coehtus altum
    Hi numen sensere tuum verum omnibus oris
    :

    Qui summi rerum domini moderantur habenas


    295 Suspiciunt. Tibi certatim Comitesque Ducesque
    Promeritam reddunt laudem, primique monarchae
    Laetis aspirant animis. Tibi sceptra, coronam,
    Imperiumque tenent Reges, et Regibus ipsis
    Maiestate pares, at sacro munere celsi
    300 Pontifices mehus. Tibi regia munera cuncti
    Accumulant, gratique pium testantur amorem,
    Teque suo columen populorum numine seruant.
    Ast contra, Herculeis vt fata Heroibus indunt,
    Te Stygiae horrescunt pestes, te saeua luporum
    305 Centum armata modis, macuhs interhta centum,
    Agmina diffugiunt, latebrisque abduntur opacis,
    Herculeum in specubus robur stridentia clausis,
    Et frustra rabidas rumpentia murmure fauces,
    Nec calami sufFerre valent vim et vuhiera magni
    310 Spicula sed crassi ventres penetrantia ad imum
    Et certa vibrata manu doluere retecti,
    Sacrilegisque iacent cum cultibus vndique notas
    ;

    Dum victrix abigit fraudes, priscoque vigore

    312. Sacrilegisque &c.] In the first altering per agros to per vrhea. At
    version Odonus had written 'Con- some later date he seems to have
    fossique iacent insigni strage per cancelled his original line, substitut-
    agros' ; in Cog. E. i. 308 he suggests ing the present text.
    ;

    3002] FROM JOHN ANGELUS ODONUS 89

    Consurgit late Pietas rediuiua per orbem,


    Praeterea, quod mens excelsa et regia prorsus 315
    Praestat, saeuorum non te furor impius vnquam
    Impietasue furens latronum exterruit, ista
    Vt bene facta malis mutares victus at idem
    ;

    Perpetuo perstas animo, pergisque malorum


    Inuidiam superare bonis. Odia aspera amoris 320
    Obruis igne pius. Tum patria iura fidemque
    Consiliis scriptisque sacris, prece feruidus vsque,
    Tutaris sanctisque lupos ab ouilibus arces.
    ;

    Hinc tutae ad Christi conuersae pascua tandem


    Laeta sui pastoris oues stant vbere leto, 325
    Et vocem auscultant hilares tuo in ore loquentis.
    lamque omnes currunt gentes, tua scriptaque lustrant,
    Omnes te Hnguae, <te) vna omnis sexus et aetas,
    Discitque euoluitque meduUisque imbibit imis.
    Ac tibi non pro se quernam modo quisque, sed omnes 33°
    En illam grati celebrem simul ore canentes
    Gramineam tendunt populi deferre coronam
    lamque auro gemmisque nouis tibi dulcia colla
    Circundant auro decorant tibi leta triumphum,
    :

    Purpureosque cohors flores, et candida plenis 335


    Lilia diffundunt calathis, violasque rosasque,
    Narcissum et casiam, et fert quicquid Tmolus odorum,
    Et cum thuricremis Panchaia terra Sabaeis.
    Tum laetas toUunt voces, tum carmina dicunt,
    Teque patrem patriae iterumque iterumque salutant. 34°
    Maxime, tu nobis, tu scribens restituis rem.
    Parua loquor. Celsis adsunt e sedibus ingens
    AngeUci demissa chori manus, inque superna
    Luce refulgentes Genii simul aethera dulci
    :

    Demulcent late cantu insuetisque camoenis, 345


    Atque tibi en radiis claram solaribus alte
    Apponunt humeris trabeam. Tum tempora circum
    Lucida condecorant stellis mira arte coruscis.
    Intenti spectant omnes, votisque replentur.
    Ast iUi te subUmem facto agmiue ad astra 35°
    AttoUunt alacres. Salue, fortissime Christi
    BeUator, victorque potens. Salue, inclyte Doctor,
    Confessorque Dei, magnum decus addite terris.
    Sis feUx, Dominique veUs data castra fouere
    Longius, et terras praesenti sydere laetas. 355
    Sed mihi quando dabunt superi tua pectora vt ipse
    Pectoribus stringam proprus, atque ora manusque
    Ore premam manibusque meis, oculosque serenos
    Aspiciam ? Quando dabitur, quando, optime Erasme,
    Vt te complectar totum, piaque oscula figam, 360
    Et dulceis capiam meUito ex ore loquelas ?
    Non me laetitia vincet nec sedulus ille
    Qui palmae indutum foUis frondente sub vmbra
    Antiquum vidit senior, quum claustra recludens
    ; ; —

    90 LETTERS OF ERASMUS [1535

    365 Amplexusque datosque sonos Paulumque recepit


    Hesperiis neque qui ad Dauidica regna relictis
    Mirandum videre senem, Stridonis alumnum,
    Cor quintum, totidem linguas, totidem ora mouentem
    Nec fuerit pater Athletes me laetior ille,

    370 Bis denis quum post natum


    letissimus annis
    Aspexit (dictu mirum, sed iusserat autor
    Omnipotens) Nili imperio sceptrisque potitum.
    Non ego cedam vlli. Tantum sed, rector Oljmipi,
    Da quaeso, da mi genitor, mi maxime, Erasmum
    375 Vt manibus teneam propius, piaque oscula figam.
    Tum me, placitum, dimitte quieti,
    si tibi sic
    Quando quidem maius nil quod visatur Erasmo
    est
    In terris. Hunc ergo tuis, Rex optime Christe,
    Hunc petimus serues iterumque, iterumque precamur.
    ;

    380 Criste, tui nostrique simul sis fautor Erasmi.


    Criste, tuum nostrumque decus rege semper Erasmum.
    Criste, Deus vitae, viuat tibi sanctus Erasmus.
    Criste Deus, te ipsum aeternum da munus Erasmo.
    Criste, tuum serua nostrumque in secula erasmvm.

    385 Summae
    mihi quidem, imo ambobus (nam et meo et Philaeni mei
    nomine iamdudum scribi haec ne dubita), summae, inquam, esset
    voluptati ista prosequi longius. Verum cum Deo colloquium miscere,
    tum ahquid tuarum laudum canere, altioris esse spiritus existimo,
    eiusque qui aduentanti Deo pulsantique non se organum praebeat
    390 refractarium. Sed quam nobis uiter legendum, quaeso te, Erasme
    modestissime, coecutientiam obiicis ? Cuiusnam atVoAou subinde
    occinis amori nostro hemistichium, vt cui ra [xrj KaXa KaXa T^e^avrai ?
    Quasi vero primi nos aut soli de te ita sentiamus: aut quasi coecus
    is dicendus sit cui solis lumen vniuersa simul superare lumina

    395 videatur, idque esse dicat humanis et visibus et verbis maius. Imo

    365. amplexusque datosque] am- 374. mi maxime] charissime, the


    plexus mutuosque, the first version; first version (Cog. E. i. 308).

    see Cog. E. i. 308 cf. 1. 250.


    ; 385-6. Philaeni . nomine] All
    . .

    Paulumque] Paul the Eremite. Odonus' letters seem to be either in


    For the meeting between Paul and fact orby imphcation letters for him-
    St. Antony see Jerome, Vita Pauli selfandPhilaenus; thoughin 11. 835-7
    £remiiae (pp. 81— 2 intheParisJerome he says that he cannot answer for it
    of 1546). Here, and in what follows that Philaenus wiU not write inde-
    about the Stridonis alumnus we may
    '
    ' pendently. The only letter of Philae-
    suppose Odonus to have been writing nus which we have written in his own
    with Erasmus' Jerome open in front name is, in fact, the first of the three
    of him. letters printed in Cog. E. i. 312
    367. Stridonis alunanum] St. Je- which is in the nature of a postscript
    rome, born at Stridon in Dalmatia. to the letter of Odonus immediately
    See Erasmus' Vita Hieronymi where ; preceding it. A letter of Erasmus,
    the pilgrims who visited the Holy not extant (c. July 1535), was ad-
    Land are said to have been more dressed ' Sjmcerissimis viris loan.
    eager to see St. Jerome than to see Angelo Odono et Phileno' (Cog. E.
    the sacred places {Hier. Opp. vol. i, i. 310). Grypliius' two letters are
    ff. iij B.). similarly addressed to both friends.
    369. pater Athletes] Jacob; the 392. ra (irj Tj-ec^avrat] Theocr. 6.
    . . .

    appellation Athletes being drawn from 19.


    Gen. 32. 24-8, Hosea 12. 3-4.
    .

    3002] FROM JOHN ANGELUS ODONUS 91

    illequidem est coecissimus, qui id non videt quod nemo non videt.
    Talia enim de te, atque maiora, doctorum bonorumque omnium
    vndique audiuntur testimonia.
    Verum agnoscimus etiam hic religionem tuam viuam qui te nihil :

    nisi hominem humilem et peccatorem confitens, bona tua omnia 400


    Christo,vnde venerunt, fers accepta. Ista nos agnoscimus, atque
    etiam laudamus. Sed interea nimium Deo nos ingrati fuerimus, nisi
    eximia Spiritus dona per te nobis hoc tempore collata amemus et
    praedicemus: eique gratias agamus, qui talem virum suae nunc
    donauerit ecclesiae. Hoc siquidem pacto fit vt et ipse videns gratiam 405
    tibi datam minime vacuam fuisse, at indies vberiorem vbique fru-
    ctum aedere, pergas in prophetico munere alacrius et nos magna Dei ;

    beneficia agnoscentes, maiora etiam per te promereamur; id quod


    nobis Christus optimus maximus tuam prosperans viuidam atque
    industriam senectutem concedere dignetur. At si qui te nunc reH- 410
    giose minus tuaque scripta obseruant, ii se certo sciant ex eorum
    esse numero qui prophetarum sepulchra operosa mole extruentes
    iactabant se patrum suorum socios in prophetarum sanguine futuros
    non fuisse, si eorum temporibus vixissent.
    Miseri prorsus quicunque sunt eiusmodi, ac vere ter et ampHus 415
    infeHces.Qui quidem, vt veteres oHm Pharisaei Esaiam, Hieremiam,
    Zachariam caeterosque mortuos prophetas admirabantur, maxi-
    mique faciebant, viuos vero prophetas et apostolos omni conuicio-
    rum, calumniarum et iniuriarum genere affectos, omni suppHciorum
    malorumque vi vexatos eiiciebant, persequebantur ac trucidabant: 420
    itanoui nunc isti Hieronymum, Origenem, Chrysostomum, Cypria-
    num, Augustinum, Bernardum, aHosque defunctos, pios appellant,
    orthodoxos, sanctos, confessores, doctores, martyres, ecclesiae steUas,
    fulcra, decora, lumina, quid non ? Horum si quis descenderet in
    terras, quam omnes, vt videri volunt, currerent, festinarent et aduo- 425
    larent, vt cernere possent, vt audire, vt contingere, vt adorare, ac tan-
    tum non vt Deo parere ac sacra facere nunc vero quum eosdemferme
    ;

    viuos, et magno rursus Dei munere spirantes, loquentes et scribentes


    vident, nihn mouentur imo vt veros agant pharisaeos, etiam calu-
    ;

    mniantur aHqui, et persequuntur, nedum fastidiunt negHguntque. 430


    Vae igitur ter et quater miseris istis ab illo certissimo fulmineoque Vae
    Dominico, si pergant patrum suorum mensuram adimplere. Domi-
    nus det suis ab horum exemplo quam longissime abesse vt omnis ;

    aetas suos quaeque prophetas missosque agnoscens operarios resipi-


    scat, atque ad clementissimum Dominum reuertatur, rov rwv oIktlp[xcov 435
    TTarepa, vt significanter ait Apostolus, Kai deov TTdarjs TTapaKXt^aecos
    lam tempus est, suauissime Erasme, ne nostro diutius animo
    obsequentes 'in pubHca' plus aequo 'peccemus' 'commoda', sed te
    sanctissimis tuis orbique vtiHssimis studus reddamus. Quod vero
    te in iis assidue versantem hac epistola interpeUare ausi simus id 440 ;

    fecit partim summus, vti dictum est, sibique conscius noster in te


    amor, partim tua summa in quemuis humanitas, charitasque in
    omnes gentes Christiana: in cuius latissimis campis non postremas

    435-6. Tov Tu)v . . . nrapa/fATjcrew?] 43S. in publica . . . commoda] Cf.


    2 Cor. I. 3. Hor. 2 Ep. i. 3.
    92 LETTERS OF ERASMUS [1535

    apud te habere Italos sat scimus. Tametsi aiunt nescio qui et Italos
    445 tibi teque vicissim Italis parum esse aequum. Quorum vtroque haud
    scimus an quicquam dici possit et impudentius et vanius. Et inepti
    simus profecto ista si pluribus nunc refeUere veUmus quae quidem ;

    omnes, modo vllum habeant audiendi aut videndi sensum, et sine


    fronte dicta norunt et cum reipsa ipsisque sensibus pugnantia.
    450 Sed tamen quorundam paganitas, dicam, an insania, an vtrumque
    potius, qui vanissimi rumoris ansam Hbenter vel praebent vel arri-
    piunt, cogit vt non taceatur omnino. Meretur enim procax nimium
    petulantia furorque impius retundi. Alioqui neque nostra Italorum
    admodum neque tua quidquam referre arbitramur, quid leuissimi
    455 aliquot tenebriones obgaimiant quum et nostra nos ab omni crimine
    :

    vindicet conscientia, resque ipsa non obscure contra clamitans, tua


    vero excellens virtus atque humanitas altius atque illustriori extet
    soHo quam vt huiusmodi canum latratibus concuti aut nebulonum
    fumis ac lohginum atramentis possit obscurari. Nam in illos quid
    460 attinet cogitare grauius, qui iam nunc execrati despectique misere
    satis vbique poenarum dant, dum ipsimet se deo atque optimis
    quibusque hominibus indies magis reddunt odiosos ? Paucis itaque,
    ac leui (vt aiunt) brachio, mamfeste quidem impudens, sed nimis
    quam contumeUosum, os obstruatur sycophantis: qui wa-nep del
    465 Kavdapos €v ^op^opo), ita semper in mendaciis et calumniis gaudent
    volutari immergique. Quid vero mussant impurissimi ? tibi scilicet
    Italos et te contra infensum esse ItaKs. At quo tandem id coUigunt
    argumento ? Conantur quidem iUi misere vanum mentis somnium
    tueri, si modo vUam habent mentem. Prorsus tamen quod inueniant,
    470 nihU habent. At nos profecto id dicemus, quod verissimum esse
    scimus: imo quod verissimum esse patet omnibus, quodque Ubri,
    Erasme, tui loquuntur omnes: te nempe, vti veros decet Christia-
    nos, nedum theologos, pari omnes ac paterno amore Christianorum
    prouincias populosque complecti; idque vnum sanctis laboribus
    475 vigiUisque tuis semper agere vt vera studia veramque Christianis
    omnibus restituas pietatem id quod palam demonstrant, vt modo
    ;

    diximus, tua scripta: in quibus rem communem omnium doctissime


    atque pussime ex aequo agis et adiuuas.
    Quod vero ItaUam vel pecuUariter magni facias, praeter tot
    480 epistolarum ac Ubrorum tuorum locupletissima testimonia, iUud
    abunde satis indicU est, quod eam tam longo terrarum spatio seiun-
    ctus non semel tamen dignatus sis inuisere, variasque eius vrbes tua
    dierum aUquot ac mensium praesentia iUustrare in quibus optimarum ;

    artium studia aut excitasti aut excitata fouisti. Atque vtinam in


    485 Aprutio (vt nunc vocant) Pinnaque mea vel praeteriens tua modo
    vestigia reUquisses. Satis equidem Ulam hoc nomine et fortunatam
    arbitrarer et nobiUtatam. At ItaUs quibusdam (reUgiosi aiunt 'Apeo-
    464. oanep MS. : correximus. 487-8. 'AprjOTray Ir ai MS. : correximus.

    444. nescio qui] Presumably Peter 482. non semel] Erasmus in fact
    Cursius, whose Defensio pro Italia ad visited Italy only once, July 1506-
    Erasmum Roterodamum was printed July 1509. For projected visits, see
    in the spring of this year; see Ep. Ep. 3032.
    3007. 54n. 485. Pinnaque] See 1. 598n.
    463. leui. ..brachio]See^(iagr. 327.
    ;

    3002] FROM JOHN ANGELUS ODONUS 93

    TrayiTat) non nunquam aurem vellicat. Quasi vero id non amantissimi


    probissimique patris admonere, aut quasi
    sit officium, officii filios
    non eadem ferula Germaniae tuae, quae tibi 490
    Galliae, ac Britanniae,
    cum primis charae sunt, errores corrigas tollasque. Quod si is male
    velle dicendus est qui vitia pro virili nititur euellere, nemo profecto
    Corinthiis, Galathis, et Cretensibus hostis atrocior Paulo apostolo
    nemo HierosoljTnis]'caeterisque ludeae vrbibus infensior prophetis
    omnibus ac ipso Christo a quibus illae palam sua crimina audierunt
    :
    ; 495
    arteque omni reuocatae sunt ad poenitentiam. At certe si critici illi
    mandragorae somnium, quod Petrarcha et Ariostus, poeta apud
    nostros vterque clarissimus, non Itahs aliquot, sed Itahae ipsi tri-
    buunt, aduertant, non voce tantum aut veUicatione, sed fuste potius,
    acmagno Christi flagello, opus fuisse iudicabunt. 500
    Caeterum si tibi pro meritis agere visum esset inclementius,
    ansamue quaesisses eiusmodi, quantum dicendi campum habere po-
    tuisses satis ostendit Nicolaus Machiauellus, Florentinae reipubUcae
    a secretis, rerumque poUticarum caUentissimus qui nuper Clementis
    ;

    tempore Ubris, usque Etrusca Ungua, aeditis (dignis vero qui ob 505
    eximiam argumenti vtUitatem in omnium populorura Unguas trans-
    fundantur), testatus est ItaUam nostram cum aUa permulta et
    maxima, tum ipsam quoque reUgionem penitus omnem exuisse;
    idque ob Romanae sedis sanctitatem. Quam etiam vrbem palam
    Petrarcha Italus et Babiloniam et Bacchi Venerisque mancipium et 510
    haeresecon tempUim et errorum scholam et viuorum tartarum, denique
    malorum scelerumque omnium quibus orbis hodie obruitur clamat
    officinam. Et hactenus ipsius Petrarchae verba retuUmus. Piget
    vero ac pudet referre caetera his foediora muUo quae canonicus iUe
    :

    piissimus ob Christi sponse zelum ardentibus proUxe suspiriis nec 515


    vno in loco ingemiscit. Atque ista vates egregius canebat annum
    ab hinc supra ducentesimum. Quid vero dicturus, si praesens videret
    vna cum annis crescentibus creuisse nihilo segnius et vitia, quae Ule
    tum in praecipiti aiebat constitisse, ideoque coelestem vltionem iam
    vt festinaret implorabat ? Porro hviius prophetae nostri vernaculum 520
    quidem sed poUtissimum carmen nostrorum nuUi non est in ore.
    Nec minus testiuionium id (proh dolor) verum esse patet quam
    celebre Ulud PauUni Epimenidis oraculum in Cretenses suos. Qua-
    muis ipse Petrarcha longe maior Ethnico Epimenide. Siquidem
    vatis huius reUgiosi vereque Christiani etiamnum memoria honestis- 525
    sima ac pene sancta est in alus quoque regionibus, non modo apud
    suam ItaUam, in qua nunc floret, vt quam maxime. Atque ita
    quidem trium iUustrium Italorum testimonia, sed quae sane multo-
    rum instar esse queant: vt interim de Dante atque Boccacio, ItaUs
    et ipsis, nihU recitemus quorum aUer theologico poemate, oppido 53°
    :

    510. Petrarcha] Odonus is trans- (1349).


    lating freely the opening Unes of Son- 523. illudPauhniEpinienidis]Titus
    net 107, whieh he calls 'vemaculum i.12. The verse quoted by St. Paul
    quidem sed politissimum carmen' but ; is attributed (the Attic dialect not-
    Bacchi Venerisque mancipium seems withstanding) to the sixth-century
    to be imported from Sonnet 106. poet Epimenides by Clement of
    514. canonicus] Petrarch received Alexandria (Strom. i. 14. 59) and by
    successively from Clement VI canonries St. Jerome; cf. Suidas and Hesychius
    at Modena, Parma (1346), Padua s.v. Kpryri^eiv.
    94 LETTERS OF ERASMUS [1535

    quam docto sublimique, passim in eandem Hierusalem ac Pharisaeos


    et principes, prophetico plane spiritu tubam intendit ac detonat;
    alter fabuHs quidem, sed satjTicis ac Lucianicis, idem templum cum
    diuis et mystagogis suis subinde carpit, incessit, arripit, non nun-
    535 quam plenis tibiis inuehitur ac debacchatur. Horum autem omnium
    libros cultiore nostro scriptos idiomate, paucae sunt in ItaHa domus,
    ne dum fxovaela, quae non habeant quum tamen in multis potentum
    ;

    ac nobihum palatiis, imo grauium etiam doctorum bibhothecis, non


    temere vllum reperias opuscukim bibMorum. lam facUe scUicet ardens
    540 vicinae vrbis sanctitas ignem in ItaHa passim accendit euangeHcum.
    Sed vt ad te redeamus, sanctae lucubrationes tuae, nusquam non
    christianae memores lenitatis, saleque semper gratioso, vt iubet
    apostolus, condite, quid aHud, quaeso, habent quam vigUantis,
    docti, cordati, pu, mitisque pastoris admonitionem, eiusque cui nihU
    545 prius sit, nihil antiquius, nihil charius Domini gloria gregisque
    —
    dominici pace ac salute ? postremo eius qui maxime cupiat con-
    tendatque bonas Hteras, Hnguas et discipHnas, hactenus ambitioni
    plusquam paganicae seruientes, ad Christum reducere, Christia-
    naeque reHgioni, antiquae nimirum reginae, suas auHcas vindicare ?
    550 Hic enim tibi perpetuus atque vnicus scopus est in tuis Hbris, vt
    facHe patet omnibus. An vero Christi ecclesiaeque hostes postula-
    bant vt vir in Hnguis ac discipHnis tantus, deinde tam pius atque
    Christianus, adhaec etiam sacerdos, deruque summus multorum
    seculorum theologus, et nostrae tacitus aetatis vitia praeterires et
    555 praeter sanctorum exempla patrum, contraque conscientiae ac nu-
    minis vrgentis imperium, rdhil moneres quod monuisse maxime
    —
    laborantis ecclesiae prouinciaeque referebat ? eius praesertim quae
    se Hterarum ac reHgionis arcem tenere quum iactaret, exemplo impio
    nec minus periculoso caeteris praeibat ?
    560 Vae mihi nisi euangeHzauero, clamabat Paulus. Sentiebat enim
    acceptum EuangeHi praedicandi munus et iampridem legerat inter-
    ;

    minatam sacerdoti mortem qui surdis tintinnabuHs Hnguisque versa-


    retur in ecclesia, quae sacratissimum est sanctuarium viuumque
    viuentis Dei templum. Simulque meminerat apostolus, quam graues
    565 seruo iUi poenae deberentur qui Domini talentum occuluisset. Tibi
    autem quum tam splendida Dei Spiritus benignissimus esset munera
    largitus ad aedificationem Ecclesiae, an debebas decidentis ruinam
    spectare ociosus ? ac non potius omni, vt strenue fecisti, pede contra
    niti ? ac aedificu praesides, vel vt verius dicam destructores, cum
    570 cessantibus operarus, Hteratis nimirum male feriatis, arguere, obse-
    crare, increpare, omnesque quaritum posses ad mentem sobriam
    reducere, ofificuque admonere ? Et tamen hanc ipsam admonitionem
    mira tu semper, candidissime Erasme, ac non nunquam immodica, vt
    non nuUis videtur, moderatione tractas, paternoque plus quam dici
    575 queat animo quum mores nostri plus quam Hieronjmai Bernardique
    ;

    Hbertatem, plus quam EHae Mosisque ignes et gladios immittentium


    postulent seueritatem.
    568. dextructores AIS.: correzimus.

    560. clamabat Paulus] i Cor. 9. 16. 66, 2721. 7 ; Addenda, vol. x, p. xxiii.
    570. male feriatis] See Epp. 2211.
    3002] FROM JOHN ANGELUS ODONUS 95

    Desinant ergo Achitopheles Semeique impiissimi placidissimum


    Dauidem virum appellare sanguinarium quo in diuinis praeliis con-
    ;

    ficiendis et canendis non alius vnquam diuino cordi amabilior. 580


    Desinant odiosi tuam in Dominico grege pascendo ac seruando
    curam odisse piam fidelemque. Desinant foedissimi tuam in emen-
    dandis studiis vitiisque candidam accusare dUigentiam suaque po- ;

    tius scelera agnoscentes summam tuam admirentur temperantiam,


    qui nostrae mysteria paganitatis ac nequitiae, mundo iam satis 585
    cognita, tantum abest vt traduxeris vt multos Italiae proceres libris
    nominatim dicatis (qui tui styli genius est) immortalitati consecraris.
    Quid ergo habent reliqui in quo nobis populi praestent, partesque
    ferant potiores apud te ? Nobis quidem quod videatur nihil. Imo
    vincentur potius, quum toties ipse pleno ore Italorum Hteras, ingenia, 590
    discipUnas, g^nnnasia, coelum denique ipsum, longe supra meritum
    non minus amanter candideque quam eleganter praedices et com-
    mendes.
    lam vero quantum vicissim ItaH, quibus bonae Hterae pietasque
    cordi est, te diligant et obseruent et colant quid attinet commemo- 595
    rare, quum id aeque ferme ac iUud sit notissimum, nec vUis egeat
    argumentis ? Nam vt a minimis, hoc est me ipso, incipiam, an non
    ego Italus sum, in regione videHcet ItaHae quarta natus ? An non
    Bononiensis meus hic Philaenus Italus est ? Nonne propinqui soda-
    lesque nostri ItaH sunt, qui te omnes, vt quem maxime, diHgimus 600
    et veneramur ? Nonne ItaH sunt sacri concionatores nostri ? Quorum
    nos celeberrimos quosque audiuimus Bononiae, in magna vrbis fre-
    quentia, cum honorificentissimis te semper tituHs citantes, quoties
    occurrebat (occurrebat autem per Quadragesimam quotidie). Nec
    dubitamus quin hunc morem in aHis etiam claris ItaHae vrbibus quo 605
    vocantur obtineant. Nonne etiam Italus est doctissimus simul et
    pussimus vir AemiHus Brixianus ? At hic ItaHcis auribus tuum
    celebre iUud dedit Christiani miUtis Enchiridium ? Noime ItaU erant
    sacerdotes iUi ac monachi, viri ac muUeres, pueri ac senes, caeterique
    a quibus opus Ulud assidue legi, a seque vt imprimendum curaret, 610
    flagitari, ipse tibi, sicut meminimus, scripsit AemUius ? An non ItaH
    nunc sunt qui Ulud idem opus iam aeditum summo sibi emunt studio

    578. Achitopheles Semeique] As the Abruzzi, Odonus' native town (see


    far as the words virum . sanguina-
    . . 1. 485), the ancient Pinna, capital city

    rium are concerned, Ahitophel is not of the VestLni, lay in the fourth of the
    in question, see 2 Sam. 16. 7. eleven 'regions' into which Augustus
    591. coelmn] In Ep. 632. 1-3 (which divided Italy.
    Odonus cannot have seen) Erasmus 599. Bononiensis] Gryphius mis-
    praises the cHmate of Padua, but takenly addresses both Odonus and
    refuses praise to that of Bologna, Philaenus as Bononienses no doubt,
    ;

    Florence, and Rome. In Ep. 1224. owing to the connexion of both with
    8-10 he says that the chmate of the university of Bologna.
    Louvainisasgoodas thatof Italy. In 607. Aemilius] See Ep. 2154 introd.
    Ep. 3043 he tells Damian that Italy B.E^s gives 1531 as the date of the
    is warm compared with Lapland. In first edition of AemiUus' translation
    general, his references to the climate of of the Enchiridion. Odonus mentions
    Italy, and the learning and character AemiUus' translation in his letter to
    of the Italians, are disparaging and do Bucer it is the more remarkable that,
    ;

    not bear out what Odonus says; see in Cog. E. i. 310, 311, 312, both he
    Epp. 457. 58-9, 540. 28-34. ^^^ Philaenus should confuse Aemi-
    598. regione . .
    . quarta] Penne in lius and Vincentius Magius.
    ;

    96 LETTERS OF ERASMUS [1535

    ac diligenter euoluunt releguntque maximoque redimerent reliquos


    ;

    tuos eiusmodi libros eadem versos elegantia ? Ad quod non dubi-


    615 tamus, quin aliquot docti piique se accingant: nam Aenulium, qui
    id commodissime potuisset, fata nobis (vt audimus) inuiderunt.
    Ipse quidem, tametsi parum aut niiiil in latina maternaque lingua
    valeo, tuae tamen Mefxipiydfjiov colloquium, et Lauretanae Virginis
    Liturgiam, sororibus neptibusque meis verti misique. At vix credas
    620 quantus primo vicinarum concursus ad germanae praelegentis
    aKpoaaLv. Mox libellus peruenit ad viros. Breui totum oppidum
    peruasit, a pueris parentum iussu magno studio transcriptus. Id
    nobis retulerunt avroTrraL. Idem, sed longe felicius, praestitit in aHis
    aliquot PhUaenus: quae passim Bononiae famiHarium manibus te-
    625 runtur. lam nostris in scholis praelegi feUcissimos iLlos tuos Copiae
    commentarios soleime propemodum est. Praeceptores certe bonae
    spei adolescentibus tum illos, tum tua etiam Prouerbia, CoUoquia,
    Apophthegmata, Parabolas, Epistolarum regulas ac caetera eiusmodi
    maxime semper commendant.
    630 Vbi nunc obstreperi scarabei qui negant ab ItaKs legi aut diligi
    aut magni fieri Erasmum ? Dabimus adhuc indicia certiora et
    iUustria magis. Sadoletus, Bembus, Egnatius, CaeUus, Manardus,
    Alciatus, clarissima ItaUae nostrae decora, quam et reuerenter et
    amanter de pia eruditione tua, deque erudita pietate, tum sentiunt
    635 tum scribunt Atque hos quidem recensuiaius, non quod nuUi prae-
    !

    terea aeque docti probique tibi sint ex ItaUs amici (quorum de


    numero est iUustrissimus Comes, idemque humani ac diuini iuris
    consultissimus, Baptista FUscus, cuius aUoqui spectatam satis nos
    famUiariter quoque nouimus eloquentiam ac pietatem summam;
    640 tum aUer etiam lanuensis Ludouicus Spinula, et ipse praeclaris
    fortunae animique dotibus exceUens, qui te amat si quis aUus
    eifusissLme), sed quod hi praecipue probitate ac doctrina apud nostros
    celebres sint magis vt interim de Xicolao Leoniceno, Aldo Manutio,
    ;

    Ambrosio Leone, Vicentio Magio, Paulo Bombasio, caeterisque sUea-


    645 tur tam viuis quam defunctis, deque iis qui nobis per aetatem non-
    dum cogniti satis aut lecti sunt, quos tamen plurimos esse confidimus
    tui nominis amantissimos, et Mediolani et NeapoU, et Venetus et
    Romae, et in tota demum quam longe lateque patet ItaUa. Nam
    duorum pontificum, Decimi nempe Septimique, testatissunam in te
    650 charitatem (Tertium enim hunc Paulum, vt scimus esse Uterarum
    pietatis pacisque cum primis studiosum, ita dubium non est quin
    tibi maxime bene cupiat, qui hisce prouehendis ac stabiUendis totum
    618-19. Me^i/riya/xou . Liturgiam]
    . . introd. An edition was printed at
    Nothing is known of these two ver- Venice in 1526.
    sions. The Me;xi/(tVaMo?> first published 625. Copiae] In his letter to Bucer,
    in 1523, was translated into German Odonus mentions similaxly the vogue
    in 1524, into Spanish ia 1528; and in the Itahan schools of Erasmus'
    Enghsh, French, and Dutch versions educational works.
    appeared during the sixteenth cen- 638. Fhscus] Not known to us.
    tury. The Colloquia was printed in 640. Spinula] See Ep. 3008 introd.
    Florence at the Jimtine Press in 1531 644. Leone] See Ep. 854 introd.
    and at Venice by V. di Ravani in Magio] See Ep. 2154. lon.
    1536. A translation by Pietro Lam-o 649. Decimi nempe Septimique]
    appeared in 1545 (Venice, V. Vau- Leo x and Clement vu.
    gris). For the Liturgia see Ep. 1391
    ;

    3002] FROM JOHN ANGELUS ODONUS 97

    vitae tempus impenderis imo iam eognouimus a multis certae fidei


    :

    doctrinaeque viris Roma venientibus, eum tibi et purpuram suae


    proximam, censumque dignitati parem, semel atque iterum obtu- 655
    lisse) horum igitur Pontificum Italorum eximiam in te beneuolen-
    :

    tiam, et maximorum Cardinalium propensissimum fauorem quid


    attinet referre, quum et ipsa omnibus sint sole clariora ?
    lam dudum videmus in eorum prouerbium incidisse nos, qui t6v
    Xv-xyov aTTTovrai iv fjLearjfx^pLa. Sed ita non nullorum improbitas 660
    postulabat. Caeterum quis ausit hoc honestissimo doctissimorum
    hominum atque ampUssimorum testimonio ampHus aliud petere aut
    locupletius aut honorificentius ? Nemo profecto nisi insignite ini-
    pudens et scelestus At secus, aiunt, aliis videtur. Quotnam quiue
    !

    sunt isti alii ? Italus nie et ille ahter censet de Erasmo. Cicuta et 665
    aconitum in horto puUularunt: venenatae sunt igitur herbae ac
    arbores vniuersae. Adest CatUina et Cetegus in senatu: nuUi ergo
    senatores, neque M. Cato, neque C. Caesar, neque M. Cicero consul
    neque reUqui bene sentiunt de repubUca ? ludas Christum prodidit
    itane alU Christum ex animo non dUigunt ApostoU ? At certe duo 670
    isti TptaKaTdpaTOi suo se iudicio, veluti sorices, prodiderunt ac perdi-
    derunt. Alterius enim aconitum radicitus euulsum exaruit, foedis-
    simeque computruit. Alterius cicuta an viuat nescimus iUam certe ;

    in ItaUcis hortis nec vidimus nec audiuimus. Et Catilina quidem


    rerum pub. ac principum conturbator et proditor, miserique famuU 675
    factus famuUcida miserior, tota deinde profugus ItaUa, mendicus
    tandem ac blasphemans interUt. Vtinam vel nunc in patria diues
    bene dicat. Alter vero, qui se Italum iactat (an vere, Deus scit), quo
    nunc deUtescat angulo, misericors, imo miserrimus, studiosae iuuen-
    tutis consultor, quibusue seruetur, nisi resipiscat, furUs ignoramus. 680
    Bonorum doctorumque risum atque odium, sat scimus, vbi-
    certe
    cunque apparuerit, plus quam volet, auferet. Atque hi demum sunt
    nothi iUi, nam plane quosdam dXXo(f)vXovs esse nouimus. Hi sunt
    pagani Cyclopes, qui partim eloquentissimam sanctitatem tuam,
    partim sanctissimam eloquentiam, exosam inuisamque habent. 685
    Quibus merito accidit vt virtutibus gloriaque tua rumpantur et
    contabescant. Hi sunt qui, quum nihU sint nisi conuicium et
    mendacium, impietas et inscitia, denique eTcoacov dxOo? dpovp-qs, imo
    reUgionis ac Uterarum Christianaeque pacis pestes, audent se tamen
    candidos, doctos, piosque appeUare atque etiam, si superis placet, 690
    Christianos, ac studiorum fideique defensores.
    coelum, terra, quid non audet impudentia ? Fatebimur hic
    tibi vtriusque affectum verissime. Si te Erasme isti atque eiusmodi
    non tantopere odissent, nos te non tam diUgeremus impense. Nisi
    tu istis maxime dispUceres, nobis non tam vehementer cordi esses. 695
    Istisenim procul dubio, id quod te scire credimus, et res ipsa indicat,
    multo plus quam tua eloquentia, reUgio putet Christiana multo plus :

    quam tu dispUcet habeturque odio ipse Christus. Sed bene (gratia


    Christo) consultum est posteritati; quae fatuas impiasque naenias

    654. purpuram] See Ep. 3007. 511. 27; cf. Adag. 1406.
    What Odonus here says about the 670. duo] ? Albertus Pius (the
    cardinalate is conceivably a later Catilina of 1. 674) and Scahger.
    insertion. 688. eTwaiov . .. dpovpt^s] Hom. II,
    659. prouerbium] Diogenianus vi. 18. 104.
    452.11 TT
    ;

    98 LETTERS OF ERASMUS [1535

    700 istorum ignorabit, ac ne natos quidem vnquam nisi ex tuis disce[n]t


    scriptis. Quumque vnum illud misere affectarint isti, gloriae vel
    sceleratae sitibundi, vt aliquo pacto etiam incensis templis innotesce-
    non secus illis accidet ac Basilidibus, Ebionibus, et Marcioni-
    rent, id
    bus, fanaticisque aliis quorum ad nos ne infausta quidem nomina
    :

    705 peruenissent, nisi in sanctis aliquando orthodoxorum libris legeren-


    tur. Nam tibi, quaeso, aut religioni quid obfuit istorum malitia ac
    peruersitas ? Nihilo plus quidem quam Cerinthi, Pelagii, Manichei,
    ahorumque impia temeritas nocuit Ecclesiae ob quorum praecipue
    ;

    vesanam petulantiam effectum est vt et illustriorem nunc ab euange-


    710 Usta nostri diuinitatem Christi habeamus, et caetera pietatis dogmata
    per orthodoxos confirmata magis, et eorum denique qui monstrosas
    has belluas confecerunt celebrem memoriam semper et sacrosanctam.
    Atque hoc etiam nomine et tibi et ecclesiae gratulamur potius,
    Erasme noster; ecclesiae quod Deus pro soHta mirabihque sua sa-
    715 pientia ad auream doctrinam tuam magis illustrandam abusus sit
    ignito istorum ahquot furore; tibi quod tuo Deus idem tritico
    nauigioque tot iactationibus ventisque purgato ac probato coeleste
    suum horreum, atque aeternae fehcitatis portum, destmarit.
    Et hac quidem ratione tristes aUquando nos ac imo, Deus scit,
    720 suspirantes pectore consolamur, Erasme, quum tuos circumspicimus
    oblatratores primum quod ista Deus ad Ecclesiae suae commodum,
    :

    vt dictum est, moderetur; deinde quod ipse plurimos, eosque, vt


    multa vno dicamus verbo, sapientissimos iam nunc habes amatores
    (nam de posteritate, synceriore quidem iUa semper, optimeque e^o)
    725 Tov (fidovov TTadcov videhcet iudicante, quin tua tota sit futura, ac toto
    pectore, ambabusque te manibus, amplexura, tum rehgiose in primis
    anteque primos Erasmi nomen seruatura, minime dubitandum est)
    postremo quum malorum hic persecutiones ob iustitiam communes
    habeas cum probatissimis quibusque viris, prophetisque et Apostohs,
    730 ac ipso Christo, neque hoc dubium sit iuxta Christi oraculum, Erasme
    TpLafiaKapie, quin eadem, in qua nunc ilh regnant, etiam te maneat
    gloria sempiterna. Et quoniam christiana cogitatio est, vt tu ipse
    et beatus admonet Augustinus, malos omnes aut ideo viuere vt
    corrigantur, aut per eos boni vt exerceantur, quum iam isti has
    735 postremas et diabohcas partes satis superque ac ferociter impleuerint,
    rehquum est vt, mortuis requiem precati, iis qui supersunt mentem
    optemus saniorem, si quando queant agnoscere Christum Dominum
    claris magnisque nunc indiciis ad se, hoc est viam veritatem et vitam
    Ecclesiae suae, fihos reuocantem. Caeterum qui sanctam semper
    740 victoris styh tui hmam, qua vitia resecas, hteras ac pietatem expohs,
    arrodunt, ii non hnguam tantum, vt Aesopica mustela, sibi absump-
    tam strident, verum etiam famam, quam vnam ieiuni raptabant,
    vitamque ipsam, vt plerisque accidit, frustra lugebunt demum
    abscissam fimditus. Ita enim tandem iusto Dei iudicio fieri videmus
    745 efferis quibusdam, ac ab omni humanitatis et pietatis cultu ahenis;
    quippe qui ad nihil ahud nati videri possunt quam vt us obstent
    qui ad sanctas hteras rehgionemque excolendam omnes labores,
    omnia consiha atque omnes vitae suae curas intenderunt. Cuius-
    modi quidem eos esse certum est qui sanctissimis, Erasme, studus
    750 monitisque tuis negocium facessere conantur.
    741. Aesopica mustela] Aesop 86 (Halm).
    3002] FROM JOHN ANGELUS ODONUS 99

    Sed impios istos ac furiosos homines, vel, vt verius Dauid Hierony-


    musque vocat, canes libenter suae rabidae relinquimus exedendos Tfj
    Sia^oXfj. Non paucis alioqui nos tueri poteramus, exemplo nimirum
    Britanniae, Hispaniae, Galliae, et Germatiae in quibus etsi vnus
    ;

    aliquando et alter emerserit eruditae pietatis tuae sycophanta, in his 755


    tamen ipsis regionibus, et maximos Reges et clarissimos Cardinales
    et potentissimos piissimosque Principes et Episcopos, ac ipsos in
    primis Caesares, tum innumerabiles probatorum hominum ac erudi-
    torum centurias et chiliadas, bonos denique ac studiosos omnes,
    habuisti semper et nunc habes tibi amicissimos fauentissimosque. 760
    Adeoque nihil rabularum fumi tuo splendori apud hos detrahere
    quiuerunt, adeo nihil charitatis in te horum minuere susurrones
    potuerunt, vt ipsi potius inuisi in dies magis tenebris se suis im-
    merserint, tuque illustrior in tua perstes celsitudine, maxime semper
    doctis piisque omnibus gratiosus et obseruandus. Id vero ipsum et 765
    de Itaha sentiendum esse quis non videt ?
    Itaque Zoihs, Cherihs, rabuhs et atheis suo odio maloque reHctis,
    ad id iam redimus quod primum dicere institueramus. Nos, venera-
    bihs Erasme, nostrorum Italorum tam publico constantique confisi
    testimonio ac iudicio, quos partim inculpatae vitae studium, partim 770
    ingens instaurandae reUgionis ardor, partim non vulgaris eruditio,
    partim nobihtatis ac dignitatis splendor iUustris, partim haec simul
    omnia ab omni fuco ac simulatione vindicant (qui quidem ducti
    diuinae vi ipsa veritatis, quam in tuis vident clarissimis vbique
    monumentis, in tuum amorem rapiuntur), tum nostra ipsorum freti 775
    conscientia, qui in te Christum eiusque munera veneramur et exoscu-
    lamur, haec omnia hbere, atque vt animus ipse dictabat, scripsimus,
    nihil quidquam veriti, ne tibi molestae venirent qualescunque, modo
    piae, Italorum hterae, a quibus te mutuo amari satis credimus te
    credere. Adde quod nobis omnium qui viuant pessimi, ne dum in- 780
    gratissimi, visi essemus, si, quum tibi omnes propemodum hteras,
    omnemque debeamus rehgionem, nuUam tamen pro tot tantisque
    acceptis beneficiis, vel grati dedissemus animi significationem, vel
    salutem misissemus praesertim quum tam optata nobis potius quam
    :

    sperata vicinitatis huius sese obtulerit occasio. Porro siquid ex suis 785
    hinc laudibus tua ofifensa est altissima modestia, id speramus te
    condonaturum nobis, quum quotidie multo augustioribus elogiis te
    celebrent principes omnes et orbis et eruditionis et pietatis celeber-
    rimi. Qui primum ea iudicii acrimonia eoque vitae praediti sunt
    splendore vt adulationis aut erroris nuUa in ipsis vel vmbra haerere 790
    queat; deinde vt penitius perspiciunt tua decora longe omnium
    praestantissima, ita pro eadem ingenii feUcitate norunt iUa suis
    demonstrare coloribus. Ab iis vndequaque gentium, iam pridem
    (veUs noUs) audire cogeris non modo in omni doctrina virtuteque
    summus, probitatisque ac eruditionis arcem obtinens, non modo in 795
    studus verae theologiae instaurandis doctorum omnium et huius
    secuU pater, verum etiam ornamentum orbis, eruditorum Phoenix,
    Numen, Sol, eximium atque vnicum Uterarum ac doctrinarum decus,
    deUtium vniuersi Uterati orbis, ter maximus Heros, pubUco omnium
    studiosorum Ecclesiaeque bono natus, TrdvTCDv dyadcov aoipos, [xvpfxr^Kla, 800
    ddXaacra, qualem mille annis non viderunt scholae, vix aUqua videbit
    753. Non scripsimus : Nam MS. 793. vndiquaque M*S'. : correximus.
    100 LETTERS OF ERASMUS [1535

    posteritas, gloria et splendor humani generis, cuius meritis atque


    dignitati vix certe totius orbis opes copiaeque satisfaciant. Sed quid
    nos coeli stellas numeramus aut harenas metimur, quum eiusmodi
    805 illustrium scriptorum de te praeconia passim occurrant illustrissima,
    et nobis iam multas expleueri<n)t paginas, ex innumeris aUquot dum
    annotamus, scire cupientes, quae, a quibus, et vbi dicantur ? Atque
    horum quae nunc retulimus, pleraque ante quindecim et amplius
    annos scripta sunt quum plane nondum summi Dei benignitas dotes
    :

    810 omneis in te suas orbi expHcuerat. Quaha vero nunc putandum est
    vel scribi de te, vel tacitis gratisque animis apud se quenque cogitare,
    quum tu ex illo quidem tempore non modo Erasmum ipsum supera-
    ueris, nuUi iam tunc nisi ipsi Erasmo superabilem, verum etiam
    triplo illum reddideris augustiorem ? Quod aHoqui fieri vix iis videri
    815 poterat qui parum nossent inexhaustam esse munificentiam mini-
    meque abbreuiatam manum Domini in electos suos.
    Ignoscet itaque nobis tua potius facihtas, quicquid erratum est,
    dum ex tanto tuorum cumulo meritorum ahquid obiter attigimus
    aut (quod magis verendum est) detriuimus, tum ingenii culpa, tum
    820 Hteris non huc proprie destinatis. ProKxitatem vero epistolae, eique
    parem ruditatem, quam vltro tibi proditum venimus cum versiculis,
    nescimus quidem quo colore excusemus, nisi tu nostro illi amori
    veniam des cuius vere omnia vincentis imperio non parere, pericu-
    ;

    losum quidem malumque est, nedum aSwarov. Is interdum, vt veris


    825 tandem bonis potiatur, non perinde solet rumuscuHs moueri. Sed
    vt etiam importunitatis huius audaciaeque crimen ego non nihil
    imminuam: primum iUud polhceor, me quidem pro viribus annixu-
    rum, ne per similem importunitatem audaciamque tua rursus lenitate
    ac patientia abutar: quamuis has etiam virtutes in te admirabiles
    830 prorsus esse sciam et inuictas. Verum sat sit semel improbum fuisse.
    Sat sit frena semel equo intactis tamen calcaribus laxasse. Quare
    quicquid tibi posthac scribam, ipsi mihi scribam vni et sodahbus
    meis, easque hteras velut ad te missas laetus mihimet in sinu, quod
    aiunt, legam. Haec autem de me ipso dixerim: nam pro Philaeno
    835 quid fide iubeam non habeo, vix enim temperaturus videtur, quin
    altera solus epistola ad te rursus amplectendum aduolet. Alterum
    est vt a te obnixe petam, magne Erasme, ne mihi vel verbulo cogites
    respondere non quod non melhtissima a te futura sit epistola, sed
    ;

    quod Bononiae nobis vna sit tuis picta articuhs quam ipse Patauium :

    840 misisti ad Anselmum Ephorinum ab hoc deinde improbis extortam


    :

    precibus monachus quidam doctus, bona quadam fortuna, Bononiam


    attuht, ostensurus amicis. Quumque illam apud Arnoldum Colonien-
    sem, iuuenem vtriusque hnguae peritum, qui manum agnouerat,
    rehquisset in elegantissuno Germanorum, cui videhcet tum is prae-
    845 erat, bibhopoho, studiosis miro studio ad spectaculum confluentibus,
    tandem et ego domum
    detuh descripturus. Interea dum certum
    expectat monachus tabeUarium, qui epistolam referat ad Anselmum

    816. abbreuiatam . . . Domini] Cf. mentioned in his possession for tliree


    Isaiah 59. i. years; itmust have belonged there-
    833. in sinu] See Adarj. 213. fore to 1532 (Ephorinus was in Padua
    840. ad Anselmum] No letter of in June of that year, Ep. 2539introd.).
    Erasmus to Ephorinus survives. Odo- 842. Arnoldum] Not known to us.
    nus eays that he has had the letter
    3002] FROM JOHN ANGELUS ODONUS 101

    (nam huic nunquam alioqui daturo ille suam astrinxerat fidem),


    demum, vt solent, ad alia migrat monasteria. Epistola fuit apud
    me. Ipse vero Ephorini animum ex animo meo aestimans, diu dispexi 850
    num qua ratione domino illam suo ineolumem remitterem. Quum
    autem nec Patauii Anselminae domus vicum tenerem, nec omnino
    vellem id negocii committere nisi certis fidisque, statui melius esse
    eam apud me retinere quam temere tam charum pignus credere
    veredariis. Itaque epistolam tuam avT6ypa<j)ov domi habeo iam trien- 855
    nium. Hanc ego in scrinioHs, interque mihi charissima conditam
    Ketfi-qXia, non minore asseruo diligentia, sed maiore cum pietatis
    fructu, quam hi qui Abbatis Antonii tintinnabulum, aut Guilhelmi
    monachi lanceam, aut, quod maius est, Sancti Hieronymi Cardinali-
    cium galerum, ad quaestum custodiunt et ostentant. Eam subinde 860
    mihi atque meis triumphi ac laureae vice profero quippe quae ad coro-
    :

    nam virtutum hterarumque tuarum genuina quadam vi mirum quam


    tyrones aUicit accenditque spectatores. Illam huc veniens Caesari,
    fratri germano, communes nempe deHtias, reHqui et commendaui.
    MirabiHter enim et is in tuis sese oblectat Hbris ac vix in te amando
    ; 865
    cederet mihi, nisi duobus prior ego annis te nosse ac legere coepissem.
    Quapropter nihil necesse est vt nunc rescribas mihi quum aHoqui :

    quidquid ipse scribis in commune quotidie id ego veluti proprie mihi


    scriptum interpreter. Caeterum abimde nobis factum est satis, si
    nostras tu Hteras occupatissimus vel obiter audire fueris dignatus, 870
    sique tantam hanc audaciam boni consulueris. Hoc tibi nos incom-
    modi, hanc temporis iacturam, si quid (praeter animum, qui tuus
    est) in nobis esset quo pensemus, facile id tibi ac Hbenter oflferretur.
    Quanquam etiam nos, Hcet admodum tenues humilesque, iamdudum
    tamen in tuam ambo gratiam, non paucis in rebus nec minimi 875
    momenti, laboramus. Quibusnam, inquis, qui me videritis nun-
    quam ? Audies ergo, vir clarissime. Intenderam ipse quidem a puero
    animum 77/309 tt^v laTpiK-qv, neque adeo lucri causa, quod mihi nescio
    quo pacto semper fuit vilius (tametsi necessarium id fore clamitabant
    ferme omnes et mihi et fratri quippe quos a parentibus in infantia
    ;
    880
    destitutos quatuor postea germanae, suis iunctae viris, non omnino
    beatiores domi reHquerant), sed primum vt laudatissimi patris, mini-
    meque maH aut indocti medici, memoriam ipse non degener 6ix6t€xvos
    excitarem (frater enim ad forenses causas, ego ad paternae laudis
    aemulationem vndique adhortantium voces audiebam), deinde vt 885
    non nuUis mortaUbus adessem ope medica. Verum interim ovk
    olK^aiTos. Neque enim consUium erat ab egregiorum tcDv vCv laTpujv
    consiHis recedere, nunquam sine periculo contemptis, qui tum pie
    tum sapienter (vt praedicant), si minus verbis, certe viuis exempHs,
    haud patiuntur, errore veterum medicorum, vnicum tam diuini 890
    inuenti tantaeque artis esse scopum. Eam itaque ob causam adita
    est hac tum arte celebris Bononia. Meus vero PhUaenus pro patriae
    simul et animi celsitudine, iuris vtriusque se addixerat professioni:
    non errans Ule quidem aflfectu, nam animum habet plane phUoso-
    phicum ac rerum quas vulgus miratur contemptorem strenuum, 895
    sed maiorum adolescens aHquot iudicio motus, qui hisce, vt nunc
    traduntur, legibus et respub<(Hcas> stare putant et Htes inter ciues
    dirimi, breuiter humana diuinaque omnia probe gubernari. Itaque ad
    883. ojjLOTeKvos MS.: correximus. 887. oiKoanos scripsimus: oiKoavros MS.
    102 LETTERS OF ERASMUS [1535

    sex iam annos Bartolis et Baldis non indiligenter euoluendis


    900 eonsumpserat.
    Tuos interim auide dum vterque libros vna legimus intima enim :

    iam inde, Deo nimirum sic volente, inter vicinos erat et amicitia et
    familiaritas, tandem secuti Trapa/cATjatv illam tuam, /cat ixedoSov
    TTeiOovg ac spiritus vi efficacissimam —vter prior persuasus id alteri
    905 suaserit incertum, —
    ambo certe postea, vt longe pluribus et melius
    et gratis opem ferremus, aspirare coepimus ad Theologiam, discipli-
    narum rerumque omnium multo maxime necessariam, cum semper
    alias, tum vero hoc plenissimo nimis iam furentium haereticorum
    seculo, ac nostris praecipue terris, in quibus quaeuis alia potius quam
    910 Christianae doctrinae studia magni fiunt, expetuntur ac memorantur.
    Nam paucuHs exceptis monachis, quorum plerique nimium in hac
    frigent, feruent in sophisticis, apud alios tam clericos quam laicos
    (proh abominanda misero populo paganitas !) sacratissimae theologiae
    ovhels plane Aoyo?.Nunc itaque reliquis omnibus ob hanc margari-
    915 tam posthabitis, in graecas et hebraicas literas magno hic studio
    incumbimus, quotidieque aHquid ex diuinis libris tum audientes tum
    legentes doctrinam ac vitam Christo dignam meditamur pro viribus.
    Hoc autem nos pacto putamus te etiam esse demeritos, vel tuo nobili
    illo certoque iudice Enchiridio, a quo pronunciatur is demum diuis
    920 gratissimus esse cultus, quum in ipsorum gratiam aut exemplum
    proximus diligitur et Christus rebus omnibus antefertur.
    Atque id etiam ipsum (ita me Deus amet) est in causa, Erasme,
    vt quum saepe cogitem aUquid de tuis laudibus dicere, hoc est sus
    camelusque saltare, ac vere (vt ahud habet prouerbium) rd rov Trvy-
    925 fiaiov aKpoOivLa KoXoaau) ecj^apyLot^eiv, quanquam aiiimo vulgata illa
    statim subeunt, 'Sumite materiam', et
    Quis decus aeternum, quis Erasmi nesciat vrbem,
    Virtutesque librosque et tanti lumuia solis ?
    tum illud vatis vtriusque, quis 'claram Rhodon' aut 'Delon Lato-
    930 niam ' non quis Helenam aut HercuHs praestantiam non
    dixit ?

    laudauit ? sed in primis iUud aHud prudentissimi poete quasi vni


    mihi apposite putem dictum, Quis 'ope PaUadis Tydidem superis
    parem digne' scripserit ?

    tenuis, ne tenta grandia, ne sic


    935 Et risum populo, tibi fessus et iUa ducas,

    tamen ob id quoque soleam ab audaci desistere conatu, quod sciam,


    932 Tytidem MS.: correximus.

    903. "napaKX-qaiv fiedoSov] Odo-


    . . . position,adapted from Verg. Aen. i.
    nus has in mind the Paraclesis (see 565-6.
    Ep. 1253. 22n) and Ratio seu Methodus 929. vtriusque] Vergil and Horace,
    prefixedtoErasmus'N.T.of 1516. For quotations from whom are amalga-
    the subsequent amphfications of the mated in the sentence following.
    Ratio see Epp. 745, 1365 introdd. claram Rhodon] Hor. C. i. 7. i.
    923-4. sus camelusque] See Adag. 929-30. Delon Latoniam] See Verg.
    41 and 1666. Georg. 3. 6.
    924-5. ra rov . . . i<l)apij,6leiv'] See 932-3. ope .parem] Hor. C. i.
    . .

    Adag. 3090. 6. 15-16.


    926.Sumitemateriam]Hor. ^.P. 38. 934-5- O tenuis ducas] Oddly
    . . .

    927-8. Quis decus . . . solis] Lines compounded out of Hor. C. i. 6. 9


    presumably of Odonxis' own com- and Ep. i. 9. 9.
    3002] FROM JOHN ANGELUS ODONUS 103

    sicut mihi facilius, ita tibimulto esse gratius, vt ipse linguis interea
    bonisque disciplinis vacare pergam ac theologiae quae quidem meis, :

    quibus debeo, ciuibus res est in primis necessaria, et nunc etiam


    peregrinationis causa. Summae enim, inquam, Erasmi modestiae 940
    summaeque pietati certissimum est longe chariorem esse Christia-
    norum profectum quam si cherubicos ipse spiritus ac seraphicos
    superasse caneretur. Atque adeo ne putes multum ab his nunc
    studiis intermissum esse temporis. Paido enim profecto, mihi satis
    alioqui segni, plus quam vnius hebdomadae periodus his omnibus 945
    vtcunque scribendis ac describendis data est: ruditas autem ipsa
    satis loquitur, non longa haec e meditatione aut ex arte, quae mihi,
    etiam si maxime voluissem, nulla est, sed e magna cordis abundantia
    effluxisse omnia. Quanquam hoc ipsum quid opus erat excusare, quum
    certe, si id quod sentimus ipsi quodque res ipsa est dicendum sit, nobis 950
    hos dies a Christiano studio minime recessisse videamur, nisi forte
    aliqui parum Christianum esse putent Christi munera agnoscere, et in
    sanctis illum suis quateuus Ucet venerari ? Porro ista quaecunque ad
    te scripsimus (tametsi non ita vt non longe plura in amplis amantissimi
    animi recessibus supersint) ob Christum praecipue Dominum nostrum, 955
    ipse nouit, scripsimus: quem dies noctesque anima nostra celebrat
    atque magnificat, quod te talem his temporibus dederit literis popu-
    Hsque suis ministrum ac doctorem. Cuius quidem libros eruditione
    sacra plenos quisquis legerit amanter, Christum profecto veramque
    eius doctrinamnescireac nonamarenon poterit idque cum multorum 960 ;

    salute copiosa, caeterum ofiFensione, boni certe ac sobrii vllius, nulla.


    Probatur autem, et maxime, studium eius qui vehementer afficitiu'
    et gestis et laudibus et scriptis Pauli, cum aHas excellentis organi
    atque ampli diuinarum legum interpretis, tum miro quodam modo
    omnia omnibus facti vt Christo plures lucrifaceret. Is enim [ille 965
    studiosus] necesse est vt multo vehementius Christum ipsum Paulinae
    facundiae et argumentum et autorem complectatur, ad eumque cum
    simili fructu praedicandum magis inflammetur. Nec vllo pacto, dum
    id agit, cessare dicitur aut remissior euadere. Permagni siquidem
    referre omnes arbitrantur, et in rebus aliis et in religione praesertim, 970
    qualem sibi quisque officii commonstratorem
    diligat et primis mirari assuescat ab annis.
    Nos vero in te dum sumus, quantum ad bonas literas,
    dici vix potest
    ad sacra studia, ad perpetuo bene merendum pro virLh, ad Christianam
    magnanimitatem, tolerantiam, moderationem, modestiam, breuiter 975
    ad totum Christum, accendamm'. Ipsi Christo animorum ac rerum
    omnium autori, variisque modis ad se suos attrahenti, honor sit et
    gratia in aetemimi.
    Hactenus, Erasme noster, in praesentia tecum satis, quanquam
    nunc quimus. ReHqua, si molestum non erit, quum 980
    te vix dimittere
    965-6. ille studiosus seclitsimus sed fortasse
    : illo studio suo scribendum.

    937. tibi . . . gratius] Erasmus, hapsrecallsErasinus'ad^ace;andmay


    when he met Odonus, advised him have been inserted in the revised ver-
    that he would be better employed sion of the letter (see 1. 654^).
    writing verses on the God in heaven 965. omnia facti] i Cor. 9. 22.
    . . .

    (de Domino coelesti) than in making 972. diligat annis] Cf. Verg. A.
    . . .

    an earthly god of Erasmus (Cog. E. 8. 517.


    i. 308). What Odonus here says per-
    104 LETTERS OF ERASMUS [1535

    te coram ad proximum Pascha, Deo fauente, conspexerimus, com-


    modius ac iucundius exponemus. Nam etsi iam pridem tibi nos per
    literas commendatos esse scimus ab humanissimo atque doctissi-
    mo viro Sinapio Suinfordensi, qui nunc Ferrariae medicinam summa
    985 cum laude profitetur, quia tamen eas an acceperis nescimus, ne
    hospites plane nouique veniamus, cupimus vterque nouas afferre
    commendatitias Hteras Doctoris eximii Capitonis: ad quem, et aha-
    rum Hnguarum et sanctae in primis longe peritissimum, hucusque
    venimus audituri hebraice quando nostris in gymnasiis, vt vtrique
    ;

    990 testamento, ita his etiam Hteris, nullus omnino nec locus est nec
    honos. Is vero nunc abest reuocatus in patriam a propinquis, ad
    domestica quaedam negocia componenda. Simul atque vir nostri
    amantissimus redierit, nos isthuc aderimus ambo non ad tuam ;

    vmbram sypharque, vt ipse soles appeUare, sed vt promptissimum


    995 et fideHssimum coelestis istius animi coUegam, purumque Sancti
    Spiritus templum, contemplemur ad quod multi ab vltimis vsque
    :

    terris, longe cupidius quam ad lacteum oHm Liuium, concurrunt:


    quod etiam vel semel videre contigisse, proceres summi summae sibi
    feHcitatis loco ducunt. Quae nobis nisi eadem mens esset, nisi te
    1000 visitare, praesertim tam vicini, studeremus, tum vero nobis non
    Christiani modo, sed ne hominis quidem nomine digni videamur.
    Quum vel TuUius, probae antiquitatis institutor, iuuenes veHt san-
    ctam reUgiose colere senectutem: quo etiam nomine moribus Cato
    laudatissimis tum iUorum tum suam et aequaHum aetatem celebrat,
    1005 quum dicit ab optimis quibusque adolescentibus sacram maxime
    caniciem venerari, dum u in ducendis ac reducendis senatoribus tam
    frequentes adsunt, dum tanta eos alacritate dies totos ante curiae
    fores praestolantur. Atque haec quidem ethnici apud ethnicos.
    Quid iam nobis Christianis primo Dei praecepto ad omnia eademque
    loio perfectiora pietatis atque humanitatis officia vocatis agendum, cum

    Christiano nobiUssimo, deque Christiana Repub. merito quam op-


    time ? Scimus modestiam tuam ista non morari. Nec ignoramus in
    Hbris tuis praeclaram pulcherrimamque tui ac pussimam imaginem
    spectari. Sed summa sit ignauia, ac pene impietas, tam rarum diuini
    ^°^5 muneris miraculum, dum terris conceditur, non aduertere. Ambo
    vidimus Bononiae, duobus quidem temporibus, sed plus ducenties,
    supremos orbis Prmcipes. At nondum vidimus iUum vnum vere
    rpiaixeyiaTov Koi rpiaTi(j>avov Erasmum, ttoAAcDv avrd^iov aAAcuv. Ad
    hunc igitur amplectendum dyadfj rvxo accingamur. Tu interea, noster
    1020 iucundissime Desideri, in nostram caeterorumque amicorum gratiam
    sanctissimam senectutem tuam cura dUigenter. Quam tibi Dominus
    Deusque noster lesus Hteris, theologiae, suaeque Ecclesiae diu seruet
    incolumem. In eodem semper bene vale, vir incomparabUis, et nos,
    quod spero facies, mutuum ama. Hoc ipso nobis neque gratius neque
    ^°^5 optatius succedere quidquam potest.
    Argent. anno mdxxxv. t * -, ^^
    Tuus ex animo lo. Angelus Odonus.
    Des. Erasmo Roterodamo de bonis Hteris, Theologia, Ecclesiaque
    optime merito. Domino suo maxime supraque vniuersos venerando.
    For his letter see Ep.
    984. Sinapio] extant.
    2956 introd. Neither his letter of 1018. ttoAAcov . . . aAAto»'] Hom. 11.
    introduction nor that of Capito is 11. 514.
    3003] 105

    3003. From Christopher Eschenfelder.


    Leipzig MS. Boppard.
    EE. 219. 12 March 1535.
    [An original letter, written by a secretary the date, signature and address
    ;

    are added by Eschenfelder. The address is cut off at the ends of both lines.
    For Eschenfelder see Ep. 879 introd.]
    S. P. Magno sum gaudio affectus proximis iam literis tuis, doctis-
    sime Erasme, quibus cognoui te pristina adhuc et recta praeditum
    esse valetudine. In ea enim totus sum sentencia, vt putem foelicis-
    simam fore non rem literariam tantum sed et Germaniam ipsam, si
    te, suum lumen ac decus, quam diutissime habuerit superstitem. 5
    Ego sane non minus gaudeo te vnum foehciter recteque valere, quam
    meos mihi charissimos, hoc est coniugem et hberos, quos tu quoque
    (sit gratia tibi) recte valere summopere exoptas. Caeterum non
    deero Conrado illi vel tui causa quod hunc mihi tuae Hterae com-
    mendarunt, vbi sese obtulerit occasio. Vnum tamen hoc te vtinam 10
    exorare possem, quod eciam antea te per famulum tuum oraui, vt
    psalmum illum qui mihi prae ceteris placet, 'Beatus vir qui timet
    Dominum etc, vxor tua sicut vitis etc.', in mei meorumque gratiam
    iusta interpretacione expUcare non graueris. Quo simul et rem mihi
    gratissimam feceris, et boni omnes cognoscent me non vulgariter ab 15
    Erasmo amari. Bene vale, vir doctissime, diu nobis vniuersaeque
    Germaniae superstes. Salutat te vxor mea reuerenter atque amanter.
    Dat. ex Boppardia 12 Marcii Anno 1535.
    D. t. deditissimus
    Christophorus Eschenfelder, manu propria. 20

    Virorum facile omnium doctissimo, d. D. <Erasmo/ Rotherodamo


    domino et patrono ./ . .

    3004. From John Rinck.


    Breslau MS. Rehd. 254. 128. Cologne.
    EE^. 123. 16 March 1535.
    [An original letter, autograph throughout; the address-sheet is missing.
    For Rinck see Ep. 2285 introd. Although two letters and two prefaces
    addressed by Erasmus to Rinck have survived, this is the only extant letter
    from Rinck.]
    S. P. Varie tuis affectus sum literis, Erasme multis nominibus
    charissime, partim nimirum gaudio, partim dolore, vtro vehementius
    nescio, neutro sane mediocriter. Gaudio quidem, quod suaue illud
    nostri inter nos amoris vinculum viderim firmius quam vt vllo modo
    dirumpi possit vnquam per te qui possit enim, posteaquam eo in 5
    ;

    Rinckum es animo vt quiduis boni consulere malis, atque adeo


    permittere, quam illum amicum amittere ? Nam id minime obscure

    3003. I. literis] Not extant, but Ps. 127. 3. Though he did not actually
    the letter is referred to in Ep. 2984. comply with this request, Erasmus
    9. Conrado] Nyder. See Ep. 2984 did, in 1536, dedicate to Eschenfelder
    introd. his De puritate, which is an enarratio
    12. psahnum] Probably not Ps. iii of Ps. 14 (Vulg.); see Epp. 3081, 3086.
    but Ps. 127 (Vulg.), since the
    (Vulg.), 3004. i. hteris] Not extant.
    words 'vxor tua' etc. are taken from
    106 LETTERS OF ERASMUS [1535

    ipsa tua epistola indicat, quippe qua pro accusatore longe candidis-
    simum mihi agis intermissi officii interpretem, persuasum habens,
    10 id quod maxime volebam, nempe parem et eandem constantem inter
    nos accipi ac reddi voluntatem, etiam si nihil ititerim scribatur.
    Neque hoc falsus ; nam quod ad me attinet, qui meo promus sum
    pectori, citius hercule vastum oceanum aqua quam Rinckum mutuus
    Erasmum suum aflfectus debitaque obseruantia defecerit. Nisi
    erga
    15 enimsic amantem redamauero, sim profecto quantum viuit homi-
    num inhumanissimus et proinde dignus quem nemo non e suo
    contubernio amotum, eiectum, explosum iubeat abire is KopaKas.
    lam vero si omnia amicorum communia, quomodo Pythagorae
    visum fuit, dolore qui non maxitne affligar, postquam maximum
    20 amicum afflicta valetudine cognoui et eundem nefaria oblatratorum
    improbitate molestari ? Dii male faciant belluis iHis quae te con-
    turbant. Verum optarim equidem chiragram ipsam ac podagram
    aHosque id genus senectutis sateUites profligatos: quo facto vitiHga-
    torum phalangem dubio procul facile fuderis, quantumuis aetate
    25 prouectus, siquidem bos lassus fortius pedem figit.
    Scripsit D. loannes Cocleus, vir, id quod certo scio, tui nominis
    cumprimis studiosus, nuper ad me de responsione tua aduersus
    Lutheri calumnias edita per amicos se factum certiorem, in qua
    dignam iUi abs te tahonem redditam cupiebat, non quod conuitiis
    30 delectaretur (sic enim inquit), sed quod vellet eius famam et existi-
    mationem minui, idque salutis animarum causa. Nae monstrum
    horrendum Lutherus ab infernahbus Furiis missum in orbem tur-
    bandis omnibus. Profecto aut ego multum cum multis faUor aut is
    vnus nobis sementem fecit, vnde tot iam annis proh dolor! hanc — —
    35 malorum metimus messem. An non e Lutherano seminario, quod
    Cocleus noster in confutatione articulorum Monasteriensium hquido
    ostendit, Zuinghani, Anabaptistae, Melchioriste rehquaeque haereti-
    corum pestes, indignae quae nominentur, succreuerunt ? Atque hi
    omnes, vt in multis ad pugnas et verbera vsque dissentiunt, mirum
    40 quam in demohenda vinea Domini Sabaoth consentiant, ad diaboli
    nimirum exemplum suo ipsorum malo quam pluritnos secum in
    exitium pertrahere cupientes. Proinde non vsque adeo miror equi-
    dem, mi Erasme, si tibi, homini citra controuersiam incomparabUiter
    et docto et pio, Christianam rehgionem, et item bonas hteras, in-
    45 terire animaduertenti, et cum ipso Heha pro domo Dei zelanti,
    minus iucundum sit viuere. Atqui rogandus vineae Dominus ardenti-
    bus votis, vt videat tandem et visitet vineam suam eamque a vulpe-
    cuHs demoHentibus et exterminatore apro vindicet.
    Sed de his hactenus. Porro quod rarius scribimus quam veUes
    50 fortassis, noHm negHgentiam aut socordiam in causa esse existimes

    8-9. J5?£2 : candidissimam ilf 5. 39. dissentiunt «mpsimt^: dissentiant MiS.

    12-13. ™6o • • . pectori] Plaut. Trin. 2918 introd., 2933. gn.


    I. 2. 44. 36. confutatione] xxi Articuli Ana-
    18. Pythagorae] See Adag. i. baptistarum Monasteriensium per J.
    25. bos lassus] See Adag. 47 (where Cochleum confutati, Leipzig, 1534.
    Erasmus quotes Jerome Ep. 102). 37. Melchioriste] The followers of
    27. responsione] The Pwrgrofio, pub- the Anabaptist, Melchior Hoffmann.
    lished by Froben, April 1534 cf. Epp. ;
    ;

    3004] FROM JOHN RINCK 107

    (cupio namque tecum tum saepe tum pluribus), sed quia, preterquam
    quod grauibus negociis te semper occupatissimum scio, et languidum
    accepi, quare non debebam, opinor, nugulis nostris oppido inconditis
    obtrudendis tibi esse molestus. Et si nihil horum, tamen quoties in
    mentem venit rarum illud tuum ingenium ingeniique dotes plane 55
    diuinae, summa omnium disciplinarum scientia cum summa con-
    iuncta eloquentia, et contra singularis mea inscitia cum pari copulata
    infantia, a scribendi munere facile deterreor. Ne tamen inofficiosus
    videar, meque suauissimo tuo colloquio per literas, quando aliter
    non Ucet, priuem, ipse si par pari volueris referre, magnitudine tua 60
    parumper in tergum seposita humanitatem ob oculos ponendam
    —
    duxi: qua fretus amanter balbutien<tis> feres, spero immo scio certo
    certius — quae tua erga me humanitas, candor<em).
    a multis, vt qui auidissime,expectatur.
    Heus, tuus
    Ecclesiastes
    Cuius fructum ne diutius inuideas pietatis studiosis, queso. 65
    Deus optimus maximus pristinam tibi restituat incokimitatem (si
    id factum non est), et eandem quam diutissime dignetur conseruare.
    Ex Colonia Agrippina, 16 Martii anno ab orbe redempto 1535.
    loannes Rinckus vere tuus, manu propria.

    30053070 To Peter Merbehus and Io. Baptista


    Laurbntia.
    Contra Desid. Erasmvim Roterodamimi Freiburg.
    Oratio II, 1537 (a). 18 March 1535.
    LB. 1277.
    [The was first printed by J. C. Scaliger in his Contra Desid. Erasmum
    letter
    Roterodamum Oratio II, Paris, P. Vidoue, 1537 (a). Of this extremely rare book
    there is a copy in the BibHoth^que Nationale, Paris. We have used a photo-
    graph suppHed to us by the kindness of Professor M. Bataillon. Leclerc used
    the Toulouse edition of 1621 (1620) (j3), beheving that no copy of the first edition
    was in existence (see LB. col. 1421 note) Joseph Scahger states that he had a
    ;

    copy, but that he hunted for one vainly in Paris 'apud omnes pedantes', and
    that he sought out and burnt all copies that he could lay hands on anjrwhere
    {Scaligeriana, p. 105). In the dedicatory epistle to the book, addressed to Peter
    Rubrius, J. C. ScaUger states that the letter was forwarded to him by MerbeUus
    and Laurentia, without any covering letter, and that he received it from his
    bookseller (presumably Vidoue) on 12 Sept. <i535> who insisted on his writing
    ;

    a rejoinder to it; and hence the second Oratio (j3 5-6). Scahger clearly
    supposes that the letter which he received was that sent in Erasmus' auto-
    graph to MerbeUus and Laurentia {ibid. p. 47). That it was sent to him by
    MerbeUus and Laiu-entia seems to be merely conjecture on his part. MerbeUus
    did not aclaiowledge Erasmus' letter imtil 9 Nov. 1535 (Ep. 3070), when he
    speaks of it as received 'nuper'. It is difficult to beUeve that, two months
    before aclmowledging it, he had forwarded either the original or a copy to
    ScaUger. The messenger who deUvered the letter to Merbelius had, MerbeUus
    teUs Erasmus, been delayed and robbed—losing both his money and a copy
    of the Precationes Aliquot sent to him by Erasmus. It seems not unlikely
    that the thief who took these from him had taken from him Erasmus' letter or —
    made a copy of it, which found its way to Vidoue.
    Scaliger says that Erasmus had left his first Oratio imanswered, out of fear
    of its author that the letter to MerbeUus and Laurentia was written when
    ;

    Erasmus had received a false rumour of Scaliger's death, and was reUeved of
    his fears, Scaligeri Ep. pp. 34-5. Nothing in Erasmus' correspondence supports
    these statements. The younger ScaUger states that the second Oratio was
    provoked by the letter to MerbeUus and another letter, not further specified
    but from what he says it would appear that in the other letter Erasmus had
    3004. 62-3. balbutien<tis> . candor<em> suppleuimv^.
    . .
    108 LETTERS OF ERASMUS [1535

    spoken of J. C. Scaliger as a incapable of literature {Scaligeriana,


    soldier,
    p. 105). He further tells us that he had bought up all copies of his father's
    —
    Letters against Erasmus 'qui m'ont couste 72 ecus d'or, 36 doubles pisto-
    lettes' (ib. p. 106); the Letters referred to are presumably those given in the
    Tovilouse edition of 1621 (1620).
    Peter MerbeHus was for more than twenty years Secretary to Francesco n
    Maria Sforza, duke of Milan; on whose death he was appointed imperial
    secretary in Milan (Epp. 3070, 3091). There are extant three letters addressed
    by him to Erasmus (3039, 3070, 3091). Fourteen impubhshed letters, written
    by him to Conrad Pelhcan in the years 1540-8, are preserved in Zurich MS.
    F 47, ff. 39-285. Thirteen letters from him to Beatus Rhenanus, printed in
    BRE., belong to 1543-6. All are written from Milan, and deal for the most
    part with pubhc affairs. One of them, however, BRE. pp. 487-8, gives an
    aceoimt of the burning of supposed heretical books of Erasmus on 29 Jan.
    1543. A letter to him from Chr. Scheurl, in German, dated from Nuremberg,
    May 1540, is printed in SE. p. 238. An intimate friend of Merbehus was
    Franciscus Calvus, for whom see Ep. 581. 3on, 3032. Laurentia is known to
    us only from this letter and from Epp. 3070, 3091 Scahger's references to him
    :

    are all in cormexion with this letter. Scahger agrees with the Breslau MS.
    (Ep. 3091) in giving his name as Laurentia (^ ii. 4, 7, 22, 25, 46, Epist. p. 34),
    though once he has Laurentium (Epist. 43). In the heading to the present
    letter LB.'s Laurentio is presimiably a conjecture of Leclerc.]

    ERASMVS ROTERODAMUS P. MERBELIO, ET lOAN. BAPTISTAE


    LAVRENTIAE S. D.
    Ad vnanimes vnicis literis rescribo quanquam et alioqui ad com-
    :

    pendium me redegit chiragra et podagra; aut, vt melius dicam,


    holagra. Cum a nullo malo minus mihi timuerim, nunc assidua lucta
    est, et plane capitalis. Ante dies aliquot respondi paucis. Eam
    5 epistolam misi ad negotiatorem a vobis designatum. Haec illum
    fortassis anteuertet. Inhumanus sim, nisi mihi gratum sit vestrum
    erga me studium. Consultius tamen arbitror istas iuuenum ineptias
    negligere: quorum tumultus non aHo tendant quam, vt sectarum
    autores subuerterunt religionem, ita isti perdant studia, quibus se
    10 venditant vtque ex Hteris humanitatis reddant Hteras inhumanitatis,
    :

    et ex camoenis furias. LibeUum, quem ad me misistis, ante com-


    plures annos acceperam. In eo nihil video, quod ad me pertineat.
    Si me faciunt Ciceronis hostem, tota errant via; <(si Ciceronia-
    norum), qui soH tituhim hunc promerentur hoc saeculo, mihi sunt
    15 amicissimi, P. Bembus, lac. Sadoletus, et Andr. Alciatus. Id quod
    multis Ulorum epistoHs amantissime scriptis declarare possum.
    Nunc narrant Lugduni excusum Hbrum acidum in me, autore
    Steph. Doleto cuius extant orationes et epistolae, fstomachi
    ;

    II. Libellum )3: Libellus a. 13. si Ciceronianorum suppleuimus, vide j8 20—1.

    3. holagra] See Ep. 2997. S^n. leans,and educated at Paris (1520-6)


    4. respondi] Neither Erasmus' hur- and Padua (1527-30). In 1530 he
    ried reply, nor the letters from Lau- became secretary to Jean de Langeac,
    rentia and Merbelius are extant. bishop of Limoges, French ambassa-
    7. iuuenum] In Ep. 3019. 48-9 he dor to the Venetian repubhc. After
    speaks similarly of 'ahquot iuuenes a year in Venice he returned to
    male feriati qui conspirarunt in France, and on the advice, and with
    Itahae et Ciceronis hostem'. the support, of de Langeac, went to
    II. Libellum] Perhaps the Cicero Toulouse to study law. At Toulouse
    Relegatus et Reuocatus of Hortensius he enjoyed the friendship of Erasraus'
    Landus, the nescio quis ab Insiibria of correspondent John de Pins (see
    j3 27 (for whom see Ep. 3019. 43^).

    18. Doleto] ifitienne Dolet (3 Aug. 18. Orationes et epistolae] The


    1508-3 Aug. 1546) was born at Or- volvmae of <I534>.
    ;

    3005] TO P. MERBELIUS AND I. B. LAURENTIA 109

    magis cauendi, quam mouendi.t Eum nondum vidi et, si videro, non

    Epp. 928. 3611, 2628 introd.). Tonlouse, generous tribute, in prose and verse,
    the headquarters of the French Inquisi- to one of whom he none the less re-
    tion, was of all places the least suited cords, truly, that he was not gentle
    to his free-thinking disposition and ; to his enemies. The Commentarii was
    his speeches and verses soon brought presented to Francis i in retvirn ;

    him into trouble with the authorities. Dolet received, 6 March 1538, a royal
    In 1534 he was arrested for contempt privilege for ten years to print books
    of the Parhament and though re-; written or translated or edited by
    leased after three days' imprisonment, himself. The last of his books to bear
    he foxind himself compelled to leave Gryphius' imprmt is the De re Nauali
    Toulouse. It was his intention to (1537). The first books in which he
    return to Italy. But he betook him- figures as both author and printer
    self in the first instance to Lyons were the Cato Christianus and the
    and at Lyons he in fact remamed Carminum Libri quatuor. Both of
    (save for a few brief absences) till his these (1538) he was obliged to with-
    death. At Lj^ons he persuaded draw immediately. In this year he
    Gryphius to print (1534) the first of married Louise Giraud and in the ;

    his books: Stephani Doleti Orationes jear following he celebrated the birth
    Duae in Tholosam. Eiusdem Episto- of a son by publishing a Oenethliacon,
    larum libri ii. Eiusdem Carminum of which he issued at the same time
    libri ii. Ad eundem Epistolarum ami- a version in French, L'Avant A^ais-
    corum liber. The various items of this sance de Claiide Dolet. To 1539 be-
    book were the fruits of his sojourn in longs also another work, issued in
    Toulouse. Of the two Orationes, the both Latin and French, Francisci
    second had given great offence. The Valesii Gallorxim Regis Fata, covering
    same was true of some of the Car- the history of France from 1513-39.
    mina and the Epistles also abounded
    ; In the same year he printed his
    in indiscretions. Grj^hius did not Formulae Latinarum locutionuin illus-
    dare put his name to the book, but triorum, the first part of a work
    it certainly issued from his press. In abridging his Commentarii two other —
    the year following the same printer parts were projected, but never writ-
    printed for him a less dangerous work, ten. Already in 1538 he may be
    the Dialogu^, De Imitatione Cicero- presumed to have forgiven Erasmus
    niana aduersus Desiderium Erasmum his sins. For in that year he had
    Roterodamum, pro Christophoro Lon- printed the Catonis Disticha 'cum
    golio. If this book was harmless in scholiis Erasmi'. In 1540 he re-
    the eyes of authority, it succeeded, printed Erasmus' De Copia; and in
    by a queer paradox, in offending both 1542 French versions of the Enchiri-
    Erasmus and ScaKger. In 1536 Dolet dion and the Exomologesis. The art
    pubUshed (again with Grj^hius) the of translation from the ancient
    first volume of his Commentarii Lin- tongues to the vernacular had parti-
    guae Latinae. But the j^ear ended in cular interest for him. In 1540 he
    misfortune. On the last day of it he printed his La Maniere de bien tra-
    was involved in a broil in the streets duire, three treatises designed as part
    of Lyons, in the course of which he of a greater work, never executed,
    killed one of his assailants. Even UOrateur FranQoys. The Orateur
    after he had obtained a pardon from FranQoys has the distinction to be
    the King, he was kept in prison diu-ing mentioned with compliment in du
    March and April 1537. Early in 1538 BeIIay's Defense et Illustration de la
    Gryphius printed for hiin the second Langue FranQaise. The year in which
    volume of the Commentarii a pro- — he printed the translations of Eras-
    jected third volume was never com- mus, 1542, was an imlucky and indeed
    pleted. The book —
    Dolefs most con- fatal one. To it belong an edition of
    siderable contribution to scholarship the works of his friend Marot, a re-
    — contains criticisms of Erasmus even print of Rabelais (which lost him
    more savage than those of the De Rabelais' friendship), a French trans-
    Imitatione (see i. 1082-7, 1234-7). lation of the New Testament, and
    While Dolet was engaged upon it, the other books 'dampnes et reprouves'.
    news reached Lyons of the death of In Aug. 1542 he was arrested for dis-
    Erasmus. Dolet stayed his pen, at seminating heretical books those of —
    col. 151, s.v. pacisci, to render a Erasmus are particularly mentioned.
    ' .

    110 LETTERS OF ERASMUS [1535

    20 estanimus respondere. Est Lo[n]gus quidam, cui nunquam visus


    sum qui non calamo, sed lingua nusquam non proscindit Erasmum.
    :

    Ab hoc, quia ii, quorum benignitate fouetur, mihi sunt amici,


    scribunt aUum subornatum Vratislauiensem, cuius libellus volitat
    per totam Italiam: nondum, quod sciam, excusus. Ad me Roma
    25 missus est manu descriptus: nihil vnquam legi stohdius. lulius
    Scaliger Lutetiae edidit in me Orationem impudentissimis mendaciis
    ac furiosis conuiciis differtam cuius tamen ipsum non esse autorem
    :

    multis ac certis argumentis compertum habeo. Sed hoc calciamen-


    tum ab alio mihi non ignoto consutum ille induit. Cum taUbus
    30 ingeniis luctari non est animus, nec expedit. Idem a vobis fieri
    veUem. Querunt antagonistas. Si adest Augustinus ScapineUus,
    qui nuper ad me scripsit Ferraria, quaeso, vt homini meo nomine
    salutem dicatis, e<s>t quidem de meUore nota: nihil enim vnquam
    pectore iUo vidi candidius. Vobis precor omnia laeta.
    35 Apud Friburgum Brisgoiae 18 die Martis. Anno a nataU Serua-
    toris 1535.
    Erasmus mea manu.
    A
    . ,

    tergo,
    A monsieur ScaUger demeurant a Agen.

    3006. From John Caesarixjs.


    Breslau MS. Rehd. 254. 43. Cologne.
    29March <I535>-
    [An original letter, autograph throughout. The year-date can be supplied
    from the mention of Dolefs Dialogus (attacking the Ciceronianus) which
    appeared early in 1535. The letter was printed in Zeitschrift des Berg. Gesch.
    Ver. XXX, 1894, p. 209 f. For Caesarius see Ep. 374 introd.]

    SALVTEM ESr CHRISTO lESV DOMINO ET SERVATORE NOSTRO.


    ExPEGTO responsionem tuam ad Ubrum Stephani Doleti plenum
    conuicus. Sed aUud et nouum imminet tibi beUum a Chartusianis
    nostris, qui superiore hyeme quendam apud nos virum satis eruditum
    3005. 20. longus a LB. correximus. 23. Vratisliniensem a correxit LB.
    29. induit scripsimus: inquit a LB. 33 et a LB. correximus. 37. manu
    mea jS.

    Condemned in Oct. 1542, he was sage in which they occur) sufficed to


    pardoned on 23 Jvme of the year convict him of 'blasphemy' one of —
    following. But in Jan. 1544 he was the three coimts on which he was
    re-arrested. Efiecting his escape early condemned to die. He was burned at
    in that month, he remained at large Paris in the Place Maubert on 3 Aug.
    untD. September; contriving during 1546.
    this period of hberty to pubhsh Le The authoritative Life of him is
    Second Enfer, the story of his second that of R. C. Christie, London, ed. 2,
    imprisonment — ^he had not had time 1899, written with a good deal of
    to write the history of the first hell '
    theological animus. It contatns a fuU
    in 1543. With Le Second Enfer he bibhography of Dolefs works, some
    printed French versions of the Pla- of which are of great rarity
    tonic Hipparchus and Axiochu^. No 3005. 20. Lo[n]gus] See Epp. 2568.
    work of Plato had appeared in French i^n, 2716. 9n, 2906. i^n.
    before. Dolet did not know Greek. 31. Scapinellus] See Ep. 1169 in-
    The Axiochus is probably not a work trod. The letter mentioned is not
    of Plato. But three words in Dolefs extant.
    rendering of it which are not foimd 3006. 3. quendam] We do not
    in the original Greek (though they know who this is.
    add nothing to the sense of the pas-
    3006] FROM JOHN CAESARIUS 111

    subornarunt, qui aduersum te scriberet super opinione authoris


    operum illorum, quae nomine Dionysii Ariopagitae circumferuntur. 5
    Demirantur plurimum apud nos probi eruditi homines quid illi in
    mentem venerit vt talem subiret prouinciam, cum potius te magnis
    praeconiis vbique commendaret, vt a quo magnam suae eruditionis
    partem accepit. Sed
    qiiid non mortalia pectora cogit lo
    Auri sacra fames ?

    Ego, mi Erasme, perpetua aegritudine grauiter molestor, in-


    terimque calculi malum me non parum torquet. Audio te illo malo
    liberatum qua de re plurimum tibi gratulor. Aduersus quod malum
    :

    si habes aliquod praesentaneum remedium, id oro ne me celes. 15


    Calculus in sinistro rene haeret, et aHquando per harenulas inter
    is
    mingendum descendebat, id quod nunc et per ahquot menses raro
    video. Sicoptamus senium, vt interim multa mala nobis asciscamus.
    Libellum tuum de praeparatione ad mortem quotidie fere in
    manibus habeo ac lego. Vix effari possum quantum is mihi animum 20
    dederit ad moriendum, cum Ule iusserit qui vitam nobis dedit. De
    quo libello soleo apud amicos narrare talem illum esse vt videaris
    per ipsum te superasse ipsum, qui in aUis aHos plerumque supera-
    ueris. Bene vale.
    Coloniae quarto calendas AprUis. 25
    loannes Caesarius ex animo tuus.
    Magno Erasmo Roterodamo viro vndecunque doctissimo amico
    suo incomparabili et praeceptori apprime obseruando.

    3007. From Francis RupiLnjs.


    Breslau MS. Rehd. 254. 130. Rome.
    LB. App. 377: EE2. 125. 29 March 1535.
    [An original letter, autograph throughout; the address sheet is missing.
    Leclerc, following Fecht (see vol. iii, p. xxiv), printed only portions of the
    letter in LB. His text presents a few small variants, which we have neglected.]

    {S.) D. Quid proximis Hteris ad te, eloquentissime vir ac aeui


    nostri summum non satis memor sum, nisi quod
    decus, scripserim,
    ea tibi significare volebam quae mihi dominus Ambrosius a Gump-
    penperg commiserat, sperans illum ahquid consiHi tenere, quo

    3006. 5. Dionysii] Erasm\is in his N.T. 1519, p. 225, LB. ix. 917; Ep,
    N.T. i5i6(Actsi7,p. 394)hadfollowed 118. 22n.
    Valla in questioning the authenticity lo. quid] Verg. Aen. 3. 57.
    of the Dionysian writings (see Ep. 3007. i. proximis] No letter from
    1620. 67—70). These writings had RupiUus is extant except the present
    been accepted as genuine by Colet, letter. From Ep. 2929. 30 it would
    on whose theology they had exercised seem that Rupilius intended to write
    a profovind infiuence. Grocyn had to ErasmusinApril 1534; hecertainly
    accepted them at first; but while in wrote to him sometime before loDec.
    the midst of a course of lectures on 1534 (Ep. 2983. 91). The letter of Ep.
    the Hierarchia Coelestis had become 2983 is possibly that here mentioned.
    convinced of their spuriousness. See
    112 LETTERS OF ERASMUS [1535

    5 fortunae atque dignitati tuae magna fieret accessio, atque id ita euenire
    magnopere certe optarim. Scribendum autem tum mihi fuit valde
    celeriter, vrgente veredario, qui impatienter expectans abituriebat,
    atque inde forte factum est <vt> meae visae fuerint frigidiores
    literae. Vt meum erga te obseruantissimum animum mutem, nullius
    10 viperae adflatus efficere potest. Quam de te honestissimam atque
    reuerentissimam opinionem teneo, non mutabili aliquo adfectu, sed
    ex meritis absolutissimi tui ingenii incorruptissimaeque tuae vitae
    atque iudicio c[o]epi, mordicusque quoad viuam retinebo,
    consilio
    eritque mihi semper amabilis, honorandus ac reuerendus meus
    15 Erasmus, quem vt clementissimus Deus nobis quam diutissime
    seruet saluum et incolumem, ego precari non desino. Doleo autem
    vehementer morborum saeuitiam tibi molestiorem esse solere, per
    quam (vt ex praepositi Choleri, viri praestantissimi, hteris cognoui)
    factum est quominus nunc Ratione Concionandi, quam ahoqui
    20 pubhcaturus fueras, fruamur. Vt morbi ilh iubente Deo tecum
    perpetuas inducias instituant, magnopere opto.
    Berus theologus ante paucos dies Romam venit cui quid me facere ;

    velis, exphcaui, eique me omnibus meis officus totum obtuh et


    addixi, neque quicquam o[b]missurus sum quo me iUi gratiiicari posse
    25 existimauerim. Ago tuae erga me beneuolentiae immensas gratias,
    qua me domino a Gumppenperg commendare dignatus es pluribusque
    adhuc alus commendare cupis. Testaris hac re mihi incomparabilis
    amici ac patroni erga me animum, quem vtinam vlhs meis officiis
    tecum mereri possem obsequentissimi tibi chentis in me studium
    ;

    30 atque fidem facile probarem.


    De sacerdotiorum venatione quae in hteris Gumppenpergu ludis,
    8. vt suppleuimtis. 13. c§pi MS. correximus. 24. obmissurus
    MS. correximus.

    5. fortunae . accessio] Odonus


    . . in fact entertained when Ber went to
    (Ep. 3002) had heard from persons of Rome to say. The man-
    it is diflficult
    credit visiting Strasbourg from Rome ner in which Gumppenberg pressed
    that the new Pope destined Erasmus his interests plainly irritated him (see
    for the cardinalate, accompanied by I. 3in). That his name was con-
    an adequate 'census'; and he men- sidered at the great election of cardi-
    tions the favour in which Erasmus nals in May, there is no evidence
    stood with 'the greatest cardinals' except what Erasmus himself says.
    (who would include, besides Gump- 9-16. Vt meima desino] For
    . . .

    penberg, Merinus and Pucci see Ep. ; Rupilius' enthusiasm for Erasmus,
    3011). The Pope's own promises, as see Ep. 2716. 214-15.
    expressed in Ep. 3021, are sufiSciently 17. morborum saeuitiam] See Ep.
    vague. In Ep. 3033 they materiaHze 2987 cf. Epp. 2953, 3000. There is
    ;

    in the offer of the provostship of no letter extant from Erasmus to


    Deventer. The provostship, Erasmus Choler later than 19 Feb. 1534 (Ep.
    persuaded himself, was intended to 2906), except the Responsio ad P.
    supply in part the census necessary Cursii defensionem.
    to the cardinalate; in Aug.-Oct. 1535 22. ante paucos dies] The letter to
    he speaks to Latomus, Tomiczki, Paul iii, which Ber carried, is dated
    Choler, and Goclenius as though the 23 Jan. (Ep. 2988). But see Ep. 3001.
    offer of the purple was a settled thing i8n; cf. Ep. 301 1. i8n.
    in Rome (see Epp. 3048-3049, 3061, 31. hteris Gumppenpergii] Not ex-
    3063, 3066); and Tomiczki at any tant. Erasmus had evidently written
    rate takes what Erasmus tells him to Rupihus, ridiculing the way in
    seriously (Ep. 3066). Erasmus refused which Gumppenberg was pressing his
    the provostship. ^Tiat ambitions he (Erasmus')interestsat Rome. Hehad
    )

    3007] FROM FRANCIS RUPILIUS 113

    sunt plane, vt scribis, sunt magni hic Molossi qui rictu et hiatu im-
    menso inuadunt et deuorant quancunque obuiam praedam, nobisque
    imbecillibus catellis nihil sinunt rehqui. Habet praeterea illa venatio
    suas artes ahasque virtutes quam quarum ego hactenus studiosus 35
    fui, quibus nisi quis vtatur, haud facile fauentem Deham experitur.
    Quominus ilhs vtar, multa obstant. C[o]epi tamen interim, dum Ro-
    mae duos canonicatus, vnum cathedrahs ecclesiae Ratisponensis,
    fui,
    alterum cathedrahs ecclesiae Brixinensis, atque hos quidem magis
    hberahtate clarissimi ac magnifici viri, domini loannis Paungartneri 40
    nostri, qui opes suas in bonorum virorum vsum paratas habet, quam
    gratia pontificis. Agnoscit hic pastor balatum ouium suarum, scihcet
    famiharium descriptorum, cognatorum, nepotum, ofl&ciahum, inter
    quos quum ego non numerer, vocem meam non agnoscit. Nihil
    tamen adhuc ab eo pecu, ideo de surdi[bu]s ihius ad vocem meam 45
    auribus vere conqueri non possum. Quid tamen mihi hinc sperare
    hceat, mores Curiahum me satis admonent. Cupiditate inexplebih
    non sum. Ego nunc facile contentus ad sacerdotia obtenta me
    reciperem, nisi coUegiorum Lllorum statuta a percipiendis inde fructi-
    bus me suspenderent. Statutum itaque mihi tempus expectandum 50
    erit. Tum ad studiorum quietem rehctis Romanae curiae negotus
    omnem vitae meae rationem reuocabo, quam vt Opt. Max. Deus
    quandoque mihi fehcitet, praecor.
    Est quidam Romae, vt mihi videtur, satis annosus sacrificulus qui
    37. C§pi MS. : correxit LB. 45. surdibus MS. : correxit LB.

    written to Gumppenberg himself, (see Ep. 3021) in honour of lanus


    complaining (Ep. 3048. 92n ; cf. Epp. Corycius (Giovanni Coricio) (Rome,
    2993, 3050). <L. Vicentius & L. Perusinus)). In
    36. fauentem Deliam] See Ep. the year foUowing he pubUshed Petri
    3011- Cursii Poema de Ciuitate Castellana
    40. Pamigartneri] Rupilius was liv- Faliscorum non Veientium oppido
    ing in Italy as the tutor of Paungart- (Rome 1525, reprinted in Italiae illus-
    ner's sons see Ep. 2867 introd.
    ; tratae Scriptores, Frankfurt, 1600);
    43. nepotum] See Ep. 2998. ^on. dedicated to Peter MeUinus, with a
    54. Est quidam] Peter Cursius prefatory poem by luUus Roscius
    (Pietro Corsi) of Carpi. The date of Hortinus. In 1529 he printed at Paris
    his birth and death are ahke un- a poem rumiing to more than three
    known. Rupihus calls him 'satis hundred hexameter verses, entitled
    annosiis'. In the Defensio (I i t°.) Roma ad humani generis Seruatorem.
    he speaks of himself as a very much Four of his shorter poems are printed
    yovmger man than Erasmus. (Eras- in Matt. Toscanus' Carmina Illus-
    mus' age, however, he puts, perhaps trium Poetarum Italorum (Paris, 1577),
    maUciously, at about eighty B 4 ro.
    ' ' : vol. ii, pp. 203-4 the first of these
    ;

    His earUest pubUcation belongs to has for subject a plane-tree in the


    15 10, when he wrote a Preface to the ViUa Roscia the second is addressed
    ;

    Historia illustrium Romanorum pub- to Paul III the third commemorates


    ;

    Ushed Ln that year at Rome. In 1512 the death of Card. Campegio the ;

    was printed, also Cursii


    at Rome, fourth is upon the flood which fol-
    Panegyris defedere inter lulium Pont. lowed the Sack of Rome in 1527.
    Max. et Hispanum Regem. Among These four pieces are reprinted in De-
    his contemporaries he enjoyed repute litiae CC Italorum Poetarum (Frank-
    as a poet. He pubUshed in 15 19 furt, 1608), together with the Roma
    (Rome) a poem Petri Cursii lacrimae ad . . Seruatorem, and epitaphs on
    .

    in cede N. Cursii germani vnici. In John Manardus and (Bemardinus)


    1524 he contributed two poems to the RutiUus (ti537) (vol. i, pp. 164 ff.);
    coUection Coryciana, a beautiful book the second volume of the Delitiae
    edited by the papal secretary Blosius contains also verses addressed to
    452.11
    ; —
    114 LETTERS OF ERASMUS [1535

    55 contra te Italiae defensionem suscepit scribere nuncque edere. Qui


    Italiam magna abs te ignominia adfici putat, quod in adagio, Mico-
    nius Caluus, scripseris illam solere raros bellaces producere. Sunt
    excusi quaterniones quinque quas libenter qualibet redemissem
    pecunia, sed nulla mihi ratione id facere licuit. Transmisissem illos
    60 e vestigio ad Descripseram tamen primum quaternionem
    te.
    magna id —
    obtinueram eumque ad D. praepositum
    difficultate
    Cholerum destinaui, nihU dubitans quin ea omni de re ille te abunde
    certiorem fecerit. Refert mihi dominus a Gumppenperg pontificem
    inhibuisse, ne pergat edere, haeretque editio imperfecta, miserque
    65 ille sursum et deorsum oratum cursitat, vt ei liceat dulces suas nugas,
    tot annorum labores, edere. Venit expostulatum cum Gumppen-
    pergio, quod ille sit in causa, cur prelum in opere suo cesset, eumque
    tanquam negociorum tuorum soHcitatorem hoc apud pontificem
    procurasse: quod tamen falsum est. Docti (vt audio) rident inque
    70 dehtiis habent hominem. Scripserunt nescio qui ad illum ex tuo

    Ciirsius by John Pierius Valerianus Cursius Erasmus speaks, in his Re-


    (p. 334). Cursius' name
    concludes the sponsio, with respect —
    Ctu-sius is, he
    catalogue of poets in the De Poetis thinks, 'minime malus, (fnXonaTpis,
    Urbanis of Franc. Arsillus, a poem Latini sermonis copia non infeUciter
    written for Paulus Jovius and printed affluens' (Ep. 3032. 26-7), but he has
    in Coryciana. Paulus Jovius prefixed the misfortime to belong to the circle of
    an elegiac couplet by Cursius to his Roman clergy who are primarily men
    Moschouia (Regionum Descri-
    . . . of letters and of the world Existimo
    :
    '

    ptiones, Basle, Petrus Perna, 1577, Cursium hominem esse pium, sed
    p. 81); and in his Elogia Virorum in studio et vsu nitide loquendi Christimi
    literis lUustrium (Basle, 1577, pp. 153, lIU non venisse in mentem' (Ep. 3032.
    178) included elogia by Cursius on Jo. 301-3). In Ep. 3127 he describes
    Manardus and RutiUus Coloniensis. him, more contemptuously, to Mel-
    Writing of him in his early period, anchthon as 'de nvunero vicarionmi
    LiHus Gyraldus offers the following sacrificulorvun '. Gumppenberg depicts
    criticism of his poetry ' Petrus Cur-
    : Cxirsius as the tool of clever men who
    tius, et ipse ex Marsis, vrbe Romana think him a fool (Ep. 3047). But his
    donatus, quaedam in dies audacter name mostly appears in connexions
    magis quam parate moUtur; vix which suggest that he enjoyed genuine
    sperandimi est eum aetate et bonorum repute in Vatican circles and in the
    amicorum consuetudine matmritatem Roman academy. With Blosius, Ro-
    consecuturum (De Poetis p. 43, 17-
    ' mulus Amaseus, Cardinal Rodolfi and
    21, ed. Wotke, 1924). others, he figures in a catalogue of
    In the spring of 1535 Ant. Bladus ItaUans distinguished in Uterature in
    printed for Cursius at Rome Petri Sabinus' In M. A. Plauti aliorumque
    Cursii Defensio pro Italia ad Eras- . . calumniatores Apologia (Basle,
    .

    mum Eoterodamum, the book of which 1540), p. 118. In the Defensio he him-
    RupiUus speaks in the present letter self catalogues (fo. H^) 'innumera-
    the Preface is dated 24 Nov. 1534. bUes ItaU disertissimi (among them
    '

    RupiUus' statement that the Pope Blosius, Fabius Vigil, luUus CamU-
    endeavoured to prevent the pubUca- lus, Marius Volaterranus, Cardinal
    tion of the book is repeated by Eras- RidoUi) whose talents may chaUenge,
    mus in his Responsio (Ep. 3032. 573- he thinks, comparison with those of
    4), in reUance, no doubt, on RupiUus. Erasmus, and many of whom are
    But despite the Papal ban (if there Ukely to be offended by Erasmus'
    was one) the book, dedicated, in fact, contempt for Italy and the ItaUans.
    to the Pope, was in Erasmus' hands He seems to have enjoyed the special
    in, or before, the first week of May patronage of Cardinal Ridolfi (De-
    (Epp. 3015-16). Bladus, who printed fensio fo. B^).
    it (very iU), was at a later date 56-7. adagio Miconius Caluvs']
    Printer to the ApostoUc Camera (im- Adag. 1007.
    pressor cameralis) he had printed for
    ; 58. quinque] The extant text runs
    both Stimica and Sepulveda. Of to 10 quires.
    3007] FROM FRANCIS RUPILIUS 115

    nomine epistolam qua rogas eum, ne apologiam illam edat. Hanc


    ostendit Gumppenpergio, qui negauit tuam esse et ipse hoc verum ;

    esse intelligit, et ob hoc quosdam suspicione notat, in quos vult


    stylum vertere. Est homo qui fruitur insania sua, qua etiam damna-
    tur apud omnes. Quare non est vt hinc vllam concipias molestiam. 75
    Quicquid haec comoedia nobis vltra pariet, proxime ad te perscribam.
    VigHum nostrum suffragio nacionis Burgundiae in. adsessorem
    imperiahs camerae adlectum esse hbenter audio ac valde gaudeo.
    Meretur eruditio aequissimumque eius ingenium hoc officium, quod
    non dubito quin ita sit gesturus vt inde ad maiores dignitates et 80
    administrationes firmissimos ac certissimos gradus sibi struat. Deus
    illi bene vertat.

    Noua nobiscum dicuntur: Imperatorem nostrum proximo mense


    Ln Itaham NeapoHm venturum, idque ita futurum credo. Dicitur
    et Turca a rege Persarum magna clade adfectus omnibusque tor- 85
    mentis beUicis exutus, tenerique ita obsessus vt non euadere nisi per
    longissimas itinerum ambages, et illas quidem difficiles et pericu-
    losas, possit. Ferunt et Phihppum quendam Doriam paucis nauibus
    HeUesponti (ni faUor) angustias ita obsedisse vt grauissima fame
    ConstantinopoUm aUquandiu presserit, deinde vero acta praeda tri- 90
    ginta nauium ac trium miUum hominum in SicUiam redUsse. AUoqui
    dicitur Imperator longe instructissimam classem in Africam contra
    Barbarossam Tunesium nunc missurus quae vt nobis laetam opta-
    ;

    tissimamque referat victoriam, Deus faxit.


    Me tibi, clarissime vir, vnice commendo tibique valetudinem 95
    optimam precor.
    Romae, xxix die MarcU anno salutis Christianae m.d.xxxv.
    Reuerendae ac clariss. T. D. deditissimus
    Franciscus RupUius.

    3008. From Loms of SpmuLA.


    Breslau MS. Rehd. 254. 140. Genoa.
    EE2. 151. 8 AprU 1535.
    [An original autograph throughout. The year-date is confirmed by
    letter,
    Cog. E. i. 311 (written 15 July 1535), from which we learn that Erasmus had
    mentioned this letter to Odonus and Philaenus, who asked Cognatus for a copy
    of it.
    In Odonus' letter to Erasmus (Ep. 3002. 641), written earher in the same

    71. epistolam] App. xxiv.


    3007. to receive him in Rome; the visit to
    77. suffragio] He owed his appoint- Rome took place on 5 April of the
    ment to Matt. Held (see Ep. 2767, year following. See Epp. 3047, 3055,
    VZE. 63 (p. 182)). 3071, 3073, 3078.
    proximo mense] The Emperor
    83. 85. Turca] Suleiman the Magnifi-
    did not in fact come to Naples until cent, on 15 Oct. 1535, was defeated
    25 Nov. But reports that he was by the Persians at the battle of
    coming iromediately to Italy con- BechHs. Cf. Epp. 3075. 36n, 3119. 29n.
    tinued throughout the simimer and For English comment on this event,
    autimm. On 15 Sept. Chapuys re- see Brewer viii. 315, 438.
    ported that he had left La Goulette rege] Damas.
    on 17 Aug. for Sicily, and that he 88. Phihppum] Nephew of Andrea
    was expected at Naples towards the Doria.
    end of August (Brewer ix, 15 Sept. 92. classem] See Epp. 3008. 267-8,
    1535)- In August the Pope arranged 3009. 45^.
    116 LETTERS OF ERASMUS [1535

    year, Louis of Spmula is mentioned as a Genoese of position and talent, who


    was among Erasmus' Italian admirers. From the superscription to the present
    letter it is clear that he belonged to the Genoese branch of the ancient and
    wealthy Spinula family. From the letter itself we learn that he was a son of
    Stephen Spinula, and that he had a brother, Pascasius, who had died in
    England some five years previously. The work in two volvunes on the pohtical
    development of Genoa (if that is what is meant by cle institutione), which he
    wishes to submit to Erasmus' criticism, presumably remained impubhshed.
    There are extant, however, two letters addressed by him to Dantiscus, from
    Genoa, 13 Sept. 1530 and 28 Jan. 1531, printed in Zs.f. d. Geschichte Ermlands
    5. 430 these we know only from EE.
    ;

    Pascasius Spinula is no doubt to be identified with the person of that name


    who was a merchant in London in 1528; see Brewer iv. 4006, &c. (with two
    letters from Pascasius to Wolsey). From 11. 63-6 it would seem that on some
    occasion Pascasius' commercial affairs had taken him to Freiburg, where he
    had visited and shown politeness to Erasmus. Brewer records the names of
    other members of the Spinula house, whose business seems to have had wide
    intemational connexions.]

    LVDOVICVS E SPINVLABVM FAMILIA, PATRICIVS, ERASMO


    ROTERODAMO S. D.
    CoMMODiOREM sane multo quam habebam occasionem mihi dari
    expectabam, Erasme doctissime, qua te literis apellarem meis vel
    potius, vt verius dicam, interpellarem, id est, eo eruditionis veni-
    re[m] vt, si tu minus meis Hteris oblectari posses, saltem ne iis
    5 legendis ea afficereris molestia, vt ab earum statim lectione tanquam
    a scopulo tibi fugiendum esset. Sciebam enim eam interpellationem
    quae nihil omnino haberet quod hominem ad se legendum allicere
    posset, non modo intempestiuam, sed molestam etiam fore, prae-
    sertim tibi qui grauissimis in studiis semper occupatus ne horam
    10 quidem non minus nobis quam tibi frugiferam praetermittis. Sed
    cum viderem me multos iam annos hac spe deceptum, vt etiam, quo
    magis mihi videbar non nihil in dies proficere, eo minus mihi hac
    in re satisfacerem, cumque ea te esse in omnes humanitate de multis
    a te istinc venientibus audirem vt neminem qui te adeat non humanis-
    15 sime excipias, consUio adiuues, vel rudium hominum epistolas modo
    amice scriptas Hbentissime perlegas, facile mihi persuasi in re prae-
    sertim tam honesta non esse diutius cunctandum, malens quidem
    in hanc peccare partem, vt tibi temerarium videri possit, si tamen
    videbitur, hominem non solum de facie, sed etiam nomine tibi
    20 prorsus incognitum, adde bonarum Hterarum expertem, ad te, tan-
    tum virum, scribere quam nunquam meum in te amorem tibi cae-
    terisque testatissimum reHnquere ac tibi vel potius aetati nostrae
    ad meam vtUitatem non gratulari, mihi vero de tanta tui ingenii
    tum feHcitate tum etiam bonitate non gaudere, qui nihil ahud dies
    25 et noctes cogitas ac moHris quam <vt> sentiant omnes non te tibi,
    sed caeteris natum, nec frustra natum. Quo quid feHcius potest tibi
    contingere ?

    Equidem ausim affirmare eos a Deo optimo maximo maxime


    omnium amari, quos non suae, sed communi hominum vtiHtati natos
    30 tandem videmus. In quo ipse prae caeteris tantum inuigilas vt
    nemini illud in te, quod fere in omnes, Hceat intorquere Poteras has
    :

    horas etiam non perdere. te feHcem quem vnum ex omnibus eo

    3-4. vewixem. MS.: correximus. 25. vt suppleuimus.


    — ;

    3008] FROM LOUIS OF SPINULA 117

    munere dignum Christus opt. max. esse voluit! Multi quidem sunt
    inuenti, nec indocti homines, qui totam vitam in hteris egerunt.
    Eos conferat aUquis tecum, desidiosissimi atque ineptissimi sane 35
    reperientur. Adde multos miro silentio, quo nihil potest esse magis
    contra officium, aetatem longo otio consumpsisse. Tu vero plura mihi
    videris scripsisse quam aUi pene legerint. Pro Deum immortalem,
    quot et quanta volumina vbique gentium aut tuo Marte aedita aut
    tua correctione adhibita aut ex graeco mira dexteritate ac fide in 40
    latinum versa in tuo nomine apparent Totam fere ItaUam peregri-
    !

    nandi gratia adiui, refertissimas vbique bibhothecas tuorum hbrorum


    comperi et, si quid ad rem pertinet, vt certe pertinet, emptorem
    maxime inuenientium. Quid in Germania, quid in GaUia, Britannia,
    Hispania, quid demum toto in reUquo orbe ? Vt pene incredibile sit 45
    omnibus eam Ubrorum copiam ab vno homine potuisse proficisci.
    feUx ingenium, virum dignum qui nostra in ciuitate, quo te
    amore prosequuntur Ligures, nascereris! Vt aUos breuitatis causa
    omittam, quid de Stephano, patre meo, dicam ? Quo amore, qua
    beneuolentia ac obseruantia in te erat cum antea tum lecto tuo 50
    MiUtis Christiani Enchiridio non multo ante in lucem aedito! Cum
    esset ei aUatum a fiUo ex Hispania —
    iam tum eius opinione in coelo
    —
    eras tuam doctrinam vt soUdam ita omnibus salutarem praedica-
    bat, De te semper honorificentissime loquebatur, tua scripta nun-
    quam fere e manibus deponebat, cum ob multas causas tum quod 55
    PauUnis sententUs, quibus ipse plurimum delectabatur, abundarent
    quas qui negUgeret, non sane occurrebat quomodo ille sacris Uterite
    eruditus videretur. Quin etiam affirmabat sine eo instrumento
    neminem, quid dulcedinis aflferat sacra lectio, vel tantiUum gustare
    posse. Ad quod ipse ita adhaeres vt nuUo vnquam tempore ab eo 60
    diueUi possis. Quid mirum igitur, si tanta et sententiarum et studio-
    rum simUitudine cum patre coniunctus et a patre et a fiUo, immo
    fiUis, ameris ? Fama est enim hic fratrem —
    Pascasius erat ei nomen
    dum istic negotiaretur, dedisse operam vt te non solum viseret, sed
    quibus etiam pro tempore potuerit honoribus, honestaret, cum id 65
    sua sponte, tum cognita in te patris per Uteras beneuolentia. Qui
    si diutius vixisset —
    quintus hic annus agitur, cum in Britannia
    pestifero iUo morbo diem suum (0 rem acerbam) obiuit
    nec mihi nec patri in te amando cessisset.
    —
    profecto

    Nondum excidit nec quoad viuam excidet, vt ad patrem redeam, 70


    cum esset ei renuntiatum te breui, quo tempore eras Lugduni, veUe,
    vt multas, nostram quoque vrbem voluptatis gratia inuisere, quantis
    incesserit laetitus, quibusque precibus a dUs petierit vt, antequam
    ex hac vita discederet, Uceret ei in sua vrbe atque adeo in suis tectis
    Erasmum iUum, iUum inquam toti orbi notissimum, videre, nec posse 75
    nium diem immaturam mortem subsequi; quasi diuinaret, id quod
    sane (pro dolor) euenit, fore vt ex hac vita breui nec sine maxima
    et patriae et filiorum iactura migraret. Quid quod iam ea hospitaU-
    tatis officia in animo voluebat, vt nesciam an apud Scipionem
    Panaetius honoratior fuisset, charior vero nuUo modo ? Quid si 80

    71. Lugdiini] The reference is to Erasmus' journey to Italy took him


    the year 1506: in August of that year through Lyons: see Ep. 194 introd.
    118 LETTERS OF ERASMUS [1535

    postea infinitam pene copiam librorum tuorum in lucem aeditam


    nec sine maxima omnium admiratione vidisset ? Ea quidem in te
    amoris accessio facta esset vt nihil certe ad id addi ampUus potuerit.
    De quorum elegantia et vtOitate cum satius sit sUere quam pauca
    85 dicere, sUentio praeteribo. Illud certe, etiam si velim, praeteriri
    minime potest, non id tibi quod multis accidere, qui, vt recte sen-
    tiant, tamen id polite eloqui non possint te vero maxima felicitate
    ;

    vtrunque assecutum nemini dubium videri queat. Ita enim rei


    nouitate et dicendi facundia legentem delectatione afficis vt nuUa
    90 vnquam eum tuae lectionis sacietas capiat. O feHx (vt iterum dicam)
    ingenium! si ad tuam imitationem plures accenderentur, quam
    meHus nobiscum ageretur! Etenim quam miUti tua doctrina ad
    meHorem viuendi viam iam peruenere, quam multi posthac per-
    uenturi! Facio quidem ex me et ex multis quos noui coniecturam,
    95 qui vbi legi cum aHos <Hbros> tum praecipue Enchiridion iUud tuum,
    sentio me, vt breuissime dicam, aHum hominem, id est, iateriorem,
    vt ipse appeUas, prorsus induisse. Fateor Ula omnia in plurima
    sacrarum Hterarum lectione velut a fontibus potuisse hauriri. Sed
    cum ea maxime sparsa et multis in locis subo<(b>scura per te et in
    100 compendium et ad perspicuitatem redacta sint, multo faciHus cuiuis
    vel negotiis obruto vel mediocriter erudito sese offeruht. Hoc itaque
    abs te effectum est, vt nemini iam non Hceat per te, duce Christo,
    rebus suis optime consulere et coelestem iUam patriam, in qua beati
    aeuo sempiterno fruamur, ingredi.
    105 Quid autem aUud in CoUoqmis iUis tuis famiHaribus, nec sine
    iocorum summa varietate, post Latini sermonis vtUitatem quaesisse
    videris nisi, vt in quotidiano pene sermone ac famUiari, et quo in
    amicorum congressu vti solemus, patefactis hominum deceptionibus
    [et] sub nomine pietatis sibi, vt lenissime dicam, consulentium salu-
    iio tarem viuendi viam plane cognosceremus cognitamque alacres in-
    grederemur ? Quantum itaque tibi debeamus, qui quod erat nobis
    —
    per nos cernere difficUHmum decipimur enim specie recti tu ita —
    aperuisti vt a reHgionis simulatione nihU nobis posthac timendum
    sit! AHorum, ne videar aHquid tuis auribus dare, facio iudicium; a
    115 quo quidem tantum absum, vt verear etiam quas doctissimorum
    hommum consensu mereris laudes attingere.
    Quid inMoria Ula tua, quae non nisi ad homimmi iocos nata
    videtur, quam multos UHc ludendo hominum errores inuestigas,
    inuestigando carpis, carpendo tacite fugiendos admones! Nam quid
    120 vtUius aut iucundius quam in eo Hbro quenque suum genus stultitiae
    probe cognitum habere (vt feHx sit iUe qui minimis vrgetur, vt ait
    Flaccus) ? Quo plane cognito quis non humanae feHcitati credere
    desinat, honores atque fastus pro nihUo ducat, in Deo omnem spem
    coUocatam habeat ? Cuius aeditionis tametsi dicis te poenitere, non
    125 tamen efficies vt nos eam legisse poeniteat, nisi in eo forte culpa
    non vacas quod, dum Moriam ipsam tanta facundia facis loquentem,
    periculum sit ne huius lenocinus capti reHcta sapientia stultitiam
    amplectamur. Sed ipse videris. Deinceps tamen ita aeditam, cum
    95. libros suppleuimus. 99. suboscura MS. : correximus. 109 et seclusimua,

    122. Flaccus] iSot. I. 3. 69.


    —
    3008] FROM LOUIS OF SPINULA 119

    rationibustum multorum sapientum exemplis, contra maleuolos qui


    illudgenus scribendi Christiano homini interdictum volunt defendis, 130
    vt magis possit eos poenitere in Moriam esse inuectos quam te eam
    iocandi gratia composuisse,
    Admoneret me locus vt ad tuas laudes venirem deque aliorum
    librorum vtilitate dicerem, quae tanta est vt non possit esse maior.
    Sed quia longe facLlius erat mihi initium quam finem inuenire, 135
    iccirco supersedendum putaui, cum praesertim vel ab iis quos supra
    memorauimus, reliquorum omnium vtiUtatem, velut leonem ab vn-
    guibus, vt aiunt, cuiuis facile contemplari liceat. Dixerit tamen
    aliquis: Quid haec multa de Erasmo tam pleno ore, cum a multis,
    nec indoctis, et multis in locis, reprehendatur, eiusque non minus 140
    reHgio quam eruditio desyderetur ? Perinde ac si aHquis vllus in-
    uentus sit qui acerrimos inuidiae morsus potuerit aHquando efifugere.
    Verum tamen quid est, in quo tam facile possim respondere ac, vbi
    reprehenditur, Erasmum meum defendere, immo istos et maleuo-
    lentiae et ignorantiae conuictos redarguere ? Sed cum ab eo suis in 145
    locis maleuoHs omnibus responsum sit, vt facUe appareat qui de-
    mum sint, seruum pecus et fruges consumere nati, superuacaneum
    duxi illa saepius commemorare. Sed pulchrum sane est nonnuUorum
    temeritatem ac insolentiam perspicere, partim eorum qui, si quid
    eruditius quam veHnt abs te profectum legunt, audent tamen dicere 150
    non esse tuum, cum tragoedias iUas Euripidis, quas in latinum
    vertisti, quo nihU sane candidius, affirmant a Rodulfo Agricola,
    homine doctissimo, versas, cum tuum nomen nihUominus in omnibus
    aeditionibus inscriptum legant, partim vero eorum quos quae ne
    attigerunt quidem, non pudet tamen reprehendere atque ita vt a 155
    maledictis et conuicus nonabstineant. Quo quid fieri possit crude-
    Hus ac perniciosius ? Quibus quae sceleris tam atrocis poena ex-
    cogitari vnquam potuit quae istis non conueniat ? Tu vero omnia
    interposita Christiana charitate condonanda censes, conscientiam
    tuam pluris faciens quam improborum hominum sermones ac male- 160
    dicta. Me tamen ipsum, cum caeteris in rebus tum in hoc vel maxime
    te inferiorem, vincere non possum, quin istiusmodi homines, quoties
    —
    in eos incido incido autem saepe vbi meas defensionis partes egi
    odio quodam Vatiniano persequar. Qui quidem si tua scripta et
    aequo animo, vt par erat, legerent, non iUa certe eflfutirent, vt 165
    nonnuUis vsu venire comperi, at etiam paUnodiam per epistolas
    canerent. Nam quid ingenuo homine minus dignum quam quod isti
    in ore semper habent Non tantum otu est mihi a grauioribus rebus
    :
    '

    vt scripta etiam Erasmi possim percurrere ? Fac ita esse, cur ergo
    '

    tam impudenter in ea inuehantur quae nunquam attigerunt ? At, 170


    inquiunt, hoc idem ab aHis qui attigerunt, et doctissimis hominibus,
    videmus factitatum. Esto, in quibus ratio desit, in Hs authoritatem
    fortasse desyderari. At iUud quidem manifestum est, authoritatem

    166. vt MS.: &t scripsimus.

    138. vt aiiint] See Adag. 834. this charge in the Responsio to Cursius
    147. seruum . . nati] Hor. Ep. i.
    . (Ep. 3032. 513-28), cf. Ep. 158. 6n.
    19. 19; 2. 27. 164. Vatiniano] Cf. Catull. 14. 3.
    152. Rodulfo] Erasmus deals with
    —
    120 LETTERS OF ERASMUS [1535

    ibi omnino repudiandam vbi ratio, id est, veritas facillime inueniri


    175 possit. Quid praeterea, qui statuit aliquid parte inaudita altera ?
    Nosti reliqua.
    Qui mitius flagellant, iis illud in promptu est te aut nulla aut parua
    correetione adhibita tua etiam scripta in lucem aedere (quo quidem
    effici necesse est vt multa abs te inconsyderate exeant), nonnulla
    180 vero meliora posse reddi vel hoc argumento, quod abs te iterum in
    manus sumpta ea et ornatiora et sanctiora feceris. Qui tamen etsi
    non nihil dicere videntur, sunt tamen omnino repellendi, et quantum
    ab humanitate absint planissime ostendendum est. Quorum sen-
    tentiam vt veram necesse est fateri, ita si quod ipsi veUnt efficeretur,
    185 male profecto cum hominum vtLhtate hodie ageretur. Quis est enun
    tam perfecta scientia ac doctrina praeditus qui nesciat emendatiora
    in dies scripta posse adhibita dihgentia reddi ? Vnde sapientes iUi,
    cum ahquid dignum memoria posteris traderent, nuUo fine operi
    imposito iure tanquam inchoatum in niedium rehnquebant. Quo
    190 quid aUud significare videbantiu" quam nihU esse tam excultum,
    tam ornatum, tam artificio poUtum, quin aUquid ad perfectionem
    —
    posset vltra adiungi ? Sed quid facerent ? cum in altero plus vtUi-
    tatis multo perspicerent, alterum certe contemnere non neglexerunt,
    minus damnum maiori, quod est officU proprium, anteponentes.
    195 Quid quod vel multorum sapientum iudicio comprobatum est iUud,
    niUla in re, quod isti tantopere expetunt, perfectum posse inueniri,
    etiamsi in eo totam aetatem elaboremus. Quorsum haec ? Quia si
    quantum vel ingenio vel doctrina vel dUigentia assequi posses, abs
    te esset factum, vt nihU perfectum exiret, vt demum maleuoU
    nisi
    nunquam), tamen ea fuisset tuorum Ubro-
    200 quiescerent (tametsi forte
    rum inopia vt aut nuUa aut parua tuarum lucubrationum vtUitas
    ad nos manasset, dum vni operi intentus reUqua et forte grauiora
    relmquere tibi necesse foret. Quod quam esset contra officium, ita
    perspicuum est vt non sit ampUus necesse dicere.
    205 Quid si iUud quod fortasse reprehendi posset in te dicerent (quan-
    quam ne iure quidem vel ea aetate pene confecta qua iam rude
    donandus esses, vel ea valetudine quae quid veUs potius quam
    assiduam in studiis cogitationem amaret), te laboris fugiendi causa
    noUe quae scripseris refrigerato amore inuentionis (vt ait QuintUia-
    210 nus) tanquam aUena in manus sumere ac velut recoquenda acri tunc
    iudicio tradere ? Quod tantum abest vt tibi obUci possit vt, si per
    grauiora studia tibi Uceat, grauiorem etiam molestiam ferre non
    recuses, dum quae iam aedideras ad gramssimam tui iudicU cen-
    suram reuocas, ne aUqmd demum praetermittere videaris, in quo tuo
    215 etiam incommodo posteris, si modo possis —
    potes autem maxime
    consulas, vt tu meUus haec omma ac vberius quadam in epistola
    <(reddas> quam aut multi non legunt aut, si legunt, fingunt tamen
    non legisse, puto, vt Uberius sit UUs suum instituti genus, ad quod
    nati sunt, persequi. Quo genere hominum quid sit perniciosius, non
    220 facUe dici potest.
    Sed haec forte plura atque aUena a famiUari epistola, cum aut tu
    pro te aut certe nemo. Verum in haec iUectus amore scribendi incidi,
    217. reddas suppleuimus.
    209-10. Quintilianus] Epist. ad Tryphonem 2.
    3008] FROM LOUIS OF SPINULA 121

    vt quantum tui et tuarum partium studiosus sim, aliquando intelli-


    geres; quod quidem citius fecissem, si in hoc genere scribendi, vt
    superius dictum est, mihi satisfecissem. Quas quidem literas, vt 225
    minus ornatas, ac ineptas potius, sic eas in omni parte ofi&ciosas tibi
    fateri necesse est quo vel ineptissimum quodque compensari potest,
    :

    cum nihil possit tibi tuique similibus honorificentius ac laude dignius


    contingere quam probe intelligere et te plurimum amari et tuorum
    librorum vtihtatem ad plures permanare. Sed vide quam sint 230
    morosi qui amant, vt cum Hceat mihi, quantum tuis scriptis legendis
    in dies proficiam, videre, tamen discrucier animo non ea esse vale-
    tudine, vt sine graui corporis offensione possim a patria, a Laribus,
    a domesticis meis longissime abesse ac te praesentem, quem animo
    iamdudum maxima cum voluptate inteUigo scribentem, legentem, 235
    quacunque de re proposita sine controuersia disputantem, ocuHs
    cernere. Nusquam certe hbentius, vehm mihi credas, quam apud te
    manerem. Quid autem, manerem ? Immo, modo velles, aetatem
    exigerem, vt ne vestigium quidem abs te discederem.
    Quid quod haberem multa tecum ad meam vtihtatem communi- 240
    canda, multa tuae censurae committenda, atque in primis hbros duos
    quos nuper de institutione nostrae reip. conscriptos Andreae Auriae,
    ciui nostro, principi clarissimo, ilh inquam totius Caesareae classis
    praefecto, nuncupaui, cui secundum Deum est quod dulcissimae
    hbertatis munus acceptum referamus non tam vt putarem eos, quos 245
    ;

    potius exercendi ingenii gratia quam aha causa scripsimus, abs te


    probari quam quatenus in eo genere progressus fuerim per te non
    lateret. Quodsi ahorum virorum nec mediocriter eruditorum calcuhs
    purissimus ille tuus atque absolutissimus adiiceretur, Deum im-
    mortalem, quid hac in re mihi amphus desyderandum esset, quanta 250
    illo die accessio meorum studiorum, vt de voluptate taceam, facta
    videretur, vt etiam censerem iUos, qui adhuc intra parietes latent,
    quasi Ulam Phidiae Mineruam in arce ponendos! Quo magis mihi
    dolendum est cum illud vnde mihi sperandum sit ne in mentem
    quidem venire possit, nisi forte tu, qua es humanitate cum in omnes 255
    tum praecipue in bonarum hterarum studiosos, ahquam spem faceres
    non esse ingratum, si eos ad te transmitterem. Quid si ad eos mit-
    tendos cohortareris ? Tantam certe occasionem nuUo modo praeter-
    mitterem. Quid si postea tua censura dignareris ? Pro quo tantum
    tibi deberem quantum persoluere difficiUimum esset. 260
    Sed longior quam putassem fui. Vtinam non idem tibi molestum,
    quod sane suspicabor fuisse, nisi tu quoque ad me non solum
    rescripseris, sed pluribus etiam, si vacauerit quod vel ea causa vt
    ;

    facias vehementer rogo, vt demum inteUigam <(htteras meas,) si


    minus tibi fuisse gratas, certe ad tuas manus, quo nihU mihi potest 265
    esse gratius, peruenisse.
    Hic nihil noui nisi iUud vis a me scire quod certe scis, classem
    vahdissimam hic quanta maxime celeritate potest in Turcas parari.
    Incoepta fortunet Deus.
    264. litteras meas suppleuimics.

    253. Phidiae Mineruam] See Adag. expedition, see Epp. 3007, 92, 3009.
    4143. 45n.
    268. in Tm^cas] Evidently the Timis
    122 LETTERS OF ERASMUS [1535

    270 Vale valetudinemque tuam sustenta, qua possis quam longissime


    nobis, vt tu cupis et nos optamus, prodesse.
    Genuae octauo Idus Aprilis mdxxxv,
    Idem Ludouicus, manu mea.
    Erasmo Roterodamo, viro doctissimo ac de literis et latinia et
    275 graecis optime merito.

    2997^009 . From Erasmus Schets.


    Basle MS. Schpti Epistolae 30. Antwerp.
    12 April 1535.
    [An original letter, autograph throughout the address-sheet
    ; is missing.]

    S. P.Ex nundinis Francfordiensibus recepi aliquot tuas epistolas


    cum plerisque aliis quas Domino Eustachio Capuysio apud regem
    Angliae Caesaris oratori transmitti commendas. Has itaque eadem
    qua venere <(die>, et vnica addita epistola, mox transmisi. Mire me
    5 torquet quod a Clautho tuo, qui specimen iuuenis optimi pre se ferre
    videbatur, sic illusus diploma pensionis tuae mihi eueUi siuerim,
    triplicique coronato viaticum preter iussum tuum fortificauerim.
    Quod feci bona fide actum est.
    Ex epistola tua quam
    adferebat de his quae postea significasti nil
    10 suspicionis deprehendere potui. Faciebat nanque mentionem te himc
    emittere in AngHam, extorquendae pensionis tuae caussa, vel saltem
    vt diploma pensionis confirmaretur. Expetii num haberet in manda-
    tis a te, diploma hoc comportare: affirmauit. Addidi, me mirari te
    nihil huius mihi significare: dixit absque diplomate nihil acturum
    15 se in AngUa[m]. Cui fidens incautus dedi diploma. Id dum ad manus
    CromueUi, quem perhumanum et tui amantem dicis, venit, puto non
    periturum. Nec tam imprudens egi cum diplomate, quin impruden-
    tius fecisse me fateor in dando viatico. Imposuit mihi dissimulatione
    simpUcitatis. Dicebat se nescire an residuum viatici sufiFectu<(rum/
    20 esset profectioni, dum nesciret an quid tuo nomine veniret recipien-
    dum in AngUa necne.
    Sed parce tu, quaeso, my Domine Erasme, huic meae incuriae.
    Omnium maxime mihi dispUcet credidisse eum fuisse bonum iuue-
    nem, talemque, dum sic mox emitteres, abs te fuisse inuentum, quem
    25 abs te fuisse inteUigo fucatissimum et sectis infectissimum. Si
    celerio<ri/ epistola missa Argentoratum, Ulinc mox huc mittenda,
    quid premonuisses de tua post concepta suspicione, egissem cum
    homine cautius quam feci. Sed quod ego preter tuum iussum pro
    viatico iUi dedi incautus, nolo tibi sed mihi perire, dum sic dignum
    30 et iustum sit. NU est, my Domine Erasme chariss., quod inseruiendi

    3009. I. recipi M/S. 4. die addidimus. 29. TpeTiri MS.: correximus.

    3009. I. epistolas] No letters of 24. sic mox] So soon after engaging


    Erasmus addressed to persons in him.
    England, of the date indicated, are 26. Argentoratum] For the use of
    extant. Strasbourg for transmitting letters
    13. diploma] See Ep. 2997. see Ep. 2955. in.
    3009] FROM ERASMUS SCHETS 123

    tibi oflficio mihi possit esse charius vel iucundius. Nec aliud quid
    vsquam sensi a Ludouico Castrico vel illius iam socio Aluaro Asto-
    dillo. Quorum opera semper vtor in AngHa dum quid occurrit, nec
    opus est te ob id quid oneris imponere Fuggeris, dum proprium
    negociatorem non habeant in Anglia, sed similium amicorum vt ego 35
    vtuntur opera. Habes iam ibi Eustachium Capuisium tibi deuotum.
    Ys a te instructus directurus est negocia tua et extorturus plus vnico
    verbo quam decem famuH quos emittere queas. Quod acceperit,
    tradat Aluaro Astodillo Hispano, mihi transmutandum, quia fide
    qua huc vsque in tuis et meis negociis vsus est non deficiet. 40
    Epistolae ad Goclenium et Martinum Dauidis, quarum mentionem
    facis his scripsisse super re necessaria vt curem bene tradi, non
    venerunt ad me nec inerant sarcinulae ad me directae. Scribam
    Goclenio vt resciam si forte per ahas manus acceperit.
    Hic nihil est rei nouae, preter quae de classe Caesarea potentissima 45
    dicuntur et scribuntur, et de ingenti auri copia, quae ex nouis
    inuentis per Caesareos nauigatores terris dietim appHcat Hispali;
    praeter id quod ab anno et medio venit, applicuere mense Februario
    iam peracto naues quatuor cum vicies centenis milibus ponderibus
    auri (pondus aequiualet ducato cum quarta parte ducati). Scribunt 50
    aHas quatuor naues dietim expectari non minori onere. Sunt hae res
    sane supra modum admirandae, Caesareisque inimicis stupendae.
    Faxit Deus hoc aurum et potentia Caesaris inter Christianos pacem
    potius quam beHum foueat.
    Vale, my Domine Erasme charissime, ab vxore et fiHo resalutatus. 55
    Ex Andouerpia xii ApriHs, Anno mdxxxv.
    Ex animo tuus Erasmus Schetus.

    3010. From Severin Boner.


    Breslau MS. Rehd. 254. 33. Cracow.
    12 AprU 1535.
    [An original letter, -wTitten by a secretary and signed by S. Boner: the
    address-sheet is missing. It was printed by Miaskowski in the Paderbom
    Jb.f. Philosophie xv, 1901, p. 340.
    The letter aclmowledges the receipt after many delays of the edition of
    Terence dedicated by Erasmus (Ep. 2584) to Boner's two sons, see Epp. 2533,
    2539 introdd. The book is in fact dated 'mense Martio 1532' and the delay,
    therefore, in acknowledging it covers three whole years. Boner in 11. 11— 16
    speaks of a delay of a year and a half (due to the protracted travels of Ephorinus
    to whom the book had been entrusted). His letter, however, is dated 1535,
    and the date is so clearly written that it carmot be called in question. Confirma-

    3009. 42. vt scripsimus : et MS. 50. quarto MS.: correximus.

    3009. 34. opus . Fuggeris] See


    . . Romulus Amaseus as the greatest
    Ep. 2403. i6n. ever mustered in Christendom, and
    41. Goelenium et Martimmi] Not consisting of 64 galleys, 30 smaller
    extant. For Martin Davidts' death, warships, and 300 transports, set sail
    see Ep. 2998. 50-2. from CagUari on 13 Jime 1535 (see
    45. classe] This fleet, described by Pastor xi. 226).
    ;

    124 LETTERS OF ERASMUS [1535

    tion ia given in Ep. 2961 (Aug. 1534) when Erasmus tells J. L. Decius that
    no acknowledgement for the dedication of the Terence has yet come.]
    S. Nisi me humanitatis tuae candor fallit, nihil vereor, Erasme,
    vir vndecunque doctissime, quin diuturnum hoc silencium meum
    dignum putes venia, neque ahorsum id sis accepturus atque eo quod
    interea, qui isthuc proficiscerentur, tabeUionum aut nuUa aut certe
    5 rara dabatur copiaproinde caue, id neghgencia aut obHuione tui
    ;

    vlla commissum quorum profecto neutrum in hoc


    esse suspiceris:
    pectore consistere potest, quo te, partim e diuinis immortahbusque
    lucubracionibus, partim ex htteris ad me tuis, ita penitus hausi
    amareque occoepi vt, nisi cum vita ipsa, memoriam amoremque tui
    10 (nunquam) sim amissurus.
    Atque hoc cum ita habeat, tum vero nec id habet quam scribo
    secius, quod ad Terencium attinet; quem tu posteaquam corre-
    ctiorem opera studioque tuo fihis meis dedicasti, ac Anshehno, loannis
    fihi praeceptori, transmittendum ad me commisisti, tam diu is vagatus
    15 est in itinere vt post annum vnum et dimidium demum mihi fuerit
    redditus. Quae tanta mora nihil quidem muneri tuo apud me de-
    triuit graciae non potest enim mihi tale munus te praesertim auctore
    :

    non esse pergratissimum, verum ipsum me rubore quodamodo sufi^u-


    dit, quod tam longo tempore pro eo tibi nuUam habuerim graciam
    20 vnde fortassis ingratus tui studii tibi videri non iniuria possim, nisi
    illa ipsa diutina hbri peregrinacio in causa esset, quae te hac de me
    suspicione exoluere iure debet quod ni accidisset, iam pridem hercle
    ;

    meam gratitudinem, si minus rebus, certe saltim verbis, ex me


    sensisses. Quam vt tandem vtraque re tibi declararem, quas ego
    25 possum quasque tu mereris, summas ago tibi gracias, et aureos
    eicones duos meam immaginem referentes mitto donoque, animi mei
    in te pignus quoddam, tum istius voluntatis tuae erga me gratissimi,
    tum tui ipsius amantissimi, quod tu in praesens aequi bonique
    consule.
    30 De rebus huius patriae, si qua earum scihcet te cura habet, non
    grauarer tibi vel lUiade prohxius perscribere, nisi satis scirem eas
    te ex lodoco Ludouico, communi nostro amico, atque ex ahis hinc
    compluribus abunde accipere solere, et noUem equidem sciens hoc
    scripti genere grauare te hominem tum in promouendis bonis
    35 studiis tum vel peUegendo saltim et rescribendo htteras quae ad
    te toto fere ex orbe scribuntur, occupatissimum. Si quid est vUa
    in re cuiushbet operae et of&cu, quod tibi gratum iucundumque
    praestare queam, ecce me, qui amore studioque erga te concessurus
    sum vnquam nemini. Vale memor amansque nostri, Erassme claris-
    40 sime, vnicum praesentis aeui decus.
    Raptim Craccouiae, pridie Idus AprUes Anno Domini mdxxxv.
    Seuerinus Boner de Bahcze
    CasteUanus Zamowiensis
    manu propria.

    10. nunquam suppleuimus.

    2. silencium] Erasmus had written, Basle; see Ep. 2533 introd.


    Ep. 2533, to S. Boner i Sept. 1531. 32. lodoco Ludouico] Decius.
    26. eicones] These are preserved at
    ;

    3011] 125

    3011. From Louis Ber.


    Breslau MS. Rehd. 254. 24. Rome.
    EE2. 127. 14 April 1535.
    [An original letter, autograph throughout ; the address sheet is missing.]

    S. d. Clarissime domine Erasme, merito mihi semper ob-


    p.
    seruandissime, vt alia pliirima in me beneficia tua nunc taceam, tue
    excellentie me totum debeo ac dedo pro solis literis tuis commen-
    dat<ic>iis, quibus inter <(alia> mihi contigit vt nobilis ille vir Am-
    brosius a Gumpenberg, tue dignitatis studiosissimus, me ex diuersorio 5
    in edes suas vel renitentem pertraxerit, omnibus in rebus meis ita
    sese gerens vt in alterum Erasmum. Cum autem sanctissimus domi-
    nus noster Paulus tertius laboret pecunie inbpia, vtpote qui sedem
    pontificiam inuenerit pecuniis vacuam, et ob id honorifica pecunie
    summa iam pro tua prestantia obtineri nequeat, quantumuis magna 10
    beneuolentia eius Sanctitas tue doctrine et virtutis excellentiam
    prosequatur, qua tamen alia via tui amore tentet Ambrosius noster
    (et, vt confidimus, obtinebit), vt statui tuo honorifice consulatur,
    meis verbis coram aut vtriusque nostrum literis spero breui intelliges.
    Ad hoc enim totus est intentus ipse dominus Ambrosius, reuerendis- 15
    simorum Antonii, cardinalis s<(anctorum> quatuor, et Ermii, episcopi
    Verulani, apud pontificem patrocinio fretus. Et ego ad Calendas
    Maias, si fieri poterit, hinc abscedere constitui.
    Presentibus cardinale s<anctorum> quatuor coronatorum et d.
    Ambrosio cum pontifex me humanissime excepisset, necdum literis 20
    quas obtuleram lectis, de tua excellentia honorifice multa locutus
    est. Interea non habui cum eius Sanctitate coUoquium, que tam est
    in hoc pontificatus sui initio variis et maximis negociis obruta vt vel
    maximis non facile detur accessus.
    Magne autoritatis cardinalem Rauennatensem, legatum Anconi- 25
    tanum, perpetuum detineri iussit in arce s. Angeli sub custodia
    reuerendissimi domini Verulani castellani qui prefecture causa nec
    ;

    ipse potest egredi arcem nisi a pontifice obtenta licentia, que raro
    obtineri potest.
    Campegius est hic Rome, a quo et aliis literas habebit exceUentia 30
    tua in meo reditu.
    De Cesaris aduentu et concilio celebrando certum nihil habeo.
    Tuam excellentiam plurimum salutant dominus Ambrosius a Gum-
    penberg et V. I. doctor Franciscus Rupilius qui me tui amoris causa

    3-4. commendatiis MS. : correximus. 4. alia suppl. P. S. Allen.

    16. Antonii] Pucci: See Ep. 860 carried also Epp. 3026-7. From Ep.
    introd. cf. Ep. 3047.
    ; 3^43 we know that he was in Freiburg
    18. Maias] Ber reached Rome before 18 Aug.
    shortlybefore 29 March(Ep. 3007.22). 25. Rauennatensem] Accolti. See
    Writing on 21 May, Erasmus was Ep. 1588. 6on; cf. Ep. 3039. He had
    expecting him back in Freiburg 'hoc been arrested on 5 April. The Em-
    mense' (Ep. 3019. 56-7). ButBercan peror intervened on his behalf; and
    hardly have left Rome before i June in October he was deprived of the
    since he clearly carried Epp. 3021, governorship of Ancona, and con-
    3023-4 and he must have been still
    ; demned to a heavy fine. See Pastor
    in Italy at the end of Jvme, for he xi. 310-12.
    '

    126 LETTERS OF ERASMUS [1535

    35 multa humanitate et beneficentia prosequitur, iam Delia fauente


    canonicus ecclesie cathedralis Ratisponensis ac item ecclesie cathe-
    dralis Brixinensis.
    Puto priores Hteras meas tibi redditas. Sed nullas abs te accepi,
    nec velim excellentiam tuam in vanum occupari, vtilioribus rebus
    40 semper intentam. Que valeat semper quam fehcissime.
    Rome 14 ApriUs anno 35.
    Tue excellentie omnium deditissimus Ludouicus Ber.
    ConsuHt Ambrosius noster a Gumpenberg excellentia tua non
    nunquam scribere dignetur Reuerendissimis Cardinalibus a Barri et
    45 aliis quibusdam.

    30123Q13 To BoNiFACB Amerbach.


    Basle MS. AN. III. 15. 91. Freiburg.
    Q. 46. 16 April <I535>-
    [An original letter, autograph throughout. The year-date can be suppUed
    from the mention of the death of BasU Amerbach, and of Botzheim, as well
    as from comparison with Ep. 3013.]

    Profecto doleo virum optimum tam tristi casu ereptum esse.


    Sancte mortuum esse nihil miror, nam qui potuit ahter, qui tam
    innocenter vixerat ? Hoc Basiho nostro contigit, quod ego sepius
    optaui in his atrocissimis cruciatibus, qui me non videntur reUcturi,
    5 donec oppresserint. Precessit nos Botzemus, candidus amicus. Et
    hic Abbas quidam illius hospes, mihi bene volens. Supremae volun-
    tati parendum est.
    Epistolam Sadoleti multo amantissime scriptam accepi vna cum
    Ubro, de quo quid Theologi sensuri sint nescio. Si scribes homini,
    10 rogo admisceas amicam meae erga iUum voluntatis testificationem.
    Nam mihi scribere per valetudinem tutum non est. Tu fac in omnibus
    humanis casibus tuam PaUadem adhibeas in consiUum. Vale.
    Etiam atque etiam te rogo vt propter veterem amiciciam, quae
    tibi tuisque fuit cum domo Frobeniana, adsis Erasmio. Vereor enim
    15 ne apud quosdam plus valeat lucri ratio quam pietatis. In eo solo
    superest loannes Frobenius, quem quidam conantur reddere manci-
    pium gentis, quum potius deberet esse caput.
    Friburgi. 16. die ApriUs.
    Erasmus Rot.
    20 Clariss. D. Bonifacio Amerbachio. BasUeae.
    3011. 35. Delia fauente] See Ep. on a visit to Freiburg. Of the Abbot
    3007. 36. For Rupilius' canonries see in whose house he was staying we
    Ep. 2867 introd. Imow nothing.
    38. priores literas] Not extant. 8. Epistolam] Ep. 2982. A copy
    44. Barri] Stephen Gabriel Meri- of it seems to have been enclosed with
    nus, a Spaniard and Imperiahst. He Erasmus' letter see Boniface's reply,
    ;

    had been created cardinal in the spring Ep. 3013.


    of 1533. For his death in July 1535 14. Erasmio] John Froben's son by
    see Ep. 3047. 38n. Among the other'
    his second wife; he had returned to
    cardinals Pucci is, no doubt, to be Basle the previous year. Erasmus
    reckoned. evidently distrusted the influence of
    3012. I. virvun] Basil Amerbach, his stepfather, Horwagen; cf. Ep.
    t8 April 1535. 2978. I2n.
    5. Botzemus] fApril 1535, while
    3013] 127

    30123013. From Boniface Amerbach.


    Basle MS. C. Vla. 73. 207. Basle.
    20 April 1535.
    [An autograph rough-draft. That the letter is addressed to Erasmus is shown
    by 'Bene vale, clariss. Erasme' erased before 'Sic autem existimes velim',
    1. 13.]

    Exemplum litterarum Sadoleti gratissimum fuit ex quo


    S. P. ;

    ovTcos me mea opinione minime falsum, qui tam diutinum


    deprehendo
    silentium quiduis potius quam offensionem interpretabar. Nam vt
    eruditione eum virum, ita ceteris quoque animi dotibus vulgus
    literatorum, admonitionem minime ferens, antecellere semper existi- 5
    maui. Quod autem meis amicam tuae erga illum voluntatis
    litteris
    testificationem admisceri cupis, id et sedulo feci et facturus sum, vt
    primum illuc scribendi occasio ofiferetur. Nec dubito quin illud sibi
    sitpersuasissimum. Memineris tamen eum tuas litteras flagitare, nec
    ab alio quouis, nedum a me, qua ingenii mediocritate sum, Erasmo 10
    vicariam operam praestari posse.
    De morte fratris vt tuis praeceptis auscultasse videar pro virili
    curabo. [Bene vale, clariss. Erasme.] Sic autem existimes velim,
    merori concepto aX^^t^dpixaKov satis fore si tu quam rectissime valueris.
    Basileae. 20 Aprilis 1535. 15

    3»«"3014. From Petbr Tomiczki.


    De Puritate p. 59. Bodzanczin.
    N. p. 1091 : Lond. xxvii. 24: LB. 1278. 26 April 1535.
    PETRVS EPISCOPVS CRACOVIENSIS, ET REGNI POLONIAE
    VICECANCELLARIVS, DES. ERASMO ROTEROD. S. D.
    Merito te amamus, Erasme doctissime: merito amicitiam tuam
    plurimi facimus qui quanquam totius, vt scribis, corporis doloribus
    :

    oppressus adeo fuisti, vt neque pes neque manus officium suum


    facere potuerit, librarii tamen tui manu scribere ad nos maluisti
    quam vt tuas a nobis iucundissimas optatissimasque literas requiri 5
    patereris. Credibile non est, quam grata nobis accidit tanta haec
    animi in nos tui propensio: cupimusque vicissim tibi quacunque re
    possumus gratificari.
    Quae de grauissima valetudinis nostrae perturbatione allata ad
    vos fuere sunt veriora quam vellemus. Necdum plane tantis ex malis 10
    emersimus. Quanquam vero morbi genus non idem, eadem tamen
    propemodum causa conciliasse vtrique nostrum aduersam hanc vale-
    tudinem videtur. Nam et tu dum reipublicae Christianae pro virili
    tua prodesse studes, dum de nomine tuo immortalitati consecrando
    anxius es et sohcitus, neque scribendi neque legendi finem facis 15
    vllum. Et nos dum rei publicae Regni huius quantum possumus
    adiumenti adferre conamur: dum de ea quam nacti sumus Sparta
    3013. 13. Bene . . . Erasme. Verba vncis inclusa deleuit Bonifaciua.

    3013. I. litterarum] Ep. 2982. Adag. 1400.


    3014. 17. nacti Sparta] See
    . . .
    128 LETTERS OF ERASMUS [1535

    ornanda cogitamus, et ipsi quoque nostri memoriam, quoad eius


    longissimum in tempus propagari cupimus. Non eadem
    fieri possit,
    20 quidem quae tu neque perinde iucunda atque tu, et legimus tamen
    assidue et scribimus et si quid a lectione scriptioneque temporis
    ;

    superest, id omne acerrimis in cogitationibus grauissimisque in curis


    ponere solemus adeo nobis publicae salutis quam priuatae nostrae
    ;

    incolumitatis prior est cura et antiquior. Sed necessario iam facien-


    25 dum nobis est id quod famiLiares nobis nostri suadent, magis prope-
    modum quam nos ipsi de salute nostra soKciti, qui nos et hortari et
    orare et liberius accusare et monere, vt tantos labores fugiamus, non
    desistunt. Roscium ferunt dicere solitum, se quo plus sibi aetatis
    accederet, eo tardiores tibicinis modos et cantus remissiores fac-
    30 turum. Quod si ille, quem longiore huius lucis vsura frui non multum
    Reipub. intererat, ahquid tamen ad requiem senectutis excogitabat:
    quid nobis, mi Erasme, faciendum est, tibi praecipue, quem magnam
    orbi Christiano vtOitatem attuhsse scimus, multoque allaturum
    maiorem, si te nobis, quod speramus et optamus, plures adhuc in
    35 annos incolumem Deus seruauerit ? Mutare quidem non hcet, sed
    laxandi nobis certe modi sunt: et si volumus Reipub. diu seruire,
    saluti quoque paulo est dUigentius seruiendum. Itaque quam nobis
    famihares nostri occinunt quotidie, eandem cantilenam tibi quoque
    nos occinendam putamus. Quod hbenter facis, da operam vt id quam
    40 diutissune facere possis. Delectat te scribendo Reipub. Christianae
    rationibus prodesse, et celebre nomen tuum ad posteros transmit-
    tere: da operam vt, quemadmodum te iuuat scribere, ita diu scribere,
    diu Reipub. prodesse queas. Aliquid de istis tuis perennibus studus
    et laboribus remittito. Caue denique ne plus quam paricida dici
    45 queas, si te laboribus istis et vigihis conficiendo, quasi manus ipse
    tibi attuhsse videaris. Sumus inter nos, mi Erasme, non solum aetate,
    verum etiam fortunae quadam simihtudine coniuncti. Nam et nos-
    trum est, itidem vt tuum, vitreum plane corpusculum, cum senio,
    tum laboribus fractum, nunquam fere ab omni prorsus tentatione
    50 hberum. Sed vtrunque nostrum Christus quandoque respiciet, et
    flageUatos nos atque in gratiam receptos pristinae sanitatis compotes
    faciet. Bono nos animo esse oportet; muhum enim iuuare dicitur
    animus in re mala bonus. Quanquam te iampridem omni cruciatu
    tuo hberatum esse credimus. Sin autem nostra nos adhuc fefeUit
    55 opinio, dubium nobis non est, quin vna vterque, pulcherrimo hoc et
    saluberrimo anni tempore, vires nostras pristinas simus recuperaturi.
    Id quod faxit lesus Christus, verae salutis ac incolumitatis autor.
    De rebus nouis, quarum nos participes fecisti, magnas tibi et
    agimus et habemus gratias. Nos quid ad te noui scribamus non
    60 habemus. Nisi fortasse nouum est hoc apud vos, Domino a Lasco,
    qui fuit per loannem Regem in vincula coniectus, iam esse ab eodem
    dimissum. Laborum ergo, quos eius causa maximos maximo cum
    sumptu suo pertuht, donatum est Uh oppidum Kesmark, et alterius
    Dobrocen vsus fructus in id vsque tempus concessus, quo quindecim
    65 ei mUia numerentur: nec amphus iam Regi loanni facit stipendia.

    28. Roscium] See Cic. de Orat. i. 60. a Lasco] Hieroslaus Laski; see
    60. 254. Ep. 1242. 2511.
    3014] FROM PETER TOMICZKI 129

    Spes erat iniecta pacificationis inter Ferdinandum et loannem,


    reges Hungariae, sed ea praecisa iam esse dicitur. loannes Turcarum
    Imperatoris auxilio nititur et magnopere confidit. Ferdinandum tam
    potentem hostem prouocare multi mirantur, praecipue cum fratrem
    Carolum Imperatorem a Rege Galliarum impediri rumor sit, quo 70
    minus fratri ferre posset suppetias.
    Rex meus, pacis studiosissimus, cum Moschis nunc bellum gerit
    inuitus. Conscriptus est validus exercitus: laeta et secunda spera-
    mus omnia, atque a Deo precamur.
    Quanquam cognitam esse tibi iam et perspectam putamus bene- 75
    uolentiam in te nostram, visum est tamen nobis exiguo hoc munu-
    sculo eam tibi magis testatam facere. Speramus tibi non tam muneris
    paruitatem quam amoris in te nostri magnitudinem, vnde munu-
    sculum istud est profectum, gratam fore. Vale, mi Erasme nos vt ;

    amas ama tui studiosissimos. 80


    Datum in arce nostra Bodzanczinensi, die xxvi Aprilis Anno Domini
    MDXXXV.

    3015. To Ambrose a Gumppenberg.


    Vatican MS. Lat. 6159, f. 66. (Freiburg.)
    <c.May 1535.)
    [This extract from a letter to Gumppenberg is preserved in a printed broad-
    sheet among the Vatican manuscripts. The broadsheet is headed (in small
    capitals) 'Ex epistola D. Eras. Rot. ad reuer. et nobilem D. Ambrosium De
    Gumppenberg excerpta beneath is printed the extract itself then foUows
    '
    ; ;

    (in large capitals) 'Ivdicivm D. Eras. Rot. de apologia Petri Cursii', furnishing
    the title to thirty-five lines of text dealing with Cursius' pamphlet. The text
    begins: 'E Petri Cursii hbro pauca loca degustaui verius quam legi. Video
    Romae esse quosdam male feriatos quibus non satis est hcen-/ and ends 'etiam
    '

    in Germania qui possent ad istum modvun ludere, si tantiundem adesset vel


    stultitia« vel improbitatis/'. At the foot is a ms. note: exciissum fuit Romae
    '

    in die S. Petri et Paulli anno i535\ The sheet is folded and on the verso is
    written: 'Pro nobi: d: Wil: de Thurigenj\ Owing to the conditions created by
    the war, we have not been able to see this broadsheet. The information given is
    taken from a note made by P. S. Allen in 1909. But see Addenda, vol. xi, p. xxii.
    The 'ludicium' printed on this broadsheet is, no doubt, one and the same
    as the 'scheda' mentioned in the extract. In Ep. 3032 Erasmus gives a brief
    account of the origin of the scheda
    '
    he tells us that his first intention had
    ' ;

    been to take no notice of Ctu^sius' attack. But a friend whom he describes as


    'egregie cordatus', and who may perhaps be Gumppenberg, persuaded him
    to alter his mind. He drafted, accordingly, a one-page reply ('vnica pagella'),
    and dispatched it 'Romam ad amicos' (which may mean Gumppenberg, or
    Gumppenberg and others, e.g. Rupihus). He states that this reply was
    printed at Rome in large letters, hke a poster, and placarded at all the street
    corners ('per omnes viartun angulos'). The perpetrators of the jest he describes
    as male feriatos (a term he apphes to the authors of the forged Cvu-sius-letter
    both in the 'ludiciimi' and in the Responsio, as well as in Ep. 3016). Their
    action, he says, made Cm-sius ridiculous, and himself the talk of all Rome
    ('Cursium exponimt ludibrio, me quoque Romae Fabulam faciimt'). They
    were 'hke boys throwing stones at frogs', he says; 'it is a game for the boys',
    he adds, 'but a serious matter for the frogs, who are injured and die' (Ep.
    3032. 18-20).
    We may assume that the sheet preserved in the Vatican is one of the copies

    3014. 72. Moschis] Cf. Epp. 3020, we leam that Tomiczki sent Erasmus
    3049. 30 ducats.
    76-7. munusculo] From Ep. 3095
    452.11 T7-
    130 LETTERS OF ERASMUS [1535

    actually distributed in Rome. The date of printing (29 June 1535) given by
    the MS. note is so specific that it may be accepted. Erasmus' letter to Giunp-
    penberg must, accordingly, have reached Rome not later than the last fortnight
    in June, and a comparison with Ep. 3016 seems to suggest that the two letters
    —
    were written about the same time with Ep. 3016 he enclosed for Pflug'8
    information a 'fragmentum', which would appear to be a copy of the 'scheda'.]

    EX EPISTOLA D. ERAS. ROT. AD REVER. ET NOBILBM


    D. AMBROSIVM DE GVMPPEMBERG EXCERPTA.
    Apologiam Petri Cursii non legi, nec est anitnus legere, pauca loca
    carptim degustaui, ex quibus rei summam deprehendi. Mitto nunc
    schedam, e qua dilucebit hominis ingenium.

    3016. To JuLius Pflug.


    Gotha MS. Chart A. 385, f. 36. Freibiirg.
    7 May 1535-
    [An original letter, autograph throughout; the address-shoet is missing.
    It was printed by E. S. Cyprianus, Tabularium Ecclesiae Eomanae, 1743,
    p. 523. The letter belongs to the same volume of mss. as Epp. 2451, 2751.]

    Pergratvm est, luli clarissime, quod Lucubrationes meas grato


    acceperis animo. Videor mihi accepisse munus, non dedisse. In titulo
    Precatiuncularum erratum est in nomine Danieh habet pro Dauidi.
    :

    Occasionem erroris praebuit Rupihus: in epistola qua recensebat


    5 nomina hberorum Paungartneri, manu properante sic erat scriptum
    Dauid vt posset videri Daniel. Rogo vt id calamo corrigas, ahosque,
    si detur oportunitas, vt idem faciant admoneas.
    Pro Christiana admonitione tua plurimam habeo gratiam, tametsi
    quod mones iam dudum ago sedulo. NuHa spes mihi blanditur in
    10 hoc mundo. Nec ahud meditor, nec ahud in votis est, quam vt hinc
    fehciter exeam. Mahm cruciatus aut mitiores aut breuiores. Sed
    Dominus est.
    Scribunt ad me amici, quod Ambrosius a Gumpenberg tradiderit
    tibi Sepuluede hbeUum ad me perferendum. Quid argumenti sit non
    15 indicant.
    Egregius ille princeps Georgius excessit e viuis, si vera scribunt.
    Petri Cursu pro Itaha defensionem accepi, Romae excusam. Qua
    de re mitto fragmentum cuiusdam epistolae meae. Sunt qui instigent
    hominem vt rideant. lidem finxenmt prolixam epistolam velut a

    3016. I. Lucubrationes] The Pre- Rupilius, when he first wrote to Eras-


    cationesaliquotnouae,dedicated(Epp. mus, had omitted to give any list
    2994—5) to David Pamigartner. The —
    of Paungartner's children Erasmus
    error Daniel for Dauid in the tituliis begs Choler to rectify the omission
    does not appear in the only copy of immediately.
    the first edition (Bibl. Nat. D. 86741) 14. Sepuluede libelliim] Perhaps
    which we have collated. It was per- the dialogue Democrates (see Ep. 2637
    haps corrected at once in the printing introd.).
    house, but not until one or two pre- 16. Georgius] The nimour of his
    sentation copies had been sent out. death was false (he died 17 April
    It appears, however, in Ep. 2879. 159. 1539).
    In the present letter Rupihus is said 17. Cursii] See Epp. 3007. 54^,
    to be the source of error. But from 3015 introd.
    Ep. 2868. 3-9 it would seera that
    3016] TO .JULroS PFLUG 131

    me scriptam ad Petrum Cursium, in qua hoc ago, ne edat suam 20


    apologiam. Homines male feriatos. Quod autem non rescripsi tuis
    litteris prioribus, amantissime, vt semper, scriptis, tum prorsus eram
    axeip, et dictandis aliquot necessariis iam stomachimi delassaram.
    Dommus res tuas omnes prosperet beneque fortunet.
    Ecclesiasten nostrum commisi typographis, opus quatuor libris 25
    digestum, sed rude etiamnum, ac summae manus indigens. Verum
    quima flagitaretur, reputaremque corpusculi imbecillitatem, malui
    vel TjjLttTeAe? emittere, quam committere vt mihi posthumus exiret
    partus, haut ignarus quam parum bona fide tractentur defunctorum
    lucubrationes. Per hunc huc recursurum rescribas Ucebit, si quid 30
    me scire voles. Vale.
    Friburgi postridie ascensionis. 1535.
    Erasmus Rot.
    mea manu.
    luuenis qui has perfert, hic strennuam operam nauauit iuris pru- 35
    dentiae duce Zasio, itaque missionem magna cum laude promeruit,
    morum quoque nomine praedicatus ab omnibus. Sed a studiorum
    militia dimissus, mox hic aUigatus est, sed grata conpede. Duxit
    enim puellam et genere claram et forma praestantem. Patria Mo-
    gontinensis est. Quem tu dignaberis aUoquio tuo, vir omnium 40
    humanissime.

    3017. From John Faber.


    Leipzig MS. Vienna.
    EE. 220. 15 May 1535.
    [An original letter, written and addressed by a secretary, but signed by
    Faber.]

    S. D. Erasme doctissime, quod tam longo temporis spatio nihil


    ad te Uterarum dederim, non in eam partem accipere veUs quasi
    animus meus abs te sit aUenatus. lUa enim rerum perturbatio, quae
    apud nos aUquamdiu viguit, effecit vt scribendi offitium ad optimos
    quosque intermiserim. Si quid tamen ea in re desiderasti, faciam vt 5
    frequentius ad te scribam. Interim tamen, quod Deum Opt. Max.
    testor, amicitiae nostraememoriam sanctissime colui, teque tuosque
    pulcherrimos conatus vbique gentium copiosissime depraedicaui.
    Faxit Deus, vt diu nobis sis superstes: ita enim vberrimis studiorum
    tuorum fructibus fruemur. 10
    Sed de hus satis. Noua nunc, si placet, audi. Turcarum imperator
    ante vnum atque alterum mensem ex castris Persicis legatum ad
    serenissimum Regem nostrum amandauit. Hodieque alterum sub-
    misit is etiam maximis itineribus ad nos peruenit. Quid veUt adhuc
    ;

    non constat suspitio tamen est petendae pacis. Adsunt etiam hic 15
    ;

    oratores loannis Vaiuodae, quottidie de conditionibus pacis agentes,

    3016. 21. male feriatos] For the publieation see Ep. 3036 introd.
    phrase see Addenda, vol x, p. xxiii. 35. luuenis] Not otherwise known
    For its use by Erasmus in connexion to us.
    with the forged Cm^sius-letter see 3017.i. longo temporis spatio] The
    Epp. 3015 introd., 3127. last extant letter from Faber is Ep.
    25. Ecclesiasten] For the date of 2503, dated 21 Jime 1531.
    132 LETTERS OF ERASMUS [1535

    nec dubito quin aequissime sint impetraturi. Caesar vero Barcino-


    nem, Cathaloniae ciuitatem, cum instructissima classe peruenit, belli
    maritimi aleam periclitaturus aduersus Turcicos piratas.
    20 Haec sunt rerum nouarum capita si quid acciderit deinceps, cer-
    ;

    tiorem te faciam nata ita occasione. Caeterum si quid studio, cura,


    diligentia ac offitiis meis tibi commodare potero, prolixissime ac
    cumulatissime praestabo. Bene valere te iubeo, Erasme doctissime.
    Viennae, Idibus Maii mdxxxv.
    25 Ex animo tuus
    lohannes Faber episcopus Viennen.
    Doctissimo ac prestantissimo theologo Des. Erasmo Roterodamo,
    amico vnice obseruaii. Fryburgi.

    3018. To JOHN DE PlNS.

    Nimes MS. 215, f. 169. Freibiirg.


    ly May 1535.
    [For the ms. from which this letter is printed see Ep. 2628 introd.]

    10. PINO EPISC. RIVENSI D. ERASM\^S R.

    Reverendissime Praesul, dederam cuidam theologo negocium vt


    Bononiae inquireret de Paulo Bombasio. Is scribit se a Bombasii
    fratre accepisse quod Romae
    interfectus sit a militibus Borbonicis.
    Doleo tibi rem esse cum
    chiragra cum quo malo mihi iam biennium
    ;

    5 dira conflictatio est. Dominus te seruet incolumem.


    Friburgi 19. die Maii. 1535.
    Erasmus Roterodamus mea manu.

    3019. To Damian a Goes.


    Vita Erasmi p. 129. Freibvirg.
    O^ p. 273: Lond. XXX. 69: LB. 1279. 21 May 1535.
    [The year-date is eonfirmed by what is said of Viandalus, Davidts, Ber,
    and of the pubUcation of the third edition of the Froben Phny.]
    ERASMVS ROTERODAMVS CLARISSIMO D. DAMIANO A GOES
    LVSITANO S. P.

    Vtinam in rem tuam esset, Damiane charissime, his aedibus vel


    nunc tuo vti arbitrio. Nunquam mihi visae sunt neque tutiores
    neque ornatiores quam te hospite. Saepius tamen scripsi quam
    semel, sed non semper perfertur quod traditur. Negotiatores grauate
    5 recipiunt litteras studiosorum. Lucae Remo gratias egi, et ille
    poUicetur operam suam prohxe. Non dubitabam an tu bona fide
    commisisses hteras meas famulo tuo, sed an ille omnes reddidisset
    3019. 5. 02; Raeno 0'.

    3017. 18. classe] See Ep. 3009. 45n. to carry letters for him to Portugal.
    3018. I. theologo] Presumably Ber. On any journey to Portugal the route
    Forinquiriesby Goes seeEp.2963. 17. might very well lie through the Low
    3019. 5. Remo] See Ep. 2987. in. Countries. The letter to Utenhove is
    7. famulo] Possibly the Matthaeus
    ' ' not extant, nor can we identify that
    of Ep. 2963 whom Erasmus employed to Schets.
    . — !

    3019] TO DAMIAN A GOES 133

    dubitabam, et adhuc subdubito. Scripsi per eum ad Schetum et


    Vtenhouium. Nullo vestigio deprehendere possum eas esse redditas.
    E Lusitania nihil ad te redire valde miror. lo
    Mea valetudo semper vergit in peius. Animus meditatur ex hoc
    misero domicilio emigrare quod vtinam fiat fauente Christo
    ;

    AHquot amici nos praecesserunt in Brabantia, Viandulus egregie


    :

    doctus, Martinus Dauidis hospes quondam meus, Bruxellae, Petrus


    Aegidius Antuerpiae, et Franciscus Delfus hic Botzemus perierunt
    ; : 15
    et senes ahquot mense Aprih. Multae grauidae abortierunt. Ego
    grauiter discruciatus sum, ita vt iam vultures ahquot excitarim.
    Arbitror vertiginem tuam iam abisse. A lectione temperandum est.
    Multum discitur htteratis confabulationibus.
    De schedis supprimendis, habeo gratum, et vt pertendas rogo. 20
    Sigismundus Gelenius tuo nomini dicauit Annotationes in Plinium
    iam tertio ab ipso castigatum. Sed mire inposuit iUi codex manu
    descriptus, in quo sciolus ahquis e suo capite mutauit quicquid
    hbuit, et quodam modo nouum Plinium nobis dedit. Admonui, ne
    fideret ilh exemplari, sed auditus non sum. Hermolaus non ausus 25
    est mutare lectionem Phnianam. Gelenius se putat rem mirificam
    praestitisse, ego censeo crimen esse inexpiabile. Ecclesiastes meus
    iam excuditur nondum dedolatus, sed quum flagitaretur, hoc malui,
    ;

    quam posthumum esse partum, non ignarus qua fide tractentur


    opera defunctorum. Libris quatuor absoluetur. 30
    Itah passim in me debacchantur maledicis hbeUis. Romae excusa
    est Defensio Itahae aduersus Erasmum dicata Paulo tertio. Rixa
    ;

    nata e duobus verbis meis non inteUectis. Ea sunt in prouerbio


    Myconius caluus: Veluti si quis Scytham dicat eruditum, Italum
    10. Lusitania] See Ep. 2987. 511. Scytham dicat eruditum,
    luti si quis
    13. in Brabantia] The news of the Italmn beUacem, negotiatorem inte-
    death of Viandalus and Davidts and grum, mihtem pimn, aut Poenvun
    (a false report) Dilft had come in fidum' all the epithets clearly de-
    Goelenius' letter of 25 Feb. (Ep. 2998. note a good quaUty, denied of each
    5i-3n). of the classes specified. For the rest,
    20. schedis] See Epp. 2826 introd., Erasmus does not much help himself
    2987. I2n, and App. xxii. by hasty philological generaUzation.
    21 Gelenius] For Froben's editions In the word bellax, he says, the suffix
    of Pliny see Ep. 1544 introd. The -ax must have the same force as in
    text is dedicated to Turzo (Ep. 1544). such words as edax, bibax, loquax aU
    ;

    Gelenius' Annotationes, which foUow these 'sonant in vitium', they denote


    in the 1535 edition, have a separate faulty quaUties
    — 'ita beUacem esse,
    dedication to Damian. non est laudis, sed vituperii'. He
    25. Hermolaus] Barbarus. His edi- might equaUy weU argue that audax,
    tion of the Natural History was capax, dicax, efficax, ferax, perspicax,
    printed at Venice by Bernardinus sagax, sequax, verax, viuax denote
    Benahus in 1496, 1497: for his Casti- faulty quaUties. In Ep. 3032. 48-57,
    gationes see Ep. 126. i28n. 127-30, he states that, except in a
    28. iam excuditvu"] See Epp. 3016. few words of 'anceps significatio',
    25n, 3035- 14-16, 3036 introd., 3044. the suffix -ax in verbal adjectives
    32. DefensioItaHae]SeeEpp. 3007. has always a disparaging force. The
    54n, 3015, 3016. limitation, there, to verbal adjectives
    33. prouerbio] Adag. 1007. It only is intended, perhaps, to get rid of
    needs to set out in fuU the sentence sagax and verax; and he boldly cites
    complained of to show the disin- dicax as a word of necessarily depre-
    genuousness of Erasmus' defence of ciatory meaning; brushing aside ca-
    it: 'Quod quidem etiam ipsum pro- pax and perspicax as exceptions not
    uerbium resipit de raris inuentu: ve- worth attention. Of audax, efficax.
    .

    134 LETTERS OF ERASMUS [1535

    35 bellacem. Hoc interpretantur, quasi notarim Italos quod sint in-


    belles, quum his verbis Italia laudata sit, non vituperata. Edere,
    bibere, loqui, verba sunt media, edacem, bibacem ac loquacem esse,
    sonant in vitium. Ita beUacem esse, non est laudis, sed vituperii.
    Scythae ob barbariem et naturae inmanitatem contemnunt omnes
    40 disciphnas Hberales, ad arma tantum intenti. Itali colunt philoso-
    phiam, discipHnas, et eloquentiam, quae pacis alumnae sunt, Scj^ha-
    rum ex diametro dissimiles. Vides egregiam apologiae materiam.
    Prodiit et aHus Kbellus cui titulus, Cicero relegatus, ^t Cicero ab
    exilio reuocatus, qm tamen me non magnopere petit. (In eo Cicero
    45 odiosissime laceratur, frigide defenditur. Et alius paratus, cui titulus,
    Bellum ciuile inter Ciceronianos et Erasmicos, quasi ego sim hostis
    Ciceronis. Aiunt et Doletum quendam in me scribere. Minitatur
    nescio quid et luHus ScaHger. Sunt aHquot iuuenes male feriati qui
    conspirarunt in ItaHae et Ciceronis hostem. Nec desunt artifices, qui
    50 instigant partim odio mei, partim vt aHena fruantur insania. Romae
    sparserunt epistolam, quasi a me scriptam, plenam iocis scurriHbus.
    Augustini Eugubini monachales naenias arbitror te vidisse. Ego
    ista nec lego. Lutherus iam nihil edit in quo non perstringit Eras-
    mum papistam et Christi aduersarium. Homo simpHciter furit, con-
    55 cepitque parricidiale odium.
    excepto Bero, qui Romae agit cuius
    Salutem dixi quibus iusseras, :

    reditum expectamus hoc mense. De bombarda scribet ipse Gilbertus.


    Mihi si viuere veHm in totum abstinendum est a scribendo, imo a
    studus omnibus. Quanquam mihi sane non videtur vita, viuere sine
    60 commercio studiorum et in assiduis cruciatibus. Sed Dominus est,
    in cuius manu sumus omnes. De PHnio deprauato ideo admonui,
    ne sinas eum autorem edi rursus ad hoc exemplar aHoqui bene volo :

    3019. 61-3. De Plinio . . . promeretur hoc loco O^: post 1535 O^.

    ferax, sequax, verax, he is discreetly nym PhUalethes Polytopiensis, his


    sUent. The word hellax occurs, in fact, Forcianae Quaestiones (repr. Basle,
    in classical Latin only once, SU. Ital. 1541)- Of his numerous vernacular
    16. 475 ;where it is apphed to the works the most famous was the Para-
    Spanish town of Ilerda, the context dossi (Lyons, 1543, Venice, 1544).
    at least suggesting that it is used in See Tiraboschi^ vii. iiyyff.
    a complimentary sense. 46. Bellum ciuUe] The book is
    43. Cicero relegatus] The author of mentioned under the same title in
    this work, Hortensius Landus, was Cog. E.i.p. 303. Theauthorwaspretty
    bom at MUan, c. 1500; he studied certainly Gaudentius Merula: see Ep.
    under Coehus Rhodiginus at Milan, 3127. 43n.
    and imder Romuhis Amaseus (see Ep. 47. Doletiun] See Ep. 3005. i8n.
    2657. 94n) at Bologna. In 1534 he Minitatur] J. C. Scahger's second
    was in Lyons where he introduced
    ; Oration did not appear imtil after
    Odonus (and Philaenus) to Dolet; see Erasmus' death (1537); he prepared
    Ep. 3002 introd. It was in this year a third Oration (Scal. Epp. Aliquot,
    that he pubhshed anonymously at 1620, p. 35) which, however, never
    Lyons and at Venice his Cicero rele- saw the hght (see Epp. 2564. 2n, 3005
    gatus et reuocatus (cf. Ep. 3005. 11). introd.).
    In 1540 he went to Basle, where, 48. feriati] See Ep. 3016. 2in.
    under the pseudonym Philalethes 51. epistolam] App. xxiv.
    Vtopiensis, he printed /n Z)es. J5Jrosmi 52. Eugubini] Ep. 2513. See Ep.
    Funus dialogus lepidissimu^ (a reply 2465 introd.
    to this by loannes Herold is printed 57. hoc mense] See Ep. 301 1. i8n.
    in Leclerq, vol. viu). In 1536 ap- Gilbertus] Cognatus. What the
    peared at Naples, under the pseudo- 'bombarda' was we do not know.
    3019] TO DAMIAN A GOES 135

    Gelenio, vt promeretur. Ex literis Beri cognoui te lustrare Italiam.


    Cupio te quam
    prosperrime valere, Damiane charissime.
    Friburgi 21 die Maii 1535. 65
    Erasmus Rot. mea manu.

    3020. From Caspar Hedio.


    Breslau MS. Rehd. 254. 83. Strasbourg.
    EE2. 128. 24 May 1535.
    [An original letter, autograph throughout. For Hedio see Ep. 1459 introd.]
    S. D. Itali duo, Odonus et Philaenus, candidae profecto animae,
    vt tu iudicas, 21 Maii noctu reddiderunt mihi epistolam tuam, in
    manibus gestantes quas ad eos dedisti literas, admodum ouantes
    quibus contigit et videre Erasmum et colloqui non solum coram sed
    et per literas. Ago et pro ilUs gratias, quod tam humaniter susceperis. 5
    Ex Polonia d. lostus L. Decius mense Februario scripsit gratula-
    toriam ob restitutam sibi Christi beneficio fiham, quae non aHter
    quam paralyticus euangeHcus lecto fuerat j8ej8Aryju,eV7j, imo iam ani-
    mam sic visa fuit agere vt pater paterno impresso osculo ad Christum
    migrare iusserit; deinde vt et hanc priniogenitam et alteram natu 10
    secundam fiHas elocarit probitate et virtute claris maritis. Scribit
    rursus de Chrysostomo, vt loquatur per me Germanice de Pontifice ;

    paucis, quod vir bonus sit qui patrimonio magis vixerit quam ex
    sacerdotiis, et ideo non abuciendam de eo spem, si animum non
    supprimant anni de Caesare magna et digna se moHente de perse- 15
    ; ;

    quutione in GalHa de AngHs de Turcarum rebus non omnino


    ; ;

    feHcibus, vt coniectura assequi Hcet et quod rex Poloniae in Moscos


    ;

    Asiaticos paret beUum. Haec omnia paucis et in transcursu et per


    amanuensem; nam opt. vir podagra vexante lecto decumbens
    dictauit epistolam. 20
    Fertur legatum a pontifice abmandatum qui pro conciHo habendo
    soUicitet. Ego certe optarim tibi, mi Erasme, nouam canitiem et
    adhuc numerabUem, vt dum non eV wktI sed in noctibus deUberant
    de habendo conciHo, optimus Deus amios tuos sic tibi proroget vt,
    si habeatur Hberum et Christianum, in quo patefactis Deo cordibus 25

    3019. 63.hterisBeriJN0tEp.3011 — the Farnese, see Pastor xi. 14-22.


    which does not mention Goes but — Paul iii,however, had made vast
    some letter not extant. additions to his patrimony out of the
    3020. I. Itah duo] See Ep. 3002 numerous benefices bestowed on him
    introd. by Leo x.
    2. epistolam] See Cog. E. i. 309; The new Pope was sixty-
    15. anni]
    Ep. 3002 introd. Ep. 3000. 61-2 Erasmus
    six (though in
    3. hteras] Not extant; but see speaks of him as 'over seventy').
    Cog. E. 310 and Ep. 3002. 385-6^.
    i. magna et digna] The operations
    6. scripsit] The letter is not ex- against Barbarossa.
    tant. For the ilhiess of Decius' daugh- 15-16. persequutione] See Ep. 2983.
    ter see Ep. 2960. 6n. 48n.
    12. Chrysostomo] We have not 17. in Moscos] See Epp. 3014. 72,
    been able to trace any copy of this 3049.
    translation, which was perhaps never 21. legatmn] Vergerio; see Ep.
    made. 2825 introd.
    13. patrimonio] For the wealth of
    136 LETTERS OF ERASIMUS [1535

    audiatur veritas, tu pietate, eruditione et rerum praecellens ex-


    perientia interesse possis pro publica ecclesiae vtilitate, et seditiones
    illae ecclesiarum, in quibus non solum praesules inter se certant, sed
    etiam populus, ita vt prouerbio locum dederint, diuisus est, tua et
    30 adsimnium virorum opera Ln beatam tranquillitatem redigi possent.
    Incidit VergiKanum iUud, dum Neptunus tempestatem sedat, dum
    'faces et saxa volant',

    tum pietate grauem ac meritis si forte virum quem


    conspexere, sUent etc.
    35 Scripsisti quae proderunt et aetatem ferent admodum multam, siue
    formandam iuuentutem, scholas, eloquentiam <siue> discendam
    pietatem spectarit quispiam.
    Atqui et banc cygneam cantionem a te peto (absoluto Ecclesiaste),
    vt quia differtur concLlium, et inter arma sUent leges, et forte
    40 nondum maturuit hec messis, [vt] antequam animulam hanc Deo in
    manus commendes, et secundum huius verbum in paoe abeas, [vt]
    orbi Christiano tuas sanctas cogitationes rehnquas, et testeris scripto
    ahquo a morte tua vulgando (si antea non videatur consultum),
    quid consihi is qui habet spiritum consihi tibi dederit ad pacificandas
    45 ecclesiae res afflictissimas. Nam
    si ingenuum est benefacere ingratis,
    inuitis et nolentibus, ne dubita esse passim viros bonos qui flentes
    sepenumero conqueruntur huius fermentati seculi calamitates Deo.
    Hiis tuus labor gratissimus erit, propensis animis legent et vo-
    ille

    lentes erimt recte monitis obsequi, dissi<(mi)les extremo iUi et inutili


    50 hominum generi apud Hesiodum.
    Sed quo me rapit, mi Erasme, candor ille tuus ? quo et complecteris
    meas hteras et, quas tibi candidas animas commendo, sic amice
    tractas vt de his tam arduis reb<(us) ego, homo iuuenis nulla rerum
    experientia praeditus, cum viro mente et aetate seni, et qui non opus
    55 habet monitore, commenter quod autem vel boni consul<(u)erit
    ;

    eharitas tua, quae ov XoyL^erai, Kal Trdvra areyet Kal arepyet. Bene
    vale.
    Salutant te et se tibi commendant Odonus et Philaenus.
    Argentorati 24. Maii anno 35.
    60 Excellentiae tuae deditiss. Caspar Hedio, concionator Argent<ora-
    tensis).
    In Tiu"chia fertur tanta esse frumenti indigentia, vt quantum
    equus gestare potest, vendatur ducatis 18.
    Omatissimo vko, d. Erasmo Roterodamo, maiori charissimo.
    65 Friburgi.

    3021. From Paul in.


    Basle MS. Rome.
    M. p. 72: N. p. 1095: Lond. xxvii. 26: 31 May 1535.
    LB. 1280.
    [The original brief is preserved in the Basle University hbrary. Erasmus
    printed it in the De Puritate, the last book containing letters to be pubHshed
    3020. ^(>.a\Meaddidimus. ^o-i.wt seclusimus. ^^. qnodscripsimus:Q,MiMS.

    3020. 31. Vergilianum] See .4en. 1. 39. inter arma] Cicero, Pro Mil.
    151-2. 4. II.
    3021] FROM PAUL III 137

    Two ms. copies exist in the Vatican, Vat. Arch. Arm. 32. i,
    in his lifetime.
    f.281 and Barb. Lat. 1499, f. 330 vO; they are written by the same or a similar
    hand, and endorsed 'ex earumdem minuta reposita inter scripturas quon<dam)>
    :

    Domini . . . olim secretarii Apostolici, quae conseruantur Ln secretaria


    Blosii,
    apostoUca domestica apud Dominum Caesarem Glorierium' (Groher, c. 1510-
    94, son of the famous bibhophile Jean Groher). There are trifling variants in
    these copies and ia the De Puritate, which we have neglected. The letter was
    carried to Freiburg by L. Ber (see Ep. 3026. lo-i^n).]

    PAVIiVS PP. m. DES. ERASMO ROT, SACRAE THEOLOGIAE


    PROFESSORI.
    DiLECTE salutem et Apostolicam benedictionem. Gratissimae
    fili,

    nobis fuermit litterae tuae, quas nobis dQectus filius Ludouicus


    Berus Canonicus Basilien. reddidit. Cum enim nos delectare vel ob
    id tantum potuissent quod a te erant, cuius nomen celebre semper
    amauimus, et doctrinam magnifecimus, eo etiam erant ornatu ver- 5
    borum ac grauitate sententiarum, vt ob elegantiam gratiores, eam
    quoque pietatem praeferentes, vt gratissimae nobis euenerint. Nam
    quamuis in gratulando beniuolentiam, in laudando humanitatem, in
    monendo prudentiam tuam exhibueris, tamen pre his omnibus tuam
    pietatem amauimus, quam in sanctae ecclesiae tranquillitate op- 10
    tanda, tuaque in id propensitate animi et promptitudine obsequii
    expromenda nobis ostendisti. Nec vero ignoramus, quantum tua
    excellens doctrina pari coniuncta eloquentia nobis adiumento esse
    possit ad nouos istic errores ex multorum animis abscindendos.
    Quamobrem cum id ipsum iam decreuissemus facere, quod postea 15
    pie monuisti, vt medii et communes incedentes toti in causam sanctae
    fidei afferendae et ecclesiae tranquillandae incumberemus, letati
    sumus plurimum taHs viri iudicio et amore, quod ea moneres ac
    suaderes, quae nobis pertinerent ad officium ac redundarent ad
    gloriam, iisque pariter tuae operae promptitudinem ac ministerium 20
    offerres. Qua nos quidem de re tibi iustius ac libentius gratias agemus
    quam de gratulatione et laudibus nostris, quanquam de his quoque
    gratias agimus. Illam enim tecum cupimus (vt debemus), haec vero
    a nostris meritis, quae nidla sunt, separantes ad vnam Dei benigni-
    tatem cuncta referimus, cuius beneficio grati, voluntati obsequentes, 25
    oneri pares vtinam esse possimus. Nam cum semper haec dignitas
    multum oneris ac sollicitudinis habere consueuit, tunc hoc praecipue
    tempore plurimum secum detuht molestiae et laboris: vt quamuis
    ob Dei seruitium non decHnanda, ob tedium certe et difficultates
    impHcitas non fuerit optanda subibimus tamen alacres, contraque 30
    ;

    tendemus, nihil fidentes viribus nostris, sed in Deo spem omnem


    coUocantes, vt ipse tandem suos miseratus nauiculam Petri, quam
    regimus, diu iactatam fluctibus ac ventis concussam in portum
    reducat, marique et procelHs imperet.
    Quo magis te, fiH, hortamur vt tu quoque, quem tot ingenu et 35
    doctrinae laudibus Deus ornauit, nos in hoc pio labore tibi maxime
    consentaneo coadiuuans verbis et scriptis CathoHcam fidem nobiscum
    tuendam, et ante Sinodum, et mox in Sinodo, quam Deo adiutore
    omnino habere intendimus, suscipias, extremoque hoc pietatis opere,
    quasi optimo actu, vitam reHgiose actam tuaque tot scripta conclu- 40
    dens, criminatores refeUas, prouoces laudatores. In quo Dei tu
    quidem retributione contentus, nos tamen quoque haud ingratos
    138 LETTERS OF ERASMUS [1535

    neque immemores experieris. Sed haec plenius, et quo animo erga


    te tuaque commoda futuri simus, ex ipsius Beri, quem et virtutis
    45 suae et tuae commendationis causa llbenter vidimus et benigne
    exaudiuimus, sermone inteUiges.
    Datum Romae apud sanctum Petrum sub annulo piscatoris
    die vltima Maii m.d.xxxv. Pontificatus nostri Anno Primo.
    Blosivs.
    5° Dilecto filio Erasmo Rotherodamo sacrae Theologiae professori.

    3022. From Hector HoxviRros.


    De Puritate p. 85. Pavia.
    N. p. 1099: Lond. xxvii. 29: LB. 1281. I June 1535.
    HECTOR HOXVIRrVS ERASMO ROTERODAMO S. D.
    Tam multa tamque insignia extant tua in me, Erasme, merita vt,
    quoties ea in calculum reuoco, merito mihi mortaHum omnium
    videar ingratissimus. Nam, vt caetera omittam quorum vel sola
    recordatio me magno afiicit pudore, id cuiusmodi est quod nuper
    5 me tam humaniter et prompte, tam etiam honorifice commendaris
    Alciato tuis Hteris, idque proHxius et diHgentius quam vel condi-

    3021. 49. Blosius] Blosius Palla- Leoni X . dicta, dehvered in 1521,


    . .

    dius (Biaggio Pallai), of Sabina, fiSSO. first printed in Anecdota Litteraria,


    He was made a citizen of Rome in Rome, 1773, ii. 163. His prose gener-
    1516; and served as secretary to Cle- aUy, and this Oration in particular,
    ment vii, Paul iii, Julius m. In 1540 won praise from Paulus Jovius:
    he was made bishop of Fohgno, re- 'Blosium Palladivmi ., cuius in-
    . .

    signing his see, however, in 1547. genio ad cimcta vel solutae orationis
    An esteemed poet, he edited, and took munera praeclare habili nihil paratius,
    a principal share in, the volume Cory- amaenius vnquam fuit: vti illo
    nihil
    ciana (cf. Ep. 3007. 54^). See Tira- maxuno Panegirico enituit in honorem
    boschi vii. iv. 1984. Three poems by Leonis Decimi habito, quvun S.P.Q.R.
    him (one in praise of cardinal Pole) optimo Pontiiici marmoream famam
    are printed in Carm. Illustr. Poet. in Capitoho posuisset (Dialogus De
    Ital. Paris, 1577, ii. 177-8. Verses Viris Literis Illustribus, Tiraboschi vii.
    addressed to him by Valerianus are to 2454). Two letters addressed by Sado-
    be foimd in Delit. CC. Ital. Poet. 1608, leto to Blosius are printed in Sad. E.
    ii. 1345-6. A letter of Morison to ii, Nos. 106 and 134.

    Starkey (Brewer viii. 320) encloses a Against the date 12 Aug. 1550,
    copy of verses by Blosius 'much better Massarelli's Diary (Merkle, Diaria
    than true', beginning 'Suas coliminas Concilii Tridentini ii. 185) has the
    non ti'anscendit Hercules', written, foUowing entry Hac die hora circiter
    :
    '

    apparently, in praise of the Emperor 24 obiit Romae in palatio apostolico


    (and the Tunis expedition of 1535 ?). Rdus D. Blosius Palladius, electus
    As an amatory poet he is praised in Fulginatensis, Sn^e D.N. secretarius
    the De Vrbanis Poetis of Arsillus breuium, qui, vt erat summae doc-
    (Coryciana LL ii v"); cf. Ep. 3032. trinae, lepidae eloquentiae, mormn
    582n. In the De Poetis of Lihus amantissimus atque omnis leporis
    Gyraldus, Blosius is spoken of as 'in candidissimus, maximimi sui deside-
    pangendis carminibus mira facihtate rium cmialibus reliquit.' Blosius left
    et argutia, non sine lepore, candidus the whole of his fortune, 30,000 aurei,
    poeta, sed et sohita oratione neque to charity —
    the greater part of it to
    infans neque inelegans, vt eius in the St. James Hospital for Incurables
    vtroque genere scripta declarant' and the Orphanage of St. Mary.
    (pp. 41-2, ed. Wotke). Of his 3022. 6. literis] Presumably the
    prose there is still extant his Oratio letter, not extant, mentioned in
    de praestatione obedientiae Bhodiorum Ep. 2972. 5.
    3022] FROM HECTOR HOXVIRIUS 139

    tionem decet meam vel ipse audebam postulare. Nec vero me


    puderet haec noua mihi quotidie a te alia super alia beneficia cumu-
    lari, si modo eae mihi facultates smt tum fortunarum tum etiam
    ingenii et doctrinae, quibus vel referendis vel agendis saltem gratiis lo
    hominis non ingratissimi munere defungi possem. Auget hanc sollici-
    tudinem meam Alciati ipsius in me incredibilis humanitas officiaque
    plurima, quae mihi post tuam commendationem cumulatissime
    praestitit, et maiora, si vti velim, praestaturum vltro se offert. Nam
    mox tuis Hteris acceptis accersit me in aedes suas, ait me sibi a te 15
    esse commendatum, neque adeo opus fuisse commendatione vlla,
    sed tamen postquam ita mihi visum sit vt te eius rei gratia soUici-
    tarem, se daturum operam vt inteUigam tanti vm commendationem
    apud se haudquaquam exigui esse momenti. Nec grauarer te, inquit,
    etiam in domesticum contubernium admittere, nisi rei meae familiaris 20
    hac in parte vokintati tuae morem gerere prohiberet. Subinde
    ratio
    autem multa de te honorificentissime et amantissime loquebatur.
    Abeuntem arctissime complexus dimisit non sine singulari suae ia
    me voluntatis contestatione.
    Interea quoties ad eum accessi nunquam non valde humaniter 25
    comiterque excepit. Nuper autem vsus sum eius opera et consiho
    in negoeio quod mihi de re mea famihari inciderat: cumque ilh
    (vt decebat) coronatos ahquot ofiferrem, et abnuentem vehementius
    vrgerem, eo vultu recusauit quasi qui mihi amicus non fuerit futurus,
    nisi in ea re illi molestus esse destitissem. Haec omnia vt mihi 30
    ornamento et studiis meis emolumento esse mtelHgo, ita prima mea
    in eo ratio esse debet vt ingrati (vt dixi) hominis notam effugiam:
    proxima vti operam dem ne vestram opem frustra requisisse
    videar, neu mihi desim ipsi, pulcherrimamque hanc discendi occa-
    sionem per socordiam et ignauiam mihi patiar elabi quo nomine ; 35
    scio me vtrique vestrum gratissimum facturum.
    Sed haec hactenus. A Vigho iamdiu nihU accipio hterarum. Sunt
    haec quidem iUi inauspicata prooemia, qui in has turbulentissimas
    inciderit tempestates et (quod dicitur) quasi in ipso hmine impegerit.
    Miror quorsum euasura sit horum audacia. Ex amicorum hteris 40
    inteUigo quae UUc et in patria gerantur. Sed tani absiu-da pleraque
    vti vix inducam animum credere, nisi quod effrenis et inconsulta
    Ucentia cuiusuis facinoris mihi abunde faciat fidem. Memini te ohm
    ante aimos quatuordecim, quum primum hanc telam quidam essent
    orsi maiore audacia quam consiUo, et tum valde multis placeret quod 45
    pietatis et rehgionis speciem praeferret, te tamen haec, et quae post
    secuta sunt, praeuidere et diserte vaticinari: quo nomine saepe
    audiui grauissimos viros exactissimum iudicium tuum summamque
    prudentiam admirari. Spero tamen post hos tam atros turbines redi-
    tura aUquando alcedonia. VigUo fortassis meUus consultum sit, si 50
    reUcto episcopo suo ex ilUs rerum vndis in quietam aUquam stationem
    recipiat sese, ad iusque cimle docendum conferat, futurus aUquando
    inter eius discipUnae professores primi nominis.

    II. Augent A'^. 33 opem scripsi^nus: operam itf.

    37. literarum] Viglius had in fact 39 quod dicitur] See Adag. 486-7.
    written to him on 27 Feb. VZE. 62.
    140 LETTERS OF ERASMUS [1535

    Qui has literas ad te defert, Viglii propinquus et cognatus est,


    55 iuuenis insigni probitate, et proximis diebus hic ab Alciato doctorea
    laurea insignitus. Si Alciato aliquando scribes, rogo ne pigeat in-
    terim ad me quoque literulas aliquas adiungere, quo nostri quoque
    videare meminisse. Vtinam sit quod vicissim tibi quoque coniicere
    possem. Sed hac promptae voluntatis conscientia, cum exiguum id
    60 sit quod possum, interim me mihi excuso. Vale, Erasme, omnium
    qui viuimt praestantissime, et diu nobis studiisque bonis firmus et
    valens supersis. Quod votum ratum veUt esse Deus opt. max.
    Ticini Cal. luniis. mdxxxv.

    3023. From Ambrose a Gtjmppenbeiig.


    Leipzig MS. Rome.
    EE. 221. I June 1535.
    [An original letter, written by a secretary and signed by Gumppenberg.]

    CARissmE domine Erasme, nichil pronunc digni tibi scribere pos-


    sum, quod non perfectius et copiosius a communi nostro Ludouico
    intelhgere poteris, qui te de omnibus viua voce ad plenum in-
    formabit, eritque michi apud te loco epistolae. Sed hoc te latere
    5 nolui, te breui bona noua, vti spero, ex Vrbe habiturum.
    Et tandem pluribus meis hteris vnica epistola respondere veUs
    queso. Ingenti enim desyderio expecto ahquid hterarum a te, vt
    certior de bona tua vahtudine factus habeam vnde gaudere possim.
    Et insuper multocies te adhortatus sum vt quibusdam cardinahbus
    10 scriberes, iUisque te famiharem faceres nam id tuam causam maxi-
    ;

    mopere promoturum fore poUicitus sum. Rogo noUs ommittere;


    quantum enim profuturum sit, ex Ludouico nostro senties. Vale.
    Ex Vrbe, kalendis lunU 1535.
    Tuus Amb. de Gumppenberg proth<(onotarius> apostohcus et
    15 Sacra<tae> Caes. Maiestatis sohcitor subscripsit manu propria.
    Clarissimo simul atque eruditissimo domino Erasmo Roterodamo,
    domino et fautori diginssimo. Friburgi Brisgoe.
    3023. 15. Sacratae scripsimus: Sacra MS.

    3022. 54.cognatus]IrenicusPhrysius ried, besides this letter, Epp. 3021,


    (see Ep. 3060. 2), Renick Burmania, 3024, 3026-7; see Ep. 3011. i8n.
    lordofthe manor (grietman) of Leeu- 6. respondere] It would seem that
    warderadeel: son of Boko Burmania Gumppenberg had not yet received
    and Sydtxe Camstra (see Hoynck I. i. the letter of which Ep. 3015 has pre-
    270). Li 1530 he was a student at served a fragment.
    Dole (VZE. p. 26). He is no doubt the g. multocies] No previous letter of
    'Renicus noster' of Gabbema, p. 531. Gumppenberg is extant of date later
    After delivering the present letter to than April 1534. But from Ep. 3007.
    Erasmus, he left Freiburg c. 28 June, 31, it is clear that Erasmus had heard
    carrying letters from Erasmus to from him recently more than once.
    Schets, Tielmann Gravius, and Vig- For the cardinals whom Gumppen-
    lius; see Epp. 3025, 3028, 3041, 3060. berg wished Erasmus to soUcit see
    3023. 2. Ludouico] Ber; who car- Ep. 301 1. 44^, cf. Ep. 3052.
    ;

    3024] 141

    3024. From Peter Paul Gualteritjs.


    Breslau MS. Rehd. 254. 80. Rome.
    EE^. 129. I Jvine <i535>.
    [An original letter, autograph throughout ; the address sheet is missing.
    The year-date is supphed by the fact that the letter, carried by Ber, is plainly
    contemporary with Ep. 3023.
    —
    Peter Paul Gualterius (1501-72), bom at Arezzo of which he became arch-
    —
    deacon in 1564 was aheady residing in Rome in 1532: from that year his
    still extant Diary begins. From Ep. 3047 it appears that, in the latter part of
    1535, he was acting as papal secretary of briefs in the stead of Blosius Palladius
    (for whom see Ep. 3021): it is in that capacity that he is spoken of by Paul
    m, in a letter of 28 Oct. 1535, as 'famiharis noster'. He was one of several
    persons of hterary distinction grouped around Cardinal Marcello Cervini, later
    Pope Marcello 11 at one period he seems to have hved with Cervini. Cervini
    ;

    was the patron of Peter the Ethiop (Tasfa Sion Malbazo, ^155°); and from
    Peter both Gualterius and Marianus Victorius learned Ethiopian. Both of
    them assisted Peter in his Ethiopic New Testament: Testamentum nouum cum
    Epistola Pauli ad Hebreos tantum, cum concordantiis Euangelistarum Eusebii
    ds numeratione omniuyn verborum eorundem. Missale cum benedictione incensi
    cerae etc. Alphabetum in lingua ^XH gheez, idest libera, quia a nulla alia
    :

    originem ducit et vulgo dicitur Chaldea. Quae omnia Frater Petru^ Ethyops
    auxilio piorum sedente Paulo iii Pont. Max. et Claudio illius regni Imperatore
    imprimi curauit (Rome, 1548, per Valeriimi Doricmn et Ludouicum Fratres
    Brixianos). At Rome in 1549 Peter gave to the press Missa qua Ethiopes
    communiter vtuntur, quae etiam canon vniuersalis appellatur, nunc primum . . .

    conuersa this translation being the work of Gualterius.


    ;

    Gualterius' Diary is preserved in at least two manuscript copies, one in


    Rome, one in Munich: Diarium D. Petri Pauli Gualterii ab anno 1532 vsque
    ad annum 1544. There is a monument to him in the church of St. Mary in
    the Via Lata at Rome, of which he was for some time a canon.
    See S. Merkle, Concilii Tridentini Diaria ii, pp. xxxv—xxxviii ; cf. Tiraboschi
    vii. 1563.]
    Erasmo Rot. S. Inter eos sermones quos L. Berus, vir humanis-
    simus, tui amantissimus, mecum habuit, illi mihi iucundissimi
    gratissimique acciderunt, in quibus de te deque excellentibus et
    singularibus animi tui virtutibus collocuti sumus. Ex quo factum
    est vt ego, qui tui amore non parum incensus eram, totus pene illo 5
    flagrem et ardeam. Verum eram ego quidem ahenus a voluntate
    scribendi ad te, ni Berus et Gumpembergh, qui incredibUem in te
    esse humanitatem predicant, id mihi persuasissent. Quare vt hunc
    meum in te propensum animum ista tua benignitate suscipias, oro
    et de me hoc scias, multos sane esse qui te maiori stUo et clarioribus 10
    scriptis laudent, qui vero plus me te admiretur, esse neminem. Vale.
    Romae, Kalendis lunii.
    P. Paulus Gualterius.

    30253042 To Erasmus Schets.


    Bodleian MS. Lat. Misc. c. 20. Basle.
    18 June 1535.
    [An original letter, autograph throughout.]
    AccEPi htteras tuas et fihi, quem spero iam diuortium fecisse cum
    quartana. De tribus coronatis non laboro. Tu nihil peccasti.

    3025. I. tuas] Perhaps Ep. 3009. fihi] Not extant.


    142 LETTERS OF ERASMUS [1535

    Raphahel Marruffus ex Anglia vbi complures annos habitauit,


    patriam Genuam repetens hac iter fecit, meque inuisit. Is mihi
    5 multa narrauit de Anglia, sed nihil leti. Roffensis in carcere perdidit
    oculos. De Moro timet ne non euadat capitis supplicium. Siquidem
    Regem certam iram in eum concepisse vel illud est argumento, quod
    omnia bona illius confiscauit. Miror quo sit euasura ista regis
    seuicia.
    10 Guilhelmus Monioius defunctus est, sed morte naturaH. Ex Anglia
    posthac non multum spero vectigaUs. Eustathius Caesaris orator
    est quidem amantissimus Erasmi, sed is maioribus distinetur negotiis.
    Nec vehm illum meis negotiolis onerare.
    Epistolam ad Barbirium rogo cures illi reddendam. Offero illi
    15 aequissimas conditiones pacis vt soluat pro annis hactenus prae-
    :

    teritis, rehquum sibi seruet cum pace mea et bona conscientia. Sed
    ille non accipiet, totus Mammonae deditus.
    Huc an corpusculum hoc ferret vecta-
    veni, partim vt experirer
    tionem, sed video nullam esse spem, aHoqui vel Besontium me
    20 contuHssem vel ad vos. Circa Idus luHi Friburgum reportabor. Sic
    enim cogit necessitas. Vale. 18. die lurdi. 1535. Basileae.
    Erasmus Rot. mea manu.
    HonorabiH viro D. Erasmo Scheto. Antwerpiae.

    3026. From Pietro Bembo.


    De Puritate p. 114. Padua.
    N. p. 1108: Lond. xxvii. 40: LB. 1282. 20 June 1535.

    PETRVS BEMBVS ERASMO ROTERODAMO S. P. D.

    Nae homo es mirificus


    tu qui, cumveUes vt Ludouicum Berum
    perfamiHarem tuum Romam proficiscentem cognoscerem, mandasti

    3025. 3.Marruffus] See Ep. 387. 2n. of May. Ep. 3019, written to Goes on
    Odonus i. 312) refers, on 27
    (Cog. E. 21 May, has no hint of his projected
    J\ily, to a letter of Erasmus to Hedio journey. But on 27 May Amerbach
    (not extant) in which Erasmus had records that he purchased on behalf
    spoken of 'a certain Genoese' who had of the University of Basle, a gift of
    insisted on taking Suwsjy with him wine and swe'etmeats for Erasmus,
    from Freiburg the original of Odonus' 'cimi aduenisset' (Basle MS. C. VI^.
    letter of <March> 1535 (Ep. 3002). go. \; citedhy V.^Roth, Gedenkschrift
    The culprit was perhaps Maruffus; z. 400. Todestage des Erasmus p. 279,
    for it is unlikely that Erasmus enter- n. 40). The presentation of the wine
    tained two Genoese visitors in May- was the occasion of a pleasant drink-
    June. ing party; a httle marred, when it
    5. Roffensis] Fisher was tried the began, by Oporinus, who had the mis-
    day before this letter was written on
    ; fortime to give Erasmus so hearty a
    22 Jime he was executed. More had handshake as to make him cry out in
    been in prison since the simamer of pain {Oratio de Ortu Vita et Obitu
    1534. loannis Oporini, Strasbourg, T. Rihe-
    10. Monioius] fS Nov. 1534. —
    Hus, 1569, p. Biiij this book is pre-
    14. Epistolam] Not extant; for sumablj' the soiirce used by Streuber,
    Erasmus' proposals for a settlement Beitrdge zur vaterldndischen Oeschichte
    with Barbirius see Ep. 2997. 76^. iii. 73, 1846, who (foUowed by Burck-

    18. Huc veni] This is the first of hardt-Biedermann, ib. NF. iv, 1896)
    Erasmus' letters of which the dating gives, without citing any authority,
    indicates his removal to Basle. He 26 May as the date of the drinking
    must have gone there in the last days ceremony.
    ^^^^ Corponsefflgiemfiquniionuidit Er tfii', ^^r^^^^^
    \ J^\-^
    lriancfcite.aiuiuumpiClitabdltd.tbu.

    WOODCUT OF ERASMUS, WITH TERMINUS, BY HOLBEIN, 1535

    From the Kunstmuseum at Basle


    3026] FROM PIETRO BEMBO 143

    ei chirographo tuo vt me de via iniiiseret. Ille vero cum isthinc dis-


    cedens Mediolanum, deinde ad vrbem, recta se contuHsset, vt tibi
    morem gerendi facultas eunti defuerit, in reditu aho itinere suscepto 5
    Patauium venit, meque humanissime inuisens plurimam abs te salu-
    tem attuHt. Qua de re valde te amo. Prudentem enim hominem et
    grauem et doctum virum et (vt mihi visus est) summa reHgione
    praeditum et ingenio praestantem cognoui. Porro is percontanti mihi
    se de statu tuo multa dixit, longumque de te sermonem habuit: ex lo
    quo optimum erga te PauH Pont. max. animum atque mentem
    perspexi: cuius etiam ad te Berus Hteras aflferebat cum mandatis
    ad tuam dignitatem perhonorificis.
    Ego autem vehementer laetor, doctrinam singularem tuam, et
    probitatem, et continentes atque perpetuos tot annorum labores, 15
    quibus te plane confecisti, vt nostros homines scriptis erudires et
    locupletares tuis, apud iUum virum omnium hominum Principem eo
    loci esse quo merentur. Itaque, modo recte valeas, neque te im-
    becilHtas impediat tua, mihi spes est, te ab eo omnia summa honoris
    et dignitatis insignia breui consequuturum. Quare te, mi Erasme, 20
    hortor, vt valetudini tuae seruias conseruesque te cum nobis aman-
    ;

    tissimis tui, tum fortunae: quae se hilaris, vt tibi praesto sit, parat.
    Vale. duodecimo Calend. Quintiles m.d.xxxv, Patauio.

    3027. From Peter Bechinius.


    Breslau MS. Rehd. 254, 21. Bassano.
    EE^. 130. 24 June 1535.
    [An original letter, autograph throughout. In Calc. E. 182 is a letter, un-
    dated, of CalcagnLnus, addressed 'Petro Bechinio Bohemo'. (Bechinius' friend
    Hippolj^us has called on Calcagninus. Calcagninus is pleased to learn that
    his 'nvigae' are approved by Guizardinus. He will show anj kindness in his
    power to Volfangus, who has come to Ferrara in ill health. John Hieronymus
    sends greetings: he wrote to Bechinius, through <Arnold> Arlenius after
    Bechinius' departm-e from Ferrara.) Bembo, in his letter to George Loxanus
    of 27 July 1536, mentions P. Bechinius as a friend (Bemb. E. p. 318). Apart
    from these letters we have fovmd no tra.ce of Bechinius.]
    NieHiL michi vnquam fuit optatius quam, quo ardore in tuis
    scriptis et praeclaris Hbris legendis fui et quantum ex is profeci, vt
    eodem tuae dignitati obseruantiam meam erga eam ostenderem.
    Quod cum hactenus michi facere non fuit integrum, nunc hisc[a]e
    meis paucis per doctissimum theologum d. doctorem Beronem nolui 5
    committere vt non cognoscas me praestantiae tuae tam esse studio-
    sum et amantem quam quenquam aHum, ac magnopere cupere vt
    me dignetur numero suorum discipulorum adscribere, et eidem per-
    suadere nichil michi fore gratius quam si aHquando cognouero quo
    possem tibi gratificari. Plura de animo meo deque voluntate mea 10
    dominus Ludouicus tuae praestantiae expHcabit, cum michi ita vt
    volui per eius discessum scribere non Hcuit. Diu sanam et incolumem

    3026. 15. atque MLB: at N'^: ac N^. 23. Anno a NataH post Quin-
    tiles iV.

    3026. 12. Hteras] Ep. 3021.


    144 LETTERS OF ERASMUS [1535

    michi et vniuerso orbi tuam dignitatem seruari a Deo optimo maximo


    precor.
    15 Ex Bassano festinanter, ipso die diui loannis Baptistae m.d.xxxv.
    Tuae dignitatis deditissimus
    Petrus Bechinius, a Lazian etc. Bohoemus.
    Praestantissimo atque doctissimo viro, domino Erasmo Rotero-
    damo, domino et praeceptori in maioribus honorandissimo.
    20 Friburgum.

    30283042 To Erasmus Schets.


    Bodleian MS. Lat. Misc. c. 20, f. 68. Basle.
    28 June 1535.
    [An original letter, autograph throughout.]

    S. P. Scripsinuper per Irenicum Phrysium iuris doctorem. Si


    Liuinus Panagathus ad te veniet, numerabis illi de mea pecunia
    centum florenos Caroleos, hoc est, viginti stuferos pro quoque floreno,
    nisi ahquo insigni documento declararit inimicum animum. Est enim
    5 ancipitis fidei, et Clauthum iUum praedonem in me subomauit. Sed
    quoniam complures annos seruiuit mihi, et iam constringitur arctis-
    sima necessitate, volo ipsum ahquo munere subleuare.
    Pensio de Aldington quae superiore anno non fuit nisi ex dimidio
    soluta iterum tota debebitur ad festum Michahehs, hoc est, viginti
    10 hbrae sterhng. Ab altero nihfl expecto nisi Htigem.
    Opus esset mihi ahquo inferioris sortis amico. Nam taha negotia
    Cesaris oratori mandare non conuenit. Est in aula Robertus
    Aldrisius, ad haec officia magis idoneus.
    Magno damno mihi fuit, quod Lusitani presserint hbeUos dicatos
    15 socero regis. Et tamen non presserunt, sed ahis communicarunt.
    Interim ahus preripuit praedam, ego obolum non accepi.
    Deportatus sum huc carpento muhebri, magno valetudinis in-
    commodo quomodo reportari possim nescio. Edo opus de ratione
    ;

    concionandi. Si quid htterarum fuerit, huc mittito ad Hieronjonum


    20 Erobenium in cuius edibus ago.
    Qui has reddit negotiator huc est rediturus: per eum poteris

    3027. 17. a Lazian] Of Lazne Bec- time employed him as financial agent.
    hyne, a waterrng-place in Bohemia. 14. Lusitani] Erasmus perhaps in-
    3028. I. Scripsi] Ep. 3025; for tendedtowrite'Angh'(or,cryptically,
    Irenicus as carrier see Ep. 3022. 54 n. 'Insulani' ?). The books dedicated to
    5. subornauit] For Erasmus' suspi- the 'socer regis' would then be the
    cions of Livinus, in connexion with Explanatio Symboli, 1533, and the De
    Clauthus, and for Grapheus' exculpa- Praeparatione ad mortem, 1534, dedi-
    tion of him, see Epp. 2981, 2992, 2997, catedto Thomas Boleyn. Schets, when
    3053. The money promised and paid he answered (Ep. 3042. 29) this letter,
    (Ep. 3042) seems to have been a mere could make no sense of the paragraph.
    goodwill gift. The father-in-law of the King of
    8-10. Pensio . .Utigem] See Epp.
    . Portugal was Philip the Fair. To the
    2996—7; 3052. i6n, 3058. King of Portugal himself, John in,
    13. Aldrisius] See Ep. 1656 introd. Erasmushaddedicatedthe 15270/1^1/-
    Though he was an intimate friend, it sostomi lucubrationes.
    does not appear that Erasmus at any 17. Deportatus] See Ep. 3025. i8n.
    ;

    3028] TO ERASMUS SCHETS 145

    rescribere. Opto te cum omnibus tibi charis quam rectissime


    valere.
    Basilee. 28. die lunii. 1535.
    Affixi signum meum, quod quidam ceperunt imitari manum meam,
    sic vt discerni vix possit. Id factum es(t) Romae. 25
    Erasmus Rot. mea manu.
    Honorabili viro D. Erasmo Soheto negotiatori. Antwerpiae.

    3029304g From Bartholomevst Latomus.


    De Puritate p. 74. Paris.
    N. p. 1096: Lond. xxvii. 27: LB. 1283. 29 June 1535.
    BARTOLOMEVS LATOMVS TREVIR, ERASMO ROTEROD. S. D.
    Intelligo ex Hteris tuis veterem tuam erga me beneuolentiam
    nondum intermortuam esse; quod equidem tanto gratius mihi est,
    quanto longiore interuallo nullam mei apud te memoriam literis
    instauraui. Neque tu id negligentiae meae imputare debes, Erasme
    humanissime (sunt enim, opinor, non minus quam decem anni, ex 5
    quo nihil a me ad te scriptum est), sed potius verecundiae, quam
    mihi non solum natura mea tribuit, sed etiam auxit tui clarissimi
    nominis obseruantia. Scio enim quotidianis multorum literis studia
    tua pene obrui, dum quisque cupit nominis tui fulgore ahqua ex
    parte illucescere. Sed ego nunquam putaui meas ineptias tuis grauis- 10
    simis occupationibus interponendas esse, nisi subesset iusta ad te
    scribendi causa. Itaque tacui in hunc vsque diem, non obHuione
    aHqua humanitatis tuae, quae mihi primo congressu tuo cognita fuit,
    sed quod arbitratus sim te pro tua aequitate atque prudentia etiam
    silentu amicorum rationem habere. 15
    Quod orationem meam legisti non tam gaudeo quam vereor ne
    tuo eruditissimo palato parum responderit. Ego certe ad te non
    misi, quicunque pertulerit (neque enim dignam duxi) sed tantum- ;

    modo edita fuit, non tam vt ostentarem infantiam meam quam quod
    idipsum tempus postulare videbatur. Prouexit enim me Budaeus 20
    ad regiam professionem, vir non Hteris tantum, vt tu nosti, sed etiam
    humanitate colendus: mouebanturque inuidia, vt fieri solet, non-
    nuUi, qui non putabant aequum esse in GaUia vt Germano homini
    tantum honoris deferretur. Itaque ego vt purgarem ambitionem
    meam, et simul vt clarissimo viro gratias apud omnes agerem passus 25
    sum vulgari orationem quam habui in auspicanda praelectione pubHca
    eademque re factum est vt ad te quoque peruenerit. Vtinam satis-
    3028. 25. est scripsimus : es MS. 3029. 5. vt ante opinor add. N.

    3028. 24. Affixi] There is an im- 3007.


    pression of the Terminus seal by the 3029. i. Hteris] Not extant. Ex-
    signature. tant correspondence between Eras-
    imitari] For forgeries of the mus and Bart. Latomus (for whom
    kind, see Ep. 2874. 148-88 (cf. Ep. see Ep. 1252. I2n) is limited to this
    3064); but the words 'id factum est letter and Erasmus' reply, Ep. 3048.
    Romae' suggest that Erasmus is 16. orationem] Latomus' inaugural
    thinking of the forged Cxirsius letter
    '
    ' lecture as professor of Latin entitled
    (see App. xxiv). De Studiis humanitatis, printed by
    25. factum est Romae] See Ep. F. Gryphius 1534.
    452.11 T.
    ;

    146 LETTERS OF ERASMUS [1535

    facere possem gratulationi tiiae, Erasme doctissime, quae mihi non


    solum periucunda fuit, sed etiam humanissima visa est. Non enim
    30 credere potes quantum oneris sustineam. Male habet primarios ah-
    quot collegiorum quod Latina professio pubKce instituta sit. Tum
    vero tam multi figuh inuident vt etiam quamuis bonum artificem
    artis poenitere queat. Sed tamen obdurui, et satis fehciter processi
    in hunc vsque diem, estque spes fore vt hoc regium institutum in
    35 Hnguis et bonis artibus prouehendis magno commodo sit huic
    Academiae.
    Quod incommodior tibi valetudo est, dolet mihi ex animo, idque
    eo iustius quod vel immortalem te esse, si fieri posset, oportebat.
    Equidem piget me conditionis nostrae, cum saepe video tot nequam
    40 homines abundare viribus, torpentes omni ocio atque ignauia: tibi
    autem doctissimo pariter ac studiosissimo homini, qui omnes ingenii
    et corporis facultates diu noctuque impendis in pubHcam vtiHtatem,
    ne ad gratum quidem spiritum corporis salubritatem suppetere.
    Quanto aequius erat naturam rerum in Cyclopas istos et centauros,
    45 quibus abundat nimium Christianus orbis, maHgnam esse quam in
    pubHca Hterarum praesidia. Sed te vna consolatio sustentare debet,
    vir cordatissime, quod haec iniquitas laborum tuorum compensabitur
    oHm non solum apud Deum opt. max. coelestibus praemus, sed etiam
    apud omnem posteritatem sempiterna nominis tui memoria. Viues
    50 enim tu et gaudebis fructu laborum tuorum in futura etiam vita
    tantumque abest vt totus vnquam interiturus sis hoc mortaH cadu-
    coque corpusculo vt etiam fama ingenu tui impressa Hteratis monu-
    mentis regum pyramides superatura sit, clarissimorumque im-
    peratorum victorus iUustrior futura.
    55 lam vigesimus annus est, opinor, et ampHus, ex quo primum mihi
    cognitus fuisti, cum interim nuUum praetermisisti spacium in quo
    non aHquam partem ingerui ac lucubrationum tuarum orbi terrarum
    communicaueris. Tantam igitur tu laudem tibi putas aHquando
    interituram esse, aut vHam futuram tam ingratam posteritatem,
    60 quae de tot tantisque laboribus tuis leuius censura sit quam hodie te
    viuo iudicant non solum doctorum hominum ingenia sed etiam ipse
    terrarum orbis ? Confirmasti immortaHtatem nominis tui gloriae
    magnitudine, tantumque decus ingeiui ac summae eruditionis de te
    vnus hoc seculo extuHsti vt etiam inuidiae dentibus frenos in omnem
    65 partem inieceris. Quamobrem macte virtute esto, Erasme laudatiss.,
    et hanc quam peperisti gloriam fortiter omni incremento laudis ad
    finem vsque persequere. Nam qui inuideant fortassis tuo nomini et
    in arma ingenii tui incurrant, erunt nonnulH dum nobis superstes
    fueris: qui autem praeripiant tibi palmam immortaHs gloriae, aut
    70 quicquam de splendore laudum tuarum detracturi sint, ne posteritas
    quidem aequo animo vnquam latura est.
    Expectamus Ecclesiasten tuum, quem ioco quidem promissum,
    sed tandem serio extortum esse scribis. Vtinam saepe in hanc partem
    vrbanus sis. Videris enim mihi in hac re imitatus esse pueUarum
    75 festiuitatem, quae persaepe quod lusu conceperunt, coguntur bona

    60. N : sensura M.
    32. &gali] See Adag. 125. 53. pyramides] Cf. Hor. C. 3. 30. 1-2.
    ;

    3029] FROM BARTHOLOMEW LATOMUS 147

    fide inlucem reddere. Sed o partus tuos felicissimos, qui etiam


    puellarum foecunditatem nobis superaris Non enim infantem nobis
    !

    daturus es, quod satis scio, sed perfectum iam et, qualis ille apud
    Homerum fertur eadXog «rai ^ovXr](f)6pos 778' dyopriTT]?, annosum et
    consultissimum concionatorem. De nostris concionatoribus, vel po- 80
    tius de tota turbulenta concione, nihil opinor opus esse ad te scribere,
    cum non solum omnia ex aliorum literis, qui ad te scribere solent,
    sed etiam ex fama ipsa cognoueris.
    Fuimus praeterita hyeme in magno periculo et inuidia Germani
    omnes in hac vrbe, propter quorundam temeritatem, qui libellos 85
    seditiosos non solum tota vrbe Parisiorum, sed etiam in aula Regis
    fixerant. Dederunt tamen illi poenas, atque vtinam omnes dedis-
    sent. Sed interim et ahi complures eadem tempestate abrepti sunt.
    Magnus terror erat, et formidolosa rerum facies apud omnes, vincula,
    carceres, tormenta, flammae. Vidisses homines in altum suspensos 90
    subiectis ignibus viuos cremari, audisses voces insultantis vulgi, et
    increpantis damnatos inter ipsa suppHcia cum magna atrocitate.
    Ita supra quatuor et viginti homines absumpti sunt, Galhci nominis
    omnes, nec quisquam Germanus de capite pericHtatus est. Beda tuus
    fecit emendam, vt vocant, honorabilem, cum hac confessione, quod 95
    contra veritatem et Regem locutus esset. Quae verba ante aedem
    diuae virginis magno populi concursu praeeunte praecone palam
    pronunciauit ne forte Lutheranum illum fuisse putes. Sed tamen
    :

    detinetur adhuc in carcere, detrudendus in monasterium aUquod, vt


    ferunt, vbi et quando Regi ^asum fuerit. Caetera iam tranquilla 100
    sunt omnia, estque fama exules, qui metu profugerunt, redituros
    esse, restitutis etiam bonis quae fuerant a fisco occupata,
    Vehementer desideratur concUium a bonis viris omnibus, quod
    nisi aliquando habitum fuerit, verendum est quo tandem hae turbae
    sint abiturae. Audio mire insanii-e Hollandos tuos, quod equidem 105
    doleo, putoque iUis accidisse quod bene constitutis corporibus, vt
    cum leuius etiam tentari ceperint, vehemen-
    aiunt medici, solet, vt
    tius turbentur. Quod si malum hoc aliquando in Galliam inuaserit,
    dii boni, quantam videbimus tempestatem ? Sed de his satis. Sum
    enim prolixior ad te quam debeo, vereorque ne patientiam tuam iio
    intempestiua loquacitate offendam. Sed ignoscere mihi debes. Cum
    enim longo tempore ad te nihn scripserim, nunc oblata occasione
    volui vnius epistolae vbertate compensare ante acti temporis silen-
    tium ac simul calor quidam amoris tui scribentem longius prouexit.
    :

    Puero, quem mihi commendasti, hbenter commodabo, vbicunque 115

    79. Homerum] 126.


    II. 7. events of 1535 in the Low Coimtries;
    85-6. libellos seditiosos] The Plae- Groningen in Jan., at Wesel in
    e.g. at
    ardsof 17-18N0V. 1534. SeeEp.2983. April (see Ep. 2990. 14, i8mi), at
    48n. Erasmus also gives the number Oldenkloster (April) and Amsterdam
    of victims as 'about 24' (Ep. 3049). (May) —see Kerssenbroch, Detmer
    95. fecit emendam] On 28 Feb. pp. 793 fi. and 819-20.
    —
    1535 for the date see Bourgeois de 115. Puero] We do not know who
    Paris,p. 377, n. 2 forBeda'simprison-
    : this was. In Ep. 3048 Erasmus says
    ment and exile see Ep. 2961. ii^n. of him: 'Habet patrem virum huma-
    loi. extdes] See Ep. 2983. nissimum, ipse probae indohs.' No
    105. Hollandos tuos] Perhaps mere- doubt the purpose of the letter of
    ly the Dutch Anabaptists in Miinster Erasmus which Latomus is answering
    but more probably the reference is to was to introduce this youth.
    —
    148 LETTERS OF ERASMUS [1535

    potero: fecerisque mihi pergratum si crebrioribus officiis a me exi-


    gendis beneuolentiam erga te meam probare non dubitaueris. Vale.
    Datum Lutetiae die Petri et Pauli, mdxxxv.

    3030. To Leonard Eck.


    Annales Boiorum f°. v v°. Basle.
    30 June 1935.
    [This letter and Ep. 3035 were printed in Annalium Boiorum Libri Septem
    loanne Auentino autore, Ingolstadt, Alex. et Sani. Weissenhom, Dec. 1554.
    This was the first edition of the Aiinales; it would seem that Herwagen's
    projected pubhcation of them was not undertaken. Erasmus' letters (which
    were reprinted in subsequent editions) would appear to have been inherited
    by Oswald Eck, son of Leonard Eck, for whom see Ep. 386. yon. The date ia
    confirmed by the last paragraph.]

    ORNATISSIMO VIEO D. LEONARDO ECCIO IliLVSTEISS.


    BAVARIAE PRINCrPIS CONSILIARIO. S. P.
    Merito videar improbus, vir clarissime, qui ignotus ignotum
    appellem, nisi illud concederet humanitas, vt in amici negocio pu-
    dorem aliquantisper deponamus. IVIihi cum loanne Heruagio et vetus
    et arcta necessitudo intercedit, quod is, quemadmodum per coniu-
    5 gium in locum loannis Frobenii successit, ita ad iLlius exemplum in
    excudendis cum dignitate bonis authoribus egregiam nauat operam.
    Quod petit et cuius me apud Celsitudinem tuam oratorem esse
    voluit, paucis expediam.
    loannes Auentinus scripsit vtraque lingua Historiam Germanica-

    3030. 9. Auentinus] John Tur- Latin original, the ducal imprimatur


    mair of Abensperg (whence he took was refused. The reluctance of the
    the name Aventinus) was bom on 4 Bavarian dukes to allow either book
    July 1477, and died on 9 Jan. 1534 to be printed is to be explained by
    it was apparently not until Eck re- the freedom with which Aventinus
    pUed to this letter that Erasmus (and attacks ecclesiastical abuses ; nor was
    Herwagen) leamed that Aventinus his perfervid imperiaUsm acceptable.
    was dead (see Ep. 3035). Educated In 1528 his rehgious opinions brought
    at Ingolstadt, Vienna, Cracow, and disaster upon him ; Duke WiUiam rv,
    Paris, Aventinus was appointed by whose favour he had enjoyed for more
    WiUiam iv of Bavaria in 1508 to be than ten years, was driven to order
    tutor to the duke's two yotmger his arrest. After 11 days' imprison-
    brothers, Louis and Ernest (see Ep. ment he owed his release to the good
    386. i^n). WTien he relinquished this oflfices of the duke's chanceUor,
    i5i7,hewasappointedofficial
    oflficein Leonard Eck. In 1533 Eck invited
    historiographer to the duchy. In that him to Ingolstadt, to supervise the
    year he began the composition of the education of his son.
    Annales Boiorum, the pubUcation of Apart from the coimexion with
    which is the subject of this letter. Herwagen, Erasmus had reason to be
    The book was finished in 1521. In interested in Aventinus, who was
    1522 he published a 'kurzer Auszug' known to several of his friends Me- —
    ofit, m.GeTman (Bayrischer Chronicon lanchthon, Beatus Rhenanus, Pirck-
    im Latein nun verfertigt und in siben heimer, Peutinger, and (it would
    puecher getailt ein kurzer au^zug, Nu- seem) Gilbertus Cognatus; for his
    remberg, Frd. Peypus). Permission connexion with Cognatus see Ep.
    to pubUsh the larger work was with- 3035. 5n. Aventinus does not seem
    held. In 1526, however, Aventinus to have had any direct connexion
    received instructions to prepare a with Erasmus (the visit which he had
    German version of it, the Bayrische paid to Basle (Carmina v) belongs to
    Chionik. But for this, as for the a date long prior to Erasmus' resi-
    3030] TO LEONARD ECK 149

    rum rerum eam cupit suis formulis euulgare in publicam vtilitatem.


    ; lo
    Audio fuisse suppressam, quod in suae gentis historia quaedam
    admiscuisset quae principum animos nonnihil offenderent. Quod in
    hac non arbitror factum et si quid forte fuerit, non magno negocio
    :

    poterit corrigi. Tu vero pro tua apud principem tum gratia, tum
    authoritate, facile impetrabis vt sinant posteriorem historiam exire 15
    in manus hominum. Curabitur autem ab Heruagio, viro neutiquam
    ingrato, vt ex hac re nonnihil honesti nominis tibi paretur apud
    omnes, qui rerum gestarum exacta cognitione delectantur: meque
    simul cum Heruagio tibi hoc beneficio deuinxeris. Cupio enim esse
    in eorum numero quos tua Sublimitas suo dignatur fauore. Bene 20
    Vale.
    Datum Basileae, vbi nunc ago nouus hospes, vt adsim excudendo
    Concionatori meo: vltimo die lunii 1535.
    Erasmus Roterodamus mea manu.

    3031. From Conrad Heresbach.


    Breslau MS. Rehd. 254. 85. Diisseldorf.
    28 July 1535.
    [An original letter, autograph throughout, except that the month-date is
    added in a diiTerent hand, while yet another hand, presumably that of Duke
    William of Cleves, has appended, immediately after the month-date, the
    words Salutatio .Ducis (1. 225). The letter, known in MS. to CorneUus,
    . .

    1853, was printed by K. W. Bouterwek, Conradi Heresbachii Historia Factionis


    Excidiique Monasteriensis, Elberfeld, i866; and by Horawitz, iv. 850-6.
    It answers a letter, not extant, from Erasmus, which Heresbach received on
    22 July 1535; on which date he noted in his Diary: 'Accepi hteras Erasmi
    per Til. Fossa. Respondi post quatriduum, rehquimi historiae factionis
    excidiique Monasteriensis describens. Altera Pantaleonis (29 July) misi hteras
    et meas et Flatteni ad Erasmvun' (see Bouterwek p. 9). The words reliquum
    historiae indicate that Heresbach had narrated the earlier part of the Miinster
    troubles in a previous letter and this earher narrative is twice mentioned in
    ;

    the present letter (11. 55 and 173) in 1. 56 it is said to take in the first nine
    ;

    months of the siege.


    In 1536 Heresbach, or someone using his material, put together, in the
    form of a letter to Erasmus, a complete narrative of the siege of Miinster
    (Ep. 3031^). Two texts of it were printed in the seventeenth century;
    that of Wemer Teschenmacher, 1635; that of Th. Strack, Amsterdam,
    H. Laurencius, 1636-7; reprinted by J. Jansson, ib. 1650. Despite the

    dence there) ; but his opinion of There are biographies by Th. Wiede-
    Erasmus is given in ch. 8 of the fomrth mann (Freysing, 1857), W. Dittmar
    book of the ^nnaZes 'Erasmus Rote-
    : (Nordlingen, 1862). See ADB. i. 700
    rodamus (quo nemo multis iam aeta- ff.

    tibus vtilior Christiano contigit orbi)', 10. cupit] The subject of the verb
    and again in bk. vii, ch. 24: 'qui is (as appears from suis).
    Heruagius
    nostro saeculo sacrarum literarimi in hac] In the projected
    12-13.
    maiestatem asserit et eloquentissimus Herwagen edition.
    omnium censetur'. In the unfinished 3030. 15. historiam] We must sup-
    Oermania Illustrata also, and in its poae him to mean the latter portion
    Indiculus (see Ep. 3035. 5n), Erasmus of the Annales. The last book (Book
    is more than once mentioned. vii) brought Aventinus to the year
    A complete edition of the works of 1460 and the accession of Albert iv;
    Aventinus, Johannes Turmair^s ge- he entered so an epoch where it was
    nannt Aventinus Sdmmtliche Werke, easy for him to give offence.
    was published at Munich, 1 880-1908.
    150 LETTERS OF ERASMUS [1535

    epistolary form given to it, this document is not, in any proper sense,
    a The latter part of it is largely an expansion of the present
    letter.
    letter. The first part may be presumed to embody the substance of the
    earUer letter, no longer extant, in which Heresbach had related the first
    nine months of the siege of Miinster. The accomit, however, which it gives
    of the leges regiae of Jolxn of Leiden reprodnces, we must suppose, the lost
    enclosure of the present letter (see 1. 2o8n). There is no reason to suppose
    that this document, conflated from two letters sent to Erasmus, was ever seen
    by hun. We have printed it here (without annotation) as an appendix to the
    present letter using the text of Bouterwek, which is derived from comparison
    ;

    of the editions of Teschenmacher and Strack, both of whom followed manu-


    scripts —
    where Teschenmacher and Strack differ, however, we have mostly
    adopted the reading given by Teschenmacher.]
    Iam diu multumque hesitauimus ecquid tibi accidisset, tam taci-
    turno vt iam multis mensibus nihil de te certi cognoscere daretur,
    Alii Basileam te remigrasse affirmabant, quod tamen aegre mihi
    persuadere poteram. NonnuUae infaustae aues bonum Erasmum
    5 etiam efferre pararant, nisi opportune hterae tuae per Tilomannum
    a Fossa ad nos transmissae omnem hunc scrupulum exemissent.
    Erantque illae, vr] ras XdpLras, non mihi solum, qui gestiens eas
    subinde soleam amicis ceu exoticum aUquod ac rarum KeifjnrjXtov
    ostentare, sed vtrique etiam principi, ac proceribus qui tum forte ob
    lo conuentum ahquot principum Nouesii habitum frequentes aderant
    in aula, gratissimae auidissimeque vltro citroque quae scribebantur
    ;

    his legentibus iUis auscultantibus excepta.


    Atque, vt ad Uterarum tuarum argumentum me conuertam, quod
    nobis restitutis congratularis, habemus gratiam, tibique perpetuam
    15 valetudinis restitutionem comprecamur vicissim. Amicorum autem
    iacturam, quam deploras, partim furibundae quorundam tyrannidi,
    7TCOS- rfj TcDv dpxovTwv d/xa^eta, partim temporum horum perfidiae
    7]

    ac infeUcitati imputare conuenit, extremorumque seculorum iam


    relucescentem faciem ivrWeaOaL, quibus nuUi neque reUgionis neque
    20 cuiusuis necessitudinis iuri parcitur. Et seditiosorum quorundam
    Uteratorum atque i/jevheKKXrjOLaorcbv importunitate fit vt Uterae
    earumque antistites in inuidiam ac discrimen trahantur, quasi
    authores sint horum tumultuum cum iUi verius possent, quod Fata
    ;

    apud Homerum aTToXoyovvTaL, dicere, co ttottol etc.

    25 e^ rjfxeojv ydp (f)aoL k^k efjLfxevaL' ol 8e /cat avTol


    a<f)fjOLV aTaodaXirjOLV vvep p.6pov dXye exovotv.

    Hominum malorum vitia sunt, non Uterarum neque EuangeUi, si


    qui his abutantur; eas autem si toUas, simul cum pietate omnem
    humanitatem semel auferas necesse est. Adde nuUum ex us, qui
    30 hisce fanaticis tumultibus se addicunt, vel soUdi iudicii vel exacte

    8. ahquot M(S. 21. ipevSeKKXeaLaaTujv MS.,cf. Ep. 3031'^. ;;ii. 23. ille
    MS. corr. Bouterwek.

    5. hterae]Not extant. The present 10. Nouesii] See Ep. 3041. ii8n.
    letter and Ep. 1316 are all that sur- Amicorum] See Ep. 3041. 161-
    15.
    vive of the frequent correspondence 70 which indicates that Erasmiis had
    ;

    between Erasmus and Heresbach. spoken of More and Fisher.


    9. vtrique] John iii, duke of 24. Homerum] Od. i. 33-4. But
    Cleves and Juhers (see Ep. 829. I2n), in Homer the words are spoken, not
    and his son William, for whom see by the Fates, but by Zeus.
    Ep. 2189 introd.
    3031] FROM CONRAD HERESBACH 151

    literis instructum reperii'i, sed omnes velut ivdovaLaafiu) caecarum


    opinionum ac nouandarum rerum desyderio rapi videas. Verum de
    his alias.
    Principis nostri vtriusque animum sic in te propensum video vt,
    etiam si te omnes destituant, et ad nos venire libeat, te liberaliter 35
    <(putem eos> excepturos, suppeditaturosque omnia quae ad victum
    necessaria fuerint, adhaec iniuriam aduersariorum facLle propulsa-
    turos, nec vllis denique oneribus grauaturos. Mihi crede, ex animo
    haec prolata constanter praestabuntur, id quod experimento certius
    cognoscere poteris. 40
    Cuperemus omnes, si fieri posset, Duci seniori loanni etc. Eccle-
    siasten tuum inscriberes, facturus haud dubie opere precium. Quod
    si feceris, in praefatione principis in hac re citra vUam omnem
    blandiloquentiam TrapaaLTiKrjv munus paucis deUniares. Ac vero de
    Aleandro quod scribis, auaritiae ambitionisque mancipio, nihil te 45
    moretur, cum eius calculus iampridem ob detestandas impietatis
    notas non niagni momenti sit. De Barbarossa tov TToXijxov vla Kai
    Katva quotidie afferuntur, et Brabantini ouantes iam pridem vic-
    toriae Caesaris pyris magnificis gratulati sunt, encomium ante
    victoriam opinor canentes. 50
    Apud nos de tragico rege Sion tandem expugnato triumphatur.
    Caeterum, quando tu in coronide epistolae tuae regni illius successum
    cognoscere te desyderare scribis, eius tragoediae catastrophen tibi
    perfunctorie crassiorique Minerua, et tamen vt res gesta, depingam.
    Siquidem priores actus superiori epistola vtcunque perstrinxi, nempe 55
    quae ad id temporis, hoc est nonum circiter obsidionis mensem, gesta
    fuerant. Nam, cum anarchia aut [hjohgarchia potius illa ad monar-
    chiam, et communio bonorum ac avaaiTia quatuor vrbis regionibus
    totidemque cuhnis disposita ad priuatam rerum diuisionem pro-
    priumque penum redisset, leoninam quandam societatem dixisses. 60
    Rex Kal 01 d/x^t Tov ^aaiXea regio apparatu, vt par erat, sibi pro-
    spexerant, vulgo non ita large. Necubi autem populus coire in vnum
    deque inequahtate ahisque necessitatibus queri aut conspirare posset,
    laboribus diuersisque ac suis quique locis distinebantur, neque inde
    pedem citra tribuni aut superioris authoritatem dimouere aut secreto 65
    colloqui hcebat. Quod si qui tentarent, ii continuo per corycaeos in
    hoc destinatos deferebantur adque suppHcium rapiebantm'. Enim-
    uero, quo firmior adhuc tyrannis esset, Rex xu creauit Duces,
    quis primum in microcosmo illo ditiones designauit, post amphoribus
    aucturus. SinguHs insignia coUo suspendit numismata, iUius vide- 70
    hcet dignitatis authoramenta. Porro, obsidione diutius opinione pro-
    rogata, auxUiorumque spe elusa, vulgo in tanta turba commeatus de-
    syderaricepit. Primumigiturequina(carne)ahisqueparumvescis cibis
    inediae occurrebatm. Deinde coria me<m)branasue aqua maceratas

    36. putem eoaaddidijnus. 44. trapaairiKrjvscripsimus-.TTappamMS. 48. K€va


    MS.: correximus, cf. l. 206. 73. came suppleuimus, cf. Ep. joji'^. 530-1.

    4i-2.Ecclesiasten]Erasmusneglec- doubt embodied in Heresbach's 1536


    ted this suggestion, as he had already narrative cf. 1. 173.
    ;

    determined to dedicate the work to 66. corycaeos] See Adag. 144.


    Christopher of Stadion see Ep. 3036.
    ; 73. vescis] 'edible' (a sense of the
    55. epistola] Not extant; but no word not elsewhere attested).
    ;

    152 LETTERS OF ERASMUS [1535

    75 mmutimque concisas cum oleribus pro obsoniis esitasse compertum.


    Nam apparatus atque hae delitiae vrbe iam capta in nobilium
    is
    quarundam foeminarum probe mihi notarum <aedibus> reperie-
    bantur. Nonnulli canibus ac gliribus ad famis remedium vsi.
    Breuiter, adSaguntinam famem res spectare videbatur, nisi aestatis
    80 recurrente herbis radicibusque vtcunque sustentati fuissent.
    itiitio
    Atqui ne [njvlla ex parte nouae huius Hierusalem excidium cum
    veteri <non) adaequetur, itifantium pedes ac manus in salsamentis post
    expugnatam vrbem repertos ferunt. Deum immortalem, nondumne
    certam in nos dei iram iustaque et extrema agnoscimus flagella ?
    85 Porro rex, inedia vulgi atrocius ingruente, vltro potestatem fecit
    qui vellent exirent, simul vt inutih tiu"ba liberaretur et ipse cum
    paucis vberiori commeatu diutius frueretur. Continuo igitur ingens
    turba, maxime muKerum cum uifantibus, prodibat, virorum parcior
    Llli enim omnes fere primo impetu a mihtibus confodiebantur.
    90 Mulieres cum infantibus in vrbem reuerti nequicquam mihtes tenta-
    uerunt cogere, vt quae vltro se ad occisionem oflferrent potius quam
    ad tam diuturnam mortem reuerti: siquidem inter omnia mortis
    genera miserrimum est fame mori, vel Homero teste. Vidisses
    miserandam conditionis speciem plerosque a festo resurrectionis ad
    :

    95 Pentecosten panem non gustasse, omnes debilitatos maloque cibo


    semimortuos vbi autem pane saturarentur, continuo extingui.
    ;

    Muherum greges, quia neque occidebantur neque in vrbem repelli


    poterant, intra moenia nostrorumque castra conclusi adque extre-
    mum cruciati fame, infantes iam lactantes ab vberibus detrahere
    100 adque mihtum pedes mittere, obsecrantes vt se vna cum infantibus
    trucidarent. Tandem commiseratione ducum pueri passim a militi-
    bus permissi sunt recipi ad alendum. Muheres etiam dimissae.
    Haec fere a festo resurrectionis gesta sunt. Ante subinde leuibus
    conflictatiuncuhs erumpentes Anababtistae cum obsidentibus data
    105 acceptaque clade congrediebantur. At tum demum parcius et non
    nisi certa feriebant. Habita item semel atque iterum coUoquia.
    Postremo, fame, domitore atrocius, inpendente, numeroque mfli-
    tum decrescente, raro admodum visi sunt se proferre, nisi quod
    subinde quidam ex vrbe profugere cupientes vel capti vel occisi sunt.
    iio Porro, rebus hoc statu constitutis, octaua Pentecostes nocte duo
    77. aedibus add. Bouterwek. 81-2. ne . . . adaequetur ex Ep. 3031"'. 53^-42
    correximus.

    79. Saguntinam famen] See Adag. in addition to himself and Eck (Come-
    867. lius p. 194). Tielmann knows only of
    93. Homero] Od. 12. 342; cf. Ep. Eck, whom he does not, however,
    2473. 17-19. name (Ep. 3041. 3in). Kerssenbroch
    iio. octaua] 23 May. The date is (Detmer p. 826) makes the number
    confirmed by the accounts of Wirich of transfugae nine in all. Bouterwek
    von Dhaun and Henry Gresbeck (see points out that parts of Heresbach's
    note foUowing). Kerssenbroch gives, letter read hke a free version of
    erroneously, 15 Jime (Detmer p. 826). Wirich's dispatch. Heresbach, Tiel-
    duo] Hans Eck von der Langen- mann, and Vighus were, all of them,
    straten and Henry Gresbeck. Their from their official positions, Hkely to
    names are given in the accoimt of see authoritative dispatches from the
    Wirich von Dhavm (see Bouterwek army before Miinster.
    p. 39, Cornehus p. 393). Henry Gres- Henry Gresbeck is of importance
    beck speaks of three other transfugae, from the circumstance that be has
    3031] FROM CONRAD HERESBACH 153

    pedites ex vrbe elapsi, quorum alter excubias fallens castra nostro-


    rum transeundo euasit, alter eV avTo^wpio captus viuusque seruatus,
    Cumque sentiret is qui efifugerat alterum seruari viuum, ipse quoque
    avTOjxaTos rediit.
    Atque ex his captiuis deprehensa haec potiundae vrbis ratio. 115
    lam ante a militibus compertum, ad portam quae vocatur Crucis
    fossas ciuitatis non latius hasta militari patere ac pedibus iiii portu- :

    lam etiam ibidem non claudi. Ad dictam igitur latitudinem pons


    fabricatur, qui festo lo. Babtistae prima noctis vigUia ad eam fossae
    partem admotus. Ponti funis alligatur. Eo captiuus, qui hac parte 120
    vrbem minus munitam indicarat, cinctus fossam tranando, pontem
    fune quo cingebatur ad se protraxit, per quem xxxv in hoc delecti
    pedites feliciter transierunt. Transmissa fossa vallum hic imminens,
    quo minus conscendi posset, sepimento erat circumseptum, ad valli
    vsque propugnaculum, quod Rondellum vocant. Ibi pedites illi 125
    transmissi partim eo loco vbi sepimentum cum propugnaculo com-
    mittitur irrepserant, partim minutioribus scalis adhibitis transUie-
    rant. Hoc primo sepimento superato, antequam in summum valli
    peruenire daretur, aliud restabat ex assuhs ac palis in ordinem com-
    paginatis. Inde assula forte euulsa in valli summitatem illesi insciis 130
    custodibus peruenerunt, atque hinc mox ad propugnaculum prope-
    rantes excubitores iam consopitos omnes trucidant.
    Adiuuabat nostros eius noctis tempestas fuhnine ac tonitru, quo
    minus strepitu proderentur. Hoc successus caeteri a tergo circiter
    trecenti dum propere sequi contendunt, pons frangitur et pars iam 135
    transraissa, rehqui tranando scahsque RondeUo apphcitis praece-
    dentes subsequuntur et quanquam scalarum quaedam pondere ac
    ;

    festinatione rumperentur, multi tamen succedentium eodem quo


    priores perueniunt. Hi continuo per portulam, quam patere diximus,
    112. avro<f>6pa) MS. correxit Bouterwek. 133. fulmine scripsimus: fulminis
    MS., cf. Ep. 3031". 611.
    leftbehind him a first-hand narrative received no substantial reward save
    ;

    of the Anabaptist rising in Miinster: that, in 1542, when he was hving in


    Meister Heinrich GreshecFs Bericht Osnabruek, his mother's house in
    von der Wiedertaufe in Milnster, Munster was made over to him. See
    printed in Comehus pp. 1-2 14. Most Comehus pp. hv-lxxxiii.
    of what is known of him is derived Eck had served in the first instance
    from this document. A native of in the amiy of Bishop Francis von
    Miinster, by trade a joiner, at the Waldeck. Deserting from the epis-
    time of the Miinster rising he was still copal armyin 1534, he was appointed
    a young man. From 1530-4 he seems praefectus vigilum by John of Leiden
    to have hved in the near neighbom-- (Kerssenbroch p. 826, Detmer; cf.
    hood of Miinster, in the service of a p. 649). For the part played by him
    family of distinction (in the Miinster in the betrayal of Miinster, see Gres-
    Staatsarchiv is a letter from him, beck's Bericht, Cornehus pp. 201-8,
    Mvinster, ? April 1535, 'an seine frii- and Kerssenbroch pp. 425-37, Det-
    heren herren'). He retumed to Miin- mer. He is described by Kerssenbroch
    ster on 27 Feb. 1534, ostensibly to as 'exiguae statmae miles, ingenio
    visit his mother, who was still hving. vero eximio et vaferrimo' (p. 825).
    There he married, and threw in his In the Miinster Staatsarchiv is a no-
    lot with the Anabaptists, rather from tarial instrument (dated 5 Dec. 1536)
    fear, it is hkely, than from conviction. in which he acknowledges the receipt
    On 23 May
    1535 he fied from the city of '50 Emeder gulden' from Francis
    with Eck von den Langenstraten. of Waldeck, in fuU satisfaction of all
    For his share in the betrayal of Mun- claims (Kerssenbroch p. 830, Detmer,
    ster he seems, unhke Eck, to have note i).
    154 LETTERS OF ERASMUS [1535

    140 irrumpentes quatuor signis, sed numero pauciores sexcentis, in


    vxbem penetrant. Sed iam ingressi nimium victoria gestientes portae
    curam neglexerant, paucique forte fortuna ex oppidanis super-
    uenientes portam recludunt, ita vt exercitus maneret exclusus.
    Haec ferme circa primam noctis horam gesta sunt. lamque nostri
    145 eos qui intromissi fuerant vniuersos propter paucitatem perditos
    occidi rebantur, cum illi interim per wbem caedibus grassarentur
    fortiter, adiuuante noctis caligine vt plures crederentur vero, alioqui
    ab oppidanis facile opprimi potuissent. Hic audisses exclusorum
    militum execrationes et in tribunos ac duces nostros probra, qui tam
    150 perdite miseros in nassam, vel ad lanienam verius, tradidissent,
    leuissimis perfidisque proditoribus fidem habentes. Duces et tribuni
    lamentari ac suspirare, pilos vellere. Breuiter, omnia miseriae plena.
    Exaudiuntur in vrbe alibi eiulatus, ahbi psahnorum cantus, adeo vt
    de nostris conclamatum et imvLKLov cani crederetiu", cum contra
    155 nostri anababtistas cogerent canere lov, lov. In ea rerum despera-
    tione noster pro porta exclusus exercitus vsque ad horam sextam
    matutinam tristis substiterat, iamque hgonibus dolabrisque ad per-
    fodiendum perfringendumue adornatis, ecce 0x776 fjLTjxavrjs signa nostra
    iuxta propugnacula ventilantia ostentantur, moxque porta quam vo-
    160 cant lodefehz aperitur, per quam tandem totus exercitus ingreditur.
    Cumque ad forum ventum esset, ihic circiter trecentos aut paulo
    amphus anababtistas conglobatos currulique propugnaculo quod
    Wagenburg appeUant circumseptos oflFendrmt, vicos etiam catenis
    clausos, ita vt ahquamdiu resistere potuissent. At tamen hi omnes
    165 vitam depacti inque deditionem recepti, sed post insidias mohri
    deprehensi plerique occiduntur. IVIihtes dein per domos grassari,
    aHos trucidare, ahos e fenestris praecipitare. Isque labor ahquot dies
    durauit, cum abditos passim e latebris protraherent, predasque
    indagarentur ac comportarent. Inter captiuos memorabiles Rex
    170 pugnando captus, iuuenis iam prima lanugine barbescens, statura
    mediocri, et prorsus t6 eiSo? a^to? rvpawihos, e sarcinatore vestiario
    ad eam dignitatem euectus. Vxores quas habuit x^tu. captae ah-
    quot: TTepl fiev rrjs TToXvyvvaLKeLas superioribus hteris significaui.
    Regina caesane in ipso tumultu an elapsa sit mcertum. Idem de
    175 Bernardo Rotman concionatore Kal haSovx^ contigit qui tum comi- ;

    tante vxore vna tum mter cadauera, tum in latebris omnibus quesitus
    nusquam apparuit. Regius vicarius Knj^perdoUing viuus etiam
    captus, vir corpore procero nec minus eleganti, sermone plurimum
    gratiae prae se ferens. Hi imperu ilhus fuere triumuiri ac totius
    180 tragoedie coryphaei, tametsi regem ferunt sub vrbis excidium de
    regia dignitate in ahrmi, qui et ipse captus occisusque est, trans-
    ferenda egisse. Ahi plerique multi capti et quaestionibus examinati,
    post supphcio aflfecti.
    Solus rex atque eius locum tenens cum paucis ahis viui adhuc

    152. lamentare MS. correximm. 165. depecti MS. correximus. 180.


    tragoedii MS. correximus.

    173. literis] See 1. 55. 3041. 9411.


    175. Rotman] See Ep. 2957. 66n. 184. locum tenens] Bouterwek
    177. KnypperdoUing] See Ep. takes tliis to be Bemard Krechting,
    ;

    3031] FROM CONRAD HERESBACH 165

    seruantur, hisce diebus torquendi. Sexui et aetati parcebatur. Sed 185


    post, quia pleraeque mulieres parum pudice (vt in hac scelerata
    schola fieri assolet) tractatae se vindicantes veneno et insidiis ple-
    rosque sustulerunt, ita vt mortui passim in lectis reperirentur milites
    concubitores vnde commoti in plerasque muheres seuierunt.
    ;

    Ad hunc modum xviii demum mense captum Anab(ap)tistarum 190


    receptaculum Monasterium, festo lo. Babtistae. Non sine fatah, vt
    arbitror, omine eo festo expugnati anabaptistae, nondum satis sesqui-
    ennali obsidione fatigati; et nisi ea qua dixi ratione (nostri) potiti
    fuissent vi-be, maxime autem luculenta vltione diuina illorum im-
    pietatem punire volente, periculum fuisset ne Rex cum paucis, eiecto 195
    vulgo, vrbem omnibus modis munitissimam ahquamdiu tueri potuis-
    set. Ampla habet vrbs ea pascua, locaque vacua, quae omnia fabis
    oleribiisque conseuerant. Reperti sunt vini et cereuisiae cadi ahquot;
    adhaec carnium pisciumque salsamenta in triumuirorum penu
    frumenta denique, quibus ohgarchi iUi ahquamdiu se sustinere 200
    potuissent. Pecuniae plurimum repertum. Praeda omnis in com-
    mmie coUata, pars Episcopo, pars mihtibus distributa. Corona am"o
    gemmisque insignis, gladius quoque regius preciosus, et calcaria ex
    auro puro puto Episcopo a tribunis honoraru loco tributa.
    Prohxam hoc beUum suppeditaret scribendi materiam, si ra 77oAAa 203
    Tov noXejj.ov Kaiva congerere hberet. Nobis satis erit tibi carptim
    summam rei gestae et certa mdubitataque describere. Mitto etiam
    I leges regias a nobis e vernaculo in latmum vtcunque translatas item ;

    officiorum ministeriorumque catalogum. Superest Dominum com-


    precemur omnes vt suam pacem fideique concordiam nobis largiatur, 210
    omnes errores ac seditiones procul repeUat. Principes nostri in hoc
    toti sunt vt legitimis et Christianis tam rehgionis quam ciuUibus
    ordinationibus huiusmodi, quo minus in posterum repuUulare queant,
    mahs occurrant. Tu posses tua prudentia plurimum in hac re, si
    admohri manus vehs. Decretae simt supphcationes, quibus diuina 215
    ira ob dehcta nostra concepta placetur.
    lUustrissimus princeps senior iussit te salutarem suo nomine
    eiusque propensum in te animum tibi denunciarem. Salutant te
    dihgenter D. CanceUarius Hogreuius, qui iam de catarro et febre
    egrotauit, ahoqui scripturus, et ahi complures nomuiis scriptorumque 220
    tuorum studiosi. Vale.
    Flattenus ipse scribit.

    193. nostri suppleuimits. 196. miiiutissimam MS. correxit Bouterwek.


    205. materiam] Si^yijaiv suprascr. MS. 206. Keva MS. correximus, cf. l. 48.

    pastor of GUdehaus, brother of John The enclosure is


    208. leges regias]
    of Leiden's chancellor, Henry Kjech- not extant. But it may be presumed
    ting. His account of himself before tobeembodiedinEp. 3031^. 198-226.
    the tribimal at Duhnen, 25 July 1535, 219. Hogreuius] John Gogreeff see ;

    is printed, from the original in the Ep.2298.10n. When Heresbach wrote


    Munster Staatsarchiv, by Comehus, in 1534 GogreeS was similarly sxiffer-
    pp. 379-81 cf. Ep. 3031^. 661-3. But
    ; ing from a fever (Ep. 3031^. 13-19).
    it seems more Ukely that Heresbach 222. Flattenus] Vlatten's letter has
    means Knipperdolling. not STirvived, but is mentioned in
    191. receptacuhmi] See Ep. 2999. Heresbach's diary cited by Bouterwek
    I I2-I3n. p. 9: cf. Ep. 3043. io8n.
    —
    156 LETTERS OF ERASMUS [1535

    Dusseldorpii festo Pantaleonis, qui natalis est iunioris principis,


    a° 1535. 28. lulii.
    225 Salutatio mea manu Gulielmi Iimioris Ducis etc.
    Conradus Heresbachius
    Leg. Doctor.
    Consummatissimo clarissimoque viro D. Erasmo Roterodamo,
    theologiae omnisque melioris Uteraturae antistiti. Basileae apud
    230 Frobenium.

    303 P. Erom Conrad Heresbach.


    Bouterwek p. II. Dusseldorf.
    1534-1536.
    [The year-date (1. 757) is given by Teschenmacher as 1535, by Strack as 1536.
    Consistent with the latter date is the fact that the document imphes the
    execution of John of Leiden (11. 668-73), which took place in Jan. 1536. Yet in
    its opening paragraphs it pm^jorts to be written in the latter part of 1534, in
    answer to a letter of Erasmus which had been forwarded from Frankfort to
    Diisseldorf, where Heresbach foimd it on his retum to court 'ad Cal., ni fallor,
    Octobris'. The date is given more precisely by an entry in Heresbach's Diary:
    '1534. Oct. 2. hteras ab Erasmo accepi' (Bouterwek p. 31). 1534 sorts also
    —
    with the mention (1. 9) of the counts of Rennenbiirg who left Freiburg in
    April 1534 (see Ep. 2810. i2in.). Erasmus' letter was a reply to a letter of
    Heresbach written in April, and may be dated, since it was dispatched to the
    Frankfort book-fair, as belonging to the end of August or the first days of
    September. The year-date 1534 may be inferred, in any case, for these
    —
    opening paragraphs by a method of exclusion 1535 is excluded by com-
    parison with Ep. 3031, and 1536 by the fact that Erasmus died in July of
    that year (in 11. 5-6 he is spoken of as reporting favourably of his health). The
    fact that the dociunent makes no attempt to reconcile the conflicting indica-
    tions of chronologj' —allowing a letter of 1534 to describe events of 1535-6
    makes it unlikely that Heresbach contemplated pubhshing it in its present form.
    CONSVMMATISSmO CLAEISSIMOQVE VIRO D. ERASMO ROTERODAMO,
    THEOLOGIAE OMNISQVE MELIORIS LITERATVRAE ANTISTITI SVMMO,
    CONRADVS HERESBACHIVS. S. D.
    CoMMODVM in aulam ad Cal., ni fallor, Octobris reuersus Hteras
    ad me tuas offendi e nundinis Francofurdiensibus allatas; quae sane
    impense non mihi solum, cui non possunt non esse melhtissimae,
    sed cum principi tum
    proceribus aHquot, quibus eas ostentaui, vehe-
    5 menter gratae fuerunt nimirum quod de statu ac valetudine tua
    ;

    nos certiores redderent animique ui nos tui veterem beneuolentiam


    —
    declararent iam enim diu nihil de rebus tuis cognoueram ipse, nisi
    quantum ad principem datis eque ypafjLixarocf^opcp comitum
    e Hteris
    Rennenburgensium pridem rogitando subodorari Hcuit.
    10 Scripseram iam ante (nundmis, opinor, AprOibus) ad te, verum,
    quando tu me nihH scribere conquereris, subdubitare coepi an Hterae
    tibi meae redditae in hoc turbulento saeculo, quo nihil prope, quan-
    tumuis sanctum, LQuiolatum sperari possit. Ac vero scribere de
    integro parantem primum febris ardentissima prohibuit, quae, circa
    15 Siru ardores me corripiens, menses aHquot periculose aegrotantem
    detinuit: id quod mihi cum plerisque amicis famiHaribusque com-
    mune fuit nam et canceUarius Gogreuius ac praepositus Flattenus
    ;

    paulo ante ad vitae vsque desperationem ex eodem morbo decubue-


    3031"] FROM CONRAD HERESBACH 167

    runt. Non deerant qui ybovax<x)v koL tojv Upeojv deuotioribus adscribe-
    rent, metuentibus ne ecclesiasticae politiae constituendae apud 20
    principem admonitores essemus.
    Deinde sub nundinas autumnales mihi paululum restitutus omnino
    rumpere silentium statueram; sed abreptus in comitatu quodam
    principis id propositi rursum coactus sum suspendere. Interim tuae
    literae meas praeuertentes quod sponte facturus eram violenter 25
    extorquent; et quia rerum hic status exigebat vt scriberem pro-
    lixiuscule, si succedat, tarditatem illam ac scribendi raritatem (vt
    tu vocas) verbositate compensabo.
    Principio igitur quod de valetudine mea sollicitus sis, veterem
    tuum agnoscens candorem, habeo gratias. Deinde quod scribis te 30
    cum chiragra podagraque atque adeo hologra luctari, vehementer
    dolet illa te carnificum premi tyrannide ac non potius aniraum tuum
    tranquihssimo domiciho in communia commoda hterarum proue-
    hendarum conquiescere. Relegandi erant hi tyranni ad ovva8e\(f>ovs
    TTTioxoTvpdvvovg, otiososque et obesos ventres, Egmundanos atque 35
    Stunicas, apud quos hi et otii et pabuU plusculum reperissent.
    Verum scit tua prudentia hanc esse naturae necessitatem vt corpus
    aetate prouectiore reddatur imbecilhus, multaque senem circum-
    ueniant incommoda, cum quibus magnopere pugnare nihil ahud
    fuerit quam 6eop,ax€lv. Tametsi non desunt qui has longaeuitatis 4°
    pedissequas interpretentur. Caeterum haud scio an sit mihi senectus
    prouectior optanda quae his comitibus perpetuo constipetur. Tolera-
    bihora tamen incommoda, quamdiu animi vigorem non extinguimt,
    quem certe neutiquam in te deficere crebra tua, eademque absolutis-
    sima, veluti KVKveia aafiaTa, testantur monumenta, adeo vt hac parte 45
    vel cum Nestore Platone Isocrate aut Catone contendere possis,
    KaXcov yap r) oTviopa KaXrj.
    Porro festiuum est hoc quod Trepl Trjg eTrtaT/aareta? Monasterien-
    sium ludis, etiamsi res nobis hic geratur minime ludicra, vt quae
    TToXXds l<f>6iixovs ijjvxds "Achl npota^ev. Atqui ego e^a» ^eAcDv spectator 5°
    esse malui quam fabulae tam tristi atque cruentae adhiberi actor.
    Opinor te iam pridem tragoediae huius protasin audisse, nempe
    in superiori Germania coeptam per choragos quosdam pseudopro-
    phetas, homines indoctos e rudi plebe, scihcet ex sutoribus et vestia-
    riis, vana consptratione auctos, qui hteras ne gustarimt quidem, cum 55
    tamen has spiritus sanctus per scripturam testetur esse certissima
    media ad recte scrutandam uiteUigendamque doctri-
    et instrumenta
    nam; qui, cum omnibus rehquos actus absoluere non
    ilhc tentatis
    daretur, ad nos secundo quidem Rheno defluxere, praesertim occu-
    pato semel Monasterio, vrbe cum amphssima, vtpote quinque coUe- 60
    giorum ac totidem parochiarum capaci, tum ad hoc negotium
    gerendum idoneo receptaculo. Atqui quemadmodum etiam in coro-
    nide epistolae tuae flagitare videris vt regni huius auspicia progres-
    sum atque administrationem describam, ne dK4(f>aXov fabulam narrem,
    eandem tibi paulo altius repetam. 65
    Primum in hac vrbe euangehi sincerioris, vt ferebatur, praedica-
    tionem, inuito eius loci principe, episcopo Francisco Waldeccio,
    19. deuotioribus iSirocA;: deuotionibus Tesc/iewmoc/ier. 67. Francisco
    Waldeccio om. Strack.
    158 LETTERS OF ERASMUS [1535

    democratia tuebatur seque aduersus violentiam principis, si forte


    illorum propositum impedire vellet, commeatu machinis munitioni-
    70 busque etiam ad obsidionem tolerandam praeparauit. Fit enim fere
    vt conscientiae vulgi, obuersantibus opinionibus variis huc atque
    illuc impulsae, in dubium constituantm- et, prorogata vel denegata
    a principibus iusta reformatione, vulgus, nuUius rei bonae author,
    ipsum constituere ordinationes moliatur. Semper enim cum verbo
    75 Dei exoriente errores simul exortos reperimus, vt nullis aetatibus
    defuerint Antichristi, quos apostoh et ipse Christus venturos prae-
    dixit. Meministi ohm Adriano imperante Cochbam ludaeum praedi-
    casse se vnum esse verum illud salutis sidus caehtus delapsum causa
    popuh sahitis restituendae, et quanta iUi turba adhaeserit et in ;

    80 Creta tempore Theodosii ludaeum ahum, qui se Mosen esse affirma-


    bat et, vt quondam <(is) Israehtas per mare duxisset, ita etiam
    poUicebatur se simih miraculo ludaeos ad terram promissionis per-
    ducturum. Est quoque tempore Herachi exortus in Arabia Mahumet,
    qui et ipse populum peUexit vana superstitione.
    85 Ad eundem niodum nunc eiusdem spiritus exorti anabaptistae,
    mirae quadam sanctimoniae specie vulgo imponentes soUicitantesque
    vt se nescio in quas regiones sequantur; et qui promissis eorum
    persuasi, hi velut IvdovoLaa^o) excitati sequuntur eos, rehctis et re
    famihari et necessarus. Quanquam initio populus sic in vniuersum
    90 fanatico quodam impetu rapiebatur vt propemodum suum quisque
    —
    caput protegere coactus fuisset simphciter insanire homines dixisses,
    — etsi, vt ingenue dicam, multi hac in vrbe ciues, a circulatoribus
    quibusdam circumuenti, non tam pietatem quam hcentiam, et verbi
    dispensatores t^n^-annidem atque popularem fauorem captare magis
    95 quam popuh salutem visi sunt. Initio tamen qua.edam in abolendis
    abusibus et impiis moribus recipiendaque sincera doctrina non
    omnino inepta proponere videbantur. Et successisset fehcius, ni
    Malus lUe saluti hominum inuidens bene coepta interuertisset, nimi-
    rum veritus ne populus iUic, pro humanis somnus proque ecclesiasti-
    100 corum pompa luxu et crapula, sinceram Christi doctrinam moresque
    magis sobrios sanaeque doctrinae consentaneos amplecteretur.
    Siquidem cogitauit hic sibi vigUandum modisque omnibus enitendum
    vt ScyUam vitantes impeUeret in Charybdim. Et successit pulcre.
    Nam dum omnes omnium propulsatarum factionum ad Monasterium,
    105 sub praetextu verbi, ceu commune euangehcorum aavXov, confluen-
    tium profugi se recipiunt, cacodaemon euangehi tritico mox ana-
    baptistarum sacramentariorum pseudoprophetarum Montanorum
    Valentinianorumque zizaniam aspergit, quae continuo, vt est ma-
    larum herbarum fertUitas, euangehi semen protriuit. Sub papatu
    iio omnia tranquUla, quemadmodum fihis Israel in Aegypto. Verum
    vbi Aegypto egressi et filii Dei facti, coepit Ulorum saluti insidiari
    Satan et coeperunt tumultuari et seditiones mouere. Ita nunc
    quoque, videns veram iustificationis doctrinam emergere et sacra-
    mentorum vsum genuinum oriri, sectas et seditiones excitat.
    115 Populus autem, vt est rerum nouandarura auidus, anabaptismi
    hcentiam facUe excepit, eratque primum acris inter euangehcos
    et anabaptistas conflictatio; adeo vt Trvp tov ax^ajxaTos episcopo
    81. is addidimus.
    3031^] FROM CONRAD HERESBACH 159

    potiundae vrbis spem iniiceret. lamque noctis conticinio oppida-


    norum alterius partis auxilioportam vnam occupauerant episcopi
    intro destinati milites. Sed harum rerum conscii, mox poenitudine 120
    ducti aut sibi forte metuentes, consilium manifestant. Atque in hoc
    consentiunt euangehci cum anabaptistis vt episcopi cohortes vnani-
    miter repellant. Non deerant qui affirmarent episcopahs cohortis
    praefectum, euangehco zelo permotum, vltro retrocessisse. Certum
    est eundem ab episcopo inclementer exceptum. Enimuero hoc im- 125
    petu represso res aperto Marte tandem geri coepta. Siquidem epi-
    scopus, contractis copiis a vicinis principibus qui suos quoque, casti-
    gatis Monasteriensibus, exemplo deterrere cupiebant, vrbem obsidere
    parat.
    Sed anabaptistarum factio inualescens maiorque pars vulgi, Ucen- 130
    tiae nouandarumque rerum auida, meliorem non grauatim superauit,
    maxime cum dvapxtav bonorura constanter ab anabaptistis praedi-
    cari intelhgeret factumque vt muHi vere euangehcae pietati addicti
    ;

    vrbe excederent. Inter quos et Buschius fuit, qui iam inde ab initio
    anabaptisticae doctrinae audacissime restitit. Id quod Coruinus 135
    etiam, a principe Hessorum missus, tentauit. Sed vterque, cum
    argumentis nequidquam se agere sentirent, furibundae turbae ces-
    serunt. Buschius paulo post in vicina vrbe Dulmensi fatis concessit,
    vir certe mehorum hterarum et sincerioris doctrinae acerrimus
    idemque hberrimus vindex, 140
    Sed quid multa ? Quotquot ab anabaptismo stare recusarent
    statim vrbe exiguntur, nec tamen quicquam exportare permittuntur.
    Maior ciuium pars proscripta vrbem ac penates proselytis nouisque
    colonis ac indigenis retinctis rehnquere coacta est. Ihi vero in nouas
    possessiones missi donum scihcet accipiunt spiritus sancti, nempe 145
    proscriptorum ciuium bona. Atque haec sub initium quadragesimae
    anni tricesimi quarti supra sesquimUlesimum gesta sunt.
    Porro vbi facultatibus simul cum vrbe instructissima potiuntur
    retincti, omnia in vnum conferunt et per iiu. vrbis regiones culinas
    pubhce instituunt, veluti avaa ina et coenobia, Patrisque tutelam 150
    iactantes hostes prouocant. Turres fanorum subhmes atque sum-
    ptuosas deuciunt, templa, ceu idololatriae receptacula, demohta in
    profanos conuertunt vsus; nam monasteria et coUegia iampridem
    depopulata, profugatis rehgiosis vniuersis. Barbaricum autem est
    hoc quod, praeter pubhca documenta instrumentaque hterarum 155
    quae exusserant, bibhothecam ibidem apud fratres, vt vocant, ex
    omni hnguarum hterarumque genere instructissimam sacrilegi con-
    cremauerunt, tot egregia monumenta igne perdentes. Quibus faci-
    noribus designatis nouus in hac noua Hierosolymorum repubhca
    creatur magistratus, noua plebiscita, noua rehgio, noua matrimonia, 160
    noua prorsus reipubhcae facies, ac denique TrdvTa Katvd.
    Fabulae praecipui daduchi fuerunt Bernardus Rotman, homo et
    hngua promtus et eruditione hnguarumque cognitione mediocriter
    instructus. Is ecclesiasten egit. Cui subseruiebat, velut Aeneae
    Achates, Knipperdohngius ciuis. Is, vltro ob contentiones cum epi- 165
    scopo in factionem iUam se transferens, ad consulatum peruenit;
    homo, vt forte magnus dignitate, ita neque infacundus et ad quae-
    uis obeunda audax. Tertius, qui etsi extraneus tamen barbarica
    160 LETTERS OF ERASMUS [1535

    calliditate ad primatum sicut et tyramiidem peruenit, patria Lei-


    170 densis, primo propheticum spiritum iactans ac vocationes a spiritu
    factas, iuuenis vix xxvi. annorum, vafri ingenii, oris et spiritus
    gratiae plurimum confidens et ad res nouasingenio apposito, caeterum
    indoctus, sarcinator seu vestiarii artificii ferebatur Alexandrum —
    —
    illum WevSofjLavTLv dixeris doctrina Lucianus qui calliditate ingenii
    ;

    175 caeteros omnes superauit sibique parere coegit, ascitis tamen his
    authoritate proximis quos vidit proposito exequendo magis idoneos.
    Nam (vt Mahomet) cum ad tyrannidem aspiraret viamque quaereret,
    videns varias et dissentientes de religionis doctrina opiniones, popu-
    lumque fluctuare, cogitauit is sibi ansam porrectam qua populum
    180 sibi deuinciret, coepitque non solum de ciuihbus rebus leges condere,
    verum etiam nouam reHgionis formam excogitare, quibus animos
    vulgi alligaret, quo arctius in officio omnes contineret neque exoriri
    posset dissensionis occasio. Et vt Mahomet vulgo blandiens scri-
    pturam carni accommodabat, ita hi quoque, profanatis matrimoniis,
    185 magistratibus ad democratiam et vulgi Hcentiam deductis, seruis in
    Hbertatem vocatis, aHisque quae iamiam ordine interponam, popu-
    lum consentientem reddiderunt et suis dogmatibus subegerunt.
    Magistratus igitur creati Duodecimuiri, qui plausibiles populo
    factionis administratores erant, sed qui prophetae ac concionatoris
    190 cuiusdam astu, ceu bubuH naribus, ducebantur. Hi vero prophetae
    oracula, id est anabaptismi dogmata, veluti leges xu. tabularum,
    promulgabant, quanquam non scripta neque pubHcata, sed, vt <(a>
    Druidibus apud GaUos oHm et Aegjrptus ac priscis theologis voce
    duntaxat tradita. Post tamen idem propheta rex factus dogmata
    195 atque leges regni sui per vniuersam vrbem sparsit. Inde capita
    quaedam praecipua, vt e vernaculo sermone a nobis latinitati donata
    sunt, subuciemus.
    1. Primum autem omnium ab anabaptismi candidatis exigitur vt
    statuta iUa omnia execrentur atque ea quae vulgus cultum appeUat
    2CX) diuinum, ceremonias chrismata characteres, abiurent.
    2. Missam vna cum Baal iUo, qui sacrifici manibus ostentatur,
    abominentur.
    3. Toti mundo renuncient.
    4. Reditus annuos neque soluant neque exigant.
    205 5. Negociationes et commercia non exerceant: ab opificus, ex-
    ceptis admodum paucis, abstineant.
    Facultates nemo proprias habeat, quin ad pedes mystagogi ac
    6.
    prophetae, veterum sciHcet Christianorum aut Platonicae reipubHcae
    exemplo, conferantur.
    210 7. Magistratibus ac principibus (quibus soHs reipubUcae tranqml-
    Htas curae est, et a quibus suo in officio quisque continendus erit),
    nulH subuciantur siquidem renatos iam non carne ampHus sed
    ;

    spiritu duci, qui sub nuUius potestate redigantur: quasi Christus et

    178. dissentientes rescAenmoc/ier distinctas ^S^racfc.


    : 190. astn Teschen-
    macher: actu Strack. 192. a suppleuimus. 193. Druidibus . . .

    Aegyptiis . . priscis theologis Teschenmacher: Druides


    . . Aegyptii
    . . prisci . . .

    theologi Straclc. 195 Inde scripsimtw inque edd.


    : 205—6. ab opificiis,
    exceptis admodum paucis, abstineant om. Strack. 211-12. curae subiici-
    . . .

    antur Teschenmacher: vt suo in officio quisque contineatur curae est, nullus


    subiiciatur Strack.
    ;

    3031»] FROM CONRAD HERESBACH 161

    apostoli non ita spirituales fuissent, qui magistratibus tamen et


    parebant ipsi et parendum alios docebant. Perfectionis forte gradus 215
    non praecepti, perinde atque de virginitate.
    8. Matrimonia retinctis renouentur, videlicet (i) quibus cum
    ethnicis (h. e. baptismum iterare recusantibus) coniugium, nisi de
    integro baptizentur, id non constabit (2) quod si vxor contingat
    ;

    sterilis, licet aUam superinducere, cui, si fecunda sit, prior ministrare 220
    cogatur, atque hac praegnante rursus aliam, ad septenas vsque,
    iuxta illud: crescite et multiplicamini, vel, si libet, Esaiae iiii. et :

    apprehendent septem mulieres virum vnum.


    9. Baptismum infantium, inde ab apostolorum temporibus duran-
    tem, a cacodaemone inuectum abolendum statuant: nam fidem 225
    requiri ante baptismum.
    Sed si fides vbique nostra spectanda et non potius mandatum Dei,
    obsecro quotusquisque tandem baptizandus erit ?
    Non defuerunt qui baptizare igne occiperent, idque hunc in modum
    fiebat: circulo cuipiam vndique cereos affigebant ardentes eoque 230
    baptizantes cingebant.
    His bellis dogmatibus non contenti etiam sacrilegos Marcionis
    Valentiniani atque Apollinaris errores iam olim damnatos in vsum
    reuocant, asserentes Christum carnem a matre non assumpsisse, pro
    nihilo ducentes aut dissimulantes quod scriptura e semine Dauid 235
    benedictionem promiserit et e semine mulieris, ab ipso Adae lapsu
    et quod PauhlS Christum y€v6iJ,€vov ck aTripfxaro'; Aa^lS Kara aapKa
    expresse dicit (Rom. i.), quod Irenaeus (lib. iii. cap. 32.) sic exponit
    vt omnibus modis e virginis substantia carnem sumpsisse Dominum
    contendat idque velut receptum ab ecclesia orthodoxa tueatur, 240
    haereticos perstringens, qui Christum nihil ex virgine matre assum-
    psisse nugarentur; cum idem Tertulhanus sanctus scriptor (Hb. de
    carne Christi) confirmet, quod apostohis tradit, iuxta carnis naturam
    Christum e stirpe et semine patrum esse prognatum. Quod dogma
    quo a patribus magis damnatur hoc ilH pertinacius retuient, adeo 245
    vt hoc pro aris atque focis defendant mordicusque teneant.
    10. Postremo, vt omnem fiduciam salutis post baptismum lapsis
    tollant, veniae ampHus locum esse negant, Nouatiani forte imita-
    tione. Et quia haeresis nulla tam absurda quin scripturis fucari
    possit, locos huc e Paulo ad Hebraeos cap. 6. et 10. detorquent, qui 250
    tamen ab orthodoxis ad peccatum in spiritum sanctum et peccatum
    diffidentiae referuntur.
    Atque vt finem ahquando faciam referendae Ihados perniciosorum
    dogmatum aut hydrae multorum capitum, hoc adiiciendum fuit:
    11. Seruos nonnisi retinctis seruire seruitutem volunt, atque hac 255
    lege decretis secundum Hbertatem vindiciis ingentem seruorum
    hominum turbam, quibus cum nostra regio abundet et a nobiHbus
    passim truculentius habiti sint, facile peUiciunt plagiarii.
    Habes praecipua fidei dogmata horum apostolorum et profes-
    I sionem qua illorum mysterus initiandi astringuntur. Indies tamen 260
    eiusdem monetae figuntur ac refiguntur nomothetae iUius i/»eu8o-
    7Tpo(f)riTov arbitrio nouae epinomides. i.e. legum appendices, adeo vt
    nihil paene veterum et quantumuis execrabiHum haeresium sit quod
    262. i.e. legum appendices om. Strack.
    452.11
    M
    :;

    162 LETTERS OF ERASMUS [1535

    ab illis non reuocetur. Vulgus autem incautum, et ad quemuis


    265 ventum mobile et nouitate et rei familiaris democratiae ac licentiae
    compendio prouocatum, ad libertatem facultatumque communionem
    vocari se ratum, mox exutum propriis, oligarchia et tyrannide plus
    quam Phalarica constringitur. Et Nemesin episcopi, h. e. instar
    ranarum trabis imperium detrectantes, ciconiam, dignum patella
    270 operculum nanciscuntur, nempe pseudoprophetam, impostorum aH-
    quem quem ipsi Heliam in scripturis promissum somniant, cui
    Pater spiritum fatidicum dederit voluntatisque diuinae sciMcet con-
    siliarium fecerit. Eius oracula non dubitant Esaiae vaticiniis
    aequare, aientes hunc esse de quo scriptura: vox clamantis in
    zy5 deserto. Et perinde atque Mahomet comitiali morbo correptus
    fingebat se cum Domino loqui, ita hic, squahdus subinde in compita
    et plateas prosihens pronusque in lutum concidens, vociferabatur
    '
    poenitentiam commissorum agite iam enim instat regnum Dei
    ;
    '

    addens diem illum extremum imminere quo Dominus mundum afl&i-


    280 gere veht neque superesse vsquam salutem nisi in hac sancta
    ;

    ciuitate, quae noua sit Hierusalem de qua in Apocalypsi, in qua


    demum pusillus ille grex seruandus sit: iam inde a temporibus
    apostolorum nullum fuisse genuinum ac verum Christianum.
    Porro, ad fidem emerendam pauoremque incutiendum stupido
    285 populo, comminiscuntur visiones, nempe Patrem equo cataphractum
    plumam capite ventilantem super vrbem inequitantem cruentumque
    gladium vibrantem conspici adhaec sanguinem pluere. Soles plures
    ;

    ahaque in coelo extremi temporis praenuncia apparuisse prodigia;


    ac postremo ipsam tubam receptui ad iudicium canentem exauditam,
    290 vt hac magis formidine pauidum concierent populum. Quae omnia
    exaggerata per epistolas ac emissarios a propheta, vt quique suis
    passim annunciarunt, hortantes obtestantesque ad hanc huius
    postremi temporis sacram arcam properent viri muheres, iuuenesque
    senesque, neque hoc salutis receptaculum gratuito exhibitum inter-
    295 pediri sinant, si modo ingruentem atque ineuitabilem Dei iram
    efiFugere cupiant abunde in hac ciuitate suppeditari a Patre omnia,
    ;

    solum quantum gladiorum pecuniae Uneae telae coUigere queant


    apportent si quis hac admonitione spreta properare huc neglexerit,
    ;

    in hos puluerem se pedum excutere segregatosque ab omni salutis


    300 spe tradere cacodaemoni. In hanc sententiam quaedam per edicta-
    lem epistolam prophetae ad Hollandiae ac Frisiae ciuitates scripta
    legimus ipsi, misso exemplari a Frisiae praeside Georgio Schenckio.
    Vidimus et ahorum ad suos quosque amicos. Adeoque hoc nouum
    euangeUum per omnes vndique regiones percrebuit vt nulla ciuitas,
    305 nullus vicus sit, quem non perflauerit hic propheticus ivdovaLaafios,
    ad quem vulgus vbique aures arrigere miro ardore coepit ac fauore,
    clancularios instituens conuentus ac conspirationes.
    Condictus erat locus non procul a Dauentria, quo non minus
    triginta mUia se sistere ad praestitutum tempus decreuerant, paulo
    310 post resurrectionis festum nam ad ascensionis festum mundum
    :

    interiturum vaticinati fuerant. Numerosa praeterea classis in pro-


    cinctu fuit, ingenti[s] turba[e] e maritimis HoUandiae Flandriaeque
    •
    312. ingenti turba scripsimtis : ingentis turbae edd.
    269-70. dignvim . . . operculum] See Adag. 972.
    3031«] FROM CONRAD HERESBACH 163

    regionibus contracta; nisi Dominus illorum consilia infatuasset et


    indicio proditi captique fuissent, orbem tumultu ac caedibus
    miscuissent. 315
    Multa obiter hic commemoranda essent, si vel tibi auscultandi
    vel mihi commemorandi daretur otium.
    Properabant ad eandem naXiyyevealav e principis nostri ditionibus
    greges aliquot, quorum plerique eV avro4>u)pco deprehensi atque in
    itinere intercepti fuerunt e quibus quotquot resipuerunt, dimissi 320
    ;

    sunt, persistentes in proposito etiamnum carceribus detinentur.


    Dux miserae turbae, artificio sciHcet aerarius, ac rebaptizatus, ex-
    citandis aliis ac deducendis missus. Is, cum seditionis maiestatis ac
    plagii reus tum ob singulares blasphemias, a principe suppHcio
    alfectus est, homo adeo execranda linguae petulantia vt iamiam 325
    cremandus optarit crustulam illam, evxoLpicrTLa? dominicae panem,
    pedibus conculcare aut iv rih aTTo^eladai eodem abuti.
    Hactenus a principe nullus capitaliter mulctatus est, eo metu ne
    insontem morte condemnaret, malens nocentes ahquot elabi quam
    innoxios ad supphcium rapi. Nam a vicinis principibus et Caesaris 330
    atque ecclesiasticorum ditionibus citra delectum quicunque vel
    Lutheranae vel alterius doctrinae sectatores fuerint tanquam haere-
    tici ad lanienam trahuntur. Omnes Lutheranos appeUitant[es] tam
    sacramentarios quam anabaptistas, perinde atque eos qui sincerae
    doctrinae euangelii studiosi sunt, constitutis in hoc corycaeis, ita vt, 335
    si Christi nostri seruatoris verbum quis vel legere vel habere vel
    contra homuncionum quorundam somnia mutire ausit, continuo
    haeretici poenis constitutionique Caesareae obnoxius insimuletur
    atque habeatur. Haud scio quibus legibus forte aut quo aequitatis
    Kal rrjs eVtet/cetas- exemplo id faciant, siue ecclesiasticas siue ciuiles 340
    sanctiones, quantumuis sanguine scriptas, respicias. Neque enim ea
    doctrina, quam ipse adhuc vel legi vel audiui Lutheri esse, vllum
    habet dogma quod ab ecclesia vel legibus haereticum sit declaratum.
    lam autem, si quis hanc priuatim ac sibi legat, neque citra voca-
    tionem doceat, nec magistratuum maiestas ofiFendatur, quo pacto 345
    hic haereticus dici possit non video.
    Caeterum in nostri temporis anabaptistas, non vno modo haere-
    ticos sed et seditiosos ac blasphemos, veterum imperatorum consti-
    tutionibus, tum recenti Caesaris edicto, poenam constitutam prin-
    cipes ac magistratus recte exequuntur. Siquidem blasphemiam 350
    etiam magistratus e Dei mandato punire debet. Ahoqui simphciter
    rebaptizati, quales reperiuntur ahqui seducti, et innocentia vitae
    commendabiles, verbi Dei gladio reuincendi et quiduis apud hos
    tentandum ante quam ad sanguinem veniendum, ita vt haereses
    potius quam homines tollantur maxime cum Caesareae in hoc 355
    ;

    cautae leges, diuersis et authoribus et temporibus, adde etiam occa-


    sionibus, rogatae, antinomiis de anabaptistarum ac haereticorum
    poenis dissidere videantur. Sed plerique sic sunt praefracti ac phi-
    lauti, suis somniis ac visionibus innixi, vt et magistratibus violenter

    326. crustulam illam Teschenmacher: fructulum illud Strack: frustulum


    illud Bouterwek. 327. iv tw dno^eaOai Teschenmacher, corr. Bouterwek: en
    too apoxesthai jSiracA;. 333. appellitantes edrf. correx^mMS.
    : 339. forte
    an freti legendum? 355. toUantur Teschenmacher tollerentur Strack.
    :
    . .

    164 LETTERS OF ERASMUS [1535

    360 repugnent ac seditiose citra vocationem ad docendi munus irrum-


    pant, tranquillitatem reipublicae conturbent, imperia et magistratus
    ac literas abrogare studeant. Et si scripturis cum illis agas, in
    promptu est: tibi datum non est hoc intelligere, spiritum non habes.
    Mirareris hominum pertinaciam animumque ad quaeuis supplicia
    365 imperterritum
    Aiunt iv Toj KaT-rixit^iv lagunculam a catechista praeberi, e qua
    simulatque catechumenus potauit, tum dicitur mox evdovmacrfjLco
    rapi, adeoque vt et ocuHs et vultu atque incessu jxaiveaOaL prae se
    ferat. Circes arbitror esse poculum habet enim Satanas sua philtra,
    :

    370 quibus foederatos sibi astringat et a Christi foedere recedentes in


    fide sua contineat. Obuium non salutant, iuxta illud: si quis hanc
    doctrinam non afifert, nec aue ei dixeris: imo ne^c) salutantem
    resalutant, homines tetrici ac superciliosi.
    Hactenus de doctrina moribus ac gestis anabaptistarum. De obsi-
    375 dione, quod iam ante coeptum longiuscula TrapeK^duei interrupi,
    reUquum hoc habeto.
    Episcopus ab ineunte quadragesima, disposito in propinquo oppi-
    dulo equitatu, prohibere coepit ne quos intra moenia anabaptistae
    vel commeatus vel mihtes recipere possent, ac subinde veHtationibus
    380 cum erumpentibus conflixit tantisper dum, circa festum Paschae
    proxime sequens, copiis archiepiscopi Coloniensis ac principis CHuen-
    sis adiunctis, primum vrbs exercitu in quina castra distributo obsideri
    coepit machinisque admotis oppugnari. Attamen, propter ampHtu-
    dinem, nondum sic circumscripta cingi potuit quominus exploratores
    385 emittere et internuntios recipere possent et vltro citroque commeare,
    intrantes ac prodeuntes, fortassis nonnuUis in exercitu (f)LXexOpcos ad
    quaedam conniuentibus, vt fit eV tois TroXeixiKols
    Atque ea obsidione aestas consumpta. Sub hiemem ab oppugna-
    tione illa quinarii exercitus cessatum est atque exercitus subductus.
    390 Sed tamen praesidiaru mUites septenis castris vaUatis dispositi sunt,
    qui cincti vndique vaUo et fossa excubias agerent impedirentque ne
    aut commeatus aut subsidia immitterentur. Eoque stratagemate
    tandem putabatur vrbs Ula coercenda. Eademque hieme in aulam
    nostram venit iUustrissimus princeps Saxoniae elector, comitatus
    395 quibusdam alus principibus, qui omnes ad hunc nidum expugnandum
    operam suam accommodare parati erant, eodemque omnes fere prin-
    cipes Germaniae oixodvjxahov incumbere videntur, ita vt propediem
    expectanda sit tragoediae huius catastrophe.
    Sed ad epitasin reuertor. Circa Calend. Octob., cum iam ab oppu-
    400 gnatione (vt dixi) cessatum, propheta Ule HeHas questus est spiritum
    propheticum sibi ereptum adque aurifabrum nescio quem translatum.
    Isque HeHsaeus mox ad prophetae munus arreptus, mutuum vide-
    Hcet muH scabentis, vaticinabatur prioreni iUum prophetam ex
    :

    Patris mandato creandum regem Sionium, cuius ditioni Pater paucos


    405 intra dies non sohim vicinas circumquaque regiones verum etiam
    totius orbis imperium additurus esset. Nec mora, quin oraculo pro-
    ditus in regem eueheretur, subitoque oHgarchia in monarchiam mu-
    tata nouam reipubUcae formam exhibebat. Nou^us rex noua lex.
    Ac primo regiae aulae officia dispensantur instituitur praefectus
    :

    372. ne edd.: correximus. 403. scabentis scripsitnus: scabentes edd.


    ;

    3031^] FROM CONRAD HERESBACH 165

    praetorio, praegustatores, pincernae, cubieularii, ostiarii, apparitores 410


    et caetera tantae maiestatis munia. Adduntur sceptra, diademata,
    trabea, nihil non regium et, ne vsquam Salomoni dissimilis esset, con-
    cubinae etiam non minus quindecim. Facultates, quae prius ad pedes
    apostolorum, h. e. xii. virorum, deponebantur, iam viritim distribu-
    imtur. Callidum hercle impostorum praestigium. Neque enim com- 415
    pendiosior ad tyrannidem facultatumque occupationem, quo illi
    spectant IFeuSo/xavries-, via excogitari poterat.
    Qui cum tragico hoc rege, dum adhuc loannes Leydensis esset,
    vestiarius et scurra vaferrimus, consuetudinem habuerunt, eundem
    ad comminiscendas imposturas mirum artificem ac veluti natum 420
    affirmabant ahi institorem apud Leydam, Hollandiae vrbem, vnde
    ;

    ortum aiunt, ahi TTopvo^ooKov, nonnulh mihtem gregarium. Veruni


    mihtasse nunquam ipse ab eo postea audiui. Nam, dum ad principem
    meum captiuus deduceretur rogatusque de propositi sui initiis, audiui
    referentem quo pacto spiritu ac visu admonitus Monasterium petus- 425
    set nam hic coelestem Hierosolymam futuram seque ilhc mira prae-
    ;

    stiturum et quo certus ea de re fieret, in itinei'e ad domum Krechtingu


    ;

    diuerterit, in qua famulam decumbentem sanitati restituturus


    esset ;
    quod sic, dum Monasterium contenderet, euenisse affirmabat
    atque vbi eo peruenisset, in cubiculo forte solus existens praeuiderit 430
    in spuitu fabrum argentarium qui ex Hollandia secum appulerat
    ibidem, cuius vxorem forma praestantem deperire somniabat, in
    conflictu ante portam occidi, adDAonitusque visu eius vxorem sibi
    desponsandam id quoque sic accidisse. Quae certa vocationis suae
    ;

    diuinitus factae signa proferebat, perque hos honorum ac dignitatum 435


    gradus ad hoc fastigium regiae dignitatis se conscendisse aiebat,
    iuxta iUud si fortuna veht, fiam de rhetore consul.
    :

    Porro rex, nouo hoc imperio suscepto, dominicam coenam, veluti


    regni comitia, in area campestri quae est ante cathedrale temphim
    indicit. Quo vniuersi regio edicto obtemperantes confluunt. Rex ipse 440
    subhmis insigni equo insidens, trabea aurea, sceptro, diademate, auro
    gemmisque miri pretu, breuiter regio splendore, accedit exornatus,
    qualem ludaei suum Messiam venturum fingunt, non minus Ix.
    equitibus stipatus, vt a captiuis ac profugis cognitum. Concione ilhc
    habita primum rogat num omnes pro morte Domini annuncianda 445
    :

    parati sint afflictionem subire ? Acclamantibus in apertissima area


    cunctis, rex accumbentes circumiens tandem e medio apprehensum
    quendam cuius, vt ipse mquiebat, cor rectum non esset neque veste
    indutum nuptiah, ense caput avroxetpl ferit, regis simul et carnificis
    munere perfungens quanquam idem et prophetam agens iam pridem 450
    ;

    gaudebat hac prouincia ad tyrannidem prohidere opera, et si qua


    sinistra in ahquem suspicio ei esset, hunc continuo bombarda traucie-
    bat. Tametsi gladu animaduersio peculiariter Knipperdolingio,
    proximo a rege principi, concredita fuit, attamen si quando hic impe-
    diretur, rex ipse, videhcet huius Israehtici popuh Moses, eundem 455
    lubens subleuabat. Vnde factum vt, Knipperdohngio supphciorum
    praefecto aegrotante, rex, quum in vnam e suis vxoribus animaduerti
    vehet, ipse absente Knipperdohngio hoc parricidii subiret. Neque
    432. sonmiabat Tesc/tenmoc/ie?' solebat (Simc^'.
    : 449. avToxeipia edcL: corr.
    Bouterwek. 451. prouinicia om. Strack.
    166 LETTERS OF ERASMUS [1535

    hoc aliter excusabat coram principe nostro, me cum multis aulicis ac


    460 toto gynaeceo auscultante, quam quod vxor profugere voluisset,
    deprehensa fuerit, et Knipperdolingii vices neminem praeter vnum
    regem subire posse. lam ad coenam redeo. Hoc igitur carnificii, h. e.
    charitatis, symbolo exhibito, ad sacrosanctam coenam (prope dixe-
    ram lanienam) ipse subhmi nempe regio soho assidebat, splendore
    465 maiestatis stupendus.
    Caeterum, coena peracta, dehguntur xxvui. veluti apostoh, qui per
    quatuor vrbis portas, ceu iv. mundi regiones, in totidem vicinas
    vrbes, h. e. orbem vniuersum, ad sacrum anabaptismum annuncian-
    dum ablegantur. Accessm^as nempe propinquas quasque regiones
    470 nouo regi Hehsaeus ille, vt dixi, vaticinatus fuit. Atqui oraculum
    iUud Tavrr]s rrjs If^evSo/xavTeia? apostohs his infehciter cessit. Nam
    simulatque vrbes ipsas ad quas ablegebantur ingressi fuerant, capti
    omnes supphcio afficiuntur.
    Octo ex ilhs Zusatum missi. Id oppidum est in comitatu Marchiae
    475 principi meo subiectum, ipso Monasterio amphtudine ac munitio-
    nibus, adde opulentia etiam, non inferius. Eius oppidi ciues quan-
    quam et ipsi rehgionem citra principis et magistratus authoritatem
    nouarant, vti ahas te inteUexisse arbitror, Monasteriensium tamen
    successu et exemplo primores moniti hos pseudapostolos mox vrbem
    480 ingressos, antequam populum concitarent, comprehensos sustulerunt,
    spemque praebent a sincera verbi disciphna non recedendi.
    Rehquis apostohs apud ahas ciuitates, ad quas missi fuerunt,
    nihilo mehus successit, adeo vt nuUus elaberetur. Irrepserant et ahi
    emissarii Leodium Traiectum Amsterodamum Coloniam, praecipuas
    485 vniuersae inferioris Germaniae ciuitates ;
    quarum si vnam adhuc
    occupassent, iam actum fuisset de Germania, imo de ipsa Europa: ita
    vniuersus vbique populus ad eius factionis auram capita erigere coepit.
    Coloniae sunt xxiv. opificum coUegia, quae Zunfftas vocant. In his
    singuhs quosdam subornarunt qui suos awTexvovs ad tam praeclarum
    490 propositum animarent decretumque erat Martinahbus proximis
    ;

    (quo festo Pithoegia rehgiose in his regionibus celebrantur vulgo)


    tumultu excitato potentiores ciues atque ecclesiasticos opprimere.
    Sed singulari Dei propitii seruatoris benignitate Ulorum insidiae pate-
    factae et normuUi deprehensi maleque mulctati sunt plerique fuga ;

    495 sibi consuluerunt.


    Vides quo zelo dogmata iUa sua sacrosancta propagare studeant
    anabaptistae. NihU aperte vel scripto vel praedicatione agentes (nam
    homines fere sunt indocti, solum spiritum iactantes scripturasque
    carptim degustantes), sed lucem refugientes in cryptis passim et
    500 cauernis, horreis penuarhs, per fucos imposturas praestigias vanaque
    somnia nihU ahud quam seditiones proditiones cruentasque caedes
    excitant, ciuitates violenter occupant, ciues possessionibus nudant,
    vxores hberos, inuitis parentibus ac maritis, abducunt. Siquidem his
    modis nouo huic populo Israehtico conuenire Moabitas PhUistaeos
    505 atque Madianitas circumuenire faUere diripere laedere ac denique
    radicitus exstirpare nam sibi gladium vindictae traditum, ducente
    ;

    hoc nouo losue.

    493. Dei propitii Teschenmacher : Domini Strack.


    3031"] FROM CONRAD HERESBACH 167

    Sed prolixior forte tibi fuero, si omnia ad plenum enarrare studeam,


    opus esset neque minoris negotii quam bellum Troianum aut
    et Iliade
    Hierosolymitanum. Quare recisis multis ad ipsam tragoediae cata- 510
    strophen properabo. lam enim nonus prope mensis obsidionis est, et
    quum prior anarchia vel oHgarchia in monarchiam translata esset,
    vt commeatus contractior redderetur, ad priuatam rursus distribu-
    tionem res redierunt. Hic leoninam dixisses societatem. Siquidem
    rex Kal ol dix(f>l Tov ^aaiXia regio largoque apparatu sibi prospexerant, 515
    vulgo parcius, vti par erat, distribuebatur dunensum. Ne quis autem
    iniqua hac partitione et gUscente tyrannide obmurmurare vel ausit,
    vel seditio aUqua excitari possit, vt in huiusmodi negotiis fieri solet,
    cautum ne populus vsquam conuenticuHs coire aut secreto coUoqui
    posset, sed suis quisque locis laboribus distineretur neque loco prae- 520
    stituto pedem dimouere ausit quisquam citra tribuni in hoc constituti
    authoritatem ;
    quodsi qui seorsim colloqui tentassent, continuo
    per corrycaeos vndique praepositos deferuntur adque supplicium
    rapiuntur.
    Et quo firmior tyrannis esset, rex xii. creauit Duces, quibus 525
    primum in regno suo ducatus designat, post, accedentibus aUis vicinis
    regionibus, ampHoribus ditionibus aucturus. SinguHs insignia collo
    suspendit numismata, iUius videHcet dignitatis authoramenta. Enim-
    uero, prorogata obsidione diutius opinione, ac spe auxiHorum eluso
    vulgo, in tanta turba commeatus deficere coepit. Ac primum equinis 530
    carnibus et herbarum radicibus victitabatur. AHquamdiu caeteris,
    parum tamen vescis, cibis inediae succurrerunt, veluti canibus
    gHribus catis. Quibus vbique consumptis etiam coria, membranas
    aqua maceratas minutimque concisas cum oleribus pro obsomis,
    esitasse compertum est. Nam is apparatus et hae deHciae vrbe 535
    iam expugnata in nobiHum quorundam aedibus mihi probe notis
    reperiebantur. Ad Saguntinam vel Hierosolytanam famem spectare
    herbae
    res videbantur, nisi aestatis initio recurrente seminibus iactis
    passim subnascentes fameHcos sustentassent. Ac ne vUa ex parte
    excidium nouae huius Sion cum Palaestina Hierosolyma non adae- 540
    quaretur, infantium pedes ac manus in salsamentis a miUtibus, ad
    praedam occupata vrbe discurrentibus, inuentas ferunt. Deum im-
    mortalem, nondumne certam in nos Dei iram extremaque flageUa
    agnoscimus ? Quid cogitari potuit vel apud Scythas immanius auditu-
    que magis horrendum ? 545
    Rex interim et Rotman et Knipperdolingius reperti sunt commodo
    satis penu instructi. Fraterna scUicet haec communitas. In hac
    igitur rerum conditione rex, inedia vulgi atrocius ingruente, potesta-
    tem us qui veUent exirent, simul vt et inutUi ac semiuiua turba
    fecit
    Hberaretur et ipse cum paucioribus vberiore commeatu diutius frue- 550
    retur. Continuo igitur innumerosus muUerum grex cum infantibus
    prodibat. NihU tamen efferre eis Hcebat, adeo vt etiam vestimentis
    praeter interulas exspoHarentur. Viri parcius abire, quod iUi primo
    statim impetu ab obsidentibus iugularentur. MuUeres cum infantibus
    prodeuntes m
    vrbem reuerti mUites nequaquam tentauerunt cogere, 555

    519. conuenticulis Teschenmacher: conuenticula Strach: in conuenticula


    Bouterwek. 532. succurrerunt scripsirmis: occurrenmt edd.
    168 LETTERS OF ERASMUS [1535

    vt quae vltro se ad occisionem offerrent potiusquam ad diuturnam


    miserrimamque mortem reuerti. Siquidem inter omnia mortis genera
    calamitosissimum fame mori, vel Homero teste: Aiju.a» davi^Lv oIk-
    TioTov. Vidisses horrendum corporum habitum, plerosque a festo
    560 Resurrectionis ad Pentecosten vsque panem non gustasse sicque
    inedia ac malo cibo debilitatos deformatosque vt semimortua busta
    verius quam homines apparerent, facie cadaueroso pallore confecta,
    ventre tumido, membris luridis, pedibus vix consistentibus. Vbi
    panem gustare coepissent, plerique conciderunt enecti. Muheres,
    565 quia neque interimebantur neque in vrbem repelli poterant, intra
    moenia obsidentiumque castra conclusas, ad extremum eo propulerat
    fames vt infantes ab vberibus detrahentes ad pedes mihtum mit-
    terent, obsecrantes vt se vna cum infantibus occidentes miseria
    liberarent. Pueri passim alendi a mihtibus recepti plerique, et
    570 muUeres quoque ducum commiseratione tandem dimissae in vicinas
    vrbes et vicos se receperunt. Haec fere a festo Paschae ad Pente-
    costen acciderunt.
    Ante subinde conflictatiunculis erumpentes anabaptistae cum
    obsidentibus data acceptaque clade congrediebantur, crebisque
    575 tormentorum fulminibus non paucos ex hostibus sustulerunt. lam
    vero parcius et non nisi certa feriebant oppidani. Habita nonnun-
    quam coUoquia, sed nihil proficientia.
    Adornata fuerat et ludith, quae Holofernem, i.e. episcopum
    Monasteriensem, in castris tentaret. Sed quia citra Domini (opinor)
    580 mandatum susceptum propositum, infaustum habuit successum.
    Nam indicio prodita captiua seruabatur in castris.
    Postremo, fame, domitore atrocius, apud obsessos ingruente
    nostraque decrescente, raro admodum se proferre visi sunt, nisi quod
    identidem quidam profugi ex vrbe errantes vel capti vel occisi.
    585 Regem etiam aiunt tum de transferenda in aUum regia dignitate
    cogitasse.
    Porro, rebus hoc statu constitutis, circa octauam Pentecostes duo
    pedites vrbem egressi. Quorum alter excubias faUens exercitum
    nostrorum transeundo euasit, alter ev avToj^cjpco captus viuusque
    590 seruatus. Cumque sentiret is qui effugerat aUerum viuum seruari,
    ipse quoque auTo/xaro? redut. E quibus captiuis deprehensa est [haec]
    vrbis potiundae ratio, quae iam ante a mUitibus parte aUqua com-
    perta, nempe haec. Ad portam quae vocatur Crucis fossam non
    ampUus in latitudinem hasta mUitari patere ac pedibus iv. portulam ;

    595 etiam ibidem fere semper patere. Hoc indicio facto pons fabricatur
    ad dictam fossae latitudinem, ac mox, festo loarmis Baptistae prima
    noctis vigUia, ad eam fossae partem admotus ponti funis aUigatur.
    Eo captiuus, qui hac parte vrbem minus munitam indicarat, cinctus
    fossam natando pontemque eo quo cingebatur fune ad se
    traiecit
    600 protraxit ;
    per quem
    statim xxxv. in hoc delecti pedites transierunt
    feUciter. Transmissa fossa vaUum hic imminens, quominus conscendi
    posset, sepimento erat circumseptum vsque ad vaUi propugnaculum
    quod rondeUum vocant. Ibi pedites UU, partim eo loco vbi sepimen-
    tum cum propugnaculo committitur, clanculum irrepserunt, partim
    605 minutioribus scaUs adhibitis transcenderunt. Hoc sepimento supe-
    591. haec seclusimtis.
    3031^] FROM CONRAD HERESBACH 169

    rato,antequam in summum valli peruenire daretur, aliud restabat


    sepimentum ex assellis ac palis in ordinem compaginatis. Vnde
    assella forte euulsa milites transeuntes in valli summitatem illaesi,
    insciis vigiliis, perueniunt, atque inde ad propugnaculum properantes
    excubitores iam consopitos trucidant. Adiuuabat nostros eius noctis 6io
    tempestas fulmine ac tonitru, quo minus strepitu proderentur.
    Interim dum caeteri pedites a tergo, numero circiter trecenti, pro-
    peranter sequi contendunt, pons frangitur. Et cum pars iam trans-
    missa, reliqui tranando scalisque ad rondellum applicitis praecedentes
    subsequuntur. Et quanquam scalarum aliquot festinatione ac pon- 615
    dere multitudinis rumperentur, multi tamen succedentium eodem
    quo priores perueniunt. Qui continuo, per portulam quam patere
    diximus irrumpentes, quatuor signis, sed numero pauciores (videlicet
    sexcenti), vrbem penetrant. Verum nimium successu gestientes, iam
    ingressi portae curam a tergo negligunt, paucique forte fortuna ex 620
    oppidanis superuenientes portam recludunt, ita vt reliquus exercitus
    excluderetur. At ingressi per vrbem passim grassabantur, perinde ac
    si longe plures fuissent, adiuuante noctis caligine ; alioquin a paucis
    opprimi potuissent. Haec fere circa tertiam noctis vigiliam gesta sunt.
    Noster autem exercitus, cum sentiret portam paucis intro receptis 625
    occlusam, existimabant se elusos atque vniuersos qui intromissi
    fuerant lanienae traditos. Hic audisses exclusorum execrationes ac
    probra in duces borrenda, qui miseros tam perdite velut in nassam
    coegissent sceleratisque profugis ac proditoribus fidem tam facUem
    praebuissent. Duces suspirare, lamentari pilosque vellere. Breuiter, 630
    omnia miseriae plena.
    Interea in vrbe exaudiuntur alibi eiulatus, alibi psalmorum can-
    tiones, adeo vt de nostris conclamatum et ab hostibus eVtviKtov cani
    crederetur, cum contra nostri oppidanos cogerent lov, lov sonare. In
    ea desperatione, <ab eis> qui ante portam exclusi stabant, ad horam 635
    vsque sextam matutinam expectatum iamque Hgonibus (et) dola-
    ;

    bris ad perfodiendum perfringendumque adornatis, ecce 6.776 ixrjxa.v^s


    signa nostra iuxta propugnacula ostentantur, ac protinus porta quae
    vocatur lodefelts aperitur, per quam tandem exercitus vniuersus post
    longam expectationem atque indignationem ingressus est. Cumque 640
    ad forum ventum esset, illic circiter trecentos aut paulo plures ana-
    baptistas conglobatos curruhque propugnaculo, quod fit currubus in
    ordinem coniunctis, circumseptos, vicos passim catenis clausos,
    cernunt. Qui, etsi ahquamdiu, sed frustra, resistere potuissent,
    omnes tamen vitam deprecati in deditionem recipiuntur. Sed postea, 645
    cum insidias struere rebeUionemque parare deprehenderentur, pleri-
    que occisi sunt. Inde per plateas domos latebras cursitantes mihtes
    ahos trucidant, ahos e fenestris praecipitant, nonnuUos in celhs suffo-
    cant. Isque labor dies ahquot durauit, dum abditos passim e latebris
    protraherent praedasque indagarent comportarentque. 650
    Inter captiuos memorabiles rex pugnando capitur, iuuenis (vt
    supra dixi) vixduni vigesimum sextum annum excedens, corpore ad
    mediocritatem composito, t6 etSos a^to? Tvpawihos. Ex vxoribus
    regus, quae numero circiter xvih., ahquot captae, nonnuUae elapsae.
    635. ab eis suppleuimus. 636. et suppleuimv^. 654. xviii. Teschen-
    macher: xv. Strack.
    ;

    170 LETTERS OF ERASMUS [1535

    655 Regina, quam forma praecellenti praedicabant, caesane in ipso


    tumnltu an euaserit incertum. Idem de Bernardo Rotmanno eccle-
    siaste contigit maior coniectura eum in ipsa irruptione interiisse
    :

    tamen, cum inter ipsa cadauera tum in latebris passim diligentissime


    quaesitus, nusquam repertus est. Regius vicarius Knipperdolingius
    660 viuus captus, vir (vt dixi) corpore procero et eleganti, sermonis quo-
    que gratiae plurimum prae se ferens. Captus inter insignes Krech-
    tingius, et plerique alii ;
    qui primum quaestionibus examinati ac mox
    supplicio affecti. Rex, vna cum Knipperdolingio, et Krechtingius viui
    ahquamdiu, vt praecipui huius factionis triumuiri, torturis ac quae-
    665 stionibus seruati, plerisque dogmatibus renunciarunt, maxime bapti-
    smo et matrimonio se abusos fassi. In nullo aeque perstiterunt quam
    ui Christi carne verbo duntaxat assumpta, non autem a virgine matre.
    Tandem hi tres plaustro impositi, ad zonam vsque nudi, per plateas
    publice Monasterii ducti. Collum scapulae pectus ac brachia can-
    670 dentibus forcipibus velluntur. Cum sic aUquamdiu discerpti fuerant,
    cultro pectus confoditur. Atque vt eorum memoria ciuitati terrorem
    ante oculos incutiat, in ferreis canceUis corpora prope forum ad altis-
    simam tempU turrem foris affiguntur spectanda. In caeteros captiuos
    non ita saeuiebatur. Sexui parcebatur et aetati. Verum cum a militi-
    675 bus pleraeque forma praestantiores feminae ac puellae, vt in hac
    scelerum schola fieri assolet, parum pudice tractarentur, iUae veneno
    insidiisque iniuriam vindicare tentantes non paucos sustulerunt, ita
    vt mortui passim in lectis mihtes concubitores reperirentur. Vnde
    commoti coeperunt in muheres etiam saeuire. Incolae anabaptismo
    680 obnoxii, quotquot non interemti, omnes paucis exceptis vrbe pulsi,
    domus bonaque omnia proscripta.
    Ad hunc modum, xviii mense a quo oppugnari coepit, occupatur
    anabaptistarum receptaculum Monasterium, nocte quae diem loannis
    Baptistae festum claudit. Non sine fatah, arbitror, omine eo festo
    685 domiti anabaptistae. Et nisi ea qua dixi ratione diuinitus sup-
    peditata potiti fuissent (videbatur enim iam diuina lenitas iUorum
    non ferenda impietate fatigata), periculum fuisset vt rex sesquiennaU
    obsidione tolerata, enecto inutih vulgo, vrbem iUam iam modis omni-
    bus munitissimam redditam cum paucis tueri aUorumque conspira-
    690 torum auxUia operiri potuisset. lam enim fabarum pisorum legumi-
    num ac olerum magna vis consita maturescere coepit. Habet enim
    vrbs Ula prata et pascua ampla locaque vacua intra moenia et riuum
    mediam ciuitatem diuidentem, qui pisces suppeditabat. Reperta
    sunt in regiis ceUis vini ac cereuisiae aUquot cadi, in penu carnium
    695 pisciumque salsamenta, quibus rex cum suis oXiydpxoLs sustinere se
    aUquandiu potuisset. Pecuniae phirimum repertum. Praeda omnis
    in commune coUata, pars episcopo, pars mUitibus distributa. Corona
    auro gemmisque insignis, gladius quoque regius et calcaria ex auro
    puro puto, episcopo principi a miUtibus honorarU loco concessa.
    700 Atque hunc exitum habuit tragicum hoc Monasteriense regnum, toti
    orbi Christiano exitiale futurum, nisi communi principum opera
    extinctum fuisset.
    Plura suppeditaret hic campus, si vel mihi scribendi et tibi legendi

    661. grauitate plurimum per se facundus Strack.


    :

    3031»] FROM CONRAD HERESBACH 171

    simul otium suppeditaret. Non deesset iusta historia, si cui liberet


    cuncta exequi. Sed accuratiore StaTaaecos- ordine hic opus esset. 705
    Nobis sat erit capita rerum veluti punctim attigisse. Superest
    Dominum comprecemur omnes vt suam pacem fideique concordiam
    nobis largiatur omnesque errores et seditiones repellat.
    Principes nostri iam tandem propensiores videntur ad id quod iam
    pridem fecisse opportuit, nimirum vt, antiquatis abusibus impo- 710
    sturisque ac somniis ifjevSeKKXrjaLaariKcov, Christianis legitimisque tam
    reHgionis quam ciuiHbus ordinationibus hisce occurratur maHs, ne
    imposterum repuUulare queant. Decernuntur suppHcationes, quibus
    diuina ira deHctis nostris excitata placanda videtur. Neque est aHud
    cui imputare Hceat quam nostrae culpae horum temporum infoeHcita- 715
    tem, tametsi sint qui partim fatis, partim meHoribus Hteris ac Hnguis,
    haec dissidia imputent. Quibus reuera Hcebit, mea sententia, hanc
    fatorum apud Homerum excusationem occinere
    e^ rjij.€a)v ydp cf^aoL KaK' e^^evat' ol 8e /cat avTol
    (j<f)fjaLv draadaXir]aLV vnep p.6pov oAye' e^^ouCTtv. 720
    Horum malorum causam vitus videHcet debemus, non Hteris neque
    euangeHo, omnis humanitatis et pietatis fontibus. Etenim nuUum
    prope anabaptistam ac hisce tumultibus addictum reperi exacto
    iudicio ac Hteris soHde instructum, sed omnes imperitos homines ac
    V^elut coeco quodam nouarum vel etiam oHm damnatarum opinionum 725
    ivOovaiaaiJiw rapi. Idque maxime fit horum temporum opportunitate
    cum, reuiuiscentibus Hteris ac euangeHca sincera doctrina reluce-
    Bcente, populus velut e longo veterno excitatus ac ad lucem anhelans
    a vera doctrina repeUitur, ipse sibi viam quaerit, et qui nuUius bonae
    rei autor esse solet sibi reformationem fingit. Quae ne salutaris sit, 730
    malus iUe saluti nostrae inuidens zizania aspergit sectarumque vene-
    num excitat. Vnde posteriora prioribus sunt deteriora. dvd' <Lv ttjv
    dydTTrjv ttJs' aAT^^eta? ovk ihi^avro et? ro aojOrjvai avrovs- Kal Stct rovro
    avrolg 6 deos ivepyeiav TrXdvrjs etV ro marevaai, avrovs ra> ifjevSel-
    7Te'/x0et

    nempe vt humanis doctrinis imposturisque huc iUucque rapiantur, 735


    dicatque aUus hic est Christus, et rursus aUus hic est Christus et
    : : ;

    orthodoxi perpauci sint, qui a scripturae charitatisque simpHci scopo


    non aberrent. Quantimiuis vero Satanas in angelum lucis sese trans-
    formet, nihUominus Karapyr^aei 6 KvpLos avrov rfj eVt^aveta rijs
    napovaias avrov ac, iuxta GamaHeHs sententiam, KaTaAu^i^o-eTat. Sed 740
    nimium forte de his.
    Quod scribis de VigHo Zuichemo, eum doleo tranquiHssimo Musa-
    rum portu (rehcto) in medias hasce proceUas maUs auibus incidisse.
    Nam ab episcopo Monasteriensi ad officiaHs munus ascitus. Quae
    quidem prouincia, etsi forensium negotiorum vsu exercitatiorem red- 745
    dere queat, attamen eo ingenio mdigna neque hoc saeculo idonea,
    maxime cum metropoHs Ula hoc rerum motu ayeTat Kal (fjeperaL.
    Cuperem iUi apud nos commodiore conditione consultum, dabiturque
    opera vt eum protrahamus. Neque fuerit difficUe, si aulae seruire
    Hbeat. Cuius certe me ipsum fateor iampridem saturum, incipioque 750
    prospicere de nido quopiam tranquiUiore, vbi et honestis sacrisque
    studiis et tranquUlitati ac valetudinis imbecUHtati consulere detur.

    737. perpauci scripsimus : perspicui edd. 743. relicto suppleuirmis.


    :

    172 LETTERS OF ERASMUS [1535

    Prolixior sum, quo te ipsis Pythagoricis av^TnXorepov ad copiosius


    super bac re scribendum proliciam. De stipendio tuo nibil addubita.
    755 Christus, qui est ipsa salus, dignetur te quam diutissime seruare
    incolumem. Vale.
    Dusseldorpii, anno 1536.
    Princeps senior, cum intelligat me scripturum, iussit salutem ascribi
    eius Celsitudinis nomine: iunior ipse salutem adscripsit suapte manu.
    760 Salutatio manu mea Gulielmi iunioris Ducis.

    3032. To JoHN Choler.


    Resp. ad P. Cursii defensionem (a). Basle.
    Op. Om. 1540, ix. 1434 (j3). <c. August) 1535.
    LB. X. 1747.
    [The Responsio ad Petri Cursii defensionem, nullo aduersario bellacem, Basle,
    J. Froben and N. Episcopius, 1535, was printed in the Opera Omnia of 1540
    and again by Leclerc, not among Erasmus' letters, but among the Apologiae.
    Since, however, it is cast in an epistolary form (though there are occasional
    —
    lapses from this form e.g. lector, 154), we have thought it proper to include it
    in this collection as a biographical document of some importance. It was
    addressed to Choler on the suggestion of Cognatus (see Ep. 3050. 25-6). For
    the circmnstances of its composition and for P. Curtius see Ep. 3007. 54^. The
    doevmaent bears no month-date, but in or before the first week of May 1535
    Erasmus had aheady drafted a fragment of it (Epp. 3015-16). It was certainly
    pubhshed not later than August 1535, for on 21 Aug. Curtius is reported as
    intending to answer it (Ep. 3047). From Ep. 3050 it is imcertain whether
    on 31 Aug. Choler had actually seen it. On 11 March 1536 Erasmus was
    under the impression (probably erroneous) that he had done so (Ep. 3104).
    As a pamphlet Erasmus' Besponsio may be thought not particularly effective.
    Goes reported that Lazarus Bonamicus liked it, though in general disliking
    this kind of literature (Ep. 3085). Erasmus would perhaps not have written
    it, except that he had convinced himself that the prime mover of the whole
    'Cursianimi negotimn was Aleander (see Epp. 3052, 3127, Responsio ad fin.).]
    '

    OBNATISSIMO VIRO lOANNI CHOLEBO, PBAEPOSITO CVBIENSI,


    ERASMVS EOTEEOD. S.D.
    Mea quidem sententia erat, Cholere candidorum amicorum candi-
    dissime, quicquid est istud Cursiani negocii prorsus sUentio trans-
    mittere, adeoque nullam parare responsionem, vt defensionem ilHus
    5 nec lectione dignarer. Sed amicus quidam egregie cordatus, cuius
    iudicio plurimum tribuere soleo, quique mecum Hbenter consentire
    solet, hic dissensit, ratus operaeprecium, vt seditiosam criminationem,
    qua me fingit totius ItaHci nominis hostem, saltem paucis diluerem.
    In ea sententia quum persisteret, ego magis UHus obsequens animo,
    10 quam meum sequens iudicium, paguiis aHquot carptim degustatis,
    deprehendi quid erraret Cursius, reique summam vnica pageHa com-
    plexus sum. Eam Romam ad amicos misi, vt apud eruditos me
    calumnia Hberaret. Sed rem insperatam audio magnis typis excusa
    :

    est, et per omnes viarum angulos celeberrima hominum frequentia


    quemadmodum aedicta Pontificum solent affigi. Ea res male
    15 affixa,
    habet Cursu animum, et atrocem vindictam minitari dicitur.

    3032. 4. amicus] Conceivably Ber 3016.


    hardly Rupihus. 15. vindictam] For Cursius' inten-
    10. vnica pagella] The scJieda of tion to publish a second pamphlet,
    Ep. 3015, and the fragmentum of Ep. see Epp. 3047, 3104.
    3032] TO JOHN CHOLER 173

    Hoc vtrum a beneuolis an maleuolis factum sit, nescio. Meo sane


    camino oleum adiicere vt omittam quod,
    iudicio nihil opus erat isti ;

    dum Cursium exponunt ludibrio, me quoque Romae fabulam faciunt.


    Ludunt quidem isti, sed quemadmodum solent pueri ranas lapidibus
    impetentes. Ludunt pueri, sed ranae ictae serio moriuntur. Nunc 20
    posteaquam video vulgatum, quod inter eruditos premi cupiebam,
    idem argumentum quod deliniaram, paulo tractaui plenius, ac per-
    curri verius quam legi totam Petri Cursii apologiam, qua suis Italis
    et rei bellicae et totius eruditionis summam laudem reuindicat, per
    me, vt putat, prorsus ademptam. jMihi quidem ex eo gustu visus est 25
    vir minime malus, ^tAoTrarpt?, Latini sermonis copia non infeliciter
    affluens: sed suspicor esse Romae quosdam male feriatos, quibus non
    satis est Pasquillicorum iocorum licentia, nisi nunc hos, nunc illos
    subornent, quorum simplicitate, aut si mauis bonitate, vel ad vin-
    dictam, vel ad deHcias suas abutantur. Atqui haec tam proUxa, tam 30
    atrox tragoedia ex vna vocula nata est, eaque perperam intellecta.
    Rei summam paucis expediam.
    In prouerbio Myconius caluus, ex Donati sententia indico Pam-
    philum in Hecyra Terentiana, Myconium crispum dixisse, quum
    ApoUodori Graeca habeat Myconium caluum idque non inscitia 35
    ;

    Terentii factum, sed studio, quo sermo esset festiuior ac facetior.


    Ridet enim ibi Pamphilus seruum curiosum et garrulum, quem
    ablegat m portum, fictis mandatis vt conueniat hospitem Myconium,
    quum iUic nuUus esset hospes Myconius. Hic adhuc nihU est quod
    reprehendi possit, sed simUe exemplum addo de meo, quod quidem, 40
    inquam, ipsum prouerbium resipit de raris inuentu, veluti si quis
    Scytham dicat eruditum, Italum beUacem. Hae tres syUabae bel-
    lacem, vniuersam beUi laudem tot secuUs, tot praeUis, tot monumen-
    tis terra marique partam semel adimunt vniuersae ItaUae. Atqui ista
    cogitatio ne in somnis quidem vnquam in mentem venit, vt ItaUae 45
    vel pUum in hoc genere laudis detraherem adderemue.
    Sed homo barbarus mihi persuaseram beUacem vocari, non esse
    virtutis, sed feritatis elogium. Siquidem pleraeque huius generis
    voces quae veniunt a verbis mediis, declarant non actionem, sed
    vitiosum animi habitum: velut Ula, edere, bibere, loqui, dicere, 50
    petere, pugnare, vtroUbet vsurpantur vel in laudem, vel reprehen- m
    sionem: at edax, bibax, loquax, dicax, petax, pugnax, non nisi vitu
    cognomina sunt, duntaxat quum de homine praedicantur, in quem
    —
    cadit virtutis ac vitU ratio nam spongiam esse bibacem, aut gal-
    Unaceos esse pugnaces, naturae sunt epitheta. SimiUter et beUare 55
    ancipiti significatu dicitur: beUax autem nemo dicitur, nisi qui per
    ingenU feritatem beUi appetentior est quam
    oportet. Ita Thraces
    appeUamus beUaces, non quod hi praeter caeteras nationes beUi
    gerendi peritia praeceUerent, sed quod ob barbaricam immanitatem
    vitam haberent vUem, temereque ad arma proruerent. Nisi forte 60
    Thracum fortitudinem laudauit Horatius quum ait.

    27. male feriatos] For the phrase 47. mihi persuaseram] For the dis-
    see Addenda, vol. x, p. xxiii and
    ; ingenuous character of Erasmus'
    Ep. 3127. 45-6. defence on this point, see Ep. 3019.
    33. prouerbio] Adag. 1007. 33^.
    ; : ;

    174 LETTERS OF ERASMUS [1535

    Ocium, bello furiosa Thrace


    *
    aut quum ait,
    Natis invsum laeticiae cyphis
    65 Pugnare Thracum est.
    His etiam immitiore ingenio fuere Scythae, qui spretis omnibus di-
    scipHnis Hberalibus, omne studium conferebant ad arma, ferarum ritu
    in campis et plaustris vitam agentes eoque Scytharum feritas multis
    :

    etiam prouerbiis est celebrata. Videhcet quum orationem atrocem


    70 et inhumanam appellant UkvOcov prjcnv, vitam agrestem ZKvdcbv
    eprjixiav, sermonem inconditum ZkvOlkov aa/xa. Eodem carbone
    notati sunt Cares, quos Homerus appellat pap^apo(f>covovs, et Afri
    Quod genus hoc hominum, quaeue hunc tam barbara morem
    Permittit patria ? hospitio prohibemur harenae.
    75 Bella cient, primaque vetant consistere terra.
    At qui istiusmodi nationes appellet bellaces, vtrum videatur eas
    magnifico fortitudinis titulo cohonestare, an vituperare potius ob
    barbaricam naturae feritatem ? Dextre gerere bellum, si vitare non
    Uceat, laudi ducitur, bellum appetere feritatis ac stoliditatis est.
    80 Dissipa, inquit Propheta, gentes quae bella volunt.
    Italus erat qui censuit iniquam pacem aequo bello praeferendam.
    Imo nulh fehcius obeunt beUi munia, quam qui primum hoc agunt pro
    viribus, ne veniatm' ad manus id si non queat obtineri, tum eo con-
    :

    ferunt sua consiha, vt bellum quanta minima potest sanguinis


    85 efifusione cito finiatur. Ad id inutihs est inconsulta temeritas, et
    sanguinis auida feritas. lam si quis hic consulat Grammaticorum ac
    Dialecticorum fihos, negabunt has voces bellacem et imbellem inter
    se contrarias esse, quod proferre hceat, qui nec bellax sit nec imbeUis,
    si modo imbeUis significat beUandi imperitum, aut beUo inutUem.
    90 Veluti contator Ule Fabius, nec beUax erat, nec imbeUis. Rursus
    proferre Ucet qui idem et beUax sit et imbelUs. Tales erant agricolae,
    qui nuper tantos tumultus excitarunt in Germania procurrebant in :

    aciem, quasi veUent occidi. Sed inter se pugnant beUax et pacis


    amans siue pacificus, quemadmodum fortitudo et ignauia. Ad
    95 beUicae virtutis laudem non animosum esse, et earum rerum,
    satis est
    quae beUi sunt, egregie peritum. AUoqui debebatur haec gloria Anni-
    baU et Alexandro Magno, quorum priorem detestatur ItaUa, alterum
    Seneca appeUat furiosum iuuenem, vterque mea sententia iure
    optimo. Quem regnandi Ubido propeUit ad inuadendum nihU com-
    100 meritos, furiosus est, non fortitudo enim cum virtute
    vir fortis :

    coniuncta est, disiungatur, fortitudo non erit.


    a cuius commercio si
    Verum de his aUas. Poteram in hac causa a principe Peripateti-
    corum asciscere patrocinium, qui negat esse necesse, vt sententiae
    veritas requiratur in exempUs quae docendi gratia proponuntur:

    89. significabat /3.

    62. Ocium] Hor. C. 2. i6. 5. 80. Propheta] For Psalmista; Ps.


    64. Natis] Hor. C. i. 27. 1-2. 67. 31 (Vulg.). See Epp. 1324. 81
    70. UKvdwv pijcriv] See Adag. 1235. 1381. 145; 3081.
    70-1. SkvOCov €pT]fj.lav] See Adag. 81. ItaXxxa] Cicero: Epp. Fam. 6. b.
    2494. 5: 'Vel iniquissimam pacem iustissi-
    73-5- Quodgenus] Verg. .4. I. 539- mo bello anteferrem'; cf. Ep. 2965.
    41. 6-7n.
    3032] TO JOHN CHOLER 175

    satis est per ea perspicuum fieri quod discitur. Veluti quum Aristo- 105
    teles ita proponit Omne A est B, omne B est G, ergo omne G est A.
    :

    Falsum est quod dicitur, et tamen exemplum probatur. Item quum


    Donatus dicit: Virgilius doctissimus Poetarum, vel optimus plebis,
    non est necesse vt credamus Vergilium fuisse virum plebis Romanae
    optimum; sed vt falsa sit sententia, tamen exemplum suo fungitur iio
    officio. Quod si exempli causa falsis vtimur, multo magis licet abuti
    opinione vulgari. Quales nunc sint Scythae nobis incognitum est,
    fortassis ea gens nunc est ignauissima luxuque perdita, et tamen
    agrestia ac violenta vocamus Scythica, nimirum abutentes oHm vul-
    gato rumore. Sic apud quasdam nationes ItaU audiunt imbelles, falso 115
    an vere mea non reiert. Verum haec extra causam dixerim, non quod
    ad haec praesidia vehm confugere. Nihil enim opus, qui nec falsis
    sum vsus in exemplo, nec vulgi rumoribus abusus, sed simphciter
    quod sensi verbis opinor Latinis expressi, Scythicam bellacitatem in
    Itahs raram esse, Italorum eruditionem in Scythis esse raram. Ex 120
    his arbitror esse perspicuum, non ignominiae sed laudis gratia Italo
    me bellacis titulum ademisse, qui Scythas, Thraces et Cares dedecorat.
    Hic si nomina quaedam in ax desinentia ancipiti
    obiiciet Cursius,
    quod genus sunt perspicax et capax, fatebor esse
    esse significatu,
    quaedam sed perpauca. At horum de numero non arbitror esse quae 125
    commemoraui. Bellacem laudis gratia neminem memini appellatum,
    praeterquam apud Cursium. Sed largiamur hanc vocem alicubi apud
    bonos viros ac probatos autores inueniri vel ancipiti significatu, vel
    etiam laudis si Hbet: fatebitur tamen, opinor, frequentissimo vsu
    sonare vitium. Me vero bellacis nomen in malam partem vsurpasse 130
    satis arguit quod Scytham cum Italo confero, hoc est, incultam,
    indoctam, feram ac barbaram gentem, cum natione minime barbara,
    sed philosophiae, Hberahum disciplinarum et eloquentiae studio per-
    poHta, quas artes constat non beUi sed pacis alumnas esse significans
    :

    interim eum absurde facturum qui quod est Italorum transferret in 135
    Scythas, contra, quod Scytharum transferret in Italos. Porro quum
    Sc^rtham et Italum nomino, non designo singulos, sed gentem in
    genere. Nam fieri potest vt inter Italos inueniantur quibus adsit
    Scythica feritas, et inter Scythas reperiantur qui Hberales caUeant
    discipHnas, quahs oHm fuit Anacharsis, sed vtrumque rarum fuerit, 140
    sicut apud Myconios rarum erat inueniri crispum.
    Nec video quo consiUo Cursius hic admisceat Poenum fortassis vt
    :

    obscuret dissimiUum nationum coUationem. Atqui Poenus extremo


    loco mihi ponitur, duobus exempHs ab Italo Scythaque diremptus.
    Quid igitur postulat Cursius ? Vt Italum pronunciemus ita beUacem 145
    quemadmodum Scythae, Thraces et Cares dicuntur beUaces ? An hoc
    ilHus animo non erit satis, sed exiget vt dicamus Italum omnibus iUis
    barbaris nationibus beUaciorem ? Tum vero mihi viderer ItaHam
    insigni aspersisse ignominia, meritoque in me prouocaret omnium
    miHtum gladios, omnium eruditorum calamos. Res ipsa opinor iam- 150
    dudum clamitat, nihU hic esse quod quenquam Italum cordatum
    possit offendere, et qui hanc scribendi materiam Cursio suggesserunt
    eos ridendi quaesisse occasionem.
    lam mihi vide, lector, Cursius ex vna vocula quantos excitet
    tumultus. Fingit me impotenti miHtum Italorum odio flagrantem 155
    176 LETTERS OF ERASMUS [1535

    atque etiam occaecatum tam indigne totius Italicae nationis bellis


    partam gloriam conspurcasse vt pro ea vindicanda Itali omnes, qui
    non aquis pluuiis, vt ait, sed viuo orationis flumine exundant, di-
    cendi facultate contendere, qui bellicarum virtutum studio gloriaque
    160 trahuntur, gladiis, telis, equis, velis depugnare digladiarique debeant.
    —
    Et exclamat interim ju.aAa rpayiKa)? o coelum, o mare, o terra quod !

    —
    Italos milites, quorum in iDello tam exceUens est virtus (vtar ipsius
    verbis) vt humano captu nequaquam, vix etiam ipso coelo compre-
    hendi queat, imbelHae ignauiaeque damnarim, et omnium nationum
    165 victores ipsis etiam Gamphasantibus, omnium nationum ignauissi-
    mis, iudicarim posthabendos, quum mihi nec dux nec miles Italus
    vnquam venerit in mentem ac dira minatur, nisi mox Stesichorum
    :

    imiter, canamque paKnodiam. Caeterum quum crispus Ole caluus


    ante tot annos volitet per manus hominum, tamen fugerat Petrum
    170 Cursium, et lateret etiamnum, nisi forte quidam ilH locum in Adagiis
    commonstrasset. Quod vbi factum, substitit Cursius sic perturbatus
    vt ipse dubitet, attonitone an irato fuerit simiUor: tantaque
    stomachi procella concitata est vt minimum abfuerit quin diruptis
    omnibus modestiae repaguhs veHs remisque in me inueheretur, nisi
    175 pro PaUade Marius impotenter efiferuescentem ad hanc qua nunc vsus
    est temperantiam reuocasset. Quis, obsecro, credat wyiatWiv qui de
    nihilo tantos excitat tumultus ?
    IHud de suo addit: 'Credo, inquit, quod quoniam in certam hanc
    veneras opinionem, Latinas Hteras ItaHs iam penitus abs te esse
    180 praereptas, rei quoque militaris praestantiam a tuis iam Germanis
    Italo praereptam, posteritati insinuare es conatus.' Quod quum sit
    seditiosissime dictum, tamen absque risu legere non potui. Nunquam
    mihi curae fuit, vtra natio beUicis laudibus anteiret. Vtinam Heluetia
    et Germania minus esset beUax quam antehac fuit! Quanquam ea
    185 iam studiorum commercio fit mitior. Quod ad eruditionem attinet,
    ego de Italorum ingenus semper et magnifice sensi et honorifice prae-
    dicaui, nec meas Hterulas vnquam tanti feci vt vel Germanum quen-
    quam prae me contempserim, neque quicquam fateor Hbentius quam
    omnia mea esse infra mediocritatem, tantum abest vt existimem
    190 Hteras Latinas per me praereptas ItaHae. lam tametsi non est philo-
    sophicae mentis, cuiquam nationi addictum aut auersum esse, quod
    nuUa sit gens quae non ex bonis maUsque permixta sit, tamen in
    nuUam a teneris annis animo propensiore fui quam in ItaHcam. Eum
    177. excitet LB. 193. )3: Italiam a.

    158. vt ait] Defensio pro Italia B 2 v". Naples ) by Leo x 5 No v 1 5 1 6 thence


    ,
    . ;

    161. o coelum . .terra] ih.


    . B 3. he was translated to Cavaillon in
    165. Gamphasantibus] ih. B 3 vo. 1525. He died at Volterra 24 Jime
    For the Gamphasantes, i.q. Gara- 1537, aged 78, and was buried in the
    mantes, see PHn. N.H. 5. 8. 43. cathedral where his epitaph (printed
    ;

    175. Marius] Marius Maffaeus Vola- in GaUia Christiana i. 953) speaks of


    terranus belonged to a noble Roman him as the friend of learned men and
    family of which Raphael Volaterranus as holding an important place Ln the
    was also a member. Archipresbyter Roman Academy. Three letters to
    of the church at Volterra, canon of him from Sadoleto are printed in
    St. Peter'8 at Rome, and abbot of Sad. E. ii.
    St. Juste at Volterra, he was made 178. mquit] Defensio pro Italia C i
    bishop of Aquino (in the Kingdom of (Erasmus quotes inexactly).
    3032] TO JOHN CHOLER 177

    affectum non alia res in me genuit quam ingeniorum et eruditionis


    admiratio, qua tum maxime florebat Italia, quum apud nostrates 195
    vbique regnaret horrida barbaries, et omnis literaturae politioris
    odium capitale. Magnoque studio frequenter molitus sum iter in
    Italiam primum adolescens annos natus ferme septemdecim rursus
    ;
    ;

    ex HoUandia annos natus xx iterum e Lutecia natus annos xxviii.


    ;

    Sed semper quasi fatis ab instituto sum repulsus. Tandem a Guil- 200
    helmo Montioio discipulo pertractus in Angham, quum multae ofiFer-
    rentur, nullam conditionem recipere volui priusquam viderem
    Itaham, idque feci dissuadentibus amicis omnibus, iam accedens ad
    annum quadragesimum. Mihique praeter eximias regionis dotes,
    tantopere placuit illius gentis simplicitas, sobrietas, ciuihtas, candor 205
    et humanitas, vt Romae statuerim figere sedem, in eaque velut
    in communi patria consenescere idque adeo fecissem, nisi pro-
    :

    missis montibus aureis in Angliam fuissem retractus verius quam


    reuocatus.
    Interea quum apud Italos agerem, cum eruditis qui supererant non 210
    vulgaris mihi amicitia intercessit Bononiae cum Paulo Bombasio,
    ;

    cuius ingenio nihil vnquam sum expertus candidius Venetiae cum ;

    Baptista Egnatio, Aldo Manutio, Hieronymo Aleandro, Vrbano


    Regio Romae cum Scipione Carteromacho, viro citra omnem osten-
    ;

    tationem vndecunque docto. Is frequenter in cubicuhim meum 215


    solebat improuisus obrepere, et aHquot horas pomeridianas fabuHs
    literatis fallere. Neque mensa tantum crebro mihi fuit cum illo com-
    munis, sed ahquoties eodem lectulo dormiuimus. Idem adiunxit mihi
    Aegidium Viterbiensem, qui post ascitus est in ordinem Cardinahum.
    Cum Petro Phaedra, cuius eloquentiam tum Roma pro Cicerone 220
    mirabatur, mihi fuit propinqua familiaritas, cum luHo CamiUo me
    nonnunquam eadem iunxit culcitra. Cum Francisco Spherula et
    Philippo Beroaldo iuniore mihi fuit amicitia. Breuiter, cum nuUo vel
    mediocriter erudito fuit vnquam vUa contentio. Nam heroes iUi,
    quorum scripta semper veneratus sum, iam e viuis excesserant, 225
    Hermolaus Barbarus, Angelus PoHtianus, et his posterior PhUippus
    Beroaldus, cuius paulo ante defuncti Bononiae spirabat adhuc
    memoria. Aegre et inuitus reHqui ItaHam. Verum vbi reuersus
    essem in AngHam, et hinc in Brabantiam, cum nuUa natione mihi
    mehus conuenit, neque iucundior fuit consuetudo, quam cum ItaHca, 230
    nec de vUa candidius tum sensi, tum praedicaui. Possem id compluri-
    bus exempHs docere, si res vrgeat.
    216. solet libri: correximus.

    219. Aegidium] (1470-153 2.) He completion.


    joined the Augustinians in 1488, 221. Camillo] See Epp. 2632. lyyn,
    becoming General of the order in 2682. 2i-2n, 2806. 43.
    1507. He was made cardinal in 1517 222. Spherula] Francesco Sperula
    by Leo x. of Camerino, a poet and writer, whose
    220. Petro] An error (made also rn works, according to Tiraboschi, re-
    Ep. 1347. 264) for 'Thoma'. For mained impubhshed, except for some
    Thomas Phaedra or Phaedrus Inghe- poems included in the Coryciana.
    rami see Ep. 1347. 264^. Tiraboschi 223. Beroaldo]Theyoimger,nephew
    notes that he was at one time engaged of Phihp Beroaldus the elder see Ep.
    ;

    on an Apologia Ciceronis in obtrecta- I347- 220, 222nn.


    tores, which was never brought to
    452.11 -NT
    !

    178 LETTERS OF ERASMUS [1535

    Vnde igitur nunc fingitur istud terque quaterque caecum Italici


    nominis odium ? An quod lacessitus Pii non pias calumnias depuli,
    235 nec honoris illius causa haereticus haberi sustinui ? An quod in
    Ciceroniano taxo eos qui perperam et inepte Ciceronem imitantur ?
    Eosdem palam irridet Quintilianus, et horum similes Horatius,
    imitatores seruum pecus
    Neminem, vt ait Cursius, iUic Italum probo. Imo neminem illi n
    240 nomino, cui non candide tribuam quod iUi debetur laudis, nonnuUis
    etiam aliquid vltra meritum admetior. Num improbantur omnes qui
    non exacte referunt TuUianam phrasim ? Reiicientur igitur M. Varro,
    Salustius, Seneca, Quintihanus, T. Liuius, Cornehus Tacitus, Val.
    Maximus, Aulus GeUius, vterque Phnius, quorum oratio multum
    245 recedit a TuUiana. Quanquam ibi Sadoletum et Sembum patior dici
    Ciceronianos. Sed horum (opinor) nihU legit Ciu^sius, tantum ex
    Apologiam. Fingor Ciceronis hostis et osor implaca-
    delatis contexuit
    ingenium ac reconditam eruditionem magis admiror quam
    bihs, cuius
    eloquentiam, eloquentiam autem sic admiror vt palam et ingenue
    250 et ex animo fatear, omnes qui per se sunt facundissimi ad hunc
    coUatos obmutescere. Sed ahquid ibi detrahitur laudibus Ciceronis.
    Quid mirum, si Ciceronem habemus pro homine ? Solus enim Deus
    est in quo nihil desideres. Quanquam ea referuntur Uhc a priscis
    praeiudicata, idque non mea sed ahena persona. Si nihU horum
    255 recipiunt, quid facient Uh qui nuper dialogum aedidit de Cicerone
    relegato et reuocato ? Quae conuitia, quam atrocibus verbis, iUic
    referuntiu- in Ciceronem ab homine Italo Tot locis in meis lucubra-
    !

    tionibus et epistohs laudatur Itaha, atque his omnibus dissimulatis


    profertur vocula beUax.
    260 Obiecit et Pius odium Itahae, quod citra nomenclaturam notassem
    quorundam eruditorum impietatem. An odit vniuersam Itaham, qui
    in certis Itahs ahquid virtutis desiderat ? Quid igitur superest, nisi
    vt omnium nationum hostis et perdueUio iudicer ? Quod si postulant
    vt credamus in Itaha non nasci nisi deos, quid facient tot fabulis
    265 eorum qui domum reuersi narrant quid in Itaha viderint ? Imo quid
    si quis referat, quid Itah vulgo iactent in Italos, in lanuenses, in
    Bergomates, in Florentinos, denique quid Romae priuatim ac pubhce
    iactent in quosdam eruditos, idque nominatim, ne CardinaUbus
    quidem ac summo Pontifici parcentes ? At ego Germanus nunquam
    270 fui tam futihs vt vulgi fabulas hteris committerem.
    Verum vt haec obiter incidentia missa faciamus, ad Cursianam
    Apologiam redeo. Quo videatur iustis de causis huc adductus, vt
    tam indignam, tam iniustam ignominiae notam Itahs inustam abo-
    leret, profert se suosque auos atauos in Itaha procreatos. Sed has
    275 causas habet cum multis Italorum mihbus communes. Quanquam
    interim periculum est ne, dum auos proauos atauos tritauosque
    commemorat, Gotthos laudet pro Itahs. Siquidem cum essem
    Romae, quidam eruditi serio fatebantur heroicos iUos viros Gottho-
    rum aharumque barbararum nationum esse progeniem, pusUlos
    280 quosdam, deformes ac macUentos, esse veras Romanae stirpis reU-

    237. Horatius] i Ep. 19. 19. Ep. 3019. 4311.


    255. illi] Hortensitis Landus; see
    3032] TO JOHN CHOLER 179

    quias. Nec illud dissimulabant, plerosque Italiae nobiles generis


    originem ad barbaras nationes referre. Caeterum hoc vtcunque
    habet, quando tantum audita narro, hcet ab Itahs, iustiore titulo
    Cursius suum commendasset officium, si non modo commemorasset
    quod in Italia natus sit, verumetiam quod iUic in Christo renatus 285
    omnes Satanae pompas abiurarit demum, et per sacerdotii dignita-
    tem Christo factus sit coniunctior. At in iUis quae iUic abiuramus,
    asciti in Christi imperatoris militiam, opinor esse et illas aeternas
    belli glorias, ouationes ac triumphos, a deuictis hostibus reportatas.
    Christiano sacerdoti, mea quidem sententia, magis conuenit, ad beUa 290
    exhortari quae sub Christi vexiUis Spiritus Sancti copiis geruntur
    cum vitiis, et in hoc eloquentiae neruos omnes intendere, vt Christi
    maiestas per vniuersum orbem inclarescat, et huius virtus intimis
    sensibus omnium commendetur. Nunc in hoc tam proUxo sermone,
    quum beUatorum laudes vltra nubes attoUantur, totiesque legamus 295
    'diis hominibusque inuitis', 'multisque in deos atque homines impie
    nefarieque commissis', et 'ab ItaUa nationes omnes deorum cultu
    superatas', et, 'caue per deos obsecro', nusquam tamen nominatur
    Christus, quum multis verbis destomachetur in Aqmlonem Christi-
    anae reUgionis violatorem. 300
    Non id criminis loco commemoro. Existimo Cursium hominem
    esse pium, sed studio et vsu nitide loquendi Christum iUi non venisse
    in mentem. Quin et aUos audio esse, qui, quum se sacerdotes atque
    adeo theologos profiteantur, iustis voluminibus commendent beUum,
    non laicis tantum, sed episcopis quoque et monachis. Id praeter- 305
    quam quod est parum decorum, nihU opus est nostris hortatibus ad
    beUandi studium. Non desunt improbissimi extimulatores. Quinam,
    inquis ? Ambitio et regnandi cupido, auaritia, ira, superbia, stultitia,
    temeritas, vt nihU opus sit sacerdotes ac theologos canere classicum.
    Fortasse vetus exemplum reuocabitur vt posthac, iuxta Mosi prae- 310
    ceptum, sacerdos militibus praeUum inituris sit loco tubae: NoUte
    timere, noUte cedere. At mea sententia Christianum sacerdotem
    magis decet a beUis deterrere, et laicos ad arma spectantes in con-
    cordiam redigere. Et haud scio an sibi persuaserint esse ecclesiastica

    296. diis . . . inuitis] Defensio pro 310-11. praeceptiim] Deut. 20. 3.


    Italia C 2. 312. mea sententia] Erasmus' views
    296-7. multisque . . . commissis] on the subject are given frankly and
    ib. Gr-z. more fully in the De Bello Turcico
    297-8. ab Itaha superatas] ib. . . . (LB. v. 361 CD); see especially:
    G 4 vo. 'Nam si fas est vera loqui, huiusmodi
    298. caue obsecro] ib.
    . . 2 vo.
    . H negotia per cardinales, episcopos, ab-
    299. Aquilonem] The German bates ac sacerdotes geri, nec decorum
    North. 'Atque malorum omnium est nec consonum sacris Utteris nec
    sedem, quam acerrimus generis hu- ecclesiasticis sanctionibus, denique
    mani hostis, truculentissimusque no- nec hactenus vnquam bene successit.'
    strorum aniraorum insidiator, ideo ad He commends, in this connexion, the
    Aquilonem posuit quod, propter iUius practice of the Enghsh bishops and
    tractus ingenia, quae nouis semper abbots. See also Besp. ad Alb. Pium
    monstris procreandis nefariisque se- (LB. ix. 1193 E): 'Ait <Pius> etiam
    ctis excitandis studeret, ac trucem ore episcopis hcere beUum gerere. Vt
    Aquilonem spirarent, perpetuam ibi Uceat, mihi videtur indeconmi. Atque
    futuram praeuidebat, hi in aUimi id mihi persuasit Ambrosius, qui
    frustra locum, et cum sua sunt per- scripsit arma sacerdotis esse preces
    nicie, transferre moUti' (ib., G2). et lachrymas.'
    180 LETTERS OF ERASMUS [1535

    315 dignitate reiierendos, qiii malint esse belli duces quam id quod esse
    deberent, seque decentius galea quam mitra credant ornari.
    Quandoquidem hic libellus visus est dignus qui et Romae excude-
    retur, et Paulo tertio P. M. dedicaretur —
    quanquam id a quibusdam
    studio persuasum arbitror, vt hominis simpHcitatem magis etiam
    320 traducerent —sed his fundamentis fehciter iactis rem aggreditur,
    ingentem fortissimorum militum ac ducum turmam mihi proferens.
    Egregium vero campum nactus est in quo decurrat Cursius, si mihi
    referre pergat quicquid facinorum, vel ante vel post Vrbem conditam
    ad hanc vsque aetatem, gestum est ab Itahs, siue in monomachiis,
    nauahbus, siue in beUis intestinis, siue
    325 siue in beUis terrestribus ac
    in beUis aduersus exteras nationes. At vir aequus, Curiis, Fabiis,
    Scipionibus, ahisque nimium priscis non vult grauare me recentiori- :

    bus nostraque memoria gestis vti mauult, in quibus tamen multa


    sunt quae multo post aeditum calui prouerbium gesta sunt, quum
    330 interim me appeUet, an ideo putarim Itaham imbeUiae damnandam,
    quod Roma sit per Borbonium occupata. SimUiter singuhs fere m
    narrationibus me quasi conscium appeUat. At ego, vt simphciter
    quod res est fatear, quemadmodum e ducum nominibus vix duo aut
    tria agnosco, ita gestorum nunquam fui curiosus, nec ad vUas fabulas
    335 minus attentus esse soleo, toties expertus quam multa sint beUi
    inania vt vix vnquam audierim duos qui eidem praeho interfuerant
    in narratione consentientes.
    De fide scriptorum alii viderint. Quum Aluianus a Venetis con-
    ductus trucidasset Germanos, qui pauci numero per inuia Alpium
    340 irruperant in Itaham, eram Venetiae. Ipsum Aluianum non vidi,
    quanquam inuitatus sum ab eo ad coenam. Atqui si referam quae mihi
    de rebus ibi gestis narrarunt non Germani sed Itah, nec quUibet Itah,
    sed quibus erat cum Aluiano famUiaritas, mihique ceu Germano eam
    victoriam exprobrabant, quum id temporis nondum pedem in Ger-
    345 mania posuissem, tum quae in nauigiis audiui ab Itahs mihtibus qui
    ei praeho interfuerant, res multum abesset ab ea specie quam nobis
    verbis exaggerauit Cursius. Verum id mea nihil refert: per me
    quidem mUites Itahae omnes ac duces AchiUes aut Diomedes sunto.
    Quod gessit Ducis Lothoringiae frater aduersus rusticorum manum,
    350 e propinquo audiuimus, de Italorum manu nihU accepimus. Et ea
    res longe secus habet quam ad Cursium delata est. Ait triginta miha
    fuisse trucidata. Vix erant decem mUia. Nec agebatur de rehgione
    326. At a; Ait ^S.

    338. Aluianus] Bartolommeo Al- John, cardinal of Lorraine. His in-


    viano (^1515); after defeating the discriminate slaughter of Germans in
    troops of Maximilian in the JuHan the spring of 1525, in the neighbour-
    Alps, he made a triumphal entry into hood of Saverne and of Selestat, was
    Venice, with a train of German held to have saved France from in-
    prisoners, July 1508. vasion by the Lutheran heresy. A
    349. Ducis Lothoringiae frater] narrative of his tritumph, L' Histoire
    Erasmus' Ducis is perhaps an error et Becueil de la triumphante et filorieuse
    for Cardinalis.The person spoken of victoire obtenue contre les seduits et
    by Cursius (G i-ii) is Antony, duke abuses mescreans au pays d'Aidsais et
    of Lorraine, stu-named the Good (4 autres, par Antoine, duc de Calabre,
    June 1489-14 Jime 1544), eldest son de Lorraine et de Bar, by Volskin de
    of Rene of Lorraine by his wife Serouville, was printed in Paris in
    Phihppa of Gelders. and brother of 1526.
    3032] TO JOHN CHOLER 181

    Christiana, sed agricolae cupientes herile iugum excutere, ducibus


    aliquot latronibus, mouerunt eos tumultus. Itaque vereor ne Cursius
    in caeteris quoque commemorandis simili fide sit vsus. Porro quo- 355
    niam illic Aluiani nomen aliquot paginas explet, credas laudari non
    mercenarium ducem, sed Camillum quempiam aut Scipionem, qui
    pro tuenda patria semet omnibus pericuHs obiecerit. Subolet mihi
    in cuius gratiam hoc argumentum susceperit Cursius. Nihil igitur
    superest, nisi vt Aluianum inter bellaces deos relatum hoc carmine 360
    consalutemus,
    Aluiane, Dii beent
    Te qui beasti Oenotriam.
    Verum haec mihi prorsus extra causam dicuntur, quando mea
    nihil refert quantum quisque laudis putet in belli peritia militibus 365
    ItaUs tribuendum. Quae voces vulgo de Italorum fortitudine voH-
    tent, me nihil vnquam mouerunt, nec super hac re cum quoquam
    vnquam tria verba commutaui. Cursius mauult Italum beUacem
    quam disertum, ego maHm omnes esse pacificos Scytharumque ac
    Thracum dissimiles. Mihi probri vice obucit, quod Phormioni sim 370
    quam AnnibaH simiHor: quasi pulchrius ducat, impio, perfido et
    sanguinario latroni similem esse quam philosopho. Octauium
    Augustum non inficior multa praeclare gessisse in armis, beUacem
    tamen fuisse non verear inficiari. In huius imperio, quod diuturnum
    tenuit, nihU accidit iUi speciosius quam quod sub eo lani templum 375
    aUquot annis Romani clausum viderunt. Inter laudatissimos Im-
    peratores numeratur Probus, et tamen is poUicebatur se effecturum
    vt Romano Imperio nuUus esset exercitus. Pape! quantum huius
    viri ingenium aberat a titulo beUacis! Rogat ad quam aetatem
    spectarit meum prouerbium. Palam est quod ad illam qua iam 380
    ItaUa Graecorum discipHnis erat exculta nam antea muUum rustici-
    :

    tatis ac feritatis erat apud Italos, vel Horatio teste:


    Graecia capta ferum victorem cepit, et artes
    Edocuit.
    OHm enim apud Romanos summa laus erat, dici bonum virum et 385
    bonum agricolam. Nec accessio discipHnarum ademit iUis beUandi
    peritiam, sed auxit potius, quando, vt ipse fatetur Cursius, prudentia,
    consiHis, animique praesentia verae fortitudinis laus ac beUicae dis-
    cipHnae gioria comparatur, non vitae prodigaHtate, non ferina Ula
    rabie quam barbari pro virtute habent. Atqui eam ferinam rabiem ego 390
    beUacitatem appeUo, et ab ItaHs in Scythas transfero. Hoc est totius
    huius controuersiae caput. Atqui hoc ipsum minus est quam nihU.
    Quale vero est circa rem friuolam tantum verborum effundere,
    tam atroces exaggerationes excitare, tam dira minari, tot conuitiis
    impetere ? Quid est, si hoc non est, ex musca facere elephantem ? 395
    Non est copia TuUiana in cassum verba fundere, non est rhetorica
    argumentatio, pro argumentis adducere figmenta, non est vera
    SeivoTTjs-, m nugis excitare tragoediam, et quod nusquam est, id
    verborum praestigiis in immensum attoUere. PoUicitus fuerat se
    nuUo conuitio me perstricturum, quum toties crepet teterrimum 400
    359. cviius] No doubt Aleander is 382. Horatio] 2 Ep. 1. 156.
    meant. 395. ex musca] Adag. 869.
    182 LETTERS OF ERASMUS [1535

    mendacium, inanissimi impudentissimique mendacii illusionem, quod


    eo vsque exaggerat vt futurum arbitretur vt ipsa rerum natura, aut
    Deus aliquo terribili ostento, vlciscatur, quod Italo non tribuerim
    Scythicam bellacitatem nullum enim aliud argumentum hactenus
    :

    405 produxit. Atqui huiusmodi tumultus propius accedit ad Aiacis


    imaginem quam ad Ciceronis. Aiax quum saeuiret et verbis et
    verberibus in porcos, tametsi non laedebat eos quibus indignabatur,
    tamen in animaha saeuiebat quae pro fletu grunnitum aedebant.
    Cursius adeo saeuit in id quod nusquam est. Solent tyrones ad
    410 palum exerceri, sed Cursius veteranus est. Ridentur qui cum vmbris
    dimicant. At hic ne vmbra quidem est eius rei quam fingit Cursius.
    Nam vmbra Hcet corpus non sit, refert tamen ahqua corporis linea-
    menta. At Scythica bellacitas nihil habet simile cum fortitudine
    bellica, quam ItaHs vindicat Cursius, ego non adimo. Paulus Aposto-
    415 lus a pugilum certamine ducit similitudinem, quae propius id reprae-
    sentat quod sentimus: ov TTVKrevio, inquit, quasi aerem verberans.
    Huiusmodi spectaculum risimus in palatio lulii Secundi, quo ad
    taurea ab amicis quibusdam eram pertractus: nam ipse nunquam
    cruentis ilHs ludis ac vetustae paganitatis reHquus sum delectatus.
    420 Ibi quidam interuaUis, quae inter taurum occisum et alterum in
    certamen producendum intercedebant, personatus prosiHit in me-
    dium, sinistram manum habens toga obuolutam, dextra gladium
    gestans, omnesque gestus imitabatur qui solent esse taurum aggre-
    dientium: sensim accedens insidiabatur lateri, mox velut a tauro
    425 visus refugiebat. Interdum velut pertinacius insequente tauro togam
    abiecit: nam ea res solet taurorum impetum remorari: rursus quasi
    digresso tauro, ad togam recipiendam timide accedebat. Nonnun-
    quam et gladius iUi quasi metu excidebat. Interim sub apsidem
    lapideam, quae est in areae medio, sese abiiciebat, quod solet extre-
    430 mum esse refugium tauro pertinacius vrgente. Tandem taurum
    aHquem exanimem transiHebat, equo insidens, quasi victo insultans.
    Huius hominis facetia vehementius me capiebat quam caetera quae
    iUic gerebantur omnia. Ab hac imagine mihi non multum abesse
    videtur Cursius. Omni machinarum genere adoritur ItaHci nominis
    435 osorem, totius ItaHcae gloriae praedonem, qui vniuersae ItaHae
    ademit arma, qui cunctos Italos eruditos prae se foenum putat. In
    hunc profertur Demosthenis acrimonia, Ciceronis copia, ad hunc
    opprimendum, quicquid vnquam strenuorum militum aut fortium
    ducum habuit aut habet ItaHa, prouocatur, omnium eruditorum stiH
    440 acuuntur. Sed interim is quem fingit Cursius, et in quem tantus
    tumultus excitatur, osor et praedo nusquam est. Nusquam est iUe
    Batauus qui, in prouerbio calui, beUicam laudem adimere tentauit
    ItaHae, quique veluti classicum, quo efferas barbarasque nationes ad
    ItaHae vastationem excitaret, cecinerit. Quid his dici potest atro-
    445 cius ? Atqui si verba ad rem conferas, nonne subito tota tragoedia
    vertitur in risum ?
    420. quidem a: correximus.

    409-10. ad palum] See Juv. 6. 247; Erasmus has a story of a bull-fight,


    Vegetius, De Re Militari i. ii. which he witnessed in Siena, in Supp.
    414. Paulus] I Cor. 9. 26. cal. N. Bedae, LB. ix. 516 CD.
    418-19. nunquam . .delectatus]
    .
    3032] TO JOHN CHOLER 183

    Verum quod ad belli laudem attinet, occasionem qualemcunque


    dedit bellacis nomen perperam intellectum, aut, si malint, a me per
    imperitiam Latini sermonis secus quam oportet vsurpatum. At qua
    fronte sumit veluti nouae inuectiuae argumentum, quod vniuersis 450
    Italis omnem eruditionis et eloquentiae gloriam mihi vindicem, tanta
    insolentia vt meis Lucubrationibus tumidus, doctos Italiae ad vnum
    omnes pro foeno coenoque ducam, qui constanter, tot testimoniis
    etiam publicatis, in Literis primas tribuam Italiae ? Mea vero vel
    cum Megarensibus nuUo in numero poni aequissimo animo feram, 455
    quibus adeo non turgesco vt interdum admirer vllis placere. Quidni
    fatear infantiam meam, qui niliLl non abortu proiiciam, nec vnquam
    a mea desidia impetrare potuerim vt vel epistolam eandem bis
    describerem ? Quod si facerem, si non melius, certe aliquanto minus
    male scriberem, opinor. 460
    Hic obiiciet quispiam: Si tua tibi displicent, cur effundis tot
    volumina ? Dicam paucis. Me adolescente in nostrate Germania
    regnabat impune crassa barbaries, literas Graecas attigisse haeresis
    erat. Itaque pro mea quantulacunque portione conatus sum iuuen-
    tutem ab inscitiae coeno ad puriora studia excitare. Neque enim 465
    illa scripsi Italis, sed Hollandis, Brabantis ac Flandris. Nec omnino
    male successit conatus meus. Vt autem bonae Hterae seruirent
    pietati, scripsi Enchiridion militis Christiani; Adagia locupletaui,
    quod primae aeditionis puderet nimium ieiunae e Luciano verti ;

    dialogos ahquot, ex Euripide tragoedias duas, non ob aliud nisi vt, 470
    quoniam deerat praeceptoris copia, ipse memet in Graeco sermone
    exercerem. Siquidem in hac parte Hterarum prorsus fui auToStSa/cro?.
    Praeterea nihil fere scripsi, nisi precibus amicorum adactus nam ipse :

    malueram ahenis legendis animum pascere. Certe hic animus longis-


    sime abest ab ea insolentia vt, non dicam omnes, sed quenquam 475
    omnino Italum, Gallum aut Germanum, prae me foenum esse putem.
    Itaque quemadmodum ducum Italorum catalogum citra omnem
    inuidiam legi, ita eruditorum, quos nominatim plurimos recenset,
    catalogum magna cum animi voluptate legi e quibus agnosco non-
    ;

    nuHos, quibusdam etiam amicis vtor. Nec dubito quin multo plures 480
    habeat Itaha quam Cursii recensio. Nec est quod mihi minitetur eos
    aliquando plura aedituros quam a me sunt aedita, et fortasse digniora
    (sic enim ille loquitur) siquidem ea res mihi hoc erit iucundior, quo
    ;

    maiore hice meam mediocritatem obscurarint.


    Si ista Cursius ad me rem
    officiosam facit si aduersum 485
    scribit, :

    me, rem absurdam facit. Ducum ad me nihil pertinet. Erudi-


    gloria
    torum memoria perquam est iucunda. Quare nihil est causae, cur
    Cursius toties me obsecret vt ponam odium ItaHcae nationis, qui
    nuUius omnino gentis odio tenear, in ItaHcam quam in vUam aHam
    propensior : vt ponam eruditorum ItaHae contemptum, qui nemini 490
    me confero, nedum antepono, et his quoque eruditionis eloquentiae-
    me plusquam hostiHter impetierunt impe-
    que laudem tribuens qui
    tuntque. Nequidem decoris inuideo ItaHae, quod iUi nationum
    id
    omnium domitrici non solum vniuersus orbis debeat plurimum,
    455. Megarensibus] Adag. 1079; cf. pro Italia D i v^.-E i v".
    Ep. 2880. 20-1. 478. itaeruditoi-uixi]i6.H2vo.-4v°.
    477. ducum. .catalogum]Z>e/ensio
    , 481. minitetur] i6. 2 v°. H
    !

    184 LETTERS OF ERASMUS [1535

    495 verumetiam quod illi, vt seribit Ciirsius, ipsum quoque coelum


    debet, debet, inquam, coelum ipsum. Quo nomine ? Quod deorum
    cultu omnes exteras nationes superauit, quodque suis quamplurimis
    ciuibus in coelum relatis, coelitum numerum adauxit, coelum ipsum
    reddidit augustius, effecit venerabilius. Xon enim arbitror illum de
    500 Romulo sentire, sed de Diuis quos Pontifices in numero sanctorum
    habendos censuerunt. Itaque dum serio iubeor odium Italiae ponere,
    sermonem audire videor non minus absurdum quam si iuberer alas
    et cornua ponere.
    toties mihi opprobratur, quod in Italia didicerim Latinas
    At quod
    atque eadem magistra nitorem aliquem sermoni[s] adiecerim,
    505 literas,
    doleo non esse verum. Ego, vt ante dicere coeperam, iam fere
    quadragenarius Italiam adii, non discendi, iam enim serum erat, sed
    videndi gratia. Et vtriusque literaturae plus habebam ingrediens
    Italiam quam extuli, quanquam id omne fateor esse perquam exi-
    510 guum. Sed quantulumcunque hoc erat, Hbris aeditis declararam
    priusquam ItaHae Hmites attingerem, Luteciae aeditis Adagus, aH-
    quot Luciani dialogis, et duabus Euripidis tragoedus. Quanquam
    de tragoedus sparserunt rumorem vanissimum, eas esse Rodolphi
    Agricolae (quem mecum fatentur virum fuisse doctissimum), meque
    515 suffuratum exemplar pro meis aedidisse. Quid maHtiosius ? Quum
    id temporis de Rodolphi bibHotheca ne somniarim quidem, ac tam
    multi supersint etiam quibus testibus hoc negocium peregi, ne id
    quidem iusta cura, sed horis fere pomeridianis inambulans, dum
    pranderent famuH, interdum in lecto, dum alterum expecto som-
    520 num. Nec semel, vbi successit, vno impetu centum versus absolui.
    Si dicant parum feHciter versas, non admodum refragabor, sed in
    iUis nuHa syUaba est aHerius quam mea: nec vUius interpretatione,
    nec vUis commentarus sum adiutus: quod si eas censent Rodolpho
    me sentiunt quam ipse sentio. Sed UHc
    dignas, magnificentius de
    525 nihU est Rodolphi. Alioqui qui fauent Rodolpho, et omnes iUius
    schedas coUigunt, an tam impudens furtum ferrent taciti ? At quae
    tandem est iUa prudentia, quod hic aut Ule dixit iu Hteras mittere ?
    QuaUa multa prodidit iUe Carporum Princeps, vir eloquens mini-
    meque indoctus: qui persuasus ab aemuHs scripsit Aldum fuisse
    530 herum meum ac magistrum, quum ipse Aldus quendam egregie
    doctum, qui id temporis vna mecum in usdem aedibus agebat, sic
    mecum contulerit vt diceret iUum meUus scire Graece, me meHus
    Latine. Tantum abest vt Aldus me Latine docuerit. Haec non
    iactandi gratia, sed dolens refero. Vtinam ea fuisset mea feUcitas,
    535 vt totam eruditionem ItaHae possim acceptam ferre
    Qui legunt aemulorum calumnias, par esset et meas apologias
    legere. Obucit mihi Cursius, quod D. Paulum phanaticum, D. loan-
    nem meros crepare mundos Hteris prodiderim, aHaque, vt ait, dictu
    cogitatuque tam turpia vt ea mihi pius ac verecundus inimicus ex-
    540 probrare erubuisset. Et hic exclamatur in impium reHgionis iUuso-
    505. seTmonis a: correximus. 515. j3: malitiosus a. 528. multa
    om. ^.

    513-14. Rodolphi Agricolae] See 537. Obiicit] Defensio pro Italia


    Ep. 3008. 15211. I I vo.
    530. quendam] Aleander,
    3032] TO JOHN CHOLER 185

    rem. Sed quid faciet Cursius, si respondeam istarum rerum nihil in


    meis lucubrationibus inueniri ? An mihi obiiciet Luteri Epistolam
    adeo non sobriam vt nec iis placeat qui Lutero sunt iuratissimi ?
    Sed vnde nunc tanta apud illum Luteri autoritas, quem in eodem
    libello tot conuitiis proscindit ? Si quis hoc ad illum retulit, non erat 545
    Cursianae grauitatis ilico credere: sin legit Luteri criminationem,
    debuerat et meam legere defensionem. Quod si fecisset, nihil erat
    opus ista seuera admonitione. At si induxit animum credere quic-
    quid scribit Luterus, eadem opera credat illa quae scripsit in Roma-
    nos Pontifices et Cardinales. An in me vnum veridicus est ? Existimo 550
    iamdudum ipsi etiam Cursio exemptam opinionem quam Uli quidam
    infixerant, nec ipsi nec mihi bene cupientes.
    Siquidem mihi persuasi, Cursium esse virum bonum, ac sedulo
    quod agit agere. Proinde lubens illuni admonuerim, ne se posthac
    tam facile permittat instigatoribus, sed suam ipsius Palladem in 555
    consilium asciscat. Si ducitur amore patriae, laudet illam citra
    cuiusquam iniuriam, citraque seditiosas comparationes. Nihil enim
    erat hic causae cur barbaras, vt ille vocat, ac feras nationes attin-
    geret, et Germaniam cum ItaHa committeret, quum in meo prouerbio
    nulla sit Germaniae mentio. Laudet prudenter ac moderate, ne plus 560
    iUi conciliet inuidiae quam gloriae. Laudauit Virgilius Italiam,
    laudauit PHnius maior, iam omni decorum genere florentem. Eam
    tamen longe modieratius laudarunt quam Cursius. Porro lusisse eos
    qui Cursium in hoc proscenium protruserunt, praeter aha multa et
    iUud satis arguit, quod in carmine praefixo haec habetur sententia: 565
    Etiamsi Germana pubes totum ebibat Rhenum, nihilominus tamen
    staturum Italiae decus. Quod vtrum seditiosius an stultius dictum
    sit nescias. Asscribunt eidem fulmen. Addiderunt muHerem insiden-
    tem septem coUibus, mundum manu tenentem, Erasmum deiectum
    in sterquUinium nec desunt insignia Pontificis, cui persuaserunt
    :
    570
    opus esse dicandum. Praeclare vero de summo Pontifice sentiunt,
    si putant iUum taUbus UbeUis delectari! At audio Pontificem simul
    vt sensit excudi, iussisse premi: qua occasione proruperit nescio.
    Addiderunt aUud lusus genus. Finxerunt prolixam epistolam velut
    a me scriptam ad Petrum Cursium, plenam scurriUbus ineptus: 575
    eamque muUis exemplaribus per vrbem sparserunt, afiingentes id
    ita me fieri iussisse imitati sunt manum meam, atque etiam phrasim.
    :

    In ea faciunt Erasmum hoc suppUciter agentem cum Cursio, vt


    premat suam apologiam, me proxima aeditione castigaturum ea
    quibus offenditur. Sensit Cursius fucum, sed in hoc errat, quod 580

    549. scripsit a: scribit ^. 569. /3: manum a.

    565. carmine] Erasmus paraphrases Sic louis immoto consurgens robore


    the first two of the three elegiac cou- quercus
    plets prefixed to the Defensio by Contemnit Boreas, debilitatque
    F. Molsa: Notos.
    Exeitet oceanus quicquid pater al- 568. Addiderunt] In a woodcut on
    luit vndis, the title-page.
    Et totvun pubes Te tua, Rhene, 572. audio] From Rupilius; see
    bibat, Ep. 3007. 54^.
    Non minus Italiae stabit decus, 574. Addidermit] Cf. Epp. 3015,
    ignea dum vis 3016.
    E Cursi docto fuhninis ore cadet.
    ;'

    186 LETTERS OF ERASMUS [1535

    existimateam Epistolam a Caluo qiiodam amico confictam in rem


    meam, quum ipsa res loquatur ab iiiimicis confictam, et (ni fallor)
    ab iisdem qui Cursium ad hoc argumentum excitarunt. Festiuus
    vero lusus effingere manum alienam, et alieno nomine quicquid libet in
    585 vulgus spargere Exemplum Romana grauitate dignum Id quoniam
    ! !

    bellum videtur, quidam in Italia sunt imitati. Atqui quod isti pro
    lusu habent, oHm erat crimen falsi, et famosus libellus Caesarum[que]
    legibus puniebatur. Et tamen ista fiunt sub ocuHs summi Pontificis
    et CardinaHum, qui si cohibeant, clamant Vrbem non esse Hberam.
    590 Nec me fugit quis sit princeps istarum intemperiarum choragus.
    Quod ni vererer offendere Christum, quem vnum vnice propitium
    habere cupio, breui hinc migraturus, depingeretur suis coloribus.
    Egregium vero strategema, et ItaHco dignum ingenio, si quis ipse
    sui magnificum scribat encomium, idque alterius titulo euulget!
    595 Rursus rabiosos scribere HbeUos in eos quibus male veHs, eosque
    subornatis nominibus aedere Quod exemplum si Germani vicissim
    !

    imitentur, an non res exiret in seditiosam rabiem ? nec enim desunt


    qui possent atque etiam vellent. Sed ego meos semper ab his in-
    temperus deterrui. Non hic est musarum ludus, sed furiarum tumul-
    600 tus, indignus non dicam Christianis sacerdotibus, sed ethnicis etiam
    studiorum cultoribus.
    Finem faciam, mi Cholere: vix enim credas quam mihi videor hoc
    opeHae male coUocasse. Qualecunque tamen est, volui tuam subire
    censuram, vt tuo arbitratu vel aedatur vel prematur. Quemad-
    605 modum enim vix aHum habeo qui me syncerius amet, qui patroci-
    netur ardentius, qui consulat fideHus, ita multis experimentis ex-
    ploratum habeo, mihi feHciter cedere quicquid tuis geritur auspicus.
    587. Caesanamque a: -que seclusinius.

    581. Caluo] Perhaps Franciscus plane tuus' {Defensio pro Italia "K i),
    Julius (Minutius) Calvus; to whom if spoken of the Lutheranizing ItaUan
    Erasmus addressed Ep. 1604; and poet and bookseller, the friend of the
    forwhom see Ep. 581. 3on. Erasmus Frobens and their friend Erasmus,
    seems in fact to have known very has point and savagery. Calvvis pub-
    httle about him, or to have forgotten hshed for Sadoleto, and was intimate
    a good deal (see Ep. 1825, where he withAlciati. SeeHartmann, Z)ie .4 mor-
    speaks of him as 'nihil ahud quam . . . bachcorresjiondenz^ii. 767. InFeb. 1519
    typographus, ahoqui indoctus'). Al- Froben speaks ofCalvus (LE.^ Zoc.cit.)
    beit a printer, Calvus could not fairly as having recently been in Basle his ;

    be called 'indoctus'. Another printer, visit may very well have coincided
    and the close friend of Erasmus, John —
    with that of Erasmus who was there
    Froben, calls him 'vir eruditissimus, as late as Sept. 1518. Like Erasmus,
    et Musis sacer' (LE-. 149 ^'Musis — Calvus was doing business with the
    sacer', because he claimed to be a Frobens not for profit, says Froben,
    ;

    poet. As a poet (and as a bibhophile) —


    but for piety he took away with him
    he foimd a place in the draft of the aparcel of Luther'sbooks, in thehope
    De Poetis Vrbanis of Franciscus Arsil- of disseminating them in the Itahan
    lus ; from the poem as printed, Rome cities, '
    por omnes ciuitates sparsurus
    1524, hisname is omitted —the reason (see Tiraboschi vii. i. 532). Calvus
    for the omission Tiraboschi finds in was also an intimate friend of Merbe-
    Calvus' LutheranizLng activities (Ti- hus (see Ep. 3005 introd.). To Calvus
    raboschi vii. 5. 2024, Milan, 1834). were addressed the -Distic/ta of louius
    The catalogue of Roman poets in printed in Pictorii Sacra et Satyrica
    which Arsillus placed his name, only Epigramtnata, Basle, Froben, 1518,
    to remove it, ends with Peter Cursius. pp. 49-59.
    Calvus would certainly be well known 590. quis sit princeps] Aleander
    to Cursius; whose 'Caluus hic, non cf. 1. 359.
    ampUus Italus, sed Germanus, ac
    3033] 187

    3033. From Paul m.


    Basle MS. Rome.
    Vischer p. 34. i August 1535.
    [An original document, at one time (as was Ep. 3034) in the possession of
    Erasmus, now in the University Library at Basle reproduced in facsimile by
    ;

    D. van Damme, iSphemeride lUustree de la Vie d^Erasme, Anderlecht, 1936.


    The brief reached Erasmus 'a few days before' 24 Aug. (Ep. 3048. i); it had
    clearly not reached him on 18 Aug., or he would have mentioned it in writing
    the long letter of that date to Goes (Ep. 3043). It was forwarded by Gumppen-
    berg in duphcate (Ep. 3047). One of the dupHcates, or a copy, seems to have
    been sent by Erasmus to Goclenius (Ep. 3052). Hezius, writing to Aleander
    on 15 Jmie 1536 (Al. E. ii, p. 303) mentions 'UlDellimi quemdam nouiun opus-
    culorvun Erasmi' which is on sale at Louvain, containing the papal brief.
    Erasmus sent a copy of the brief also to Tomiczki (Ep. 3049. 174).
    The brief was printed from the original by W. Vischer, Erasmiana, 1876;
    from a copy in Leipzig by Forstemann & Giinther, EE. 222. There are two
    MS. copies of this brief and of Ep. 3034 in the Vatican, one in the Archives
    Arm. 32. i, ff. 288. 9, the other in the Library, Barb. Lat. 1499, xxviii. 5.
    The variants are trifling and may be disregarded.]

    PAVLVS PAPA m.
    DiLECTE fili, salutem et apostolicam benedictionem. Memores
    probitatis et innocentiae tuae et in vario disciplinarum genere emi-
    nentiae, nec minus meritorum erga apostolicam sedem, cum ad-
    uersus desertores fidei summa vi pugnasti, praeposituram Dauen-
    triensem Traiectensis diocesis per obitum bonae memoriae loannis 5
    Vinchel vacantem, quae se(s)centorum florenorum reditum tribuere
    dicitur, tibi grate contulimus, vt aliquod iam praemium tuae virtutis
    agnoscas. Ne autem expeditionis taedio atque impensa beneficium
    comminuatur, Htteras apostohcas super ea expeditas propediem ad
    te mittemus, parati virtuti et eruditioni tuae, vt iudicio et animo 10
    facimus, ita etiam efFectu per quanhbet opportunitatem fauere.
    Datum Romae apud sanctum Marcum sub annulo piscatoris Die
    Prima Augusti m.d.xxxv, pontificatus nostri anno primo.
    Fabius Vigil.

    Dilecto filio Desiderio Erasmo Roterodamo. ^5

    6. Vinchel] John Ingenwinckel that the appointment was made with-


    t23 July 1535. He held the pro- out his knowledge, and much to his
    vostship, not only of S. Lebuin's in annoyance. He consoles himself with
    Deventer, butof St. Jolm'sinUtrecht, the reflection: 'Consueuit haec mon-
    and of Emmerich and Xanten stra Roma parere.' From Ep. 3061
    (Hoynck 3^, pp. 255—6). Chamberlain it would appear that it was thought
    to the Pope, he exercised considerable likely in Louvain that Erasmus would
    influence in ecclesiastical af5airs in succeed also to Ingenwinckers other
    Rome. In <(i5i6> de la Marck writes provostship, of Xanten, which was in
    to Aleander (Al. E. ii. 132) instructing the territory of the duke of Cleves.
    him to be on his guard in Rome against 14. FabiusVigil]Fabio,sonofGrego-
    'Winkel', who has complete control rio, Vigile(^1553), bom at Spoleto, of
    over Cardinal Pucci, and is hand in a noble family, served with Blosius
    glove with Cardinal Enckenvoirt. For Palladius (see Ep. 3021) as 'magister
    the indignation caused in Louvain by epistolartun to Paul iii. One of the
    '

    the appointment of Erasmus to the numerous poets patronized by Paul ni


    Deventer provostship see the letter of he was, like Blosius, a contributor to
    Hezius cited in the introd. From the collection Coryciana (see Epp.
    Aleander's reply to Hezius, it appears —
    3007, 3021) the third book of that
    188 LETTERS OF ERASMUS [1535

    3034. From Paul m to Mary of Hungary.


    Basle MS. Rome.
    Vischer p. 35. 5 August 1535.
    [Gumppenberg, when he forwarded this brief to the Queen, sent at the same
    time a duphcate to Erasmus (see Ep. 3047. 24-8). The text here given is that
    of the document received by Erasmus, preserved (with Ep. 3033) in the
    University hbrary at Basle. It was printed by W. Vischer, Erasmiana, 1876,
    p. 35. For two MS. copies of this brief in the Vatican see Ep. 3033 introd.
    For Blosius see Ep. 3021. 49n.]

    PAVLVS PAPA m.
    Charissima in Christo filia nostra, salutem et apostolicam bene-
    dictionem Contulimus nuper dilecto filio Desiderio Erasmo Rotero-
    :

    damo ob eius celebrem doctrinam et singulares virtutes preposituram


    Dauantriensem, tunc per obitum quondam loannis IngenWinkel
    5 apud sedem apostolicam defuncti vacantem et in tuae maiestatis
    gubernio existentem, non solum iure nostro, quod in hoc perspicuum
    est, vtentes, verum etiam spe fixma ducti, tuam serenitatem hanc
    nostram gratiam in talem virum, a quo ista natio Germanica tantum
    recipit ornamentum, collatam suo fauore prosecuturam et gratam
    10 habituram. Proinde hortamur maiestatem tuam Domino et m
    studiose requirimus vt pro tua erga hanc sanctam sedem fihaH
    obseruantia et regia in viros benemeritos benignitate dictae prae-
    positurae possessionem vacuam ab intrusis pro dicto Erasmo
    conseruari eique, cum htteras nostras sub plumbo praesentari
    15 fecerit, aut procuratori eius consignari facere vehs. Quod etsi
    ex vacatione apud sedem et obitum famiharis nostri ipso iure est
    debitum, tamen ob desyderium, quo ipsi Erasmo benefacere et
    gratificari tenemur, erit nobis a tua serenitate admodum gratum
    et acceptum.
    20 Datum Romae apud santum Marcum sub annulo piscatoris,
    Die V Augusti m.d.xxxv, Pontificatus Nostri Anno Primo.
    Blosius.

    Charissimae in Christo fihae nostrae Mariae viduae reginae


    Vngariae, Flandriae gubernatrici.

    coUection contains a number of his hteris, hic Unguarum prope omnium


    poems, and in i (Fij) some
    book et antiquitatis admodmn studiosus'
    elegiac verses written by him stand (Tiraboschi vii. 2450). Like Blosius,
    between a poem of Bembo and a poem again, he finds a place in the De Poetis
    of Blosius. In Delitiae CC Italorum Vrbanis of Arsillus (Coryciana MM
    Poetarum a poem of Fabio, in 90
    is i v0.-2).In 1539 he was appointed
    elegiac verses (dealing with the Holy bishop of Foligno in the year foUow-
    ;

    League of 1538, and addressed to ing he was translated to the see of


    Marco Grimani) printed also in Car-
    ;
    his native Spoleto, being succeeded
    mina Selecta ex Illustrioribus Poetis in the bishopric of Foligno by Blosius.
    saeculi decimiquinti et decimisexti, For both Blosius and Fabio, see
    Verona 1732. Like Blosius, he is Bonamici, De Claris Pontific. Epistt.
    praised in Paulus Jovius' -DiaZogfMS de Scriptoribus pp. 223—4; ^^- Gaetano
    Viris Literis Illustribus: 'Odas scri- L,uigi MaTini, Degli Archiatri Pontifici
    bunt graues et elegantes Lampridius ii. 287, n. 3. For a letter addressed
    Cremonensis et Fabius Vigil Spoleta- to Fabius, 1537, see Pastor xii. 532,
    nus, ille vehementer Graecis deditus n. 6.See also Tiraboschi vii. 1989-90.
    3035] 189

    3035. To Leonard Eck.


    Annales Boiorum f°. v v^. Basle.
    5 August 1535.
    [The letter answers Eck's reply (not extant) to Ep. 3030. For the source
    see Ep. 3030 introd.]

    NOBILISSIMO AC ERVDITISSIMO VIKO D. DOMINO LEONARDO AB ECKH


    DOMINO ET PATRONO SVO IN PRAECIPVIS OBSERVANDO S.
    SvBVEREBAR, \dr clarisslme, ne in amici gratiam caussam parum
    verecundam suscepissem sed res bene cessit. Etenim vt nihil aliud
    :

    accedat, pro magno lucro deputo, quod hac occasione nactus sum
    humanissimi viri amicitiam, quam ego perpetuam esse cupio.
    Auentini index varia promittit, nec ea sane protrita. Apparet 5
    hominem fuisse studio indefatigabili, ac reconditae lectionis. Dignus
    erat, cui vita diuturnior obtingeret.
    Amo pietatem tuam, qui amici defuncti memoriae tam ex animo
    faueas. Vbi miseris quae coUigi possunt, ego quoque pro mea virili
    adnitar, vt et illius eruditio, et tua erga hominem pietas posteris 10
    commendetur. Cupiebam pkmbus tecum agere, sed multorum die-
    rum aduersa valetudine sic extenuatus sum, vt manus aegre calamum
    regat. Verum quod nunc diminutum est, ahas pensabitur. Interea
    cupio te quam prosperrime valere. Ecclesiastes meus iam erat abso-
    lutus, nisi valetudo coegisset feriari praelum: at vel inabsolutus 15
    prodibit ad Calendas Septembris.
    Datum Basileae 5. die Augusti 1535.
    Erasmus Rot. mea manu.

    30363Q-3 To Christopher of Stadion.


    Ecclesiastes, 1535, f**. a^. Basle.
    Op. Om. v, p. 641 : Lond. xxix. 42: LB. v. 767. 6 August 1535.
    [The preface to the Ecclesiastae libri IV siue de ratione concionandi, Basle,
    Froben, Aug. 1535. Erasmus had had the work in hand for twelve years and
    had now come to Basle to see it through the press. The book was printed in folio
    by Froben 2,600 copies were struck off; and while these were still sellLng
    ;

    Froben was preparing an edition in 8vo, which appeared in 1536 'denuo ab


    auctore recognitiim'. Firated editions appeared in 1535 at Antwerp, from the

    3035. 5. index] The Indiculus Ger- the Cognatus text was either the
    maniae Illtistrataea Table of the
    ; Mimich edition, with supplementary
    Contents of Aventinus' Germania II- matter added in manuscript by Aven-
    lustrata, a work in ten volimies, of tinus, or a printed revision of the
    whieh onlj^ the preliminary portion Mimich edition (see Leidinger, op. cit.
    was finished (c. 1531). The Indiculus p. 60). Cognatus could hardly have
    and the surviving fragment of the failed to show the book to Erasmus,
    Germania Illustrata are printed in the who is honourably mentioned, p. 69
    Mimich edition of the Works of Aven- (in the unpublished Germania Illu-
    tinus, vol. vi, ed. Georg Leidinger strata, also, his name occvu"s twice,
    (igo8). The Indiculus was printed in pp. 116, 135). A copy of the Indicu-
    a piratical edition of 1529, at Munich. lus was sent by Aventinus in 1531
    In 1545 it was reprinted by Gesner, to Beatus Rhenanus (Leidinger,
    from a text supplied to him by Gil- pp. 60—2).
    bertus Cognatus. It seems likely that i5. prodibit] See Ep. 3036 introd.
    190 LETTERS OF ERASMUS [1535

    presses of Hillen and INIart. Caesar. Interest in the book was quickened by
    the Preface, or rather by those paragraphs of it in which Erasmus spoke of
    —
    the deaths of More and Fisher. These paragraphs and, indeed, the idea of
    —
    dedicating the book to Christopher of Stadion (see 11. 93-7) were, it seems
    likely, an afterthought. The preface is dated 6 Aug. But as late as 24 Aug.
    Erasmus was still ignorant that More and Fisher were dead (Ep. 3048). By
    26 Aug. he had received the news (Ep. 3049), no doubt from Goclenius' letter
    of 10 Aug., Ep. 3037 (where see 92n). The book, accordingly, cannot
    have issued from the press till a date later than 24 Aug. But from Ep. 3049
    it seems to have been ready by 31 Aug. ; and this is consistent with Ep. 3035,
    in which Erasmus tells Eck that the book is to appear, finished or not, by
    I Sept. On 12 Sept. he writes to Ber that a few days previously the printers
    had dispatched copies to Milan. The rumour of the Preface reached England
    early in October. On 2 Oct. 1535 Simon Heyes reported to Cromwell that
    Erasmus had written a book 'wherein he does inveigh against the Kinge's
    —
    Highness for the death of Mr More' the book was expected at the next
    Frankfort fair(Brewer ix. 521). Before hearing from Heyes, Cromwell had
    sent Erasmus a gift of 20 angels (Ep. 3058). The gift siu-prised Erasmus a
    good deal (Ep. 3120) but he rightly divined that the Preface had not reached
    ;

    England (Ep. 3104). For a man deriving two pensions from England, the
    Preface might well seem to say too much. Yet some of his friends felt that
    —
    he had said too httle Damian tells him so plainly (Ep. 3085), and Christopher
    of Stadion hints as much (Ep. 3073).]

    CLARISSIMO PRINCIPI ET AMPLISSIMO PRAESVLI, CHRISTOPHORO A


    STADIO, EPISCOPO AVGVSTAE VINDELICORVM DES. ERASMVS
    ROTERODAMVS S.D.

    Reipsa comperi, Christophore, praesulum huius aeui decus, nequa-


    quam esse vanum, quod priscis oraculis proditum est, sponsionis
    comitem esse noxam. Ante complures annos pollicitus sum opus
    aliquod de ratione concionandi, nec serio, vt ingenue quod res est
    5 fatear, nec satis ex animo. Dein quum non serio promissum serio
    flagitaretur, nec esset ocium ad praestanda de quibus appellabar,
    coepi obiter in chartis quaedam annotare velut vsui futura, si quando
    forte daretur voluntas et facultas opus aggrediendi. Verum id fac-
    tum est nec diUgenter nec ordine, sed sparsim, vt quicquam sese
    10 cogitationi per occasionem ofFerebat. Postea quum magis etiam
    vrgeret flagitatio, coepi schedas recolhgere, non disiectas modo, verum-
    etiam laceras iam et situ corruptas. Quibus excussis, magis ac
    magis meus animus a negocio abhorrebat, quum antea semper arcano
    quodam sensu mentis abhorruissem. Videbam argumentum varium
    15 pariter ac vastum, quod in immensum volumen esset euasurum, si
    iusta cura tractaretur, tum, vt nunc quidem est temporum status,
    non cariturum inuidia. Caeterum quum non esset appellandi fiiiis,
    ne viderer omnino malae fidei sponsor, reluctante genio calamum
    admoui chartis. Quum nihil succederet, reieci quod orsus eram.
    20 Iterum atque iterum reiecta ex longis interuallis recepi in manus, si
    forte incalesceret animus quem non ahter vincuhs tenacibus strinxi
    :

    quam apud Maronem Proteum stringit Aristaeus —


    sed ifli successit
    conatus, mihi non successit. Sperabam interim in tanta mora aU-
    quem exoriturum, qui sibi materiam hanc sumeret, praesertim in
    25 tanto prouentu felicium ingeniorum quae producit hoc seculum,

    2-3. sponsionis . . noxam] See


    . i, 2483. 53-4, 2961.
    Adag. 597; cf. Epp. 1910. 2in. 22.Maronemj Verg. O. 4. 438-52.
    13. abhorrebat] Cf. Epp. 2422. 100-

    I
    —

    3036] TO CHRISTOPHER OF STADION 191

    tantoque studio cudendi noua volumina. Quum nullus existeret qui


    vices susciperet, et indies acrius multorum tum vocibus, tum
    meas
    literis appellarer, nec iam sine conuitio, propemodum inuita Minerua
    syluam operis congessi,rudem quidem illam et indigestam, sed quae
    testari possit milii voluntatem praestandi promissi non defuisse, si 3°
    par animo fuisset facultas.
    Nec hoc ipsum tamen licuit perpetuo labore peragere: sed nunc
    aduersa valetudo, nunc alii labores transuersim incurrentes com-
    pulerunt orsa de manibus deponere, vixque datum est post longa
    interuallaad instituta redire. Hinc est quod eruditus lector fortasse 35
    deprehendet quaedam hiulca, quaedam inchoata, quaedam repetita,
    quaedam loco aheniore dicta. Dicet hic aliquis, Quin igitur extrema
    manu quae dispHcebant emendasti ? Ne dicam dolo, piguit vastum
    opus retexere, quando hoc ipsum quod praestiti aegre licuit per
    valetudinem indies afflictiorem. Neque quisquam facile credat, quam 4°
    misere animus iamdudum aflfectet ab his laboribus in tranquillum
    ocium secedere, quodque superest vitae (superest autem vix breuis
    palmus siue pugillus), solum cum eo solo coUoqui qui clamauit oHm
    (nec hodie mutat vocem suam), Venite ad me omnes qui laboratis
    et onerati estis, et ego reficiam vos. Quandoquidem in tam turbu- 45
    lento, ne dicam furente, seculo, in tot molestiis quas vel ipsa tempora
    pubHce inuehunt vel priuatim adfert aetas ac valetudo, nihil reperio
    in quo mens mea libentius conquiescat quam in hoc arcano colloquio.
    Has ob res magis etiam confido fore vt lector aequus hoc qualecunque
    est quod damus boni consulat. Qua de re tecum non ago, praesul 50
    tantum esse candorem vt ad Erasmi tui neuos
    ornatissime, cuius scio
    amanter conniuere soleas, et sicubi conatum nostrum vires desti-
    tuunt, promptam voluntatem pro officio interpretari.
    Summam argumenti in quatuor libros digessimus. In primo de-
    monstramus muneris dignitatem, et quibus virtutibus oporteat esse 55
    praeditum Ecclesiasten. In secundo ac tertio quae sunt in prae-
    ceptionibus rhetorum, dialecticorum ac theologorum ad vsum con-
    cionandi accommodamus. Quartus, velut elenchus, commonstrat
    Ecclesiastae, quas sententias ex quibus scripturae locis petere de-
    beat quem tamen hactenus absoluimus vt studioso lectori viam 60
    ;

    modo commonstrauerimus, aHoqui res erat nec vnius nec exigui


    voluminis.
    Hanc operis syluam (sic enim appellare maHm quam opus) non
    quidem promiseram, sed tacita duntaxat cogitatione propemodum
    destinaram loanni Phiscero episcopo Rofifensi, viro singulari pietate 65
    atque eruditione, quicum mihi vetus et arcta intercessit amicitia.
    Is enim potissimum me literis suis ad hoc laboris impuHt, significans
    se in celeberrima schola Cantabrigiensi, cui perpetuus erat tutor
    iUi CanceUarium vocant —
    tria instituere coUegia, vnde prodirent Theo-
    logi, non tam ad Xoyoixaxias armati quam ad sobrie praedicandum 70
    verbum dei instructi. Erat ipse singulari Unguae gratia praeditus,
    atque hoc nomine oUm egregie charus Regis Henrici, qui nunc

    44. Venite] Matt. 11. 28. thinking Queens' (where he himself


    is
    69. tria .coUegia] Fisher foiinded
    . . resided). Fisher as President from
    Christ's and St. John's Colleges: the 1505-8 did much to secure royal
    third college of which Erasmus is favour for the college.
    :

    192 LETTERS OF ERASMUS [1535

    Angliam moderatur, auiae patemae. Inspirarat deus ei mulieri cogi-


    tationem minime muliebrem. Quum enim aliae principes opimos
    75 census extruendis monasteriis legare soleant, idque (vt vereor) gloriae
    causa magis quam pietatis, haec omne studiuni suum ad rem onmium
    sanctissimam contulerat, viuens etiamnum ac valens, adeo nihil inde
    captans aurae popularis vt haec propemodum furtim ageret. Com-
    plm'ibus in locis non mediocribus salariis constituebat, si quos reperis-
    80 set idoneos ad populo tradendam philosophiam EuangeHcam, atque
    etiam in hunc vsum ingentem pecuniarum vim loamii episcopo tra-
    didit quam omnem vir integerrimus vel in prouehendos ecclesiastas
    ;

    vel in solatium egenorum impendit, adeo nihil inde sibi detruncans


    vt suas etiam facultates largiter adderet. Recte iudicarunt et heroina
    85 illa sancta et Episcopus verae pietatis vnicum exemplar, nihil esse
    quod ad emendandos popuU mores plus habeat momenti quam si
    per idoneos concionatores spargatiu- semen Euangelicae doctrinae.
    Vnde enim in plmdmorum pectoribus adeo friget Christus, ne dicam
    extinctus est ? Vnde sub Christiano nomine tantum paganitatis, nisi
    90 ex inopia fidelium eeclesiastarum ? Mihi visus est etiam ItaUae popu-
    lus (de principibus nihil dicam) dociUs ad pietatem, nisi deessent
    doctores.
    Sed haec ahas tempestiuius. Nunc vt pergam quod coeperam,
    quando praesul RoflFensis mihi infeHci fato ademptus est, visum est
    05 hoc, quicquid est laboris, feHcibus tui nominis auspiciis in manus
    hominum emittere, cuius insignis humanitas meum animum in tanta
    amicorum iactura praecipue consolatur. Deflenttu" merces naufragio
    amissae. At quae merx tam preciosa vt cum syncero amico conferri
    queat ? Quid igitur hac tempestate crudeHus, quae me tot spectatis-
    100 simis amicis spoHauit ? Pridem Guilhelmo Varramo, archiepiscopo
    Cantuariensi, nuper GuilheHno Montioio, Episcopo RofiFensi, et
    Thoma Moro, qui fuit eius regni supremus iudex, cui pectus erat
    omni niue candidius, ingenium quale AngHa nec habuit vnquam nec
    habitina est, aHoqui nequaquam infeHcium mgeniorum parens. In
    105 tanta calamitate duae mihi res praecipue dolorem leniunt. Primum
    dum cogito nos breui felicius apud Christum iungendos esse deinde ;

    dum reputo quam msignem amicorum chorum mihi dederit Augusta


    VindeHcorum: cuius tu vt prknus es, ita longe SA^ncerissimus, nisi
    quod tecum paria facere tendit magnus iUe loamies Paungartnerus
    iio cui proximus Antonius Fuggerus, benignissimus studiorum altor.
    est
    Hic quem Solomon negat facUe rumpi: sed is
    est funiculus triplex,
    fit firmior accessione loannis Choleri, qui, ceu quartus funiculus

    tribus ilHs circumuolutus, coniunctionem reddit prorsus indissolu-


    bilem. Vestra igitur beneuolentia milii praestat, non quidem ne
    115 doleam, sed ne dolori succumbam. Orandus Deus est, vt tam
    preciosum thesaurum mihi seruet incolumem.
    Porro, quod ad operis spem attinet, si mmus contingat eruditorum
    calcuUs approbari, iUud fortassis efficiet vt doctior aUquis hoc ex-
    emplo prouocatus, id praestet quod nos praestare voluimus, proque
    120 sylua proferat opus numeris omnibus absolutmn, ac tandem fiat,

    73. auiae] Lady Margaret Tudor. 2. 19.


    78. atu-ae popularis] Cf. Hor. C. 3. iii. Solomon] Eccl. 4. 12.
    3036] TO CHRISTOPHER OF STADION 193

    vt dominus plures ac synceros operarios mittat in messem suam.


    Etenim quemadmodum, iuxta veteris prouerbii iocum, multi sunt
    boum stimulatores, sed aratores pauci, ita facile pares qui loquatur
    apud populum at qui ex animo, qui instanter, qui bona fide dispenset
    :

    verbum dei, non perinde facile reperias. Dei munus est, vt sementis 125
    per fideles ministros facta bene proueniat. Mundus videtm iamdu-
    dum parturire Christum, qui si vere formetur in animis nostris,
    multis indiciis sese proferet syncera radix cordis. Neque enim Euan-
    gelium verba sunt, vt lucus ligna, quemadmodum ait Flaccus: sed
    quoties semen eflficacis verbi exceptum fuerit a terra bona, multiplices 130
    aedit fructus, ac velut herbescens mentis occultam synceritatem
    variis argumentis foras profert. Populus fit magistratui obsequentior,
    legum tenacior, pacis amantior, a belHs alienior. Inter coniuges maior
    est concordia, fides integrior, maior adulterii detestatio. Maritus fit
    erga vxorem mitior, vxor erga maritum reuerentior. Liberi maiore 135
    cum tremore parentibus obsequundant, serui magis ex animo parent
    dominis suis, famuli inseruiunt alacrius. Opifices et qui debent
    operas, meliore fide eas praestant. Qui negociantur, nemini faciunt
    quod sibi fieri nolunt. Atque vt summatim dicam, omnes fiunt ad
    benemerendum proniores, ad vindictam ac laedendum tardiores, 140
    minus auidi, magis sobrii. In quorum moribus haec non apparent,
    sed his diuersa potius, periculum est, ne nondum bonum semen
    haeserit in cordibus ipsorum.
    Sed desino concionari, quo iam vacet tibi Concionatorem meum
    legere, si tamen tuis ocuHs auribusque dignus videbitur. Vale, 145
    . Basileae postridie Nonas Augusti, anno a Christo nato mdxxxv.

    30373052 From Conrad Goclenius.


    Basle MS., Goclenii Epistolae 9. (Louvain.)
    10 August 1535.
    [An original letter, autograph throughout. The passage on the deaths of
    Fisher and More was printed by Cochlaeus at the end of his Antiqua et insignis
    Epistola Nicolai Pape i (Leipzig, Melchior Lottherus, 1536), fos. Cc iiiivo. Dd,
    under the title Passio Episcopi Roffensis et Thome Mori per C. O. descripta.
    Cochlaeus says nothing as to the source of his extract. But on 31 Aug. 1535
    Erasmus sent to Tomiczki a fragment of a letter describing the fate of Fisher
    '
    '

    and More (Ep. 3049. 162). This fragment can hardly be other than the paragraph
    from Goclenius' letter and it seems hkely that Erasmus about the same time
    ;

    forwarded the same extract to Cochlaeus. Both Cochlaeus and Tomiczki were
    recipients of his Tragoedia Basiliensis (Ep. 2698) and presumably also it was
    ;

    from Erasmus that Cochlaeus received the extracts from the letters of More
    to Erasmus printed in the Epistola Nicolai Pape i (see Ep. 2831 introd.). From
    Ep. 3061 we learn that Goclenius' accoimt was put together on information
    obtained from Thomas Theobald. It seems to have been the first news which
    Erasmus received of the deaths of Fisher and More. Later news (17 Aug.)
    came from Tiebnann Gravius (Ep. 3041) and Schets (Ep. 3042). With Schets'
    letter came two letters from, or transmitted by, Chapuys (forwarded by
    Erasmus to Ber on 12 Sept. (Ep. 3056)). From Damian he had received an
    account translated into ItaHan, by Pole (Ep. 3076) and with a letter (Ep.
    ;

    3078) of 22 Dec. Damian enclosed another account (Ep. 3079), in Latin. By


    28 Sept. Goclenius had information supplementing that of Theobald. This was
    embodied in a letter to the court of Flanders. For the narrative of Gilbertus

    3036. 122. prouerbii] See Adag. 609, of like meaning.


    where there is a coUection of proverbs 129. Flaccus] Hor. Epp. i. 6. 32.
    452.11 O
    194 LETTERS OF ERASMUS [1535

    Courinus see Appendix xxvii. The news of events in England was slow, owing
    to the danger of sending compromising letters out of the coimtry on 1 7 Aug. ;

    1535 Schets writes to Erasmus: 'nec est qui scribat ex Angha vel audeat
    scribere on 1 1 March 1536 Erasmus writes to Cognatus Solus Bedyllus ausiis
    '
    ; :
    '

    est scribere, et Eustathius, Caesaris orator, hberior quam fortassis expedit.']

    Salvtem plurimam. Binas literas tuas accepi, D. Erasme claris-


    sime,quarum caput fuit de mittendo isthuc famulo, priores per
    Leuini tui nuncium, qui eas sine vitio visus est pertulisse. Quibus
    acceptis, quoniam intellexi idem negocii aliis quoque commissum,
    5 malui penes gratiam bene gestae rei quam me subiicere
    illos esse
    incertae aleae, cui ita crebro respondet euentus quem optaris.
    non
    Cum vero postremis literis, quas quidam biblj^opola Louaniensis
    nescio a quo Antuerpiae acceptas pertulit, intellexissem, neminem
    adhuc ad te peruenisse, circumspexi omni cura ec dihgentia ne tuae
    10 voluntati meum studium deesset. Ac me opinor inuenisse iuuenem
    ad omnia obsequia et nutus heriles paratissimum, et qualem, vt reor,
    tu maxime expectas, cum scribis te non morari eximie eruditum,
    sed fidum et obsequentem. In quo genere quidam boni viri et apud
    me spectatae fidei, inter quos est Andreas Balenus, professor linguae
    15 hebraicae, afiirmant hunc non vulgariter excellere, et iamdudum
    assuefactum esse ad ea officia, quae prouectior et ingrauescens aetas
    expostulat, vtpote qui longo ac fideli seruitio apud ahum quendam
    senem, cui toto biennio cum laude inseruiuit, suam diHgentiam ap-
    probarit. De euentu tamen, in re ambigua, nec debeo nec possum
    •^o meam adstringere fidem. Quod si non respondeat expectationi tuae,
    Kcet illum tuo arbitratu, cum libet, ablegare. Nihil enim cum illo
    pepigi, sed tibi omnem rem integram seruaui. Vt autem ad iter
    suscipiendum esset alacrior, suppeditaui iUi viaticum, vt eodem vel
    domum reuerti queat, si forte iam aHum famulum ex animi sententia
    25 esses nactus. Nullo negocio potuit inueniri doctior in Latinis graecis
    et hebraicis, verum ad hanc prouinciam iste nobis videbatur esse
    accommodatior. Quod si perstat sententia, vt non modo famulum
    verum etiam famulos petas, sicut habet postrema tua epistola, est
    ianmunc ad manum adolescens quidam Hollandus Latine et graece
    30 non vulgariter eruditus, qui non recusabit tibi in studiis inseruire.
    In ea re tuam expectabo sententiam, et omnem operam meam ad
    tuam collaturus sum voluntatem.

    1. Binas literas] Not extant. Be- Balen he succeeded John Cfimpensis


    ;

    tween this letter and Ep. 2876 (7 as professor at the Collegiima Tri-
    Nov. 1533) the only extant letter to hngue, fiS^S (Cran. E. p. 663, MHL*.
    or from Goclenius isEp. 2998 (25 Feb. p. 416).
    1535). 18. senem] Cardinal Enckenvoirt;
    2. famulo]Gocleniusrecommended, see Ep. 3052. i^n.
    and sent to Freiburg, Lambert Coo- 25. Nullo negocio] Goclenius has
    mans, with whom, on 2 Sept., Eras- expressed himself ambiguously; he
    mus expresses himself well satisfied, presimiably means that it would
    though by that time he had already have been easy to find someone more
    foimd another /amwZw5 (Ep. 3052). learned in Greek and Hebrew than
    3. nuncium] In Feb. 1535 Livinus Lambert, but not anyone more suited
    told Schets that he was sending to to be the famulus of a senex.
    Freiburg 'proprium nimtium'; see 29. Hollandus] We do not know
    Ep. 2992. 11-12. who this was.
    14. Balenus] Andrew Gennep of
    3037] FROM CONRAD GOCLENIUS 196

    Hactenus de famulis. Porro quae hic acciderint noua facile per


    famulum intelliges. IUa sunt praecipua: Academiam nostram hoc
    anno multorum procerum capitibus esse diminutam. Aprilis abstulit 35
    D. loannem Merbecanum, quondam collegii nostri Buslidiani prae-
    sidem lunius Nicolaum Copinum cui in Decanatu successit Ruardus
    ; ;

    Enchusianus, in prebenda, vt vocant, lo Drido Tarnoutius M.N.


    Sed non concesserunt illi fata diuturnum gaudium. Nam et ipse
    Nonis Augusti rebus humanis est exemptus lacobo Latomo in eius 40 ;

    locum e Cameraco per autoramentum praebendae reuocato. Ita


    summa rei theologicae posthac erit penes coniunctissimos animos
    Latomum et Ruardum.
    Sectae interim non decrescunt, quanquam plerisque in locis metu
    silent. Expugnato Monasterio virus pestilentissimorum hominum 45
    tam atroci animaduersione magis videtur repressum quam extin-
    ctum. Quamuis enim anabaptismus non nihil refrixerit, sacramen-
    tariorum tamen plena sunt omnia. In qua re Quirinus tuus Hagensis
    tibi apud proceres quosdam Hollandiae grauissimam ofifensionem
    conatus est contrahere siquidem in pleno conuiuio (cui interfuit
    ; 50
    Vincentius, Colsterus et lodocus Sasbout), cum de lapsu rehgionis
    exorta esset querela, ausus est ipse asserere te cum Oecolampadio
    semper consensisse. Id omnibus cum videretur absurdum, prae-
    sertim cum sententiam tuam non vno tantum in loco declaraueris,
    addidit, quod erat virulentissimum, sententiam tuam non posse 55
    cognosci nisi a domesticis, qui libere audiunt loquentem, non e libris,
    qui seruiant tempori: breui tamen futurum vt etiam palam doceas,
    quae clam sentias, imo iam docuisse, siquis tuos libros, praesertim
    De sarcienda Concordia, dihgenter excutiat. Quae sane dolenter
    accepi a tuo Nicolao Cannio qui ante dies sedecim hac iter faciens
    ;
    60
    me orauit, vt hoc scelus Quirini suo nomine tibi indicarem; quo
    quod ille inflixit ignoranti, opportuno
    possis, si ita videatur, vuhieri,
    remedio curationem admouere.
    Franciscus Dilfus a medicis dereHctus, a suis omnibus conclamatus,
    ac modo non sepultus superiori bruma, vere vtcunque reuixit, et 65
    non solum reuixit verum etiam decimotertio calendas Augusti vxorem
    duxit iuuenculam cum dote annua prope du<(or>um mihum floreno-
    rum. Sed haec fortasse ab ipso intellexisti. Ego hunc iuuenem non
    misi ad Schetum percunctatum numquid ad te veUet, propterea quod

    34. famulum] Lambert Coomans. new office only for a few weeks (MHL*.
    36. Merbecanum] John Stercke pp. 344-5).
    (Fortis) of Meerbeke; t5 April 1535; 40. lacobo Latomo] See Ep. 934.
    see Ep. 1322 introd. To be distin- ^n.
    guished from John Fortis the Spani- 45. Monasterio] See Epp. 2957,
    ard. He resigned his presidency in 3031.
    1526. 48. Qtiirinus]A comment on Qui-
    37.Copinum] Nic. Coppin of Mons: rinus' veracity is given in a note made
    ti6 Jxme 1535; see Ep. 1162. io8n; in the margin by ( ?) Erasmus: 'osdia-
    MHL*. p. 343. boh mendax.'
    38. Enchusianus] Ruard Tapper of 51. Vincentius] See Ep. 2819 in-
    Enckhuisen (1487-1559) see Ep. 946.
    ; trod.
    3n, MHL*. p. 571. 60. Caimio] See Ep. 1832 introd.
    Drido] John Driedo ; t4 Aug. 64. Dilfus] Cf. Ep. 2998. 53^.
    1535 J see Ep. 1163. lon; he held his 68. iuuenem] Lambert Coomans.
    196 LETTERS OF ERASMUS [1535

    70nudiusquartus Bruxellae et D. Olaus et Leuinus ostenderunt mihi


    Scheti ad ipsos literas, quibus indicauit se recta niis<s>urum Basileam
    quendam suorum negociorum gestorem, et ad te scripturum, et illo-
    rum literas curaturum. Quam conditionem illi potius acceperunt,
    quod non esset illis satis ocii ad scribendum me praesente, quoniam
    75 Regina Maria erat in procinctu cum omni instrumento aulico ad
    occurrendum Helionorae reginae Francorum quae conuenturae sunt :

    Cameraci, tantum, vt dicunt, officii causa, et vt inter sorores constet


    sororia beneuolentia. Sunt tamen qui censent fuisse satius, si haec
    pecunia, quae in ostentationem et in luxum profundetur, esset con-
    80 seruata in vsus reip. necessarios, aut in sustentationem militiae
    contra Oenobarbum piratam et Afros susceptae, praesertim adhuc
    dubio victoriae euentu. Sed vicit reginae affectus caeterorum con-
    silia, nec prope quisquam est inter proceres quin maht obsequio
    beneuolentiam quam veritate odium comparare.
    85 Imperator venit in Africam decimo octauo lunii, et castrametatus
    in ruinis antiquae Carthaginis fauces stagni quod inter Tunetem et
    mare Africanum spatio duodecim milium passuum interiacet mari
    et terra obsidet. Eum locum Goletam vocant, quo expugnato nihil
    putant fore quod Caesaris potentiae in Africa vlterius resistat. Haec
    90 renunciata sunt e Carthagine principio luhi et indies expectantur
    secundiora.
    Sexto Nonas luhi obtruncatus est in Britania Thomas Morus, non
    minorem constantiam in iudicio et supphcio prae se ferens quam
    ohm iniquissimo Atheniens(i)um senatus consulto condemnatus So-
    95 crates paucis diebus ante illum interfecto Episcopo Roffensi, in
    ;

    quem regis furor non aha causa vehementius exarsit, quam quod
    is in Cardinahum ordinem a Pontifice esset cooptatus. Sed audi quod
    vincit omnem feritatem. Caput Roffensis indutum stipite multis
    diebus omnibus ocuhs fuit expositum, quod non modo non con-
    100 tabuisse, verum etiam multo venerabihus esse factum ferebatur.
    Vbi rumor percrebuit, mox amotum est loco. Et nequid in Mori
    is
    capite existeret quo populus rehgione turbaretur, audi iam facinus
    immanissimum. Renouata est Thyestea fabula, et caput eius non
    nisi longa coctura maceratum, quo celerius difflueret, hastih est im-
    105 positum. Causae feruntur tres. Noluit iurare, secundum formulam
    Luteri se credere nuUum esse ius Pontifici in rebus ecclesiasticis, sed
    regem Anghae esse caput ecclesiae Anghcanae ; vltimum matrimo-
    nium factum, priorem vxorem recte repudiatam. Tertio affere-
    rite
    bantur hterae ad Roffensem scriptae, vt vel dux esset vel comes ad
    iio fortiter pro veritate occumbendum: se enim paratum esse ipsam
    vitam vero impendere. Quod iUe se fecisse, et recte fecisse asseuera-

    72. scripturum] The letter was pre- attached to this meeting see Ep. 3049.
    sumably Ep. 3042, enclosing letters 147-51; cf. OE. p. 563 (from John,
    from England, among them letters
    —
    abp. of Lund 'Quid conuentus re-
    from Chapuys. No letters of this date ginarum boni attulerit, aueo omnino
    are extant from either Olah or scire'), Brewer ix. 449 (Chapuys
    Livinus. to Granvelle), 669 (Charles v to
    76. HeHonoraeJ Eleanor (1498- Chapuys).
    1558), eldest sister of Charles v, 92. Sexto Nonas lulii] 2 Jidy this
    ;

    married to Francis i (her second hus- is incorrect ; More was beheaded on


    band). For the political importance 6 July.
    3037] FROM CONRAD GOCLENIUS 197

    bat. Itaqiie iudicum sententia vir optimus exitum vitae quem dixi
    est sortitus. Vbi habuero compertiora faciam te de omnibus certiorem.
    Fuit apud me quidam Thomas Theobaldus, quem in his regionibus
    suspicor esse exploratorem nomine regis. Ille mihi narrauit Thomam 115
    Bedillum pensiones tuas accepisse et ad te misisse, nec vllum peri-
    culum esse, nequid in iUis detrimenti patiaris. Siquid aUud hic
    accidat, scribam per mercatores petentes Francofordiam.
    Itaque feliciter Vale Die diui Laurentii Anno 1535.
    Tuus Conradus Goclenius. 120

    Doctissimo omnium bonarum artium antistiti Domino Erasmo


    Roterodamo. Basileae.

    3038. From Anselm Ephorinus,


    Breslau MS. Rehd. 254. 11. Rome.
    LB. App. 379. 16 August 1535.
    [An original letter, autograph throughout ; the address-sheet is missing. The
    letter was printed by Fecht (see vol. iii, p. xxiv) and from him by Leclerc.
    It has also been printed by Miaskowski in the Paderborn Jh. f. Philosophie
    XV, 1901, p. 342, from the manuscript.]

    virtutis rationem, curam et cogitationem a Summo Ponti-


    TvAE
    susceptam, Erasme doctissime, vt debeo, gratulor letorque.
    f<(ice)
    Qui tandem quid conseruare sit ecclesiam, quanta vis in ea sit tem-
    porum, quanta varietas, quam incerti exitus, agnoscit. Nec aliae
    columnae in hanc aedificationem vahdiores nec aptiores quam quae 5
    et longis annis et magno
    labore atque varia arte sunt expolitae,
    habentur. Magis tamen gratulor, quod nichil preter opinionem nos-
    tram accidit. SolHciti enim hic tui studiosiss<ime> admonendo,
    arripiendo (vt magnitudineni et vim amoris tuorum agnosceres)
    fuimus omnes. Sit igitur sempiterne tibi laudi et, quem tibi Deus 10
    dignitatis amplificatorem dedit, eum tibi ad maiora diu ac fehciter
    conseruare dignetur. Misi ad te paulo ante varia de Aphricana illa
    Caesaris gloriosiss. victoria. Accipe nunc Tunitu situm et obsidionem
    in figuram redactam. Vale, nostri non immemor.
    Romae, 17 Cal. Sept. 1535. 15
    Tuae Celsit<udim> addictiss<imus>
    Anselmus.
    3038. I. curam et om. Fecht LB. 10. LB.: omneis MS.

    3037. 114. Theobaldus] Goclenius 3038. 12, Misi] The letter is not
    was right in his suspicions of Thomas extant.
    Theobald or Tybbold; who, in the 14. in figuram] See Ep. 3104. 59-
    guise of a imiversity student, was em- 60: 'Golettae picturam e Roma
    ployed in Germany as a pohtical miserat Ansehnus Ephorinus.' WTiat
    agent (exploratorem) of the Enghsh was sent was presumably a map, or
    government. Together with Reyner plan, of the locaUty and its defences.
    Wolfe, the London bookseller (for In the Emperor's retinue, however,
    whom Ep. 2997. ^n), he kept
    see was Jan Vermayen, a Fleming, em-
    Cromwell, Cranmer, and Bedyll in jDloyed as official war-artist; his
    touch with German protestant feel- cartoons may be seen in the Vienna
    ing; see Brewer 12. i. 577, 1311; 12. Gallery.
    2- 314-15. 969; 13- 2. 509-
    198 LETTERS OF ERASMUS [1535

    3039. From Petee. Merbelius.


    Leipzig MS. Milan.
    EE 223. 16 August 1535.
    [An original letter, autograph throughout. For P. Merbelius see Ep. 3005
    introd.]
    ROTERODAMO SVO S. D.

    Etsi, pater ampliss., xii. istius rem successumque Tunetanum per-


    scripserim, <idque> prope diem ad te aduenturum credo, occurrente
    tamen presentium ostensore minime visum est hunc absque meis
    litteris sinere ad Nolui te celare ex Vrbe hodie nos
    te peruenire.
    5 <nuntium) habuisse cardinalem Medices in opido Hitri e viuis ex-
    cessisse hunc veneno sublatum nemo est qui dubitat, autore autem
    ;

    Alexandro Vitello veneficium patratum dicunt. Is est qui Allexan-


    drum Elorentinorum ducem gubernat. Cetera per te ipsum iudica.
    CardinaUs Rauennatis res meUori spe agitur; pecuho, si quid pec-
    10 cauerit, abluet. Cardinahs Parisieii. Vrbem apphcuit. Secretiori a
    Rege suo commissione cum Pont. causam pertractat. Interea a
    Gumpembergio nostro accepi nihil. Cura vt quam prosperrime valeas.
    Me ama.
    Ex Mediolano. die xvi Augusti 1535.
    15 Tuus vsque ad cineres Pe. Merbehus.

    Insigni theologo et vu-o integerrimo, domino Eras. Roterodamo,


    patri peropt. Friburgu Brisgouii.

    3040. Frgm Tielmann Gravius.


    Breslau MS. Rehd. 254. 79. Cologne.
    17 August 1535.
    [An original letter, autograph throughout. It was printed by F. Wachter,
    Zs. des Berg. Gesch. Vereins (1894) 30. 202. It is evident that Tiehnann
    Gravius wrote two letters to Erasmus on the same day, this private letter
    about the misdemeanours of his son Bernard, and a letter dealing with pubhc
    af?airs, Ep. 3041.]

    S. P. Quanquam nuUo tempore vnquam tuarum hterarum fidei


    vel minimum apiculum detraxerim, Erasme hterarum decus ac orna-
    3039. 2. idque addidimus 5. nuntium addidimus.

    3039. I. istius] sc. mensis Augusti. daughter Margaret. For the charge
    No letter of Merbehus is extant earher against him see Pastor xi. 312.
    than the present. 9. Rauennatis] Accolti see Ep.
    ;

    •5.cardinalem] Ippohto Medici see ; 3011. 25^. His 'peculivun', or fine,


    Ep. 2713. I5n. Hediedat Itri, 10 Aug. was fixed, when he was released, at
    7. Vitello] Alexander Vitelh of 59,000 scudi.
    Citta di Castello —
    a condottiere; in 10. Parisien.] John du Bellay.
    1541 he was appointed to command Recently created cardinal, he was
    the papal infantry in the war against appointed ambassador to the Roman
    Asconio Colonna. curia by Francis i with instructions
    7-8. Allexandrum] Alexander (dated 24 Jime) on the subject of the
    Medici, cousin of Ippolito, and hus- proposed General Council (Pastor
    band of the Emperor's natural xi. 72).
    3040] FROM TIELMANN GRAVIUS 199

    inentum, D. et patrone, mortalium obseruandissime, tamen quo


    propius progressu temporis milii innotuit, quod olim de Bernhardi
    filii mei licentia et liberiore viuendi voluntate quam istic amabat, 5
    semel atque iterum mihi significasti, hoc religiosius teneriusque tua
    ad me priuata scripta indies colo obseruoque, ea inter mea cemeha
    et que mihi sacratissima sunt reponens. Quas fabulas loannes Em-
    meus in tribus epistolis de Bernhardo mihi depinxit ex adiunctis
    earundem exemphs cognosces. Equidem mihi parum voluptatis 10
    peperere, quod intelhgam fihum maiorem habuisse r6spectum ad ea
    que vel in symposiis, conuiuiis, vel popmis quam que in Musarum
    viridariis agerentur. Quid enim ahud propter aes ahenum conflatum,
    et iHud quidem, quod certo scio, preter neeessitatem ab eo factitatum,
    diuinabo ? 15
    Ignoscat ilhs deus qui eum ad tantam vitae hcentiam forte insti-
    garunt. Nondum enim mihi persuadeo fihum apud te tam malae
    fuisse indohs vt solum natura duce, spreta tua auctoritate, neglectis
    quoque Musis ad ea deflecteret que sunt homine adolescente, tuoque
    discipulo, indigna. Quis iam parens, cum tam inamoena de fiho 20
    audit, quem ad Vniuersitatem, bonarum inquam artium mercaturam
    misit, ita perpetua constantia stabilitateque animum confirmatum
    habere potest, quem ista e sua sede non det.urbent deiiciantque ?
    Quos cruciatus, quos dolores ego tacitus intra cubicuh mei parietes
    dissimulanterdeuoraui, non tam in prochui est mihi perscribere quam 25
    id pro tua prudentia expendere potes.
    Sed quid iam mihi faciundum ? Qua arte, quoue consiho Emmei
    hteris tanta sensuum diuersitate inter se pugnantibus ac fluctuanti-
    bus obuiabo ? Vaga enim omnia sunt, incerta et dubia que scribit,
    eaque premeditatione concepta vt non dubitem quin parum sui con- 30
    sihi constet ratio. Id cum mihi ex tanta Emmei hterarum pugnantia
    et lubricitate vtcunque, hcet crasso et rudiusculo, suboleat, nemo
    mihi prima fronte ista audiens persuaserit, vt eius nudis verbis
    statim re ipsa potius quam calamo respondeam. Docendum enim
    prius erat particulatim, expuncta in hoc ratione, in quem vsum et 35
    vtihtatem fiho pecuniam mutuo dederit, pro quibus hbris, pro quibus
    rebus alus creditoribus remanserit obhgatus et ahas rationes legiti-
    ;

    mas edocere (oportet) que prudentes et cordatos viros de nulla


    dubiae mentis aut vacillationis incertitudine suspectos habeant.
    Hec pkiribus, patrone incomparabihs, apud tuam amphtudinem 40
    prosequutus sum quam decet, in eam erectus spem vt, posteaquam
    videas me Emmei hteris varie circumduci mihi ahquod sanum et
    praesens consflium debeas communicare, quo iUis animum meum
    torquentibus comiter et amice ac cum fructu ahquo queam re-
    spondere. 45
    Bernhardus, quem dihgenter super hac re examinaui, forte vel
    pudore prohibitus vel metu perculsus smgula vt gesta sunt mihi
    narrare non audet.
    19. tnoqxie scripsimus: eoque MS. 38. OTportet addiditnus.

    8-9. loannes Emmeus] The printer ; p. 130. Of Emmeus' letters to Tiel-


    see Erasmus, Lectures and Wayfaring mann Gravius we know nothing.
    sketches, P. S. Allen, Oxford, 1934,
    200 LETTERS OF ERASMUS [1535

    Bene vale: apud inclytam Coloniam Agrippinam Anno Domini


    50 M.D.xxxv. xvi Cal. Septemb.
    Tue dignitatis clientulus
    Tielmannus Grauius
    Summi templi Coloniensis a secretis.
    Magnifieo viro Desiderio Erasmo Roterodamo theologiae ac hu-
    55 maniorum literarum facUe principi Domino et patrono incomparabili.

    3041. From Tielmann Gravius.


    Leipzig MS. Cologne.
    EE. 224. 17 August 1535.
    [An original letter, autograph throughout. It answers (11. i-ii) two letters
    from Erasmus, neither of which is extant, but written, as appears from 11. 18-28,
    after the move to Basle. No letter from Erasmus to Tiehnann survives later
    than Ep. 2508 of 153 1.
    For the Miinster troubles see Ep. 2957 introd.]
    S. P. Vehementer amo pietatem et amorem istum tuum erga me,
    Erasme, domine et patrone, mortalium charissime, quod tam crebro
    epistolas autographas ad me mittis. Vtinam Musas mihi ahquanto
    fauorabUiores haberem, vt si non pari, saltem aliquali scribendi
    5 peritia et facihtate mihi respondere Hceat. Sed multos, qui meae
    farinae sunt sodales, hoc comici dicto contentos viuere oportet: vt
    possumus, quando vt volumus non hcet. Literae tuae bona fide mihi
    reddite sunt omnes. Priores autem non per Irenicum Phrysium,
    iuris doctorem, quem nominatim exprimis, sed per aHum quendam,
    10 ciuem Basihensem, aurifabrum opinor, mihi de facie notum, vtpote
    qui sepius Hteras tuas ad me pertuHt sibi a Frobenio redditas.
    Profectus est Antuerpiam, negotiandi, vt opinor, gratia, rediturus
    ad nos, vt dixit, post duas hebdomadas.
    Non facile dixerim quantum ex animo gaudeam, quod nunc tan-
    15 dem, frequenter et a me et a multis ahis solHcitatus, ad absoluendum
    opus de ratione concionandi animus tuus incaluerit. Multis applausi-
    bus magnaque reuerentia et rehgione ab omnibus doctis sanique
    iudicu homuiibus excipietur. Bene habet, et tuum consiHum laudo,
    quod Frobenio te adiunxisti, vt, si forte inter feruentia prela ahquando
    20 opus sit tua opera, mox commode ad manum adsis. Video te abhor-
    rere a celo Friburgensi quod te hucusque immitius tractauit quam
    oHm BasOiense. Quod si in hac soH mutatione animus est persistere,
    fiet id quidem non absque tuarum rerum iactura, [tum] propter
    magnificas aedes Friburgi paratas. Sed prestat rerum facere iacturam
    25 quam corporis. IHae enim quacunque occasione vel casu fortuito
    amissae ahunde parari possunt hoc autem, quod tibi natura im-
    ;

    becUle et multis infirmitatibus obnoxium dedit, vbi semel cum morbo


    ceperit coHuctari, non perinde facile pristino restituitur vigori. Ob
    id veHm te exactissimam tue valetudinis curam habere.
    30 Monasterium WestphaHe, infoehx iHud anabaptistarum domiei-
    3041. 6. comici] Terence; Andria Jerome Froben, in the sense that he
    305—6; cf. Adag. 743. was actually living in his house; see
    8. Irenicum] See Ep. 3022. 54^. Ep. 3028. For the 'feruentia prela'
    9. quendam] See Ep. 3042. in. cf. Ep. 2925. 6-9.
    19. adiunxisti]Erasmushad'joined'
    ;

    3041] FROM TIELMANN GRAVIUS 201

    lium, expugnatum penitusque turbatum est. Transfuga quidam


    huius expugnationis fuit occasio et seminarium. Is secum in animo
    expendens se penuria com<m>eatus iam fere destitutos esse, vt ipsis
    aut fame moriendum aut ferro viam aperiendam aut hostem dedi-
    tione placandum, nocte quadam, cupiens sue saluti prospicere, loci 35
    et temporis ratione obseruata ciuitate elapsus est, consilio tamen
    regis, cui dixerat se curaturum extra ciuitatem quod foret in com-
    modum et vtiHtatem totius reipub., et ad castra hostium progressus.
    Cum iam castris immineret et vix ad lapidis iactum abesset, dedit
    symbolum mihtare quo petiit admitti ad colloquium, quod haud 40
    denegatum fuit. Prorumpens itaque in verba, Viri, inquit, probi et
    rerum beUicarum peritia clari, cum his proximis diebus tacitus in
    animo reuoluerem, quam grauiter in ius mihtare peccaui, vtpote qui
    dudum episcopo vestro fidei sacramento astrictus, nulla ratione aut
    necessitate compulsus cur id facerem, omnis rehgionis fidei et probi- 45
    tatis mihtaris factus immemor, turpiter ab eo defeci et ad hostes
    infideles, sectarios et vite impuritate improbissimos impiissimosque
    transfugi, que pena pro tah culpa per me admissa mihi merito deberet
    infligi, vos non ignoratis, optimi milites. Nihilominus si episcopus
    ipse et vos pariter cum eo clementiae opus in me vohieritis exercere, 50
    nec vllo in me seuire ferro, sed totum illud, quod in ius militare a me
    admissum est, penitus et ex animo mihi condonare, dabo sanum
    aliquod consihum quo intra dies paucos ciuitas in potestatem episcopi
    ac omnium vestrum tradi debeat. Nemo reiecit quod proponebatur,
    sed tenaciter ab omnibus arreptum. Mox perductus est ad episco- 55
    pum, ad cuius genua supplex prouolutus exposuit eadem que nunc
    audiuisti, et placuit simihter episcopo ac potestatibus vehementer
    consihum. Quid factum ? Mox fiebant apparatus ad futuram ex-
    pugnationem. Ex vallis, quae numero septem erant, sorte ehguntur
    triginta quinque qui coniurati vna cum transfuga viam prepararent. 60
    Haec res cepta est m
    festo natahs loannis Baptiste vndecima hora
    noctis, ad quam transfuga dixerat se rediturum. Clanculum itaque
    per fossas et aggeres conscendunt moenia ac inueniunt omnes vigiles,
    qui in occursu erant, alto sopore oppressos quos iugulabant.
    ;

    Transfuga, qui erat clauiger regis, solus ad ilhim transcurrit qui se 65


    absente offitio clauigeri functus erat, ac poposcit sibi claues restitui
    quod sic factum est. Regreditur ad suos, quos inuenit bene anima-
    tos. Hos triginta quinque mox subsequuti sunt trecenti cum vno
    vexillo, etiam per eandem viam qua ipsi precesserant. Rehquus
    exercitus, vt conuenerat inter eos, <cum> statim sequeretur, ingres- 70
    surus per portam quam aperuerat transfuga, iUi trecenti magno
    clamore facto, cum paucuhs ahis iam dictis, inprimis occupant sum-
    mum templum in quo bombarde erant vahdiores, deinde forum, ne
    rehnqueretur ansa rebeUandi anabaptistis. Pugnabatur strenue a
    nostris ac quisque boni ducis simul et mihtis munia obibat. In omnes 75
    70. cum addidimus.
    31. Transfuga] Hans Eck von der from the account of Wirich of Dhaun
    Langenstraten see Ep. 3031. iio.
    ; who, hke Tielmann, mentions the
    Heresbach speaks of duo pedites ex
    '
    thirty-five soldiers who accompanied
    vrbeelapsi' (Eck and Gresbach). But Eck through the Miinster hnes. As a
    that Eck is here spoken of is clear from deserter from the episcopal army, Eck
    the expression 'clauiger', 1. 65, and is properly styled tmns/t^gra.
    202 LETTERS OF ERASMUS [1535

    viros saeuitum est, etiam in multos post triduum et quatriduum,


    qui in locis aedium abstrusioribus latitabant. Nec dabatur istis otium
    in tanto pugne feruore cogitare quid agerent aut vbi manerent copiae
    in castris relicte que cum ciuitati appropinquarent, vident portam
    ;

    80 pensilem esse demissam, quod forte scorpio quispiam fecerat qui


    supra portam in loco secretiore delituerat. Quare suspicabantur
    socios, qui in ciuitate erant, proditione circumuentos. Pugna in
    ciuitate durabat ab vndecima noctis vsque ad horam nonam se-
    quentis diei. Tandem, cum iam nostri longa pugna defatigati essent
    85 et magnam spem victoriae affulgere viderent, mittunt aliquot festi-
    nanter qui portam aperirent. Vexillifer conscendit moenia et erecto
    vexillo accersit qui in castris erant multo clamore vt adproperent,
    victoriam esse in manu. Accurrunt celeriter omnes, non minus dense
    atque examen apium suo alueario agminatim sese effundit. Ruitur
    90 in aedes magna violentia, in quibus maior pars anabaptistarum adhuc
    latebat. In foeminas saeuitum est solum in primo impetu nocte,
    presertim in eas que in defensione erant. Deformiores fugate sunt,
    pulchriores autem reseruatae, fortassis explende libidinis causa.
    Nosti militum genus. Rex captus est, et Knipperdollinck, primarius
    95 antesignanus, Monasterii natus et educatus, vbi in obsidione non
    vnam tantum sed plures vxores et Hberos suos habebat, homo ab
    ineunte aetate, vt a multis didici, ferocissimi ingenii, natura quoque
    factus sculptusque perpetuo ad concitandam seditionem. Rex vxores
    habuit plus minus quindecim; simUiter et aUi omnes, quisque pro
    100 dignitatis, autoritatis, honoris quahtate et diuitiarum splendore vel
    plures vel pauciores habuit. Quale suppHcium de istis duobus sume-
    tur, incertum. Equidem suppHcio digni non vulgari, vt sint aHis
    exemplo in terrorem, ne quid simUe a quoquam deHnquatur in pos-
    terum. Sunt adhuc in vincuHs, haud diu futuri. Bernardus Rot-
    105 mannus baptista, qui sectae anabaptistice MonasterH fuit propagator,
    97. natura scripsimus: natus MS.
    91. In foeminas] Tielmann would ceived into his house RoU, and later
    seem to be drawing on the same John of Leiden and John Mathys his;

    sources as Heresbach; see Epp. 3031. position as a citizen of Miinster mak-


    185—9, 3031*. 674—9. ing him of importance to the ana-
    94. Rex] John of Leiden, see Ep. baptists from without. On the death
    2957. 93-4n. of Mathys, he became, after John of
    Knipperdollinck] Bernard Knip- Leiden, the second person in the city.
    perdolling, born at Miinster, some- On the estabhshment of John's king-
    where about the close of the fifteenth dom, he indulged in a brief fit of
    century, belonged to a family of good revolt, which he attributed to the
    position. A well-to-do merchant, action of an evil spirit. But there-
    he became embroiled with the civil after he gave the King complete
    and ecclesiastical authorities in 1527, loyalty. By the armies besieging
    and was fined and imprisoned for Miinster he was regarded as the lead-
    his part in the Uberation of Antony ing soldier among the rebels. On the
    Kruse. Throwing in his lot with the fall of the city he was taken prisoner.
    evangehcals, he supported Rotmarm Minutes of his examination at Dul-
    against the Council. In Dec. 1532 he men, 25 July 1535, and at Miinster,
    was one of those who opposed the 20-21 Jan. 1536, are printed by
    negotiations with the bishop of Miin- Cornehus, pp. 376-9, 405-10. He was
    ster which followed tlie coup at executed on 22 Jan. 1536.
    Telgte. With the triumph of the 104-5. Rotmannus] See Ep. 2957.
    radical faction in Miinster he became 66 n.
    one of the Council in 1534. He re-
    3041] FROM TIELMANN GRAVIUS 203

    neque inter cadauera neque alibi (vt aiunt) repertus est. Nebulonem
    elapsum putant arte nigromantica, quam ipsum callere vulgus nu-
    gatur. AJii aliud asserunt, variantes sententiam. Inter equites et
    pedites magna fuit dissentio et controuersia super diuidundo spolio.
    Principum demum autoritate haec res, male coepta, composita est. iio
    Pedites acceperunt, quisque pro sua portione, preter stipendium xviii
    aureos Emdenses quantum equites, nondum constat, minus quidem
    ;

    illis, arbitror. Maior pars exercitus militum gregariorum dimissa est

    cum summa amicitia, quos acceptauit dux Holsatiae. Episcopus


    reseruauit sibi duntaxat in ciuitate octingentos. Hodie habet fos- 115
    sores rusticos qui ab ea parte ciuitatis, vbi munitione magis est
    spectanda, fodiunt arcis erigendae causa.
    Fuit paucis ab hinc diebus in opido Nouesiensi conuentus seu dieta,
    vt vocant, principum, vbi fuit archiepiscopus noster, dux CUuensis
    etc. cum fiho et episcopus Monasteriensis, qui ilhc consultarunt 120
    quibus modis et rationibus rehgio Monasterii penitus extincta, tum
    perturbatissimus oninium rerum ordo in pristinum statum et vigorem
    debeat reduci. Nisi archiepiscopus noster et dux Chuensis tanto
    mohmine anabaptistis mfaciem restitissent, haberemus hic misera-
    bilem omnium rerum faciem huius detestabihs sectae. Quod ahquot 125
    principes, potestates, ciuitates et status imperu pecuniario subsidio
    episcopo Monasteriensi suppetias tandem tulerunt, hoc nuhi morta-
    hum nisi vni archiepiscopo nostro acceptum ferre debemus, qui die
    nocteque ahquamdiu obequitando, dum necessitatis telum tantopere
    vrgere videret, iUos huc permouit. Habes de Monasteriensibus pre- 130
    cipua. Omnia enim perscribere longum foret.
    Lubecenses cum duce Holsatiae infoehciter ante complusculos
    dies pugnauerunt. Amiserunt enim in confiictu tot pedites quot
    mihtant sub nouem vexilhs. Caesi quoque equites plus minus tre-
    centi, inter quos perut quidam comes de Teckelenborch, capitularis 135
    canonicus summi temph hic apud nos, et ahus comes de Hoia, simi-
    liter et ahi nobiles complures, non pauciores, vt hic vero et constanti
    rumore circumfertur, quadraginta. Amiserunt quoque in mari eodem
    tempore phis minus octo naues maiores multis bombardis et appara-
    tibus bellicis, qui in nauah preho desiderantur, instructissimas. 140
    Nondum sacris initiatus sum. Verum habeo beneficiolum in ec-
    clesia nostra Coloniensi, satis tenue et aridum, quod nactus sum ante
    biennium. Nisi me deterreret huius secuh infoehcitas et mores mul-
    torum, qui destinata quadam mahcia sacerdotum salutem ita ex-
    optant vt eam aflfiictissimam vehnt, fortasse iamdudum huic ordini 145
    me addixissem, Nunc cum ilh, qui destinata opera et studiose sacer-
    dotum foehcitati insidiantur, me ab hoc instituto depehant, fit vt
    adhuc animi anceps veluti in luto haeream. Si tua prudentia quid
    boni consihi mihi communicauerit, quod vel ad amplectendum vel

    118. opido Nouesiensi] Neuss. The the Liibeck army, under the comniand
    Conference met on 15 July 1535. See of Coimt John of Hoya was defeated
    Kerssenbrocli p. 859, with Detmer's by John Rantzau, general of the diike
    note. of Holstein (King Christian) at Assena
    119. archiepiscopus] Hermann of inFunen.
    Wied, abp. of Cologne. inmari] At the battleof Born-
    138.
    133. pugnauerimt] 11 June 1535; hoka.
    204 LETTERS OF ERASIMUS [1535

    150 reiiciendum sacerdotum institutum maxime nouerit accommodum,


    summi maximique beneficii loco interpretabor, si mee saluti ac
    foelicitati in hac parte consuluerit.
    Gaspar ille, quem mihi tam amice et amanter commendasti, non
    alio fauore et amicitia a me prosequetur, quam si aliquo sanguinitatis
    155 titulo mihi astrictus esset. Excepi iuuenem humaniter, et dimisi
    comiter, hac tamen lege vt ad me rediret quoties vellet, vsurus mea
    industria studio et labore ad id quod tua dignitas petiit.
    Heresbachio curaui reddendas tuas htteras, qui hodie apud
    iimiorem principem est in aula Dusseldorpensi, qui himc alligatum
    160 Hterarum fasciculum remittit.
    Vehementer dolendum de miserabili fato episcopi Rofifensis et
    Thome Mori. Non dubito quin vel scripta acceperis vel fama istuc
    peruolarit, que nunciando tristia velox esse solet. Roffensis vtebatur
    scipione dum ad locum supphcii duceretur. Vtriusque capita stipiti-
    165 bus erecta sunt in ponte Londini, vt sint populo spectaculum. Nec
    tutum est percontari in toto regno, quam ob causam boni illi viri
    capitis supphcio affecti sunt. Saeuitum quoque est in Cartusianos
    plus muius quindecim, quorum nonnulU exusti sunt, rehqui vero
    securi percussi. Hec retuHt mihi Arnoldus Birckmannus, qui, dum
    170 hec gesta sunt, in AngHa fuit et partim vidit.
    Hieronymo Frobenio plurimam salutem meis verbis annunciabis.
    Bene vale, patrone et preceptor summe ac ter maxime.
    Ex Colonia Agrippina Anno Domini m.d.xxxv. xvi. Cal. Septembris.
    Dignitatis tue mancipium deditissimum
    175 Tielmannus Grauius, ahas a Fossa.
    Clarissimo ac facHe primario huius aeui Hterarum antistiti, Desi-
    derio Erasmo Roterodamo, D. et patrono perpetuo obseruando.

    3025, 30283042. From Erasmus Schets.


    Basle MS., Scheti Epistolae 32. Antwerp.
    17 August 1535.
    [An original letter, autograph throughout.]
    +
    P. Harum lator detuHt mihi vnam abs te epistolam,
    S. cum
    plerisque aHis, quas his quibus directe venerant mox transmisi.

    3041. 153. Gaspar] Perhaps Gaspar Basle. He seems to have carried the
    Schets ;forwhom see Ep. 2897 introd. letter,notextant, to Tielmann Gravius
    158. litteras] Theletter(notextant) which is answered by Ep. 3041. Tiel-
    whieh Heresbach received on 22 July mann speaks of him as a 'ciuis Basi-
    1535 (for this and the fasciculus see liensis',whom he knows by sight, and
    Ep. 3031 introd.). supposes to be a goldsmith. Hedidnot
    169. Birckmannus] Prestmiably of in fact carry Ep. 3042 —
    the lastpara-
    the same family as Francis Berckman, graph is to be regarded as a postscript,
    a native of Cologne, in business as a indicatingthat asErasmus'messenger
    bookseller in Antwerp, who travelled failed to return, Schets employed a
    in England and elsewhere as a book- different one whom, writing to Olah,
    ;

    seller's agent. See Epp. 259. i^n, 1388. he described as 'quendam suorum ne-
    24n, 1488. 39-41, 1494. 32n, i6o6. gociorum gestorem' (Ep. 3037. 70-2).
    3n, 1804. 294-6, 1816. 22-4, 1990. 7n. \Tiam] Ep. 3028. But Schets had
    3042. I. lator] Deseribed in Ep. received also Ep. 3025, written ten
    3028 as a 'negotiator', due to make days earlier; as appears from what
    the return joumey from Antwerp to he says about Maruffus and Barbirius.
    ' ;

    3042] FROM ERASMUS SCHETS 206

    Liuinus Panagathus visit me. Demonstrauit mihi tuum illi tran-


    scriptum fauorem. Temptaui tamen illius animum qualem versus te
    gessisse potuerit. Dum preter in te totum deuotum se mihi non 5
    demonstrauerit, et de Clautho (quem per hunc tibi subornatum
    dubitas) excusauerit, non differui dare illi Carolinos centum, quos
    ea conditione iubes ilH numerandos, ac de receptu accepi illius
    recognitionem siue quietanciam.
    Non tam male erat Rufensi et Moro ex relatu Maruffi Genuen., 10
    qui proficiscens ex AngUa patriamque petens te visit, quin longe peius
    his successerit. Vterque nam postea ex regis ira securi percussus est:
    quam culpam habuerint adhuc non sum edoctus, nec est qui scribat
    ex Angha vel audeat scribere. Videntur mihi et huic, vt quondam,
    orbi non deesse carnifices. Dominus ferat sibi taUum hominum 15
    innocentiam et patientiam acceptam.
    De pensione AngHca percepi quod nolHs grauari oratorem Capuy-
    sium, et id oneris potius conuenire Aldrisio, qui aulam sequitur: si
    sic tibi visum est, scribe Aldrisio, vt id oneris tuo nomine sumat;
    quod acceperit tradat Astodillo Hispano, cui et ego scribam, vt 20
    commonefaciat Aldrisium, imploret fauores Capuisii, vbi res postu-
    larit. Poterit sic fieri vt preter labores et dispendia tibi veniat ea
    pensio domi, etiamsi de hisce vectigaHbus AngHcis videaris fere
    desperare.
    Misi epistolam tuam ad Barbirium, latore amico qui iUi bona fide 25
    dedit. Addidi epistolam vt rescriberet. Sed, vt cui non gustat equi-
    tas, obsurdessit. Interpellabo tamen hunc plurioribus epistoHs vt
    respondeat seseque duudicet.
    Que de HbeUis socero regis Lusutaniae dicatis scribis, non inteUigo.
    Regis socerum non scio, fatrem Infantem habet magnanimum et 30
    doctum, Damiani amantissimum. Si forsan per hunc et UHus in-
    stinctu quid iUi dedicaueris direxerisque nescio. DispUcet mihi si
    quid istinc per predones ereptum est tibi.
    Editio de ratione concionandi, vt scribis, BasUeam te transtuHt
    sed, vt inteUigo, tuae valetudinis incommodo. Optarim et animo et 35
    corpori tuo prosperrimam quietem et valetudinem. Dum sic visum
    est Domino vt nequeas transtuH nec ferre vectationem, opus est te
    dedere loco quo forsan non in vanum te constituit Dominus.
    Dum hec scriberem, venit ad me epistola Aluaris AstodilH ex
    AngUa, qui scribit se recepisse tuo nomine a BidelHo nobiles triginta 40
    octo, cum decima parte nobilis. Hos ad me permutauit in valorem
    centum et trium florenorum cum stuferis septem quos addidi tuae ;

    pecuniae cuius ego custos sum. Misitque simul Astodillus has episto-
    las quas vna hac ad te mitto. Puto ab oratore Capuysio venire.
    Venit hic fama Caesarem in Affrica feUci marte agere, et quod 45
    fere inexpungnabili coUo Tunezico, quem Golettam vocant, expun-
    gnato, direxerit castra meniis vrbis, quam ayxmt faciUus posse

    17-18. Capnysium MS. 21. Capnisii MS. 44. Capnysii MS.

    5—6. Dum .
    . demonstrauerit]
    . matical blimder: cf. 1. 37.
    'Since he did not show himself other 30. Infantem] Henrico.
    than devoted to you. 37. nequeas transtuU] For tratis-
    7. differui] For distuli; a gram- /erri, another grammatical blimder.
    ;

    206 LETTERS OF ERASIVIUS [1535

    expungnari. Deus illius conatui adsit, simulque per omnia prestet


    gloriosam victoriam.
    50 Hec, quam latore epistola<(e> tua<e> ante quindenam tibi mittere
    putaram, dum (vt promiserat) ad me non rediit, dUata est, mittoque
    ad nundinas Francfordiae, quo per manus Frobenii ad te veniat.
    Securius ad te posse mitti non puto.
    Vale, my Domine Erasme charissime.
    55 Ex Andouerpia xvii* Augusti 1535.
    Ex animo et vere tuus
    Erasmus Schetus.
    + Summae doctrinae et sapienciae viro Domino Erasmo Rottero-
    damo. Friburgi.

    3043. To Damian a Goes.


    De Puritate p. 107. Basle.
    N. p. 1106: Lond. xxvii. 38: LB. 1284. 18 August 1535.

    DES. ERASMVS ROTEEOD. CLARISSIMO VIRO DAMIANO A GOES


    LVSITANO S. D.

    AccrPE ad singulas epistolae tuae satis prolixae partes, sed carptim


    ac breuiter. Ex postremis Htteris tuis, quas pridie Idus luhi scriptas
    ex Augusta VindeHcorum recepi, coniicio tibi meas esse redditas,
    quas Patauium miseram, quum tu iam Patauio discesseras.
    5 Lucas Remus, vir humanissimus, vt scribunt amici, paralysi tactus
    alterum corporis latus gerit exanime, Hngua tamen (nam et hane
    morbus ademerat) est reddita: spero rem rumore mitiorem esse. Is
    mira fide nostras epistolas perferendas curat.
    A Friburgo depulsus, non est quod magnopere doleas, qui ItaHa
    10 Germaniam, et Erasmum Bembo ac Bonamico feHcius permutasti
    quam Diomedes aerea commutauit aureis.
    Ex epistola Georgu CoeHi perspicio famulum tuum, de cuius fide
    3043. TIT. DES. om. N. clarissimo viro om. N. lvsitano om. N.

    3043. I. epistolae tuae] There are George, near Coimbra. HisPoemsare


    no extant from Goes to Eras-
    letters collected by Emanuele Monteiro in
    mus between Ep. 2826 of 20 Jime the Corpus Illustrium Poetarum Lu^i-
    1533 and Ep. 3078 of 22 Dec. 1535. tanorum tom. vii (Lisbon, 1748). The
    meas] Probably Ep. 3019.
    3. most ambitious of them is the De
    Remus] See Ep. 2987. in.
    5. Patientia Christiana, running to over
    11. Diomedes] Hom. //. 6. 234-6; 600 hexameters. One of his pieces
    Adag. loi. introduces to the Infante Coelho's
    12. CoeUi] Jorghe Coelho (f^S Aug. translation of the 'Dea Syria' of Lucian
    1563), a Portuguese humanist and (whose name appears falsely metrized
    Grecian, of the circle of Clenardus, as Lucianus). Of the
    translation itself
    Damian a Goes, and Resende, was we have not been able to find a copy
    bom at Lisbon. His father was nor of the edition of CoeIho's Poems
    Nicholas Coelho, who accompanied stated by Monteiro to have been
    Vasco di Gama on his first voyage to printed at Coimbra in 1536. Lihus
    the Indies. Jorghe was educated at Gyraldus speaks disparagingly of his
    the vmiversity of Salamanca, where poetry: 'Poeta Lusitanus, multa qui-
    he spent twelve years. Tutor and dem ille carminibus pollicens, sed
    suis
    secretary (1545) to the Infante Hen- parum meo quidem iudicio exculta
    rico, he became a canon of Evora and vidontur' {De Poetis p. 59, 15-17, ed.
    Commander, or Grand Prior, of St. Wotke). Two letters of Coelho to
    3043] TO DAMIAN A GOES 207

    subdubitabam, in reddendis literis suo functum officio. Resendum


    nihil scriberedemiror: suspicor illi praeclaram aliquam dignitatem
    obtigisse. Coelius subinuidet illi prolixam illam epistolam, quum 15
    ipse perbreuem acceperit. Videor ambos ofifendisse, alterum epistola
    verbosiore, alterum breuiore.
    Vtinam Dominus dignetur me ab hoc furente seculo in suam re-
    quiem euocare: tantum abest vt longaeuitatem quam mihi precaris
    desiderem. Si cui mea scripta profuerunt ad pietatem, gaudeo de 20 ;

    fama qua vtinam non essem oneratus.


    nihil laboro,
    Miror vnde ista vertigo capitis in iuuene. Habet Italia insignes
    medicos, quorum consiho possis hoc incommodum pellere. Ab at-
    tenta lectione cauendum, praesertim post prandium et coenam; pro
    lectione sit literatorum hominum confabulatio. Times hyemem in 25
    Itaha tepida ? Quid faceres apud Pilapios ? Quod si serio times,
    recurre huc ad hypocausta, calebis quantum voles. Vel dono dabo
    tibi aedes quas habeo Friburgi. Sum adhuc Basileae, ob aeditionem
    Concionatoris mei, ac valde sum animi dubius an expediat Friburgum
    repetere adeo multa suadent, multa deterrent. Gelenius pro sua
    : 30
    doctrina non vulgari, proque morum synceritate dignus est lautiore
    fortuna, diuitias vix ausim illi optare. Quid periculi inquis ? Ne
    segnior fiat ad prouehendam rem literariam. Multos -nevia ad in-
    dustriam stimulat.
    Quod de perpoHendis lucubrationibus meis admones, vt facis tu 35
    quidem amice, ita frustra facis, etiamsi non admoneres sero. Natura
    sum extemporalis, et ad recognitionem mire piger. Et scis quam
    difficile sit pugnare cum natura, praesertim seni. Quid quod illa non
    scripsimus ItaKs, sed crassis Batauis ac rudibus Germanis, idque
    seculo non perinde felici atque nunc est. lam quaedam argumenta 40
    non recipiunt accuratam orationis politiem. Neque iUa M. Tullii
    myrothecia conueniunt iis quae vel ad docendum parata sunt vel
    religionis negocium tractant. Prioris generis sunt Adagia, posterioris
    Paraphrases, Annotationes, aliaque permulta, quibus si coneris ad-
    dere Tullianae phraseos nitorem, nescio quo pacto frigescunt apud 45
    verae pietatis studiosos, qui spiritus heivcoaiv quaerunt, non ver-
    borum lenocinia. Coelestis illa philosophia vt habet suam sapientiam
    ab humana diuersam, ita suam habet eloquentiam. Mystica postu-
    lant suum quoddam dictionis genus. Quem, obsecro, ad pietatem
    accendit Lactantius ? Atqui nihil eo nitidius. Dicas Christianum 50

    Damian a Goes (26 Aug. and 13 Dec. would seem to have availed himself
    1541) are printed in Goes' Opera 1544. of the services of Daniian's 'famulus'
    For Coelho's admiration of Erasmus to send letters both to Coelho and to
    see Clen. E. p. 78 and for a letter of
    ; —
    Resende from Coelho he seems to
    Clenardus to Coelho, enclosing com- —
    have received a reply none of these
    plimentary verses, see Clen. E. pp. letters has siu-vived.
    185-7; Coelho'sanswerto theseverses, 22. vertigo] Cf. Epp. 3019, 3078.
    0(ie MonocZo5 (sic), isprinted by Mon- 26. Pilapios] Selected because of
    teiro. For other verses addressed Goes' preoccupation with their in-
    by Coelho to Clenardus, Cerejeira, terests (see Epp. 2846. ii^n).
    (Clenardo, Coimbra, 1926, pp. 240- 35. perpoliendis]For Erasmus'pro-
    in), refers to Clenardus' Institutiones Epp. 2095 introd.,
    jects of revision see
    GrammaticaeLatinae^hvLtweh.Suvenot 2424. 342-62, 2443. 55-6, 2466. 165-
    been able to find a copy of the book 71, 2660. 26-8, 2690. iin.
    in any of its three editions. Erasmus
    208 LETTERS OF ERASMUS [1535

    Ciceronem loqui, quanquam ille non tractat Scripturas, sed cum


    ethnicis digladiatur. Ipse Melanchthon in commentariis quibus
    enarrat epistolam ad Romanos studio deiicit stilum, quum illic
    affectet maxime
    videri Theologus. In eandem tres Hbros edidit iUud
    55 eximium huius aetatis decus lacobus Sadoletus, admirabLli sermonis
    nitore, et copia plane Ciceroniana, nec deest affectus episcopo Chris-
    tiano dignus. Fieri non potest quin tale opus a taH viro profectum
    bonorum omnium suffragiis approbetur. Vereor tamen ne apud com-
    plures ipse phraseos nitor nonnihil hebetet aculeos ad pietatem.
    60 Quid hic commemorem Longohum, qui totus in hoc incubuit, vt
    Ciceronem exprimeret, nec infehciter cessit conatus ? At hic quanto
    se ipso frigidior est in his in quibus pugnat aduersus Lutheri dog-
    mata ? Quid futurum censes si non pugnasset, sed enarrasset mysteria
    diuinae Scripturae ? Eum
    virum vt praematura mors omnibus stu-
    65 diosis inuidit, ita nominis gloriam nostrae Hollandiae multi videntur
    inuidere. Nampropemodum in illo euenit, quod ohm in Homero,
    de cuius ortu septem vrbes inter se decertasse feruntur. Ita Longo-
    lium hmc Galliae sibi vendicant, hinc Mechhnia sibi asserit, quum
    reuera fuerit purus putus Hollandus, prognatus e patre HoUando,
    70 in oppido celebri HoUandiae, cui hortorum pulchritudo nomen dedit
    Schoenhouiae. Hic ne quis mihi protinus obstrepat, quod dico
    patruus ipsius Petrus Longolius, vir apprime doctus, mihi narrauit.
    Non arbitratus sum committendum vt hoc decoris HoUandiae prae-
    riperetur: et ipsius LongoUi gloriam Ulustrat, quod in ea regione
    75 natus tantus euaserit.
    Sed haec Trdpepya. Ad id quod institueram redeo. lUud tu iudicato,
    mi Damiane, an aequum faciant, qui postulant a nobis vt meUus
    dicamus quam possumus. Habuit et ItaUa in quorum scriptis deside-
    ratur iUa ad vnguem exacta poUties, Petrarcham, Pogium, Guarinum,
    80 PhUelphum, Leonardum ac Franciscum Aretinos, aUosque permultos,
    quos nos cum candore legimus, ad errata conniuentes. Et isti nihU
    concedunt Batauis ? lam si fastidiemus omnes scriptores qui M.
    TuUio sunt dissimiles, qui tandem nobis erunt rehqui? Me candor
    TuUianae phraseos in aLns valde delectat, ipse nec aspernor nec anxie
    85 affecto. Si quid erroris deprehendo in Ubris meis, praesertim ad bonos
    mores aut ad reUgionem pertinens, sedulo corrigo de fama per orbem
    :

    peruagatura, deque iudicio posteritatis viderit Dominus. Verum haec


    vtcunque habent, mihi gratissima fuit admonitio tua, quam scio ab
    amicissimo animo profectam. Spero te consuetudine doctissimorum
    90 hominum eam poUtiem feUciter assequuturum ad quam me hortaris.
    Ad quam laudem nisi viderem te sponte currentem, non pigeret
    extimulare videUcet vt hoc decus velut egregiam gemmam tuis stem-
    :

    matibus et imaginibus adderes, atque hanc pahnam, si non primus,


    certe cum primis, tuae referres Lusitaniae, in dies magis ac magis
    95 efflorescenti.
    Quas Berus pertuUt Uteras accepi. Priores iUas abs te Romae
    52. commentariis] For Melanch- tived by Scaliger's Omfto. ForLongo-
    thon's commentary see Ep. 2732, and lius' nationality see Ep. 914. 89—90
    for Sadoleto's see Ep. 2816 introd. and introd.
    60. Longolium] This tribute to the 96. Berus] Ber had no doubt en-
    merits of Longolius is probably mo- countered Goes when he went to
    3043] TO DAMIAN A GOES 209

    scriptas non accepi, nec eas quas Berus eodem tempore misisse se
    significat.Longa est via,
    Multa cadunt inter calicem supremaque labra.
    Berus mihi non reddidit, sed transmisit, literas a Bembo, cui tamen loo
    non scripseram, et a Lazaro Bonamico. Nondum enim cum Bero
    sum colloquutus. Bembi literae non egent responso Lazaro, cuius ;

    epistola mihi fuit gratissima, nunc respondere non vacat. Antea


    diligebam hominem ob eximiam eruditionem, nunc longe mihi charior
    factus est, quod te complectitur. 105
    De rebus Africae et hic multa iactantur: vereor ne Africa nobis
    aliquid noui pariat citius quam laeti. Ego talibus fabulis leuiter
    commoueor. Interim inferior Germania tota perditur ab Anabap-
    tistis. Monasterium expugnatum est. Occisi quotquot excesserant
    annum duodecimum, si vera est fama. Rex Galliae reuocat no- no
    biles qui metu profugerant. Meditatur aliquam moderationem.
    Melanchthonem euocauit ad coUoquium nondum tamen profectus
    ;

    est. Vuittenbergae saeuit pestilentia, item Augustae: Argentorati


    coepit serpere. Rex Angliae saeuit in quosdam monachos, Episcopum
    Roffensem et Thomam Morum iampridem habet in carcere. Haec 115
    nimium vera. Qui e Brabantia veniunt, narrant de vtroque sumptum
    capitis supplicium: eum rumorem optarem esse vanum. Bene vale.
    Bembo et Bonamico, et si datur oportunitas, CoeHo Calcagnino,
    veteri amico, sahitem de nota meliore.
    Datum Basileae xviii. die Augusti mdxxxv. 120

    3044. To THE Reader.


    Ecclesiastes, 1535, f°. Q. 7. (Basle.)
    (adfin. August 1535.)
    [A letter to the reader prefixed to the Hst of Errata on the last page of the
    Ecclesiastes, Basle, Froben, Aug. 1535. For the date of publication see Ep. 3036
    introd.]
    ERASMVS ROT. LECTORI S.
    SoLENT plerique mendas in operas typographorum reiicere. At hic
    ingenue fateor, quicquid est erratorum fere vel amanuensi meo vel

    Padua in the latter part of June, and France.


    carrying thence letters from Goes 109. Monasterium] Cf. Ep. 3049.
    (though not the letter which Erasmus The city was captured on 25 June
    is answering, which was written when 1535. The news of the fall of the city
    Goes had reached Augsburg), and was conveyed to Erasmus by Heres-
    from Lazarus Bonamicus and Bembo bach's letter of 28 July 1535 (Ep.
    (see 11. loo-i). Bonamicus' letter is 3031). But that letter says nothing
    not extant; Bembo's is Ep. 3026. of the extreme cruelties here men-
    3043. 99. Multa cadimt &c.] See tioned Erasmus' source was perhaps
    ;

    Adag. 401, whence (throughTavemer's Vlatten who wrote to him, about the
    ;

    version) it passed into English usage. same time as Heresbach, a letter not
    102. coUoquutus] For the date of extant, but referred to by Heresbach
    Ber's journey home see Ep. 301 1. (Ep. 3031. 222).
    106. aliquid noui] See Pliny, N.H. iio-ii. reuocat nobiles] The refer-
    8. 42. ence is presumably to the Edict of
    107. fabulis] For Erasmus' scepti- Coucy of 16 July 1535; see Ep. 2983.
    cism about the African war see Epp. ^Sn.
    3048-9, 3084. He seems to have taken 112. Melanchthonem] Both Melanch-
    the view consistently that the proper thon and Bucer were, through Sturm,
    concern of the Emperor was Germany invited by Cardinal Bellay to a con-
    452.11 T,
    >;

    210 LETTERS OF ERASMUS [1535

    milii imputandum. Adfui quidem aeditioni, sed ob incommodam


    valetudinem, non potui supremam obire recognitionem, praesertim
    5 eo quod paginae castigandae frequenter his horis obtruduntur quae
    vel somno vel ahoqui ciu-ando corpusculo dandae erant quanquam ;

    hoc meo officio nihil erat opus, id mimeris vigilanter obeunte Sigis-
    mundo Gelenio, praeclare docto emunctaeque naris homine. Caete-
    rum vbi per ocium relegissem excusa, nonnulla repperi quae me
    10 recognoscentem fefellerant at non ita multa, si summam aestimes
    ;

    paucissima, si quae sunt parui momenti submoueas. Ea visum est


    hic annotare.

    3045. From Henry Glareanus.


    Parls MS. Freiburg.
    (adfin. August 1535-
    [An original letter, autograph throughout, in the Biblioth^que de la Societe
    de rhistoire du Protestantisme Fran^ais at Paris. An endorsement shows that
    it was at one time in Labouchfere's collection. It was printed by H. Schreiber,
    H. L. Glareanus, Freibm-g, 1837, pp. 77—8, from a copy of the original which
    was then at Basle: a copy (Basle MS. G. i. 25, No. 26) states that the original
    was sold 'ex decreto Regentiae' 6 Dec. 1841.
    There are no means of dating the letter exactly. It is clearly written after
    Erasmus left Freiburg; but before his books &c. had been removed to Basle.
    It must be earher, accordingly, than Ep. 3051 (i Sept. 1535) which deals with
    the removal of Erasmus' books, and other goods, to Basle. It was perhaps
    the fire in Smotzer's stables which caused him to send Boniface to Freiburg
    to see to the removal of the books. Boniface spent 'more than two days' in
    Freiburg, Ep. 3055. 19.]

    D. ERASMO ROTERO. GLAREANVS S.

    Res omnes bene habent, quanquam periculum fuit non admodum


    magnum. Stabulum illud, vbi D. Schmozerus habuit equos, hora
    decima flagrare cepit, tempesta iam nocte. Famulus D. theologi cito
    sensit et in nostram ac theologi domum ex tua accurrit. Nos illico
    5 aderamus. Ignis erat ingens, et ventus omnem flammarum globum
    in domum Crusi, quae supra domum tuam est, vertit. Sed omnia,
    Deo sit gratia, repente sedata sunt. Margarita nostra bene vigilauit:
    Doctores etiam D. Sebastianus, Amehus et Martinus, omnes promi-
    serunt suam operam. Sed non indiguimus. Theologus et ego soli
    10 bibliothecam ingressi sumus, vt omnia sahia videremus. In inferiore
    autem atrio etiam ahi fuere homines.

    ference in Paris an invitation which,


    ; 6. Crusi] Not known to us.
    but for the opposition of the Elector 7. Margarita] For Erasmus' cross-
    John Frederick, Melanchthon was grained servant see Ep. 2735. 5on.
    ready to accept. The invitation to 8. Sebastianus] Very hkely Sebas-
    Melanchthon is the subject of letters tian Derrer (for whom see H. Schrei-
    of Simon Heyes to Henry vin (Brewer ber, Geschichte der Universitdt zu
    ix. 54) and to Cromwell {ib. 521; cf. Freiburg, 1868, ii, pp. 330 sq.), spoken
    ib. 180, 674). Cromwell and Henry of by Zasius, ZE. p. 83 and, without
    wereanxiousthatMelanchthonshould siu-name, pp. 80, 198, 202. Conceiv-
    be diverted from France to England, ably Sebastian of Ruffach (for whom
    and a special agent was dispatched see Schreiber, ib. ii, pp. 378-9).
    to secure this (Brewer ix. 157). Amehus] See Ep. 2096 introd.
    3045. 2. D. Schmozerus] See Ep. Martinus] Probably Martin Kii-
    1922 introd. gelin, see Schreiber, ib. ii, pp. 279-82.
    3. D. theologi] Ber.

    J
    ;

    3045] FROM HENRY GLAREANUS 211

    Haec te scire volui, ne fama vaga nugacissimorum nunc hominum


    tibi terrorem iniiceret. lussit etiam D. theologus.
    Vale Friburgi.
    Manum nosti. 15
    D. Erasmo Roterodamo, theologorum summo.

    3046. To Peter Kmita.


    De Puritate p. 113. Basle.
    N. p. 1108: Lond. xxvii. 39: LB. 1285. 20 August 1535.
    [The death of Schydlowyetz (Dec. 1532) had diminished the number of
    Erasmus' Polish patrons on the advice of Decius and Gelenius, he seems to
    ;

    have approached Peter Kmita, who was recommended by his wealth, though
    hardly either by his character or by his attitude to rehgious questions.
    Peter Kmita, count of Wisnicze (1477-1553), had served as a youth in the
    armies of Maximihan. Conspicuous for his beauty, courage, and eloquence,
    he became, under Sigismund i, court marshal and grand marshal (1529) of
    Poland (A.T. xi. 172), chatelain of Boicz, palatine of Sandomiria, palatine and
    captain of Cracow, prefect of Szepesvar and Przemysl. He represented the
    PoUsh king at the courts of Charles v, Ferdinand, and Zapolya in the war —
    between Ferdinand and Zapolya he espoused the cause of the latter. A fanatical
    churchman, he built a church at his native Wisnicze. He was esteemed a good
    Latinist he exchanged letters with Peter Bembo (MS. Barb. Lat. 2158, fo. Ixxv).
    ;

    To the statement of the Bibliographia Polska that he edited the Letters of


    Erasmus in 1538 we do not know what meaning to attach. He married twice
    first Anne, daughter of Lucas of Gorka, chatelain of Poznan; secondly,
    Barbara, daughter of Herbult Dobronmilsaki. He left, however, no children,
    and the line became extinct there is a monument to him in Cracow cathedral,
    :

    inscribed 'Kmitharum vltimo et maximo'. A.T. xi prints four letters of


    Tomiczki to Kmita, and one letter of Maurice Ferber, all of the year 1529
    (pp. 64, 106, 228, 262, and 310); in vol. xiii there is a letter of Tomiczki to
    Kmita of 1531 (p. 198). In A.T. xi. 64 Tomiczki calls Kmita 'affinis'; and
    — —
    the vices of Kmita which included drink and avarice are said to have be-
    come more marked after Tomiczki's death. In 1542 Tectander addressed to
    Kmita his Elegiae iii de peregrinationibus siiis (Cracow, Vnglerius) see Ep. ;

    1810. 2on.
    See the Vita Petri Kmitae printed in D'Lugossi, Historia Polonica ii, pp.
    1607-31.]

    DES. ERASMVS ROT. MAGNIFICO D.D. PETRO KMITHA, COMITI IN


    VYSNICZE, CASTELLANO SANDOMIRIEN. CRACOVIEN. GENERALI
    SCEPVSIEN., PREMISLIEN. ET COLEN. CAPITANEO, REGNI POLONIAE
    SUPREMO MARSCHALCO, S.D.
    Tametsi nequaquam est vel ingenii morisque mei, vel occupa-
    tionum mearum, vir nobUissime, literis eos lacessere a quibus ad
    scribendum non sim prouocatus, tamen quando huc extimulant duo
    spectatissimae fidei amici, lustus Decius tibi notus, et Sigismundus
    Gelenius, homo doctus minimeque vanus, multa praedicantes, tum 5
    de tuis eximiis virtutibus, tum vero etiam de amicissima voluntate
    quam erga me geris, non putaui mihi tam rehgiose vitandam impu-
    dentiae notam vt in ingratitudinis incurrerem. Improbitas enim
    multis nominibus excusari solet, ingratitudo nuUam recipit excusa-
    tionem. Visum est igitur hac epistola nonnihil perfricare frontem, lo
    tibique gratulari tot animi bonis per supremi numinis, a quo fluunt
    omnia, munificentiam afliatim locupletato, vt fortunae quae vocant
    3046. TiT. DES. om. N. castellano . . . generali om. N.
    212 LETTERS OF ERASMUS [1535

    ornamenta, quamuis eximia, propemodum obscurent dein pro tam :

    propenso in me fauore gratias agere, et quod vnum possum, animum


    15 polliceri mutuum.
    Nulla possessio charior sjoiceris amicis, e quibus quoniam vel mors
    vel alia calamitas subinde nobis aliquos adimit (quam ego pauperiem
    duco grauissimam), vel ambitu tantam iacturam sarciendam censeo,
    tantum abest vt negligendos existimem qui vltro ad amicitiam pro-
    20 uocant. Magno cum animi mei dolore pridem ereptus est ornatissi-
    mus ille senex D. Christophorus a Schidlouuicz. Eius pectore nihil
    optari poterat nec amicius nec syncerius. In cuius viri locum si tu
    succedere dignaberis, ilK (sicut audio) tum dignitate, tum naturae
    praestantia similHmus, Christophorum ereptum moderatius desidera-
    25 bimus, ac vicissim dabimus operam vt, si minus officiis, certe prompta
    et ad omne obsequium accincta voluntate, tantum amicum agnouisse
    videamur.
    Sum breuior non ob id modo quod variis distringor curis, verum-
    etiam quod incertus sum an haec epistola sit ad manus tuas
    30 peruentura. Immensum iter dirimit Rauracos et Sarmatas, et rara
    est perferentium fides. Opto te, vir clarissime, cum omnibus tibi
    charis quam prosperrime valere.
    Datum Basileae, xx die mensis Augusti mdxxxv.

    3047. From Ambrose a Gumppenberg.


    Leipzig MS. Rome.
    EE. 225. August 1535.
    21
    [An original letter, written by a secretary and signed by Gumppenberg.
    The papal briefs forwarded by Gumppenberg (Epp. 3033-4) are dated i Aug.
    and 5 Aug. and it is not clear why there was so long a delay in dispatching
    ;

    ing them.]

    S. Prestantissime Erasme. Preteritis diebus scripsi D. T. de obitu


    loannis Ingen Winkel hic Rome apud sedem apostoHcam defuncti,
    et qualiter tua de causa apud S. D. N. instarem vt et tibi beneficia
    per obitum eiusdem loannis vacantia conferrentur. Obtinui tandem
    5 preposituram
    ecclesie Dauentriensis, quam tibi S. D. N. contulit,
    de eaque prouidit, cuius prepositurae valorem annuum, deductis
    oneribus, sunt qui mille et quingentorum ducatorum esse dicunt.
    Vtinam haberet medietatem huiusmodi estimationis. Sat scio te hac
    vice contentum fore, presertim cum in patria tua ac loco natiuo sita
    10 existat, et ex eo quod aHquis prepositus iHic pluris reputatur quam
    hic quiuis episcopus. Accedit ad hec pulcherrima residentia, et quod
    Papa pre ceteris omnibus aHis ambientibus illam tibi motu proprio
    contuHt, quemadmodum ex Htteris suae sanctitatis in forma breuis
    ad te directis meUus inteHiges, quas tibi bis expeditas, Mediolanum
    15 versus et Augustam, vt quam citissime vbi vbi venerint tibi pre-
    sentarentur, transmitto.
    3047. 4. ^^. conferrerentur M»S.
    : 14. £^. ; directas AfiS'.

    3047. I. scripsi] Not extant. 3. S. D. N.] Sanctissimum Domi-


    2. Ingen Winkel] See Ep. 3033. num Nostrum (cf. 1. 17).
    6n. 13. Htteris] Ep. 3033.

    I
    3047] FROM AMBROSE A GUMPPENBERG 213

    Tuum iam erit vt Sanctissimo Domino Nostro gratias agas im-


    <m>ortales, illumque tibi tui amantem et gratiosum conserues et
    retineas. Est et pol<(l>icitus mihi, bullam prouisionis tue per plum-
    bum expeditam sese euestigio ad te transmittere velle. Habes ani- 20
    mum et mentem S. D. N. erga te promptum, qui propter te etiam
    per breue scripsit ad serenissimam reginam Mariam Flandriae gu-
    bernatricem, adhortando vt illa dictam preposituram ab omni
    intrusione vacuam interteneret et conseruaret. Istud breue etiam
    duplicatum expediui, quorum alterum tibi, alterum serenissime regine 25
    per manus reuerendissimi et illustrissimi Georgii de Austria, episcopi
    Brixinensis, mitto, qui in curia dicte regine moratur, illique causam
    tuam hanc recom<m>endaui. Scio illum propter te apud serenissi-
    mam reginam summo studio et diligentia intercessurum quam
    officiosissime est enim tibi inclinatissimus, diu noctuque tua opera 30
    ;

    et scripta in manu versat, et summe autoritatis apud eandem


    reginam. Propterea ad illum tu confidenter scribe, senties hoc
    tibi profuturum. lamque nihil aliud, quo te certiorem redderem,
    habeo, sed me refero ad proxima scripta mea. At si quid ahud sit,
    senties ex preposito Curiensi et Petro MerbeUio secretario ducah. 35
    Vale, meque com<m>endatum habe.
    Datum Rome die xxi mensis augusti 1.5.35.
    CardinaHs Barrensis obiit die xvi lulii proxime preteriti. Cardi-
    naHs sanctorum quatuor hanc estatem degit Florentiae, Romam
    reuersurus proximo mense futuro. Nicolaus de Schonnberg archie- 40
    piscopus Capuanus, iam cardinalis tituh sancti Sixti, amat te pluri-
    mum seque negotia tua vbique promouere velle dixit est enim homo ;

    paucissimorum verborum, doctus atque iustus, primusque in col-


    legio. Et lo. Albertus Lucretius suus secretarius, iuuenis circa xxiiii
    annorum, qui hic Rome intra theologos pro primo et doctissimo 45
    habetur, callet linguam caldeicam hebreicam et grecam, quique te
    mirum in modum amat. Presertim filius bastardus regis PortugaUie,
    qui manibus et pedibus in rem tuam apud S. D. N. laborat, quo
    consequereris rubrum capellum. Propterea non velis omittere quin
    ad eum scribas multum, multum enim te iuuabit. Personam eius- 50
    dem PortugaUensis doctor Franciscus Rupihus tibi alias descripsit,

    46. EE.: Callit M-S.

    22. scripsit] Ep. 3034. cardinal 21 May 1535; on the same


    26. Georgii de Austria] See Ep. day the purple was bestowed on J. du
    1938 introd. Bellay (1. 62), Fisher (1. 64), Conta-
    35. preposito Curiensi] John Cho- reni, Simonetta, Ghinucci; cf. Ep.
    ler. 3049.
    Petro MerbeUio] See Ep. 3005 44. Lucretius] Jolm Albert Wid-
    introd. manstetter, who took the additional
    38. Barrensis] S. G. Merinus, see name of Lucretius; see Ep. 2614
    Ep. 301 1. 44n. Gumppenberg's xvi introd.
    would seem to be an error for xxviii — 47. Martinus Portogallus
    filius]
    Rupilius writing to Nausea from (t 1547)»Portuguese ambassador to
    Rome on 29 July 1535 says that the Papal ciiria bishop of Funchal
    ;

    Merinus died 'heri', 1538 and Silva 1547; see Ep. 1681.
    38—9. Cardinalis sanetorum qua- 49n. Erasmus wrote to him in Aug.
    tuor] Pucci; cf. Ep. 301 1. (Ep. 3050. 49).
    40. Schonnberg] Nicolas Schom- 51. descripsit] Rupilius' descrip-
    berg; see Ep. 1466. 5on. Created tion is not extant.
    "

    214 LETTERS OF ERASMUS [1535

    Est preterea secretarius S. T>. N. Blosius eiusque substitutus Petrus


    Paulus Gualterius, personae docte magneque reputationis et tui
    55 deditissimi nihil illis gratius contingere posset quam vt illos litteris
    ;

    tuis salutares. Quod si feceris, triumphabunt gaudio, proderit quam


    plurimum et tibi.
    Petrus Cursius dicit se iterum tibi velle respondere, sed credo nihil
    faciet nisi ex instigatione ahorum, qui iHum vt stultum habent et
    60 tractant.
    Secunda die huius mensis intrauit hic Rome prima vice episcopus
    Parisiensis vt Cardinalis in consistorium publicum, fuitque in eo
    obseruatus primus terminus priuationis contra regem AngHae, eo
    quod cardinalem Roffensem interfecit. Et dicunt regem Galliae sese
    65 velle declarare pubHcum inimicum regis Anglie et in confinio occu-
    pare velle illius ciuitates et terras sic cognoscuntur amici.
    :

    Dicitur pro certo, imperatorem post expugnationem ciuitatis


    Tunetine in AfiFrica etiam Barbarossam pyratam cepisse viuumque
    in manibus suis habere, qui nunc sui latrocinii penas luet, et hberati
    70 sunt per captiuitatem suam decem milHa captorum christianorum.
    Et rex de Tuneto, qui Cesaris partes sequitur, dedit imperatori xii.
    miUia etiam christianorum captiuorum, qui omnes Hberati, et quam
    plurimi eorundem Romam venerunt. Deus concedat imperatori in
    omnibus victoriam, ac nobis omnibus gratiam suam.
    75 Dicitxir etiam pro certo, imperatorem hic Rome et NeapoHs hiema-
    turum esse, ac iUum primo vere personaHter ConstantinopoHm versus
    nauigaturum.
    Abs te scire veHem, [vt] si papa tibi daret hic Rome honestam
    prouisionem, an huc veUes venire expensis suis ? Nam iUi ingens
    80 desyderium videndi te intercessit. Responde quam citissime. Ite-
    rum vale.
    Tuus Amb. de Gumppenberg
    subscripsit manu propria.
    ExceUentissimo viro Desiderio Erasmo Roterodamo, preposito
    85 Dauentriensi,Domino suo obseruandissimo. Brisgoie.

    30293048. To Bartholomew Latomus.


    De Puritate p. 80. Basle.
    N. p. 1098: Lond. xxvii. 28: LB. 1286. 24 August 1535.
    DES. ERASMVS ROTEEOD. BARTOLOMEO LATOMO S. D.

    AccEPi ante paucos epistolam a Paulo tertio mirifici fauoris


    dies
    atque honorificentissimae de me testificationis plenam. At ne viuam,
    3047. 78. vt seclusimus.

    3047. 53. BIosiusJSeeEp. 3021. 49n. of the expression " deprivation


    54. Gualterius] See Ep. 3024 in- against the King of England.'
    trod. 68. cepisse] A false report.
    58. iteram] We
    must infer that 75. Rome et Neapolis] Charles
    Erasmus' Responsio had reached went to Naples on 25 Nov., and to
    Rome. Rome on 5 April foUowing; see Ep.
    62. Parisiensis] John du Bellay. 3007- S^n: cf. Ep. 3078. 16-17.
    62-3. fuitque Anghae] 'Inhim
    . . . 3048. i. epistolam] Ep. 3033.
    was noticed for the first time the use
    ;

    3048] TO BARTHOLOMEW LATOMUS 215

    si ea mihi fuit tua gratior, ad quam nunc respondeo, sed Aa/cajvt/ca)?


    et, vt ita loquar, per aphorismos. Beneuolentia, mi Latome, quae
    rebus temporariis et in quas ius habet fortuna, concihatur, solet ilHs 5
    in diuersum mutatis vel refrigescere vel intermori. Me vero tibi nec
    forma nec opes nec dignitas, sed eruditio, candor animi, ac morum
    synceritas conciliauit quae vt propria perpetuaque sunt hominis, ita
    ;

    perpetuam amicitiam pariunt. Xunc quum perspicio te iis virtutibus


    quas ohm in te dilexi factum locupletiorem, aequum est vt meo erga 10
    te fauori nonnihil accrescat.
    Quod excusas silentium tuum, operam inanem sumis, mihi crede
    nunquam soleo spectatos amicos hoc vulgari officio aestimare. Quid
    quod impudenter facerem, si id in te requirerem in quo tu pari iure
    possis dvTLKaTrjyopelv. Orationem tuam valde probaui, quanquam 15
    mihi reddita est mutila, neque quicquam vnquam legi tuum quod
    non vehementer arrideret, eo quod ilhc animaduerterem ingenium
    ardens absque furore, hberum absque petulantia, amicum absque
    assentatione, excelsum sine arrogantia.
    Budaeum ob eximiam eruditionem, ac praeclara in rem hterariam 20
    merita semper animo sum veneratus, tametsi quidam conati sunt
    nostram amicitiam nescio qua nubecula nonnihil offuscare. Eum
    nunc longe pluris facio, quod tam amanter consuluit honori com-
    modisque tuis.
    Collegiorum primores nihil noui faciunt. Metuunt ne quid decedat 25
    ipsorum quaestui, quem plaerique vnicum habent scopum. Vix
    credas quibus machinis Louanii conati sunt obstare, ne Collegium
    trLlingue reciperetur. Qua quidem in re vt strenuam nauaui
    operam, ita phirimum inuidiae mihi confiaui. Tornaci coeperat institui
    professio Hnguarum, sed academia Louaniensis et Franciscani qui 30
    Tornacum incolunt non conquieuerunt, donec quod inchoatum erat
    omitteretur. Domus in hunc vsum extructa prospectum habebat in
    hortum Franciscanorum. Hinc illae lachrjonae. Te primos excetrae
    impetus feHciter sustinuisse vehementer gaudeo, nec dubito quin
    reHqua futm-a sint secundiora. Illud interim tibi prouidendum cen- 35
    seo, vt dum aetas laborum est patiens, seponas quod commode
    senectutis alat ocium.
    Ego si annos numerem, diu vixi si rationem ineam quantum
    ;

    temporis mihi lucta fu<er>it cum febribus, cum calculo, cum podagra,
    non diu vixi. Sed par est nos patienter ferre quicquid Hle supremus 40
    Dominus nobis immiserit, cuius voluntati nemo potest resistere,
    quique solus nouit quid nobis expediat.
    Quod me consolaris commemoratione clari nominis, nec apud
    posteros vnquam intermorituri, non ingratum est amicae voluntatis
    officium. At me nihil mouet ista gloria, nec soHcitus sum de posteri- 45
    tatis applausu. Vnum iUud mihi curae cordique est, vt hinc Christo
    propitio emigrem.
    Huc multi GaUi nobHes profugerant, hybernae proceUae metu, qui
    28. vt om. Lond. 39. fuit M: correximus.

    29. Tomaci] For the history see posed collected edition of his works.
    Epp. 525 introd., 1237. 24^., 1558. 48. GaUi nobiles] Recalled by the
    298-308. In his will of 1527 Erasmus Edict of Coucy; see Ep. 2983. 48n;
    left to the CoUege a copy of the pro- cf. Epp. 3029, 3043, 3049. 155^.
    216 LETTERS OF ERASMUS [1535

    reuocati sunt. Leo rugiet, inquit Propheta, quis non timebit ?


    50 Similis terror dissimili de causa occupauit animos Anglorum. De
    quibusdam monachis sumptum est capitis supplicium, inter quos fuit
    quidam Brigittensis per humum
    tractus, mox suspensus, denique
    corde reuulso in quatuor sectus partes. Hic constans et verisimilis
    rumor est, vbi Rex cognouit Episcopum Roffensem a Paulo tertio
    55 cooptatum in numerum CardinaHum, eo maturius productum e
    carcere truncasse capite. Sic ille dedit rubrum galerum. Thomam
    Morum iam pridem esse in carcere, facultatibus in regium fiscum
    redactis, nimis verum est. Ferebatur et is vltimo affectus supphcio,
    sed nondum certum habeo. Vtinam periculoso negocio se nunquam
    60 admiscuisset, et causam theologicam cessisset theologis. Caeteri
    amici qui me subinde et literis et muneribus dignabantur, nunc metu
    nec scribunt nec mittimt quicquam, neque quicquam a quoquam
    recipiunt, quasi sub omni lapide dormiat scorpius.
    Hic Pontifex videtur serio moUri concilium. At non video quo-
    65 modo sit coiturum in tanta Principum ac regionum dissensione.
    Tota inferior Germania mire infecta est a retinctis: in superiore
    dissimulantur. Turmatim huc affluunt, quidam Italiam petunt.
    Caesar oppugnat Goletam. Mea sententia plus periculi est ab Ana-
    baptistis. Non arbitror Galliam ab hac colluuie prorsus esse liberam.
    70 Sed mussant isthic formidine fustis. Scis Monasterium Vuestphaliae
    metropoHm expugnatum esse. Apud Amsterdamos periculosus tu-
    multus est in vrbe. Neque nescis, opinor, Viandalum conterraneum

    49. Propheta] Amos. 3. 8. century. He enjoyed great repute for


    50. Anglorum] For the perseeu- —
    learning he is said by Pole to have
    tions in England see Froude, Hist. of been the only English regular who
    England ii, ch. 9. knew the tliree tongues. See Pole,
    52. Brigittensis]RichardRejTiolds, Pro Ecclesiasticae Vnitatis Defensione
    of the Bridgettine Syon College, Isle- 103 vo. = Brewer x. 975 Foxe, Actes
    ;

    worth. See Appendix xxvii. 235-8, and Monuments, 1596, p. 976 b;


    where his name is given, under the Chaxmcy, Hist. Aliquot Martyrum,
    form Reginaldus ; cf. Ep. 3056. 2on. pp. 24 sqq. (Chaimcy, p. 22, seems to
    On 31 May1535 Ortiz reports to the borrow from the Expositio Fidelis,
    Empress that 'Chapuys writes on 8 Appendix xxvii, 236, the description
    May that on that day were martyred of Reynolds as 'vir angelico vultu').
    three Carthusians, a monk of Monte 53-9. Hic constans . habeo]
    . .

    Sion of the Order of St. Bridget, a very Quoted by Cochlaeus in Epistola


    leamed man, and another priest' Nicolai Pape i, 1536, fi. Cc iiii v<J.-Dd.
    (Brewer viii. 786). On 20 Jime he For Erasmus' imcertainty about the
    supplements this by a further report, fate of More and Fisher see Ep. 3037
    giving RejTiolds' name (viii. 904 cf. ; introd.
    viii. 565-6; 609; 661; ix. 46, 100). 63. sub omni] See Adag. 334.
    More in his prison in the Tower with 68. Goletam] The siege lasted from
    his daughter Margaret saw RejTiolds 20 Jime to 14 July. For Erasmus'
    and his fellow martyrs led to execu- view that the Emperor would be
    tion 'as bridegrooms to their mar- better employed in Germany, and
    riage' (Roper's LAJe pp. 95-6, ed. that there was danger from the
    1817). Of Reynolds not much is French, see Ep. 3043. lo^n.
    known, except that he was educated 70. formidine fustis] Hor. Epp. 2.
    at Cambridge, where he took his B.D. I. 154.
    in 1513 at some time he was a mem-
    ; Monasterimn] See Epp. 2957,
    ber of Chrisfs College, and was per- 3031, 303ia, 3041.
    haps a fellow of Corpus Christi in 72. Viandalxma] He had died ante 25
    15 10 — his bu'th may be presumed to Feb. 1535. SeeEp.1237.41n. Thenews
    fall in the last decade of the fifteenth had come from Goclenius, Ep. 2998. 52.
    3048] TO BARTHOLOMEW LATOMUS 217

    tuum Tornaci pestilentia sublatum esse, virum pulcre doctum, iam


    digamum ac liberorum aliquot parentem.
    Prodit Concionator meus, vtinam bonis auibus. Nam mihi quidem 75
    hoc argumentum nunquam arrisit. Festiuum est quod adfers de
    puellis, quae ioco nonnunquam recipiunt quod cum dolore coguntur
    reddere, optasque vt saepius ad eum iocer modum. Verum illud
    quoque nonnunquam euenit puellis, vt quod per lusum receperunt
    abortu cogantur aut in ipso partu emori. Quorum posterius 80
    eiicere,
    metuebam, prius illud euenit. Nec est animus posthac ad istum
    modum.
    iocari
    Nunc de meo statu accipe quod rideas.
    Hortatu Lodouici Beri,
    insignis theologi, scripseram Paulo tertio. Is priusquam resignaret
    epistolam, honorificentissime de me loquutus est. Quumque statuis- 85
    set in futuram Synodum ahquot eruditos in CardinaHum ordinem
    allegere, propositum est et de Erasmo. Sed obiiciebantur impedi-
    menta, valetudo ad obeunda munia inutilis, ac census tenuis. Aiunt
    enim esse Senatusconsultum quo submouentur ab ea dignitate quibus
    annui reditus sunt infra tria ducatorum milia. Nunc hoc agunt vt 90
    me onerent praeposituris, vt hinc iusto censu parato doner purpureo
    galero. Feh aiunt crocoton. Est Romae quidam amicus, qui hoc
    praecipue moHtur, frustra monitus, non vnis meis Hteris, me nec
    sacerdotia nec pensiones morari, hominem T^/xepojStov, et indies mor-
    tem expectantem, nonnunquam et exoptantem, tam dii"i sunt inter- 95
    dum cruciatus. Vix tutum est e cubiculo proferre pedem, ac ne
    prospectus quidem asini tutus est. Corpusculum hoc rarum ac tenue
    nullam fert auram nisi coctam. Et sic afifectum huc volunt protru-
    dere vt ambiam praeposituras et galeros. Mihi tamen interim gratis-
    simus est summi Pontificis et error de me et aflfectus erga me. 100
    Sed verbosior sum quam destinaram. Epistolae tuae prolixiori
    facile ignoscam, si culpam istam frequenter iteres. Puer quem tibi
    commendaram vbi viuat scire cupio. Rogo vt iUum interdum aman-
    ter appeUes. Habet patrem virum humanissimum, ipse probae indoHs.
    Bene vale. 105
    Basileae xxiiii. die Augusti. m.d.xxxv.

    301430493066 To Peter TomczKi.


    De Puritate p. 63. Basle.
    N. p, 1093: Lond. xxvii. 25: LB. 1287. 31 August 1535.

    DES. EEASMVS ROTEROD. R. D. PETRO TOMICIO, EPISCOPO CRACO-


    VIENSI, REGNI POLONIAE VICECANCELLARIO S. D.
    Tantvm habent eruditionis et eloquentiae Hterae tuae, Praesul

    3048. 80. reiicere N. 3049. tit. r. d. om.N •.b.egni . . . cancellaeio om. N.

    3048. 75. Prodit] See Ep. 3036. 172.


    77. ioco] Erasmus is siifficiently amicus] Gumppenberg ; see Epp.
    pleased with the witticism to use it 2993, 3007. ^in.
    as his own when writing to Tomiczki 97. prospectus . . . asini] ovov
    (Ep. 3049. 47). napdKviln.s. See Zenob. 5. 39, Apuleiios
    84. scripseram] Ep. 2988. Met. 9. 42, L. and S. s.v. iTapa.Kvipis.
    92. FeU crocoton] See Adag.
    . . .
    ;

    218 •
    LETTERS OF ERASMUS [1535

    ornatissime, vt me prorsus a rescribendo deterreant. Sed eaedem


    rursus tantam prae se ferunt humanitatem vt non verear illis vel
    ex tempore respondere. Quod mihi pene perpetuum est, itaque
    5 multum citoque scribendo didici male scribere.
    Quod tuam amplitudinem veneror ac diligo, nihil mihi debetur
    gratiae, Scjrthis omnibus immanior futurus, si virum tot eximiis
    virtutibus praeditum, et tam egregiis fortunae ornamentis, tam
    singulari modestia, non toto pectore amarem. Tuum in me fauorem,
    10 meamque erga te reuerentiam, amicitiam vocas, aut te multum
    deiiciens aut me multum vero abunde magnificum est,
    erigens. Milii
    inter tuos cHentulos annumerari.Eiusdem modestiae est, quod
    omnia tua cum meis confers. Formica camelus, aiunt Graecorum
    Prouerbia. Nec confers modo, verum etiam in iis quae sunt prae-
    15 cipua priores tribuis Erasmo. Vtinam e lucubrationibus meis aliquid
    vtiHtatis accedat: praesertim ad pietatem. De nominis immortali-
    tate non sum anxius, tametsi non est boni viri famam negligere.
    Sed varia sunt hominum iudicia tum hoc seculo, quid, obsecro, tur-
    ;

    bulentius ? In eodem choro quam dissonae voces quam non congrui


    !

    20 motus vt qui veHt hisce temporibus aHquid in lucem aedere, nuUo


    !

    pacto vitare queat, quin se exponat multorum Hnguis confodiendum


    vt, iuxta PauH sententiam, per gloriam et ignominiam, per infamiam
    et bonam famam, necesse sit ad id quod rectum est pertendere. Si
    oHm scissem quid sit celebre nomen, summa vi fuissem adnixus ne
    25 quis praeter domesticos nouisset Erasmum nmic frustra mihi placet
    ;

    illud Epicuri Aa^e ^iwoag. Sed quando haec est Epimethei prudentia,
    sero sapiens, quod vnum superest, huc toto pectore incumbo vt
    Christo propicio hinc emigrem.
    Ab his laboribus, in quibus credis me Hbenter versari, iamdudum
    30 animus gestit discedere. Sed partim me retrahit necessitas, partim
    reuocat flagitatorum improbitas. Necessitas cogit vt mea quae fere
    sunt extemporaHa, ac citra iustam curam praecipitata, sub incudem
    reuocem, quando typographos cohibere non possum quin subinde
    meas ineptias excudant, etiam puero lusas. Interdum et aHenas meo
    35 nomine euulgant luceUi gratia. Flagitatorum duplex est genus.
    Quidam vrgent priuato affectu, velut typographi, qui lucri gratia
    quaerunt nouos Hbros. Sunt alu quidam qui de me bene meriti
    postulant argumentum quod existimant Reipub. profuturum: aut
    si nihil sunt meriti, ea sunt autoritate vt rogando cogant. Huius
    40 ordinis sunt, HbeUus De misericordia Domini, ad Christophorum
    Episcopum BasUiensem, Commentarius in Psalmum quendam ad
    Episcopum Lincolniensem, alter item ad Turzonem Episcopum
    Olmucensem duo praeterea HbelH, alter De symbolo fidei, ad comi-
    ;

    tem VuUtiseriae, alter De morte Christiana. Sed acrius vrgent, qui


    45 ex promissis velut obsignatis tabuHs mecum agunt. Huius ordinis
    2. scribendo N.

    13. Formica] See Adag. 447. Psalms, 4 and 85 (see Epp. 1535,
    22. Pauli] 2 Cor. 6. 8. 2017); to Turzo he dedicated the
    26. EpLmethei] See Adag. 30, 31. commentary on Ps. 38 (Ep. 2608).
    40. De misericordia] See Ep. 1474. 43-4- ad comitem Vuiltiseriae] See
    41. Psalmum] Erasmus dedicated Epp. 2772 and 2884.
    to Longlond commentaries on two
    3049] TO PETER TOMICZKI 219

    quum alia quaedam sunt, tum est Ecclesiastes quem nunc damus serio
    ;

    non serio promissum, idem passi quod solet quibusdampueUis accidere,


    quae per lusum recipiunt, quod cum dolore coguntur reddere. Quis
    sit operis genius futurus nescio, meus certe genius a nullo argumento
    magis abhorruit. Malui tamen hanc aleam iacere quam malae fidei 50
    sponsor videri. Sed quid mei labores sunt ad tuam industriam, qui
    doctrina, consOiis, integritate, gratia, prudentia, autoritate, de Rege,
    regno, et ecclesiis Poloniae, tam praeclare summo cum omnium
    applausu mereris ? lam vt aetas conueniat, multum tamen interest
    inter senectutem omni dignitatis genere florentem, et inter marcidam 55
    omnibusque inuidiae tehs expositam, ne dicam Ittttov vel ovov potius

    Si nouus annus tuam amphtudinem pristino vigori restituit, est


    vnde Christo gratias agamus. Me vero vsque ad idus Maias inclemen-
    tissime tractauit, adeo vt cruciatuum pene iugium taedio coelum 60
    mutarim (nam in morbis deploratis medici solent ad hanc sacram
    ancoram confugere), si quod forte mah leuamen inuenirem, aut certe
    morte finem dolorum adipiscerer. Basileam arcera muHebri vectus
    sum, cuius vrbis nec incelebris nec inamenae hospitio compluribus
    annis sum vsus. Atque ibi in spem reditus mei erat extructum 65
    cubiculum in gratiam meam, quale mihi sciebant esse commodum.
    Tum erat excudendus Ecclesiastes, qui multis locis hiulcus et in-
    choatus vix potuisset absolui, nisi praesens adfuissem. Hanc ciuita-
    tem quam ante annos septem subturbulentam rehqueram, bene
    fere
    tranquillam reperi, et ad sobrios mores pulcre compositam. lam 70
    non me fugiunt diuersae hominum sententiae, animique phirimorum
    ad male suspicandum aequo proniores. Verum arbitror me tum
    aetate, tum vsu rerum, tum eruditione quantulacunque huc per-
    uenisse vt mihi tutum sit quouis loco viuere.
    Nec tamen hoc animo prorepsi e nido vt Basileae sedem perpetuam 75
    figerem, nisi vrgeret mexpugnabilis necessitas. Verum hic erat ani-
    mus vt, si parum succederet audacia, Friburgum aedes meas, quas m
    iUic sat splendidas emeram, et ad vsum meum diligenter appararam,
    commodaque supellectile instruxeram, me reciperem. Sin succederet
    coeh mutatio, hinc vel in Brabantiam vel in Burgundiam cogitabam. 80
    In Brabantiam, praeter aha multa, inuitat aula Caesaris et paratum
    salarium, si redeam. Besontino Senatui simul et clero me pridem,
    quum illuc commigrare statuissem, Carohis Caesar hteris suis non
    indihgenter commendauit; et absque vinis Burgundiacis ihco peri-
    chtor. Contemni poterat, quod non nisi magno huc aduehuntur, nisi 85
    magna ex parte a furacibus am'igis exhausta, aut admixtu corrupta,
    ad nos venirent. Friburgi Vniuersitas est (vt vocant) cum primis
    54. merearis N. 60. cruciatuum MN^: cruciatum N^ Lond.

    47. puellis] Cf. Ep. 3048, mate of the town as a possible cause
    56-7. ovov . . . yrjpas} See Adag. of his bad health in 1535.
    1713. 80. vel in Brabantiam vel in Bur-
    60-1. coelummutarimJCf. Ep.3025. gundiam] See Ep. 3062. ^n.
    i8n. In VZE. 72, p. 199, Vighus as- 82. si redeam] For the residence
    signs the clLmate as Erasmus' reason qualification attached to the pension,
    for leaving Freiburg; the Freiburg see Ep. 1434. 7-10.
    cUmate, he says, killed Zasius. In clero] See Ep. 2733. 9.
    Ep. 3054 Erasmus mentions the ch- 83. Uteris] Ep. 2553.
    .

    220 LETTERS OF ERASMUS [1535

    celebris et omni studiorum genere


    satis florens nec illibenter viue- ;

    bam in ditione Regis Ferdinandi,


    cuius haud vulgarem in me fauorem
    90 multis argumentis sum expertus. Sed eius loci coelum mihi semper
    visum est meo corpusculo parum amicum, atque ipsa etiam domus,
    quamuis elegans, nonnihil suspecta fuit. Hic aliquanto minus male
    habeo: nam bene habendi spes omnis adempta est, in hac quidem
    vita. Siquidem a puero fui delicati corpuscuh, rarissimaeque (vt
    95 medici loquuntur) texturae, eoque coeli iniuria facilius oflfendebar.
    Sed vigor aetatis partim neghgebat, partim vincebat haec incom-
    moda. Nunc posteaquam non labores tantum, sed multo magis tot
    letales calculorum nixus, et his succedentes articulorum diri crucia-
    tus,absumpto corpore praeter cutem et ossa nihil reHquerunt, con-
    100 sentaneum est vt indies corpusculo magis ac magis attenuato faciKus
    offendar aurae incommodis. Sic plane fio coelestis vt ad omnem coeli
    habitum peius aut commodius habeam. Sed leuius feruntur mala
    quae non possunt esse diutina. Maiorem in modum me delectauit,
    quod erudite iuxta et apposite adfers de Roscio Comoedo, qui cum
    105 aetate mutauit tibiarum modos. Verum vtinam ego ahqua saltem
    ex parte id essem in ecclesia, quod Roscius fuit in theatro. Attamen
    quod illi persuasit ratio, me docuit necessitas. Illud inter nos diuer-
    sum. Tui te reuocant a laboribus, vt reipublicae, cui prodes pluri-
    mum, possis quam diutissime prodesse. At mei me recusantem ac
    iio detrectantem ad labores subinde nouos protrudunt. Vtcunque haec
    habent, admonitio tua, vel potius consolatio, mihi fuit multo gratis-
    sima, atque illud efficiet vt posthac maiorem habiturus sim valetu-
    dinis rationem et quicquid erit molestiarum, aequiore feram animo.
    ;

    De Hieroslao a Lasco grata nuncias nam huc nescio quae rumoris


    :

    115 aura pertulerat, eum cum duce Grittio fuisse capite truncatum.
    De Caesaris victorus multa tum scribuntur, tum vulgo iactantur,
    quae non arbitror omnia dve/xoiAia, vt Homerice loquar. Populus
    Caesareae ditionis multis in locis accensis pyris testatur gaudium
    publicum. Idem factum est Romae. Pontifex tamen negauit se id
    120 facturum, nisi CaroU Hteris ad ipsum seriptis factus esset certior.
    Guletam, vetustae Carthaginis ruinas, expugnatam rumor est con-
    stans, et puto verum esse. Caetera dubia sunt. Hic nihil est quod
    scribam laeti. Pestilentia scintillat in multis Germaniae ciuitatibus.
    Oppidum VuestphaHae Monasterium, quod occuparant retincti, vi
    125 expugnatum est, animaduersum in omnes qui duodecimum excesse-
    rant annum. Ea lues nonnihil compressa est verius quam extincta.
    Ex HoUandia Anabaptistae turmatim in has regiones affluunt, nec
    dissimulant suam professionem feruntur ac dissimulantur, si nihil
    ;

    moueant tumultus. Quorsum haec euasura sint, Dominus nouit.


    130 Corda Regum in manu Dei sunt, precorque vt quae Carokis noster
    gerit Christo prosperante feHciter cedant. Multorum tamen sententia
    non minus operaeprecium fecisset, si Germaniam inferiorem ab istis
    pestibus defendisset quam expugnando Guletam, Neque enim res

    iig. Se .^'^: sed Af . 121. expugnebt&m scripsimus eicpugn&tas


    : M
    115. Grittio] See Ep. 2971. 4111. see Ep. 3043. 107.
    122. puto verum] For Erasmus' 124. Monasteriura] See Ep. 3043.
    scepticism about reports from Africa logn.
    3049] TO PETER TOmCZKI 221

    iam Sed ferro et sanguine grassantur


    intra Xoyofxaxi^a-s consistit.
    hl^a<f)OL. ac vi ciuitates occupant, caede ac violentia 135
    Insidiis. dolis
    inuitos ad suam sectam adigunt, creant nouos reges ac reginas,
    condunt nouas leges pro sua libidine.
    Ante mensem Reuerendus D. loannes Faber Episcopus Viennensis,
    Regis Ferdinandi consOiarius, ad me scripsit, a Turca venisse ora-
    torem ad Ferdinandum, ac paulo post alterum, item a Vayuoda: 140
    nondum esse certum, sed suspicari se agi de pace, ad quam Rex est
    propensissimus et sapit, in hoc Germanicarum et Vngaricarum
    :

    rerum statu. Nihil habet haec aetas eo Principe sanctius aut huma-
    nius dabit ilh, spero, Dominus ahquando fortunam virtutibus parem,
    ;

    vt rebus humanis quantum prodesse cupit tantum et possit. Lant- 145


    grauium Hessiae, qui ducem Vuirtenbergensem in suam ditionem
    reposuit, honorificentissime excepisse dicitur. Circiter Idus Augusti
    duae sorores, Maria quondam Vngariae Regina, et Regina Galliae,
    parabant coUoquium Cameraci. Videbimus quid ille pariat sena-
    tulus vtinam salubriora decernat quam ille quondam Romae, cui 150
    ;

    praesidebat mater HeUogabali. Hyeme superiore Lutetiae saeuitum


    est acriter in quosdam, qui magnos excitarunt tumultus, ipsi etiam
    Regi minitantes, ni desisteret persequi verbum Dei (sic enim illi
    loquuntur), schedis passim affixis ad ipsum etiam conclaue regium.
    Vario supphciorum genere extincti sunt apud Parisios ferme viginti 155
    quatuor. Pkirimi metu profugerunt, inter quos non pauci nobiles.
    Eorum ahquot Rex, iam factus mitior, reuocauit, redditis facultatibus,
    et permisso (vt narrant) dogmatum arbitrio, modo ne petant Regni
    statum. Huius moderationis autorem narrant fuisse Regem AngHae,
    et Pauhim tertium. In Angha quid acciderit Episcopo RofiFensi, ac 160
    Thomae Moro, quo hominum iugo nunquam habuit Angha quicquam
    sanctius aut mehus, ex fragmento epistolae quod ad te mitto cogno-
    sces. In Moro mihi videor extinctus, adeo /xta '/'ux^ iuxta P^rtha-
    goram duobus erat. Sed hi sunt rerum humanarum aestus.
    Verum his seriis nimium onero te. Nunc audi quod rideas. Paulo 165
    tertio visum est in futuram Synodum creare Cardinales ahquot, in-
    signiter eruditos, inter quos propositus est et Erasmus, Kopxopos ^aaiv
    iv Xaxdvotg. Sed obstabant, quum aha quaedam, tum vero praecipue
    census nimium tenuis praeterea senectus, ac valetudo parum vtihs
    :

    obeundis ecclesiae negocus. Itaque nunc magno ambitu agitur, vt 170


    me praeposituris onerent, reclamantem ac manibus pedibusque re-
    cusantem, ac perpetuo etiam recusaturum. Ego animalculum rjij.ep6-
    ^iov nunc suscipiam certamen cum ociosis, violentis et opulentis

    138. Faber] Ep. 3017. 162. fragmento] No doubt the por-


    146. Vuirtenbergensem] See Ep. tion of Goclenius' letter of 15 Aug.
    2917. 5in. printed in 1536 by Cochlaeus (Ep.
    149. Cameraci] For this meeting 3037 introd.).
    see Ep. 3037. 76n. 166. est] At the creation of
    visum
    151. mater Hehogabah] Julia Soe- 21 May 1535. For the cardinalates
    mias ; she presided over the Senate, conferred in May, cf. Ep. 3047. ^on.
    the first example of a woman sitting 167. Kopxopos'^ See Zenob. 4. 57:
    in parhament ? KopxoposrieXoiTowTJatoKf^aalvelvaiXdxcivov
    155. supphciormn] For these, and rt twv evTeXuiv Blo Kal ri Trapoifila. Cf.
    for the amnesty to the fugitives, see Schol. Aristoph. Vesp. 234.
    Ep. 2983. 48n.
    ;

    222 LETTERS OF ERASMUS [1535

    competitoribus, vt diues moriar ? Breue Pontificis ad te mitto, cuius


    175 animum lubens amplector. Bos clitellas non recipiam. RofiFensi
    Episcopo galerus Cardinalitius exhibitus est in carcere, sed ille iam
    mori decreuerat.
    Regi vestro pro sua prudentia pacis amantissimo precor omnia
    prospera: dignus erat vicinis commodioribus. Munus tuae benigni-
    180 tatis nec expetitum nec expectatum bona fide redditum est. Tam
    docta tamque amica epistola, etiam si venisset aSoipo?, amplissimi
    muneris instar erat futura. Nec vlla vnquam ad me tua venit epistola
    quae non plurimum solatii praestarit animo meo. Magiae studiosi
    narrant hoc esse peculiare malis spiritibus, vt terrorem ac taedium
    185 adferant: bonis, vt gaudium et alacritatem. Nihil igitur mirum, si
    tua scripta sic exhilarant, sic discutiunt omnem moerorem, quum
    a spiritu optimo vereque Christiano proficiscantur. Ecclesiastae
    volumen lubens ad te misissem, si quis voluisset sarcinam recipere
    per negociatores isthuc perferetiu". Quoniam elegantia cum tuis
    190 hteris paria facere non potui, quod eloquentia diminutum est loquaci-
    tate pensaui. Dominus R. ampHtudinem tuam diu nobis seruet
    incolumem.
    Datum Basileae pridie Calen. Sept. m.d.xxxv.

    3050. From John Cholee.


    Leipzig MS. Augsbvirg.
    EE. 227. 31 August 1535.
    [An original letter, autograph throngliout.]

    S. P. T>. Sciebam Ambrosii Gumppenbergii studia non admodum


    grata tibi futura, idque illi iam pridem non obscure subindicaueram.
    Sed nie sibi persuaserat se mentem et animum tuum longe explora-
    tiorem habere. Ego vero illi cessi, subdubitans ne tu fortassis mu-
    5 tasses consilium. Rupihus proximis suis significauit mihi pontificem
    tibi contuhsse preposituram Dauentriensem, non sine consiho tibi
    fauentium, quod ea tibi commodior futura videretur, asserens se
    tibi per htteras gratulatum fuisse. Ego autem summopere gaudeo,
    si quid tibi commodi contigit sin ahter tibi euenit, doleo. Scio sane
    ;

    10 te hos fumos non captare, eoque minus desiderare. Sed Gumppen-


    bergius vehementi ingenio et irrequieto est animo praeditus, tam
    mihi intus et in cute notus est vt vix eque alteri. lam pridem olfeci
    quo iUius erga te studia tendant, idque ahas apud te non dissimu-
    laui. Non est quod tantum studeat Erasmo, sed magis res agit ille
    15 suas. Id si expenderis accuratius, facile deprehendes me falsa
    opinione non faUi.
    3050. 8. EE.: gaudio MS. 12. EE.: altero MS.
    3049. 174. Breue] Ep. 3033. 3050. i. studia] For Erasmus' im-
    175. Bos clitellas] Cf. Hor. Ep. 1. patience with Giunppenberg see Ep.
    14. 43. 3007-
    179. vicinis] The Muscovites: see 8. Htteras] Not extant: it can
    Epp. 3014, 3020. hardly be Ep. 3007 or the earlier
    187. Ecclesiastae] The first clear letter mentioned there.
    indication of the date of ijubhcation; 12. intus .
    . notus] See Persius 3.
    .

    see Ep. 3036 introd. 30.


    3050] FROM JOHN CHOLER 223

    R. episcopo Christophoro primum significaui te sibi Ecclesiasten


    tuum dedicasse: scio illi gratissimum futurum. Maluissem id ore
    coram referre illi, sed domi vinctus teneor: iniectae sunt mihi com-
    pedes, boiae, pedicae, numellae, tortores accerrimi, qui me dies iam 20
    fere quindecim excruciant. Sed spero me propediem euasurum atque
    euolaturum etiam. Diuexauit me podagra, dum nuntius meus apud
    te fuit. Pridie incessum denuo auspicatus sum, quum antea Ponti-
    ficum more sella vectarer.
    Responsionem tuam mihi dicatam gratissimam habeo. Debeo 25
    idcirco Gilberto tuo phmmum, qui hoc vt faceres tibi suggessit.
    Ciirabo vt ex aere iUius me hberem. Id mihi dificile non erit, modo
    certum nactus fuero nuntium qui ad vos proficiscatur. Nam quod
    ad te pertinet, non video qua ratione pro tanto tuo erga me amore
    et studio sim satisfacturus. Superant merita facile tua meas facul- 30
    tates et faciunt vt non sim sohiendo. Proximum est \^ faciam quod
    facere solent mala nomina, fugiam aut cedam bonis. Sed magis me
    in seruitutem prorsus tibi dabo, vt quando vsu tuus iam pridem esse
    ceperim, nunc iure et lege tibi sim mancipatus totus, vt hceat tibi
    vel de capite meo statuere quid vehs. Nam si onmes tibi facultates 35
    meas dedero (quibus tu minime eges), non tibi tamen satisfecisse
    videbor, quamuis et omnia mea tua sint, et esse necessum est.
    Paumgartnerus secessit ob pestis suspitionem: ei htteras tuas et
    praeces <h)orarias transmisi. Xescio an hoc nuntio ab eo litteras
    sis susceptiu"us certe indicaui ilh adesse nuntium qui Friburgum 40
    :

    iturus sit, et ob id himc per diem retineo, si forte ad te vellet scribere.


    Caesar recepta in potestatem Africa et potitus msigni victoria
    contra Barbaros in Ciciham rediisse dicitur, rehcta tamen classe et
    exercitu in Africa, cui et suplementum addidit nouum mihtum Ger-
    manorum. Destmauit quoque (vt ferunt) comeatum. Quorsum 45
    autem tantas copias destinaturus sit, adhuc in incerto est apud nos.
    Ahqui putant in Thraciam, ahi in Aegyptum, noimulh in Syriam.
    Sed euentus breui ostendet, quid in animo Caesar versauerit hactenus.
    Litteras tuas Gumppenbergio et legato Lusitano continuo ad
    Vrbem destmaui: cito peruenient. 50
    Lucas Rem, qui et ipse secesserat ob pestem, pridie hic nuntiatus
    fuit mortuus, sed vanum comperi. Litteras tuas comniisi Patauium

    21. EE. : fer§ MS. 22—3. meus . . .tean tuus . . . me legendum?


    26. EE. : subiessit MS.

    17. primum] As a preliminary to De Ben. 5. 22. i).


    the delivery of the book of which ; 38. litteras 39. litteras
    . . 49.
    . . . .

    copies could not yet have reached Litteras 52. Litteras] Xeither
    . . .

    Augsburg (see Ep. 3036 introd.). Erasmus' letter to John Paungartner,


    19. domi teneor] In Ep. 3095
    . . . nor Paungartner's replj^, nor the let-
    Erasmus writes to Cognatus that he ters forwarded to Rome (for Gimip-
    has received a letter from Choler, full penberg and Martinus Portogallus)
    of complaint of his sufEerings from the and to Padua have been preser\'ed.
    gout. If this be the present letter, it 39. praeces] The volume Preca-
    would seem that it cannot have tiones aliquot nouae, issued in the
    reached Erasmus before the middle spring, with a dedication (Ep. 2994)
    of October (whenCognatusleft Basle). to David Paungartner.
    25. Responsionem] The rejoinder 49. legato Lusitano] Martinus Por-
    to Cursius, Ep. 3032. togallus; see Epp. 3047. 47^, 3052.
    32. nomina] 'Debtors' (as Seneca, 51. Rem] See Ep. 2987. in.
    —

    224 LETTERS OF ERASMUS [1535

    destinandas. Postremo opto te perpetuo incolumem, Erasme, domine


    colendissime. Vale.
    55 Data raptim Augustae, die vltima Augusti 1535.
    Agnoscis mancipatissimum tuum Cholerum.
    D. Erasmo Roterodamo theologo detur. Basileae.

    3051. From Boniface Amerbach.


    Breslau MS. Rehd. 254. 8. Freiburg.
    EE^. 134. I September 1535.

    [An original letter, autograph throughout, obviously written when Boniface


    had gone to Freiburg to arrange for the dispatch of Erasmus' library to him
    at Basle. The decision to move Erasmus' goods may have been prompted
    by the fire recorded in Ep. 3045. The bulk of the furniture seems to have been
    sold in Freiburg (Ep. 3059).]

    S. P. Clariss. Domine Erasme, quia plurimum metuebamus, ne


    a<b> Hieronymo conductae
    res tuas istuc transmittendas quadrige
    caperent aut ferre possent, commodum in Tribelmannum incidimus,
    cui vas et scrinium plena Hbris beneque (vt putamus) compecta
    5 commisimus, et praeterea vasculum, in quo zacchari metae. Bene
    vale.
    Calendis Septembr., Friburgi, Armo 1535.
    Conuenimus cum Tribellmanno vt mercedis nomine decem et
    septem baczones soluantur. Videtur hoc nimium non esse, nisi tu
    10 diuersum putes.
    Tuus ex animo Bonifacius Amerbachius.
    D<omi>n<(o> Erasmo Roterodamo, verae theologiae ac omnium
    bonarum discipHnarum decori, patrono optimo.

    303730523j,gj TO CONRAD GOCLENIUS.


    Vita Erasmi p. 132. Basle.
    O^. p. 276: Lond. XXX. 70: LB. 1288. 2 September 1535.

    ERASMVS ROTERODAMVS VTRIVSQVE LITTERATVRAE DOCTISSIMO


    CONRADO GOCLENIO S. P.
    Balthasar Austriacus tuus discipulus affirmat se proprium famu-
    lum missurum Louanium. Ei commisi Hteras ad te et ad lodocum
    3052. TIT. VTRrV^SQUE . . . DOCTISSIMO 0': M. O^.

    3051. I. ne] For vt. Brabant. The book seems to have


    2. Hieronymo] Jerome Froben. been packed with his own copy; and
    3. Tribelmannum] For this carrier his own he handed as a gift to Gocle-
    see Ep. 2554. in. nius, who supposed himself to owe
    3052. I. Balthasar] Of Balthasar the Precationes also to him. The
    of Kieueringhen we know not much mistake was discovered by Levinus,
    more than is given in this letter and but not imtil Paimgartner had re-
    in Epp. 3061, 3111. From Ep. 3111 turned to Germany. Meanwhile, Go-
    it would appear that he carried, with clenius had given the book to a friend.
    this letter, an elaborately bound copy The name of Balthasar a Kieuerin-
    of the Precationes aliquot nouae, to be ghenismentionedinthe/iinemriaTrta
    dehvered through Levinus to Paun- of Vighus' friend, the poet loannes
    gartner, who was at the court of Secundus; Leiden, 1618, p. 18
    '

    3052] TO CONRAD GOCLENIUS 225

    Sasboutum, apertas vt (si videtur) cures ad illuin perferendas.


    ;

    Illud ne te fugiat, Cannium nihilo esse sinceriorem Hagio furioso.


    Quicquid veneni hauserat ex AJardo, in sinum huius effudit, aspis 5
    viperae. Idem fecit scurrae Polyphemo. Miror vnde aut quo Can-
    nius, quum isthac faceret iter. Hagii colloquio et Quirinus Talesius
    infectus est, et vicissim suum virus in huius sinum effudit. Nihil
    enim reticuit Hagius, nec posset. Suspicor quod et Gandaui Carohim
    Vtenhouium ahenarit. Nihil enim scribit, solitus crebro me Ktteris 10
    appellare. Delphus nihil ad me scripsit, nec puto illum esse syncero
    in me animo: quemadmodum nec Morillonum ex quo repetiit —
    Hispanias, verbum ad me non scripsit.
    Hic paulo mehus habeo. Itaque fortassis hybernabo, proximo
    vere, volente Deo, Burgundiam vicinam petiturus. Quod tibi nar- 15
    rauit Theobaldus de pensionibus per Bodyllum ad me missis, puta
    ave/xciAiov eivai. Mitto epistolam ad Sasboutum apertam vt, si vide-
    tur, iUi transmittas. Bene vale.
    Placet Lambertus, quem misisti, iam alterum eram nactus, Ant-
    uerpiensem. Tres habebo, donec Gilbertus abeat, iam factus Canoni- 20
    cus. Cum neutro famulorum nouorum pactus sum. Si opus eo quem
    commendas, significabo. Pro officio tuo habeo gratiam. Est Friburgi
    Secvindus dined with him and loachim 19. Lambertus] Lambert Coomans.
    PoUtes in Paris, 19 March 1532, and From particulars collected, partly
    on the next day with the same two, from unspecified manuscript sources,
    B. Latomus, and J. Swerts. Writing by P. F. X. de Ram (Bulletin de
    to Boniface Amerbach on 21 Sept. VAcademie Royale des Sciences et Belles
    1535, Zasius reports that the faeulty Lettres, 1842, ix^, pp. 437-46), it would
    (of law, in Freiburg) are sending back appear that he was born at Turnhout,
    the 'consihum D. Baronis de Kien- and that he was for some years secre-
    ringen (vel Rhieringen) elaboratum'. tary to Card. William van Encken-
    Amerbach is asked to transmit it to voirt, whom he accompanied to Rome,
    Kienringen. On 15 Oct. 1535 he re- remaining in his service tmtil the
    ports to Boniface that the consiHiun
    '
    CardinaFs death in 1534. In 1559 he
    has gone amiss, 'praesertim in hono- was dean of the 'collegiale' of Turn-
    rario distribuendo (ZE. pp. 245—6).
    ' hout; where he died in 1583. He was
    What the scheme, or 'consiHum', was sent to Erasmus by Goclenius, on the
    does not appear. But it seems likely recommendation of Andrew Gennep
    that Zasius' Baro de Kienringen is (Ep. 3037) the natm-al inference from
    :

    one and the same person with Gocle- Goplenius' letter is that Lambert was
    nius' Balthasar de Kieueringhen and ; at the time in Louvain (de Ram's ac-
    that it is for assistance in forwarding count is not consistent with this).
    the consilium that Goclenius thanks Goclenius speaks of him as having had
    Erasmus in Ep. 3061. long and faithful service 'apud quen-
    3. Sasboutum] The letter is not —
    dam senem' this is an odd way of
    extant; in 11. 17-18 Erasmus repeats speaking of the Cardinal, and it sug-
    his instructions about it, by a lapse gests that Goclenius did not in fact
    of memory. know Lamberfs history very pre-
    16. Bodyllum] Bedill in fact wrote cisely at tlie time of writing. Lambert
    on 14 Sept. (Ep. 3658) confirmingwhat seems to have remained with Eras-
    Erasmus had already known, or be- —
    mus until his death according to
    lieved, namely, that the vicar of tradition, Erasmus died in his arms
    Aldington was unable to pay because (de Ram, op. cit., p. 438). Under
    his goods had been confiscated, and Erasmus' will he received a legacy of
    that the holder of the other English 200goldfiorin8(Appendixxxv. 19-20).
    living denied liability. He notified alterum] We do not know who
    him of gifts of £6. 135. ^d. from this was. See, however, Ep. 31 15.
    Cranmer, 20 angels from Cromwell, 21-2. quem commendas] The 'ado-
    £5 from Longlond (Ep. 3058 ; cf. Epp. lescens quidam Hollandus' spoken of
    3107-8). in Ep. 3037. 28-30.
    452.U
    Q
    —
    226 LETTERS OF ERASMUS [1535

    quidam fucatus amicus, per quem non licuit nec famulam nec famu-
    lum habere frugi. Eius nomen tibi prodam alias, vt caueas. Nam
    25 post ntmdinas forte mittam proprium nuncium.
    Aleander denuo emisit librum furiosum sub nomine Doleti: quo
    et Morum, quem acceperat esse in carcere, vlciscitur, et Villenoua-
    num mendicum mortuum. Facit imperiosum Morum timide loquen-
    tem. Furia Romae subomauit Cursium, qui scripsit in me. Excuditur
    30 nescio quid Mediolani.
    Romanenses velim nolim pertendunt me censu onerare, quo mox
    fiam Cardinalis nam id serio fuit agitatum. Pontifex est mire pro-
    :

    pensus in me, et sex Cardinales cum oratore Lusitaniae sedulo


    moliuntur. At ego scripsi, me nec sacerdotia nec pensiones receptu-
    35 rum. Breue Pontificis ad te mitto. Vale.
    Postridie Cal. Sept. 1535.
    Saluta Rescium, et Hebreae linguae Professorem. Balthasar a
    Khieueringe, tuus discipulus, apud me fuit. Visus est iuuenis per-
    humanus, ac bene Latinus, tuique amantissimus.

    3053. From Cornelius Geaphetjs.


    Breslau MS. Rehd. 254. 78. Antwerp.
    EE2, 135. 2 September 1535.
    [An autograph throughout; the address-sheet is missing.
    original letter,
    The date conjBrmed by comparison with Ep. 3067, in which the letter is
    is
    mentioned. Erasmus had seen Herbom's book (or at least some sheets of it)
    in Jan. 1534 (Epp. 2896. I2n, 2898. i^n, 2899); and it is difficult to know
    why he should now be wanting a copy of a work of which he had laboured
    to have all copies destroyed. On the other hand, the concluding paragraphs
    of Ep. 3100 show that, as late as Feb. 1536, he was still angry about Herbom's
    book.]
    S. P. Librum Nicolai Herboni ad te mitto, optime Erasme.
    Hillenio ob eundem nihil mali factum est, tametsi id metuerit. Hic
    3052. 24. vt O^: et O^. 29. subordinauit O^. 35. Iterum vale 0*.

    3052. 23. amicus] Possibly Glare- both here and in his Responsio 359n
    anus, see Epp. 3054. 13-17; 3055. he plainly attributes to the influence
    But the hst of Erasmus' false friends of Aleander.
    in this letter —
    Cannius, Utenhove, 27-8. Villenouanimi] Villanouanus
    Quirinus Hagius, Quirinus Talesius, and More are the interlocutors in
    Pol^rphemus, Alard, Dilft, Morillon Dolefs Dialogue. Simon Villanoua-
    is impressive the product perhaps of
    ; nus, 1495-1530, had been Dolefs
    the diseased imagination of a very admired teacher and friend in Padua,
    sick man. Goclenius in his reply (Ep. where he had become, on the death
    3061) has no difficulty in exculpating of Longohus, the principal professor
    some of them: Dilft has been seriously of Latin. Though a Belgian by birth
    ill; Carmius and Quirinus Hagius, so (bom probably at Neufville in Hain-
    far from plotting together, are not on ault), it seems hkely that he is one
    speaking terms; Cannius' mysterious and the same with 'le docte Villo-
    visit is due to the fact that he has nouanus Fran^ois' of Rabelais (iii.
    managed to secure a few months' 13). See Christie, Etienne Dolet, 1880,
    hohday from the charge of his con- pp. 28-35.
    vent. 30. nescio quid] Probably the Bel-
    26. denuo] The Dialogus. When he lum Ciuile see Ep. 3064, introd.
    ;

    calls this a new effort of Aleander's, 33. oratore] Martinus Portogallus;


    Erasmus is perhaps reckoning Scah- see Epp. 3047. 47^, 3050.
    ger's Oration as Aleander's first 35. Breue] Ep. 3033.
    offence in this kind but he may be
    ; 36. Professorem] Balenus.
    thinking of Cursius' Defensio, which
    3053] FROM CORNELIUS GRAPHEUS 227

    liber rursum Luteciae fertur impressus esse atque a monachis mire


    distrahi. Herbornius diem obiit, idque (vt ferunt) in Sabaudis.
    loannem Clauthum mihi commendauit miris praeconiis D. loannes 5
    Huysman, ohm pastor maioris ecclesiae Antuerp<(iensis>, nunc An-
    gien<(sis> ecclesiae prefectus, vir vndique ab omnibus optimus iudi-
    catus. Eius epistolam sua ipsius manu perscriptam ad te mitto.
    Scripsit et alteram eiusdem argumenti, sed multo prohxiorem, quae
    mihi non est ad manum (seposui enim nescio vbi), in qua multis 10
    speciosissimis quidem coloribus ita depingit mihi Clauthum vt nemo
    non ardentissime sibi deposcat talem famulum. Itaque nihil Liuino,
    de quo suspicaris, imputandum est (qui, cum nuper in aula essem,
    nihil non honorificentissime loquebatiu* de Erasmo), neque mihi, qui
    hominis tantopere commendantis autoritati facile credidi non enim ; 15
    per epistolas tantum, sed etiam coram multis verbis in Clauthi com-
    mendationem mecum egit. Neque commendanti forte quidpiam im-
    putandum est. Nam
    vt plane ignorauerit ilhim (vti
    potest fieri
    scribis) omnibus ostendi cum ilh tum etiam
    sectis fauere ; nam
    Clautho tuas hteras, quibus mihi indicas te nolle quemuis qui ahcui 20
    sectae esset addictus. Talem vero se apud me, ac itidem forte apud
    iUum, simulauit Clauthus.
    Mi Erasme, quantum ad me attinet, tibi persuasum habeas veHm
    me semper eum et esse et fore erga te quem et semper fuisse haud
    ignoras. Quod haec ad hteras tuas tardiuscule responderim, hber 25
    Herborni fuit in causa, quem difficile tandem per amicum quempiam
    nancisci potui, propterea quod hic neque prostat neque diuendi
    potest, facta per reginam prohibitione.
    Vale, Erasme mihi prae caeteris omnibus multo chariss., idque tibi
    ex animo dictum credas vehm. 30
    Antuerpiae, postridie Calendas Septemb. m.d.xxxv.
    C. Grapheus.

    30543055 To Henry Glareanus.


    H. Schreiber, H. L. Glareanus, pp. 78, 79, 80. (Basle.)
    6 September 1535.
    [These three fragments of a letter, or of separate letters, are printed by
    H. Schreiber in the notes to his Heinrich Loriti Glareanus; seine Freunde und
    seine Zeit, Freiburg, 1837. Schreiber notes of each extract that it is from an
    Epistola inedita, but he gives no nearer indication of its source. He says of
    the extract Quod ad rehgionem
    '
    exspecto that this seems to be the last
    . . . '

    letter from Erasmus to Glareanus, and that it is answered by Ep. 3055. He


    prints on an earlier page Ep. 3045, from a transcript of the original made by
    Dr. Burckhard at Basle, sent him, with many others, from the great coUection
    of letters in the Stadtbibhothek at Basle. The source for these fragments
    '
    '

    3053. 15. ^'^^. : crediti ilf S. 25. taTdmscxil&e MS.: correximu^. 26.
    EE^. : difficih MS.

    3053. 5. Clauthum] See Ep. 2955. to us. His letter has not stu-vived.
    I3n. Though reconciled to Livinus, 28. prohibitione] For the
    Erasmus, as late as June 1535, con- taken to prohibit Herborn's book, see
    tinued to blame him for mischief- the letters of Carondelet and Olah,
    making with Clauthus (Ep. 3028). Epp. 2912, 2915.
    6. Huysman] Not otherwise known
    228 LETTERS OF ERASMUS [1535

    may, therefore, be the same. We have, however, failed to find them at Basle.
    Schreiber gives the date as 6 Sept. 1535.]

    ... Ego, mi Glareane, vel inter Turcas habitare mallem


    p. 78.
    quameos perferre cruciatus quos pertuli Friburgi siue coelum fuit ;

    in causa, siue mala tractatio. Qui dolent me discessisse, mecum


    dolent nisi quod ego grauius doleo. Qui indignantur, meminerint
    ;

    5 me nunquam hoc animo fuisse vt Friburgi perpetuo viuerem et illic ;

    vixisse meo sumptu, citra cuiusquam grauamen. Nec de senatu


    qu[a]eror, nec de vniuersitate, nec de ciuibus. Precor iUis omnia
    fausta. Sunt alia, quae hteris committenda non sunt.
    p. 79. Quod ad rehgionem attinet pilo non sum immutatus.
    . . .

    10 NuUus mortahum mihi verba fecit de nouis dogmatibus, nec vllam


    de me spem praebui cuiquam. Adornatur synodus illius oraculum ;

    exspecto.
    p. 80. . . . Hoc vnum te rogo, ne instiges illam in peiorem partem.
    Ego te tot annis inter amicissimos habui et, si parum profui, facultas
    15 defuit, non voluntas. Tum quod ad me quidem attinet, locorum
    disiunctio nihil imminuet amicitiam nostram. Tantum de famula,
    de qua tu nihil rescripsisti, occupatus opinor.

    30543055. From Henry Glarbanus.


    Breslau MS. Rehd. 254. 75. Freiburg.
    LB. App. 380: EE^. 136. 10 September 1535.
    [An original letter, autograph throughout. Leclerc, following Fecht (see
    vol. iii, p. xxiv), printed only the last part of the letter, 11. 24-39.]

    D. EEASMO KOTEBODAMO GLAREANVS S. D.

    QvAE mihi commiseras cum Margarita exequenda, charissime D.


    Erasme, ea in praesentia D. D. Bonifacii dihgenter egi, atque adeo
    cum tuarum Hterarum interpretatione vt ne latum vnguem aberra-
    rem, atque illa in eiusdem praesentia omnia annuit. Quae quoniam
    5 tibi tum non scripsi, non existimaui necesse esse, cum ille adfuerit,
    cuinon modo ego, sed tua benignitas etiam omnia confidit. Quare
    non parum turbauit me epistola tua, in qua de executione ista dubi-
    tas ideoque commotus ad eam continuo diuerti, et omnia ex ea
    ;

    3055. 8. ideoque scripsimus: Adeoque MS.

    3054. 2. coelum] For complaints ject of a letterfrom Episcopius to


    about the climate of Freiburg, see Capito preserved in the Basle Uni-
    Epp. 3049. versity Library (Ki. Ar. 25. a. 47).
    3. tractatio] Bad medical treat- (Episcopius'letter, datedia Aug. 1535,
    ment. ismentioned by Capito in Am. E. 109,
    9. Quodadreligionem]From Am. E. which would appear, therefore, to be
    108, 109, it would seem that just after wrongly dated by Burckhardt-Bieder-
    Erasmus' arrival the authorities in mann, and to belong to September
    Basle were much exercised over some rather than to July.)
    expressions about the Eucharist used 13. illam] Margaret. It would ap-
    by Erasmus in his Ecclesiastes, a sheet pear from Ep. 3059. 2-4 that Erasmus
    of which had been shown to them by paid her compensation to avoid pos-
    Myconius. Amerbach was concerned sible legal action; and from 11. 10—13
    lesttheBurgomaster(J.Meyer)should of Ep. 3055 that Erasmus feared
    take some action which might offend that she would pursue him to Basle.
    Erasmus. The diflficulty was the sub-
    3055] FROM HENRY GLAREANUS 229

    denuo interrogaui. Illa placida omnia ea affirmauit: caeterum Gil-


    berto rationem de omnibus rebus haud grauate se dedisse ait, nec lo
    quicquam de BasOea meminisse, sed dixisse fortasse se BasUeae, si
    quidem Uluc ob negocia quaedam alia auocetur, te visuram ac saluta-
    turam. Non dubito de Amorbachio, si ex eo inquiras, quin fateatur
    me in praesentia sua hoc ex scheda tua cum ea egisse. Gilberti con-
    sUium erat, quando res tuas tam dUigenter procurauerat, vt in domo 15
    reUnqueretur ad natalem Christi: nec ego repugnaui, quando ex
    literis tuis hoc admittebatur. Si voluisses iUam statim cessisse,
    significasses, et numerasset pecuniam GUbertus. Quid postea factum
    sitcum Ula, quando D. Amorbacchius adhuc vltra biduum adfuerit,
    atque GUbertus etiam, scire non curaui nam de neutrius fide dubito. 20
    ;

    Ego officium meum dUigenter feci, non secus atque decuit. Si sunt
    qui aUter tibi narrant, narrent porro vt veUnt ego scio me ea in re
    ;

    innocentem.
    Hoc me etiam male habet quod nunc in ternis Uteris admones vt
    amicitiam nostram perpetuam obseruemus. Ego, charissime D. 25
    Erasme, de tua non dubito, ita aequum fuerit, opinor, vt et de mea
    non dubites quod te vt facias etiam atque etiam rogo. Quod non
    :

    respondeo, negotia obstant. Quod vero doleo tuum abscessum, amor


    in causa est. Caeterum quantum potui, te hactenus et defendi et
    defendo sed mundus hic quaUs sit, vides. Mea parum refert, vbi sis, 30
    ;

    modo tibi bene sit sed quod taU amico priuor, non potest non male
    ;

    me habere. Quae ego de loco vereor, non sunt committenda Uteris.


    Caesarem ex Africa victorem redeuntem iam in ItaUam audimus,
    Ferdinandum nunc etiam a Turcis timeri constans fama est.
    Tu bene vale et me ama. 35
    Friburgi Brisgoae Anno a Christi nataU m.d.xxxv. Quarto Idus
    Septembreis.
    Ignosce ineptitudini ; nam tot sum obrutus negociis vt vix haec
    potuerim scribere.
    Clarissimo ornatissimoque viro, D. Erasmo Roterodamo, amico 40
    nostro tanquam parenti.

    3056. To Louis Ber.


    Hanover MS. Basle.
    12 September 1535.
    [An original letter, autograph throughout: in the Kestner Musevun at
    Hanover. First printed by O. Clemen in Zentralblattf. Bibliothekswesen xxxviii,
    1921, p. 100. The year-date is confirmed by the contents. P. S. A.]

    S. P. Ante dies aUquot Augustam misi proprium nuncium, et


    typographi miserunt Ubros Mediolanum. Nunc neminem habeo nisi

    3055. 19. vltra biduum] The period tioned.


    would have included i Sept. (Ep. 32. loco] Presumably Basle, a locus
    3051). sxispectus for the orthodox.
    24. temis hteris] Of these all that Itaham] The Emperor came
    33. in
    survive are the fragments given in to Naples on 25 Nov. 1535; but
    Ep. 3054. From comparison of 11. i— rumoxir had put his coming much
    23 with 1. 13 in Ep. 3054 it is clear earlier; cf. Ep. 3007. S^n.
    that there were at least two letters of 3056. 2. libros] Copies of the Ec-
    Erasmus in which Margaret is men- clesiastes.
    230 LETTERS OF ERASMUS [1535

    si quis forte obtingat. Mihi vero summopere gratum erit si vir ille
    non imaginibus tantum nobilis succedat in edes meas. Nam milii
    5 certum est non remigrare Friburgum. Si cum eo possit transigi, nihil
    opus esset edes venales proscribere. Emi domum florenis aureis in
    auro probatis atque etiam electis sexcentis et viginti quatuor.
    Repperi illam vndique male curatam. Quid impenderim in tabula-
    tum, in nouas fenestras vitreas, in sarturam omnium, tu potes
    10 estimare. Si mihi numeret praesentem pecuniam quantam et qua-
    lem impendi, et pro apparatura ex viginti quatuor faciat quinqua-
    ginta, domus bonis auibus ipsius esto. Quod si nimium videbitur,
    patiar detrahi viginti sex pro apparatu, et ero contentus sexcentis
    viginti quatuor. Puto neminem fore molestum regressus nomine:
    15 praesentis pecuniae mentio deterrebit eos qui ius regressus excepe-
    runt. Tibi et fratri tuo D. Francisco Bero facio plenam facultatem
    hoc negocium transigendi, teste hoc scripto, cui pecuHare anuli
    signum appressi.
    Mitto duas epistolas ab oratore Caesaris ex Anglia missas, vt certo
    20 noris quomodo martyrium peregerint Roffensis et Morus, Reginaldus
    [Polus], vir nobiHs et egregie doctus. Vale.
    Basil. 12 die Septemb. 1535.
    Erasmus Rot. mea manu.
    Reuerendo D. Lodouico Bero, theologo, canonico Basiliensi.
    25 Friburgi.

    3057. From Vincent Metellus.


    Breslau MS. Rehd. 254. 107. Brescia,
    EE2. 137. 13 September 1535.
    [An original letter, presuinably autograph the address-sheet is missing. Of
    ;

    the writer of this letter we know, beyond what the letter tells us, no more than
    that he was a native of Brescia who enjoyed contemporary repute as a poet.
    So much may be learned from the epitaph written for him, incerto anno, by
    Jerome Bomatus:
    Funde precor lacrymas, mecum suspiria funde,
    Quisquis ades, sacris addeque thura focis.
    Dehtiae Phoebi Vincentius ille Metellus,
    Brixia quem gentiit, marmore clausua inest.
    3056. 21. Pokis seclusimus.
    3056. 3. vir ille] Peter Rich, as ign.
    appears from Ep. 3059. 19. epistolas] Not extant; but no
    6. Emi] For the price paid see Ep. doubt the lettars forwarded to Eras-
    2512, where it is put at 'about 800 mus by Schets on 17 Aug. (Ep. 3042).
    florins', Ep. 2530. i, where it is said 20. Reginaldus] Richard Re^Tiolds,
    to be 700 florins. Erasmus considered executed 4 May 1535; see Ep. 3048.
    the price he had himself paid extor- 52n. The ms. has Reginaldus Polus,
    tionate (Epp. 2517. 27-8; 2528. 53-4; either by a mere lapsus calami (? for
    2534. 24-5). Reginaldus prior), or by mental aber-
    II. ex viginti quatuor . . . quinqua- ration. Pole had written an accoimt
    ginta] 'raise the 24 florins of the of the executions of More and Fisher,
    original price to 50'. of which Erasmus had perhaps heard
    14. regressus] The title-deeds would ah-eady, though he did not receive it
    seem to have contained a clause by until 15 Dec. (see Ep. 3076). It is
    which the owner could resiune pos- hardly conceivable that he should
    session by paying, in ready money, have supposed Pole to have been
    the sumfor which he had sold. martyred at the same time as More
    16. Francisco Bero] See Ep. 2153. and Fisher.
    3057] FROM VINCENT METELLUS 231

    Verses by Metellus were printed in the coUection of Latin poets made by


    Jerome Ruscellius for Joanna Aragonia ( ? daughter of Charles v, m. John
    son of John ui of Portugal) in 1555. See the work of Cardinal A. M. Quirini:
    Specimen Variae Literaturae quae in vrbe Brixiana fiorebat, scilicet vergente ad
    finem saeculo XV ad medietatem saecwZi X F/ (Brescia, J.-M. Rizzardi, 1739), ii,
    pp. 249, 319. Of the books of Bornatus and RusceUius there mentioned we
    have not been able to find copies. The Brescian poets of the early sixteenth
    —
    century fovmd small esteem at any rate if we may beheve Gyraldus Lilius,
    who says that, while Brescia has many scholars, she has not many poets, those
    which she has being not more than versifiers ('versificatores etiam potius quam
    poetas' De Poetis p. 93, 29—34, ^d. Wotke). Of Metellus' friend Bartholomew
    ;

    Maschara we have not been able to discover any particulars ; though Maschara
    is a name borne by other Brescians.]

    VINCENTIVS METELLVS ERASMO BOTERADAMO S. D.


    Petrvs Antonius bibliopola qui hanc tibi epistolam reddidit, cum
    istuc veniret emundi librorum causa, arbitratus sum non omnino
    ingratissimum tibi fore nec alienum meae in te obseruantiae, si quid
    ei literarum ad te dedissem, ex quibus cognosceres hic quoque non
    paucos esse tui nominis studiosissimos, et qui tuam cum omne genus 5
    eruditionem tum animi integritatem admirarentur, quae quidem in
    literarum monimentis, quae plurima absoluisti atque optima, claris-
    sime elucerent, atque inter hos tui admiratores me non in postremis
    esse, et Bartholomaeum Mascharam, hominem cum bene doctum et
    modestum tum eruditissimi cuiusque obseruantissimum et eundem 10
    longe candidissimum aestimatorem. Qui vel soU colloquentes vel
    apud aUos cum de te, vt tui amantes maxime atque obseruantes
    decebat, mentionem habuerimus semper honorificentissimam, illud
    vel in primis summa dignum laude existimauimus quod, aeternita-
    tem nominis cum tibi abunde comparasses vna atque altera ingenii 15

    ——
    optimi foetura, non eo contentus quae tua voluntas est de toto
    hominum genere bene merendi tot subinde foetus edidisti, non
    illos quidem maturos omnes, sed qui absolutissimi tantisper vide-
    rentur, dum iUis supremam adhiberes manum atque ita declarares
    non id tibi perfectum fuisse, a quo tamen nihil abesse aUis videri 20
    poterat, vt iam omnes te inter Didjonos, Origines, Chrysostomos,
    Varones, Augustinos et reliqua veterum foecundissima ingenia
    ponendum iure censeant.
    Id etiam magni putandum saepe duximus, cum tu, tanquam pater
    I. Antonius] Not known to us. edition of MingarelH, Bologna, 1769.
    21. Didymos] Didymus of Alex- The extant remains of Didjmius are
    andria (a.d. 309-94), grammarian, printed in Migne, 39. 216-1818; for
    theologian, and polymath the teacher
    ; lost works see Fabricius, Bihl. Graec.
    of Jerome and of Ambrose. His De ix.
    Spiritu Sancto (mentioned by Augus- 22. Varones] M. Terentius Varro
    tine, Exod. 2. 25) was printed at (116-28 b.c.) is cited here, presum-
    Cologne, in the Latin rendering of ably, as 'vir Romanorum eruditissi-
    Jerome, in 1531, together withaLatin mus' (Quintil. 10. i. 95, Augustine,
    translation by Epiphanius of his Ciu. Dei 6. 2), and the worId's most
    Breues Enarrationes in Epistolas Ca- voluminous scholar (Cic. ad Att. 14.
    nonicas; of both these works the 18). His connexions with theology
    Greek original is lost. Works which are given by his lost Antiquitates, ia
    survive in the Greek original are his 41 books, of which the 16 books of
    Liber aduersus Manichaeos (first Antiquitates Rerum Diuinarum were
    printed at Paris in 1672), and the De drawn upon by Augustine in the
    Trinitate first made known by the Ciuitas Dei.
    232 LETTERS OF ERASMUS [1535

    25 Tov re TraiSoTToietv eu e';^a»v Kal TToXvyovcoTaros, tot tamque varios


    libros edideris, in iis tamen omnibus eandem patris effigiem pul-
    cherrimam apparere, neque vllum prorsus ex illis videri non eodem
    parente natum, sed tui similKmos esse omnes, hoc est doctissimos
    et bonae frugis plenos.
    30 Ac ne quidem non mirabUe nobis interdum videri solitum,
    illud
    quod, aduersarios multos cum habueris et tuarum laudum obtrecta-
    tores, eos tamen onmes tam fortiter ac facile fregisti vt nec illi
    quo cum viro futura esset satis animaduertisse viderentur,
    sibi res
    et tibi inde verae laudis accederet. Ex omnibus autem con-
    multum
    35 flictationibus cum te maiorem semper existere viderent, ita post
    conatibus suis temperarunt vt omnia, quod quidem hic audiamus,
    tibi nunc rectissime procedant cum abaliis omnibus tum a Pontifice
    maximo de cuius erga te beneficentia rumor hic modo increbuit,
    ;

    qui vt nobis iucundissimus accidit, ita verissimus sit optamus. Vale.


    40 Brixiae Idibus Sept. m.d.xxxv.

    3058, From Thomas Bedill.


    Breslau MS. Rehd. 254. 19. London.
    EE^. 138. 14 September (1535).
    [An autograph throughout the address is missing. The year-
    original letter, ;

    date given by the contents. This was doubtless one of the letters from
    is
    England forwarded by Schets with his letter of 26 Oct. (Ep. 3067). Schets
    directed them to Strasbourg, and hoped they would arrive quickly. But it
    was not vmtil the middle of Mareh 1536 that Erasmus so far acknowledged
    Bediirs letter as to write letters of thanks to Cromwell and Longlond (Epp.
    3107—8); and from Ep. 31 19 it may be inferred that he wrote to Schets about
    the same time (referring to Cromweirs gift). It may be supposed, therefore,
    that the letter got stuck in Strasbourg. It had, however, reached Basle not
    later than 11 March, the date of Ep. 3104.]

    S. P. Erasme doctissime, transmisi ad te per banchum Aluari de


    Astodilio Hispani quicquid hactenus ex pensionibus tuis corradere
    potui. Quibus vtrisque quiddam infehcitatis accidit: alteri, quod
    pensionarius plus quam anno integro maceratus in carcere tandem
    5 ob crimen lese maiestatis sententia parhamenti capite damnatus est,
    sed gratia principis postea vitae restitutus, ex qua actione non leui
    damno afifectus es omnibus iUius bonis fisco addictis; alteri, quod
    pensionarius pernegat se debere quicquam tibi soluere, propterea
    quod nunquam in decretum pensionis consenserit. Qua in re Can-
    10 tuariensis, archiepiscopus reuerendissimus, et clarissimus vir Crom-

    3058. 3. quoddam MS. correximus.

    3057. 38. rumor] The allusion is fin. ) ; which are clearly the gifts named
    presumably not merely to the offer in BedilFs letter.
    of the provostship of Deventer (Ep. 2. pensionibus] For the default of
    3033), but to theprospect of the cardi- the persons responsible for the pen-
    nalate; for this see Ep. 3007. 5n. sions, see Ep. 2996. 8n.
    3058. I. per banchum Aluari] With 7.bonis fisco addictis] This is mis-
    BedilFs letter Schets had reeeived
    from Alvarus 42^ nobles (113 florins,
    —
    leading perhaps disingenuous. The
    confiscated properties had been res-
    odd), but without indication of the tored more than a year before the
    Bource of the monies (Ep. 3067 ad date of this letter (see Ep. 2996. 8n).
    3058] FROM THOMAS BEDILL 233

    wellus promiseriint se auxilio futuros, quod ille ad debite pensionis


    solutionem compellatur.
    Et interim arehiepiscopus ex sua liberalitate tibi dedit sex libras
    nostrates, tredecim solidos, quatuor denarios. Cromwellus vero, qui
    vnice tibi fauet et qui tui nominis se patronum acerrimum vbique 15
    ostendit, dono tibi dedit viginti angelatos quam pecuniam ex bancho
    ;

    dicti Aluari accipies, cui quidem superiore die tradidi quinque libras,
    Lincolniensis munus, quas ad te iam olim perlatas credo. Cupio vt
    eorum munificentie gratias agas et de receptis eos certiores facias, et
    precipue magnifico viro Thome Cromwello, amico singulari et qui 20
    hodie in Anglia post regem plurimum potest, pre ceteris te com-
    mendes quasi optime de te merito. Ex me autem expectabis
    perpetuum amici officium, quod ad omnem occasionem fidehter
    prestabo. Vale diu et feHciter.
    Ex Londino, xiiii Septembris. 215
    Tuus Thomas Bedillus.

    3059. To Louis Ber.


    Epistolae Vniuersae p. 11 15. Basle.
    Lond. xxvii. 52: LB. 1289. 21 September 1535.

    EEASMVS ROT. LODOVICO BERO S. D.

    Misi procuratorium de facultate vendendarum aedium. Nunc


    mitto Gilbertum nieum, vt supellectilem diuendat, et famulam be-
    nignis rationibus ableget —
    non mediocre lucrum facit, qui Htem
    pecunia redimit. Quod si vir clarissimus D. Petrus Rich persistit
    in sententia, nihil obstat quo minus immigret quum volet. Ego 5
    mecum reputans quot decoribus sit ornatus, quantoque studio tu
    causam illius per litteras mecum egeris, nihil muto, atque etiam mihi
    gratulor, quod aedes meae tam honesto domino sint seruiturae, tibi
    tanquam coniimctissimo amico futurae communes. Nolim hic iactare
    quod facio libenter. Nihil tamen verear deierare, me in caminos, 10
    in fenestras, in contabulaturam, in tectorum et hostiorum repara-
    tionem impendisse supra centum florenos. Sed opifices et tribunus
    tractauerunt me vt hospitem. IHud admonebis D. custodem, in
    cubiculo in quo erant Hbri mei sub tabuHs esse lateres integros et
    intactos, si forte maHt. Eo Hbentius expHco me ab aedibus praesente 15
    pecunia, tametsi cum aHquo damno, quod hic non aHo animo haereo
    quam nautae solent, quoties aestu destituuntur, iacere ancoram
    tantisper donec recurrat. Hanc parabolam vix arbitror abs te in-
    teUigi, cui nescio an vnquam res fuerit cum mari.

    3058. 12. compellatur] In his letter to have been less munificent if they had
    Cromwell (Ep. 3107) Erasmus presses already seen the Prefaee to his Eccle-
    the propriety of enforcing payment. siastes. Longlond's gift is acknow-
    13. arehiepiscopus] In Ep. 3104 ledged in Ep. 3108. No letter ac-
    Erasmus gives Cranmer's gift as 18 knowledging Cranmer's gift is extant.
    angels, instead of the simi here 3059. 1-2. Nimcmitto] Cognatus
    named. He conjectures, no doubt had also been sent to Freiburg three
    rightly, that his Enghsh friends would weeks previously Ep. 3055.
    ;
    ;

    234 LETTERS OF ERASMUS [1535

    20 Scripseras R. D. Puccium non esse Romae. Spero res esse saluas.


    Neque enim arbitror ad eum pertinere, quod rumor sparsit de Card.
    Mediceo fortasse pestis abegit eum. Clarissimo domino Custodi
    ;

    precor felicem migrationem. Tibi tuoque fratri Francisco et amico


    singulari laeta in Christo omnia.
    25 Basileae Natali S. Matthaei, m.d.xxxv.

    3060. From Viglius Zuichemus.


    Leipzig MS. Spires.
    EE. 228. 22 September 1535.
    [An original letter, autograph throughout. There is a copy in the Ghent
    MS. 479, and van Heussen printed it, Leovard. p. ii6.]
    S. P.Reddidit mihi Coloniae, incomparabihs Domine ac Patrone,
    tuas Irenicus consobrinus meus, cum forte ex VestphaHa illac
    litteras
    cum presulis mei legatis Vormatiam ad constituta Comitia redirem
    quibus dissolutis Spiram mox commigraui assessorioque muneri va-
    5 care cepi. Veterem porro tuam in me beneuolentiam Hbens agnosco,
    quod me ex Anabaptisticis turbis ereptum gaudeas. Quanquam
    autem illic multum profecto molestiae discriminisque subii, vt acci-
    dere solet iis qui castra sequuntur, non mediocriter tamen me ista
    olim meminisse iuuabit. Cum vero rudis pubhcorumque negociorum
    10 inexpertus e schoUs primum prodiissem, haud minimam ilHc occa-
    sionem nactus sum vt in us, que nostrae professionis farinaeque
    hominibus incumbunt, periculum aHquod facerem. Crebris enim
    legationibus varusque et arduis presuHs mei negocus exercitatus et
    Hnguae vernaculae et ciuilium pubHcarumque rerum vsum peri-
    15 tiamque aHquam comparaui. Interea vero Deum Caesaremque pro-
    picium habui vt ad hanc conditionem cum primis honoratam et
    opimam, qua hic fungi cepi, euocarer. Cui tamen presul meus aH-
    quandiu obstitit, haud aeque ferens quod suo me seruitio subducerem,
    isque in causa fuit quod tardius me huc contulerim. Videtur autem
    20 Anabaptistica turba apud nostrates post captam tandem vrbem
    conquieuisse. Regulus tamen iHe noster cum aHquot eiusdem sectae
    primoribus adhuc viuit et spectabiH aHcui suppHcio seruatur. Mitto
    tibi HbeUum De Vindicta superiore anno Monaster<u> editum, ex
    quo caetera Anabaptistarum nostratium phanatica dogmata aesti-

    3059. 20. Puccium] Erasmus had Worms in July 1535: see Kerssen-
    apparently heard some rumour imph- broch p. 860. For an earher meeting
    cating Pucci in the miu-der of Ippolito in 1535 see Ep. 2999. ^yn.
    Medici. For the death of Ippolito see 4. Spiram mox commigraui] Vig-
    Ep. 3039. hus was made a member of the Im-
    23. Francisco] See Ep. 2153. i^n. perial Chamber at Spires in this year,
    3060. 2. htteras] Not extant. see Ep. 2101 introd.
    Irenicus] Phrysius;see Ep. 3022. 9. olim . .iuuabit] Verg. Aen. i.
    .

    54n. 203.
    3. presuhs mei] Francis, count of 21. Regulus] John of Leiden; see
    Waldeck, bishop successively of Min- Ep. 2957. 93-411.
    den, 1530, Miinster and Osnabruck, 23. hbellum De Vindicta] The Von
    1532 f 1553.
    ; der Rache of B. Rothmann, pubhshed
    Vormatiam] The Reichstag met at in Dec. 1534. See Ep. 2957. ^^n.

    I
    3o6o] FROM VIGLIUS ZUICHEMUS 235

    mare tibi facile licebit, si modo tales nugas legere tibi vacat. Andr. 25
    Conritzius recte valet etErasmo suo omnia fausta precatur. Illum
    autem et me non tam commune munus quam par in te, incompara-
    bilem patronum nostrum, obseruantia et afFectio coniunget quibus ;

    non alios Spira Erasmiani nominis amantiores habet. Bene vale.


    Datum Spirae 22. die Septembr. 1535. 30
    Tui studiosissimus Viglius Zuichemus.
    Verae theologiae ac omnium bonarum litterarum instauratori
    optimo maximo, D. Erasmo Rotero., Domino et patrono suo in-
    comparabili. Basileae.

    30523061. Fkom Conrad Goclenius.


    Basle MS. Goclenii Epistolae 10. Louvain.
    28 September 1535.
    [An original letter, autograph throughout.]

    S. P. Baltasar a Kieuring, vt tibi fuit pollicitus, proprium nuncium


    cum tuis literis ad me misit. Nec mediocriter gaudebam quod abs
    tua humanitate impetrasset quod voluit, tum ipsius causa, qui
    omnium fauore est dignus, tum etiam quod meum nomen nulla
    literarum accedente commendatione sibi putat nonnihil profuisse ; 5
    qua re nihil potest mihi contingere honorificentius. Habebis in
    vtroque nostrum gratissimum gratiae debitorem. Meam erga te
    voluntatem, qui te semper parentis loco duxi, et cui fortunarum
    mearum incrementa debeo, certus sum non egere testimonio. De
    Baltasare vero tibi eadem omnia possum polHceri quae a gratissimo 10
    et humanissimo animo sunt expectanda. Mandauit eidem nuncio,
    quem ad me misit, vt hinc Basileam peteret cum nostris Hteris, quo
    suae dihgentiae in curandis Hteris tuis tibi faceret fidem. Qui isthinc
    porro Viennam est petiturus. Proinde siquid habes negociorum apud
    Ferdinandum regem, et eodem nuncio vti potes et ilHc habiturus es 15
    Baltasarem meum, qui non patietur vUum ofificium in se desyderari.
    Lambertum tibi placere admodum gaudeo, idque perpetuum fore
    spero. lUud longe iucundissimum fuit quod intelligimus te non
    minori loco et numero esse apud PauHim tertium quam tuae diuinae
    virtutes commeruerunt. Et quanquam animus tuus, et honoribus 20
    et diuitus superior, ista non ambit, multum tamen interest studiorum
    et bonarum discipHnarum eos vel nolentes rapi ad summa quorum
    virtus omni praemio est maior. Epistolam tamen tuam rumor prae-
    currit qui vulgauit id iam Romae esse factum de adaugendo censu
    ;

    quod tu futurum esse significas. Pontificem enim bonam magnamque 25


    partem sacerdotiorum IngewinkeH in te transtuHsse. Commemora-
    tur inter reHqua praepositura Xanctensis, perquam opimi census, in
    cuius adeptione tibi omnia secunda fore auguramur, propter pro-

    3060. 26. Conritzius] He had been not extant butmentionedinEp. 3071.


    appointed to the Reichskanrmerge- 3061. i. Baltasar a Kieuring] See
    richt at Spires in 1531 see Ep. 2274
    ; Ep, 3052. 35n.
    introd. Erasmus appears to have re- 27. Xanctensis] See Ep. 3033. 6n.
    tumed Conritz' greetings in a letter
    236 LETTERS OF ERASMUS [1535

    pensissimum Ducis Cliuiae in te animum qui cum eius loci sit


    ;

    30 princeps, non patietur te ab aduersariis infestari. Sed abs te certiora


    expectamus.
    ludicium de Thoma Moro habitum, quo morti fuit addictus, eo
    ordine quo mihi quidam Thomas Theobaldus rem narrauit, nuper
    tibi hteris significaui. Interea res exactius ad hanc aulam est per-
    35 scripta quarum Hterarum mitto exemplum. Quae de feritate plus-
    :

    quam Britannica in mortui caput adscripsi, ne temere addidisse


    putes, narrauit haec CorneHus Scepperus noster, pro compertissimis
    illa afl&rmans.
    Literas ad lodocum Sasboutum curabo reddendas, nequid scrupuli
    40 ex assertione sycophantae tui apud illos residat, quos intellexi non
    mediocriter esse offensos. De Cannio mira sunt quae narras. Si non
    recte in te est animatus, egregie hulcus animi sui dissimulauit. Inter
    ipsum et Hagium videbatur daTTovSos TroAe/Lto? adeo atrociter in illum
    :

    inuehebatm'. Percunctanti mihi vnde et quo, Cannius respondet sibi


    45 factam esse potestatem vt vno aut altero mense hceret animi causa
    abesse a patriarchatu sui gynaecei interea velle inuisere veteres
    ;

    amicos per Brabantiam ac Flandriam. Dilfi animum puto in te re-


    ctum esse; sed diuturnus morbus ac curae domesticae, praeterea
    contentiones fori ex matrimonio primo, vt fit, coortae illum non
    50 mediocriter molestant et molestauerunt.
    Caesaris victorias in Africa puto iam isthic notas esse. Haec
    summa est Post expugnatas fauces stagni Carthagin<i>ensis fugato
    :

    Aenobarbo, subsessore regni, potitus est Tunete, vrbe regia, ac


    certis conditionibus restituto rege vetere, quem regno Aenobarbus
    55 spoHauerat, nauigat in Siciliam inde NeapoHm et Romam petiturus
    ;

    ad ConciHum indicendum. Fortunet deus omina. Tu feHcissime vale.


    Louami quarto calendas Octobres Anno 1535.
    Tuus quantulus est Conradus Goclenius.
    Clarissimo viro Domino Erasmo Roterodamo. Basileae.

    3062. To Loms of Vers.


    Epistolae Vniuersae p. 11 15. Basle.
    Lond. xxvii. 53: L.B. 1290. October 1535.
    7
    [This letter, like Ep. 3063, was obv^iously written when Cognatus was leaving
    Basle for the last time. The exact date of his departure is not known. But
    from the document printed in Ep. 3073. 34^ it is clear that he was still in
    Basle on 13 Oct. He no doubt carried with him both Ep. 3062 and Ep. 3063.]

    EBASMVS ROT. LODOVICO ABBATI MONTIS S. MARIAE ET


    CHARITATIS S. D.

    Reverendissime domine. Equidem optabam Gilbertum tuae be-


    alumnum, meum hactenus amanuensem, ad proximum
    nignitatis
    vsque ver manere mecum, quo simul cum hirundine in vestram

    3061. 34. hteris] Ep. 3037. Hagius; but there is no clue to the
    exactius] We do not know what offence or the persons offended.
    the more exact account enclosed with 46. gynaecei] He had recently been
    the present letter was. appointed rector of the Ursuline con-
    37. Seepperus] See Ep. 1747. i2on. vent in Amsterdam; see Ep. 1832
    40. sycophantae] Perhaps Quirinus introd.
    ;

    3062] TO LOUIS OF VERS 237

    Burgundiam Nec ille abhorrebat: sed parentum


    proficisceremur.
    aflfectus nescioquid cupientium aut metuentium compulit eum redire 5
    ad suos. Quae causa quoniam a pietate proficiscebatur, malui illius
    animo obsecundare quam mei commodi rationem habere. Quantum
    in litteris profecerit tua prudentia diiudicabit. De fortunuUs nostris
    quanquam exilibus, iUi tantum impertiuimus vt arbitrer eum de
    sordibus non conquesturum nihilominus interim parati commodis 10
    ;

    ilUus inseruire, vbicunque se tulerit occasio. Aetas et animus iUum


    vocat ad maiora. Mihi nihil superest, nisi decrescere indies.
    Accepi ex tua benignitate duo vasa vini, pro quibus habeo gratiam,
    semperque sum habiturus, si non datur referre. JleUqua cognosces
    e tuo cognato. Dominus R. ampUtudinem tuam seruet incolumem, 15
    cui cupio summopere esse commendatus.
    BasUeae septimo die Octobris, Anno miUesimo quingentesimo
    trigesimoquinto.

    3063 3075 To Leonard of Gruyeres.


    Epistolae Vniuersae p. 11 15. Basle.
    Lond. xxvii. 54: LB. 1291. 12 October 1535.

    ERASMVS ROT. LEONARDO A GRVERIIS OFFICIALI BESONTINO S. D.


    Magnam mihi voluptatem nunciauit, qui retuUt te e legatione

    3062. 4. Burgundiam] In the sum- Brabant friends and it makes plain


    ;

    mer of 1534 Erasmus had apparently that, if Erasmus ever leaves Basle, it
    made up his mind to end his days in will be to go, not to Brabant, but to
    —
    Brabant in the last week of July Besan^on. From the present letter,
    1534 he was on the eve of departing and from other letters of 1535-6 in
    for Brabant see Ep. 2850 introd.,
    ; which Besan^on is spoken of, it may
    cf. Ep. 2820 introd. But even in 1534 perhaps be inferred that a determin-
    Besan^on had been present to his ing factor in Erasmus' deliberations
    mind as a possible alternative to was the departure of Cognatus to
    Brabant; see Ep. 2759. 2011. Her- Biu-gxmdy. It should be noted, how-
    born's attack on him in 1534 (see Ep. ever, that in Ep. 3 141. 78-87 (i Feb.
    2896. I2n) had done something to put 1537) Boniface Amerbach states that
    him out of love with Brabant and ; Erasmus' intention, when he returned
    though this trouble had been ad- to Basle, in 1 535 was to migrate thence
    ,

    justed (see Epp. 2912, 2915. 39-72), to Brabant; see also iii. 17-25 (vol. i,
    it seems hkely that imeasiness in con- P- 53)-
    nexion with it remained in Erasmus' 9. impertiuimus] is not clear
    It
    mind (see Epp. 3053, 3100). The whether Erasmus referring to his
    is
    letters of 1535-6 give no hint of any general past generosity to Cognatus
    fiu-ther thought of settling in the low or to some specific gift made to him
    —
    countries Brabant is mentioned only on his departure. In pressing him, in
    in Ep. 3049, and only there as a pos- March 1536, to return to his service,
    sible alternative to Besangon. In the Erasmus promises liberalitatem ali-
    '

    present letter (as in Ep. 3063) the quanto largiorem', and a legacy in his
    project of moving to Besangon is will 'non contemnenda'. was not He
    spoken of as something that may be in fact remembered in Erasmus' will
    taken for granted; and from this but his successor Lambert Coomans
    time on the thought of settling there received 200 florins (see Appendix
    is constantly present to Erasmus' XXV ).
    mind; Epp. 3063, 3075, 3084,
    see 13. duo vasa vini] One of these
    3102, 3103, 3104, 3115, 3130. Ep. arrived in good condition, the other
    3130 (so far as we know) is the last was bad; see Ep. 3095.
    letter that Erasmus wrote. It is 3063. I. legatione] He was em-
    written to Goclenius, the best of his ployed during 1535 and 1536 as im-
    238 LETTERS OF ERASMUS [1535

    domum red<(i)isse. Metuebamus enim nonnihil. Ego, quod vix


    credebatur futurum, nidum reliqui. Huc deuolaui, ad vos aduola-
    turus receptis viribus. Sed hybernus September me coegit hic an-
    5 coras iacere. Expectanda hirtmdo.
    Summus Pontifex, vehm nohm, vult me iuaurare. lam contuht
    praeposituram Dauantriensem, vltro submotis omnibus harpyus.
    Mihi decretum est, etiamsi decem praeposituras oflFerret, vnam non
    accipere. Atque id iam saepenumero scripsi amicis Romanensibus
    10 qui haec mohuntur. An ego mox emoriturus accipiam sarcinas, quas
    semper recusaui ? Committam opus Ecclesiastae Gilberto Cognato,
    amanuensi meo, si possit ferre onus. Ex eo multa cognoscas hcebit,
    quae non vacat scribere, de Lodouico Bero, de nouis martyribus, et
    caetera. Dominus te seruet incolumem.
    15 Basileae xii. die octobris m.d.xxxv.

    3064. To (Francesco Maiiia Sforza).


    Copenhagen MS. G.K.S. 95 FoL, f. 247. Basle.
    16 October 1535.
    [An autograph rough-draft. The person addressed is, plainly, Francesco
    Maria Sforza, duke of Milan, whose death on i Xov. 1535 (announced to
    Erasmus by Merbelius in a letter, Ep. 3070, of 9 Nov.) precipitated a crisis,
    and made the third war between Charles v and France inevitable. Of the
    book about which Erasmus complains, Belluyn Ciuile inter Ciceronianos et
    Erasmicos, we have been imable to find any trace; it seems hkely that the
    authorities of the duchy took effective steps to prohibit its circulation. From
    a comparison with Epp. 3127, 3130, it may be conjectured that the author
    (though he was not named on the title-page, Ep. 3127. 43n) was Gaudentius
    Merula. The book is mentioned, vmder the same title, by Cognatus (Cog. E. i,
    p. 303, where it is attributed to certain 'Ciceronis simioh'). Cognatus' informa-
    tion about it ('est plane ridiculima, in quo somnia aegri inuenies, praeterea
    nihil') is, no doubt, derived from Erasmus.]

    Eqvidem malueram amoeniore quopiam argumento ad te scribendi


    officium auspicari, princeps illustrissime. Sed hoc nunc datum est,
    letius fortasse dabit fortmia commodior. Sunt apud vos quidam
    tenebriones grammatistae, qui se Ciceronianos appellant, quum nihil
    5 sint minus. Hi pro delectamento habent hbeUis simphciter famosis
    ac furiosis in quorumhbet caput ludere, in meum praecipue, quem
    stohdissime fingunt Ciceronis hostem. Nuper Mediolani excusus est
    hber cui titulus est Bellum ciuile inter Ciceronianos et Erasmicos,
    diEFertus scurrhibus conuicus et msignibus mendacus. Id eo faciunt
    10 audacius quod impune faciunt, ad manifestam rabiem processuri
    nisi fuste ostenso cohibeantur: tandem et in principum capita in-
    uolaturi, si audaciam prouexerit impunitas.
    Scio Tuam prudentiam velle ditionem suam ab his intemperiis,
    quae tandem exeunt in seditionem, esse hberam. Verum haec minuta,
    3064. 10. faciant MS.: correximus.

    perialambassador in Switzerland (see 3063. g. amicis Romanensibus]


    Ep. 1534 introd.) that he had left his
    ; Erasmus has in mind principally
    post in Switzerland was, as appears Gumppenberg; see Eji. 3048. 92-100,
    from Ep. 3075, amistake on Era.smus' cf. Ep. 3007. 3in.
    part.
    '

    3064] TO FRANCESCO MARIA SFORZA 239

    vt opinor, te fugiunt grauioribus negotiis occupatum. Nugae quidem 15


    sunt, sed hae nugae, vt ait Flaccus, seria ducunt. Nec opus est ad
    hos puniendos noua constitutione. Scribere Hbellos famosos et iure
    naturali et iure gentium et legibus Cesareis prohibitum est. Fingunt
    epistolas meo nomine velut a me scriptas. Et hic istis ludus videtur,
    quum sit manifestum crimen falsi, vel capite puniendum. Fortasse 20
    res indigna videbitur animaduersione, quod ista fiant in Erasmum.
    Verum hinc proficient ad impetendos illustres viros. Non iactabo
    mea Ln publica studia merita aut in Christianam rehgionem, sed
    tamen hunc Batauum Cesar in consihariorum suorum numerum
    Rex Ferdinandus et voce et scriptis non grauatur appellare
    asciuit, et 25
    suum praeceptorem, denique summus pontifex vltro dignum iudi-
    cauit quem eximiis dignitatibus ornatum redderet. Sed vt mei,
    veluti Megarensium, nulla sit ratio, ad tuae tamen ditionis honorem
    ac tranquilHtatem pertinet istiusmodi nugonum petulantiam com-
    pescere. Dominus illustrissimam Celsitudinem tuam seruet in- 30
    columem.
    Datum Basileae 16 die Octobr. 1535.

    3065. To <James Sttjkm?>.


    Hamburg MS. Supellex epistolica Vffenbachii Basle.
    et Wolfiorum, Fol. i. 135. 23 October 1535.
    [An original letter autograph throughout, in the Staats-Universitat Hbrary
    at Hambiirg; first printed by G. C. Eaiod in ZKG. xiv. 1893, pp. 129—32.
    The address-sheet is missing; and it is difficult to be certain who the person
    addressed is. Of conjectures that have been made, the most probable is that
    the letter was intended for James Stiu-m. In his Louvain days Erasmus had
    been on friendly terms with most of the members of the Strasbourg Uteraria '

    sodalitas' (for their names, see Epp. 302, 612, 633, 883). But for Sturm alone
    he seems to have retained an enduring regard. He speaks of him in 15 19
    as 'iuuenis ingenio faceto, siunmo iudicio, doctrina non vulgari, ac nostri cum
    primis studiosus' (Ep. 948. 149-50). Ten years later, he places him first among
    the pupUs of Wimpheling: 'quorum praecipuus nunc inter nobiles doctrina,
    synceritate, candore, prudentia, nobilissimus lacobus Sturmus, cuius consiliia
    plurimmn debet tota pene Germania, non solum inclyta ciuitas Argentoratimi
    (Ep. 2088. 87-90). Since 1528 ecclesiastical preferments in Strasbourg had
    been in the hands of the Education Committee of the Council and of this ;

    Committee Stvu^m was president. Another member of the Committee was


    Nicholas Kniebs; and the Hamburg MS. which preserves this letter contains
    a number of letters addressed to Kniebs. But nothing seems to cormect
    —
    Erasmus with Kniebs it is difficult to find a connexion in the circmnstance
    that Kniebs matriculated at Freiburg in 1494.
    The person on whose behalf the letter was written was Francis Ber, yotmgest
    son of Louis Ber's brother Francis (see Ep. 2153. ign). Louis Ber himself
    wTote to the Strasbourg Council his letter, which has siu-vived in the Archives
    ;

    at Strasbourg, is printed by Knod, loc. cit. From his letter it appears that, subject
    to the approval of the Coimcil, the provost and chapter of the Cathedral were
    prepared to accept Francis Ber, a youth of twenty, who had studied at Paris
    and knew Latin and Italian ('welsch').]
    D. Lodouicus Berus sibi persuasisse videtur me apud te non parum
    valere : in quo si faUitur, tamen error apud vtrunque nostrum debet
    3064. 16. Flaccus] Hor. A.P. 451; xxiv). The Bellum perhaps cited the
    cf. Ep, 2874. 124. Cursius forgery.
    18. Fingimt] The reference is 28. Megarensium] See ^rfagr. 1079;
    doubtless to the Cursius forgery cf. Epp. 2880. 20-1, 3032. 456.
    (see Ep. 3028. 24n and Appendix
    240 LETTERS OF ERASMUS [1535

    eum de tua in amicos humanitate


    esse fauorabilis, vt qui declaret
    magnifice sentire, de meis quoque virtutibus non omnino pessime,
    5 quem tu vir excussi iudicii tua dignum amicicia iudicaris. Illud
    extra controuersiam est me tot officiis obstrictum esse Bero vt mihi
    phas non sit vlla in re detrectare obsequium, tibi rm-sus tot obHga-
    tum beneficiis vt impudens sit preterea quicquam petere. Sed mihi
    bona spes est Berici nominis respectum plus apud te ponderis habi-
    10 turum quam meam commendationem. Scis enim totam illam fami-
    ham virtuti probitatique natam esse.
    Verum ne te pluribus morer, rem tribus verbis accipe. Canonica-
    tum et prebendam coUegii S. Petri minoris obitu cuiusdam vacantem
    Argentorati Lodouicus Berus vigore cuiusdam mandati a summo
    15 pontifice concessi acceptauit in gratiam e fratre Francisco nepotis
    Francisci Beri. luuenis excessit annum vigesimum, non mediocrem
    eruditionis spem de se prebens, indole autem quam dicas virtuti
    natam. Beneficium dando accepit qui digno dedit. Sed obstant, vt
    accipio, nescio qui quo minus dictus iuuenis adeat possessionem.
    20 Hac in re si quid poteris adesse Lodouico Bero, vides quam multos
    bonos viros sis tibi eodem beneficio deuincturus. Sin minus, placa-
    bihs eris improbitati meae, quem hanc impudentiam docuit non
    habendi cupiditas sed amicis obsequendi studium. Opto te cum
    onmibus tibi charisquam rectissime valere.
    25 Datum Basileae 23. die Octobr. 1535.
    Erasmus Rot.
    mea manu.

    30493066. From Peter Tomiczki.


    Warsaw MS. Teki Grorskiego 2312. Cracow.
    Basle MS. Variorum Epistolae ad Erasmum, 25 October 1535.
    ff. 20-5.
    [The original letter, in the Zamoyski Hbrary at Warsaw, is a fair copy, made
    by a secretary, signed and addressed by another contemporary hand (not
    Tomiczki), folded as though for dispatch, but not sent. This ms. has the
    following note by Stanislaus Gorski, secretary to Tomiczki: 'Epistolarum
    omnium clarissimi ac sapientissimi Antistitis Tomicii hec postrema est;
    quatriduo ante mortem eius scripta quidem sed, quum viribus iam deficien-
    ;

    tibus subscribere illamnon posset, morsque paulo post eum occupasset, non fuit
    ad Erasmum missa.' The Basle ms., written in the hand of S. Hosius, another
    secretary, is a copy of this, sent to Erasmus on 9 Aug. 1536 by John Antoninus,
    Tomiczki's household physician. The Basle MS. omits the date, the signature,
    and the address, and differs from the Warsaw MS. in a few small particiilars
    which we have neglected. In forwarding Hosius' copy Antoninus states (Ep.
    3137) that Tomiczki wrote the letter the day before he died, when he was too
    weak to sign it his executors thought it unworthy to be sent on after his
    ;

    death. Erasmus was of course dead when Antoninus wrote. But the letter was,
    after his death, the subject of correspondence between Antoninus and Boniface
    Amerbach. Antoninus had written to Amerbach on 10 Aug. 1536 (the day
    after writing Ep. 3137); and a year later he discussed with Amerbach the
    desirabihty of pubhshing Tomiczki's letter (Basle MS. G. II. 14. 222).
    Besides the Warsaw and Basle mss., there is a copy of this letter in the
    Corpus Naruszewicianvun (see Ep. 2520) in the Muzeum Czartoryskich at
    Cracow of which we have not thought the variants worth recording.
    ;

    3065. 13. cuiusdam] From Ber's letter it appears that his name was
    Franz Gesters.
    3066] FROM PETER TOMICZKI 241

    The Warsaw MS. gives a date which might be read either as 20 or 25 Oct.
    1535 (xx* or xx^). In view of G6rski's note the figure is best interpreted as 25.
    Antoninus' statement that the letter was written the day before Tomiczki's
    death (i.e. 28 Oct.) may perhaps be explained as meaning no more than that
    the letter, composed on the 25th, was stUl by Tomiczki's side waiting signature
    until the day preceding his death.
    In Ep. 3095 (12 Feb. 1536) Erasmus speaks of Tomiczki's death, and refers
    (as to the last letter he had had from him) to Ep. 3014 (26 April 1535).
    The letter was printed by F. R. Goezius in Otium Varsauiense, Breslau, 1755,
    p. 47 sq. The text of C. Miaskowski in the Paderborn Jb. f. Philosophie xv,
    1901, pp. 342-7, seems to reproduce that of Goezius. T. Wierzbowski in
    Materyaly do dziejow pismiennictwa polskiego i, 1900, pp. 328 sq., printed the
    letter from the original, reading the date of the month as xx.]

    Festiva tua atque inprimis elegans epistola, etsi videbatur aliquid


    in ea Socraticae irronie inesse, maiorem tamen, quam credi queat,
    nobis attulit voluptatem. Quae ad nos noua perscribis, ea cognitu
    nobis grata fuerunt omnia. Illud autem iam non solum gratum,
    verumetiam imprimis iucundum accidit, quod, cum Paulus tercius, 5
    omnium, quos nostra hec vidit aetas, Pontifex vere Maximus, viros
    virtute, doctrina, atque omni ornamentorum genere prestantes in
    amplissimorum patrum collegium cooptasset, de te quoque in idem
    collegium adsciscendo retulerit.
    Mi Erasme, quo tempore tue nobis reddite fuerunt litere, morbo 10
    grauissimo, grauius quam dici possit, confiictabamur, verum legendis
    illis permultum nos releuari sensimus et recreari. Posteaquam vero

    ad eum locum legendo peruenimus, in quo, quantum honorem


    Summus Pontifex delatum tibi voluerit, perscribis, ita exultabamus
    gaudio vt obliti morbi nostri grauissimi pristineque bone valetuditii 15
    nostre prorsus restituti nobis esse videremur; idque vel quod te
    propter excellentem istam doctrinam tuam merito amamus pluri-
    mique facimus, vel quod ad constituendam rempubHcam Christianam
    (quae nunc, pro dolor, nimio plus labefactata et propemodum
    conuulsa est) permagni interesse existimamus, tibi tuique simi- 20
    libus id genus amplissimos honores mandari. Tunc enim habitura
    esset Ecclesia non verbo solum, verum re quoque ipsa, cardines
    adamantinos, quos nuUius furor perf[f]ringere posset. Cum hac
    proxima aestate allatum ad nos fuisset, loarmem, Episcopum
    RofiFensem, qui ex honore sibi delato in fraudem incidit capitalem, 25
    Casparem Contarenum, Hieronymum de Genutiis, Archiepiscopum

    26. Contarenum] Jasper Con- de Genutiis] Jerome Ghinucci of


    tarini (i 485-1 542) wasborn atVenice, Siena(t3 July 1541) became bishop
    and educated, under Pomponatius, at of Ascoh in 1512. In 1520 he was sent
    Padua. Created cardinal in 1535, he to England as papal nuncio (Brewer
    was made bishop of Bellimo in the viii. 780—1, 784); becoming bishop of
    year following. He attended the diet —
    Worcester in 1522 of this bishopric
    of Ratisbon in 1540, where his con- he was deprived in 1535, by a special
    duct of the negotiations with the Act of Parhament. Appointed awrfiior
    Protestants brought him into suspi- camerae under Julius 11, it fell to him,
    cion with the more extreme CathoHcs. under Julius' successor, to be asso-
    A coUected edition of his Works, with ciated, in virtue of his oflfice, with
    a Life by G. della Casa, was printed Prieriasin judging the cause of Luther
    at Paris in 1571. In Poli Epistolae andcitinghim,inef?ectively, to Rome.
    are three letters of Contarini to Under Adrian vi, Ghinucci, Encken-
    Cardinal Pole (463-5), and three from voirt. and John Ingenwinckel were
    Pole to Contarini (470, 479-80). plausibly credited with the control of
    452.11 r>
    242 LETTERS OF ERASMUS [1535

    Capuanum, Simonetam et alios nonnullos spectate viros erudicionis


    atque integritatis a Paulo tercio in Cardinalium album relatos
    fuisse, tenere nos non potuimus (adeo difficile est non solum cum
    30 doleas, verum etiam cum gaudeas, tacere), quin non solum ipsi in
    litteris nostris factum hoc Summi Pontificis in celum laudibus
    ferremus, sed et Regiam Maiestatem ad idem faciendum impellere-
    mus. Tante enim virorum dignitatis tantam esse racionem habitam
    immortaliter gaudebamus.
    35 Quod si de te quoque tunc aliquid explorati habuissemus, qui
    noster amor est in te, fecissemus, mi Erasme, et quidem animo
    libentissimo, vt et Regia Maiestas et ipsi quoque Paulo tercio de
    tanto tui augendi honestandique studio per Htteras gratias egissemus.
    Quod tamen adhuc fieri poterit. Sed nos de egregia ista voluntate
    40 iUius in te, quod cardinaHtium galerum tibi nec opinanti deferre
    cogitauerit, ante eum diem, quo tua nobis reddita fuit epistola, ne
    tenuem quidem vllam audicionem acceperamus. Hoc tantum per-
    latum ad nos fuit, HberaHtate pontificia Dauentriensi prepositura te
    auctum fuisse, que et ipsa res magno nobis fuit gaudio. Sed quid ais,
    45 mi Erasme ? Tune cardinaHtium galerum repudiaturus ? Tu quo-
    minus exercende virtutis instrumenta, facultates et honores vltro
    tibi ne per somnium quidem cogitanti deferantur, manibus pedi-
    busque obnixe facturus es omnia? Liceat nobis per te bona cum
    venia tua id quod sentimus dicere. Etsi nos quoque ex eorum nu-
    50 mero nos esse profitemur qui prudentiam et doctrinam istam tuam
    singularem non solum laudant, verumetiam admirantur, adduci ta-
    men nuUa ratione possumus vt consiHum istud tuum probemus,
    quod nobis ab animo magno et excelso aHenum esse videtur. Nam
    quid tandem causae est, quamobrem tu fortunarum et honorum ac-
    55 cessiones tibi repudiandas esse putes ? Animalculum te esse dicis
    7]ix€p6^Lov. Cedo, quid ceteri mortales ? Estne aHquis qui sibi certo
    possit polHceri diutius se victurum quam bestiole iUe apud Hypanim
    fluuium, quibus non est nisi vnius diei vsura ad viuendum a natura
    data. Fac, non posse senes diu viuere. Sed et iuuenes cito mori
    60 possunt. Neque est quisquam tam viridi aetate, tam robusto tamque
    bene confirmato corpore, vt crastinum sibi possit polHceri, cum nemo

    Papal policy. In 1526 Ghinucci was Pope Julius 11, was first printed at
    sent to England by Clement vn, to Cologne in 1583. The letters of Sado-
    soUcit the aid of Henry viii against leto and Pole bear witness to the
    the Colonnesi. In the matter of the regard in which he was held by those
    Divorce, pressure was put upon him cardinals. (See Sad. E. ii. 106, 309,
    to represent the King's case favour- 334 (addressed to Simonetta), 343,
    ably at Rome (see Brewer ix). 345 ; cf. Poli Epist. ii. 6—7). See
    27. Capuanum] Nicholas Schom- Argelati, ScriptoresMediokinensesII.i.
    berg; see Ep. 1466. 5on. 1398-1440; Tiraboschivii,pp. 1098-9.
    Simonetam] James Simonetta 28. Cardinahum albimi] AU the
    (1475 ?-i539), son of the historian persons named were raised to the
    John Simonetta,andimcleof Cardinal cardinalate at the election of May
    Louis Simonetta, was born at Milan, 1535 (cf. Ep. 3047. ^on).
    and educated at Padua and Pavia. 57. Hypanim] See Arist. H.A.
    He was made bishop of Pesaro in 552''; Aelian, Nat. An. 5. 43; Cic.
    1529, of Perugia in 1535. His treatise Tusc. Disp. i. 94 Pliny N.H. 36 (43),
    ;

    De reseruationihus beneficiorum, which 120.


    had attracted to him the favour of

    I
    ;

    3066] FROM PETER TOMICZKI 243

    sciat, quid serus vesper vehat. Ergo, cuni omnium ex aequo ceruici-
    bus Tantali saxum istud grauissimum impendeat, neque scire quis-
    quam possit quando casurum seque ruina sit sua oppressurum:
    omnesne ad rempublicam accedere, honores in ea gerere atque eiua 65
    administrationem suscipere dubitabimus, quod non solum an diem
    vnum, verumetiam an horam vnam aut punctum vnius hore victuri
    simus, certum nobis non est ?
    Vide, mi Erasme, quid futurum sit, si quae te mouere videtur,
    eadem res ceteros quoque mortales a magnis rebus gerendis deter- 70
    ruerit ? Quod si, quos longius victuros spes sit, eos solos honoribus
    augendos, et ad reipubHce gubernacula esse putaueris admouendos,
    cui alteri quam adolescentulorum temeritati tota erit respublica
    permittenda ? Quibus clauum tenentibus qui status eius futurus
    esset, in opinione tua relinquere quam in oracione nostra ponere 75
    maluimus. Nos vero non eam solam esse causam arbitramur, quam-
    obrem ad rem pubHcam capessendam senes potius quam iuuenes
    accersantur, quod propria est huius aetatis prudencia ex multo
    magnoque rerum vsu collecta, sed hanc quoque minime postremam,
    quod quanto propius ad tempus ilhid accessisse videntur, quo ex 80
    hospicio sui corporis aeternam illam in domum migraturi viteque
    suae actae et rerum in ea gestarum apud seuerum iudicem racionem
    sint reddituri, hoc minus commissuros eos aHquid verisimile sit,
    cuius si racionem reposcantur, reddere non possint vt vel hoc ipso ;

    nomine ad maximos honores gerendos imprimis illi apti et idonei 85


    iudicentur, qui alterum iam pedem in cymba Charontis habent:
    neque possit aetatis excusatio satis iusta causa cuiquam esse, cur
    onera et honores detrectandos putet. Quare, mi Erasme, excusa-
    tionem istam tuam qui sit accepturus futurum arbitramur neminem.
    Neque enim, quia parum tibi temporis ad viuendum superesse credis, 90
    idcirco cardinalitius honos tibi fugiendus est, cum et fieri possit vt
    opinione tua diutius vita tibi suppeditet, et, vt secus eueniat, quod
    tamen Deus omen obruat, non tantum tamen quam diu, quantum
    quam bene, Cardinalem egeris referre videatur. Si tibi Superi vel
    vno tantum anno dignitate hac fruendi facultatem concederent, 95
    dubium nobis non est quin multo maior ex eo vtilitas ad rempubHcam
    Christianam esset peruentura quam cum alu multi multis annis
    eundem istum honorem gesserint.
    Sed tu hoc metuis, ne in maleuolorum, Luteranorum
    fortassis
    presertim, voculas incurras. Mi Erasme, regium est male audire, 100
    cum bene feceris. Quin potius, qui a maHs male audit, is ex pru-
    dentissimorum virorum sentencia optime audire videtur. Neque
    enim perditi hominis profligatique maledictis gloria cuiusquam digni-
    tasque violari potest: magis adeo illustratur. Non est autem pru-
    dencie tue aHunde pendere: tuo tibi, non aHorum, iudicio standum 105
    est. Si te recte fecisse inteUigis, factum autem tuum aHorsum per-
    uersi homines rapiunt, tua te conscientia contentum esse oportet:
    neque tanquam bouem aHenum foras subinde prospectare. Sin autem
    non esse tibi putas omnino negHgendum, qui sermones hominum de

    62. quid . . . vehat] Verg. G. i. 461 loo. regium] See Ep. 2421. 4911.
    cf. Adag. 605. 108. bouem] See Adag. 962.
    244 LETTERS OF ERASMUS [1535

    iio te, que futura sit existimatio, non videmus cur non eorum potius
    tacite cogitaciones suspicionesque tibi sint metuende qui a nobis,
    hoc est a Romana sunt ecclesia. Tu iudicio quodam tuo, neglecta
    propemodum Solonis lege, etsi a coetu piorum nunquam discessisti
    atque Romane ecclesiae censurae scripta tua omnia subiecisti, ple-
    115 risque tamen medium te gerere visus es, cum neque ecclesie placita
    omnia mordicus esse tibi tuenda putares, neque illorum doctrinam
    qui ab ea desciuissent prorsus euertendam existimares. Ex quo
    factum est vt, dum batylla quidem confringenda non censes, sed
    ignem tantum alienum dispergendum et efifundendum, in eam suspi-
    120 cionem nonnullis veneris, te cum Luteranis potius quam cum
    Ecclesia Romana facere.
    Quodsi nunc a Summo Pontifice tibi delatum honorem nunc
    confirmabitur ea multorum suspicio. Aut contemni a te
    reieceris,
    ampHssimum ordinem et pro nichilo duci putabunt, aut ideo te
    125 refugere, ne cum Luteranis in dimicationem descendere cogaris.
    Alterum ex fastu quodam nimio, alterum ex pusillo et abiecto animo
    procedere iudicabunt. Vtrunque certe certo signo esse dicent et
    argumento, tacitam tibi esse cum Luteranis conspirationem, neque
    cuiusquam persuasionibus ab hac sua opinione se deduci patientur.
    130 Ahquot iam anni intercesserunt, cum nos in quodam Hbello tuo legere
    meminimus quod consilii te tui poenituerit, quo de fortunis tuis et
    honoribus augendis nunquam soUicitus esse voluisti, cum non perinde
    cuiusuis morsibus oportunus fueris futurus, si excelsa ahqua in digni-
    tate collocatus esses. Ecce tibi nunc diuinitus occasio est oblata,
    135 qua te a contemptu contemptissimorum hominum facile queas vindi-
    care, qua quasi diuina virgula suppeditante summos honores con-
    sequi tibi liceat. Ea obuiis, quod aiunt, manibus esse videtur
    amplectenda, cum etiam ad scriptorum tuorum immortahtatem per-
    magni interesse videatur, si laboribus tuis eum, quem oHm es meritus,
    140 fructum tributum esse posteri intellexerint, facileque ex eo iudicium
    omnes sunt facturi non esse eius ingenii praeclara monumenta
    reiicienda, quem propter ea ipsa amphssima dignitate censuerit
    honestandum is qui doctrine, virtutis et meritorum cuiusque pru-
    dentissimus est et verissimus aestimator. Si ambiendum tibi, si
    145 prehensandum esset, quamquam vir sanctissimus Cato author fuisse
    non nemini dicitur, vt etiam nummos in tribus pronunctiaret, cum
    videret malis artibus malos homines gladiatorio animo ad consulatum
    viamafi^ectare atque euertende reipubhce consiha inire tamen tibi :

    vt ambires, vt prehensares, vt ineptus esses in hac aetate tua, etiamsi


    150 id e republica futurum esset, consihum dare non auderemus. Nobis
    enim Christianis appetere honores non licet, quemadmodum rursus,
    si Christianam charitatem habeamus, oblatos quoque recusare non
    hcet.
    Cum itaque vltro te vocet is qui caput est tocius Ecclesie constitu-
    155 tus, cui non obtemperare rehgio est, vide, si minus dicto audiens fueris,
    ne non tam Paulo tercio Pontifici Maximo quam Spiritui Sancto

    113. Solonis] See Apophtheg. vii, 147-8. gladiatorio ... viamjCf. Ter.
    Solon I. Phorm. 964.
    145. Cato] See Suet. Jul. 19. i.

    I
    3066] FROM PETER TOMICZKI 245

    refragatus esse videaris. Neque enim verisimile nobis fit, absque


    numinis instinctu et afflatu Paulum tercium hanc de te in cardi-
    nalium collegium cooptando cogitacionem suscipere potuisse. Quodsi
    magni animi esse existimas opes, copias, facultates, honores despi- i6o
    cere, non repugnamus nos quidem. Sed fieri tamen posse credimus
    vt non eo quis animo bona ista fortune negligat, quod ea non putet
    esse expetenda, sed quod labores fugiat, pericula metuat, absque
    quibus neque adipisci bona ista neque adepta licet cum dignitate
    retinere ;cum non frustra dicere solitus Demosthenes feratur: Si 165
    scirent adulescentes quanti labores, quanta discrimina rempubhcam
    capessentibus impendeant, potius eos ex alto precipites se daturos
    quam vllam ad partem ilHus accessuros. Si itaque horum periculorum
    metu animus cuiusquam ab honoribus in repubhca gerendis refugit,
    is nobis videtur a vera fortitudine multum esse disiunctus. Deinde 170
    vero ea contemnere quae nondum sis assecutus, non maximi esse
    negocii nobis persuademus. Sed eum magnum virum esse iudicamus,
    et subhmi quodam atque excelso animo praeditum, qui, cum ea
    est adeptus quae certissimum sunt hominis experimentum, et quae
    vere quidam irritamenta malorum esse dixit, nichilominus de per- 175
    petuo vitae suae statu deiectus non est, sed in ampHssima fortuna
    aequabilitatem vitae conseruat atque eundem semper animum retinet,
    et secundum PauH praeceptum ita ea habet tanquam non habeat.
    Facile est aHcui viuendi praecepta dare us qui excelso atque illustri
    in loco positi omnibus fortunae bonis affluunt. Sed ex praeceptis 180
    viuere, cum in eadem fueris fortuna collocatus, neque ab officu reH-
    gione decHnare, id vero longe difficillimum esse videtur. Quare ne
    dubita tui quoque periculum facere. Magistratus enim esse dicitur
    qui virum indicat. Docuisti hactenus Pontifices, cardinales, reges
    et principes Christianos, quemadmodum se gerere debeant. Nunc 185
    tu quoque in eorum locum huc te Deo vocante ascendito. Viuum
    te iUis exemplum proponito. Praecepta tua ad rem conferre studeto,
    ReipubHce Christiane labanti succurrito, nomen tuum ad immortaH-
    tatem consecraturus, atque ea a Deo Optimo Maximo laturus quae
    neque oculus vidit, neque auris audiuit, neque in cor hominis 190
    ascenderunt.
    Quo sumus in te, mi Erasme, suauius efifusi, hoc nobis amor plura
    suggerit argumenta quibus te, ne cardinaHtium galerum suscipere
    recuses, cohortemur. Sed longius quam inicio nobis fuit propositum,
    creuit epistola, vt multa nobis preterire et receptui iam canere sit 195
    necesse. A te petimus quod te, tanta prudencia et doctrina virum,
    pluribus cohortari sumus ausi (cum abunde ipse, quid tibi faciendum
    sit, cognoscas), vt id in optimam partem accipias. Fecimus enim
    id certe ex abimdancia quadam amoris nostri cum erga te, tum erga
    rempubHcam Christianam, cuius racionibus preclare consuleretur, si, 200
    quod tibi suademus, persuadere possemus. Quare, si quid a nobis
    peccatum est, id partim amori nostro, partim humanitati tuae

    165. Demosthenes] See Apophth. 183. Magistratus] See Adag. 976.


    lib.4 Demosthenes lo. 190. neque oculvis] Isaiah 64. 4,
    175. quidam] Ovid, Met. 1-140. i Cor. 2. 9.
    178. Pauli] Cf. 2 Cor. 6, 10.
    246 LETTERS OF ERASMUS [1535

    assignabis, que nos, familiarius eciam fortasse quam aequum est,


    tecum agere docuit. Vale.
    205 Datum Cracouie die xx^. Octobris. Anno domini MODOxxxvto.
    Petrus Episcopus Cracouiensis et Regni Polonie Vicecancellarius.
    Manu propria.
    Doctissimo viro Erasmo, Dauentriensi preposito, amico charissimo.

    3067. From Erasmus Schets.


    Basle MS., Scheti Epistolae 33. Antwerp.
    26 October 1535.
    [An original letter, autograph throughout.]
    +
    S. P. Mense Augusto scripsi tibi vltime, Domine Erasme my
    charissime, misique aliquot epistolas quas ex Anglia receperam tibi
    dirigendas. Et ecce alias, quas eodem accepi onere. Has nam, quo
    non desit opus meum, dirigo Argentorati; spero ad te mox per-
    5 uenturas.
    Quod eodem mense tuo nomine receperam ex Anglia, tum scripsi.
    iam ex AngHa recentius Aluarus Astodillius tuo nomine
    Significat
    ibidem recepisse monetae currentis nobiles quadraginta duo cum
    dimidio, quos florenis centum et tredecim cum stuferis tredecim
    10 nostratibus mihi permutauit. Hy relique pecuniae tuae quam seruo
    accessere asseruabunturque, donec quid de aceruo fieri velis iusseris.
    Grapheus scripsit tibi misitque aUquot scripturas abs te illi ex-
    postulatas. Omnia vt mihi commiserat direxi Caspari meo Franc-
    fordie, qui nundinis interfuit, commisique tradi Frobenio, cuius
    15 conductu ad te bene ventura puto.
    Venit hic tuus Contionator ecclesiastes, cuius luminis apice ple-
    rosque huius functionis lectores obstupefiendos puto. Vtinam huius
    speculatu sese bene deiudicent, et quod illo munere dignum est sin-
    cerius quam plerumque fieri visum est, Cristicole gregi prebeant.
    20 Vt opinione plerumque falluntur homines, sic a multis qui me tibi
    a secretis familiariorem quam dignus sum putant, expostulor an
    quod te galera CardenaHcia decoratum esse fama volat, ita habeat
    necne. Nil promptius habeo responsioni quam illius nec quid scire
    me nec credere, nisi forsan coactus a monarchis, vrgente conscientia,
    25 in residue tue requiei iacturam ipsum te destituens, in rehgionis tran-
    quilHtatem, et vniuersaHs ecclesie pacem, eam susceperis vocationem.
    Si quid est huius rei, precor significa, et des quid quo his tot amicis
    expostulationibus satisfaciam.
    Vale my Domine Erasme longe prosper.
    30 Ex Andouerpia xxvi^^ Octobris 1535.
    Ex animo tuus Erasmus Schetus.
    Nil scripsit ex AngUa AstodilHus, a quo receperit has pecunias.
    3067. 18. muneTi MS.: correximus. 27. his scripsimtis: visMS.
    3067. I. scripsi] Ep. 3042. 2992, 2.
    3. alias] Among them Bediirs letter 12. Grapheus] Ep. 3053.
    of 14 Sept. (Ep. 3058). 13. Caspari] Gaspar Sehets; see
    4. Argentorati] Cf. Epp. 2955. i. Ep, 2897 introd.
    3067] FROM ERASMUS SCHETS 247

    Misit saltem has epistolas tibi dirigendas. Putat nam tibi his signifi-
    catum iri, a quo veniant, nec opus ob id esse significatione.
    -j-Doctissimo viro Domino Erasmo Rotterodamo. Friburgi. 35

    3068. From Gilbert Cognatus.


    Cognati Quaedam Opuscula, 1547, p. 55 (a). (Nozeroy.)
    Cognati Opera, 1562, i. 296 (^). 2 November (1535 >.
    [The year-date may be inferred from the contents. The letter pm-ports to
    have been written within a fortnight or three weeks of Cognatus' departure
    from Basle either from Nozeroy or from some point on the journey to Nozeroy.
    ;

    Like Ep. 3080 (written seven weeks later), though in a less degree, it has
    the character of a rhetorical composition rather than of a personal letter it ;

    may be suspected that both letters were rewritten for pubHcation, and it is
    possible that in its present form neither of theni was dispatched. See Ep.
    3104. ii-i2n.]

    GILBERTVS COGNATVS NOZERENVS INCOMPARABILI VIRO D. ERASMO


    ROT. THE0L060RVM OMNIVM NOSTRAE AETATIS ERVDITORVM
    DECORI, PATRONO OBSERVANDO, S. P.
    SoLEO nunc tacitus meas deplorare fortunas, vnicum nostri saeculi
    decus Erasme, qui post beatam illam consuetudinem, qua praesenti
    praesens adesse poteram, me ipsum vltro in varia, eaque non vul-
    garia, coniecerim discrimina. Quum tecum agerem, nemo mortalium
    me erat foehcior: nunc neminem infoeliciorem crediderim, non tam 5
    propter hoc, quod mediam in mundi Scyllam incidi, quam quod
    doctissima tua consuetudine priuatus sum qua cum nihil mihi esset
    ;

    iucundius, nihilque honorificentius, nescio tamen quo malo genio


    meis fortunis inuidente transuorsum raptus sum. Et plerunque ita
    contingere videmus vt, quoties imprudentiores praesentibus bonis 10
    fruimur, ea non curemus tum demum memores, cum nuUa recupe-
    :

    randi est occasio.


    Hoc in me verum fieri, nimium nimiumque doleo: qui quoties
    summae tuae aduersum me humanitatis nunquam satis praedicatae
    memini (memini autem semper) toties me non solum mei instituti, 15
    sed et vitae tantum non poenitet. Video enim eruditionis nomine
    insigniores quosque Erasmi videndi gratia nullum recusare itineris
    discrimen, seque omnes beatos credere, quoscunque vel tuo alloquio
    vel tua amicitia dignatus fueris. Et ego, qui in tuorum domesticorum
    album adscriptus fueram, vbi te de facie contemplari, vbi selectis- 20
    sima verba tua, quibus, vt alter Pericles, t6 KivTpov iyKaTa\€LTTei.s toIs
    dKpooj^ivois, vbi te summum virum et orbis literati principem de
    rebus cum Christianis, tum aHis summa cum eruditione, nec minori
    grauitate disserentem audire Hcuit, infortunatus relinquo nimirum :

    hoc rehnquens, quod optimus quisque nulla non re mercaretur. 25


    Miserum igitiir me, et vere infortimatum, qui ad mundanas de
    postliminio redactus sum latumias. Aeternum nunc male precabor
    3068. II. curamus a: correximus. 11-12. est recuperandi j3.

    3067. 34. a quo] The donors were 3068. 21. t6 «eWpov . . .] See Eupolis,
    Cranmer, Cromwell, and Longlond Dem. 6. Cognatus repeats the ex-
    (Ep. 3058. 13-18). pression in Ep. 30S0.
    248 LETTERS OF ERASMUS [1535

    litium tricis: aeternum his quibus autoribus factum est vt impru-


    dentior tam omnibus foelicitatis numeris instructam sodalitatem,
    30 mihique in summi honoris cumulum cessuram, reHquerim. Sed quid
    facias ?

    Fronte capillata, post haec occasio calua est.

    Occasio semel oblata, de medio sublata est. Huc me mea deduxerunt


    infortimia, vt molestiae illae absorbendae mihi sint. Cum aiia re
    35 nequeam, huic meo dolori ipse medebor patientia. Tu interim,
    omnium eruditissime Erasme, pro tua humanitate tui chentis me-
    mineris, ita tibi in vniuersum astricti vt, si quid iuris in se vnquam
    habuerit, id omne in te transtulerit. Tuum manicipium et esse et
    appellari cupio. Nec quicquam gratius erit quam si ita mea opera
    40 vtaris vt omnibus tibi nihil non in me hcuisse appareat. Vale foelix,
    saecuH nostri ornamentum ac decus, optime atque eruditissime
    Erasme. Cursim, postridie omnium sanctorum.

    3069. From Paul Volz.


    Leipzig MS. Strasbourg.
    EE. 229. 4 November 1535.
    [An original letter, autograph throughout. The date is confirmed by the
    references to the Ecclesiastes and to More and Fisher. For Volz see Ep. 368
    introd.]

    S. P. D. Epistohum tuum, D. Erasme dilectissime, cum Ecclesiaste


    abs te mihi donato exultabundus accoepi. Notus mihi fuisset aHo-
    quin animus erga me tuus. Satis adhuc tempestiue missus est. Nihil
    enim, quod ames, sero venit. Ego vero gratias tibi et habeo et ago
    5 ingentes pro hoc ahisque beneficiis in me tuis, pro tuo nomine vicissim
    factiu-us quicquid iure possem.
    Caeterum cond<o)leo tibi, mi Erasme, super amicorum tuorum
    etiam illustrium interitu; si tamen non potius congaudendum est
    vtrisque quod mortem ipsi fortiter pro virtute obierint. Et magis
    10 forte condolendum tibi, quod Stephanus quidam Doletus tuam et
    vitam et doctrinam ita procaciter incoessit vt rehqui nihil nisi ;

    sciremus quod Dares Entellum prouocat, praesumptionis suae penas


    propediem daturus. Tu cum Termino tuo nuUi coessurus es, absque
    3068. 35. Tu a: Tum /3.

    3068. 28.htium tricis] \Miat these Ep. 3123 that they viewed residence
    were isnowhere made clear. Erasmus in Basle with disfavour, and supposed
    refers to them, using the same expres- him to be imbibing heresy.
    sion, in writing to Bonvalot, 17 May 32. Fronte . calua est] Cato,
    . .

    1536 (Ep. 3122). In Ep. 3104 Cogna- Distich. 2. 26; cf. Adag. 670, Epp. 36.
    tus' parents are represented as in part 16, 443. 23.
    responsible: and the same suggestion 3069.i. Epistohinn] Not extant.
    is made in Ep. 3062. 4-6. What is Dares] See Verg. A. 5. 362-484.
    12.
    clear is that the trouble is connected 12-13. penas.. .daturvis]Thethreat-
    with the project of Cognatus' return enedpunishment of Dolet wasdelayed
    to Basle. In a letter to Boniface of until after Erasmus' death. In a
    8 Feb. 1535 (Basle MS. Ki. Ar. 18^. letter, however, to Boysonne of 31
    f. 137) Cognatus had written that his Aug. 1535, Dolet speaks of a Germtin
    parents wished him to retum to who has undertaken the defence of
    Nozeroy, but that he could not leave Erasmus; and on 10 Nov. 1535 Me-
    Erasmus. It may be suspected from lanchthon writes to Camerarius,
    3069] FROM PAUL VOLZ 249

    dubio docturus et hunc audaculum bonas horas male collocasse, in


    traducendo sciHcet te iam sene et de omnibus praeteritis praesentibus 15
    ac posteris (citra omnem adsentationem dixerim) quam optime
    merito. Dum has beluas debellas, mehoribus forte studiis operam
    nauares tuam, et equidem maiore fidutia expectarem munusculum
    hoc literarium quo me ahas salutaturum polliceris.
    Sapidus noster concinnauit carmen quoddam in hunc tuum hos- 20
    tem. Quod si nondum habet Frobenius, habiturus est vbi volet at ;

    Georgium Vlrichium iam misisse reor. Expositiones quatuor Moria-


    nae necis, Batto nostro Rhenano inseriptas, quam ocyssime misi. Vale,
    in Christo amice, et oremus vt Dominus Hberet nos a malo. Amen.
    Argentorati, 4. Nouemb. 1535. 25
    T<uus> Paulus Volzius, ab-
    bass id est plus infra.
    Venerando domino D. Erasmo Roterodamo, sacrarum literarum
    professori doctissimo, fratri et amico in Christo charissimo, apud
    Basilaeam degenti. 30

    30053070. From Peter Merbelius.


    Leipzig MS. Milan,
    EE. 230. 9 November 1535.
    [An original letter, autograph throughout. The date is confirmed by the
    reference to the death of Sforza, and by the contents generally. For the
    adventures of the letter which this answers, see Ep. 3005 introd.]

    S. D. AttuUt nuper, candidissime Erasme, incognitus quidam,


    Italus tamen, eas Htteras quas ad xviii. Marcii ad Laurentiam meque
    ME. 1352: '
    GaUicum scriptum Doleti Poetarum Germanorum (Frankfurt,
    vidi, et cogito de aliquo instruendo qui Nic. Hoffmann, 161 2) preserves,
    respondeat Kav 6 'Epaa^ios ovk eKcf^evyr) among a number of other verse-pieces
    T^ 'ASpaareiav.' On 12 May 1536 of Sapidus (pp. 1176-82), a poem De
    he speaks as though an answer had Se celebrato ab Desid. Erasmo, and a
    been written, with his assistance, by poem addressed to Volz. The volimie
    a student (Ep. 3120: cf. Ep. 3127). loann. Sapidi Epitaphia (Strasbourg,
    But it seems likely that the book W. Rihelius, 1542) consists of epitaphs
    never got into print. See Christie, on a niunber of the Reformers and
    Etienne Dolet, 1880, p. 211. members of their famihes.
    3069. 18. mimusculum] Erasmus 22. Vlrichium] The Strasbourg
    had presumably proraised to dedicate printer, see Ep. 2312. 2-3.
    some book to Volz. He did not hve Expositiones] We do not know
    to fulfil the promise but when he
    ; what these were; though addressed
    made his will in 1536 he left Volz to Beatus Rhenanus, they are not
    (who had not been remembered in the mentioned in BRE.
    will of 1527) 100 gold florins. For the 27. id est . infra] We are not
    . .

    gold cup given to Volz in 1536 see able to suggest an interpretation of


    Ep. 3114. these four words (id est is represented
    20. Sapidus] See Ep. 323 introd. by a contraction mark). The de-
    carmen] We have not been able cipherment ofinfra is uncertain EE. —
    to trace the epigram. It is conceivable thought the word might be read as
    that Sapidus is the German men- iusto,but this seems not possible,
    tioned in Dolefs letter quoted above though iusta would be a possible
    (11. ii-i2n). Erasmus pointed out decipherment. For jesting remarks
    a false quantity in the poem (see Ep. about the title 'abbas' see Ep. 1525.
    —
    31 14) he had brought the same 25-7. The spelling 'abbass' recurs in
    quick eye for faulty metre to the poem Ep. 3114.
    of Odonus (see Ep. 3002). Delitiae
    250 LETTERS OF ERASMUS [1535

    dederas et si tardiuscule aduenerint, fuerunt niidlominus, vt solent,


    ;

    pergratiss<imae>. Narrauit ille te mihi Precationum tuarum ex-


    5 emplar per eum misisse, quas fur, itineris comes, sibi vna cum peculio
    viatico abstulerit eas vero, quas ad Gumpenbergium dederas, saluas
    ;

    fuisse — cum mihi consignauit, rogauitque quatenus Ro-


    litteris tuis
    mam transmitterem. Lubens feci: aiebat enim propositum Vrbem
    eundi mutauisse. Tue Precationes admodum placuerunt. Si denuo
    ro remiseris, facies rem admodum gratiss<(imam>. Quod in litteris meis
    persuades, prudenter rectissimeque facis. Sic tacite prostemuntur
    calumniatores.
    Casum fatalem principis mei, ducis Mediolani, te audisse non
    dubito quem non possum [non] satis deplorare. Optimus ille dux
    ;

    15 primo die Nouembris circa mediam noctem ex hoc seculo ad foelicius


    migrauit. Nemo est qui mortem non lachrimet amare me autem vno :

    vix est perturbatior. Annos xx eius secreta pertractaui. Non princi-


    pem sed patrem amisi, fidei mee permultum is crediderat. Sed quid
    facit, sepe mortem memorare, nisi dolorem augere? Casum video
    20 irreparabilem. Quare salubrius duxi pacienter oronia tollerare quae
    fata iubent. Hoc tamen vnum me angit vehementer. luuentutis
    florem contriui, senui, pecuhum proprium expendi, remunerationem
    seruitutis preterite calamitates impediere, nunc dira immatura in-
    opinataque mors penitus abstuht atque diremit. Nisi Caesar cle-
    25 mentius me respexerit, quid dicam nescio. Spero expectoque. Hec
    dolens scribere volui. Interea, Erasme peropt<ime>, cura vt valeas
    foehciss(ime>, meque, vt soles, ama. Si me consolaueris, nihil erit
    gratius. Vale iterum et salue.
    Ex Mediolano, die viui. Nouemb. 1535.
    30 Obsequentiss(imus> Pe. Merbehus.
    Candidiss. Theologo, Domino Eras. Roterodamo, patri peropt.,
    Friburgu Brisgoie.

    307 L Feom VlGLTCrS ZtnCHEMUS.


    Leipzig MS. Spires.
    Van Heussen IV. 116: EE. 231. 17 Xovember 1535.
    [An original letter, autograph throughout. The address-sheet has been tom
    in opening the letter.]

    S. P. Litteras tuas, Domine colendissime, ad T(ielmannum>


    Grauiima et Heresbacchium cum primo nuncio mittam Coloniam.
    Quod si paulo citius redditae fuissent, Carolo Harsto committere eas
    3070. 13. meis MS. corr. EE. 14. non secl. EE. 19. facio MS.
    correximus.

    3070. Precationuni] The Preface,


    4. Ep. 3091.
    Ep. 2994, dated 13 Feb. 1535.
    is 3071.Litteras] Presumably the
    i.
    6. Gumpenbergium] Not Ep. 3015, Tiebnann Gravius answered
    letter to
    where see introd. Epp. 3040-1, that to Heresbach may
    10. meis] i.e. ad me scriptis (tuis have answered Ep. 3031, with its long
    EE.). account of the siege of Miinster.
    13. Casum] See Ep. 3064. 3. Harsto] Now in the service of
    24. Caesar] The hope of preferment the duke of Cleves; see Ep. 1215
    from the Emperor was reahzed; see introd.
    ;

    3071] FROM VIGLIUS ZUICHEMUS 251

    potuissem, qiii ab duce Cliuensi ad proximum conuentum, qui Vor-


    matiae est habitus, missus fuit. Rex Sion etiam in carcere regalem 5
    ferocemque animum adhuc retinet, nec desinit nobis dira -npocf^rjTeveiv.
    Quibusdam tamen principibus non satis placuit quod hactenus sit
    seruatus, ac proxime decretum est apud Vormatiam vt quamprimum
    e medio tollatur. De genere supplicii variae fuere sententiae. Quibus-
    dam placuit culeo eum more paricidarum insutum in Amasum proiici lo ;

    alii<s> ferreae caueae bene cesum melleque collitum includi ac apum


    superinfuso examine in altum suspendi; aliis candentem coronam
    capiti imponi. Sed quibusdam tandem ab principum statuumque
    imperii legatis iniunctum negocium est, vt vna cum presule Mona-
    steriensi de captiuorum anabaptistarum suppliciis ceterisque negotiis 15
    preteriti belH cognoscant statuantque. Multi vrbem Monasterium
    solo aequandam duxerunt. Sed mitior sententia obtinuit, vt tantum
    anabaptistarum munimenta diruantur. De reHgione quoque longa
    contentio. Nam legati ducis Saxoniae et nonnullorum aUorum princi-
    pum nouos euangeHstas admitti voluerunt. Sed secundum priorum 20
    comitiorum decreta conckisum est, vt nihil in reHgione innouaretur
    sed Saxones atque aHi suo more aduersum id protestati sunt.
    Mori mortem optimi quique viri dolenter ferunt. Sed cum per-
    petuo carceri mancipatus esset, etsi iUius vulgo indigna mors existi-
    metur, quia ex pena venit, an non debuit diuturnae seruituti glorio- 25
    sam ac claram mortem preponere ?
    Amicus quidam nuper e Roma ad me scripsit te a Paulo pontifice
    opimo sacerdotio donatum, sed quo animo id acceperis, scire nondum
    Hcere ;
    poUiceri tamen eundem tibi galerum cardinaHtium, si ipsius
    gratiam apostoHcam non contempseris. De quo equidem tibi gratu- 30
    larer, nisi te eiusmodi ornamenta semper neglexisse scirem.
    Caesar Panhormi aUquandiu hesit Siculorum causis impeditus.
    NeapoH tamen expectatur, quo Sabaudiae, Mantuae Ferrariaeque
    duces ad eum proficisci dicuntur. Bene vale, Domine maxime.
    D. Andreae a Conritz nondum tuam salutem nunciaui, quod sub 35
    noctem nuncius tuas mihi Htteras redderet, bene mane abiturus.
    lUum tamen tui amantissimum esse scito ac tuam salutem lubentis-
    sime accepturum. Nec dubito quin iUe ratum ac gratum habiturus
    sit, si te plus miUes eius nomine vicissim saHiere iussero.
    Datum Spirae, 17. die Nouembris 1535. 40
    Tui studiosissimus VigHus Zuichemus.
    Verae theologiae ac omnium bona<rum> Htterarum instauratori
    <optimo m>aximo, D. Erasmo Rote<(rodam>o, Domino et patrono
    <^su>o incomparabiU.

    12. aliis sc7-ipsi7nus : alii MS.

    4. conuentvun] See Ep. 3060. ^n. who was his informant.


    5. Rex Sion] John of Leiden, see 32. Caesar] See Ep. 3007. S^n; cf.
    Ep. 2957. 93-4n. Epp. 3055. 33, 3073. 2in.
    27. Amicus quiclam] There is no 35. a Conritz] See Ep. 3060. 26n.
    clue in Vighus' correspondence as to
    252 LETTERS OF ERASMUS [1535

    3072. From Conrad Pellican.


    Breslau MS. Rehd. 254. 118. Zurich.
    EE2. 139. 18 November 1535.
    [An original letter, autograph throughout. For Pelhcan and his relations
    with Erasmus see Ep. 1637 introd. except for this letter, all the other extant
    ;

    correspondence with Erasmus belongs to 1525-6.]

    S. D. Boni consulas perpetuum silencium meum hactenus, doctis-


    sime Erasme, quando Hterarum mearum nihil interim eguisti. Sed
    ne amaro vel inuido animo abs me id sileneii commissum putes,
    deprecor toto animo. Inepciam stiK mei erubui, vt non tibi gratam
    5 putarim. Et non nihil te mihi iratum intellexi, et pericUtatum iudicio
    ex non modicis vel paucis indiciis, maxime quod omnino me animo
    permutatum credideris ex ordinis desertione papistici, vt et com-
    mercium epistolarum abhorrere sis visus et presenciam corporis, nec
    honorificam tibi famiharitatem meam haud ab re existimaueris,
    10 Vtcimque vero haec se sic aut ahter habuerint, optime mi Erasme,
    id veHm et oro credas de me, sic me non interim posthabuisse amorem
    tibi et obseruanciam vnquam, vt non sine gaudio semper audierim
    laudes tuas apud nostros, et aeque cum dolore tulerim, si quid vel
    raro de tuis scriptis vel moribus a quoquam minus sjTicere interpre-
    15 tari audiui. Quanquam intellexerim te mihi offensum, idque putarim
    citra meam veram culpam, id vero de me nunc cupio credas, vt coram
    Deo cernente cuncta confiteor, non mihi conscium me aHcuius in
    malum commutationis per cucuUi depositionem, nuUa profecto me
    hora inuitum vixisse in IVIinoritico ordine, quandoquidem a puero
    20 persuasum habui Deo placere institutum illud viuendi, in quo
    noUem hodie quoque non me vixisse et nutritum in iuuentute,
    certe cum viris Deum timentibus et honestis et in odio omnis
    iniquitatis, vt in papistico regno nuUum hodie credam ordinem
    fuisse meUorem.
    25 Sed et postquam Dei circa me prouidenciam expertus habitum mu-
    taui, non mentem, quantum attinet ad pietatis studium, certo affirmo
    tibi simiUter de hoc nunc statu m^eo <(me) ne ad momentum quidem
    perutencia motum, quando eum Domino complacere non dubito, sed
    et sentio salutarem et vere reUgiosum in quo et paratus sum omni
    ;

    30 hora Domino euocante eidem Deo natureque concedere, integra spe


    feUcitatis per Dei graciam in Christo Domino, cuius clemenciam
    sencio semper circa me et per omnia. Est mihi pulcerrima oportuni-
    tas exercendi me in sacris Hteris, quam et non neglego, sanus animo
    et corpore. Prouentus annuus sine aUqua penuria ex canonicatu.
    35 Comoda mihi vxor omnem domesticam curam administrat sine omni
    mea inolestia. Vini frumentorumque promos vix semel per annum
    aspitio, vnde pendet omnis mea prouisio, sicut et aUorum. FiHum

    I. consulas scripsimtis: consulis MS. 27. me addidimus.

    35. vxor] Anna Fryesin, whom made him quite ignorant of money)
    Pellican married on 7 Aug. 1526, see that he was obliged to look for another
    CPR. p. 113. \\Tien she died 28 Oct. wife and married Elizabeth Kalb on
    1536 Pellican felt himself so much at 20 Jan. 1537; CPR. pp. 147-8.
    a loss (his 33 years as a Franciscan
    3072] FROM CONRAD PELLICAN 253

    mihi Dominus dedit Samuelem, octauum annum nunc agentem,


    filiolam quoque septimum, elegantes pueros et bone spei.
    Primo triennio totus hebraicis incubui tractatoribus, vt interim 40
    bibliorum praelectionem hebraicam quotidianam sine omni sollici-
    tudine nunc tercio legam. Tercium enim nunc cursum agimus in
    Leuitico. Credere non potes, quam eximium Theodorum, iuuenem
    nondum triginta annos habentem, gracia Dei suffecerit nobis in
    locum Zuinglii, cuius ineruditior lectio excelht pietate et eruditione 45
    optimam illius meo iuditio, quandoquidem totus praelectioni in-
    cumbit hic noster, cum ZuingHus multis laboribus, predicando et
    scribendo et ahter, occuparetur. Si vidisti prophetam Nahum, scio
    iudicabis me vera nunc scribere. Denique aliquot singuhs annis
    mensibus grammaticam praelego Hebream, idque sponte. Rehquum 50
    temporis cum ociosum habere cepissem, priuatim quaedam annotare
    incepi ad secundum cursum, quae a Zuingho tunc praelegente neghgi
    videbantur, cum crederem necessaria. Sicque processi Domino diri-
    gente, quousque nunc peruentum esse sic miror vt ante quintum
    abhinc annum tale ahquid futurum ex me nulh hominum credidisse 55
    potuerim.
    Neglectum quidem et rusticum opus est et indignum lectione
    38. Samuelem] Pellican addressed the versions contributed to Jud's
    his Chronicon to this only son; from Biblia sacrosancta translata in ser-
    it we learn of his birth i Jmie 1527, monem latinum, 1543; his edition of
    p. 115; of his education, p. 143; of the Koran, Machmnetis Sarracenorum
    his marriage with Ehzabeth Clauser, principis vita ac doctrina omnis, 1543,
    13 Jan. 1547, p. 175 and of the birth
    ; in which a revised translation is ac-
    of his daughter, Anna, 6 Jan. 1551, companied by the dissertations of
    p. 181. various scholars, including a 'Prae-
    39. fiholam] Ehzabeth, born 24 monitio' by Melanchthon and an
    Aug. 1528, died 7 Jiily 1537, CPR. 'Apologia' by Bibhander himself.
    pp. 118, 148. One of the leading personahties of the
    43. Theodorimi] Bibhander (Theo- Zurich church, Bibhander found his
    dor Buchmann), i504(?)-4 Sept. 1564. primary interest in Semitic philology,
    Born at Bischoffszell, he was sent to combining with a remarkable leaming
    school at Zurich, being placed imder in the eastem tongues a wide know-
    the care of Oswald Myconius. In ledge of modem languages, among
    Zvirich he began his study of Hebrew, them Slavonic. A biography of him
    having for his teacher Jacob Cepori- beheved to have been written by
    nus. His Semitic studies were con- Pehican has not sur\'ived. There is
    tinued at Basle under PeUican and a monograph bj' J. J. Christinger,
    Oecolampadius. From 1527-9 he pubhshedin 1867, Theodor Bibliander,
    taught in the high school at Liegnitz. Ein biographisches Denkmal. See the
    Retuming to Zurich he was appointed article in Hauck iii, pp. 185-7, by
    professor of Old Testament theology, Emil Egh, whose promise of a fuUer
    in succession to Zwingh, 24 March account has not been reahzed.
    1532. This professorship he held until 48. prophetam Nahmn] Propheta
    1560, when he resigned; his resigna- Nahum iuxta veritatem Hebraicam
    tion being brought about by the latine redditus per T. Bibliandrum,
    attitude which he took up on the 1534-
    question of predestination in con-
    ; 57. opus] Commentaria Bibliorum,
    nexion with which he attacked with Zurich, C. Froschover, 7 vols. 1532-9.
    great bitterness Peter Martyr. Among Vol. V, March 1535, deals with the
    his many works — of which some sur- Apocrypha. We know this edition
    vive only in —
    manuscript may be only from the accoimt in CPR. pp.
    mentioned the small Hebrew Gram- xxvi-xxix, but the Bodleian has a
    mar which he pubhshed in 1535 the ; copy of the edition of 1536—46, also
    De ratione communi omnium lingua- pubhshed by Froschover.
    rum et litterarum commentarius, 1548;
    254 LETTERS OF ERASMUS [1535

    eruditione pollentibus. Sed quia indoctiorum passim amplior est


    numerus, ideo et plures venduntur, vt nunc infra mensem impressor
    60 exorsus sit editionem secundam priori similem. Temeritatis meae
    excusationem vellem legeres in prologo primi tomi. Quae tu vero
    contra quintum tomum in Ecclesiasta tuo scripsisti, folio 376 totum —
    —
    enim librum perlegi meum improbans institutum, non egre fero,
    intelligens te nihil legisse in eodem alioqui vidisses aliud me scri-
    :

    65 psisse quam tu putas.


    Simt quoque mihi amici et familiares, digni viri, fama et rebus
    nobiles, pro priscis meis monachis, iucundiores et vtiliores. In
    summa, nihil desidero in tot beneficiis Dei quam dignam Domino Deo
    meo gratitudinem, qua tot suis donis respondeam non indigne vel
    70 minima ex parte, vtque difficiliorem sortem (si qua imminet) cle-
    mencia sua largiente ferre velim et valeam, gracias interim Domino
    agens, qui in vinee suae coloniam me quoque conducere dignatus
    est hora nouissima, et opera mea vti in gloriam suam, qui omnia
    agit in omnibus. Qui et te nobis diucius conseruet in suam gloriam
    75 et in profectum Ecclesiae, pro quo Noui Testamenti lucubrationes
    te voluit meditari, operum tuorum omnium gemmam vnicam, et
    cum reliquis omnibus tuis scriptis sanctam memoriam tibi in omnia
    secula vindicaturam vnice. Erudita sunt quidem tua omnia et
    diserta, pietas autem Paraphrasum omnia mecum antecellit.
    80 Obsecro tandem, perquam venerande Erasme, vt sLaas quae dicta,
    scripta vel acta sunt, haberi pro infectis. Imprudenciae me diflfa-
    masti, quod agnosco verum: nullum agnosco vel in minimo pietatis
    neuum vel fidei quantamcunque neghgenciam.
    Doleo extare contra me tua quaedam scripta. Sed tuo nomine
    85 doleo, non meo tantum, cui satis prospectum est. Cupio te vetera-
    num amicicia prisca mihi tandem iungi, vt me tibi (vt olim) charum
    amplectaris in Domino cui aeque vt tu cupio me seruulum non
    ;

    aspernendum assumi et agnosci, non ex meritis meis, quae nuUa sunt,


    sed sua gracia, quae sufficit vtrisque. Dihgam ego te ex animo, donec
    90 vixero, vtque in celestibus a communi Domino dihgaris et glorifi-
    ceris, eciam atque eciam oro et precari non cessabo.
    Hanc meam tumultuariam epistolam oro humaniter interpreteris
    et amice. Vbi non ingratam fuisse intellexero, addam et ahas. Vale
    in Domino diu et feHciter, perchare Erasme.
    95 Tiguri, xviii vuiibris 1535.
    Tuus vt oUm Conradus PeUicanus amicus.
    Celeberrimo eruditissimoque theologo, D. Erasmo Roterodamo.

    59. EE^.: numeros MS. 62-3. totum perlegi in marg. additum,


    . . .

    huc iranstulimus. 83. quantamcunque scripsimus: qhcuq MS.

    59. plixres] For plura exempla. candidi whom Erasmus mentions as


    '

    61. prologo] The passage in which maintaining the inspired character of


    PeUican excuses his temeritas is
    '
    ' the 3rd and ^th books of Esdras, and
    given on fo». A 5 vo.-A 6 of the preface attributing the Book of Wisdom to
    to vol. i of the edition of 1536-46. Solomon.
    62. scripsisti] LB. v. 1049F. Pelli- 66. amici et familiaresj For an
    can isnot actually named, but is enumeration of these friends see CPR.
    included among the Quidam impense
    '
    79. mecum] For apud me.
    ;

    3073] 255

    30363073. From Christopher of Stadion.


    Hamburg MS. Supellex epistolica Uffenbachii Dillingen.
    et Wolfiorum, Fol. 4. 23. 27 November 1535.
    [An original letter, autograph throughout, in the Staats-Universitats
    Bibhothek at Hamburg. It now (together with Ep. 3065) forms part of the
    Uffenbach-Wolf collection, but that at one time it belonged to the group of
    Stadion's letters now at Stuttgart is indicated by the fact that the same hand
    has written an analysis of contents on all the letters.]

    S. P. Libros de racione Concionandi, amantissime Erasme,


    D.
    nuper quantum per ocium licuit, percurri pocius quam legi,
    editos,
    ac nichil in eis quod reprehendendum esset reperi. Instruunt ac
    docent quibus condic[t]ionibus et qua modestia ac pietate eccle-
    siastes preditus esse debeat, et quis modus ad efifectum, vt auditores 5
    magis auidi ad discendum efficiantur, tenendus sit. Quid hoc seculo
    Banctius, quid vtilius doceri potuisset, ymo quid magis neccessarium ?
    Quod vulgus adeo tepidus est in fide, nulla alia culpa meo iudicio
    quam defifectus bonorum predicatorum.
    Vnum tamen videbatur michi exprimendum. Quum in primo 10
    libro, fo. 41, inter alia scribis: 'Sunt et hodie mangnates quidam
    Herodi non dissimiles, qui Christum et eius doctrinam habent ludi-
    brio,' addendum erat: 'Sicut Herodes loannem Baptistam, virum
    sanctum ac innocentem, propter Herodiadem decapitari fecit, ita
    rex AngUe duos, RoflFensem ac Morum, ^aros integerrimos, propter 15
    concubinam.' facinus inhumanissimum ac nostro seculo inaudi-
    tum. Historiam nouorum martirum non sine fletu et merore legi,
    et quamuis nemo ex ipsis michi vnquam visus sit, tamen RoflFensi
    et Moro ob singularem honestatem, qua ab omnibus predicabantur,
    ex animo bene volui. Non dubito quin coronam martirum receperint. 20
    Cesar adhuc heret in Cicilia, nec satis certum an Itaham aut
    Hyspaniam sit petiturus, nisi quod ob ducis Mediolanensis obitum
    arbitrantur ItaHam petiturum.
    De Pontifice nichil nisi, vt fer[r]tur, omni conatu curat suos
    cognatos ditare. 25
    Rex Ferdinandus cantat vetterem canciunculam, 'Aurum et ar-
    gentum non est michi.' Et tamen aUos saluos fecit, se ipsum saluum
    facere non potest, aut non vult.
    Pestis apud nos moderate se habet. Indies decrescit, licet multis
    in locis scintillet. 30
    De synodo parua spes propter principum disscordias. Orator
    4. condictiombns MS.: correximus. 6. adiscendvaa MS.: correzimtis.
    28 Wullt MS.

    10. Vnum . . . exprimendum] Eras- 21. heret] See Ep. 3007. S^n.
    mus was afraid that he had said Charles had in fact reached Naples
    too much about Fisher and More; from Sicily ('Cicilia') two days before
    Stadion plainly thinks that he has this letter was written.
    said too little, in not naming the 22. obitmn] See Ep. 3064 introd.
    criminal. 25. cognatos] See Ep. 2998. ^on.
    11. fo. 4i]Thisisawrongreference: 26. canciunculam] Acts 3. 6.
    itshould be p. 61 = LB. v. 815D. 27. alios saluos] See Mark 15. 31
    17. nouorum martirum] For the Luke 23. 35.
    phrase cf. Ep. 3063. 31. Orator] Vergerio, who was at
    256 LETTERS OF ERASMUS [1535

    Pontificis scripsit ad me inter alia prout ex hac cedula videre


    licet.
    Et ne omnino videar ingratus, mitto ad te 70 coronatos et 10 pro
    amanuensi Gilberto. Nunc non alia nisi quod Christum quottidianis
    35 precor [precor] precibus vt te nobis ob communem Christianorum
    vtilitatem dyu seruet incolumem.
    Datum ex castro nostro DiUingis 27 nouem<(bris) anno etc. 35.
    tuus Cristo<fforus>
    episcopus A<ugustensis.>

    40 Clarissimo theologo Erasmo Roterodamo amico ac preceptori suo.


    Basilee.

    3074. Feom JoHTsr George Heemann.


    Leipzig MS. Spires.
    EE. 232. II December 1535.
    [An original letter, autograph throughout. This is the latest in date of the
    letters in the Leipzig collection: of which the earhest is Ep. 1067. For John
    George Hermann see Ep. 2716. 17911. For a letter of Viglius to Erasmus
    (apparently about J. G. Hermann) written on the same day as this, but not
    extant, see VZE. p. 199.]

    S. D. Cum ex ItaHa nuper reuocatus, d. erasme, immortale litte-


    rarum decus, ad paternos rediissem Lares, optimus piissimusque
    p<(ar)ens, cum de vitae genere ac instituto multa mecum solicite
    conferret, tum de Htterariis rebus et studiis preteritaeque aetatis
    5 fructu dihgentissime quesiuit, atque illud in primis, ecquid post
    binas illas literas, quas ad te superioribus annis dedi, tuam erga me
    beneuolentiam sartam tectamque conseruassem. Et cum ingenue
    hbereque essem fassus, nimium multis mensibus scribendi hoc offi-
    cium a me intermissum fuisse, tum ille me (pro paterno affectu)
    10 grauiter obiurgare ac meam neghgentiam mihi exprobrare cepit,
    quod cum ipse mihi abs te hteras, rarum et preciosissimum munus,
    impetrasset, ego adeo nihil cogitassem quonam pacto meis officiis
    tuam beneuolentiam retinerem. Multis autem rationibus meum

    this time engaged in negotiations in Erasmo Rot., hero meo, decem flore-
    Germany in connexion with the sum- nos renenses in auro, ea conditione vt,
    moning of a general Coimcil. In April si forte R. D. Episcopus Augusten.
    1533 Stadion had enclosed in a letter miserit munus mihi destinatum, ipse
    to Erasmus a papal 'cedula' dealing D. Erasmus illud recipiat nomine
    with the proclamation of a Coimcil meo. Datum 13 die Octobris Anno
    (Ep. 2787. 17-20). It seems reason- i535- Gilbertus Cognatus Nozerenus.
    able, therefore, to infer that the 'ce- {Variorum Epistolae ad Erasmum:
    dula' enclosed in the present letter No. 15, Erasmuslade). The gift may
    was concerned with the same business. have been in connexion with Cog-
    3073. 34. Gilberto] The gift to Cog- natus' work on the Ecclesiastes as
    natus had been anticipated Erasmus
    ; secretary. ^Mien he sent Choler the
    had given him, before he left Basle, ten Responsio to Cursius, Erasmus thought
    florins, on the imderstanding that he todoaservicetoCognatusby mention-
    should repay himself out of the sum ing that it was upon his suggestion
    sent by Stadion. Cognatus' acknow- that the pamphlet was addressed to
    ledgement is extant in autograph in Choler (see Ep. 3050, 25-6).
    the Basle library: it reads as foUows: 3074. 6. literas] Not extant.
    'Ego Gilbertus Cognatus profiteor hoc 1 1 . No letter from Erasmus
    literas]
    chirographo meo me recepisse a dno to J. G. Hermann is extant.

    i
    3074] FROM JOHN GEORGE HERMANN 257

    silentium cupiens excusare, surdo (vt dicitur) narraui fabulam ac-


    tumque apud eum egi. Quid multis ? Non aKter posse placari mihi 15
    est visus, quam si rursus ad te scripturum me sponderem; et id
    quidem nisi breui facerem, haud aequum parentem deinceps habi-
    turus essem. Cui equidem cum obtemperare diuina humanaque iura
    me cogant, te ilHus potius afFectui quam meae importunitati tribuere
    velim quod ociosis ac inanibus literis meis tua negocia rursus 20
    interpellem.
    Vitae autem institutum ex parentis atque preceptoris ohm mei
    D. Viglii consiHo hoc tandem placuit, vt Spiram me conferrem atque
    ibi forensium causarum praxi incumberem. Nam preterquam quod
    is fere omnium iuri operam dantium scopus est, tamen ego etiam 25
    ex preceptore D. VigHo, adsessorio hic munere fungente, discendae
    praxeos non leuem opportunitatem nactus esse videbar; quo dein-
    ceps sumptus, quos grauissimos in studia mea pater fecit, opera
    aHqua ciuiH et honesta recuperarem, et viaticum ad futuram aetatem
    mihi pararem. Itaque ante paucos dies Spiram adueni, ac in primis, 3°
    vt parentis voluntati satisfacerem, tibi scribendum duxi.
    Quod vero hactenus nihil scripserim, non leues causae me deter-
    ruerunt, cohibereque saepius rn manum sumptum calamum coege-
    runt cum quod vererer te, virum nostro seculo omnium doctissimum,
    ;

    meis indoctis rudibusque Hteris salutare, tum quod non ignorarem 35


    quot et quantis tu quotidie negocHs obruereris. Quae equidem, atque
    aHa multa, cum parenti obucerem, nunquam tamen a sua flagitatione
    dimoueri a me potuit, vicitque tandem ilHus auctoritas meas rationes.
    Quamobrem non aHud in presentia habui argumentum scribendi,
    quam vt simul et silentu mei causas et patris summum erga te 4°
    afifectum hisce meis Hteris testarer. Proinde te, humanissime domine,
    etiam atque etiam rogo ac obtestor vt, quae tua erga omnes summa
    est humanitas, eadem quoque mea scripta aequi bonique consulat.
    Bene vale, vnicum nostri aeui decus,
    Spirae, xi. Decemb. Anno m.d.xxxv. 45
    Tui nominis obseruantissimus
    loannes Georgius Hermannus subscripsit.
    Doctissimo eloquentissimoque <bon)arum Htterarum parenti, <(Do-
    mino Eras>mo Roterodamo, Domino suo incomparabiH. Basileae.

    30633075g^g^ From Leonard of Gruyeres


    Breslau MS. Rehd. 254. 94. Sursee.
    EE^. 140. 12 December (1535 >.
    [The Breslau ms. is the original letter, written by a secretary; Leonard of
    Gruy^res signs it and adds the postscript, 11. 40-3. A copy, by a secretary, in
    a bound volume of papers belonging to Leonard of Gruy^res, is in the Town
    Library of Besan^on (MS. 1145, f. 148: cf. Ep. 3084 introd.). For a detailed
    account of it see Catalogue of Besangon MSS. i, pp. 786-8. The Besangon ms.
    omits the signature, the postscript, and the address there are slight diSerences
    ;

    in spelling, but no other important variants. This and Ep. 240ia are the only

    3074. 14. surdo] See Adag. 387. 14-15. actumque . . . egi] See Adag. 370.
    452.11 o
    258 LETTERS OF ERASMUS [1535

    letters from Gruy^res to Erasmus which have survived, though there are six
    letters to hun from Erasmus. The year-date can be supphed both from the
    letter which this answers and from the contents.]

    S. P. Accepi successiue binas abs te literas, clarissime D. Erasme,


    alteras e Vesontione transmissas, alteras ex Basilea huc allatas quae ;

    vtraeque profecto mihi fuerunt gratissime non solum propter stili


    elegantiam (que mundo nota est), sed etiam quod in ilhs ipsis verus
    5 sinceri amici candor sit ad typum expressus.
    Qui tibi retuht me domi meae finita legatione residere, fallebat,
    forte errore nominis et ipse deceptus nam qui vices meas gerit, a
    ;

    vulgo etiam Officiahs nominatur.


    Quod scribis defixis per hyemem Basileae anchoris sub vere te ad
    10 nos Vesontium appulsurum, laudo institutum, ea tamen conditione,
    vt vel absente me edes meas incolas omnibusque rebus meis non
    secus fruaris ad Hbitum ac tuis propriis. ReHqui autem domi vica-
    rium illum meum, virum vtiqvie iuuenem, sed doctum et probatis
    moribus, qui tui nominis ita est studiosus, prout sunt omnes boni,
    15 vt existimem facile inter vos conuenire posse.
    Quod preposituram Dauentriensem acceptare renueris, probo simi-
    liter est enim minor tuis virtutibus et meritis. Maiora expectanda
    ;

    venirent, nisi abhorreret animus tuus hac etate ab huiusmodi sarcinis,


    vt scribis.
    20 Expecto indies cm-sorem meum e Burgundia cum opere Eccle-
    siastes tuo, pro quo ingentes et quas possum tibi gratias ago. Quem
    mihi mitti imperaui et reuera cum magno desiderio expecto non ;

    enim dubito quin in eo (vt sunt tua scripta omnia) tersus sermo
    congruam rerum grauitatem ad omnium studiosorum et vere piorum
    25 vsum sit complexus.
    De D. Bonualoto nihil est quod dubites: etenim retuHt vera qui
    asseuerauit eum Vesontii esse; nam fuit et nunc est. Cui volumen
    Apophtegmatum gratum fuisse scio.
    Cesar ducatu Mediolanensi ditatus et auctus eo breui est venturus,
    30 res iUius principatus ordinaturus ad communem Christiane reipublice
    vtihtatem et ItaHae tranquiHtatem, prout ad me sua maiestas Hteris
    nona Nouembris Consantiae in Calabria datis scripsit.
    Magna est spes conuocande synodi; nam et summus pontifex et
    senatus cardinaHum singulare in eo studium ostendunt. Fama est
    35 non obscuro loco orta Turcharum tyrannum iterum infeHciter cum

    I. binas] Only one of these has that, hke Gruy^res, Bonvalot might
    survived, Ep. 3063. This was pre- not be at Besangon. Erasmus' letter
    sumably, since it was sent in error to him was carried by Cognatus, with
    to Besan^on, the earher in date, the a copy of the Apophthegmata Bonva-
    ;

    other going direct from Basle to lot acknowledges the gift in Ep. 3103.
    Siu"see. Before receiving either letter 29. ducatu] The duke had died on
    Gruy^res had (on 29 Oct.) written to i Nov. 1535 (Ep. 3064 introd.). Two
    Erasmus, ofTering him the use of his days later the emperor crossed from
    house in Besan^on (see Ep. 3102. 5n). Sicily to Calabria — hardly 'ducatu
    12-13. vicarium] Richardotus; cf. ... ditatus et auctus'; for the death
    Ep. 2880 introd. of Sforza without heir was, in fact, a
    26. Bonualoto] See Ep. 1534. 29n. grave embarrassment to him; and he
    He is not mentioned in Ep. 3063 it ; was seeking a compromise by which
    is to be inferred that Erasmus, in his neither he nor Francis i nor Paul m
    later letter, had expressed the fear should possess Milan.
    ; ;

    3075] FROM LEONARD OF GRUY^RES 259

    rege Persaruui dimicasse et in fuga mortuum fuisse, sed certiora


    expectabantur. Nil aliud habeo quod scribam scitu dignum. Vale
    igitur, doctissime D. Erasme, et me vt facis amare perge.
    Ex Surseio, xii'^ Decembris.
    Salutaui tuis verbis D. Panizonum, collegam meum, qui vicissim 40
    resalutat prestantiam tuam tibique longeuam incolumitatem optat
    et precatur.
    Tue prestantiae deditissimus Leonardus, Officialis Vesontinus.
    Clarissimo atque ornatissimo viro, D. Desiderio Erasmo Rothero-
    damo, theologo, domino et amico imprimis obseruandissimo, Basileae. 45

    30763085 To Damian a Goes.


    Vita Erasmi p. 134. Basle.
    O^. p. 279: Lond. XXX. 72: LB. 1292. 15 December 1535.

    ERASMVS ROTERODAMVS NOBLLI VIRO DAMIANO A GOES S. P.

    Ajniice magne, scheda addita literis meis suppeditabit causam


    iustiorem quam vellemus qua me excuses egregiis ilhs hterarum
    heroibus Bembo, Bonamico, et Coelio, quos ego toto pectore suspicio
    venerorque. Epistolam tuam accepi per Lucam Remum, sed serius,
    15 die Decembris non ipsius culpa, sed nuncii.
    :
    5
    De Rensendo, non possum satis mirari. Valeat ille tam rustice
    ingratus. Ecclesiastes iam opinor isthic prostat. Excusa sunt duo
    miha vohiminum et sexcenta. Nunc denuo excusus est minore
    forma. De Commentariis lacobi Sadoleti, mihi tale quiddam prae-
    sagiebat animus. Admonui illum hteris, quatenus hcuit tantum ad- 10
    monere Praesulem. Insumpsit in hoc opus inmensos labores. Audio
    nec a Sorbonicis probari. Gelenio, viro bono ac docto, optarim fortu-
    nam ahquanto commodiorem. Diuitias vix optarim. Nunc penia
    adigit illum ad honestos labores. Adolescens, quem mihi commendas,
    nondum me adiit curabo vt accipiat epistolam suam. Gilbertus me 15
    :

    rehquit. lam Canonicus, cantabit missam. Edes vendidi ac supelle-


    ctUem distraxi, non magno lucro meo, nec tamen prorsus infehciter.
    Itahce non inteUigo, sed curabo vertendum quod vertit Polus.
    3075. 36. dimicasse] At Bechlis embodying Erasmus' criticism has
    see Ep. 3007. 8511. The report that not survived, but he feared (without
    Suleiman (f 1556) lost his hfe in this cause) that it had offended Sadoleto;
    battle is incorrect. see Ep. 2816 introd.
    40. Panizonum]. Unknown to us. 12. Gelenio] For Gelenius' dedica-
    3076. scheda] Ep. 3077.
    I. tion of his ^nnota/jones in the Froben
    4. Epistolam] Xot extant. Damian edition of Pliny to Damian see Ep.
    mentions it when writing on 22 Dec. 3019. 2in.
    1535, Ep. 3078. 14. Adolescens] We know no more
    Lucam Remimi] For L. Rem, and of him, save that it appears from
    for other occasions on which he for- Damian's reply (Ep. 3085) that he
    warded letters, see Ep. 2987. in. became a canon of Mainz.
    6. Rensendo] Erasmus asked Da- 18. Polus] From the words follow-
    mian for news of Resende on 1 1 March ing Mitto vicissim it is clear that what
    1534 (Ep. 2914. 10-18). Erasmus Pole had translated was some accoimt
    wrote to Resende by Damian's ser- of the deaths of Fisher and More.
    vant (Ep. 3043. I2n) but seems to —
    Pole was at this time in Italy during
    have had no reply. the suimner of 1535 he was in Venice
    10. Admonui literis] The letter
    . . . in October he was at Padua (Brewer
    260 LETTERS OF ERASMUS [1535

    Mitto vicissim historiam bonae fidei in qua qui ex Anglia redeunt,


    ;

    negant quicquam esse falsi nisi quod pauciores


    20 et actis interfuerunt, ;

    Carthusiani fuerunt affecti supplicio. Cupiebam tecum pluribus


    agere, amicorum dulcissime, sed vix credas quam haec aegre pararim.
    Vale, et saluta amicos.
    Basileae 15 die Decembris 1535.

    30773085 To Damian a Goes.


    Vita Erasmi p. 133. (Basle.)
    O^. p. 278: Lond. XXX. 71: LB. App. 441. <c. 15 Dec. 1535.)

    [On 26 Jan. 1536 Damian, answering Ep. 3076, speaks of the grief with
    which he has read Erasmus' scheda referring in particular to the malmn
    '
    '
    ;
    '

    extremae spinae, quod ad vetus accessit'. The words make it plain that the
    '
    scheda is our present letter, which we must suppose accordingly to have been
    '

    an enclosure to Ep. 3076. This 'scheda' looks, in fact (the address notwith-
    standing), as though it was something circulated for the information of Eras-
    mus' correspondents generally. Except for Ep. 3076 there is no letter of
    Erasmus extant in 1535 to any correspondent which bears date later than
    23 Oct. (Ep. 3065). This gap can hardly be accidental, but is explained by
    Erasmus' illness.
    For schedae crrculated by Erasmus for the information of his friends see
    '
    '

    Ep. 2799. 13-14, where he tells Utenhove that he will learn about affairs in
    Freiburg from the schedae which he had given to Quirinus.]
    '
    '

    ERASMVS ROTERODAMVS NOBILI CVM PRIMIS ET OMNI VIRTVTVM


    GENERE PERPOLITO VIRO D. DAMIANO A GOES LVSITANO S. P.
    Vltra mensem iam perpetuo lecto sum affixus, cruciatu vix
    credibili, certe intolerabili. Nec spes est recreandae valitudinis eius,
    ob vrgentem hyemem. Non horreo mortem, sed opto magis, si
    Domino placeam. Ad vetus malum, quod ex interuaUis solet recur-
    exulceratio extremae spinae, cui cogor incumbere, siue
    5 rere, accessit
    iaceam siue sedeam. Huic crudelissimo dolori nullum est remedium,
    quod oporteat ipsi vuhieri semper incumbere. Vtinam cruciatus sint
    tolerabiles Sed Dominus est hic secet atque vrat, modo parcat in
    ! ;

    aeternum.

    3078. rnoM Damian a Goes.


    Basle MS. Variorum Epistolae ad Erasmum f. 8. Padua.
    Erasmuslade. 22 December 1535.
    [ An original letter, written by a secretary, the last ILnes (45—7) and the signature
    added by Damian, in the Basle University Library, where there is also an

    ix. 701) where we may suppose Da- recognize this. Of the Paris News-
    mian to have met him. Whether the letter there are extant German and
    original document which Pole trans- Spanish versions.
    lated was in EngHsh or in Latin we 3076. 19. historiam] No doubt the
    have no means of knowing (though it Expositio Fidelis (aee Appendixxxvii).
    eeems unhkely that in Rome he would 3077. 8-9. hic secet . aetemima]
    . .

    busy himself translating Latin into He uses the same expression in writ-
    Itahan). It is even conceivable that ing to Longlond on 16 March (Ep.
    what he translated was the Paris 3108); he had used it in a different
    Newsletter, and that Erasmus' igno- context in Ep. 2892. 131, where see
    rance of Itahan caused him not to note.
    ; ;

    3078] FROM DAMIAN A GOES 261

    xviii''. copy (G*. ii. 67) which preserves, what has been lost from the original,
    the Latin verses printed in U. 48-70.]

    S. P. lampridem per negotiatores Lucae Rem ad te dedi literas,


    quas timeo ad te non perlatas esse, cum quia pestis adhuc grassatur
    Augustae, tum maxime quia eundem Lucam Rem apud thermas
    audio propter apoplexim agere. Misi vna cum ipsis literis supplitii
    ordinem Thomae Mori quod si accepisti, quaeso vt significes. Erant 5
    ;

    etiam ad Bonifatium Amorbachium, Frobenium, Heruagium, Sigis-


    mundum atque Gilbertum literae tuis inclusae, quae si ad eos non-
    dum peruenerunt saltem cuperem eos scire me in respondendo
    negligentem non fuisse.
    lam nulla alia scribendi ratio mihi est, nisi quod de tua salute 10
    inteUigere cupio Quae mihi sane multis de causis maxima videtur
    .

    quas, prolixe ne agam, hic supprimo, presertim quia in alio loco


    atque tempore erunt dicendae. De qua salute, atque statione tua,
    me, si non grauareris, scribendo certiorem oro vt facias. Hic nullas
    alias nouitates habemus nisi de Caesare nostro atque Turcharum: de 15
    nostro, quod Romae expectatur post festum Natiuitatis, cuius in-
    gressum NeapoHm itaHco idiomate ad te mitto, vna cum ahquot
    latinis carminibus in eiusdem laudem exhibitis de Turcharum, tristia, :

    tristia, inquam, Turchis, et iis qui eorum imperio bene cupiunt. Is


    multis et spoHis et preda onustus a Thauris domum constituerat 20
    redire. Iter suscipit, lente conficit, quod tantus exercitus, tot im-
    pedimenta, tantus hostium metus, festinandi commoditatem praeri-
    puisset. Ecce tertiodecimo Octobris de prima vigiHa quindecim miHa
    Persidarum hominum selectorum irrumpunt in eius castra. Quadra-
    ginta miHa Turcharum desiderati sunt, quatuor milia perducuntur 25
    ad seruitutem. Persidarum ingens multitudo quae ad captiuorum
    miserias deducta erat, velut postHminio Hbertati restituta est. Ipse
    Turcha vix cum reHquo milite fuga salutem suam tutari potuit, et
    quicquid machinarum beUicarum habebat vna iacturam fecit. Haec
    ita vera sunt vt ApoUinis oraculum. 30
    Fragmenta mortis Ruffensis quae ab amico Anglo nactus sum, ad
    te hic mitto. Tam constans fuit in ipso agone vt in media via, dum
    ad suppHtium duceretur, cuidam monacho roganti interpraetatus sit
    ex sacris noui testamenti aHqua in quibus diu heserat. Quae ita
    declarauit vt omnibus circumstantibus videretur angelum de coelo 35
    audire. Concionator tuus apud nos iam extat, opus dignum te, in
    quo non temere tam diu laborasti. loamii Georgio Paungartnero,
    7. GisheTtuTOL MS.: correximtis. 18. e-shibita, MS.: correximus.

    I. Rem] See Ep. 2987. whether it was a prose or verse com-


    Hteras] Not extant, but answered position.
    by Ep. 3076. 18. carminibus] The copy of these
    4—5. suppUtii ordinem] Conceivably verses enclosed by Damian is lost, but
    the accoimt translated into ItaUan by they were preserved by an xviii".
    Pole; see Ep. 3076. i8n. scholar, who copied both the letter
    Turcharum] See Ep. 3075. 36^
    15. and its enclosures Basle MS. G^. ii. 67.
    ;

    cf.Ep. 3007. S^n. We have thought the verses of suffi-


    16—17. ingressmn] Charles entered cient interest to print.
    Naples on 25 Nov. 1535 see Ep. 3007. ; 31. Fragmenta] Ep. 3079.
    S^n. The enclosure describing his 37. Paungartnero] For the Paxm-
    entry has been lost, both from the gartner family see Ep. 2603 introd.
    original and the copy; nor is it clear
    262 LETTERS OF ERASMUS [1535

    loannis Paungartneri quo hic vtor familiariter, hasce tradidi


    filio
    queni spero curaturum vt maiori diligentia ad te perferantur.
    literas,
    40 Bonus atque cordatus est adolescens et de te bene meritus.
    A vertigine semper male crutior, nec frigoribus nec caloribus pos-
    sum me accommodare, ipsa vrgente vt video, migrandum mihi erit
    ;

    semper cum gruibus. Vale et de te me redde certiorem.


    Patauio. vndecimo Calend. lanuariaa. Anno m.d.xxxv.
    45 Quod manu propria non scribo, morbo condona qui vix permis<i>t
    primum exemplum conficere. Iterum vale.
    Tuus vt scis Damianus a Goes.
    Carmina quorum meminit Epistola
    Suas columnas non transcendit Hercules,
    50 Nouumq. mimdum non nouere Caesares.
    At noster iste Caesar, alter Hercules,
    Qui monstra victor edomat per Africam,
    Longe columnas est transgressus Herculis,
    Nouumq. mundum late subdidit sibi.
    55 Cedant proinde Caesares et Hercules.
    AHud
    Magnus in Europa nuper, nunc maior in Afris,
    Maximus ex Asia mox, puto, Caesar eris.
    AKud
    60 Hispanis, ItaHs, Germanis cinctus ab armis
    Nil quod non vincas Caesar adire potes.
    AHud
    Picta biceps Aquila hinc oc^c^asum, hinc dum aspicit ortum,
    Alter ait nostri est Caesaris, alter erit.
    65 AHud
    Pro tot miHbus hostium peremtis,
    Captis nauibus vrbibusque captis,
    Cum tot sint tibi debitae coronae,
    Vnam plus adamas petisq. Caesar
    70 Ob tot milHa ciuium recepta.

    3079. To Damian a Goes from an Englishman.


    Basle MS. Variorum Epistolae ad Erasmum, f. 12. (i535-)
    [The enclosure to Ep. 3078, from which, however, in the Basle volvune it is
    separated by Ep. 3132. Damian had already sent to Erasmus an account
    translated into Itahan bj^ Cardinal Pole of the death of More (see Ep. 3076. 18).
    The present letter gives a narrative of the death of Fisher written in Latin
    by some Enghshman unnamed. The Enghsh nationality of the writer appears
    from 11. 26-7 (Miseret adiudicarint).]
    . . .

    Vehementer me
    contendis vt de Ruifensis interitu paulo copio-
    a
    sius scribam. te faciam. Hodie rem didici meHus. Nosti
    Vide quanti
    mores, opinor, qui legum loco in iuditiis apud nos sunt. Duodecim
    viri plerumque neque docti neque prudentes, nonnunquam etiam
    5 indigni quorum iuditio vel soricis salus pericHtetur, criminibus om-
    nium omnibus praeficiuntur. Sed quandoquidem hoc priuUegu reis
    concessum est vt, si quem ex hissuspectum habeant, eum reuciant,
    Rufifensis, cum duodecim ilH coram essent, rogatus si quem ex his
    3079] TO DAMIAN A GOES FROM AN ENGLISHMAN 263

    contra se nollet pronuntiare: 'Contra me' inquit 'neminem velim


    pronuntiare nisi qui norit id meritum esse me.' 'Ergo' inquit Can- lo
    cellarius ex istis neminem reiiciendum esse censes ?
    '
    Admonendos
    '
    '

    omnes' inquit 'puto tutum non esse in regis gratiam innocentem


    condemnare: quemque animae suae negotium agere vbique cum
    decet, tum maxime cum contra alium sententiam dicturus sit. Ego
    cur istos metuam non video qui semper in lege Dei mei versatus sim, 15
    ac regi nostro probi consilii author perpetuo extiterim.' 'Non ista'
    inquit Cancellarius abs te nunc postulantur accerseris vt quid leges
    '
    :

    nostrae velint intelligas, non vt rationem consiliorum tuorum pro-


    Kxius exponas.' Itane inquit ais ? indefensa causa succumbendum
    '
    ' '

    est ? Ergo accipite eum et iudicate secundum vestram legem.' Memi- 20


    neris, mi Damiane, hominem hunc casum suum non grauiter tuhsse,
    sed causa Christi nonnihil commotum fuisse. Cupiebat rem dispu-
    tasse, neminem recusans aduersarium, non vitae suae sed rehgioni
    consulturus. Verum Cancellarius dixit rem satis diu disceptatam
    esse, nunc nisi vellet pahnodiam canere in iuditium venire<(t>. Ad- 25
    sunt duodecim. Miseret me, pudet me patriae, duodecim fuisse
    repertos in vna insula qui talem vii-um morti adiudicarint. ludex
    pronuntiat abducendum ad turrim, car<(ni>fice securim praeferente
    hinc educendum, postremo caput ceruicibus auellendum esse.
    Nosti rehqua, quomodo carnificum nimia festinatio <non obstiterit 30
    quin> monacho rem gratam fecerit: qui perpetuo in sacris Hteris
    versabatur, moriturus interpretem agit.

    3080. From Gilbert Cognatus.


    Cognati Quaedam Opuscula, 1547, p. 57 (a). Nozeroy.
    Cognati Opera, 1562, i. 297 (j8). 24 December 153(5).
    [The year-date offered by aj3 is a mere misprint. The letter though —
    —
    purporting to be an avToaxeSiaana (1. 98) is not much more than a rhetorical
    exercise (see Ep. 3068), which might have been written at any date. See Ep.
    3104. ii-i2n.]

    GILBERTVS COGNATVS NOZERENVS D. ERASMO ROTERODAMO.


    THEOLOGO SVMMO, OMNIVMQTJE BONARVM DISCIPLINARVM
    PRINCIPI, PATRONO AC DOMINO SVO OMNIBVS NVMERIS
    SVSPICIENDO, S. P.

    Vt qui frontem semel perfricuerunt, eruditorum decus Erasme,


    multa citra decorum faciunt, ita ego ne impudentior videri possim
    vereor, qui te, tantae eruditionis virum, meis subinde ineptiis onerare
    non cesso. Sed quid facias amanti ? Meam ea in re temeritatem boni
    consulas oportet, cum tam multa sint quae ad scribendum etiam 5
    nolentem subinuitent. Et inprimis quidem incomparabihs tua eru-
    ditio, qua ita capior vt vel elinguis loqui vel de medio sumptus homo
    ad te omnium hterarum principem scribere non erubescam. Huc
    enim me tuae dictionis maiestas, praeterquam quod tibi sex plus
    3079. 25. -venire MS.: correximus. 30-1. non obstiterit quin addidimi*^.
    3080. TiT. SVMMO THEOLOGO j8. 4. in ea ^.

    3079. lo-ii. Cancellarius] Thomas Great Seal and in 1533 was made
    Audley (1488-1544), who had suc- Chancellor.
    ceeded More in 1532 as keeper of the 20. accipite] John 18. 31.
    264 LETTERS OF ERASMUS [1535

    10 minus anms conuixi, et vis interior trahit. Vtque de Ogmio ferunt


    Gallico, aureis catenulis ab ore in aures hominum infixis, omnes ad
    sese attrahente, ita tuaomnia constringunt, detinent, infigunt acu-
    leos, in animo relinquunt, et quemcunque, nisi Marpesia caute sit
    durior, in summum tui cum studium tum admirationem inducunt.
    15 Cuius quidem rei paucis ab hinc diebus apud nos egregium prae-
    buisti specimen, apud quos aut incognitum aut ad afi"ectus priuatos
    detractum est Euangelium. Incogniti simt yvT^atot huius interpretes,
    Lncognitus Erasmus, nec nisi BartoK et consimilis farinae doctores
    rerum potiuntur in his totius Christianae persuasionis firmamentum
    :

    20 etiam mehores credunt. Sed ecce tibi, dum non sine mente (reor) nec
    sine nuniine diuum, Ecclesiasten tuum cum Enchiridio in vsum
    meum huc defero. Statim atque quidam ex iurisconsultorum et
    medicorum albo haud postremi horum gustum percepissent, toti ita
    ivdovaiaa[xa) quodam rapti sunt vt ex ingenio migrasse videantm",
    25 nihil charius tuis ducentes lucubrationibus, nocturna versantes manu,
    versantes diurna. Nec tam fabulose Circe homines in feras, quam
    vere tu feras (si sic loqui Hcet) in homines commutasti. Videris
    nunc eos qui prius non nisi Bartolos, Baldos, Mesuas, Auerroes,
    Vigones, Liras et Scotos spirabant, nunc etiam si non solam, saltem
    30 primam Euangelio te praeeunte curam tribuere tua opera se beatos ;

    esse clamitantes, qui verum ad Christum conscendendi indicaueris


    iter, quique effeceris ne in tanta rerum Christianarum clade com-
    muni errore perirent. Ediscitm ab iis Ecclesiastes, non solum in
    manibus habetur nec : dies labitur in qua non sibi suas horas vendicent
    35 vel Paraphrases vel Enchiridium. Vtinam, vt viri smit optimi, ita
    pluresexemplum sequantur: id quod futurum auguror, postquam
    tuae apud nos lucubrationes innotescunt, et mundus nescio quo fato
    sitit doctrinam EuangeHcam. Qui enim summa tua eruditione, non
    tam Ciceronem eloquentia quam ardore Christum ipsum prae se
    40 ferente, qui caeteris tuis ex ipso Euangehi paene ore depromptis non
    capitur, non mutatur, non aHum hominem induit, aut lapis est aut
    securus salutis aeternae ex professo cardinem rerum suarum in
    mimdi Scyllam posuit.
    Macte igitur vntute tua, salutarium Hterarum vindex vnice
    45 Erasme. Quod verae theologiae studia reuiuiscunt, tibi acceptum
    ferunt omnes: quod repmgata sunt, tuum agnoscunt beneficium:
    quod se ad meHorem frugem recipiunt, tibi gratiam habent: quot-
    quot sunt bonorum, tantum se tibi debere profitentur, quantum
    haec sequi et nouisse ad animae salutem sunt necessaria.
    50 Minus igitur mirabere meam ad te scribendi seduHtatem, si in-
    cognitos soHs monumentis tuis in tui amorem, eumque non vulgarem,
    27. a: viderunt jS. 40. paene ore scripsimiis: poenore a.

    10. Ogmio] ACelticdeity jidentified 21. Ecclesiasten] Cognatus carried


    with Heracles by Lucian see Lucian ; copies also for Erasmus' friends, e.g.
    Herc. I ff. Leonard of Gruy^res, see Epp. 3063.
    12-13. aculeos]TranslatingtheGreek 11-12, 3075. 20-5 and a copy of the
    ;

    of his previous letter (Ep. 3068. 2in). apophthegmata for Bonvalot, see Ep.
    13. Marpesia caute] See Verg. A. 3103. 12-15.
    6. 471. 25-6. nocturna . . . diurna] Cf. Hor.
    20-1. non . diuum] Cf. Verg. A.
    . . A.P. 269.
    5- 56.
    3o8o] FROM GILBERT COGNATUS 266

    cogis. Quanto meus amor est vehementior, qui quotidiana consuetu-


    dine adauctus, vtrinque tibi debeo, tum eruditionis, tum humanitatis
    nomine? Nil mirum si, parum mihi constans, eo ad te scribendi
    amore ferar, quo forsan mihi plus apud te desumam quam dignitas 55
    tua patitur vel me deceat. Sed hoc amori condonabis, et summae
    meae in te obseruantiae feresque vel eo leuius, quod horum bonorum
    :

    et doctorum virorum aduersum te studium latere nolui. Faxint superi


    vt consimile scribendi argumentum in breui detur. Nihil enim mihi
    gratius fuerit quam si venerandum istud pectus tuum ab omnibus 60
    pro dignitate obseruari videam: quod ego non solum obseruo, sed
    et suspicio et veneror perpetuo.
    Quum igitur tu vnus sis aetate nostra qui bonis disciplinis adiu-
    uandis natus esse credaris (quid enim vspiam in disciphnis est salu-
    taribus quod te authore non in pristinam redigatur maiestatem, quae 65
    professio quae se tua opera adiutam non profiteatur ?), eximius non
    tam studiorum quam rwv tfjvxcJ^v vindex, i, bone Erasme, quo virtus
    tua te vocat: non te furiosorum quorundam ^aTTapiajxos a coepto
    scribendi instituto nobis eripiat, ad insaniam vsque vtrinque
    delirantium. 70
    Maior es quam qui huiusmodi naenias curare debeas. Claris
    conatibus nunquam defuisse inuidiam, satis nouisti. Insaniant hi,
    et sacra prophanis commisceant deHrent ahi, ac suis constitutiuncuhs
    :

    plus aequo tribuant. Tu mediam nimirum veritatis viam ingressus,


    quicquid facto opus sit, tam prudenter et eo decoro seruato docuisti 75
    vt sanioribus quibusque non mediocriter tua probetur sententia.
    Cuius rei inter innumeros vel vnicum testem habeo inculpatum
    et, vt Graeci vocant, dfivfxova, reuerendissimum praesulem D. Francis-
    cum Bonualotum, D. a S. Vincentio, tibi haud incognitum. Quo
    viro apud nos nihil neque doctius est neque magis integrum qui 80 ;

    quanto propriis virtutibus inter nos conspicabihor est, tanto doc-


    trinae et nominis tui studiosior noscitur. Bone deus, quo ore, qua
    facundia, tua extollere, tuum institutum probare, te magnifacere,
    atque inter rara nostrae aetatis decora praecipuum nominare solet ?
    Verum ne tu me tuarum laudum iyKcofxiov ingredi velle credas (onus 85
    meis viribus impar Kal aTTpoaBiowaov), ad id potius quod institue-
    ram redeo. Chentem tuum precor agnoscas, tibi omnibus numeris
    astrictum. Hunc si pro sohta tua humanitate conseruaueris, iam
    plane beatum effecisti. Id quod te facturum cum non dubitem, hoc
    inuicem a te peto contendoque tibi persuadeas, inter omnes tui 90
    studiosos, quos infinitos habes, nuUum esse de quo plus tibi, quantum
    ad studium et mediocritatem meam attinet, poUiceri possis. Nihil
    enim tam arduum est, tamque difficile, et 8vvafj,aL reAeWi, vt ille
    inquit, et et TereAea/Mevov effrat, in quo obaudientem habiturus non
    sis. Tu igitur, quod facis, tui amantissimum famulum redama, et 95
    tuo fauore, quod sohtus es, prosequi non cessa.
    Haec avToaxeSia^ojjLevot scribimus: nugas boni consulas oportet.
    76. probetur a: praebetur j8. 78. aiivyjjiova a: correximus. 94. eorat
    scripsimus: efvat a.

    67-8. quo . . . vocat] Cf. Verg. 93-4- ille inquit] Hom. /Z. 14. 196;
    A. 6. 96. 18. 427; Od. 5. 90.
    266 LETTERS OF ERASMUS [1535

    Insignis theologus Franciscus Simarius, et Petrus Richardotus, te


    plurimum saluere iubent. D. Bonifacium Amerbachium, tuas atque
    100 veras bonarum Hterarum deHcias, Hieronymum Frobenium, Nico-
    laum Episcopium, Sigismundum Gelenium, et Simonem Grynaeum,
    plurimum meo nomine salutabis. Christus dominus seruator te
    verae theologiae propagandae, et quam diutissime, incolumem con-
    seruet, cuius vnius operam implorant.
    105 Datum Nozerethi, pridie Christi nati. Anno Christiano m.d .xxxv[i] .

    3081. To Christopher Eschenfelder.


    De puritate p. 56. Basle.
    LB. V. 311. 2January 1536.
    [The Peroratio to the De puritate. Eschenfelder had asked Erasmus (Ep.
    3003) to write an exposition apparently of Psalm 127 (Vulg.) and to dedicate
    it to him. Instead, Erasmus wrote the exposition of Psalm (14) 15 which he
    entitled De puritate tabernaculi siue Ecclesiae Christianae. This (pubUshed by
    Froben in the spring of 1536) he dedicated to Eschenfelder with a prefatory
    letter (Ep. 30S6) dated 27 Jan., in which he explains that, having lost
    Eschenfelder's letter, he cannot remember which Psalm he had been asked to
    expoimd. At the end of the exposition he added this 'peroratio'. Why the
    'peroratio' is dated 25 days earUer than the prefatory letter is obscure.]

    En habes, Christophore, vir in Christo charissime, quod petisti,


    pignus amicitiae nostrae, perquam exile, sane quod ad meam opellam
    attinet, sed dedi sapienti occasionem, vt fiat sapientior. Tu enim pro
    tui ingenii fehcitate, nostro commentariolo excitatus, ex prophetae
    verbis subHmiora cogitabis. Dominus te seruet incolumem, cum
    optima coniuge dulcissimisque Hberis.
    Datum Basileae postridie Calendas lanuar. Anno a nataH Christi
    MDXXXVI.

    3082. From John de Boyssone.


    Breslau MS. Rehd. 254. 39. Toulouse.
    EE^. 141. 23 January (1536),
    [An original autograph throughout: the address-sheet is missing; as
    letter,
    it was written by the messenger who carried Epp. 3083, 3094, it
    for dispatch
    may have been enclosed with them under one cover. The year-date can be
    supplied from Ep. 3094.
    Of Jolm de Boysonne we know neither the year in which he was born nor
    that in which he died; from his correspondence, it is inferred that he was
    born c. 1500, and that he did not long survive the year 1556. He belonged to
    an ancient and wealthy Toulouse family; and with de Pins (see Ep. 928. 36n)
    he was one of the leaders of hberal opinion in Toulouse, the friend and pro-
    tector of Dolet, and other humanists. One of his imcles had been professor
    of law in the University, and in 1532 Jean de Boysonn6 was already holding
    the same chair. Rabelais' Epistemon speaks (3. 29 ad fin.) of 'a pretty hopeful
    youth, who now studieth at Tholouse, under the most learned, virtuous Doctor
    Boissonnet'. 'Tell me', says Pantagruel, 'if my recommendation can in any

    3080. 98. Franciscus Simarius] In Claudio Mario canonico'; Cog. E. i,

    a letter to Richardot of i Jan. (not p. 302.


    earher than 1537 oi" later than 1540) 3081. 4. prophetae] The Psalmist,
    Cognatus sends greetings to 'R. D. as in Ep. 3032. 8on.
    Francisco Simario suffraganeo, ac D.
    3082] FROM JOHN DE BOYSSON^ 267

    thing be steadable for the promoval of the good of that youth, or otherwise
    serve for the bettering of the dignity and office of the worthy Boissonnet,
    whom I do so love and respect, for one of the ablest and most siifficient in his
    way that anywhere are extant.' The able and sufficient professor of law was
    arrested for heresy on 31 March 1532. He was made to pay a heavy fine; his
    house and property were confiscated after doing penance and making pubhc
    ;

    recantation, he was absolved. From Toulouse, the most ilhberal city in Europe,
    he betook himself to Padua, the most hberal. After visiting Venice and Rome,
    he returned to Toulouse in the spring of 1533. On 13 June 1535 he writes from
    Toulouse to Dolet that Omphahus has just arrived from Paris; Dolet, in
    reply, asks for information about Omphahus' quahties (Dolet, Duae Orationes
    pp. 121, 174). Epp. 3082-3 were written at Omphahus' suggestion; and on
    10 Feb. Omphahus himself wrote to Erasmus (Ep. 3094). A fourth letter, not
    extant, from Jolm Sabunyer, was dispatched at the same time (Ep. 3094).
    Whether these letters had any other purpose than that of friendly greeting
    does not appear. But Omphahus expresses sympathy with Erasmus in the
    matter of Cursius, and gives a warm assurance of support; and in Aug. 1535
    Boysonne had written to Dolet regretting his attack on Erasmus, an old man,
    '

    who has rendered such great services to hteratiu-e' (Toulouse MS. Correspon-
    dence de Boysonne, f°. xvii, cited by Christie, Etienne Dolet, 1880, pp. 209-11).
    In Ep. 3083, similarly, Beraldus' 'monstrorvun aut contemptorem aut vic-
    torem' seems to point to Scahger, Dolet, and Cursius. It seems hkely, there-
    fore, that Epp. 3082-3, 3094, with the letter of Sabunyer, are best interpreted
    as a manifestation of disinterested sympathy from the humanist party in
    — —
    Toulouse. Omphalius had assisted earlier and effectively in the suppression
    of Scaliger's first Oratio (see Ep. 2635); and he had done his best to bring
    about a reconciliation between Scaliger and Erasmus. In the summer of
    1536 Boysorme was subjected to new attacks by his enemies, the grounds
    of which are obscure. He succeeded in extricating himself from these
    troubles. But in 1538 he left Toulouse, being appointed judge of the royal
    court of Chambery and a member of the Council of Savoy. In 155 1 he
    was charged with corruption, found guilty and deprived of his offices. The
    charge would seem to have been baseless; and in 1556 the sentence was
    reversed, and he was reinstated. The public library of Toulouse preserves
    two MS. volumes, one consisting of 282 pages of letters to and from Boysorme,
    the other containing his Latin poems in five books. A third volume contains
    poems in French. See Christie, Etienne Dolet, 1880, p. 79, and passim. Some
    of the letters have been printed by J. Buche in Revue des Langues Romanes,
    Montpellier, 4^ ser., ix, 1895, 6. Berne MS. 141, f. 246, preserves an unpublished
    letter of Boysonne to Beraldus, 5 Aug. 1534, in which Erasmus is spoken of
    as having reproached Beraldus with being a negligent correspondent. In 1931
    Henri Jacoubet printed at Toulouse Les Poesies de Jehan de Boysonn6 MS. de
    Toulouse 835.]

    10. A BOYSSONE DESID. ERAS. ROTERODAMO S.

    RoGAViT me lacobus Omphalius, vir, vt scis, et in vtraque lingua


    et in vtroque iure pereruditus idemque tui meique studiosissimus,
    vt aliquid literarum ad te darem. Dubitationis quidem plena fuit
    illa deliberatio, vicit tamen me cum tui nominis candor tum rogantis
    incredibilis in nos voluntas. Quid vero primum scriberem, non 5
    occurrebat. De Gallorum rebus scribunt ad te tui creberrime et
    cupidissime, de nostra vrbe malo te ex aliis quam a me intelligere.
    Nouit Omphalius probe nostrorum hominum mores, facta, vitam.
    Vnum ius ciuile habemus, quo delectamur, in quo toti sumus. Sed
    quid proficiamus, non facile profecto diiudicare possumus nam vt ;
    10
    paucos nostro hoc seculo videas qui legitimas disciplinas pro dignitate
    tractare queant, ita rari admodum sunt auditores qui discendarum
    legum rationem pure sequi velint. Atque vtinam tales haberemus
    multos discipulos qualem experti sumus lac. OmphaHum, cum
    268 LETTERS OF ERASMUS [1536

    15 percontantibus nobis nuper de iure dissereret esset, mihi crede, iuris-


    :

    prudentia in honore, essent plures iuris periti quam iuris perditi.


    Audio Zasium iurisconsultum apud te esse vosque ambos vna
    viuere. lugum eruditionis, vinculum prudentiae non possum non
    summopere laudare nuDa enim potest esse gratior quam parium
    ;

    20 inter se consuetudo. Senem cum sene, doctum cum docto, germanum


    cum germano, probum cum probo tranquille viuere quid fingi potest —
    iucundius, quid laudabilius ? Fuit mihi aliquando cum eius filio
    loachimo Thaurini, qui tunc a secretis ducis Sabaudiae erat, magna
    et hospitii et amicitiae necessitudo. Faxit Deus opt. max., vtriusque
    25 aetatem cum summa studiosorum vtilitate coniunctam diu et feUciter
    tenere possimus. Zasium quem mihi artium similitudo coniunctum
    reddit, meo nomine singularibus verbis salutabis. Interim valetudini
    inserui et me ama.
    Tolosae x°. Calend. Februari.

    3083. From Nicholas Beraldus.


    Breslau MS. Rehd. 254. 22. Toulouse.
    EE^. 142. 24 January <i536>.
    [An original letter, autograph throughout the address-sheet is missing see
    : ;

    Ep. 3082 introd. The year-date can be supphed from Ep. 3094. For Beraldus
    see Ep. 925 introd.]

    NICOLAVS BERALDVS ERASMO S.

    Veneram Tholosam in comitatu cardinalis CasteUionensis, Tholo-


    sani Archiepiscopi, patroni mei eximii ac singularis, et iam reditum
    in GaUiam iUam nostram adornabam, cum ad me venit vir probus
    et in Tholosanorum iurisconsuUorum coUegium nuper cooptatus, la.
    5 OmphaUus, mecumque egit, vt puero suo istuc proficiscenti Uterarum
    aUquid ad te darem. Viro erudito ac perhumano non potui non
    protinus morem gerere, cum praesertim iam diu quaererem fidum
    aUquem nuncium qui breuem aUquam meam ad te epistolam per-
    ferret, ad quem toto hoc triennio nihU omnino scripsissem, cum id
    10 aUoqui magnopere cuperem. Caue enim putes, optime ac doctiss.
    Erasme, posse mihi quidquam esse iucundius quam tecum quam
    saepissime, si quidem Uceret, per Uteras coUoqui. Atque vtinam per
    3083. 4. la. EE^.: N vt videtur. MS.
    3082. 18. viuere] Zasius had in fact bishopof Beauvais in 1535. When later
    died on 24 Nov. of the year preceding. he embraced reform and married, he
    23. loachimo] f 4 May 1569, eldest was struck off the hst of cardinals,
    son of Zasius by his first wife. He retaining, however, both his sees till
    matriculated at Freiburg 1506; and, 1562. Afterwards he went to England
    in 1518 became secretary, later chan- where he was well received by Ehza-
    cellor, to Duke Charles iii of Savoy. beth. He was poisoned by a servant,
    He was canon of Basle and of Con- on the eve of returning to France.
    stance, and provost of Oelenburg. 9. triennio] There is no extant
    Letters from him to Boniface Amer- letter from Beraldus to Erasmus of
    bach are in the University Library later date than i July <i5i9> (Ep.
    at Basle. 994); of letters from Erasmus to
    3083. I. cardinahs] Odet Cohgny Beraldus the latest is Ep. 1284, the
    (1515-71). Hebecamecardinalin 1533, dedication of the 1522 edition of the
    archbishop of Toulouse in 1534, ^^^ ^^ Conscribendis Epistolis.
    3083] FROM NICHOLAS BERALDUS 269

    aulicae huius vitae, in quam nescio quo fato proximo anno sum im-
    pulsus, occupationes ac tumultus non quotidie modo aliquid ad te
    scribere, sed vel istucusque aduolare mihi liceret, Erasmumque 15
    meum, tot monstrorum aut victorem aut contemptorem, tot im-
    mortalibus monumentis ac libris editis, tot erectis consecratisque
    tropaeis celebrem toto orbe ac notissimum, reuisere. Verum sicuti scio
    te tam diuturnum hoc silentium boni consulturum, ita plures ac
    frequentiores literas abs te me deinceps impetraturum confido. Id 20
    abs te non peto modo, sed etiam postulo ac flagito.
    Male habebam mane, cum domum meam aduenit Omphalius,
    neque illi longiorem epistolam promittere tunc poteram. Nunc peius
    aliquanto valeo ob flatus austrinos, qui Narbonensis huius Aqui-
    tanicaeque Galliae confinium grauiter identidem infestant. Vale. lo. 25
    Pinus, Riuiensis episcopus, te plurimum salutat.
    Tholosae 9 Calend. februarias.

    3"'53084. To Leonard of Gruyeres.


    Besangon MS. 1145, f. 185 v». Basle.
    24 January 1536.
    [Theletter (acopy) ispreserved(togetherwithacopyof Ep. 3075) inMS. 1145
    in the Pubhc Library at Besangon. The MS. consists of two volumes of papers
    of Leonard de Gruy^res, the two volumes bound as one the papers are in
    ;

    various handwritings, evidently secretarial; Leonard de Gruy^res' own hand


    occurs on f. 137 and elsewhere. The contents include joumals of 'Le voiage
    de Lucerne Mars-Sept. 1533', 'Le second voiage de Luceme: conmience le
    premier iour de Decembre 1535'; also notes and copies of papers and letters
    received and written. This letter is in a secretarial hand not easy to read.
    For a more detailed accoimt of the ms. see Catalogue 0/ Besangon MSS. i,
    pp. 786-8.]
    ERASMVS ROTHERODAMVS OEFICIALI BISVNTINO.
    S. P. Hec hyems me solito crudelius tractat ac perpetuo lecto
    affixum tenet non sine diris cruciatibus. Quamquam non tam hyems
    ipsa quam quorundam salutatorum importuna sedulitas me perdidit,
    per quos non licebat seruire valetudini. In his molestiis tue littere
    plurimum attulere solatii. Vereor autem ne Cesar te in Italiam 5
    auocet: putatur enim ilHc diutius commoraturus quod ego sane ;

    commodius atque etiam tutius arbitror quam ancipiti marte pugnare


    apud Golotte rudera.
    Equidem optarim te Vesontii tuo commodo agere: nondum tamen
    eo sum progressus impudentie vt, etiam si abesses, velim tuam 10
    domum tali hospite funestare. Malum habet cruciatus intolerabiles
    Sed antequam hinc migrem Vesontii
    et recurrit subinde leui de causa.
    parabo michi nidum commodum et famulam, ne cui sim molestus.
    Nulla pensio soluitur, sed tamen prouisum est vt non metuam aliquot
    annis pecuniarum inopiam, nec mihi fatigandi sint amici. 15

    3083. 26. Pinus] See Ep. 928. 36n. 13. famulam] Possibly a miswriting
    3084. 3. salutatorimi] The most for famulum see Ep. 3123.
    ;

    troublesome seems to have been the 14. soluitur] Erasmus means that,
    person designated 'N' in Ep. 3095. if he goes to Besan^on, the imperial

    7. commodius] For Erasmus' mis- pension is lost; he may have written


    givings about the African expedition soluetur.
    eee Ep. 3043. lo^n.
    ;;

    270 LETTERS OF ERASMUS [1536

    Cupio tuam amplitudinem quam prosperrime agere, vir ami-


    cissime.
    Basilee 24 die lanuarii aiino a natali 1536.

    3076, 30773085. From Damian a Goes.


    Breslau MS. Rehd. 254. 77. Padua.
    LB. App. 381. 26 January 1536.
    [An original letter, autograph throughout. It was first printed by Fecht,
    p. 856, with a good many editorial corrections. The text of LB. merely reprints
    Fecht. Except at U. 4, 13, 18, the corrections indicated in our text by brackets
    are due to Fecht but we have not thought it worth while to record his other
    ;

    —
    conjectures most of which aim at improving the faulty grammar of Goes
    (who, at 1. 28 seems to have written concederit for concesserit, and at 1. 35
    Jieri for /ocere).]

    S. P. Dolentem tuam lachrjnnis deleui schedam, ne satis credere


    posses quam aegre omnes tui ferant amici illud malum extremae
    spinae, quod ad vetus accessit. Sed quoniam Christus expiationem
    langoribus et cruciatibus praesenti(s) seculi delictorum tuorum
    5 exigit, qui nihil temere facit, bene consulendum est, praesertim tibi,
    cui ipse Deus tantum eximiae doctrinae dignatus est impertiri.
    Bembus et Bonamicus te salutant, atque excusatum habent. Id
    faciet CeHus, modo de tua valetudine sciat. Agit is Ferrariae, vt
    scis. Ecclesiastes apud nos est tuus et, vt ad te superioribus scripsi
    10 litteris, non sine magno honore. Ea que in Cursium scripsisti, vidi
    simul cum Lazaro Bonamico qui quanquam rebus huiusmodi non
    ;

    delectetur, tamen ilhidmagnoperelaudauitatquecum voluptate legit.


    Valeat Gilbertus cum suo canonicatu, si te reliquit nolente<m>
    scio eum tibi fuisse vsui. Adolescens, quem tibi commendaui, factus
    15 Canonicus Maguntinus, ilHc residet. Quod aedes vendidisti Friburgi
    atque supel<l>ectilem distraxisti non infoeliciter, plane gaudeo solet :

    id passim secus accidere. Habeo tibi gratiam pro Thomae Mori


    mortis explanatione[m]. Fuit donum nobis gratissimum. Amici tui,
    quos hic habes plurimos et eruditos, quorum consuetudine familiari-
    20 ter vtor, mirantur quod mortem tam cari et intimi amici scriptis
    non celebres tuis. Nonnulli dicunt, mentionem, quam in prologo
    Ecclesiastis de eo atque Rofensi facis, dignam non esse tantis viris
    quodprolixius debebas, aiunt, in materiam tam dignam procedere.
    Tu qui<d> sis facturus, ego tamquam amicus moneo.
    scis,
    25 Ita cor<r>ipior amore tuo, vt in omnibus integrum atque immacu-
    latum cupiam officium tuum manere. Quapropter saepius reuolui,
    atque in animo singulis diebus reuoluo, si Deus mihi tantum vitae
    concederit, vt post obitum tuum omnia Opera simul meo sumptu
    imprimantur tua. opus castius conficiendum duco multum
    Ad quod
    30 esse in re tua, si illum laborem accipere veUes, vt mihi ordinatim
    catalogum tuorum describeres librorum, tam prophanorum quam
    ecclesiasticorum. Deinde si aliquot libri sunt quos suppres<8>os
    3085. 31. Fecht: describeris MS.

    3085. 9. superioribus] Ep. 3078. seen the letter to Botzheim of 30 Jan.


    14. Adolescens] See Ep. 3076. 14. 1523 (vol. i, pp. 1-46); and has in
    31. catalogum] Goes had no doubt mind a letter to himself which should
    ;

    3085] FROM DAMIAN A GOES 271

    cupis aut seorsum imprimendos, pos<s>is etiam hoc significare. Et


    quoniam nullus est qui gloria<(e> non sit cupidus, ardeo etiam in-
    credib<i>li desiderio vt vita a me describatur tua. Quod fieri non 35
    pos<s>um, nisi adiutus ab aliquo viro docto doctissimoque. Quippe
    volo eam eo estilo describere vt in posterum non tantum ipsa vita
    sit commendanda tua, verum etiam ipsum filum exordiumque ora-
    tionis: quod quidem tibi dedecoris non esse duco. Quam nar<r>a-
    tionem eius vitae tuae principio tuorum scriptorum affigam. 40
    Et quoniam mihi superstes es, hoc cum gratia cuperem impetrare,
    vt eius rationem a principio mihi velles instar commentariorum
    tradere aut si mauis eam absolute et compendio[s]se tu ipse scribere,
    :

    eteam mihi ita tradere, multo commendacior[em] erit posteritati.


    Quod si facis de tuo labore, non ero tibi ingratus. Et si id mihi 45
    concedere velis, et credes me praesenti mecum
    de hac re posse te
    meHus conferre, ipse ad te in mense Maio vel lunio veniam, vel citius,
    si visum fuerit. Et non verearis ad me aperte scribere, timens posse
    me in ipso itineri facere sumptus. Qui magores non erunt quam eos
    quos hic quotidie facio. Nec tales, etsi excel<l>erent, mihi propter 50
    meum suauissimum Erasmum, in cuius gratia<(m> nihil non sum
    facturus, <non> erunt gratissimi. Postremo hoc exoratum volo, vt
    de hac re nemo intelhgat. Quippe si res in effectum venerit, nolo
    rationem nostri consilii cuipiam reuelatam esse.
    Memini <quod> Gilbertus mihi ostendis<s>et cartam membra- 55
    n<ace>am, in qua Heluetia dihgenter erat manu designata, quam aiebat
    esse tuam. Ego si impudenter faciam, tamen quoniam scio tibi non
    esse vsui, cuperem vt eam mihi concederes, atque per Bebelium mit-
    teres. Quod si facis, id accedet ad cumulum tuorum in me officiorum.
    Aut si isdem de causis, quas superius dico, ad te velles me venire, possis 60
    eam in aduentum mei seruare et praesens praesenti tradere quam ;

    si aUquis erit istic qui depingere huiusmodi res sciat, curabo interpre-
    tandam, vt te non defraudem. Vale et, quam cito poteris, rescribe.
    Iterum vale, praeceptor amantissime.
    Patauio postridie conuersionis Pauh. Anno 1536. 65
    Tuus ex animo
    Damianus A. Goes.
    Propria manu.
    Desyderio Erasmo Roterodamo. Basileae.

    52. non addidinius. 55. quod addidimus. 55-6. membranam


    MS.: correximus.

    bring that catalogue up to date. To catalogus librorum.


    the project of writing a life of Eras- 47. veniam] The proposed journey
    mus he returns in Ep. 3132; it is was postponed indefinitely owing to
    conceivable that he had seen the the disturbed state of the country (see
    Compendium Vitae Erasmi (vol. i, Ep. 3132).
    pp. 46-52) which had been in Gocle- 49. magores] = maiores.
    nius' keeping since 1524 (see vol. i. ii, 55. cartam] The map waspresum-
    Ep. 1437, and Appendices i and xxiii, ably foruse journeyingfromPaduato
    A. 9. 61-4). Erasmus (in a letter not Basle. It is mentioned again in Ep.
    extant, but referred to in Ep. 3132) 3132 where it seems to be wanted also
    negatived the suggestion of a Life, for Damian's journey from Nurem-
    whether written for, or by, Damian burg to Padua.
    but he was willing to supply a new
    ;

    272 LETTERS OF ERASJVIUS [1536

    3086. To Christopher Eschenfelder.


    De puritate p. 3. Basle.
    Lond. xxxix. 33: LB. v. 291. 27 January 1536.
    [The preface to the De puritate tabernaculi siue ecclesiae Christianae, see
    Ep. 3081 introd. At the end of the book Erasmus added Aliquot epistolae
    selectae . nunc primum aeditae (M).]
    . .

    DE PVKITATE ECCLESIAE CHRISTIANAE PER DES. ERASMVM ROT. AD.


    CHRISTOPHORVM ESCHENVELDIVM TELONEN POPPARDIENSEM.
    Christvs Matthaeum a telonio seuocauit ad Euangelium. Tu,
    Christophore, Christum et Euangelium in ipsum telonium induxisti,
    qui sic terreni prmcipis negocium geris vt inter prophanas syngraphas
    semper sit aliquid libellorum, qui mentem tuam ad coelestem philo-
    5 sophiam instruant: quo vere sis pheronymus, hoc est, factis nomini
    tuo respondens, nec iam sis Chrysophoros, vt sunt istius ordinis
    plaerique, sed Christophoros. Plurimum enim abes a quorundam
    opinione, qui putant nusquam esse Christum, nisi in monasteriis
    quum ille sit magis omnium communis quam sol iste, pariter lucens
    10 vniuerso mundo. Et in auHs Principum et in castris militum et in
    triremibus nautarum Christo locus est, si adsit pius animus. Me vero
    quum in Christo, non tantum supra meritum, sed prope etiam supra
    modum diligas, tamen charitati tuae non e&t satis, quod amore mutuo
    tecum paria facio vis apud te extare proprium ac perpetuum aliquod
    ;

    15 nostrae amicitiae pignus, quo Erasmum tibi praesentem fingas, et


    absentis desiderium leues. Id fieri posse significas, si Psalmum aU-
    quem cum nostra enarratione ad te mittam. Non hbuit excusare;
    primum homini tam amico, dein rem piam iuxta ac facUem postu-
    lanti. Tu puta tibi non chartaceum munus ex Erasmi paupere
    20 supellectLle, sed gemmam e mundo Sancti Spiritus esse
    preciosam
    missam, gestes digito, sed in corde recondas. An tu
    quam non
    Psalmum designaris non satis memini (nam epistola tua latet in
    aceruo). Itaque quem fors obtulit arripui.
    Vale BasUeae vi. Calend. Febr. Anno a Natali. mdxxxvi.

    3087. To Ferdinand.
    Copenhagen MS. G.K.S. 95 fol., £.179. Basle.
    27 January 1536.
    [An autograph rough draft. The beginning of the letter, down to the words
    argumentis sum ex (1 . 6) is preserved in a copy made by Boniface Amerbach in
    Basle
    MS. C. VI^. 73, f. 272^0. On
    26 Jan. Erasmus wrote on the same business
    (see Ep. 3095. 1-3) to Bernard of Cles, a letter not extant, which Cles answered
    on 16 March (Ep. 3110).]

    Magnificvs Senatus reip. Basiliensis, Ferdinande regum huius


    aeui decus, habere videtur honorificam quandam de me opinionem,
    dum a me petit vt oratorum suorum causam meis litteris apud tuam
    3086. 3-4. inter . . . Hbellorum] syngraphas telonicas iacebant Erasmi
    Erasmusin I5i8,describing to Beatus libelli'. Ep. 867. 50-1.
    Rhenanus his first visit to Eschen- 22. epistola] Ep. 3003.
    felder, records that 'in mensula inter
    3087] TO FERDINAND 273

    Maiestatem promoueam, existimans meam commendationem non-


    nihil apud te ponderis habituram. Equidem tuum erga me gratuitum 5
    ac propensum fauorem multis hactenus argumentis sum expertus.
    Confido tamen fore vt illi magis agant gratias isti admirabili naturae
    tuae bonitati, qua neminem a tuo conspectu tristem dimittis, quam
    meae commendationi, tuamque benignitatem praedicent, quam nemo
    non praedicat qui a Maiestate tua postulauit aliquid. Ego sane hoc 10
    officium negare non potui, qui huius inclytae ciuitatis hospitio
    illis

    satis commodo multis annis sum vsus: ac nuper ob causas neces-


    sarias huc reuersum multa cum ciuilitate exceperunt.
    Opto tibi, quod optant omnes boni, fortunam tuis virtutibus
    parem, vt quantum rebus humanis prodesse cupis, tantundem et 15
    possis.
    Datum Basileae 6. Cal. Februarias Anno a natali. 1536.

    3088. From George Hermann.


    Breslau MS. Rehd. 254. 86. Schwaz.
    EE^. 144. 29 January 1536.
    [An original letter, autograph throughout ; the address-sheet is missing. The
    MS. has several small holes. For George Hermami, see Ep. 2716. lygn.]

    Etsi ego, D. Erasme, incomparabile litterarum decus, studiosos ac


    doctos omnes et te, eorum citra controuersiam facile principem, in
    primis venerer, cum meapte natura, tuni quod fiHum natu maximum
    Htterarum studiis dedicaui ac in celeberrimis quibusque gymnasiis
    grauissimis sumptibus enutriui, illud tamen mihi non parum molestum 5
    est <quod> vsque ilHteratis occupationibus impeditus doctorum homi-
    num familiaritate non perinde vti opto frui possim. Hac vero facul-
    tate qua ipse careo vehementer fiHum meum preditum esse cupio.
    Cum itaque a te ad iHum Htteras impetrassem, arbitratus equidem
    fui tuam beneuolentiam non mediocre UH calcar ad studia fore. Ex 10
    ItaHa autem a me reuocatus ac, cum de ceteris rebus Htterarus, tum
    ecquid tuam obseruasset beneuolentiam, rogatus non potuit ipse
    mihi non dispHcere, quod nuHis Htteris tuum erga se animum con-
    firmasset. Et quanquam iHi non deerant rationes quibus suum
    silentium defenderet, attamen ego non aHter placari me passus sum 15
    quam si rursus ad te scriberet. Quamobrem etsi fortassis silentu
    ipsius causae grauiores tibi videbuntur quam meae quibus eum, vt
    tibi scribat, vrgeo, ilH tamen vel meo nomine ignoscas rogo. Et mihi
    quidem non potes id vitio vertere, qui arbitrer hoc ad eius excitanda
    studia plurimum valere. 20

    3088. 6. <quod> suppleuimus vsque scripsimus: iisque MS. 15. silentii


    EE'^. silentimn MS.
    :

    3087. 12. causas] The business of tion,and wrote to Erasmus, and that,
    seeing the Ecclesiastes through the on or before i8 April 1536, he received
    press. a reply to his letter. Erasmus seems
    3088. 16. ad te scriberet] From Ep. to have repHed, about the same time,
    3117 it appears that John George to the present letter (Ep. 31 17. 1-6);
    Hermann obeyed the paternal injimc- but his reply has not survived.
    452.11 m
    274 LETTERS OF ERASMUS [1536

    De symbolo meo, de quo alias ad te scripsi, non possum omittere


    quin rursus tibi sim molestus. Etsi enim pro vno multa a te accepi,
    que vt sunt pulcherrima, ita mihi fuere gratissima, nondum tamen
    in illo animo meo omnino factum est satis. Re autem et locutione
    25 vernacula satis exprimo quod volo. Sed Latinis verbis aeque paucis
    ac significantibus idem cupio reddi. Germanice sic sonat: Dienend
    verzer ich mich. Re id significo per candelam impositam candelabro,
    que ardeat ac ad dimidium consumpta sit. Quo hoc significare volo,
    quod, quemadmodum candela, dum hominum vsibus lucet ac in-
    30 seruit, ipsa se consumit, ita ego, dum patroni<s) bonisque amicis
    operam meam sedulo die noctuque impendo, valetudinem ac vires
    atteram ac ad instar candelae paulatim consumam. Quidam mihi
    ita reddiderunt Fungendo consumor. Sed ahis non videtur gratiam
    :

    habere, nec etiam mihimet placet. Proinde te etiam atque etiam


    35 rogo vt affectui meo hoc tribuas ac quomodo Latine apte et signifi-
    canter <i)d dici possit, doceas. Gratius hoc tempore mihi facere
    potes nihn. Vicissim vero si quid est quod a me prestari tibi velis,
    meam operam, quam amici<(s) ac bonis viris promptissime semper
    impendi, tibi addictissimam habeto. Deus te incolumem tueatur.
    40 Datum Suuatz, xxix die lanuarii An: MD.xxxvi.
    Tuus ex animo Georgius Hermann. Manu propria.

    3089. To Andrew Cricius.


    De Puritate p. 57. Basle.
    N. p. 1091 Lond. xxvii. 23: LB. 1293.
    : i February 1536.
    ORNATISSIMO PKAESVLI ANDKEAE CEITIO AKCHIEPISCOPO
    GNESNENSI ERASMVS EOTERODAMVS S. D.
    In Hterarum vicissitudine nonnuUa fuit intermissio, de mutua
    beneuolentia nulla fuit remissio. Non me fugit quantis negociis tua
    pietas distineatur, nec te latet, opinor, quam sim afiflicta valetudine,
    quae mihi omnem pene studiorum consuetudinem ademit. At vbi
    5 hteris amicorum factus sum certior, R. D. Petrum Episcopum Craco-
    uiensem rebus humanis ereptum, simulque te factum Archiepiscopum
    Gnesnensem, gemina data est occasio, vt hac epistola quodammodo
    /xayaSi^etv cogerer et quemadmodum lupiter e duobus doHis res
    ;

    miscuit, ita in epistola laeta miscere tristibus. Neque enim tibi non
    10 possum gratulari, qui pro tuis egregiis virtutibus ad istuc fastigii
    sis euectus in quo, velut ex editiore specula, tua pietas clarius la-
    tiusque diluceat. Rursus, non possum non iungere tecum lacrymas,
    tuamque pariter ac meam vicem deplorare tuam qui tibi sanguine
    :

    coniunctissimum, animorum beneuolentia coniunctiorem, amiseris:


    3088. 32. consximam scripsimus: consumo MS. 3089. tit. ornatissimo
    PEAESVLI om. N. ERASMVS ROTERODAMVS ante ANDBEAE N.

    3088. 21. symbolo] Forasomewhat 3137.


    similar request for advice about a 8. /:iaya8t^etv] See Adag. 730.
    motto, see Ep. 31 15. 6in. doliis] See Hom. II. 24. 527, cf.
    alias] The letter is not extant. Adag. 2087.
    3089. 5. Petrum] Tomiczki f 29 13. sanguine] Cricius was the son
    Oct. 1535. See Epp. 1919 introd., of Tomiczki's sister.
    3089] TO ANDREW CRICIUS 275

    meam, qui tam amico patrono et consolatore sum orbatus: vix enim 15
    verbis consequi queam, quantum solatii, quantum hilaritatis adferre
    soleant omnes iUius epistolae.
    Fortassis et totius Poloniae vicem merito quis deploret. Quando
    enim Ecclesiae talis continget episcopus, quando Regi talis con-
    sUiarius, quando regno talis cancellarius ? Quot egregiis dotibus eum 20
    virum cumularat supremi numinis benignitas, quot heroicis virtuti-
    bus exomarat Diceres ad publicam hominum vtilitatem diuinitus
    !

    esse factum. Quam solida, quamque recondita fuit eruditio, quam


    feruens sacrarum Uterarum studium, quam oculata prudentia, quam
    rara in negociis gerendis dexteritas Postremo, in tam eximiis Dei
    ! 25
    donis, in tam sublimi dignitatis fastigio, quam amabilis ciuilitas,
    quam omnis expers supercihi modestia Atque (vt scribunt) contigit
    !

    iUi mors tahbus digna moribus. Ipsis diuinis hteris quas adamabat
    placide immortuus est. Expirauit enim nemine eorum qui officu
    gratia aderant sentiente: diceres obdormisse, non expirasse. Haec 30
    quum mecum reputo, pudet flere magis hbet iUi ter beatae animae
    :

    gratulari, quae nunc pro bona semente quam fecit in hac vita,
    messem apud Christum metit opimam.
    Sed haec abs te rectius perscribentur, tuaque tuba sanctissimi
    Praesuhs gloria mehus decantabitur. Tu longe praestantior es artifex 35
    et vniuersas hominis virtutes penitus habes cognitas ac perspectas,
    Ad nos vix tenuis famae perlabitur aura.
    Non dubito quin pro tua erga iUum pietate sis nobis eum virum
    totum suis coloribus, tuo iUo feUci penicUlo, depicturus. Conducit
    autem hoc non mediocriter ad bonos omnium mores extimulandos, 40
    si exitniae virtutis fragrantia ad quam plurimos dimanet. Porro iam
    vita defunctos laudare tutum est, quando nec laudato periculum est
    ab insolentia nec laudanti ab adulationis suspitione. Nos tenuem
    modo odorem dare studuimus. Dominus R.A.T. seruet incolumem.
    BasUeae Calen. Febr. Anno a natah mdxxxvi. 45

    3090. From Efstace Chapuys.


    Breslau MS. Rehd. 254. 49. London.
    EE^. 145. I February 1536.
    [An original letter, autograph throughout ; the address-sheet is missing.
    The right-hand side of the last sheet is so closely bound in that some of the
    word-endings cannot be read and we have suppHed them conjectin-ally.]

    S. P. Literas quas ad me BasUeae dedisti ad quartum Calend.


    Decembres, humanissime Erasme, ad me Schetus per ministrum
    meum, quem id temporis forte in aulam Brabanticam amandaram,
    transmisit circiter tercium Calend. lanuaru. Quas si coner exphcare
    quanta cum vohiptate legerim, et ego scribendo frustra nitar et tu 5
    citra multas parasangas gaudium nostrum non assequaris. Tantum

    3089. 37. Ad nos] Verg. A. 7. 646. 3042); this was presumably answered
    3090. I Literas] Not extant. Schets
    . by Erasmus' on 28 Nov. 1535.
    had forwarded a letter from Chapuys 2. ministrum] We do not know who
    to Erasmus on 17 Aug. 1535 (Ep. this was.
    :

    276 LETTERS OF ERASMUS [1536

    hoc velim tibi extra omnem haesitantiam persuadeas, id quod iam


    persuasum etiam vehementer spero, Eustachium, quantusquantus
    aut nunc est aut vnquam est futurus, tuum esse, idque (vt ita dicam)
    10 ex solido asse eoque propemodum te inique agere, qui tam vere-
    ;

    cunde mecum agis de recuperanda pensione, quasi hec cura, vt tuis


    verbis vtar, infra dignitatem meam sit. Apage posthac isthaec verba,
    mi Erasme, et vtere nobis famUiariter, non habiturus, crede mihi,
    tergiuersatorem, ac ne cessatorem quidem, modo non desit commoda
    15 occasio. Tametsi nuUus monuisses, tamen satagebam rerum tuarum,
    atque (ni fallor) confecissem etiam ahquid, si non hisce plusculis
    mensibus abfuisset ab aula Cantuariensis. Neque tamen interea
    obdormiui, sed aduigil[l]aui sedulo, partim ipse, partim per honora-
    rios ministros meos quos omnes habeo (praesertim qui literas tenent)
    20 perquam amantes ac studiosos tui. Vbi redierit Cantuariensis, agam,
    vt spero, coram cum homine diligenter, et confido successurum.
    Nam qualis qualis aHbi sit, ipse viderit certe erga te probe et candide
    :

    affectus videtur et, quoties tui apud ipsum mentionem feci, sic re-
    spondet vt fucum subesse nondum permittam mihi suspicari. Rem
    25 ipsam euentus aperiet. Nos pro viribus operam ac studium nostrum
    pergemus tibi nauare et, si fieri poterit, approbare etiam. Tu interea
    quietus esto atque etiam alacer, quoad sceleratus ille morbus tuus
    sinet.
    Quam placuerit Hber de Morte Wiltiserio, non satis ausim affirmare
    30 iUud ausim deierare, plurimos bonos eo libro confirmatos alacrius
    mortem expectare, multos eandem oppetisse constantius, quosdam
    etiam obuiis vlnis (quod aiunt) amplexos esse. Inter quos vel primo
    loco numeranda venit nunquam intermoriturum matronalis probi-
    tatis decus Ulud ac monimentum —
    cuius vel vmbra cum bis mille
    35 Wiltiseriis conferri —
    queat serenissima domina Catharina, Angliae
    regina quae postridie Epiphaniae proxime praeterite hanc miseram
    ;

    et calamitosam vitam cum beata immortalitate apud Christum


    foehciter —
    commutauit si scires, mi Erasme, qua constantia, qua
    alacritate, quanta post tot iniurias, tot contumehas, ne plaebeiae
    40 quidem muherculae ferendas, aequanimitate, tum demum non peni-
    teat te operae tuae, etiamsi eam ne titiuUHtio quidem redimat
    Wiltiserius, vt qui ob animarum lucrum potius quam ob pecuniarium
    quaestum Hbenter soleas lucubrationes tuas foenerare Christo. Nam
    vt ne sis nescius, serenissima regina superiore<m> aestate<(m> opus
    45 illud legendo ac voluendo pene contriuerat, sicut et aHa tua omnia
    Hbenter habebat prae manibus. Et quanquam multos inuenias mire
    fortes ac strenuos, quoadusque veniatur (vt ita dicam) in rem prae-
    sentem, serenissima regina talem se ad extremum spiritum vsque
    athletam praestitit vt serio intelHgas ad eam arenam exercuisse se.
    50 Sic Hbrum tuum moriendo expressit vt nuUus vnquam pictor pro-

    44. superiore aestate MS. : correximus.

    II. pensione] For Erasmus' reluc- 41. titiuillitio] For the Explanatio
    tance to apply to Chapuys in this Symboli Boleyn paid 50 gold crowns
    connexionsee Epp. 3028. 11-13, 3042. (Ep. 2824. 18-24). For the Z)e Proe-
    17-22 cf. Ep. 3119.
    ; paratlone we may infer that, up to
    29. Hber] The De Praeparatione ad 28 Nov. (when Erasmus wrote to
    Mortem; see Ep. 2884 introd. Chapuys) he had paid nothing.
    ;

    3090] FROM EUSTACE CHAPUYS 277

    positum archetipum foelicius. Quae res magno solatio nobis esse


    debet, qui illam non vt reginam, sed magis vt sanctam, et coelo
    dignam et debitam, amauimus.
    Certe quod ad me attinet, tametsi grauissimum dolorem senserim,
    atque etiamnum sentiam, ex tantae matronae obitu (plane stupidior 55
    plumbo ni sentiam), tamen post animaduersam communem mortali-
    tatis legem, quae hoc malum, si modo mors malum est, aequat
    omnibus, siue reges erimus siue inopes coloni, post mortem tam
    Christianam, quam gentium more lugendam negat Paulus, etiam hoc
    animum meum aUqua ex parte solatur quod post totum biennium 60
    ambitam veniam illam adeundi tandem impetrauerim, vt, paucis
    diebus antequam apud nos esse desineret, Hcuerit coram salutare.
    Agebat in arce quadam sexagesimo circiter miliario a Londino ad
    boream, loco inamoeno ac vliginoso et, vt semel dicam, prorsus tanta
    principe indigno. Vehementer optabat, nec immerito, speluncam 65
    illam cum salubrioribus aedibus et Londino vicinioribus commutare
    atque ego ea gratia pridie Epiphaniae, cum postridie illa moreretur,
    magnis itineribus contendi ad regem. Sed o quam imperuestigabiles
    viae Domini, quam vasta abyssus consiliorurn eius! Nos mehora
    meditabamur in terris, at ille interim famulae suae misertus, misertus 70
    tot laborum, tot aerumnarum, derepente transtuKt eam in aeterna
    sua tabernacula, vbi perpetua, vbi nulHs fortunae incommodis ob-
    noxia, nunc animae, post etiam corporis, futura valetudo est: vbi
    cum omnium beatissimorum spirituum coetui tum eorum potissimum
    animis iuncta est, quos sua potissimum causa, quae eadem veritatis 75
    fuit, pridem vitam hanc ponere coactos non sine acerrimo dolore
    meminit. Nam nihil aeque metuebat quam ne se viua plus etiam
    innoxii sanguinis funderetur. Rapuit, inquam, eam haud dubie, ne
    iuxta sapientis sententiam maHtia immutaret inteUectum UUus.
    Noluit enim indulgentissimus Pater tot anteactos labores charissimae 80
    fiUae temporaria, et cum hoc periculosa quoque, dum caducum hoc
    et lubricum vasculum circumferimus, mercede pensare.
    Atque haec de serenissimae reginae migratione apud te satis sunto,
    cuius vtinam ad manum esset beatissima Ula dicendi copia. Profecto
    si quae vnquam fuere laudatae femuiae, inter Ulas nostra opera 85
    teneret regina primas adeo UHus nuUa vnquam facundia aequandas
    :

    laudes plenis atque apertis tibUs ebuccinarem.


    Praeter huius sanctissime foeminae mortem scio tibi et aUorum
    amicorum obitum dolere, vt Warani, Roffensis, Mori, MontioU, et
    caeterorum. Sed ego ridiculus sim, si tibi, qui ex professo et ceu 90
    egregius aUquis dux omnes ad mortem sic instruxisti vt cataphracti
    sint, si non abiiciant arma, praeire veUm in hac acie. Tantum quod
    ad Montioium attinet, paucis in aurem admonebo. Si scires, quo-
    modo UUus dignitas ac fortunae nutare coeperant aUquot mensibus
    antequam decederet, Carolo fiUo aUisque Uberis integras et inaccisas 95
    facultates, ipsi Montioiomortem cum nuUa infamia coniunctam,
    92. EE^.: velint MS.
    58. siue reges] Hor. C. 2. 14. 11-12. 79. sapientis] Wisdom 4. 11.
    59. Paulus] I Thess. 4. 13. 88. aliorum] We must suppose that
    63. arce] Kimbolton; see Ep. 2915. Chapuys had not seen the Preface to
    68-9. o quam ... eius] Cf. Rom. 11.33. the Ecclesiastes.
    278 LETTERS OF ERASMUS [1536

    vltro gratulareris. Si scias, quae sit hic rerum facies, idem dicas et
    sentias quod ego. Sed de hoc viderint superi.
    Sed quid ego ? lam nimia verbositate video mihi laudem illam
    100 periisse, quam mihi statim in fronte epistolae tuae tribuis, videhcet
    amare te prudentiam meam quod raro et circumspecte scribam.
    Profecto, optim<(e/ Erasme, dicam quod res est: nisi haberem ra-
    tionem occupatio<num/ et studiorum tuorum, nisi esset tam ingens
    penuria eorum quibus t<(uto/ ac certo ahquid concreditur, periculum
    105 fore ne obtunderere. Tu interim qualecunque hoc consilium meum
    pro tuo niueo candor^e/ quocunque per me licet voces nomine. Vale,
    literarum ac literatorum decus incomparabile.
    Londini, Calend. Februarii mdxxxvi.
    Tibi deditiss. Eustach<ius/ Chapuysius, orat. Cae^saris./

    3091. From Peter Merbelius.


    Breslau MS. Rehd. 254. 106. Milan.
    EE^. 146. 2 February 1536.
    [An original letter, autograph throughout.]
    5. P. Quas postridiae Martini dedisti Hteras, Erasme, Moecenas
    opt., vbinam tanto delituerint tempore, quod primum xvi lanuarii
    annexo fasciculo ad Gumpenbergium mihi reddite fuerint, admirari
    plurimum me opportet. Sine mora ad Gumpenbergium tuas Kteras
    5 misi. Addidi et meas expecto quid respondeat. Non ignoraui Am-
    :

    brosium dipplomata ad me misisse. Se in posteris Ule scripserat


    iUorum exemplaria transmisisse illa ad me peruenerunt minime.
    :

    Ceterum parum magnifice de te sentire nos scribis, si te dignum


    iudicaremus cum ilHs tenebrionibus horumque ineptiis dueUare.
    10 Consultius prudentiusque tuum non possum non laudare consilium.
    Nihil enim perficitur nisi quod ad maiorem uisaniam permoueantur.
    Sat est Erasmicum nomen grauibus viris omnibus comprobatum
    semperque illesum permansurum, euomant perfidi quicquid volunt.
    Ago gratias immortaleis beneuolentiae tue, qua te oflfers affini meo
    15 cupide omnia facturum. Certe non illi tantum, sed mihi, factum
    puto. Quod me certiorem reddis, si Dominus dederit ad estatem
    peruenire, in Brabantiam <(te> demigraturum, aut per Rhenum vel
    Besoncium, tuum non parum doleo discessum. Tollerabihor tamen
    est, cum tuo comodo fieri cognosco. Spero, dum longior absis, a
    20 nobis propiorem et assiduiorem futurum. Tua et humanitate et
    iucunditate nohs nos priuare.
    Literas meas de principis morte iam diu tibi redditas puto.
    3091. 17 te addidimus.

    3091. I . postridiae Martini] 1 2 Nov. ger.


    The letter is not extant. 14. affini] Conceivably the cousin
    4. tuas literas] Not extant ; but mentioned in a letter to Merbelius
    perhaps answering Ep. 3047. from Chr. Scheurl, May 1540. See
    6. dipplomata] Epp. 3033-4. For Ep. 3005, introd.
    correspondence of Gumppenberg and 22. principis] Francis n Maria
    Erasmus passing through the hands Sforza, f i Nov. 1535; Merbelius
    of Merbelius, see Epp. 3039, 3047. reported his death in Ep. 3070; cf.
    9. tenebrionibus] Dolet and Scali- Ep. 3064.
    ;

    3091] FROM PETER MERBELIUS 279

    Responsionem expecto. Interea me vt possum diligentiss. tibi com-


    mendo. Cura vt valeas quam opt., meque ama.
    Ex M<edio>l<an>o, die ii Februarii mdxxxvi. 25
    Vsque ad cineres tuiss<imus> Pe. Merbelius.
    Nolui tacere. Caesar seruitutem meam illustrissimo Q. duci meo
    praestitam cordi insculpsit clementer suum secretarium in ducatu
    ;

    Mediolani me permanere voluit. Pollicitus est digne remuneratio-


    nem seruiciorum facturum, quam illius aduentus Mediolanum 30
    dabit.
    Laurentia aegrotat: diu est quod non vidi hominem.
    Integerrimo viro candidissimoque theologo, D. Eras. Roterodamo,
    patri optimo. Basilaee.

    3092. To Charles Blount.


    Adagiorum Chiliades, 1536, ff. 6vo. Basle.
    LB. ii. 4. 9 February 1536.
    [The preface to the last edition of the Adagia (Basle, H. Froben and N. Epis-
    copius, March 1536) pubhshed in Erasmus' lifetime. The editions of 1528 and
    1533 had been dedicated jointly to Lord Moimtjoy and his son (see Ep. 2773
    introd.); but, Mountjoy being dead, Erasmus dedicated this edition to Charles
    Blount alone. It contains only five new adages, the bulk of the book hav'ing
    already, as the pubhshers explain, attained imwieldy proportions.]

    DES. ERASMVS ROTERODAMVS CAROLO MONTIOIO.


    PosTBAQVAM obitu clarissimi viri Guilhelmi Monteiouii, tu paren-
    tem amantissimum perdidisti, ego patronum et amicum constantissi-
    mum, Carole iuuenis ornatissime, par est vt qui eo viuo in partem
    haereditatis veneras, nunc totam paternae in me beneuolentiae suc-
    cessionem capessas, operisque communiter ambobus dicati solus
    tutelam suscipias, in quo tibi pater quodammodo superstes est.
    Mortem iUius hoc moderatius ferre decet, quod decessit aetate iusta,
    fama illibata, rebus omnibus fehciter atque ex anuni sententia
    compositis.
    Vale: nona die Feb. Anno a NataU m.d.xxxvi.

    3093. To THE Reader.


    Adagiorum ChUiades, 1536, p. 1086. (Basle.)
    (c. February 1536.)
    [A postscript to the March 1536 edition of the Adagia, see Ep. 3092 introd.
    a proximate date can therefore be assigned. The purpose of the note is to
    direct the reader to excise a sentence inserted in Adag. 895, withoiit authority
    from Erasmus, by one of his secretaries. The name of the secretary is not
    given, but the insertion appears for the first time in the Froben edition of 1526
    (it disappears in 1540). One of Erasmus' secretaries at this time was Quirinus
    Talesius, another was Nicholas Cannius.]

    ERASMVS ROTERODAMVS LECTORI S.


    DES.
    In prouerbio, Dimidium plus toto: haec verba sunt eradenda,
    3091. 28. EE^. : pTaestitum MS.
    3091. 27. Q.] We are not able to interpret.
    280 LETTERS OF ERASMUS [1536

    '
    Suidas citat ex Marino quodam vsque ad Regum igitur etc.
    ', ' Sunt '.

    enim supposititia, et nihil ad hunc locum facientia. Fuit mihi quidam


    amanuensis, qui pro dehtiis habebat, aliquid de suo meis lucubra-
    me clam intertexere. Eum a Suida locum citaui in prouerbio,
    5 tionibus
    Principium dimidium totius, vbi quadrabat. Hoc ille vel nesciens
    vel oblitus eundem locum hic alienissimo loco intertexuit: et quod
    est absurdius, quum vertissem apxrjv initium, hic verterat princi-
    illic

    patum, quae vox nihil ad hanc facit sententiam. Nec animaduertit


    10 intempestiuo emblemate dirimi sermonem cohaerentem. Nam illud,
    Regum igitur etc. cohaeret cum iis quae prius recitata sunt ex
    Hesiodo.
    Quaeso te, Lector, vtrum hoc est amanuensem agere, an falsarium
    potius ? Quis temulentus aut mente captus scriberet absurdiora ?
    15 Nec haec loquor ex suspitione, ahas deprehendi fucos illius, ex recog-
    nitione offensus interpositorum incongruentia. Hoc quoniam clam
    additum fuit exemplari, sentire non potui: ac perpetuo fefeUisset,
    nisi castigator offensus indicasset locum. At quoniam non legi totum
    prouerbium, versio tantum emendata est in hac aeditione. Sed totus
    20 hic pannus, quoniam nequaquam huic loco congruit, reuellendus est.
    Vtiiiam non in pluribus locis ille lusum hunc luserit. Si fuisset
    capitalis inimicus, quid potuit hostihus, quam me taUbus assumentis
    hominibus eruditis deridendum propinare ? Vale.

    3094. From James Omphalius.


    Breslau MS. Rehd. 254. 116. Toulouse.
    10 February 1536.
    [An original letter, autograph throughout the address-sheet is missing, see
    ;

    Ep. 3082 introd. It was printed by Dr. Franz Wachter in the Zeitschrift des
    Berg. Oeschicht-Vereins. xxx, 1894, p. 211. For Omphahus see Ep. 2311.
    46n.]

    S. Quod mihi curae in hoc tam alto studii mei secessu semper fuit,
    vt qui mihi ad suscipiendam iurisprudentiae rationem auctores fuis-
    sent, eosdem haberem speratae aliquando dignitatis fautores, id
    nuper sum consecutus. Cal. enim Decemb. magna omnium doctorum
    5 suffragatione consensu ac voluntate adscriptus sum in collegium
    iurisperitorum. Quo die praeter reHqua humanitatis studia, quae
    optimus quisque in me phirima contuHt, expertus sum singularem
    et omni memoria inauditam eorum benignitatem qui magna ingenu
    laude ius vtrumque in schoHs nostris profitentur. Neque enim quis-
    10 quam disputationibus meis interfuit qui non mihi de iure pubHce
    respondenti et ad laudem ingenu et doctrinae famam summa omnia
    honorifico testimonio concederet et quod singuHs debebatur id
    ;

    plerique vni mihi post homines natos, quo clarior studu mei memoria
    haberetur, pubHce remiserunt.
    15 Ego profecto, vt debeo, honoris huius ampHtudinem magni facio,

    3093. 2. vsque ad] i.e. down to, but tention correctly. The Begum igitur
    not including, the sentence beginning sentence, which appears in 1526,
    Begum igitur. This is made plain by would seem to be an addition made
    11. io-i2,and theeditionof i540shows by Erasmus himself in that year.
    that Froben interpreted Erasmus' in- 5. prouerbio] Adag. 139.
    3094] FROM JAMES OMPHALIUS 281

    quod nullam ob spem futuri beneficii sed solam rectam animi volun-
    tatem virtutisque studium delatus mihi a laudatissimis viris videtur.
    Defensionem illam tuam aduersus Petri Ciu-sii ferias validam ac
    robustam magna cum voluptate legi. lacet profecto maleuolorum
    hominum inanis inuidia, cum admirabili ingenii tui altitudine, tum 20
    vero summa
    animi prudentia atque moderatione conuulsa atque
    prostrata. Mihi certe nunc libet reliquum aetatis meae flexum ani-
    mique motus ad dignitatem tuam vel retinendam vel propugnandam
    conuertere; vt quoniam parem in te beneuolentiam ac studium
    nauare non possim, voluntatem saltem emetiri meam, omnemque 25
    meam operam, fidem atque industriam tibi deferre videar voluisse.
    Neque enim vt fortunae acerbitas potestatem mihi parem beneficii
    gratiam referendi ademit, ita quoque meae erga te venerationis
    studium impediet propterea quod necessaria ratio elaborandi mihi
    :

    incumbit omnes vt boni intelUgant vniuersa mea cum vitae tum 30


    dignitatis ornamenta a te profecta esse.
    A summa et maxima veneratione maiorem
    te vero pro niea in te
    in modum peto vt, quemadmodum coepisti, rationibus meis suflFra-
    gari velis. Hoc vix rogare audeo vt, si is sim qui se totum ad rationes
    tuas adiunxerit, ad tuamque voluntatem coniformauerit, vna saltem 35
    ad me epistola aedita nominis immortahtatem mihi parias.
    Scribunt ad te Nicolaus Beraldus, lo. a Boyssone iuris ciuilis
    professor, celeberrimus lo. Sabunyer, insigni vir auctoritate et LUustri
    gratia apud Fran. Gallorum regem, cui si videbitur rescribes.
    Vale Tolosae quarto idus Februarii Anno 1536. 40
    Dig. tuae mancipium la. OmphaHus Andernacus.

    3095. To GrLBERT Cognatus.


    Epistolae Vniuersae p. 1113. Basle.
    Lond. xxvii. 50: LB. 1294. 12 February 1536.

    ERASMVS ROTERODAMVS GILBERTO COGNATO CANONICO


    NOZERETHI IN BVRGVNDIA S. D.
    NvPER per quendam e vestra famiHa scripsi paucis, quo tempore
    et lecto decumbens coactus sum ad Regem Ferdinandum et Cardi-
    nalem Tridentinum pro senatu Basiliensi scribere. Nec tu per illum
    quicquam scripseras aut mandaras. lUe causabatur se praeter spem
    venisse BasUeam. Adyot. Suspicor aUquid esse in causa, qua noluisses 5

    3094. 18. Defensionem] Ep. 3032. scripsi] The letter is not extant,
    37. Scribunt] Beraldus wrote Ep. but from what is said it can be dated
    3083, Boysonne Ep. 3082. as Jan. 1536: the letter to Ferdi-
    fin.
    38. Sabunyer] Unknown to us. nand (Ep. 3087) is dated 27 Jan. to ;

    3095. I. quendam] Wedo not the cardinal of Trent (Cles) Erasmus


    know who this was. The words Zec^o wrote two letters, neither of whichhas
    decumbens suggest that Erasmus was survived; see Cles' letters of 12 and
    too 111 to see him; and he evidently 16 March (Epp. 3105, 3110). What
    entertained some suspicion of him, Erasmus says of his sickness at the
    perhaps associating his visit with the time is confirmed by Cles' letters,
    opposition of Cognatus' relations to which lament both Erasmus' suffer-
    his retvmi to Basle. ings and his own.
    282 LETTERS OF ERASMUS [1536

    scribere. Idem aiebat te scripsisse ante mensem. Xrjpoi. Typographus


    qui apud te fuit, excusabat non fuisse scribendi spatium. Is tamen
    iniecit nobis aliquidbonae spei, tibi in animo esse huc proficisci ad
    Paschae festum, et curaturum vt ahquid boni vini ad me perferatur.
    10 Meministi e duobus vasis Abbatis quum gustaremus alterum fuisse
    turbidum, nec quicquam habuisse caloris aut saporis. Hoc tu
    posueras proximum vasi OfificiaHs, tanquam caeteris meUus. Verum
    posteaquam aperuimus, reperimus colorem elegantem, caeterum
    nihil caloris neque saporis nisi corruptissimi, ex vitio vasis. Quid
    15 infuderint aurigae nescio, certe hoc vas est efifundendum in viam.
    Aperuimus alterum Abbatis vas, et inuenimus vinum generosum et
    gratissimi saporis, nec dubito quin alterum vas fuerit simile. Vt
    illos olvoKXdiTTag male perdat luppiter. Ego vel quadraginta florenis
    emptum veUm, vt alterum vas esset quale missum fuit. Suffecisset
    20 in totum annum et superfuisset. Hac in re si mihi volueris gratificari,
    non perdideris operam tuam.
    Haec hyems odiose me tractauit. Sub Calendas Nouembres odiose
    me salutauit primo frigore. Ac nondum confirmatum obortus ven-
    torum turbo prostrauit. Coeperam et hinc commode reualescere,
    25 nullum erat doloris vestigium, nuUa capitis pituita, stomachus indies
    erat firmior, et ecce N. a prandio venit salutatum, meque tres horas
    detinuit ad ignem sedentem disputans de fidei dogmatibus. Ea
    attentio et ad ignem sessio mihi renouauit omne malum: vtrunque
    enim mihi perniciosissimum. Nec iUe ante noctem erat facturus
    30 finem. Interrupi sermonem ac dimisi eum, sed mox sentio occipitium
    plenum crudis vaporibus, vtriusque auris grauem tinrutum, stoma-
    chum deiectum. Nunc absunt quidem immanes UU cruciatus, sed
    tamen in lecto fere me contineo, nisi tribus horis circa prandium et
    totidem cu-ca coenam.
    35 Nuper et Cholerus mihi scripsit e lecto male tortus chiragra.
    SimiUter et Theologus Brisgoicus noster in Utteris queritur se fuisse
    in tantis cruciatibus vt mortem optarit. Maritus sororis Amerbachii

    II. coloris N: correximus.

    6. ante mensem] From Ep. 3104 it before Cognatus left Basle.


    woiild seem that Cognatus had not in 36. Theologus] Louis Ber. The
    fact commimicated with Erasmus at letter is not extant.
    all sinceleaving Basle. If Epp. 3068, 37. Maritus] Jakob Rechberger
    3080 had been written, they had either (f 1542), a dealer in spices, who ia
    not been sent or had not reached 1506 married Margaret Amerbach
    Erasmus. (1490-1541) without her father's
    T^rpographus] Not known to us. knowledge: she was therefore dis-
    9. Paschae] Roughly the same inherited, but a reconciliation was
    date is given for Cognatus' retum in effected the following year. After
    Ep. 31 15. theirparents'deathBasilandBoniface
    10. Abbatis]Louisde Vers; cf. Epp. Amerbach hved for a time with the
    2889 introd., 3062. 16, 3102. 57, 31 15. Rechbergers; see Am. E. pp. 10, 116,
    12. Officiahs] Leonard of Gruy^res. 267. Letters from Jakob and Margaret
    26. ecce N.] We do not know who Rechberger are preserved in the
    this was. Amorbadi iana in the Basle University
    35. Cholerus] There is no letter Library; a number have been pub-
    from Choler later than Ep. 3050 lished by Dr. A. Hartmann, Die
    (31 Aug. 1535). Though this is full of Amerbachkorrespondenz, i, ii, Band,
    complaint of the gout, it seems im- Basle, 1942, 1943.
    likely that it hadnot reached Erasmus
    3095] TO GILBERT COGNATUS 283

    simili morbo torquetur, alioqui vir durus et robustus. In Polonia


    amisimus Petnmi Tomitium, Episcopum Cracouiensem, qui cum
    epistola plena solatii miserat triginta ducatos. Vale, et amicitiam 4°
    quam in discessu pacti sumus serua. Caetera coram. Hieronymus
    Frobenius, Bonifacius Amerbachius et Sigismundus Gelenius tuus
    te salutant.
    Basileae duodecimo die Februarii, Anno a Christo nato millesimo
    quingentesimo trigesimo sexto. 45

    3096. Feom John GENEsros Sepulveda.


    Sepuluedae Epistolarum Lib. 7, 1557, f. 18. Rome.
    Sep. E. p. 93. 13 February 1536.
    [The letter seems to have been occasioned by the appearance of the 1535
    edition of Erasmus' New Testament whether it is a direct answer to Ep. 2951,
    ;

    or whether Sepulveda had answered that in some earHer letter not extant, is
    imcertain.]

    10. GENESIVS SEPVLVEDA D. ERASMO ROTERODAMO S. P. D.


    QvAM me valde delectent nostra per literas colloquia, de negotiis
    praesertim Hteratis, vel ex eo tibi Hcet intelHgere quod leues etiam
    quaestiunculas argumenta mearum ad te Hterarum facio, si quid
    tamen potest esse leue quod faciat ad inteUigentiam ancipitis et
    obscuri loci Scripturae sacrae. Quam tu pro tua pietate atque 5
    doctrina non solum interpretatione noua, sed schoHis etiam, ac
    iustis potius commentariis, exponendam curasti, ac (vt video) curare
    nunquam desistis, mutandis siue augendis locis, si quid nactus sis
    vel per te partum vel a doctis amicis, si quando id forte accidit,
    suggestum, quod meHus aut commodius tibi esse videatur. 10
    Scripseram ad te ancipitem illum locum epistolae ad Galatas, de
    monte Sina et Hierusalem, quemadmodum interpretandum exponen-
    dumque putarem tuque meam sententiam non solum rescripta
    ;

    epistola probasti, sed etiam editis proxime commentarus caeteris


    omnibus, quod nuper non sine iucunditate perspexi, praetuHsti, vt 15
    Sina intelHgamus a Paulo dici avmoLx^lv rfj vvv ^hpovoaX-qfx, non quasi
    coniuncta sint ea loca, quae constat inter se longo interuaUo distare,
    sed quod sint eiusdem ordinis atque rationis. Qui verbi Graeci
    germanus est atque proprius inteUectus.
    Sed iUud miror quid causae fuerit cur, qui hanc sententiam auctis 20
    schoHis Hbenter amplecteris, non idem in vertendo Latinam ora-
    tionem ad ipsum sensum accommodaueris, maluerisque verbum
    'confinis est', anceps et translatum, retinere quam vti proprio et

    3095.39. Tomitium] f 29 Oct. 1535. pearance of the 1535 edition; so far


    40. epistola] Ep. 3014. as we know, he made no reply to
    3096. II. Galatas] 4. 25; see Epp. Sepulveda's letter.
    2873. 38n, 2905. 16 sq., 2938. 27 sq. 23. confinis est] All Erasmus' edi-
    13. rescripta] Ep. 2951. tions offer this rendering, in place of
    14. proxime] The fifth, and final, the Vulgate 'coniunctus est'. The
    New Testament, Basle,
    edition of the long note on the passage added in the
    Froben, March 1535. It is notable 5th edition does not mention Sepul-
    is no reference elsewhere in
    that there veda by name.
    Erasmus' correspondence to the ap-
    284 LETTERS OF ERASMUS [1536

    quod niliil haberet ambiguitatis, praesertim cum ipse non timidis-


    25 sime soleas a vetere translatione discedere, ac potius cum iam ibidem
    mutato verbo discessisses.
    Quemadmodum igitur tunc Pauli verbum milii praebuit scribendi
    materiam, sic nunc locus alter ex Euangelio argumentum epistolae
    suppeditauit, vt exposita mea sententia ab oranibus tum veteribus,
    30 tum etiam iunioribus, quod equidem sciam, diuersa, tuum exactissi-
    mum iudicium exquiram.
    Sic enim scriptum est in Euangelii Marci capite septimo Moyses :

    dixit, Honora patrem tuum et matrem tuam, et qui maledixerit


    patri vel matri morte moriatur. Vos autem dicitis, Si dixerit homo
    35 patri vel matri Corban, quod est, donum quodcunque ex me tibi
    proderit. Sunt autem verba Christi, taxantis Pharisaeorum auari-
    tiam, quod Dei praeceptum auara interpretatione molliendo de-
    prauarent. Qui locus, vt nosti, tam obscurus est et tanta caligine
    caecus vt HieronjTni, Augustini, Theophylacti aUorumque maxi-
    40 morum virorum ingenia mirabiliter torserit, variis a quoque sensibus
    excogitatis, ingeniosis illis quidem et a Tera pietate profectis, sed
    partim abhorrentibus a proposita re, partim dictioni Euangelicae
    minime conuenientibus. Quas expositiones referre superuacaneum
    puto, praesertim apud te cui nota sunt omnia, quique in com-
    45 mentariis tuis, id quod verissimum est, solerter adnotasti principale
    verbum, vt sit locus eis enarrationibus, in euangelica dictione
    desiderari quod est magnum argumentum eas loco non satis facere.
    ;

    Haec ego nuper cum animo volutarem coepissemque anxius et


    totus in hanc cogitationem incumbere, in quandam suspicionem
    50 veni, quae si vera est, vt esse arbitror (habet enim magnam ex
    antecedentibus relatisque verbis probabilitatem), sensus orationis
    planus erit propositoque sermoni accommodatissimus. Suspicor enim
    verba illa, si dixerit homo patri vel matri, hanc habere vim si dixerit :

    homo in patrem vel in matrem, hoc est, si maledixerit patri vel


    55 matri (quam phrasim non abhorrere a sermonis Hebraici consuetu-
    dine declarat illud ex Psalmo septuagesimo Quia dixerunt inimici
    :

    mei mihi, id est maledixerunt) vt sint ea verba repetitio illius


    ;

    orationis quae pars prior est diuinae legis, quam Pharisaei peruerte-
    bant. Hoc enim constituto facilHme sequentium verborum intellectus
    60 prioribus accommodabitur, vt pro illa posteriore legis parte, morte
    moriatur, suppositum sit a Pharisaeis Corban ex me tibi proderit,
    id est, quodcunque donum obtuleris in templo, me sacerdote inter-
    cessore tibi proderit, vt veniam contemptus patemi consequaris.
    Supplicium videUcet capitale, quam poenam huic flagitio lex diuina
    65 constituerat, Pharisaeorum auaritia quocunque munusculo sacerdoti-
    bus tributo exorari posse interpretabatur.
    Nam Corban nomine, vt Marcus ipse interpretabatur, quodcunque
    munus templo aut sacerdotibus coUatum intelligitur. Quo vocabulo
    vtitur etiam mmc Hebraica hngua in eodem intellectu. Itaque
    70 Pharisaeis auctoribus fiebat vt praui filii metu poenae legis diuinae

    24-5. non timidissime] Both here, 32. Marci] 7. 11. Sepulveda's ex-
    and in the words cui nota sunt omnia position of the passage is not a happy
    in 1. 44 there is an unmistakable note illustration of his critical povver.
    of sarcasm. 56. Psakno] (70) 71. 9.
    3096] FROM JOHN GENESIUS SEPULVEDA 285

    parentum reuerentiam curamque contemnerent. Hoc est


    liberati
    enim quod subiicit Marcus, et vltra non dimittitis eum quidquam
    facere patri suo aut matri, vt Matthaeus, qui eadem ferme capite
    decimoquinto prodiderat, apertius explicauit his verbis, et non
    honorificabit patrem suum aut matrem suam. 75
    Erit igitur sensus totius orationis, Lex diuina sanxit vt quicunque
    maledixerit patri suo aut matri morte moriatur. Vos autem Pharisaei
    hanc legem peruertentes dicitis, si dixerit homo in patrem vel in
    matrem, hoc est si maledixerit eis, quodcunque munus obtulerit in
    templo me sacerdote apud Deum intercedente proderit ei, scilicet 80
    vt criminis veniam ac impunitatem assequatur. Deus enim fiUorum
    in parentes ofificium tam sanctum esse voluit vt hoc negUgentibus
    non sohim poena praesens a magistratibus, quos latere possent,
    timenda esset, sed lentior etiam ira Dei, quem fallere nemo possit,
    metuenda. Nam cum honor parentibus tributus longitudine vitae 85
    per legem diuinam quae habetur Exodi 20 cap. remuneretur, contu-
    meha vicissim in eosdem illata vitae breuitate vindicari iure videlicet
    existimatur: qui metus ad fihos in oflficio continendos accommo-
    datissimus peruersa legis interpretatione a Pharisaeis tollebatur.
    Atque haec quidem mihi venerunt in mentem quibus locus go
    obscurissimus et impeditissimus, vt putabatur, illustrari expedirique
    posse videatur. Superest vt ipse accuratius dispecto loco, et hac
    nostra diuinatione cum caeteris collata, quid sentias et quantum ei
    tribuendum putes pro tua humanitate ingeniique candore ad nos
    rescribere ne graueris. Quanquam enim hanc meam sententiam facile 95
    quibusdam prudentibus doctisque viris probaui, plurimum tamen
    apud nos auctoritas tua valebit in vtranque partem, vt te auctore
    grauissimoque iudice vel perstemus in sententia vel ahquid commo-
    dius quaerendum etiam nunc intelhgamus.
    Vale Roma Idibus Februariis a Christo nato. 1536. Anno. loc

    3097. To BoNiFACE Amerbach.


    Basle MS. AN. III. 15. 94. <Basle.>
    Q. 51. <c. February 1536.)
    [An original letter, autograph throughout. The mention of Lambertus
    shows that it belongs to the final Basle period. But there is no other indication
    of date or place. We have placed the letter next to Ep. 3098, which is written
    on paper bearing the same water-mark.]

    Salve. Pultificum optime. Inhumanissimus sim, nisi iste animus


    mihi sit gratissimus. Inhumanus tamen sim, si te patiar in hoc officii
    genere diutius operam et impensam ludere. Nullo pultis genere
    delector. Vale. Hoc pro Lamberto respondeo. Nam iUi non vacabat
    '
    rescribere. 5
    Er. Rot. tuus.

    3096. 86. Exodi] 20. 12.


    > ;

    286 LETTERS OF ERASMUS [1536

    3098. To BoNiFACE Amerbach.


    Basle MS. AN. III. 15. 67.
    '
    <Basle.>
    Q. 6. <i4 Feb. 1536.)
    [Erasmus wrote out his will, in his own hand, on 12 Feb. 1536, affixing his
    seal (see Appendix xxv). The notary was required merely for the purpose of
    verification. The first saint's-day after 12 Feb. was St. Valentine's, 14 Feb.
    14 Feb. is attested as the date on which the will was completed in the Testi-
    monivun Notarii pubhci de authentia Testamenti Erasmi Roterodami' (Basle
    MS. AN. III. 15. 96, Q. p. 124).]

    hoc agere die festo, testamentum descriptum est.


    S. Si fas esset
    Si Notarius erit presto, ceteros facile colligam. Ad horam secundam,
    aut mox post quartam. Non est properandum. Sed nunc, vtcumque,
    valeo. Quomodo vaUturus sim, nescio. Vale.
    5 D. Amerbachio.

    3099. To THE Reader.


    Vives, De conscrib. epistolis, 1536, f. 58 v°. <Basle.>
    <c. 20 February 1536.
    [This Address to the Reader is printed in loannis Ludouici Viuis Valentini
    de conscribendis epistolis Libellus vere auretis. Eiusdem argumetiti D. Erasmi
    Roterodami compendium ab ipso autore denuo recognitum, Basle, T. Platter &
    B. Lasius, March 1536. The book was one of the first ventures of the press
    taken over by Thomas Platter from Andrew Cratander. The 'compendium'
    which forms the second item in it is a reprint of the unauthorized Breuissima
    Maximeque Compendiaria conficiendarum epistolarmn formula issued by M.
    Hillen, Antwerp, 1521 (omitting, however, the two Pliny letters which conclude
    Hillen's voliune). Hillen's edition was not the first edition of the Formula, but
    it was the first we have seen which contains the prefatory letter to Paludanus
    of which Erasmus complains. In the Platter & Lasius edition the Paludanus
    letter occupies the recto of the first leaf of the Forrnula the last leaf is filled
    ;

    with Erasmus' Address to the Reader. Both the Paludanus letter and the
    Address are printed in Roman type (the rest of the volume is in italic), and
    have the look of being an afterthought of the printer. It seems not certain
    whether Erasmus himself gave this Address to Platter & Lasius; if he did,
    he can hardly have seen the volmne which they were issuing for the Address ;

    was clearly written for a volimie which contained the spurious letter to Fabri-
    cius mentioned in 11. 1 1-13. Neither Platter & Lasius nor Hillen print the Fabri-
    cius letter nor is it found in any edition which we have been able to see either
    ;

    of the Formtda or of the De Conscribendis Epistolis. It cannot be identified, as


    suggested in Ep. 71 introd., with the exemplum narrationis printed in Siberch's
    edition (1521) of the De Conscribendis Epistolis, which makes no mention of
    Fabricius.]
    ERASMVS ROTERODAMVS LECTORI S.
    QvANDO typographorum manus cohibere non possum, id quod
    possum, non te patiar falli, Lector amice. Hoc opusculum truncatim
    decerptum est ex quodam commentario quem ante annos quadra-
    ginta tumultuario labore intra biduum conscripsi, sed vni priuatim,
    5 nimirum rudem rudi, crasso crassum. Quis sit hic artifex vel absque
    cribro facOe diuino. Eum honoris causa non nomino. Pleraque
    .'JOOS. 4. Q: sum MS.

    3099. 4. biduum] See Ep. 3100. 22. the reading necessary for it.
    In Ep. 1284. 9-10 Erasmus gives vni] 'cuidam Anglo' in Ep. 3100.
    twenty days as the time occupied by The person intended is Robert Fisher
    the composition of his treatise, and for whom see Epp. 62, 71 introdd.
    3099] TO THE READER 287

    detruncauit, nonnulla de suo adiecit, quaedam per inscitiam de-


    prauauit: velut illud 'Quem cui commendes' corrupit in 'Qualem
    commendes', non agnoscens sermonis elegantiam. Praefationem
    veterem addidit, sed mutato nomine nam ego Petrum Paludanum lo :

    hominem natum noui neminem. Adiecit de suo epistolam ad nescio


    quem Fabricium, in qua nullum verbum est meum, nec est quicquam
    illa insulsius.
    Admonui, meo sum functus officio. Vale, lector.

    3100. To Friendly Readers.


    Copenhagen MS. G.K.S. 95 Fol., f. 160. Basle.
    M. p. 117: N. p. 1109: Lond. xxvii. 42: 20 February 1536.
    LB. 1295.
    [A valedictory Address to the Reader, appended to the letters included in
    the De Puritate (cf. Epp. 3086 introd. and 3081). Between the printed text,
    M, and the autograph in the Copenhagen MS., there are no considerable
    differences. The printer in fact had the Copenhagen ms. before him this is —
    shown by red chalk marks in the ms. corresponding with the page-endings
    of the printed book (and actually bearing the page numbers for pp. 118, 119,
    120).]

    DES. ERASMVS ROT. AMICIS LECTORIBVS S. D.

    Pavcis hisce diebus visum schedarum mearum confusissimos


    aceruos excutere, partim ob vnam atque alteram epistolam quas
    aeditas cupiebam, partim vt abolerem quae fortassis ahi post
    decessum meum essent edituri, aut me etiam viuo. Quid enim isti
    non audent quibus lucellum, quamhbet exiguum, aut gloriola, 5
    honesto et amicicia est antiquior ? Atqui non omnia in hoc scribuntur
    vt euulgentur. Lusimus quedam adolescentes styh excercendi gratia.
    Quedam ahis dictauimus sic inambulantes, nihil minus cogitantes
    quam de euulgando. Nonnulla scripsimus discipuhs tardis.
    Huius generis erant Colloquia, quae Holonius quidam, haud scio 10
    vnde nactus (nam apud nie nullum vnquam fuit exemplar) chare
    vendidit loanni Frobenio, simulans aHos esse tjqaographos qui empta
    cuperent. Haec emendi orexis. Eiusdem sunt Paraphrases eleganti-
    arum, quae summa cum admiratione mea prodierunt, inepto titulo,
    quum ego nullum titulum addidissem et singuHs ad ordinem : 15
    Htterarum digestis, quae res totum turbauit ordinem: postremo,
    multis admixtis, non minus ineptis quam indoctis, quae ego nec
    puer sustinuissem dictare puero.
    Nuper vidi Hbellum De Componendis EpistoHs, Lugduni excusum

    3099. 8. Quem cui] Hor. Ep. i. 18. exactly the same words in excusing
    76. The erroneous Qt<aZem is found in the 15 19 edition (Louvain) of the
    Hillen's text (B2), and that ofWechel, pirated Familiarium Colloquiorum
    Paris 1541. But quem cui stands in Formulae (Ep. 909. 53).
    Platter & Lasius, correctly. 3100. 10. Colloquia] See Ep. 130.
    lo-ii. nam ego neminem] See
    . . . gan.
    Ep. 1193. 6-7. Much the same words Holonius] See Ep. 904 introd.
    are used in Ep. 3100. 20-1. 13. Paraphrases] See Ep. 2412
    10. Paludanum] See Appendix xxvi introd., 2n.
    introd. 19. Ubell\im] See Appendix xxvi
    14. Admonui . . . officio] He uses introd.
    ; :

    288 LETTERS OF ERASMUS [1536

    20 hoc titulo, Erasmus Petro Paludano S. D. Atqui ego neminem noui


    mortalem huius nominis. Lecto libello deprehendi scurrile furtum.
    Ohm cuidam Anglo discipulo intra biduum scripsi hbrum De Com-
    ponendis Epistohs, plane crassa Minerua crasso. Ex hoc iUe quaedam
    decerpsit, et sua quedam admiscuit. Adiecit prohxam epistolam in
    25 qua nuUum est verbum meum, insigniter insulsam, nec quicquam
    facientem ad praesens argumentum. Si suo nomine edidisset opus
    incontaminatum, multo erat tolerabihus: verum ex meo nomine
    quaesiuit lucrum.
    lam scio et apud ahos quosdam seruari iuueruha quaedam mea
    30 progymnasmata. Et in hoc vase quod nunc excussi, fuerant plurimae
    chartae iuueni scriptae longe aha manu quam nunc vtor. Eas
    comperi sublatas ad vnam omnes, nec me fugit penes quem lateant.
    Sed eleuatur furtum htterarium, verum nihilo mehore fronte quam
    vestiarh excusant furtum pannarium, aurigae furtum vinarium,
    35 mohtores furtum farinarium, caeterique opifices suo quisque colore
    suum furtum excusant. At demus esse leuem culpam penetrare in
    ahena scrinia, et quae celata volebas sufifurari: num leue crimen
    videtur ea quae nolebas euulgari cum aheni nominis infamia prodere,
    et quidem indoctis assuturis contaminata ? Quid ahi sentiant nescio,
    40 ego leuius ferrem, et tuh non semel, e scrinus sublatos nummos. At
    hoc qui faciunt, aguntur in crucem. lUi vocantur studiosi. Ego vero
    istos studiosos non arbitror dignos qui laqueo praefocentur, sed qui
    ad Thurini exemplum, chartarum fumo pereant. In vno facto quam
    multa sunt crimina, furti, sacrilegu, falsi, infamis hbeUi, perfidiae!
    45 Quid isti non audebunt me mortuo, quum haec audeant me viuo ?
    Atque vtinam haec temeritas a veterum hbris abstineret. Ofiicina
    22. cuidam Anglo] Robert Fisher; ferred that the ms. was, not in Cam-
    see Ep. 3099. 4. bridge, but in private hands else-
    24. proHxam epistolam] In Ep. 3099 where.
    it is stated to be a letter to Fabricius. Of the original ms. of the De Con-
    30. progjTnnasmata] The early scribendis EpistoUs, we know from
    works whlch Erasmus has in mind Erasmus' owia statement that it was
    are, pretty certainly, the Antibarbari, in England in 1526, but that he had
    the de Ratione Studii, and the de Copia. kept a copy of it made by a secretary
    The MSS. of these, with other papers, 'svmt in Angha qui habent Arche-
    he deposited with Richard Pace at typvun mea manu descriptimi ante
    Ferrara in Dec. 1508. They seem to annos ferme triginta. Et apud me est
    have passed into the possession of exemplar ab amanuensi descriptum
    Pace's friend Wilham Thale (for whom ante annos viginti' {Appendix de
    see Ep. 1224 introd.); and it is Scriptis Clithouei, LiB. ik. 8i^b).
    no doubt Thale on whom Erasmus 43. Thiu-ini] The allusion is to
    here casts suspicion, without naming Turinus Verconius, whose story is
    him. In Ep. 1227, writing to Pace given by Aehus Lampridius, in the
    about the loss of these mss., he says: Vita Alexandri Seueri, ch. 35-6. He
    '
    Cui debeam hanc imputare iactvuam was bxu-ned by Severus, not quite in
    nescio: certe tuo animo nec hbet the marmer here indicated by Eras-
    imputare nec possmn' (3-4). One of mus, but 'stipuhs et hmnidis hgnis',
    these lost or stolen mss., that of the for the crime of 'seUing smoke', i.e.
    Antibarbari, foimd its way to England promising services which he could not
    and is the subject of a letter of Roger perform and taking money for actions
    Ascham to Jerome Froben, in 1551: which he had not done. In theAdagia
    '
    Liber ad me proximo superiore armo the corrupt hanger-on of the courts
    aff erebatur, et eo vtebar Cantabrigiae of princes and bishops is compared to
    aUquot mensibus' (Epp. Fam. iii. 13). Turinus, and said to deserve a like
    From A8cham's letter it is to be in- treatment {Adag. 241).
    3100] TO FRIENDLY READERS 289

    Veneta dedit nobis Festum Pompeium aegregie deprauatum. Non


    insimulo Aldum. Solet ille tales operas alicui paedagogo committere.
    Ante annos aliquot sepe mihi fuit in animo, excussis schedis meis,
    quicquid non esset edendum exurere. Sed dum variis occupationibus 50
    impeditus dififero propositum, alii anteuerterunt. Quae res eis vertat
    male. Satis dedecoris mihi adferunt lucubrationes meae quas ipse
    aedo, etiamsi isti non euulgent meas naenias quas vulgo non scripsi.
    Quum inter epistolas repperissem multas a regibus fere omnibus, a
    ducibus, a cardinalibus, episcopis, et summis Pontificibus, aut a 55
    viris insigniter eruditis, amantissime scriptas, libuit paucis ex his
    aeditis specimen dare quales habeam combibones sic enim quidam —
    garriunt, qui scurrilem maledicentiam putant esse facundiam. Eas
    tantum selegi, quas non per secretarios, sed proprio ingenio com-
    positas propriaque manu scriptas animaduerterem. Nam ipse 60
    mearum aliquot iam annis nullum exemplar seruare curaui, partim
    quod amanuenses omnibus describendis non sufficerent, partim quod
    dum pluribus rescribo, cogor ex tempore scribere, quasdam etiam
    dictare. Et superiorum editionum me suppuduit.
    Postremo, mihi videntur sapere, qui epistolas suas seruant post 65
    obitum edendas. Porro, epistole quae affectato argumento scribuntur
    ad eruditionis ostentationem, quoniam nihil habent veri affectus,
    meo iudicio non sunt epistolae. In his vero quae scribuntur ex
    animo, non temere inuenias quae, vni scriptae, ab omnibus citra
    cuiusquam offensionem legi possint. Cardinalis Caietanus ahquoties 70
    ad me scripsit postremam iJlius epistolam his adiungere cupiebam,
    ;

    sed ad manus non venit. In litteris quas ad illum nouissimas dederam,


    questus sum de his qui libellum De Concordia mala fide tractarant.
    Eas Clemens pontifex legit. Libentius enim legunt ad aHos quam ad
    ipsos scriptas, quod in ilhs credant esse plus veri. Rogauit an eum 75
    libellum legisset. Ait. Ecquid probaret ? Nihil, inquit, ilHc video
    maH. Eam vocem Pontifex summa cum alacritate excepit. Vbi
    ventum est ad locum vbi queror de Nicolao Herborno commissario
    eismontano, iHco vocauit magistrum sacri palatu, rogauit ecquem
    ipsetalemcreassetcommissarium. lUenegauit. Qua ex re perspicuum 80
    fuit, nec Pontificem probare Herborni petulantiam, et gloriosum

    47. M: Pompeum MS. 70. Caietanus add. M.

    54. inter epistolas] There is a simi- 57. quidam] The authors of the
    lar parade of letters of compliment forged letter to Cursius (Appendix
    from kings and princes in the Spongia, xxiv), who, however, have compotores
    LB. ix. 1665C-E Sed iacto principimi
    :
    '
    for combibones.
    ad me Uteras, et aliorum de meis 71. postremam] Extant correspon-
    lucubrationibus praedicationes. Ex dence between Erasmus and de Vio
    eo pronunciat me esse vanissimum, is represented by Ep. 2690. But the
    hocest,inanissimum —namidsuspicor cardinaFs last letter, of which Eras-
    illum sentire. Imo vix profero deci- mus here speaks, was that enclosed
    mam partem epistolarum quas ad me by Danielis in Ep. 2935. See Ep. 2690
    scribimt principes ac docti . . . intra introd.
    paucos menses a quatuor orbis mo- 78. Herborno] This letter and Ep.
    narchis accepi Uteras, Caesare, rege 3053 show how lasting was the irrita-
    Gallorum, rege AngUae, et Ferdinando tion caused to Erasmus by Herborn's
    . quod ad eruditorum praedicationes
    . . book, which had appeared as far back
    attinet, habeo scrinia plena laudatri- as 1533.
    cibus iUorum epistoUs.'
    452.11 TT
    290 LETTERS OF ERASMUS [1536

    illum titulum quo se iactabat, a patribus Franciscanis fuisse datum,


    non a Pontifice.
    Inter excutiendum schedas illud admonuit me conditionis humanae,
    85 quod inter tam multas epistolas plerasque intra decennium scriptas,
    tam paucae venirent ad manus quarum autores essent superstites.
    Homo bulla. Haec te scire volui, candide lector, ne statim meum esse
    credas, vbicunque vlderis meum praefixum nomen: neue putes
    Erasmo neminem fauere praeter combibones aliquot. Vale.
    90 Basileae 10. Cal. Martias anno a Natali 1536.

    310I31Q6 From Peter Viterius,


    Breslau MS. Rehd. 254. 159. Paris.
    EE^. 121. 20 February 153(6).
    [An original the same hand throughout, probably autograph. The
    letter, in
    address-sheet is That the year-date must be interpreted as 1536 is
    missing.
    proved by Erasmus' answer. For Viterius see Ep. 66 introd. The letter answers
    a letter of 31 Jan., not extant (11. 99-100). With his missing letter to Viterius
    Erasmus had enclosed a letter to Brixius, asking him to use his good offices with
    du Bellay on behalf of Viterius. Viterius had plainly fallen on evil days he was —
    subsisting on a sacerdotium of 30 ecus (1. 83). From the present letter it is clear
    that correspondence between him and Erasmus had long been intermitted. As far
    as extant correspondence goes, they had not communicated since April 1518.
    But Viterius had been one of Erasmus' early intimates and we must suppose
    ;

    that Erasmus was touched by his poverty When he made his will on 1 2 Feb.
    .

    1536 he left Viterius a legacy of 150 crowns (equivalent to five years of Viterius'
    income) the letter which Viterius is answering perhaps gave a huit of the pro-
    :

    posed legacy (see 11. 11-12,23-7): the legacy is plainly hinted at in the later letter
    (Ep. 3106) of 13 March. Erasmus bequeathed the same sum to Phihp Montanus,
    an old pupil. Neither Viterius nor Montanus had been remembered in the will
    of 1527. Both of them, writing to Boniface Amerbach, 19 May 1540, express
    their gratitude for these legacies (Basle MS. G. II. 80, f. 204).]

    D. ERASMO, VIRO VNDECVNQVE DOCTISSIMO, PETRVS


    VITERIVS S. D.

    Sperabam futurum aliquando, desideratissime preceptor, vt tibi


    per litteras saltem testarer animum meum et amorem erga te,
    neque tantis in me ornamentis indignum aut ingratum me prestarem.
    Idque fixum erat in animo altius. Conabar cottidie, querebamque
    5 iugiter oportunitatem, sed maxime ingenium mihi dari quo, si non
    te digna, at nostra tamen tenuitate non absurda scriberem. Verum
    ecce dum ego moras in longius protraho, defluxit etas, abiit iuuenta,
    iamque propemodum
    subeunt morbi tristisque senectus.
    10 Itaque quem olim suppudebat ob ruditatem ingenii, nisi esset exa-
    ctum, scribere, ne parum expectationi aut testimonio de me tuo
    responderem, nunc si volo ingratitudinis notam fugere, cogor quocun-
    que modo meque vehementer pudet sic stollide cunctando preterisse
    :

    optimos dies, dum me ipso mehus, dum supra vires contendo. Eaque
    15 imprimis vel sola causa extitit que me semper, dum sepe accingor,
    ab incepto deterruit, quod me peniteret ingenii, quod totus mihi ipse
    dispHcerem.
    3100. 87. Homo bulla] Adag. 1248. Verg. 0. 3. 67.
    3101. 9. subeunt senectus]
    . . •
    3101] FROM PETER VITERIUS 291

    Quam quidem causam dum pertinaciter constantem et nunquam


    mihi defifore video —frustra enim hac etate maiorem ingenii Arim aut
    tempus curis vacuum mihi —
    decreui, quicquid deinceps 20
    sperare licet
    in buccam veniet, effutire Hbere in sinum tuum, mallens
    (nisi forte
    displicet tibi) esse importunus, ineptus, insulsus quam in ingrati
    hominis culpam incurrere. Etenim spero (que tua est humanitas),
    tametsi iuste promeruerim, non tamen a Viterio tuo (cuius quidem
    salutis et quantulecumque eruditionis auctor es) penitus abiecisse 25
    •(te) animum tuum, presertim si neque negligentia neque obhuione,
    sed solo pudore factum sit, quominus ad te scripserim. Qui si ahos
    quoque plures, item non mediocris htterature viros, persepe remoratus
    est, habes vtique quamobrem magis te deceat tante mee simphcitati
    ignoscere. Ego medius hdius verebar ne, si forte (vt fit), quod tu 30
    quoque non semel conquereris, nuge mee prodirent in vulgum (vt
    solent isti helhiones quicquid nacti sunt, protinus bene male edere in
    lucem), tum certe maxime pigeret te mei, essemque tibi potius
    dedecori, hancque mihi, que ex Utteris tuis, non meo opere, orta est,
    opinionem de me perderem. Malhii enim in commune honestum 35
    inscitiam meam latere quam venire in fabulam vulgi. Atque vt longo
    iamdudum tempore htterarum nihil ad te dederim (hoc enim non
    inficior), ita quoque tui iugiter tamdiu obhtus <non> vixi. Immo
    vero assidue noctes et dies perpetuoque mecum versaris, tamque
    possum a scriptis tuis et suauissimis colloquiis abesse quam a spiritu 40
    meo. Quandoque corpus ipsum tuum praesens praesenti mihi
    intueri non Hcet, at scripta saltem, in quibus viuit et viget spiritus,
    continnue verso[r], ipsiusque capitis tui et forme imaginem, quam
    mihi in memoriam tui comparaui, quoquo eam, vndecunque veniam,
    vna mecum semper circumfero, palamque et passim ostendo omnibus. 45
    Quod tametsi parum hoc habere emoHimenti quibusdam videri possit,
    ego tamen tacite mecum picturam mutam contemplans ad virtutem
    vehementius inflammor, redeuntque in mentem optime iUe suasiones,
    et ad bonas Htteras persancte iUecebre, quibus oHm si non contanter
    paruissem, essem forte nunc in bonis artibus ahquid. Tantumque 50
    abest, vt hoc vanitati ascribant quicunque diuine scripta tua miran-
    tur, vt me potius feHcem vereque beatum predicent, cui tecum
    aHquando viuere tecumque pecuHariter versari contigerit.
    Quod si mihi iterum denuo tam astra fauerent vt te praesentem
    videre coramque aHoqui hceret, ego istud vel capitis mei precio 55
    Hbenter redimerem. Atque vtinam ea vis mihi et facultas adesset,
    que tantis meritis tanteque in me beneuolentie vel ahqua ex parte
    saltem posset sattisfacere Efficerem profecto, idque habunde, ne
    !

    me frustra docuisse vel tam amice monuisse pigeret. Neque tibi


    respondendi, si qui forte emuH essent, opus esset negocium insumere, 60
    aut tantum a diuina phUosophia ocii perdere. Hos ego sacrUegos
    24. a scripsimus: e MS. 26. te addidimus. 38. non
    addidimus. 43. -vevsov MS.: correximus. 49. EE^: ah MS. 55. EE^:
    videri MS.
    43. imaginem] For engravings, Cognatus in 1535 (Cog. E. i, p. 311),
    medallions, &c. of Erasmus treasured mentions a drawing of Erasmus given
    by his admirers, see Epp. 2424. i26n, to him by Bucer, a gift which he com-
    2466. 82-93. Odonus, writing to memorates in verse.
    292 LETTERS OF ERASMUS [1536

    (nara quo mitiori nomine appellitem qui diuinos viros lacerant ?) cum
    suis conuiciis et asperginibus in profundum caos precipitarem.
    Quanquam isti melius suo veneno liuoreque pereunt, neque opus est
    65 alieno Marte. Et mihi sane tantam dicendi vim aut eruditionem per
    etatem licet frustra sperare cuius quoniam iam prope efluxit pars
    ;

    melior, certe id quod reliquum est libenter dicamus honori tuo,


    poUicemurque persancte et quam maximo fieri potest animo prompte
    —
    exhibemus hunc spiritum, dum viuet viuet autem perpetuum,
    70 —
    non dubito apud immortalem Deum pro salute et honore tuo
    continuum fore oratorem. Quod si quid forte quomodo dii melius
    dederint, id quoque omne in tuam gloriam decusque immortale toto
    euo consumetur. Hec facito vt rata sint vite exorabihs auctor
    viteque vindicator.
    75 Porro autem si quesieris quibus negociis impHcatus hoc tantum
    antea temporis contriuerim, aut quid potissimum nunc deinceps facere
    instituam, ego profecto in Reuerendi domini archiepiscopi Turonensis
    immersus negociis hoc perpetuum triennium Parisiis abfui. Quod si
    ad hteras respicere nonnunquam per interualla Hcuit, non fuit hoc
    80 tamen neque continuum neque sohdum et frugi studium, sed semper
    vel in obsequio vel in negocio stetimus. Neque tamen tanto tempore
    prospere fortuna arrisit nam mihi preter minutulum sacerdotium
    ;

    triginta scutatorum, aut circiter, prorsus nihil contigit. Quamobrem


    ego nunc demum, cupiens impetrare quietem studiis meis, et cum
    85 Musis in gratiam redire, si quoquomodo vtrinque Hceat, decreui,
    primum vbi contigerit ocium, tentare, si forte possim vertere Moriam
    tuam in Hnguam nostram pecuHarem. Nam
    id opus imprimis preter
    cetera festiuum et elegans, dignumque verti in omnium idiomata
    visum est. Quod tametsi ab aHo quodam iampridem in vernaculum
    90 nostrum versum sit, at nescio quo pacto tamen nimium procul ab
    illa lingue latine energia abesse apparet. Neque mihi iUe poterit
    merito succensere, nisi si que meHus inteUexit, ego forte non recte
    capiens minus apte referam atque interpreter. Libens igitur in eo
    pericHtabor ingenium ac, si pateris, aut nisi ahud videtur, experiar
    95 tandem, quid ferre recusent, quid valeant humeri. Tantum aspiret
    ceptis dexter ApoUo meis. Neque tamen 'iniussa cano'; nam id
    mihi negocu, si rite memini, aHquando dederas. Mos gerendus est
    preceptori. Salue plurimum, desyderatissime preceptor.
    Montanus, vir humanissimus et doctissimus, reddidit mihi Hteras
    100 tuas scriptas pridie kal. Februaru manu tua. Que quidem mihi
    quanto gaudio fuerint, non possem sane verbis exprimere, quam-
    quam in calce, vbi de resolutione loqueris, lachrymas abunde
    excusserunt. Quod vtinam non contingat me viuo! Quod autem
    scribis te ad Germanum Brixium misisse epistolam inclusam
    65. EE^: tandam MS. 95. qmt ante valeant MS. 97. EE"^: dederes MS.
    77. archiepiscopi] de
    Anton^'^ la a translation made by George Hale-
    Barre; abp. of Tours, i528-fi547. win, which may conceivably be identi-
    89. alio quodam] The Moria had cal with that printed by Vidoue in
    been translated into Fronch in 1520; 1520.
    De la declamation de louenges de follie 95. quid . . . valeant] Hor. A.P.
    (Paris, P. Vidoue povu- GalHot du Pre). 39-40.
    In Epp. 597. 14-16 and 739. 3-7 aspiret] See Ov. Met. i. 2.
    Erasmus mentions, as early as 1517, 96. iniussa cano] Verg. E. 6. 9.
    3101] FROM PETER VITERIUS 293

    meis literis, vt me episcopo Parisiensi commendaret, ex ea re penitus 105


    nihil recepi, neqne Brixius significauit mihi quicquam sese recepisse.
    Quod mea negligentia forte accidit, qui virum rogare debui, vt mihi
    esset auxiUo super quodam beneficio cuius Hs est mihi cum ministro
    vicarii episcopi apud iudices. Nunc vero episcopus noster abest, vt
    tu optime nosti. Ipse quoque Brixius fere ruri sese continet, raroque iio
    in vrbem commeat. Quare nihil nunc postulo vt scribas. Si quid erit
    opus, significabo tibi, vbi plus ocii nactus ero.
    Putabam me leuatum morbo calculi, sed circiter natale grauior
    quam antea me dolor aflixit. Neque tamen medicus plane asserit
    esse calcukim, sed crassa quaedam flegmata que sese opponunt 115
    meatibus. Ego autem quid sit nescio nam nunquam fuit mihi vsus
    ;

    cum huiuscemodi egritudine. Sed post aque emissionem hinc ab


    anno sensi dolorem in ductu vel canali, presertim circa collum ipsius
    et finem canahs neque semper eodem modo, sed prout se habent
    ;

    tempora, aHas celo turbido et flante borea magis, celo sereno aHas 120
    minus. Tu si quid habes remedu, vbi conualueris, mittes ad me.
    Quod autem in calce epistole tempus tue resolutionis instare scribis,
    id me multo grauius angit quam morbus meus. Hunc, siquidem
    corporis, vt possum, quia necesse [esse] est, leui atque equo animo
    fero hunc autem animi ex desyderio tui ferre nuUo modo possum.
    ; 125
    Quin lachrimo miser, noctes diesque crucior, et cupio dissolui,
    tecumque vna proficisci ad cetum iUum animorum quorum iudex est
    et retributor pro meritis Christus, apud quem sumus perpetuo victuri,
    Hec raptim, dum Montanus, vir mihi dUectissimus, tabeUarium
    properare demonstrat. Si quid est minus concin<n>e dictum, dabis 130
    veniam (vt soles) tuo Viterio. Nam sUere nunc apud te tam possum
    quam mei ipsius obHuisci. Quin nihil me grauius nunc vexat quam
    quod antea non sum functus ofiicio meo. Si quid mee praeces a[d]pud
    Deum immortalem et eius diuos valebunt, orabo ascidue vt restituant
    te, si non pristine sanitati, at saltem tante vt possis amicorum 135
    desyderio sattisfacere. Rector superum, cur isti animo et spiritui
    dignos et eternos annos, vt operibus, non addidisti? Vale, mi
    praeceptor. Scribam ad te pluribus adhuc, non dubito. Iterum vale.
    Dominus Montanus dedit mihi quedam amiotamenta contra
    morbum calcuH. Credo esse abs te nihilominus tamen, si quid ; 140
    presidu habes, non ob id desines ad me mittere.
    Ex Nauarra, xx° die Februaru i53<6>.
    P. Viterius, sjmcere atque ex animo tuus.

    3102. Feom Peter Richardot.


    Breslau MS. Rehd. 254. 127. Besangon.
    EE^. 148. 24 February 1536.
    [An original letter, autograph throughout.]
    S. P. Redditae mihi fuerunt a nostro Steph<ano> Pratano Hterae
    3101. 124. esse seclusimus. 134. restituant scripsimus: saltem MS.
    142. 1536 scripsimus-.i^^^ MS.

    3101. 105. Parisiensi] John du would seem that Erasmus used him
    Bellay; see Ep. 3047. 62. more than once to transmit his
    3102. I. Steph<ano>] See Epp. Besan^on letters.
    2140, 2895. From Epp. 3104, 3115 it hterae] From the postscript it
    294 LETTERS OF ERASMUS [1536

    tuae, eloquentiae lumen, quas pro tua singulari humanitate scripsisti.


    Easciculus enim literarum venit in manus Stephani, cum mihi
    quoque nomine non expraesso destinatus esset. Accepi etiam ac vidi
    5 hteras domini mei, D. Of&cialis, ad te datas Lucernae xxix Octobr.,
    quibus significabat suam domum atque singula quaeque sua in tua
    esse potestate, adeo vt tuo iure omnia vindicare posses. Equidem
    prudens admodum existimauerit quisque consihum domini mei,
    qui tanto viro tam ex animo se ac sua obtuht foehcem eiusdem ;

    10 conditionem, si quod dat acceperis. Quod ad me attinet, maxime


    vellem contingeret mihi, si non beneficium, at certe operam vel
    obsequium praestare posse. Optime enim ac supra caetera mecum
    actum esse putarem, si per quamhbet paruam occasionem tu me
    iubendo compehares, ego inseruiendo responderem.
    15 Communicauit mihi Stephanus suas hteras, in quibus verbum
    facis de quopiam procuratore abbatis, qui mihi ac Stephano plane
    est ignotus, nisi epitheton abbati addideris. Interim rursus curabi-
    mus hominem appeUare. Sed ne auriga vacuus abeat, D. thesaurarius
    Bonualotus, qui auide et gratanter accepit tuas hteras, nobis con-
    20 dixit se ad te dono missurum per aurigam vnum vas vini, optimi
    quod habeat. Ipse simihter faciam nomine domini mei. Atque
    paratum erit apud me vas quod mittetur. Ex Stephano rehqua scies,
    praesertim vt sermonem fecimus de vino veteri, sed vt aegre re-
    peri<a)tur aptum, tum quod vix pateretur vecturam.
    25 Idcirco ne tuam inexhaustam eloquentiam mea barbarie diutius
    non sine pudore remorer, satis erit rem pro necessitate rudiori ac
    ba<(r>baro meo more, vt tuis hteris respondeam, significare. Quam-
    obrem bene vale, eloquentiae lumen.
    Bisunt. 24 Febr. 1536.
    -o Petrus Richardotus, tuus famulus obsequentissimus.
    Vt nomen atque infantiam meam scias, is sum P. Richardotus, ad
    quem a biennio scripsisti nugando de puhcibus et anu adusta, vt,
    credo, doceres me in posterum non fore adeo ineptum in scribendo.
    Habui hbrum Ecclesiasten quem dommo meo misisti. Si quando
    35 aderit nuntius, mittam ad iUum.
    D. Desiderio Erasmo Rot., eloquentiae facile principi ac domino
    suo obseruando. Apud Basileam.

    23-4. reperiatur scripsimus: reperitur MS.

    isplain that Erasmus had not written 3063 (see Ep. 3075. in).
    to Richardot himself ; the letter must i6. abbatis] From Ep.
    31 15 it ap-
    be Erasmus' letter to Gruy^res of pears that the person intended was
    12 Oct. 1535 (Ep. 3063), dehvered to Louis of Vers (see Ep. 2889); com-
    Richardot as Gruyeres' vicarius. By parison with Ep. 3095 suggests that
    nomine non expraesso in 1. 4 Richardot Erasmus had written to Stephen
    seems to mean that the letter was Pratensis about the wine sent by
    directed to the 'officiahs', without de Vers, when he wrote to Cognatus
    personal name; the title 'officiahs' (c. 12 Feb. 1536).
    being borne also, as Gruyeres points 19-20. condixit] See Ep. 3103.
    out in Ep. 3075, by the Officiars 23-4. vino . vecturam] Cf. Ep.
    . .

    vicarius. 2895. 33-5.


    5. hteras] Not extant; but written 32. scripsisti] Ep. 2880.
    by Gruy^res before the receipt of Ep.
    3103] 295

    3103. From Francis Bonvalot.


    Breslau MS. Rehd. 254. 34. Besan^on.
    EE^. 122. 25 February 153(6).
    [An original letter, autograph throughout, the address-sheet is missing.
    The year-date, though clearly given as 1535 in the MS., is plainly 1536. From
    Ep. 3075 (12 Dec. 1535) it appears that Erasmus had expressed to de Gruyeres
    some doubt as to whether Bonvalot had received a letter written contempora-
    neously with Ep. 3063, i.e. about 12 Oct. 1535 (carried by Cognatus), conveying
    a copy of the Apophthegmata. The present letter acknowledges the receipt of
    the Apophthegmata. It also indicates that Bonvalot is sending a case of Bur-
    gundy to Erasmus and this would seem to be the case referred to in Ep. 3102,
    ;

    of 24 Feb. 1536. The present letter, moreover, takes Erasmus' removal to


    Besan^on as a settled matter and in Feb. 1535 it was not settled: it was only
    ;

    when Cognatus' departure for Burgimdy became unavoidable that Erasmus


    finally fixed his thoughts on Besan^on.]

    S. P. Erasme doctissime, non me clam est quod nullo mihi nomine


    debeas, nisi forte animum in te meum estimare libeat. Et si debere
    cupis, illud ego promereri maximopere gestio. Nec est cur gratiam
    te relaturum ofiferas ei qui nulla ex parte occasionem prebuit.
    Doleo quod huc commigrandi decretum distulerit hyemis in- 5
    clementia cuius tamen rigorem veris aut estatis proximae facihtate
    ;

    mulceri posse, idque nostris commodis, et spero et cupio. Non deerit


    tibi interim vinum Burgondiacum quo isthic vti possis. Sed vide
    vt illud fidehbus aurigis committendum cures. Ahoqui futurum est
    vt nauseam tibi pariat vectoris vicio vinum quod hoc anno nobis 10
    contigit non satis maturum. Desine tandem nummos oflferre cui nec
    desunt nec suflfecturi simt quibus tibi obsequatur. Et crede me jplus
    succi hausisse e tuis Apophthegmatis, que mihi per Gilbertum,
    amanuensem tuum, dono dedisti, quam tu hquoris ex vino meo
    Burgondiaco. Vale, vir doctiss<ime>. 15
    Ex Vesontione, xxv^ rebr<(uarii> I53<6>.
    Tuus ex animo Franciscus Bonuallot.

    3104. TO GlLBERT COGNATUS.


    Epistolae Vniuersae p. 11 14. Basle.
    Lond. xxvii. 51: LB. 1296. 11 March 1536.

    ERASMVS ROTERODAMVS GILBERTO COGNATO NOZERENO S. D.


    AccEPi Utteras tuas duodecimo Calend. Martias datas, accepi
    autem tertio Calend. Martias, ex quibus perspicio meas posteriores
    3103. 8. isthic scripsimus: isthuc MS. 16. 1536 scripsimus: 1535 MS.

    3104. I. htteras] Not extant; but 2. posteriores] This second letter,


    presmnably answering the first of not extant, must, since it was carried
    Erasmus' letters to Cognatus, that, by the Basle carrier, be that men-
    namely, referred to in Ep. 3095 as tioned by Stephen Pratensis (Ep.
    written contemporaneously with the 3115) as deUvered to Cognatus in
    letter to Ferdinand (i.e. c. 27 Jan. Besangon c. 28 Mar. The present
    1536). On 14 Feb. Cognatus had letter, carried by Augustinus, reached
    written to Boniface a letter preserved Besangon on 5 April, and was for-
    in Basle MS. Ki. Ar. iS^', f. 130. It is warded by Stephen to Nozeroy (Ep.
    likely that the same messenger carried 3115. 44-56).
    his letter to Erasmus of 18 Feb.
    296 LETTERS OF ERASMUS [1536

    tibi nondum fuisse redditas: eas satis verbosas per huius vrbis
    viatorem publicum misi ad Stephanum a Pratis, vt per illum ad te
    5 perferrentur. Spero te iam accepisse.
    Nunc ad tuam epistolam paucis. Silentii tui excusationem accipio
    non libenter: maluissem esse verum quod suspicabar, te rerum
    successu quodammodo ebrium nostri fuisse oblitum. Mihi tamen
    aflFectus iste tuus erga me fuit summopere gratus, Hcet parum
    10 iucunda fortunae tuae deploratio. Amo te quod hbros ac litteras
    meas Besontione bona fide reddideris, id quod nunc ex ipsorum
    etiam htteris cognoui. Leignieri vicem ex animo doleo. De Lambehno
    quod monueris habeo gratiam.
    Veteres amici decedunt, parandi noui sunt, qui succedant. In
    15 Polonia periit Petrus Tomicius, episcopus Cracouiensis, Friburgi
    Zasius. In Angha omnes aut mors sustuht, aut metus contraxit.
    Pensionaru excusant, praeter spem tamen nescio quo consiho Thomas
    Cronuehus, Regis secretarius, qui nunc secundum Regem potest
    plurimum, dono misit viginti angelatos, Cantuariensis octodecim,
    20 Lincolniensis quindecitn, nuhus tamen horum scripsit. Solus BedyUus
    ausus est scribere, et Eustathius, Caesaris orator, hberior quam
    fortassis expedit. Credo tum Anglos nondum vidisse Praefationem
    in nostrum Ecclesiasten. Habent apud Germanos oratorem Eduardum
    Phoxum, episcopum Erefordiensem.
    25 Venio ad tuum negocium. Si tibi mea consuetudo tam fehx
    videtur quam tu verbis exaggeras, ciuihus quam verius, scito tibi
    eam nunc quoque patere. NuUum acciui praeter Lambertum,
    optimis moribus iuuenem, mihique ad obsequia cubicularia commo-
    dissimum. Post intermissam consuetudinem vterque alteri futurus
    30 est iucundior. Tibi minus erit laboris, et te iam istoc animo in
    amici locum recipiam, sentiesque meam hberahtatem ahquanto
    largiorem. Quod si quid mihi acciderit humanitus, curabitur vt tibi

    24. Ertfordiensem iV. : correxitnus.

    11-12. ipsorum .literis] Ep. 3075


    . . 18-20. Cronuelius Cantuariensis . . .

    (from Gruyeres), Ep. 3103 (frora Bon- . .Lincolniensis


    . Bedyllus] For all
    . . .

    valot). Both Erasmus' letters were thesegiftsseeBediirsletterof i^Sept.


    entrusted to Cognatus when he left <I535> (Ep. 3058).
    Basle. It would seem, therefore, that 21. Eustathius] Not extant. It
    imtil he received, on 28 Feb., the cannot be Ep. 3090 for that an- ;

    letter which the present letter answers, noimces the death of Queen Katha-
    he had not heard from Cognatus at rine and on 1 6 March Erasmus writes
    ;

    all (cf. Ep. 3095. 3-7). This suggests that he beUeves the rumour of the
    that Epp. 3068, 3080, which read less Queen's death to be false (Ep. 3109).
    Uke letters than rhetorical exercises, 24. Phoximi] Edward Fox (1496 ?-
    had in fact never been sent. If they 1538) was educated at Eton and
    had been sent, something about them King's CoUege, Cambridge of King's ;

    would surely have been said in the CoUege he later became Provost. He
    'excusatio' which Cognatus offered was secretary to Wolsey in 1527 and
    of his silence. in 1528 went to Rome with Gardiner
    12. Leigneri] Simon Lagnier; see about the Divorce. He was made
    Ep. 2881, introd. For his illness see dean of SaHsbury in 1531 and bishop
    Ep. 3115. of Hereford in 1535, in which year he
    Lambelino] Jolm Lambelin, was sent to Germany to confer with
    secretary to the town coimcil of the Protestant divines on the Divorce.
    Besan^on; see Ep. 2733 introd., 3115. He wrote: De vera differentia regiae
    17. Pensionarii] See Ep. 2996. 8n. potestatis et ecclesiae, 1534. See DNB.
    3104] TO GILBERT COGNATUS 297

    cedat aliqua portio non contemnenda. Tu vide quid per parentes et


    negotia liceat. Parentes suum potius quam tuum agunt negotium.
    Quaemnt columnam in quam domus inclinata recumbat. Et hic est 35
    fere affectus parentum idiotarum. Protrudunt aliquem e liberis in
    cucullam aut sacerdotium, persuadentes sibi tuta omnia, si quem
    Deo dedicent qui pro se oret. At interim interdum sibi parant qui
    ipsis male precetur. Sordidis istis negotiis consumes optimos vitae
    annos etiamsi caetera essent vt velles, suaderem tamen vt a parenti-
    ; 40
    bus te seiungeres. Volunt perpetuo imperare, nec meminerunt quare
    filii dicti sint liberi. Reuerentiam et charitatem oportet esse per-
    petuam, imperium non item. Vides quanta inuidia nunc laborent
    qui solent in summo esse precio. Si animus rapitur ad hoc rehgionis
    genus, obtempera spiritui tuo sin abhorret ante iustam aetatem, nec
    : 45
    tibi libet aut licet ad nostrum remigrare contubernium, poteris apud
    Damianum a Goes sat commode vacare studiis. Si quid mea com-
    mendatio vel apud illum vel apud aUos tibi prodesse poterit, scias
    nusquam defuturam. Si resignares tuam praebendam hac conditione,
    vt cui traderes numeraret tibi ad sex annos sexagenos coronatos, 50
    post hber futurus a pensione, posses ea pecunia Hbere vacare studiis.
    Interim commodior aHqua fortuna affulgeret. Si te huc recipis, veHm
    id maturius fieri. Ego vestram Burgundiam cogito, sed valde metuo
    ne valetudo me hic aUigatum teneat.
    Epistolam Odoni ac PhUeni[i] cupide legi, ad te quidem scriptam, 55
    sed de me totam. ScaUger rursus euomuit nescio quid UbeUi in me,
    quemadmodum et Petrus Cursius. Neutrum vidi. Pro munuscuHs
    tuis habeo gratiam, Hbenter relaturus vbi dabitur commoditas.
    Ficos hic habuimus ante mensem Lugduno. Golettae picturam e
    Roma miserat Anselmus Ephorinus. 60
    Habes simpHciter expressum et meum erga te animum, et con-
    siUum absque fuco. ReUqua tui erunt iudicu, quod precor vt tibi
    Dominus quam prosperrimum suggerat. Me in omnibus experieris
    amicum ex animo. Bene vale.
    Basileae xi. die Martu, Anno mUlesimo quingentesimo trigesimo 65
    sexto.
    PhUippi Montaiu ad te epistolam inclusam inueni in vase, dum
    excuterem. Profluuio ventris iam vUra decem dies debiUtor vsque
    ad mortem. Hanc epistolam bis misi, dubitans an prius exemplar
    sit redditum. Vale. 70

    35. domus .recumbat] Verg. A.


    . . lowing suggests that the letter may
    12. 59. be that printed in Cog. E. i, pp. 313-
    53. Burgimdiam cogito] 17 On May 14; but that letter has a good deal
    1536, in asking Bonvalot to assist more in it about ScaUger than about
    Cognatus' return, Erasmus says that, Erasmus.
    if he goes to BesanQon, Cognatus will 57. Cursius] Of any second attack
    be necessary to him there, from his by Cursius on Erasmus nothing is
    knowledge of French. Whether he known; but cf. Ep. 3047.
    still seriously contemplated the jour- munusculis] In Ep. 3123. 1 16-19
    ney to Besangon must be thought Cognatus offers to send Erasmus
    doubtful; but he wanted at all costs 'myrobolans' or 'citrons'.
    to have the services of Cognatus once 59. picturam] See Ep. 3038. 14n.
    again. 67. epistolam] Not extant. For
    55. Epistolam] The sentence fol- Montanus see Ep. 2065 introd.
    298 LETTERS OF ERASMUS [1536

    3105. From Bernabd of Cles.


    Basle MS. Variorvun Epistolae ad Erasmum f. 7 Naples.
    Erasmuslade. 12 March 1536.
    [An original letter, autograph throughout ; in the Basle University Library.
    There is a copy in the Basle MS. G^. II. 67.]
    Venerabilis, egregie, nobis dilectissime. Quum iam ab vrbe
    recessissemus huc a Cesarea Maiestate vocati (recessimus autem
    tercio chalendas Marcii), reddite nobis fuerunt littere vestre, quas
    ad tercio chalendas lanuarias ad nos dederatis. Non erit quod ideo
    5 responsionem tardiorem miremini, quum vnum ex altero consequatur
    necesse sit. Molestie vero plurimum attulerunt nobis e<(a>edem
    vestre,quem articulari morbo alterum iam mensem correptum et
    discruciatum fuisse percepimus cui mehora precaremur, vt ali-
    ;

    quando nos in patria propria visere posset, nec tantum visere quam
    10 is<(t)hic pro suo arbitrio agere, et a nobis ea oflficia sentire que nostre
    erga se beneuolencie conuenirent. Id vero nobis tam esset gratum
    quam quod gratissimum.
    Quod ad Hbros attinet, fuit nostra opinio vt tantum nobis renun-
    tiaretur qui et quales reperiantur correcte excus[s]i, quum non iidem
    15 sint impressores, et quo postremo precio singuH veneant. His
    ettenim cognitis et de pecuniae erogatione et de illorum trans-
    missione mature procuderemus quod ad vestras respondisse voluimus.
    Ex NeapoH quarto idus Marcu m.d.xxxvp.
    Bernardus ecclesie Romane presbyter, CardinaHs Triden.
    20 VenerabiH egregio sincere nobis dilecto domino Erasmo Rothero-
    damo, sacrae Theologie professori. Basileae.

    31013 106. To Peter Viteritjs.


    Paris MS. Moreau 850, f. 73 v°. Basle.
    March 1536.
    13
    [The MS. is a copy (in the Bibhotheque Nationale) perhaps made by Nicolaus
    Guillonius or someone employed by hlm. It belongs to a collection formed by
    Fevret de Fontette {1710-72), deaUng largely with the history of Burgmidy,
    and containing many papers of Phihbert de la Mare, counciUor of the Dijon
    Parhament, ^1687. At the head of the letter a contemporary hand adds:
    'Vltima epistola egri.']

    ERASMI ROTERODAMI AD EGREGIVM VTRVM PETRVM VITERIVM


    EPISTOLA. IN COLEGIO NAVARRAE.
    S. P. Obsecro te, mi Viteri, quid mihi iam habet haec vita, vt
    eam mihi longiorem optem ? Vixi enim vltra colum. Quod superest
    3105. 6. eedem MS.: correximus. 10. isthic scripsimus is hic MS. 13.
    :

    nostro MS. 3106. i. S. P. scripsit P. S. Allen: Salus plurima MS.

    3105. 9. posset] The third person, 13. ad hbroa] From a comparison


    like the suo in 1. 10 and se in 1. 11, be- with Ep. 3110 it woiild seem that the
    cause Cles, writing in evident haste, books spoken of are books written by
    supposes himself to have addressed Erasmus, and that Cles had inquired
    Erasmus as vestra reuerentia. There about the printers and the prices of
    is the same grammatical confusion in some of these.
    1.3 of Ep. 31 10, equally obviously 3106. 2. vltra colum] Cf. Ep. 1347.
    written ako in great haste. 312-13; £uid Adag. 567.
    ! -

    3106] TO PETER VITERIUS 299

    nihil aliud est quam labor et dolor. Tantum vt Christus pro sua
    misericordia dignetur in suum regnum recipere me
    Quae notaram de calculo, tibi notaram. Nunc puluerem praescri- 5
    ptum mitto. Mror vos, quum Lutetiae habeatis medicos eruditissimos,
    et a Germanis medicinam petere quibus ad omnes morbos remedia :

    sunt calida balnea. Aduersus crassa phlegmata corpus pharmacis


    muniendum est: deinde iure ciceris proluendum. ReUqua dabit
    victus ratio. Vina subrubra tibi conuenirent, minimum terrestria. 10
    Me praeter chiragram iam vltra duodecim[os] dies exhaurit ventris
    profluuium, stomacho cibum omnem repudiante. Cura ne mihi
    moriendo anteuertas nam id fortasse fuerit tuo damno. Bene vale.
    ;

    Basilee 13 die Martii anno a nataH 1536.


    Erasmus Rot. egra manu. 15

    3107. To Thomas Cromwell,


    British Museum MS. Cotton, Vitell. B. xiv. f. 259. Basle.
    15 March 1536.
    [An original letter or part of a letter, written by a secretary, the signature,
    and the last four words, by Erasmus. The word fere in 1. 3 is added above in
    Erasmus' hand. In the address the word 'Cronweho' is followed, on the line
    below, by a word or words now illegible owing to damage by fire. The abrupt
    beginning, without any opening form of address, suggests that we have perhaps
    only the second sheet of the letter.
    Thomas Cromwell (^i^S^-i^^o) is beheved to have been born at Putney, the
    son of Walter Cromwell, who is described by Pole as a fuUer ('pannis verrendis
    victum quaeritabat' Apol. ad Carolum v, Pars i, p. 126), by Chapuys as a
    :

    'poure marechal' (Brewer ix. 862), by Foxe as a smith (Eccl. Hist. ii. 419).
    According to Chapuys, he was a troublesome youth, who after being sent to
    prison withdrew to the Continent. Pole states that for some time he served as
    a 'gregarius miles' in Italy, finding employment subsequently with a merchant
    of Venice, not rising, however, beyond the rank of clerk and accoimtant —
    Pole, who had hved in Venice, claims to have known well the merchant who
    employed him. The accounts of Chapuys and Foxe take him also to Antwerp.
    The State Papers show that he had returned to England by 151 2, and that he
    combined at that date the professions of merchant and soUcitor. In 15 12 he
    married EHzabeth Wykys. Of his education we know nothing. But as evidence
    of his 'capacity and 'memory Foxe speaks of him as (in Italy) 'canning the
    ' '

    text of the whole New Testament of Erasmus Translation without Book'. In


    1535 Chapuys wrote of him as speaking good EngHsh and mediocre Latin,
    French, and Itahan. The period of his Ufe from his return to England \mtil
    1523, when he is found, certainly, in the service of Cardinal Wolsey, is equaUy
    obscure with the earher period. By what means he attracted the attention of
    —
    Wolsey is not known there is evidence, sUght and insufficient for conviction,
    that the connexion began as early as 1513. In 1523 he became a Member of
    ParUament how, we do not know: More was Speaker of the House. A speech
    ;

    of CromweU's during the session of 1523 is stiU extant whether he deUvered —


    it is uncertain. In 1525 he was put upon the commission which surveyed the
    lesser monasteries. In 1530 Wolsey died. In 1534 CromweU became the King's
    principal secretary and Master of the RoUs. In that year was passed the Act
    of Supremacy. In 1535 he was appointed Vicar-general, with authority to
    undertake a visitation of the monasteries. In 1536 he became ChanceUor of the
    imiversity of Cambridge in the year foUowing dean of WeUs and Knight of
    ;

    the Garter. In 1539 he was given the oflfice of Lord Great Chamberlain. On
    3106. 4. suam MS. : correxit P. S. Allen. 1 1 . duodecimos MS. : correxit P. S.
    Allen.

    3106. 3. nihil . . . dolor] Ps. 89. 10 the legacy coming to him from Eras-
    (Vulg.). mus (see Ep. 3101 introd.).
    13. tuo damno] Since he wiU miss
    300 LETTERS OF ERASMUS [1536
    f
    17 April 1540, he beeame earl of Essex. Less than two months later, he was
    sent to the Tower. On 28 July 1540 he was beheaded. See the article by James
    Gairdner in DNB., and the Lije and Letters of Thomas Cromwell by R. B.
    Merriman, Oxford 1902.]
    Abvnde foelix niihi videbar, quod ex Chapuysii ac Bedylli litteris
    cognoueram, te virum tantae apud suos dignitatis atque autoritatis
    meis commodis ex animo fauere. Et fere praeter omnem expecta-
    tionem adferuntur mihi ex tua benignitate angelati viginti. Pergra-
    5 tum fuit munus, sed ista candidissimi pectoris tui tam propensa
    voluntas multo est gratissima. Pastor Aldingtonensis anno superiore
    soluit dimidium pensionis, polhcitus se sequentibus annis integram
    soluturum. At hoc anno nihil omnino sohiit. Causatur calamitatem,
    cuius me dare poenas, quum autor non fuerim, iniquum existimo.
    10 Alter negat se consensisse pensioni, quum viuo Archiepiscopo Waramo
    ahquoties soluerit. Hic tua autoritas vel tribus verbis magnopere
    prodesse poterit. Dominus te sospitet ac prosperet in omnibus.
    Datum Basileae. 15. die Martii anno a natah 1536.
    Erasmus Rot. aegre subscripsi ob chiragram.
    15 Praestantiss. Viro D. Thomae Cronweho . . .

    3108. To (JoHN Longlond).


    Copenhagen MS. G.K.S. 95 Fol., f. 178. Basle.
    16 March 1536.
    [An autograph rough-draft. That the person addressed is John Longlond,
    bishop of Lincobi (not Cranmer as we erroneously stated in Ep. 2892. I3in),
    seems to foUow from Ep. 3058. For Longlond see Ep. 1535 introd. Of letters
    from him to Erasmus two only survive, but in Ep. 1874. 59-60 Erasmus tells
    Fonseca that Longlond was in the habit of writing as often as twice a year.
    For Longlond's gifts see Epp. 1758. 5n, 1769. 11-12, 2961. 31-8.]
    S. P. In tanto rerum aestu tibi non excidisse Erasmum et gaudeo
    et gratiam habeo. Nam
    D. Thomas BedyUus scribit te muneri
    misisse quinque hbras sterhngn. Valetudo indies magis ac magis
    adgrauat me, vt iam non ta<n>tum ab ilhs laboriosis operis, verum
    5 etiani ab omni studio cogar abstinere, factus chnicus pene perpetuus.
    Diri cruciatus, magna stomachi ruina, cibum omnem repudiantis.
    Sed Dominus est, hic secans et vrens vt parcat in aeternum. Scribo
    paucis, et ahena manu, nam dextram iamdudum occupat chiragra.
    Christus te seruet, vir mihi cum primis venerande.
    10 Dat. BasiL 16. die Martii. anno a Natah. 1536.

    3109. To (? Leonard of Gruyeres).


    Copenhagen MS., G.K.S. 95 Fol. f. 178. Basle.
    16 March 1536.
    [An autograph rough-draft. Epp. 3108 and 3109 bear the same date and are
    written on the same page of the Copenhagen MS. In both, the name of the
    person addressed is wanting. A note of P. S. Allen shows that, in his preliminary
    3107. 14. Erasraus . . . chiragram adcl. Eras. 3108. 9. se MS,: correxit
    P.S.AUen.

    3107. 6. Pastor] See Ep. 3052. i6n. 7. Dominus . . . aeternvun] See Ep.
    3108. 2. scribit] Ep. 3058. 2892. i^in.
    —
    ;
    :

    3109] TO <?LEONARD DE GRUYI:RES> 301

    survey, he supposed Ep. 3108 to be addressed to Cranmer, Ep. 3109 to Chapuys.


    That Ep. 3108 is written, not to Cranmer, but to Longlond, may, we think, be
    taken as certain; and the suggestion (which we accepted in Ep. 2798 introd.)
    that Ep. 3109 is written to Chapuys, is open to serious objections. Nothing
    known to us from other som-ces suggests that there was at this date any talk
    of recalling Chapuys from England. Nor was Erasmus likely to tell Chapuys
    —
    what Chapuys must have known akeady that Moimtjoy was dead or, after ;

    Catharinam, in 1. 5, to add the explanatory veterem Reginam. In 1. 17, again,


    the words Erasmum tuum suggest that Erasmus is addressing someone with
    whom he was personally, if not famiharly, acquainted. Chapuys, yet again,
    was not Ukely to be especially interested in Erasmus' project of moving from
    Basle to Besan^on or the Netherlands. The person addressed had, it seems
    clear from the opening paragraph, offered to pay the expenses of the journey
    in thanking him for his generosity, Erasmus expresses the wish that he may
    soon find the kind of promotion which would make munificence easy to him
    he would hardly use such language to Chapuys.
    We are disposed to identify the person addressed with Leonard of Gruyeres.
    He had been in recent correspondence with Erasmus. He was one of the
    persons interested in the projected move to Besan^on. Anticipating it, he had
    gone so far as to offer to put his house in Besangon at Erasmus' disposal (Ep.
    3075 ). He was in the imperial service and Erasmus, whether rightly or wronglj'',
    ;

    supposed him likely at this time to be recalled from Svu-see (see Epp. 3063,
    3075, 3084). The Emperor was at the moment in Italy. In Ep. 3084 Erasmus
    expresses the view that he will make an extended stay there, and that de
    Gruyeres is hkely to be summoned to join him.]
    S. P. De \Tiatico non sum solicitus, qui iam vitae iter peregerim.
    Eam fortunam opto tibi, vt possis esse munificus in Erasmum:
    dignus es enim amplissima. Verum mihi abunde sufficit ista tua tam
    amica voluntas.
    Rumor hic sparsus est Catharinam veterem Reginam esse de- 5
    functam, sed suspicor esse vanum. Montioium amisimus, ad dandum
    parcum, sed in amicicia constantissimiim. Quahs sit futurus fihus
    nescio.
    Valetudo mihi in dies ingrauescit, vires decrescunt. Versor in
    extremi actus extrema parte, quam vtinam Dominus bene fortunare 10
    dignetur.
    Haec ad postremas htteras tuas, duabus de causis breuiter; et
    quod dextram occupante chiragra dictare cogor (quae res vehementer
    oflFendit stomachum meum), et quod dubitabam an tu mutasses
    stationem, a Caesare reuocatus in Itaham. Nam huius rei spem 15
    htterae tuae prae se ferebant. Quod si hac iter feceris, videbis
    Erasmum tuum morientem. Bene vale.
    Datum Basil. 16. die Martii, anno a natah 1536.

    3110. Feom BEKisrARD OF Cles.


    Basle MS. G^ II. 67. Naples.
    16 March 1536.
    [An eighteenth-century copy, in the collection Anecdota Erasmiana in the
    Basle hbrary where it is preceded by a copy of Ep. 3105. For this collection
    ;

    see Ep. 479 introd. With fotu" exceptions, of which this is one, the originals of
    all the letters copied are still in Basle.]

    Ven., egregie, summe dilecte. Nudius tertius redditae nobis


    3109. 6. ad dandum] See vol. i, (Ep. 3092) asking for a continuance
    p. 42, 11. 36-9. of the support which he had received
    7. fihus] Erasmushad taken the from the father.
    opportunity of writing to the son
    302 LETTERS OF ERASMUS [1536

    fuerunt vestrae, quas ad 26 Jan. dederatis: quum vero idem prope


    contineant quod priores suae, et ad eas responderimus, eadem
    responsio suflficiet, in quibus idem respondendum fuit. Hoc [ad]
    5 adiiciendum esse duximus curam plane nobis librorum coemendorum
    :

    fuisse, at multo maiorem esse de bona vestrae personae valetudine.


    Sicut enim se valida et sospite existente, non defuerunt nobis libri,
    et hi quidem vt plurimi ita commendandi, sic ne in futurum quidem
    deficerent, vt vos vnus sufficiatis, ad quamcunque Bibliothecam tam
    10 implendam quam exornandam. Faxit igitur Deus vt audiamus
    Erasmum suis cruciatibus penitus Uberatum, et vires corporis ingenio
    pares esse redditas. Quod certe nobis gratissimum fuerit.
    Causam Basiliensium communicauit nobis Regia Maiestas quibus ;

    vestro vel intuitu maxime adesse contendemus pro nostra viriH et ;

    15 quae officia praesentes in curia praestitissemus eadem absentes non


    negabimus, vt commendantem commendatio probet, non etiam
    condemnet.
    Postremo quod in ambabus Hteris subiecistis, de Synodo tenenda,
    tunc profutura, si belhs horridis quiescentibus celebraretur, nemo
    20 est recti sensus qui idem non probet. Det Deus vt aUquando suae
    Christianitati boni consultum eatur.
    Ex Neapoh: 16 Martii. 1536.

    311I313Q From Conrad Goclenius.


    Basle MS. Goclenii Epistolae 11. (Louvain.)
    21 March 1536.
    [An original letter, autograph throughout. Goclenius had been nominated
    to the first vacant Antwerp prebend on 19 April 1525 on the subject of this
    ;

    preferment see Epp. 1994^. 67^ (vol. viii); 2352. 334-40; 2573. 57-65; 2587.
    37-43; 2644. 5-7; 2785. 81-3; 2851. 52-7; 3130; cf. Ep. 3124; Cran. E. 95
    introd.]

    Salvtem phir<imam). Raritatem Uterarum tuarum hic lenimus


    frequenti lectione tuorum scriptorum, quibus non solum nostram
    aetatem iuuas, verum etiam quam diu viuent Latinae Hterae
    omnibus secuHs voluptatem cum vtiHtate es ahaturus. Con-
    5 dupHcares tamen nostrum gaudium, si antiquum in scribendo
    <(morem) obtineres. Quod tamen abs te petere non ausim, cui omnia
    hactenus cumulatissime etiam supra votum praestitisti. Itaque
    meum est, quouis loco et tempore gratitudinis meminisse, ac boni
    consulere tuum silentium quod a nulla animi tui aHenatione credo
    ;

    10 esse profectum. Me fortasse iustius accusares, si vel fuissent nuncu


    3110. 4. ad seclusimus. 8. plurimi scripsimus: plurimum MS. sic
    scripsimus si MS.
    : 9. deficerent ea; com iHjS.
    deficient 3111. 6. morem
    addidimus.

    3110. 3. priores] The letter, not having been conmiimicated to Cles by


    extant, which Cles answered with Ep. King Ferdinand but that Erasmus
    :

    3105. Cles speaks of both of Erasmus' had written to Cles himself on the
    letters as having the same contents, subject is made clear by Ep. 3095.
    but it seems imlikely that the letter of suae] For vestrae or tuae for ;

    30 Dec. 1535 was concemed witli the explanation of the confusion see Ep.
    petition of the Basle Town Council. 3105. gn.
    The second paragraph of the present 7. se] For sua excellentia.
    letter speaks of the petition merely as 13. Causam] See Ep. 3087.
    .

    3111] FROM CONRAD GOCLENIUS 303

    per quos licuisset scribere, vel siquid omnino hic accidisset conducendo
    nuncio dignum. Quorum neutrum fuit.
    In rebus meis priuatis expertus sum, mea incredibili molestia,
    esse verissimum tuum vaticinium, mihi ohm redditum per epistolam
    tanquam per folium Sibyllae. Cum enim tibi meam victoriam contra 15
    Antuerpiensis Canonicos praedicarem, monebas ne nimis victoria
    confiderem; nam solere illud genus etiam prostratum vrgere ad-
    uersarios, et vulpinam assuere quo non pertingeret leonina. Quod
    haud scio an vnquam luculentius factum sit quam ab aduersariis meis.
    Longa est iniuria, longae 20
    Ambages, sed summa sequar fastigia rerum.
    Simul atque vno iudicio essent victi ac condenmati ad meam
    postulationem, iamque ex disceptatione iuridiciaH omne ius meum
    cognoscerent, quo exceptiones contra illorum intentionem conti-
    nebantur, illisque esset integrum secundum litigandi formulas alio 25
    me in ius vocare, ad has technas confugerunt. Dissimulato priore
    diplomate Pontificis quo in priore iudicio fuerant vsi, Hte secundum
    me pronunciata, alterum diploma super eadem re ex officina Romana
    impetrarunt in quo disertissime omnis iuris mei infirmatio ac
    ;

    derogatio continebatur. Et quoniam illud, re iudicata, Canones 30


    vetant fieri, ne tollatur ius iam acquisitum, hanc fallaciam ad conte-
    gendum scelus sunt commenti. Secundum diploma, quod octauo
    anno demum in iudicium fuit adductum, habuit eundem annum et
    diem cum priore, vt illud ius non nouum sed vetus esse, et oHm
    partum, videretur. Non parum me haec res habuit soHcitum 35 ;

    quoniam si venirem in iudicium, haud dubie partes aduersariorum


    fuissent potiores, secunda buUa nihil mihi iuris reHnquente.
    Tandem vsus consiHo amicorum, qui fucum contra omnem im-is
    formam depraehenderunt, exposui rem in Senatu BruxeUensi, orans
    vt et mihi in praesentia succurrerent, et porro exemplum statuerent 40
    in hac causa ad huiusmodi imposturas penitus prohibendas nuUum :

    iudicium posthac fore firmum, si ius iudicatum his faUacus et fraudi-


    bus Hceat infixmari aut toUi. Senatus, rem iudicans dignam animad-
    uersione, nomine Caesaris, quia videbatur crimen pubHcum contra
    legem CorneHam de falsis, procuratorem fisci mihi addidit, qui deHcti 45
    exigeret paenam, cum mihi non esset ius aUud petere quam secundi
    diplomatis aboHtionem. Vocatus in ius aduersarius non ausus est
    <f>aLvoTTpoaa)TTelv, sed reHcto iudicio confugit ad Panormitanum, et ad
    secretum Caesaris consiHum, multis accusationibus in me confectis.
    Et quoniam habet vnde det, nec dicitur quisquam dare largius, facUe 50
    impetrauit Principis placitum, et iudicu per me intentati aboHtionem.
    Hanc faciHtatem ConsiHi Priuati cum onmes docti et indocti pariter
    admirarentur (quod hac ratione toUeretur omnis forma iudiciorum,
    ac partes sine cognitione damnarentur), nec tamen quisquam
    auderet mussitare contra maiorem potestatem, soHis Adolphus a 55
    Noet, CanceUarius Brabantiae, vir fama iusticiae inclytus, in his

    14. epistolam] Not extant. 9. 22.


    18, vulpinain] Adag. 2481. 48. Panormitanum] Carondelet, at
    20-1 Longa
    . . . . rerum] Verg. Aen. i this time President of the Privy Coun-
    341-2. cil of the Netherlands.
    45. legem Comeliam] Cod. lust. 55. Adolphus] See Ep. 3124 introd.
    '

    304 LETTERS OF ERASMUS [1536

    angustiis mihi veluti deos 0.776 ixT]xavi]s apparebat. communicata Nam


    re cum primoribus Consilii Brabantini tandem vniuersum coetum
    eo perpulit, ne leges et aequitatem paterentur opprimi in re tam
    60 perspicua.
    Itaque ex autoritate Consilii Bra[n]bantini missus est ad Consilium
    reginae ipse Cancellarius, addito collega D. Petro a Walem, aduocato
    fisci; qui admonerent Panormitanum ac caeteros eiusdem ordinis
    consiliarios quam esset res absurda et contra morem et aequitatem,
    65 quam ab illis meus aduersarius et quam illi contra me
    flagitasset
    statuissent. contra Caesari esse liberum donare ac condonare
    Illi

    cui vellet: eius autoritatem nec a priuato homine, neque a senatu


    Brabantiae debere[t] cogi in ordinem. Respondit Cancellarius hanc
    disceptationem non esse de hbertate aut HberaHtate Caesaris, sed
    70 de iure partium: Caesarem posse donare quae sunt Caesaris, con-
    donare quae aduersum iUum aut eius fiscum sunt commissa, verum
    nihil habere autoritatis in ius tertii aut partium inter se colHgantium.
    Quae porro dicta sunt non possum Hquido commemorare. Nam
    cum CanceHarius me quoque voluisset interesse huic disceptationi,
    75 hactenus me tuHt Panormitanus, qui oflfensus et incalescens verbis
    CanceUaru me iussit e ConciHo exire. IHud tamen reipsa expertus
    sum, Panormitanum cum toto grege suo non modo non mitigatos,
    sed magis ac magis fuisse exacerbatos. Nam in verba et postulationem
    aduersaru nihilominus contra me exaratae sunt Hterae a regina
    80 —
    quoque subscriptae nam et illam in partes suas pertraxerant. Nihil
    amplius supererat, ne periret tanquam extrema faba tuus Goclenius,
    quam quod sigiUum adhuc deerat cuius potestas in rebus huiusmodi
    non est penes Priuatum ConsUium, maxime in Brabantia, quae
    hactenus non agnouit superiores iudices, et de more CanceUarius
    85 supremus est sigiUi custos. Ad hunc missae sunt Hterae, petitumque
    vt voluntatem reginae ac Consihi secreti sigiUo corroboraret. lUe
    rem rursus retuHt ad suum senatum, qui vno ore id negandum
    dicebant. Grauiter et iruque id ferebat Panormitanus cum suis
    coUegis, qui reginam protractu temporis eo perduxere vt acerbitatis
    90 plenissima mandata contra CanceUarium decerneret quibus iUi ;

    indignationem Caesaris et suam cum priuatione officu denunciabat


    nisi actutum obtemperaret. Qua in re Hcuit integritatem optimi viri
    cognoscere qui tanquam virtutis verae custos rigidusque sateUes
    ;
    '

    nihil motus est tot terroribus, sed pernegauit se admissurum quic-


    95 quam contra iusiurandum et veritatem. Eadem fuit sententia totius
    senatus BruxeUensis, cui etiam a regina fuit interdictum causae
    meae cognitione.
    Cum haererem in his salebris, prope diuinitus lux quaedam
    Nam cum bona fortuna per idem tempus venisset BruxeUam
    afFulsit.
    100 lUustrissima Domina Menzia Marchionissa a Zenette, vxor domini
    63. Panormitatum ilfiS. : correxmiws. 68. deheret MS.: correximiis.

    62. Walem] Cotmcillor of the Bra- i. i. 17.


    bant Senate, 1530; advocate of the 100. Marchionissa] Menzia de Men-
    Royal Treasury, in succession to Jolm doza, a Spaniard, third wife of Henry,
    van der Beken, 1540-6 (Hoynck, i^. coimt of Nassau-Vianden; Henry died
    414), 13 Sopt. 1538 (see Hoynck, iii^. 398;
    93. virtutis . . . aatelles] Hor. Ep. iii^. 312).
    3111] FROM CONRAD GOCLENIUS 305

    Nassauii, rarissimi exempli heroina, quae praecipuam partem aetatis


    librisLatinis legendis transigit, tui et omnium qui aliqua fama erudi-
    tionis memorantur maxima admiratrix : illa vocato ad se D. Aegidio
    Buslidio de te omnia tam accurate est percunctata vt a nullo amante
    quicquam possit fieri accuratius. Itaque cum Buslidius negasset se 105
    habere literas recentiores, me adesse commemorauit, a quo posset
    fortasse compertiora cognoscere. Mox me accersiri iussit nec iterum ;

    vllum nisi de te colloquium. Vbi ad res meas esset peruentum


    (voluit enim et illas cognoscere), indicaui quibus premerer iniuriis et
    in quas turbas causa mea esset adducta. no
    His cognitis generosi animi egregium edidit exemplum. Re prius
    cum marito communicata, tentauit mitigare Panormitanum et
    caeteros ius meum opprimere contendentes. Vt autem vidit animos
    eorum incrudescere, nec quicquam superesse mehoris spei, exorauit a
    Domino a Nassau marito vt ille meo nomine in conuentu procerum, 115
    qui fuit indictus Bruxellam, reginae suppHcem libellum exhibere<t)>,
    qui fui<t> complexus, et obieci<t) ocuHs hominum, iniuriam qua
    essem affectus, tam atroci vt hactenus CanceUarius non pot<(u>erit
    vUis minis induci aut perpeUi vt acta contra me approbaret. Sup-
    pUcatio perlecta est omnium admiratione. Panormitanus iussus 120
    actorum causam dicere, respondit se defendisse autoritatem Caesaris,
    idque vrgente conscientia, contra quam nuUi sit quicquam commit-
    tendum.
    Progrediente contentione et crescente pertinacia, regina, cui iam
    coepit subolere fucus, decreuit ab integro coram se audiendum esse 125
    vtrumque ConciUum, Brabantiae et secretum veUe enim se propius :

    iUam causam et penitius inspicere, quae tantae dissensionis prae-


    buisset occasionem. Haec interlocutio vt Brabantinis fuit gratissima,
    ita aduersarus parum iucunda, qui malebant autoritate et edictis
    vincere quam legibus et ratione contendere. Huic tamen decreto 13°
    palam nemo ausus est intercedere. Sed iUud non obscure videbatur
    agi,ne Ule congressus consUiorum fieret, nisi post abitum domini a
    Nassau et caeterorum principum quos iam Marchionissa penitus in
    meas partes pertraxerat. Hoc Ula suspicata e procrastinationibus in
    totum mensem productis, cepit tanto crebrius orare reginam vt 135
    extremam manum operi imponeret. Quod et factum est quarto nonas
    Martii quo die Regina conuocato vtroque consUio iussit CanceUarium
    ;

    dicere causas recusati sigUH. Qui, ne te morer, ita meum ius defendit
    vt regina non obscura signa et verba proferret, quibus aduersaru
    inteUigerent commutatam iUius voluntatem. Nam
    inter disceptan- 140
    dum cum quidam inculcaret non esse constringendam ac vekiti in
    ordinem redigendam Caesaris autoritatem. Non, inquit Ula, mihi
    \ddetur in ordinem cogi Caesaris potestas si prohibeantur iniuriae.
    lUo dicente rem hanc non satis ab ea inteUigi, Imo, inquit, meras
    fraudes mihi videor inteUigere, et posthac cauebo ne eadem facUitate 145
    vtar in admittendis edictis contra CanceUarios. Incalescentibus
    vtrinque animis e iurgio prope ad conuicium, regina sibi soH huius
    causae cognitionem reseruauit, in neutram partem quicquam sta-
    tuens. Interpositis aUquot diebus tuHt sententiam mUii Hcere, non :

    114. nec scripsimus: et MS. 116-18. exhibere . . . fui . . . obieci . . .

    poterit MS. correximus.


    :

    452.11 X
    306 LETTERS OF ERASMUS [1536

    150 impedientibus actis et decretis secreti consilii, peragere reum aduer-


    sarium et ConsLlio Brabantiae iudicare, prout qualitas causae vide-
    bitur postulare.
    Itaque post longam nec minus saeuam tempestatem avOis av
    yaXyjv opw. Quod ad te prolixius scripsi, non solum vt videas tuum
    155 clientem nonnihil e malis pristinis emergere, verum etiam vt nonnihil
    secundioris aurae adspires, quo id fiat facilius. Multum vero admi-
    niculi praestabis si, epistolio ad Cancellarium dato, qui te plurimi
    facit, testeris tibi gratum esse quod in mea causa studiorum honori
    praestitit, et roges, cum iam illi sit Ln manu me tranquillitati resti-
    160 tuere, ne me diu patiatur ad tribunal magno auditorii detrimento
    haerere; quod et vltro conaturum scio, et tamen illum tuarum
    literarum calcare incitatum magis properaturum confido. Ad
    Marchionissam vt scribas id tua quoque refert; mirifice enim
    beneuolentiam eius in te augebis, quam non esse mediocrem ego ex
    165 Ulius coUoquiis certo intellexi, ac tu reipsa comperisses, nisi rumores
    bellorum Franciscum Dilfum, qui instituerat iter ad Caesarem, domi
    retinuissent. Decreuerat mittere literas non inanes, quod nimc
    necessario in aliud tempus est dilatum.
    BusUdius et Rescius te plurimum salutant. CoUegio nostro a iure
    170 consultis, posteaquam desierunt ineptire, ne dicam insanire, theologi,
    nonnihil negocu est obiectum. Coepit Rescius praelegere Institu-
    tiones luris CiuiUs graece. Ad quod facinus ita exarserunt iuriscon-
    sulti vt a Rectore, qui in praesentia est, quidam doctor loannes
    LobeUius, ex Ulorum grege cumanus, Rutgero interdixit dirarum
    175 excommunicatione vt a nefario incepto desistat, ac simul iUum priuat
    honoribus ac priuUegus Academiae si pergat interpretari autorem
    vnde plures haereses sint exoriturae quam Graeci ex equo Troiano
    vel impU e tauro Saxonico. Theologi quoque huic rei frigidam
    sufifundunt, fortasse id cogitantes, si succedat iureconsultis ne Uceat
    180 nobis m coUegio praelegere iura ciuiUa, pronam iUis fore viam ad
    victoriam, vt et sacris nobis interdicant, in qua re etsi nihU aUud
    assequantur, saltem Hebraicam Unguam penitus extinxerint. Quid
    enim Hebraeus professor est interpretaturus, si (id quod iuriscon-
    sulti nostri dicunt) nefas est praelegere vUum Ubrum qui proprie
    185 pertinet ad vnam aUquam [e] quinque vt ipsi vocant, facultatum ?
    Sed haec res videtur sua sponte breui conquietura. Et BusUdius
    datis Uteris ad Academiam stulticiam inconsultam iurisconsultorum
    nonnihU compescuit. Exitum rei ad te perscribam.
    In vna re superioribus mensibus a me est peccatum, simpUcitate
    190 non maUcia. Siquidem cum misisset ad me tuas Uteras Baltasar a
    185. e seclusimus.

    153-4. o-vdis .... opw] Aristoph. later of St. Bavo'3, Ghent; dean of
    Ran. 304. Ghent, 1539 (MHL*. p. 594).
    157. epistoHo] SeeEp. 3124; cf. Ep. 174. cumanus] jSc, asinus, see ^c?ag'.
    3130. 612.
    166. Dilfum] See Ep. 1663 introd. 178. tauro] Luther. The Saxonicus
    '

    171. Rescius] See Ep. 546 introd. taurus' recalls the 'Minotaurus Wit-
    174. LobelUus] John Lobel of Bou- tenbergensis of Cochlaeus' pamphlet
    '

    logne (t 1544); secondary professor of Aduersus cucullatum Minotaurum


    Canon Law at Louvain, 1532; I.U.D. Wittenbergensem, Frankfort, 1523.
    10 Feb. 1534; canon of St. John's, 190. Baltasar] See Ep. 3052. in.
    — ;

    3111] FROM CONRAD GOCLENIUS 307

    Kieuring Austriacus misit simul ad me varios libellos, quos mihi


    putauit fore non iniucundos, et inter hos Hbellum tuarum Preca-
    tionum inauratum. Ego, cum eius Hbelli in tuis Hteris nulla esset
    mentio, et cum illius hbellis ad me datis esset coniunctus, mihi dono
    missum credidi a Baltasare, eumque porro alteri amico me commo- 195
    dum inuisenti, et hoc munusculum pro iure amiciciae postulanti,
    haud grauatim cessi. Postea intellexi a Leuino ad se missum esse,
    vt eo donaret tuo nomine Bomgartnerum. Sed sera fuit poenitentia.
    Et tamen licuisset ab amico recuperare, nisi Leuinus indicasset
    Bomgartnerum deserta nostrate aula Germaniam repetiisse. Meum 200
    igitur peccatum est, non Baltasaris, nec peto vt ignoscas, si vnquam
    quidquam fraudis ac doH maH in me expertus es aut experiere postea.
    Petrus Montfortius Harlemus asseruatur in carcere pubHco Hagae.
    Accusatur grauiter conspirationis cum quibusdam Anabaptistis, et
    perfidiae in Caesarem, cui accepta grandi pecunia turpiter verba 205
    dedit, polHcitus sua opera Monasterium in manus Caesaris peruen-
    turum, et a rege quotidie multa renuncians quae eo spectarent.
    Interea ilH data fuit facultas permittendi tutum iter Anabaptistis
    quos simulauit vltro et citro commeare. Postea inuentum est non
    aHos tentasse caedem ciuium et euersionem reip. Amsterdamensis 210
    quam iHos quibus ipse fecit Hbertatem iHuc ad se conueniendi.
    Praeterea rex Anabaptistarum moriturus ne tormentis quidem potuit
    cogi vt agnosceret nomen Montfortii cum quo tamen iHe sibi dicebat
    ;

    summam famiHaritatem esse, et iam conuentum de Monasterio in


    potestatem Caesaris tradendo. Haec fere sunt capita accusationum ; 215
    quibus sit futurus exitus ignoramus. Hic nihil aHud est rerum praeter
    rumores beHorum.
    Itaque vale duodecimo calendas ApriHs Anno 1536.
    Tuus Conradus Goclenius.
    Clarissimo Viro Domino Erasmo Roterodamo. Basileae. 220

    31123126 FrOM TlEDEMANN GlESE.


    Breslau MS. Rehd. 254. 73. Frauenburg.
    28 March 1536.
    [An original letter, aiitograph throughout, first printed in Das gelahrte
    Preussen, iv. 35-49 (see Ep. 3126 introd.), and then by Miaskowski in the
    Paderborn Jb. f. Philosophie xv, 1901, pp. 348-53.
    Tiedemann Bartholomew Giese (1480— 1550), son of Albert Giese, was born
    at Danzig, and studied at Leipzig (B.A. 1495, M.A. 1498) the fact that he was
    ;

    a competent Greek scholar suggests that he may, like Dantiscus and Copernicus,
    have studied also in Italy. Infiuential family connexions (Moritz Ferber, bishop
    of Varma, was his uncle) destined him for early preferment. In 1504 he became
    a canon of Frauenburg, retaining this canonry throughout his life. From 15 15
    to 152 1 he held the living of SS. Peter and Paul mDanzig. In 1523 he became
    Domkustos of Varma. In 1525 appeared his earliest, and only published, work,
    Flosculorum Lutheranorum de fide et operibus dvdrjXoyiKov (Cracow, H. Vietor)
    on the title-page he is styled Gustos Warmiensis. The book is an examination
    of the recently published Flosculi de homine interiore et exteriore de fide et
    operibus of John Briesmann. Briesmann had come to Konigsberg in 1523, and
    his book had created a considerable stir. Giese's answer to it, Erasmian in
    spirit, was one of the most effective of the earlier expositions of the Lutheran
    doctrine of Justification. In 1538 he became bishop of Culm, in 1548 of Varma

    3111. 203. Petrus] See Ep. 2389 207. rege] John of Leiden, see Ep.
    introd. , 2957. ^S-^n»
    :

    308 LETTERS OF ERASMUS [1536

    (in both sees immediately succeeding Dantiscus). His principal literary under-
    taking was the work which, in the present letter, he submits to the judgement
    of Erasmus, the three books De Regno Christi. He sent it also to Melanchthon
    (see ME. 15 16, 1681, 1741). The Uberal character of his thinking is further
    illustrated by the fact that he entrusted to Melanchthon the education of his
    nephew Eberhard Roggius and it is not surprising that, to some of his con-
    ;

    temporaries, his orthodoxy was suspect. When he died, he left the still im-
    published De Regno Christi to Stanislaus Hosius (his successor in the bishopric
    of Varma) who, however, finding a good deal in it which he could not approve,
    ;

    deposited it in the Archives of Heilsberg whence it later wandered to Sweden,


    ;

    to perish in the Swedish wars. Among the other hterary remains of Giese is
    a manuscript at Upsala, said to date from his Leipzig days, deaUng with the
    Metaphysics, Pohtics, and Economics of Aristotle.
    In the pubhcation of the only work which he printed, the dvfljjAoyiKov, Giese
    had been actively assisted by a brother-canon of Frauenburg, whose greatness
    lay in a different field of leaming and has proved more enduring, Copemicus.
    Copemicus has himself left on record what he owed to his friendship with
    Giese. Of the many letters which Giese addressed to Copernicus none have
    siirvived though in 1620 the Cracow astronomer Broscius possessed twenty of
    ;

    them, as well as a now lost tractate, Hyperaspistes, in which Giese defended the
    heUocentric theory. In this cormexion it is worth remembering that not only
    Luther, who called Copernicus, plainly, a 'fool', but Melanchthon and the
    Reformers generally, attacked or derided the Copernican system. Broscius
    reports that in the Hyperaspistes 'sententiam Erasmi Roterodami de Copemico
    ipse Tideman refert valde mansuetam' (L. Prowe, Nic. Copernicus I. i. 98).
    L. Prowe in his Nic. Copernicus gives 4 letters of Tiedemarm to George
    ;

    Donner, Joachim Rheticus II. 417-21 to Dantiscus I. ii. 366; to Duke Albert
    ;

    of Pnissia, I. ii. 396-7.]

    Malorvm, quibus hoc nostrum seculum attunditur, scio tibi


    quoque, Erasme venerabilis, videri si non primum, saltem inter
    primaria, quod cernimus Christi Ecclesiam, quam oportuit con-
    cordiae specimen proponi orbi, tam non cohaerere sibi vt nulla gens,
    5 nulla religio, nuUa factio inter se plus dissiherit, ne illa quidem turrim
    prodigiosam mohentis humani generis conspiratio, quam immissum
    linguarum discrimen memorabih orbis sectione diremit. Hanc enim
    cladem dissipatae vnitatis quum Spiritus Sanctus dono Unguarum
    nouo atque Christianis pecuHari pensarit, ad vnius EuangeHcae vocis
    10 commercium cunctas terrarum nationes reuocante, quis non opinetur,
    Christianismum in pristinam discessionem ac bis Babylonicam confu-
    sionem relapsum esse, dum non solum diuisi iam sunt Graeci a Latinis,
    Georgiani a lacobitis, Moscobitae a Romanis, sed intra vnum Occi-
    dentem vna prouincia, vna natio, vna ciuitas intra se de fidei dogma-
    15 tibus certantes tumultuentur. Dissident inter se scholastici theologi
    cum his confligunt, qui veterem theologiam recentiori anteponunt:
    vtrosque rident nuper orti qui se euangehcos vocant hi rursus non
    ;

    magis consentiunt inter se quam cum caeteris, vt non raro intra


    vnius oppiduh menia, imo intra vnius domus parietes, reperias tri-
    20 fariam aut etiam plurifariam sectos ac de summis fidei quaestionibus
    capitahter conflictantes.
    Hanc in Christi ouihbus commorantem Alecto, si quis alius, certe
    ego ita semper exhorrui vt omnem in ecclesia ortam disceptationem

    13. lacobitis] The name given aU —


    situated in the lands of the
    to the foUowers of the monophysite eastern and westem Tigris, their chief
    Jacobus Baradaeus (t 578)- To-day, seat being the town of Diarbekir. See
    geographicaUy, they are a smaU Meso- H. F. Tozer, Turkish Armenia and
    potamian people —about 100,000 in Eastern Asia Minor pp. 224-6, 307.
    3112] FROM TIEDEMANN GIESE 309

    vipereo iniecto crine excitam suspicarer, simque hoc metu coactus


    relictisopinionum contentionibus secessum petere ad mea ipsius 25
    percontanda studia, faciendumque periculum dotium mearum, an
    possem potioribus saltem Christianae philosophiae lustratis locis
    gratiae Dei mystes fieri. Quae cura protinus eo me protraxit vt,
    praeterquam quod ecclesiae et scripturis locum autoritatemque
    omnem cessi, auderem meo Marte opus adgredi meis fortasse viribus 30
    maius, tamen studio inuestigandi veri adeo non impium mihi visum,
    quin ipsum tribus etiam iustis hbris extenderim. In quibus tametsi
    iudicium labori non defuerit, tamen quum animaduerto, nullam
    prope esse hoc tempore in euangehca palaestra sectam, quae non
    habeat magni nominis patronos, quorum eruditio et industria simpU- 35
    citatem ingenioli mei longo post se relinquit interuallo, non magis
    audeo meae diligentiae quam illorum discordiis me credere tantum :

    abest, vt mihi confirmem, scopum me certorum dogmatum attigisse,


    Quin hoc mihi praestitisse videtur istaec studiorum exploratio, vt,
    dum ahenis parum fidens meis minimum tribuo, in ipso etiamnum 40
    haeream vado sitque mihi precanda Domini misericordia, vt fratrem
    mihi excitet potentem ad docendum, qui ad incudem relatis excus-
    sisque meorum scriptorum sentenciis velit vel leuare lapsum, vel
    erudire ignorantem, vel instaurare nutabundum. Ad quae obeunda
    oflficia cum putem mihi ius esse quemUbet compellandi fratrem 45
    agnoscentem se Christi corporis membrum, tamen, si optio detur,
    vnum mahm mihi obtingere Erasmum, quam ex insigniorum quorum-
    libet ordine quotumquemque primarium.
    Verum hac in re ne tuam requirerem operam, repressit hactenus
    me reuerentia tui, cui non temere obstrependum semper iudicaui ; 50
    tum aetas vergentior, otio iamdudum destinata ad haec, studiorum
    ;

    mehorum ratio, quibus soHs hoc quod superest virium sit impen-
    dendum praeterea occupationes quotidianae et vix ferendi strepitus
    ;

    consulentium, flagitantium, sahitantium, epistolas missitantium,


    postulantiumque ac ahis sexcentis modis obturbantium. Quibus 55
    omnibus ego importunior vel etiam impudentior videbor esse, qui
    non, vt caeteri, tuas captem doctrinas, sed meas obtrudam, allato
    volumine, qui possit decem Cyclopibus tedium et varices gignere.
    At haec omnia, vir praeclare, tuis cumulandis laudibus accedunt, cui
    ne in his quidem vitae incommodis conceditur vacatio ab his dotium 60
    tuarum muneribus, quibus ohm mimdum in te prouocasti. Quarum
    laudum ego quoque, quem sub altero prope coelo degentem non
    vna parasangarum centuria a te seiunxit, tam non ilHbenter portio
    esse ahqua vehm, quam mihi causae etiam ad id extant graues. Qui
    enim hoc vel solo vel praecipuo studio ad scribendum adductus sum, 65
    vt vitatis dissensionum syrtibus ac argutiarum salebris, in planis
    simpHcis scripturae ac syncerae doctrinae EuangeHcae campis con-
    quiescerem, cuius potius, quantum ea in re profecerim, expetam
    iudicium, quam tuum ? Cui in tota vita hoc ipso studio nihil fuit
    prius cui et Hnguam et pectus deus in hoc finxisse videtm" vt sacras
    : 70
    literas ipsumque euangeHum suae luci et puritati restitueres ac
    seditiosum mundum ad modestiae et vnanimitatis studia vitamque
    Christo dignam reuocares. Deinde meis lucubrationibus expensorem
    60. conceditur scripsi7nus : concedatur ilf(S.
    310 LETTERS OF ERASMUS [1536

    postulaturus, ad quem potius confugiam, quam cui ego debeo quicquid


    75 in me idoneum, siue in literis siue in honestis studiis, potest vocari ?

    Id enim, si quicquam est, fateor ex tuis scriptis me hausisse, quae


    adeo me ohm in se rapuerunt ac detinent vt citius aqua et igni patiar
    quam illorum lectione mihi interdici: discipulumque me tuum,
    etiamsi contemnas, non minus agnoscam quam qui in tuo conuictu
    80 agentes quotidie a docentis aut sermocinantis ore pendent. Vis
    dicam, quae abs te magistro didicerim ? Pietatem, modestiam,
    mansuetudinem, charitatis iura reHgiose omnia esse tractanda, non
    praecipitandam sentenciam, ab Ecclesiae iudicio non discedendum,
    solum Christum in scripturis quaerendum, amandam simphcitatem,
    85 probatioribus vtendum, et huiusmodi aha ne, si in meis forte reperias :

    quae reproba sunt, queri de me possis, quod de Ruffiniano praeconio


    diuus Hieronymus. Equidem, ne cui praeterquam Christo mea
    imputarentur, et quae mihi scribenti ratio inita fuerit, in praefatione
    Hbri testatum feci, tum in procletico, quod calci operis non aHa
    90 ratione affixi quam vt aduersus nouitatis obtrectatores me prae-
    munirem. Solet enim taHum mordacitas non te solum tuique similes,
    sed etiam nos scarabeos et vap<p>as lacessere et proHcere in pugnam.
    Sed vt rem attmgam: InteUigis, optime Erasme, quid mea vere-
    cundia reformidet petere abs te tam grauato, quid gestiat animus
    95 a te tam magno contendere, quid ipse, iUustrandis studiis natus ac
    tantam vocationem dei sustmens, debeas fratri in sinum tuum se
    consiHaque ac conscientiam suam deponenti. Cogitare debes, quae
    tibi erga suppHcem atque opis indigum claudenti viscera pietatis
    instet ira dei detrectantem officium qui rumores excepturi sint in
    ;

    100 hac regione nostra, vbi hoc maxime nomine clarus es, quod non
    solum his, qui vel tuam amiciciam aut discipHnatum ambiunt vel in
    Hterario munere tua requirunt consiHa facilis atque expositus mini-
    meque fastuosus esse soleas, sed etiam calumniatoribus et arros<or>i-
    bus nihil minus sis quam mahgnus. Vide, quo tenearis loco. Tua,
    105 Erasme, vox est Prodeat ahquis amicus, cuinegarim fidele consiHum,
    :

    cui negarim officium, si quando res serio postulabat. Qui haec et


    istiusmodi in tuis opuscuHs legunt, an non iure tibi dicere possunt:
    aut confirma opinionem, quam de te excitasti, aut patere te tui
    dissimilem dici ? Sed obstat aetas et valetudo ac laboribus districta
    iio vita, ne queas praestare quod veHes. De valetudine non nouum est
    terreri nos seruauit tamen hactenus te Dei erga nos clementia, vt
    ;

    interim etiam ingentibus laboribus posses sufficere. Quod, vt cum


    plerisque doctis tibi est commune, ita credimus in confouendis tahbus
    ingerdis vim diuinae gratiae hominum consulere profectibus, cum
    115 aHoqui industriam morbis etiam extimulari atque acui constet, et
    fuisse legamus quibus ne extrema quidem hora agitatione studiorum
    vacua fuerit. Aetatem minus patiar excusare te multo adhuc dis-
    tantem ab eo annorum numero, quo clarissimi viri Plato, Democritus,
    Chrysippus, Pythagoras, Carneades, Isocrates, Cleanthes, Sophocles,
    120 ipse Cato superior, ex nostris quoque Hieronymus et Augustinus,
    103-4. arrosibiis ilf(S. : correa^imws.

    86. RiifEiniano praeconio] See contra 104-5. Tua . . . vox est] We have
    Rufinum i. i (Hieronymi Opp., 1865, not been able to traee the quotation.
    tom. ii, p. 415).
    —
    3112] FROM TIEDEMANN GIESE 311

    quorum tu aemularis ingenium, iuuenilis animi specimen studiorum


    exercitatione praebuerunt. Quod ne ad casum referre possis, Valerii
    extat sentencia, senescentibus membris eruditorum intus animos
    industriae beneficio florem iuuentae retinere. Ego vero hoc quoque
    diuinae prouidentiae esse munus haud dubito. De laborum onere 125
    optem te in hac aetate minus posse queri, si id patiatur tua fehcitas
    et noster in te respectus. Habet vero etiam haec res honestam
    missionem quandam, si neglectis tineis illis, quae tuum perturbare
    otium solent, consentientium iuues studia teque his duntaxat im-
    pertias qui Christianae pacis apud te consLlia requirunt. Hanc j^o
    nempe rudem senectuti tuae tu ipse (quod in epistola quadam tua
    lego) destinasti, quo minus mihi queas incursantium iniquitatem aut
    vacationis consihum obiicere.
    Mihi certe hunc ad te hbrum niittenti, praeterquam quod tuum
    amicum iudicium hmamque aueo, adeo non est animus negotium tibi j,-
    facere, aut cum quoquam miscere rixas, vt si legens deprehendas
    ahud a me quam Christum quaeri, noxae dedi hbrum vehm deuo-
    ueamque inferis vigihas istas meas. Hoc si tibi probatur institutum,
    si censes huiusmodi studiis oportere ahquid ofiicii impendere te, si
    Hteris et Christo es aequus (quod esse maxime vis, scio), obsecro te j ,q
    Christi discipulus ne me contemnas confugientem ad te tuamque
    illam fehcem copiam, quam, vt caeteris communicares, a Deo acce-
    pisti. Ita vero non contenmes si, sumpto aduersus nauseam spiritu,
    hbri quemaccipies, locos omnes, presertim qui perplexiores, coactiores
    aut etiam iniquiores videbuntur, ad tuum prudentissimum iudicium j . ^

    et censuram exigas, hbres atque excutias, renunciesque mihi, num quid


    deprehendas quod cathohcus non ferat sensus vel duriuscule ilh
    cohaereat, quodue a me vel recudendum vel moderandum vel locuple-
    tandum vel exphcandum censeas. Nam quae probabihter ac pie
    dicta disputataque sunt, nemo, opinor, fraudi vertet synceri christia- j.q
    nismi ingenuos sensus inuestiganti, etiam si ingenu vena et dictionis
    filum, cuius non venor laudem, minus arridebunt. Quod enim ad
    hanc rem pertinet, fateor hoc me egisse scribentem, vt iuxta prouer-
    bium saltando discerem saltare, essemque auloedus, dum citharoedus
    fieri non possum. Optem autem ita me amari a Christo vt ipso j^c
    aspirante tua humanitas veht suopte iudicio ehmare, corrigere
    refingereque, quaecumque non solum in dogmatibus, sed in caeteris
    quoque censoria virgula opus habent, si modo te Aristarcho sint
    digna. Equidem ita omnium tibi ius facio, ita in tuo arbitrio recumbo,
    vt, si tibi hbeat, possis etiam dispungere aut Lethaeis vndis donare jgQ
    omnia, modo non pigeat prius te iudicem non morosum praestare.
    Scio tibi hanc Ihaden recognituro laborem visum iri immensum ac
    etiam iniquum non vacanti mehoribusque intento. At inter stricturas
    Calybum Vulcano operas partienti adsunt
    Brontesque Steropesque et nudus membra Pyracmon. -

    138. ante institutum habet studium expunctum MS.


    122. Valerii] See Valerius Maximus 131. rudem] Cf. Ep. 2806. 21.
    8. from which the classical ex-
    7; 153-4. prouerbium]See ^dagr. 1244.
    amples of vigorous age are taken 165. Brontesque . . . Pyracmon]
    the actual words of the 'sententia' do Verg. Aen. 8. 425.
    not appear there, however.
    312 LETTERS OF ERASMUS [1536

    In mitioribus studiis habet praedicator euangelicus suum Timo-


    theum, suum Titum, suum Silam, suum Tichicum, suum Epaphram.
    Certus sum tibi quoque non deesse in famiharibus ministeriis iuuenes
    eruditos et nequaquam Arcadicos, qui labores a te delegatos sortiti
    170 alacriter praeceptori pensum soluunt. Horum tu opera leuatus facile
    es confecturus quae tuae officLnae importo.Importo autem, non
    quod digna putem incude tua, quae magnificis tantum et praeclaris est
    adsueta, sed quod me non indignum debeas habere, quem rogantem
    sinas impetrare quod a te, etiam si nimis confidenter, tamen (vt ego
    175 quidem reor) ignoscibihter peto.
    Certe negari non potest, opus hoc, etiam si infehciter natum, tamen
    ipso argumento serium esse, ac, quod res docet, multo nixu atque
    labore proditum, fortasse nec inutile futurum extimulandis acrioribus
    ingeniis, qui hmpidiore Minerua hoc argumentum tractare possint.
    180 Adeoque causa mihi compellandi tui non paulo grauior esse videtur
    quam his qui versicuhs ac laudum lenociniis te captantes gloriolam
    venantur, aut qui rebus friuohs inuidiosisque te onerantes, plus
    sedulo quam prudenter (vt ipse quereris) tua abutuntur amicicia.
    Mihi mei isti labores adeo non sunt visi absoluti aut nomine ahquo
    185 digni vt te censorem magis quam patronum adhibere coner, tuasque
    potius caeras quam asteriscos afifectem, nec sim ausus dedicare illos
    tibi, cum nemini id fecissem hbentius sed offerre tantum, videhcet
    ;

    conscientia tenuitatis meae repressus. Alioqui non deerant, quibus


    hoc etiam debebam officium. Erat Serenissimus dominus meus
    190 Sigismundus, Poloniae rex, nuUi magnorum principum postferendus,
    qui quam clementer me habeat, summorum honorum nuncupatione
    Erat illustrissimus iUius fihus, sicut nomme et accepti
    declarauit.
    diadematis gloria, ita virtute et morum claritate patrem referens
    simulque paternorum erga me meritorum haeres. Erat, quem nuper
    195 fata nobis sustulerunt, Petrus Cracouiensis episcopus, vir posteris
    etiam secuhs celebrandus ac in me ornando propensissimus a cuius :

    ego autoritate ita pendebam, vt cum iho dimidium vitae meae


    sepultum reputem. Erat meus episcopus Reuerendissimus Mauricius
    Varmiensis, summae prudentiae et amphtudinis antistes, qui non
    200 sanguinis solum iure, sed multis etiam ahis nominibus parentis mihi
    loco est. Erant ahi principes viri, apud quos, si honestum ahquem
    partum proferre mihi hcuisset, gratiam mire non mediocrem poteram.
    Tu, mi Erasme, abunde me meaque iUustraueris, si haec, quae obtuh,
    fueris tuo dolabro dignatus. Hac enim re non sohim metu me omni
    205 subleuabis, sed meam etiam conscientiam deduces in portum et, vt
    ingenue dicam, plus apud me vel vnicus nictus tuus valebit quam
    septem Demosthenes.
    Musis bene ominantibus quum haec adornarem, nactus sum, quem
    198. Mauricius]MoritzFerber(i47i- Danzig (1512), St. Mary in Danzig
    i537),sonof John,brotherofEverard, (1516-20). In 1523 he was nominated
    Ferber (I.U.D. Siena, 1515). Among bishop of Varma by Sigismund i; for
    his numerous ecclesiastical prefer- eight years he admLuistered his see in
    raents, mostly sinecure, he was papal a vigorous fashion and without much
    chancellor and notary, Domherr, later sympathy for the Reformers. He was
    Domkustos, of Varma, Domherr of succeeded in the bishopric by Dantis-
    Lubeck, Reval, and Dorpat he held
    ; cus. See ADB.
    the livings of Muhlbanz, St. Peter in
    3112] FROM TIEDEMANN GIESE 313

    ad te mitterem, hunc Eberardum Roghium, iuuenem literis et gratiis


    natum, quo magis appositum nec ipsa Rhamnusia donare mihi 210
    potuisset, non sohxm quod propinquitate mihi est iunctus, ac huic
    negocio apud te curando, vel etiam ahqua in parte iuuando, non
    incommodus futurus, sed quod ob singularem modestiam et erudi-
    tionem non vulgarem tibi (scio) ita gratus erit vt, si periculum feceris,
    optare noUes in famihari vsu mehorem aut tuo stomacho plus 215
    respondentem. Hunc ohm
    tui nominis gloria et autoritate ita accen-
    sum vt nisi te viso aut propius cognito se nec profecisse in hteris
    ahquid nec vixisse putaret, cupio, si possim, intime insinuare amori
    tuo non ipsius tantum causa, sed etiam propter me, vt habeam qui
    :

    pro me aquam manibus tuis infundat et quem possis mei vice te 220
    demerentem amplecti. Ne vero circumforaneum erronem quempiam
    tibi submitti verearis, hunc, nisi honesto loco natum inter bonos
    semper probitatis laudem promeruisse scirem, nemo mihi persuaserit
    vt commendarem Erasmo. De studiis vero quid non optima coniicies,
    si noueris a tenera aetate ad ephebiam vsque in sinu educatum 225
    Melanchtonis, te quoque iudice magni ? A quo non secus ac fihus
    habitus musisque consecratus didicit, nisi te patrono neminem in
    bonis hteris magnum fieri posse. Quibus quoniam immori statuit,
    hoc ipso quoque nomine hominem tibi quo maximo possum studio
    non solum commendo, sed etiam oifero atque addico non secus 230 :

    habiturus quam si mihi destinaris quicquid in iUum contuleris bene-


    ficu. Hic ipse aha nonnuUa quae mandaui meis verbis referet. Vale,
    aeternum mihi venerande Erasme.
    Apud Varmiam Prussiae ad ostia Vistulae, Die xxviii Martu Anno
    Christi mdxxxvi. 235
    Tidemannus Gisius.
    Venerabih et vere magno
    Erasmo Roterodamo
    Literarum antistiti.

    3113, From John SmAPiTJS.


    Breslau MS. Rehd. 254. 137. Ferrara.
    EE'. 150. 3 April 1536.
    [An original letter, autograph throughout. The date is confirmed by the
    reference to the death of Manardus.]

    S. D. P. Cum m
    mentem venit, quanti semper feceris optimum
    senem et charissimum praeceptorem et hospitem meum Manardum,
    cui et ohm tam ofiiciose per hteras tuas me commendasti, et toties
    interea amicissime salutem tuo nomine dicendam in hteris ad me tuis
    adscripsisti, non putaui coelandum te quod eum nuper Deus opt.
    max. maximo cum detrimento et luctu cum meo tum omnium prae-
    sertim medicae artis studiosorum, viu eidus Martii iam uu supra Ixx

    3112. 209. Roghiiun] Nephew of making progress in his studies: in


    Everard Rogge, burgomasterof Culm. another, ME. 1741 of Oct. 1538,
    The \mcle was a friend of Melanchthon, Melanchthon apologizes for not having
    to whom several of Melanchthon's had leisure to read T. Giese's book.
    letters are addressed —inoneofthem, 3113. 3. commendasti] Cf. Ep.
    ME. 1077, the nephew is mentioned as 2956. 8-14,
    ; ;

    314 LETTERS OF ERASMUS [1536

    armos natum ex hac vita nobis eripuit. Cuius viri merita et praeclara
    in nostra professione facta si pro dignitate apud te recensere velim,
    10 nullum epistola finem habitura esset.
    Quid autem rerum in Itaha geratur nunc temporis, iuuenis hic
    Alostensis, chirurgus exercitatissimus et tui videndi cupientissimus,
    commodius coram narrabit.
    Salutant te Cehus Calcagninus et Ant<(onius> Luceus Lusitanus,
    15 medicus, vero imprimis illustris heros Antonius a Ponte, primas
    habens inter proceres aulae principis nostrae, qui per Gisbertum
    Longohum vna mecum mensibus superioribus ad te hteras dedit.
    Bene vale, vir Nestoris aeuo et longiore dignissime.
    Ex Ferraria, iii Nonas AprUis mdxxxvi.
    20 Tibi deditissimus I. Sinapius, medicus.
    Optimo et clarissimo vlro, domino Erasmo Roterodamo, domino
    et patrono suo semper venerando. Basilaeae.

    3114. From Paul Volz.


    Breslau MS. Rehd. 254. 162. Strasbourg.
    EE^. 153: LB. App. 382. 12 April 1536.
    [An original letter, autograph throughout. LB., foUowing Fecht, prints only
    'monachus quidam etc.', 11. 27—32.]
    . . .

    S. P. D. Quod egi tibi gratias pro tam charo, ne dicam raro poculo,
    hcet tibi videatur superfluum vel ineptum etiam, mi Erasme, tamen
    equidem ago agamque vsque dum viuo ac valeo, quando citra bene-
    merita erga te mea iam bis me dignatus es ornare munuscuhs.

    3113. II. iuuenis] We do not know 15. Antonius a Ponte] Antoine de


    who this was. Pons, count of Marennes, baron
    14. Ant<onius> Luceus] Antonius d'01eron, gentleman-in-waiting to the
    Luceus of Evora edited, and prefixed duchess of Ferrara, Renee of France
    a preface to, the Apologetica Disce- seeHaag, i^rancepro^. viii. 287: forthe
    ptatio qua docetur per quae loca sangnis disgrace which befell him and his wife
    mitti debeat in viscerum inflammationi- Anne de Parthenay (whom he married
    bus, praesertim in pleuritide of Peter in 1533) see Bull.du Prot. Fran^ais,
    Brissot, of whom he had been the pupil 1880, pp. 3-17 (Herminjard vii. 310,
    (Colinaetis, Paris, 1525, reprinted 508 ; viii. 180; ix. 362).
    Paris, 1538; Basle, 1529; there were 16. principis] Hercules 11, duke of
    two editions in the seventeenth cen- Ferrara.
    tury); see Ep. 1407. loin. In the 16-17. Gisbertiim Longolium] Un-
    spring of 1534 he had written to Eras- known to us.
    musfromltaly (see Ep. 2956introd.) 3114. i. poculo] Volz describes the
    and he would seem to be the unnamed cup in a letter to Beatus Rhenanus
    medicMs to whom, in Ep. 2956, Eras- (BRE. 293) 'Octauo die Februarii
    mus sends greetings through Sinapius. accaepi cum literis poculum argen-
    A letter of Calcagninus 'Antonio tevun intus ac foris auro tectum et
    Luceio Physico', i July 1533, shows speciosmn et preciosimi, ab Erasmo
    that at that date Luceus was living nostro missiun atque dono datum',
    with Sinapius in Ferrara (Calc. E. cf. BRE. 298, 307.
    p. 180). Two other letters of Calcag- 4. bis mimusculis] Ep. 3069
    . . .

    ninus, imdated, but belonging ap- thanks Erasmus for the gift of his
    parently to 1527-8, indicate that he Ecclesiastes. Volz mentions both gifts
    was in the service of the duchess of as wellas Erasmus' legacyof 100 oMrei
    Ferrara (Calc. E. pp. 140-1). From in a letter to Beatus, BRE. 298, cf.
    Calc. E. p. 180 we learn that his wife's BRE. 293.
    name waa Parthenea.
    : : ; ;

    3114] FROM PAUL VOLZ 316

    Sapido cum ostenderem erratum, primum risit ac miratus est tam 5


    emunctae naris senem, dein gratias egit: tam abest vt sit hac tua
    commonitione grauatus. Mox bibliothecae suae chartas excussit,
    libros in consilium adhibuit. Reperit ante decennium fere sjnnpho-
    niam oj, hoc est, media longa in carmine suo posuisse sese, caeterum
    nunc dec[o]eptum duobus dictionariis, graeco S\ciHcet>, et Calepini 10
    latino, qui ambo habent o micron: mihi ad oculum monstrauit.
    Itaque pro s>Tnphonia reposuit harmonia, et pro aUis duobus, quibus
    grauari videris ob vultures, hosce reposuit versus
    duo vos vnus, tu pauper egensque, serena et
    Sic
    potuit quod dare, fronte dedit
    ille tibi, 15

    vel si mauelis retento hexametro subdere pentametrum hoc pacto:


    dat, dare quod potuit, fronte nitente tibi.
    Ac cupitque vt haec boni consulas
    ita satisfactum vult vtrique,
    etenim 'quandoque bonus dormitat Homerus' et nemo mortaUum
    omnibus horis sapit. 20
    Quod tu non potuisti absque risu legere meae partem epistolae qua
    metuo ab inuidia fortunae, etiam mihi risum extorsit, quamuis meus
    ille metus non fuit omnino vanus, siquidem qui sua sponte pro annuae
    pensionis accessione laborarunt, hi nunc milii persuadere cupiunt
    obseruationes quasdam externas, tanquam salus in his sita sit id 25 ;

    quod non me solum, sed plures oflFendit. Clarius indicarem, si praesens


    essem. Ad hoc monachus quidam, sororem germanam habens in eo
    monasterio vbi praedico, longa epistola calumniam mihi struit, in
    superscriptione Paulo Volzio, moniaHum S. Nicolai in Vndis con-
    :

    fossori angulari meticulosoque concionatori, scribens. Deinde vocat 30

    5. ciun scripsimus : dura MS. 21. qua EE^. q MS. :

    9. carmiue suo] In a poem of his


    '
    ' Erasmus himself. In the Catalogi duo
    in this ten-year-old poem Sapidus had the error stands corrected {harnionia
    usedsymp/ioniawithitsproperquanti- for symphonia), but in 'the other two
    ties. When he wrote his poem on verses the text as there printed differs
    '

    Erasmus' cup, he was misled by the from that suggested in the letter,
    dictionaries. The poem on the cup showing serena instead of serena et
    was printed in Catalogi duo operum D. and neglecting the alternative pro-
    Erasmi Roterodami, Basle, H. Froben posed for the pentameter.
    & N. Episcopius, 1536-7. It was 10. graeco] Presiunably Aldus; of
    reprinted by Leclerc, LB. i, among which the first edition was printed in
    the epitaphs on Erasmus. Intheletter 1497 (Dictionarium graeco-latinum co-
    to Beatus of March 1536 (BRE. 293) piosissimum secundum ordinem alpha-
    Volz writes that he is sending Sapidus' beticum cum interpretatione latina).
    poem to Beatus, and he adds in the Calepini] The lexicon of Am-
    margin: 'cum Uteris meis misi D. brose ofCalepio (1440— 151 1) was first
    Erasmo Basileam'. From this, and printed at Reggio in 1502; on this
    from the first sentence of the present often reprinted book were foimded
    letter, it is clear that Volz had already all our Latin lexicons down to Forcel-
    written to thank Erasmus for the cup, lini (1770).
    and that Erasmus had rephed with a 19. quandoque . . . Homerus] Hor.
    letter, now lost, noting the metrical A.P. 359.
    error spoken of. The lost letter is 19-20. nemo sapit] See Adag.
    . . .

    mentioned in a letter of Volz to Beatus 1329.


    Rhenanus, dated i Dec. 1536, first 24. accessione] In BRE. 293 Volz
    printed in Catalogi duo, pp. 93-5 writes that his stipend had been in-
    —
    (BRE. 301) it was written 'aUena creased by 22 aurei: it had been 30
    manu' but signed 'aegra manu' by aurei.
    ;:

    316 LETTERS OF ERASMUS [1536

    me miserandum, insensatum etc. Alia praetereo, ne tibi alioqui


    grauato sim grauis. Vale, chariss<ime> Erasme. Nos oremus pro
    inuicem nobis, vt in Domino moriamur et saluemur.
    Datae 12 Aprilis 1536.
    35 T. Paulus Volzius, abbass.
    Penult<(imum> pent<ametrum> in principio mutauit hoc modo:
    Esse duos vnum vos etc.

    Pietate, doctrina et aetate venerando viro, D. Erasmo Roterodamo


    suo ad manus proprias. Basel.

    3115. Feom Stephen Pratensis.


    Breslau MS. Rehd. 254. 124. Besan^on.
    EE^. 152. 12 April 1536.
    [An original letter, written by a secretary, and signed by Stephen Pratensis
    for whom see Ep. 2140 introd.]

    S. P. D. Multis nominibus venerande, quod tam famihariter


    dignatus sis propria manu scribere ad me, addictissimum tuum
    cHentem, et negocium vinarium mihi commitere, immortales habeo
    gratias. Quod vtinam tam feHciter quam lubenter procedat! Hic
    5 nuntius, Augustinus nomine, reddidit mihi tuas Hteras exoptatissimas
    Nonis ApriHs, cum Hteris tuis ad D. Thesaurarium et D. Vicarium
    D. magni officiaHs et ad D. Gilbertum tuum transmitendis. Sed D.
    Thesaurarius aberat, agit enim Dolae plus semper et ilHc proximis ;

    diebus habita sunt Burgundionum imperiaHum comitia. Ad quem


    10 curaui per proprium nuncium tuam epistolam transmitere. Qui
    multis negocus impHcitus non potuit citius respondere. Ob id liic
    tuus Augustinus fuit coactus prestolari eius aduentum rediit autem ;

    Dola postridie Palmarum. Qui eidem Augustino, mihi et alus multis


    nominis tui studiosissimis HberaHter praebuit multa vinadegustanda,
    15 Tandem hoc vnum vas fuit selectum, quod esset tui coloris et saporis.
    Fuit omnino impletum, praecisi sunt omnes emboH, summum os vasis
    diHgenter obturatum multo gypso. Promisitque D. Thesaurarius
    scripturum. Vicarius officiaHs mitit vnum vas, cuius fecimus dele-
    ctum. Vtrumque vasfuithicdiHgenter compactum. Si corrumpantur
    20 in itinere (quod bonus Dyoms[i]us prohibeat), vertendum vicio huic
    Augustino quem commonefeci sui officu si domi, tuis famuHs abuten-
    ;

    tibus genio vini Burgmidiaci. Recepit idem vicarius tuam epistolam


    et fasciculum cartaceum cui respondet. Hoc veHm addi[c]tum: vbi
    ;

    3114. 39. 'Basel add. al.man. MS.: om. LB. 3115. 20. Dyonysius M *§.

    correximus. 23. addictum ilf <§. : correximM^.

    31 14. 35. abbass] See Ep. 3069. ^yn. the letters wltich he carried only that
    36. Penult<im\mi>] In the Catalogi to Cognatus (Ep. 3104) has survived.
    cZmothechangeheregivenisembodied. 6. Thesaurariiun] Bonvalot.
    3115. 5. Augustinus]Ifheproperly Vicarium] Richardot.
    spoke of himself as 'famiilus D. 18. scripturmn] Bonvalofs letter,
    Erasmi', he is perhaps the Antwerp not extant, is answered by Ep. 3122.
    famultis mentioned in Ep. 3052, who 22. epistolam] Not extant; nor is
    had been engaged by Erasmus before there any hint as to what the fasciculus
    Lambert Coomans came to him. Of cartaceus was.
    3115] FROM STEPHEN PRATENSIS 317

    vasa erunt apud te sita et locata, si vtrumque aperias in imo tere-


    bellulo et haurias vnum vas potorium vitreum, vinum futurum est 25
    proxima estate defecatius.
    Magno negocio curatum est super auriga nostrate reperiendo qui
    vellet ire vel multo precio Basileam. Causantur enim multa. Alius
    nescit linguam germanicam, et hoc nomine odit Germanos. Alius dat
    operam agriculturae, quae hic tempestiua est. Aliis rehgio est exire 3°
    suo genitah solo appetentibus feriis Paschahbus. Nec hic reperiantur
    bigae quae capiant duo vasa. Tandem hic solus auriga compertus est,
    sed magno auro emptus. Pacti sumus cum eo, authore Augustino, in
    conditionem sex coronatorum sole insignium. Non potuimus in
    minorem, multis verbis vltro citroque habitis, ahoqui redlisset vacuus 35
    et inanis Augustinus.
    Nomen Augustini me torsit, quod commisisses id negocii Petro a
    Cochleari, qui vix me obiter salutauerit his verbis: Hic Augustinus
    est famuhis D. Erasmi, ego eo recta Sahnas.
    Inter dictandum has Dommus Thesaurarius, qui heri promiserat 40
    se scripturum, misit famuhim dicentem suum dominum recepisse
    Hteras a Caesare, quibus respondendum erat, et hoc nomine D.
    Erasmo suo meis verbis vehementer commendari cupiebat.
    D. Gilbertus fuit hic abhinc quindecim diebus et ex suis colloquiis
    ;

    plane doctissimis et vnius tui amantissimis intellexi eundem D. 45


    Gil/bertum) statim a Paschate proximo profecturum ad te cum
    vectura vini quod nouit esse tui palati. Cui hic agenti tradidi tuam
    epistolam, quam mihi reddiderat ille tabellarius BasiHensis vnoculus.
    Nescio, an D. Gilbertus responderit. Calendis vero Aprihs superiori-
    bus recepi a tabeUario de Porrentrucho vnam epistolam a Lamberto, 50
    tuo amanuensi, cum fasciculo hterarum ad dominum Gilbertum
    transmitendarum, quod dihgenter et ex animo curaui per quendam
    hominem Nozerenum, vicinum et famiharem D. G(ilberti>. Itaque
    tuam epistolam quam reddidit hic Augustinus, ad eundem Gilbertum
    transmisi, et sic nihil tuarum epistolarum ad Gilbertum apud me 55
    heret, quas potius miterem per proprium nuncium.
    Procurator abbatis Charitatis et Montis sanctae Mariae nusquam
    hic visus. D. Symon Lanier cum vxore vahtudinaria misere de-
    cumbunt.
    D<oniine> mi, delegi hanc diam sententiam, Dimidium plus toto, 60
    in meum symbolum, et cuperem doctus a tua absolutissima et
    solertissima Minerua curare insculpendam effigie quadam scita, breui
    58. valitudinarii MS.: correximus.

    37. Petro] Not known to us. 61. symbolum] It woiild seem that
    46. a Paschate] Cf. Ep. 3095. theneweditionofthe^rfogr^o^Froben,
    48. tabellarius Basihensis] He car- March 1536) had just reached Besan-
    ried the later of the two letters to ^on (cf. Ep. 31 18), and that Stephen
    Cognatus mentioned in Ep. 3104 (see Pratensis' motto had been suggested
    Ep. 3104. 2n). to himby thePostscripttotheReader
    50. tabellario de Porrentrucho] firstprintedinthatedition(Ep. 3093).
    Lamberfs letter is not extant nor ; It is not clear what point in connexion
    can anything be divined of the con- with his motto Stephen wishes Eras-
    tents of the fasciculus. mus to elucidate he may perhaps be
    ;

    57. abbatis . . Mariae] Louis de


    . supposed to want advice as to the
    Vers. See Ep. 2889 introd. kind of effigies which, engraved on his
    58. Lanier] See Ep. 2881 introd. ring, might suitably carry the motto.
    318 LETTERS OF ERASMUS [1536

    et docta, in anulo signatorio.


    enim nescit ? —
    Dignetur, obsecro, tua Musa quid
    in hac re quod visum fuerit, commodare, consulere et
    —
    65 docere. Sed finem facio, molestus isthac verborum congerie rudi et
    potius efiFusa quam composita.
    D. I<oannes) Lambelinus, a secretis, doctiss<(imus> Bisunci<n)o-
    rum, afifinis et amicus noster, nominisque tui studiosissimus, ex te
    verbis meis etiam atque etiam salutatus (cui et soleo tuas epistolas
    70 communicare), plurimum tuam dominationem in literis incompara-
    bilem resalutat.
    Vesuntione, die Mercurii ante Paschaha anno a natah mdxxxvi".
    Bene vale, D. mihi imprimis venerande, in Deo op(timo) maxi<mo),
    qui vltra pensum seruet te incolumem viribus tum animitum corporis
    75 inofiFensis.
    Stephanus a Pratis, ex animo totus tuus, de quo potes tibi omnia
    boni famuh oflficia poUiceri.
    D. Erasmo Rot., theologorum <do)ctissimo et eloquentissimo, D.
    suo imprimis colendo, agenti apud inclytam Basileam.

    3116. FrOM VlGLITJS ZUICHEMUS.


    Ghent MS. 479, p. 39 (a). Spires.
    Van Hevissen IV. 117 (j3). 15 April 1536.
    Brussels MS. II. 1040I, f. 148 (8).
    Brussels MS. 6919-20, p. 254 (e).
    Brussels MS. 19145, p. 31.
    [Except that the letter is not printed in VZE. the sources for the text are the
    same as those for Ep. 2101 where see Introd. The text here printed is that
    ;

    given by p and e; which agree in all particulars, save that at 1. 16 van Heussen
    would seem to have changed the habeam of all mss. to the more usual habeo.
    The Ghent ms. (a) (and Brussels 19145, which is a mere copy of it) offers variants
    of which some (e.g. regni for reguli 1. 3, tantum for tantulum 1. 24) are errors of
    copying but in 11. 31-2, Assessor tunc temporis looks like an editorial interpola-
    ;

    tion and the same is probably true of tragicum in 11. 2-3. The text of S agrees
    ;

    in general with that of j8 and e (against a), but exhibits variants due to care-
    lessness.
    The letter was no doubt carried by the same messenger as Ep. 31 17.]
    ERASMO ROTERODAMO.
    CvM nihil esset quod ad te scriberem praeter vulgaria, fragmentum
    ad ahenae epistolae qua amicus quidam e Monasterio tragi-
    te mitto
    cum Anabaptistici Reguh exitum ad me perscripsit. Cum autem
    antea de eius gestis multa tibi significauerim, extremum quoque hunc
    aetum mitiime te celare potui. Hollandia adhuc eo malo grauiter
    vexatur, nec quotidiana supphcia miseram et ignaram plebem quic-
    quam commouent. Omnino oportet iratum Deum hanc pestem nobis
    immisisse.
    Ego Spirae perquam commode viuo, nisi quod forenses actiones
    3116. 2-3. tragiciun a: om. ^. 3. Reguli ^: regni a. 8. imisisse 8.

    3115. 67. Lambelinus] See Ep. 3. ReguU] John of Leiden was exe-
    2733 introd. cuted, with great barbarity, in Jan.
    3116. 2. amicus quidam] We have 1536; see Ep. 2957. 93-4^.
    no clue to his identity ; the fragment 4. significauerim] In Epp. 2957,
    of his letter is loat. 2999, 3060, 3071.
    3ii6] FROM VIGLIUS ZUICHEMUS 319

    plus satis mihi negotii facessunt, et pristinis studiis excolendis mini- lo


    mum temporis concedunt. Pensant tamen illae satis magno honorario
    presentes labores, ac viaticum ad futuram aetatem subministrant,
    quo olim mihi Hbere ac prolixe intermissa studia repetere Uceat.
    Hoc autem interea simul curo, vt bibliothecam optimis selectissi-
    misque hbris instruam. Quanquam autem antea omnia fere opera 15
    tua habeam, attamen cum Nicolao Episcopio pridem egi vt secundum
    tomos a te ordinatos omnia tua monumenta quae in Frobeniana
    officina vnquam sunt aedita, eleganter concinnata ad me mitteret.
    Quando autem tu, doctissime Erasme, non propriis modo operibus
    rem literariam locupletasti, sed veterum multorum autorum vel 20
    prima in lucem editione vel emendatione vel commentatione illu-
    strasti, vehementer te rogatum vehm, vt quae eius sunt generis
    indicare vel mihi vel Episcopio non graueris, si quando videhcet otio
    abundabis et grauioribus studiis tantuhim temporis decerpere possis.
    Nam cum in aliis autoribus comparandis instituendaque bibhotheca 25
    tuam lubenter commendationem lectionemque sequar, hoc etiam
    modo quicquid a te vnquam vel proprium vel ahenum est editum
    consequar. Isto vero beneficio ita me demereberis vt amphus, hoc
    quidem tempore, non possis. Ego autem quicquid omnino iusseris,
    gratumque tibi esse sensero, vicissim sedulo obibo. 30
    Bene vale, incomparabile et aeternum hterarvim decus. [Assessor
    tunc temporis] Spirae. Pridie Paschae. Anno 1536.

    3117. From John George Hermann.


    Breslau MS. Rehd. 254. 87. Spires.
    EE2. 154, 18 April 1536.

    [An original letter, autograph throughout. The address shows a tear. The
    year-date is confirmed by the fact tliat the letter is addressed to Basle.]

    <S.> D. Salue plurimum, vnicum aeui nostri decus. Quod hteras


    meas quas post diuturnum silentium parentis obsequutus voluntati
    ad te dedi, aequo animo acceperis, non me modo summa voluptate
    aflfecit, sed parenti etiam proculdubio gratissimum erit, qui sui
    desiderii satis magnum fructum se consequutum existimabit, quod 5
    ad vtriusque nostrum hteras respondere non fueris dedignatus. Cum
    autem tuas hteras ihe quibusuis gemmis vel margaritis chariores
    habeat, benigne est a te factum, quod eas ad me miseris, quo et ego
    meas tuis coniungendo nonnihil quoque inde gratiae mihi apud eum
    concihem. Porro quantum ipse tuarum hterarum est cupidus, tantum 10
    rursus est sohcitus vt ahquod officium vicissim reponat, quo tibi

    3116. II. satis illae S. 15. au tem antea a: om. S. 15-16. fereomniatua
    opera S. 16. aS: habeo j3. 18. ^: mittat a. 21. a: primam 8.
    vel commentatione scripsimus: vel cormnendatione a: om. S. 24. j8:
    tantuni a. 31—2. Assessor tunc temporis ae: om. ^. 32. ^: Anno om. a [vt
    in Ep. 2101. 63).

    3116. 17. ateordinatos]Inthe Cafa- 6. vtriusque] The letter to the


    logus Lucubrationum, Epp. i, 2283. father (answering Ep. 3088) is not
    3117. 2. parentis .volimtati] See
    . . extant.
    Ep. 3088.
    ;

    320 LETTERS OF ERASMUS [1536

    gratificetur.Ego autem, qui intelligo nihil omnino esse quo tuam


    istam beneuolentiam promereri queam, illum hortari non desino vt
    pro vtroque nostrum gratum se erga te exhibeat.
    15 Domino VigUo commodum hic rursus coniunctus sum, vt, a quo in
    legum scientia institutus fui, ab eo nunc etiam forensis praxis vsum
    discam. Dominus Andreas a Conritz salutem a te meis ei literis
    adscriptam amantissime accepit, ac tibi vicissim omnia laeta ac
    fausta praecatur.Deus opt. max. te, bonarum literarum singulare
    20 columen, diu incolumem seruet.
    Datum Spirae 18. Aprihs anno m.d.xxxvi.
    Tui studiosiss. loannes Georgius Hermannus.
    Doctissimo atque eloquentissimo <bo>narum litterarum parenti,
    <Domino> Erasmo Roterodamo, <Domino> suo incomparabili.
    25 Basileae.

    310*31 18. FrOM GlLBERT COGNATTJS.


    Basle MS. AA. I. 23. Nozeroy.
    7 May 1536.
    [An autograph by Cognatus written on the verso of the title-leaf to a fascicle
    headed: 'In D. Erasmi Roterod. Adagiorum Chihades G. C. N. annotationes
    quibus partim locis ahquot obscuris lucem affert, partim mendosos quosdam
    suae integritati restituere conatur, variasque lectiones examinat et aha insuper
    multa latius exponit.' The ms. contains, besides notes on the Adagia, notes on
    Lucian boimd up with it are foho leaves (about 50) from Cognatus' printed
    ;

    works, carrying profuse corrections and insertions in his autograph. The letter
    is no doubt occasioned by the receipt of the new edition of the Adagia pubhshed
    by Froben in March 1536 (cf. Epp. 3092-3, 31 15) and may be regarded as the
    projected preface to a book which Cognatus, no doubt, hoped to pubhsh with
    ;

    an answering letter from Erasmus.]


    GILBERTVS COGNATVS NOZERENVS EXCELLENTIS DOCTRINE VIRO D.
    DOMINO ERASMO ROTERODAMO PRECEPTORI AC PATRONO SVO IN
    PRAECrPVIS SVSPICIENDO S.P.
    Haec in Adagiis tuis, preceptor doctissime, obiter obseruaui quae ;

    probari sensero, vti minime dubito, curabo vt et in ahis opera


    si tibi
    mea vti vehs ac etiam debeas. Nam qui te sic amet atque ego vix iam
    ahum in rebus humanis agere puto. Mittam et aha in Apophthegmata
    5 tua, et in tuas in Senecam annotationes, forte non aspernanda et tibi
    gratissima futura. Tu interea hanc industriam nostram aequi bonique
    facito, et nos amare perge, quia plane tui sumus, hoc est, ex iudicio
    tuo plane pendemus. Ego hic in eis studus versor que ad diuinas res
    maxime pertinent, neque vlla his tamen intelhgo prestantiora
    10 sumque iam commentatus in Psalmos xiii, 1, lui et cxv.
    D. Bonifacio Amerbachio, Hier. Frobenio et Nic. Episcopio pluri-
    mam salutem. Vale et me ad Calendas Octobreis expecta.
    Nozeretho Nonis Maii Anno Christiano. 1536.

    3117. 14. gratum] Both father (Ep. appeared in 1555 (printed in Cog. E.
    3088) and son are a degree naive in ii.88-137).
    their assurances of reward. expecta] For Cognatus' pro-
    12.
    17. Conritz] See Ep. 2274 introd. jected return to Basle see Ep. 3123
    3118. 10. Psalmos] The commen- introd.
    tary, dedicated to Pliihbert of Rye,
    L : NON-rViT-HlC-t OTVS rcvi,PTILrS'AB.TmCI^ I

    /DEFVN;TfvDOCTAS'|ii6M*'JUfVEKE'MANVS ,

    PORTRAIT OF ERASMUS SCHETS, 1530


    3119] 321

    31193125 From Erasmus Schets.


    Basle MS. Scheti Epistolae 31. Antwerp.
    8 May 1536.
    [Anoriginal letter autograph throughout. The date is confirmed by what is
    said of the arrest of Ann Boleyn, the outbreak of war between the Emperor and
    Francis i, and by comparison with Ep. 3107.]
    +
    S. P. Ex
    nundinis Francfordiensibus recepi tuam epistolam cum
    aliis plerisque, quas mox Domino oratori Eustachio Chapuisio curaui
    transmittendas ad Angliam vbi nunc res immutari videntur. Nam,
    ;

    mirum dictu, scribunt reginam, vna patre suo, matre, auunculo et


    fratre, iussu regis coniectam in Turrim. Addunt nephandam causam, 5
    quam fere pudet scribere. Ayunt sciUcet hanc, prengnandi nimium
    auidam, adultere commiscuisse fratri, illiusque facinoris (quo sanguini
    huic affrutesceret regnum) patrem, matrem et totam fere prosapiam
    fuisse conscios. Exclamat populus id facinus facto rogo plectendum
    igni. Admirande sunt harum rerum facies. Poterint nam his rebus 10
    regi huic excuti sui erroris tenebre, vt videat quo seductus errauit.
    Reuertentibus ibidem rebus, poterunt et reuerti ad priores solutiones
    tuae pensiones.
    Scribis demirari te cur te 20 angelatis donauerit Cronoueldius.
    Audio hunc esse bonum et sincerum, doctos amantem, tuique deuo- ^5
    tum, qui forte ob peritionem aHarum tuarum pensionum Anghcarum
    hoc dono te visere voluit. Eustachius orator, qui iam apud hunc
    regem habetur multo, poterit apud hunc saluandis recuperandisque
    pensionibus tibi valere multo. Quidquid accipio, annoto simiHter, ;

    quod expono. Bene est quod facias idem. 20


    Martinum Lipsium, cui iubes tuo nomine dari quadraginta Caroleos,
    non cognosco. Scripsi Goclenio, vt si forte scit vbi degat, de hoc ilU
    significet, sciatque sibi apud me esse paratum. Aut si veht Goclenius,
    hos Caroleos ilH mittam, quos det Mertino vel mittat, vt tui dono
    fruatur. ^5
    Horrenda sunt indicia belH iam emicantia, et feruet fere beUicos
    inter hos monarchas atrox odium. Deus scit quis erit exitus. GaUus
    ante temptatum putabat stare secum primo Turcham, quem ayunt
    a Sophe Persarum sic arreptum denuo vt amissa Babilonia simul
    fere tota Assiria ceciderit denuo preterea Anglum, qui immutatione 3°
    ;

    rei sue motus, diuertitur aUo insuper et Geldrum, qui vxore sua iam
    ;

    facta grauida ex pacto stat Caesari. Deus omnia bene vertat.


    2. Chapnisio MS. 11. sue MS.: correzimus. 15. Audio
    scripsimus: Audeo MS. 24. quo MS.: correximus. 26-7. belhcos . . .

    hos scripsimus: buUicus has MS.


    . . .

    epistolam] Not extant.


    1. 29. a Sophe] Cf. Epp. 3007. 85,
    aUis] Including Epp. 3107 (to
    2. 3075. 36n.
    Cromwell), 3108 (to <Longlond>); and 31. Geldrum] Charles Egmond,
    probably a copy of the new edition of duke of Gelders. He had married in
    the Adagia for Charles Blotmt (see 1519 Ehzabeth, daughter of Henry,
    Ep. 3092). duke of Brimswick-Luneburg. By
    14. Cronoueldius] See Ep. 3107. the terms of the Peace of Gorcum
    21. Lipsium] Erasmus had written (1528) it was agreed that, if the mar-
    to to Goclenius) at the same
    him (and riage proved childless, the succession
    time as he wrote to Schets (see Ep. should pass to the house of Cleves.
    3130). Despite what is here said, Charles'
    452.11 V
    —
    322 LETTERS OF ERASMUS [1536

    Si quid sit quod significari possit de futuro synodo, ad annum


    proclamato Mantuae, tui iuditii gratum erit si feceris.
    35 Vale, mj^ Domine Erasme charissime et a mihi charissimis vxore
    ;

    et filio salutatus iterum vale.


    Ex Andouerpia 8 May 1536.
    Ex animo tibi addictissimus
    Erasmus Schetus.
    40 + Summae doctrinae viro, Domino Erasmo Rotterodamo, amico
    precipuo. Basileae apud Frobenium.

    312O3127 From Philip Melanchthon.


    ME. 1421. (Leipzig.)
    12 May <I536>.
    [ME. 142 1 was printed from an autograph ms. once in the University
    LilDrary at Strasbourg. The ms. is believed to have perished when the
    hbrary was destroyed by the Germans in Aug. 1870. The year-date is suppUed
    by Erasmus' answer.
    Erasmus, writing to Melanchthon on 6 Oct. 1534 (Ep. 2970), had taken occa-
    sion to complain of the Epistolae Domini Nicolai Amsdorfii et D. Martini
    Lutheri de Erasmo Roterodamo (see Ep. 2918 introd.), 'hoping that Melanchthon
    was not to that degree tied to Luther' (Ep. 3127. 9). In the autxmin of 1535
    Melanchthon pubhshed a new edition of his Loci Communes Theologici the first :

    edition had appeared in 152 1, the second in 1522 —


    the book took its final form
    in 1543. Erasmus, in 1524, had given it just, but qualiiied, praise (Ep. 1496.
    32-45). But in the edition of 1535 he seems to have taken offence at the intro-
    ductory section on the difference between the method of philosophy and that
    of Christian doctrine. In particular this section criticized 'philosophic iTrox^q '

    the academic scepticism so often charged against Erasmus by his opponents


    calling the ludi ambigui opiniommi et disputationum of this sceptical school
    '
    '

    a blasphemy which 'God punishes with penalties here and hereafter' (Loci
    Communes, p. 148, Opp. Omn. 1641). Erasmus seems to have interpreted these
    criticisms as directed against liimself, supposing Melanchthon to have written
    them because he had been irritated by the remarks about Luther and Amsdorf
    in Ep. 2970. The present letter answers a letter, not extant, in which Erasmus
    had conveyed these suspicions to Melanchthon. On receipt of Melanchthon's
    letter 'There is nothing for it', Erasmus writes, 'but to ask pardon for my
    suspicions' (Ep. 3127. 5).]
    S.D. Etsi in proximis hteris mecum expostulas, tamen hoc gratum
    fuit, quod suspicionem mihi tuam ipse significasti, idque interpretor
    indicium esse singularis beneuolentiae, praesertim cum extent in
    ipsis Hteris etiam quaedam non obscurae notae optimae erga me
    5 voluntatis tuae. Quanquam autem satisfacere tibi cupio, tamen non
    vtar longa purgatione ; nam pro tua excellenti prudentia in his hteris
    facile perspicies animum meum, et humanitatem tuam esse tantam
    statuo vt non difficulter sinas.
    satisfieri tibi
    Primum igitur ad te ipsum prouoco, qui, cum acutissime iudices,
    10 facile potes existimare, quos in illo scripto Locorum saepius repre-
    hendam. ov yap TJSofxaL ouSe arepyo) d/cy/JoAoyia^i^? Kal (ffopTiKcorepoi^
    3120. 7. perspicies scripsimtts: prospicies ME.

    hope of legitimate offspring was dis- 1536 an agreement was reached be-
    appointed; and shortly before his tween the Pope and Charles' ministers,
    deatli in 1538 he resigned his duchy to simimon the Covmcil to meet at
    to William of Cleves the j^ounger (for Mantua on 23 May 1537 (see Pastor
    whom see Ep. 2189 introd.). xi. 77 sq., 255-6).
    3119. 34. Mantuae] On 24 April
    —
    3120] FROM PHILIP MELANCHTHON 323

    7rapa86^0L5 tojv '^jxeSaTTwv, Kal a7Tov8dl,aj ev ttoXXols 8oy/xaaiv €V(f>rj[x6T€pa


    Xeyeiv, Kal ovk dvev klvSvvov. Ea est enim propemodiim iam aetas mea
    vt non sit mihi ignoscendum, si ad has materias tractandas non
    afferam aHquanto phis curae ac studii quam antea. Et tamen si quid 15
    <(parum) mitigo, id facio non studio reprehendendi, quod a mea
    natura ahenissimum est, sed vt imperitis, si qui nostra legant, con-
    sulam. In te vero nusquam incurrere volui, cuius et iudicio plurimum
    tribuo et magnifacio beneuolentiam. Ac vides, me quaedam a te
    mutuari in ipsa dogmatum diiudicatione. Neque tam inepte procax 20
    sum vt cupiam mihi phis accersere certaminum. Video etiam quan-
    tum sit discordiarum pubhcarum quas qui magis inflammare student,
    ;

    nouis subinde rixis excitatis, iUi, vt ahud nihil dicam, longe ahter
    affecti sunt quam ego sum aut quam postulat ecclesiae vtihtas. Quod
    vero scepticos nomino, vides ipse quid dicam. In articuhs fidei, in 25
    promissionibus et comminationibus requiro certam assensionem in ;

    quibus tu quoque requiris. 8i quae sunt disputationes extra scriptu-


    ram, in ihis et mihi placet eWxeiv more Academicorum. Hic quid
    pugnet cum tua sententia, ne nunc quidem video. Agebam enim hoc
    ipsum, vt significarem incertis et absurdis opinionibus non applau- 30
    dendum esse, sed quaerendam esse firmam doctrinam et vtilem
    moribus ac pietati. Deinde toties profiteor me nec autorem nouorum
    dogmatum nec sufFragatorem esse. Sed collegi communem doctrinam
    rehgionis quam potui simphcissime, ne nostrorum quidem paradoxa
    defendens. Longum auteni esset recensere causas quae me etiam 35
    inuitum coegerunt vt iUa tum congererem, tum ederem, tametsi hoc
    quidem tempore, in tanta opinionum confusione, existimo non inutile
    esse ahquas in hoc genere seu methodos seu summas mediocriter
    scriptas edi, quae regiones indicent doctrinae ecclesiasticae.
    Cum autem praefatus sim me de rebus ipsis hbenter secuturum 40
    iudicia eruditorum, satis apparet me non ferre ahis leges, vtdefendant
    opiniones a quibus abhorrent. Habes breuem et simphcem purga-
    tionem.
    Addam etiam rhetorico more deprecationem. Possem multos
    certissimos testes aUegare meae erga te obseruantiae. Etenim non 45
    solum veneror te propter vim ingenii, excehentem doctrinam et
    virtutes tuas, sed etiam in plerisque controuersus iudicandis meam
    opinionem ad tuam sententiam hbenter adiungo. Quare te rogo vt
    hostiles de me suspiciones abiicias, tibique persuadeas me et auctori-
    tatem et amicitiam tuam facere phirimi. De scriptis contra te hic 50
    editis quod fuerit meum iudicium, eo nihil hic dico quia non solum
    propter priuata officia, sed etiam propterea disphcuerunt quia taha
    scripta sunt inutiha reipubhcae. Neque hoc iudicium meum dis-
    simulaui vnquam.
    Quidam studiosus hic adiutus a me dialogum adornauit aduersus 55
    16. parum suppleuimus.
    1 6.parum mitigo] Some such word phic sceptics.
    as parum requires to be added. 26. promissionibus et commiaa-
    Melanchthon is apologizing for the tionibus] See Loci CommMnes, p. 147:
    harshness of some of his expressions 'sint certi nobis et immoti articiili
    for such sentences, e.g., as those in fidei, comminationes et promissiones
    which he denounces present and diuinae.'
    eternal pimishment on the philoso- 55. Quidam] See Ep. 3069. ii-i2n.
    -

    324 LETTERS OF ERASMUS [1536

    Duletum. Etsi enim non oratione tantum castigari Duletum oportuit,


    sed multo magis de saxo velut Zoilum praecipitem dari propter
    extremam impudentiam, tamen in eo confutando existimo studiosos
    vtiliter ponere operam, quia, cum tuas laudes colligunt, multa ex
    60 omnibus disciplinis deque varietate generum dicendi sunt com-
    memoranda.
    Reddet tibi hanc epistolam iuuenis eximio pudore praeditus,
    Grjmeo et Gelenio satis notus. Videre te voluit ac salutare. Huic
    affectui honestissimo veniam dabis. Nam praeter haec non erit tibi
    65 molestus. Rogo, vt ei ahquid ad me literarum des, ex quibus in-
    telligam te mihi placatum esse.
    Die 12. Maii. Bene et fehciter vale.
    PhiHppus Melanthon.
    Viro Clarissimo D. Erasmo Roterodamo, patrono suo obseruandis-
    70 simo.

    3121. From Martin Slap.


    Basle MS. Variorum Epistolae ad Erasmum, f. 13. Rome.
    Erasmxislade. 13 May 1536.
    [An original letter, autograph throughout, in the Basle University Library.
    There is an eighteenth-century copy in Basle MS. G^ II. 67 (see Ep. 31 10
    introd.). The letter was printed by Miaskowski in Pami^tnik Literacki xiii,
    1914-15, pp. 71-6. For Martin Slap see Ep. 2351 introd.]

    S. Parum digna res mihi videbatur, vir excellentissime, si tam


    certum hominem sine meis ad te Hteris passus abire fuissem quamuis ;

    etiam nulhxm scribendi argumentum mihi offerebatur, si non hoc


    sohim vt te patronum ac benefactorem meum hisce alloquerer atque
    5 visitarem. Nouarum enim rerum nihil prorsus nunc aflfertur Romam,
    quod itidem apud vos non meKus atque amphus pateat, quando-
    quidem istic principum Christianorum propinquiores sitis tumultibus.
    Porro Imperator, perfectis ex more ceremoniis, altero die Pascae in
    collegio CardinaHum apud Pontificem oratione eleganti et grauitatis
    10 plena iniuriam quae sibi a GaHo, immo toti Christianitati, inferretur,
    persecutus est. Qua quidem tantum profecerat vt animos omnium
    in sui amorem atque admirationem conuertisset nimirum cum et ;

    animum et homines ad inferendum Turcis beHum instructissimos


    habuisse se dixisset, atque eo implorasse vt authores concordiae
    15 potius ipsius cum rege quam belH, propositis aequissimis conditioni-
    bus, esse veHnt. Quamobrem ad GaHum a summo Pontifice legatus
    3120. 57. velut scripsimus: voluit ME.
    3120. 62. iuuenis] Everard Rogge, — presumably to French headquarters
    see Ep. 31 12. 209n. in Savoy. The envoy returned 'after
    3121. 8. altero die Pascae] 1 7 Apri] seven days', with an unsatisfactory
    1536. For the Emperor's Speech, and answer. The seven days should bring
    divergent contemporary accounts of us to 24 April. It was decided to send
    it, see Pastor xi. 247—53. The Speech a second envoy: at what date he left,
    was in fact dehvered, not in the Con- Slap does not say merely telling us
    ;

    sistory ('in collegio Cardijiahum'), but that it was agreed to wait for his re-
    in the sala paramentorum. Imme- tum 'ad v'igesimam istius rnensis' —
    diately after the Speech ('ocyssime'), which, in the context, must mean
    the Pope sent an envoy (apparently imtil 20 May. Up to 13 May, it would
    thecardinalof Lorraine)totheFrench seem, the envoy had not retumed.
    3121] FROM MARTIN SLAP 325

    missus est ocyssime. Sed cum hec tantum subito quantum Gallorum
    saeuissimus furor in Sabaudia iam inualescebat confici non poterant,
    nec Imperatori voces miserorum hominum subsidium indies magis
    ac magis inplorantium <non> obaudire licuit, id muneris itaque 20
    Pontifici Cardinafibusque delegando, non expectato ab aduersario
    responso, Mediolanum versus cum potentissimo exercitu Hyspanorum
    decima octaua Aprifis discessit. Post dies tandem septem CardinaHs
    Lothoringiae aduolauerat qui Regem nulhs condicionibus ad con-
    :

    cordiam induci posse, nisi id totum quod haberet Caesar in Italia 25


    prius restitueretur, asseuerabat. At cum hec postulatio nemini aequa
    satis visa esset, Pontifici igitur per nuntios agere cum eo iterum
    placuit, vt saltem mitiores condiciones proponere dignaretur, quo
    facihus denique compositurum sese pacem inter eos sperasset. Qua
    de re ad vigesimam istius mensis diem expectatur responsum. Quod 30
    si benigniorem sese hac in parte praestiterit, Papa cum primis
    Bononiam profecturus est, vt tanto citius hoc in loco existens fehcem
    concordiam tantorum principum facere queat.
    Ahoquin Turca parat expedicionem in Vngariam. Apud nos etiam
    binus conscribitur exercitus, alter aduersus Moscos, alter contra 35
    Valachos quorum vni D. Hyeronimus a Lasko praefectus est. Nisi
    ;

    itaque Deus nos respexerit, quid deinde in rep. Christiana expe-


    ctandum preterquam omnium perniciem foret ? Deus optimus maxi-
    mus seruet diu tuam excellentiam.
    Rome 13 Maii 1536. 4°
    Seruitor deditissimus
    Martinus Schlapus a Dambrowka Polonus.
    Celeberimo viro Domino Erasmo Rotherodamo, Theologorum
    Domino ac patrono benignissimo. Basileae.
    principi,

    3122, To Francis Bonvalot.


    Epistolae Vniuersae p. 11 16. Basle.
    Lond. xxvii. 55: LB. 1297. 17 May 1536.

    ERASMVS ROTERODAMVS FRANCISCO BONVALOTO THESAVRARIO S. D.


    Pro donato vino sane quam eleganti habeo gratiam. Sed quoniam
    ingenuae mentis est, cui multum debeas, ei debere vehe plurimum,
    oro vt pristinis tuis in me beneficiis vnum addas, quod erit omnium
    gratissimum. Senectus indies ingrauescit, morbus vrget acrius.
    Vehementer egeo auxilio Gilberti Cognati, qui multorum annorum 5
    conuictu nouit omnia mea. Sed vt audio, inuolutus est istic nescio
    quibus tricis htium, a quibus tua ope poterit facile exphcari. Recipiet
    ille quasuis conditiones, modo vel paululum habeant aequitatis.
    Adiuuabit hac parte D. Petrus Richardotus ofificiahs, si per te fuerit
    312L 20. non suppleuimus.
    312L 30. istius mensis] May. 3122.i. vino] The gift spoken of

    32. Bononiam] This project is at- in Ep. 31 15. There had been a pre-
    tested from other sources ; see Pastor vious gift of the same kind in Feb.
    xi. 257. (see Ep. 3102. 18-22).
    35. Moscos] See Epp. 3014. 72-4, 7. tricis litium] See Ep. 3068. 28n.
    3020. 17-18, 3049. i79n.
    326 LETTERS OF ERASMUS [1536

    10 monitus, sique apud Senatum Dolensem tuum praestiteris patro-


    cinium. Hic mihi crede a sectis nihil est pericuH. Nemo nobis verbo
    molestus est, nec vellem habere domi qui nouis dogmatibus esset
    infectus. Quod si Deus dederit ahquid virium, vt hceat commigrare
    Vesontium, hic Gilberius fuerit mihi valde necessarius. Nam alter
    15 famulus nescit Galhce. Hic si praestiteris amicum, quem hactenus
    semper praestitisti, me iam ohm tibi deuinctissimum reddideris multo
    deuinctiorem.
    Demiror Dolae tantum posse duos Franciscanos. Colloquia et
    venduntur et excuduntur Lutetiae, et Dola exulant. Qui dicunt in
    20 ilhs ahquid esse haereticum, siue docti sunt siue indocti, mentiuntur.
    Id hquido perspiciet qui legerit meas Declarationes. Dominus te
    seruet incolumem, vir clarissime.
    Basileae xvii. Mau m.d.xxxvi.

    3123. From Gilbert Cognatus.


    Cognati Quaedam Opuscula, 1547, p. 63 (a). <?Nozeroy.>
    Cognati Opera, 1562, 298 (^). (c. fin. May 1536.)
    [This letter, printed sitie loco et anno in the Opuscula of 1547 and the Opera
    of 1 562, may be dated approximately by the foUowing considerations. Cognatus
    left Basle towards the end of Oct. 1535. He wrote to Erasmus on 2 Nov. 1535
    (Ep. 3068. 42), and again on 24 Dec. (Ep. 3080. 106). These letters were
    —
    perhaps never dehvered at any rate, they had not reached Erasmus as late
    as 12 Feb. 1536. Erasmus had hunself written to Cognatus c. 27 Jan. 1535
    (see Ep. 3095). The letter is not extant. But on 12 Feb. he wrote again;
    expressing himself offended by Cognatus' silence: one of Cognatus' 'famiha'
    has been in Basle, but has brought neither letter nor message from Cognatus,
    —
    though reporting that Cognatus had written a month ago a statement which
    Erasmus dismisses as plainly false one of Froben's men has been in Nozeroy,
    :

    and come back saying that Cognatus lias been too busy to write, but hopes to
    visit Erasmus at Easter (Ep. 3095, cf. Ep. 31 15). On the day on which Erasmus
    wrote this letter of remonstrance, 12 Feb., he performed another significant
    —
    act he made a new will, his last will, in which the name of Cognatus does not
    appear. Fifteen days later he received a letter (not extant) from Cognatus,
    written on 18 Feb., answering, not Erasmus' letter of 12 Feb., but, apparently,
    the letter of 27 Jan. (see Ep. 3104). This letter he answered on 11 March, by
    a letter in which, expressing the wish that Cognatus should return to his
    service, he hints that, under those changed circiunstances, he will remember
    Cognatus in his will (Ep. 3104. 25-33). Oj^ ^4 Feb. Cognatus wrote to Boniface
    Amerbach for adv-ice: he has, he says, 'not j'et accepted the bridle' (i.e. not
    yet bound himself to Nozeroy) (Basle MS. Ki. Ar. i8a. 139). The letter was
    written before the receipt of Ep. 3104, which was not delivered until 5 April
    (see Ep. 31 15. 6). On 7 May he wrote to Erasmus, sending Annotations on
    the Adagia, Ep. 31 18. This letter concludes with the sentence 'Vale, et me ad
    Calendas Octobreis expecta'. The question of his return to Basle seems, in
    fact, settled. It was settled, we must suppose, not by correspondence (there
    are no other letters, except the present letter), but by interview. From the
    present letter we learn that Cognatus had, in fact, at a date which must lie
    between 11 March (Ep. 3104) and 7 May (Ep. 31 18), visited Erasmus in Basle.
    Ep. 3115 suggests that the visit took place at Easter (Easter Day in this year
    fell on 16 April). On 17 May Erasmus wrote to Bonvalot, soliciting his good
    offices in the matter of Cognatus' retm-n to Basle. It seems likely that by the
    same post he transmitted the letter which our present letter answers. Even so,
    all difiiculties about returning to Basle were not solved. Despite the postscript
    to his letter of 7 May (Ep. 3118), Cognatus was still irresolute. 'What may I

    3122. 14. alter] Lambert Coomans.


    3123] FROM GILBERT COGNATUS 327

    not hope for here in Nozeroy ?' he asks. 'And how much there is to fear in
    Basle! 'I cannot deny', he adds, 'that I feel a strong affection for my native
    '

    country to his native coimtry a man owes his first duty' (11. 51—7). The last
    ;

    paragraphs of his letter express concern for Erasmus' health, and do not
    entirely conceal Cognatus' interest in the terms of Erasmus' will (11. 97-100).]

    GILBERTVS COGNATVS NOZ. D. ERASMO ROTERODAMO SVMMO


    THEOLOGO, OMNIVMQVE BONARVM DISCIPLINARVM INSTAVRATORI
    ET DECORI, PATRONO SVO INCOMPARABILI, S. D.
    NvLLis verbis possem dicendo assequi, quantum verae voluptatis
    tuae mihi literae attulerint, mi optime domine, ac patrone incom-
    parabilis, dum in illis paternum quendam in me amorem ostendis,
    qui te profecto tanquam patrem (vt debeo) obseruare, dum viuam,
    perseuerabo. Admonitionis tuae memor curabo, nullam vllis dare 5
    ansam laedendi me quibus bonae literae Christianaque pietas iuxta
    odio sunt. Me quidem ab omni factione alienum seruo, dissensionum
    vocabula odi, et Christi discipulus haberi volo: tum piis ofificiis et
    moribus inculpatis meipsum commendabo, cogitatus omnes meos ac
    curas in coelestes ac diuinas literas collocaturus. Non enim aHa via 10
    mehus adiguntur Zoili ad laqueum, qui rebus optimis malunt inuidere
    quam aemulari. Neque ahud aeque absenti mihi improperare dicuntur
    TvpavvoTTTcvxoi. Kal ixKJofjLovao L quam quod tuus sum famulus tuarumque ,

    virtutum ac gratiarum (quibus te Deus supra omnes mortales effuse


    ac insigniter dotauit) vTrepaaTnarr]? acerrimus et praeco, ac tui nimium 15
    amans: id quod, velint nolint, dum viuam, propicio Christo, cuius
    gloriae sancti tui labores desudant, facturus sum. Ex his quidam
    velut in insidiis dicuntur positi, vt si quid liberius inconsideratiusue
    a me effutiatur, mox id rapiant, ac deferant ad potestatem. Sed ego
    id egregie cauero. Nam etiamnum Comici verbum, quo veritatem 20
    odium parere dixit, rerum vbique potiri reipsa in horas sentio.
    Recta porro studia, quantum in me erit, quantumque Deus dona-
    uerit, colere omnibus viribus enitar, nec occasionem praebebo suffo-
    candi illorum segetem quae iam felicissime in nostra Burgundia
    pullulare coepit tametsi quidam aduerso Mercurio nati strenue eam 25
    :

    eradicare nitantur. Verum frustra sudant, homines ad nocendum


    vigilantcs. Perstrenue enim eruditorum classes persistunt, non laces-
    sendo, sed suas opes egregie ostentando. Mirabilis et benignus pro-
    fecto Deus. Quo acrius aduersa factio cursitat quiritaturque vt
    literas, huius seculi ornamenta, fimditus extirpent, disperdant, eo 30
    felicius et vberius erumpunt. Ludimagistri iam fere vbique suos
    Graecas Hteras docent. Quod pessime habet aTraihevTov? avdpojTrovs Kal
    a.TToap.ovaoT€pov?. CoUegu nostri Decanus, D. lo. Tornondus, vtriusque
    iuris doctor, cuius ingenium, animi candorem, ac doctrinam singu-
    larem saepe tibi praedicaui, in eas Hteras perdiscendas quicquid 35
    9. moribus scripsimus: morsibus a.

    13. TvpawoTTTCDXoi] idem quod Tvpav- Adag. 1853.


    voTrAovCTtot, the Franciscans. Compare 33. Tornondus] Jean Tornond;
    Erasmus' complaint about their treat- formerly canon of St. Antony, in
    ment of Cognatus in Ep. 3122. Cog- Nozeroy in 1525 he succeeded Jean
    ;

    natus uses the variant name tttcoxotv- le Clerq as dean later he became
    ;

    pavvoi for them in writing to Richardot official of Besangon, and died 2 Aug.
    (Cog. E. i. 300). 1547 (Cog. E. i. 332).
    20. Comici] Terence, And. 69 ; see
    328 LETTERS OF ERASMUS [1536

    temporis necessariis occupationibus suis succidere potest, impendit.


    Neque eum deterret vel rei difficultas vel grauior aetas : mauult sero
    sapere quam nunquam. Et ad discendum quae sera potest esse aetas ?
    supra spem pulchre procedit. Habent ludum
    KopvrjXicov professio
    40 oppido quam
    frequentem. Oderunt et eos TrTwxoc Verum ipsi dili-
    genter et prudenter, cumque adulescentum vtilitate, munus suum
    hic obeunt. Leonardus a Grueriis, Franciscus Bonualotus a S. Vin-
    centio, ecclesiae nostrae duo praecipua lumina, caeterique antistites
    Vesontini, tum Dolani senatores fere omnes, dici non potest quanto
    45 animo bonarum Uterarum patrocinium susceperint, et quam se
    praebe<(a>nt infractos propugnatores. D. lacobus Dussinus, prae-
    positus Salinis apud D<iuum> Anatolium, nunc multa cum laude
    Christum praedicat aequat vel superat omnes Trpoaairas 7) ^cofioXoxovs
    :

    facundia.
    50 De rebus meis quid praeterea scribam, non liquet. In triuio, vt
    ingenue fatear, sum consiHi. Quid hic non sperandum, quid istic non
    metuendum ? Quid porro vtrobique est sani ?
    IHacos intra muros peccatur, et extra.
    Equidem, vt quid faciendum censeam nihil dum mecum statui, ita
    55 ad patriam me bene animatum esse negare non possum, vt cui primae
    debentur: si modo Platoni credimus, non nos solum nobis, sed et
    patriae natos docenti.
    Quid audio ? Scahger et Curtius furiis agitati, rm-sus nescio quid
    suppurati in te animi euomuere ? Horum nugas tuae prudentiae erit,
    60 vti facis, contemnere nec hos Hermodoros immortaUtati trades qui,
    :

    quod ex suis non possunt, cupiunt Erasmi apologiis innotescere.


    Crede mihi, tantum isti tibi detrahunt quantum Hieronymo Vigi-
    lantius. Tu modo animum te dignum concipe, et muscas istas
    contemptim abige. Maior enim es, clarissime Erasme, vbique gentium
    65 apud doctissimos et optimos quosque, quam vt de possessione iUibatae
    existimationis tuae ab huiusmodi vitiligatoribus furiosis deiici possis.
    Aduersus etiam generosissimos leones lucernarii, vt ille inquit, canes
    baubantur. Et habes hoc cum omnibus omnium seculorum principi-
    bus et claris viris, ac de repubHca quam optime meritis, commune:
    70 semper virtus inuidiam comitem habuit. Quid autem in literis possis,
    46. praebent a)3: correximus.
    Perhaps John and
    39. KopvTjXicuv] he was succeeded by Jean de Saint-
    ErasmusCorneUus. To John CorneUus Paul (Cog. E. i. 350); see Monot, La
    is addressed the letter of Cognatus -fmnc/ie-Comie, Lons-le-Saimier, 1907,
    printed Cog. E. i. 295-6 (where his p. 184.
    name isGraecized, as here, KopvrjXu). 50. In triuio] See Adag. 148.
    From the letter we learn that he was 53. IHacos .extra] Hor. Ep. i.
    . .

    a poet, and it may be conjectured that 2. 16.


    he had been Cognatus' teacher in 56. Platoni] See Crito 50C-52A.
    Dole. One of Cognatus' Poematia 60. Hermodoros] See Suidas s.v.
    (Cog. E. i. 406) is addressed to Eras- Cognatus, fresh from the new edition
    mus Cornehus, who was perhaps a of the ^daj/ia (see Ep. 3118), seems to
    brother of John (in connexion with have taken his reference from Adag.
    both of them Cognatus plays on the 1600.
    supposed derivation of the name 64. Maior] See Ep. 3070.
    CorneUus from cornu). 67. iUe] Wehave not been able to
    46. Dussinus] Jacques Duxin. He trace the quotation nor can we make
    ;

    continued to be provost of St. Anato- any suggestion as to the meaning of


    Uus in Salins until 1543 or 1544, when the epithet lucemarii.
    :

    3123] FROM GILBERT COGNATUS 329

    et quantum praestiteris, saeculum nostrum agnosceret, nisi naturaliter


    audita visis laudaremus libentius, et praesentia inuidia, praeterita
    veneratione prosequeremur. Verum posteritas hoc pleno ore prae-
    dicabit.
    Indicauit mihi non ita multis abhinc diebus amicus quidam can- 75
    didus, et tui studiosissimus, e Lugduno AovXo^f^avea annum et ampHus
    cephalea laborasse. Id verum vt credam, Hbellus ab ipso nuper editus
    mihi persuasissimum facit. Nec enim vel micam sani capitis aut
    cerebri in se habet. Contemnendae tibi huiusmodi neniae sunt. Ego
    si quid potero, oHm a te stans fortissime dimicabo. Nunc sum adhuc 80
    Troilus, et istis, si animi crudeUtatem spectes, plusquam AchiUibus,
    impar.
    Venio iam ad extremam epistolae tuae paginam, qua quantum
    consternatus sim, patrone omnibus modis maxime, non facile ex-
    pUcauero. Tuumne animum Archiepiscopi Cantuariensis patroni tui, 85
    Thomae Mori, loan. Phisceri Episcopi Rofifensis, GuiUelmi Montioi,
    et reUquorum amicorum mors ita excruciat, vt dolorem arbitreris
    immedicabilem ? Tene comitem iUis futurum vereris ex pactione
    Twv avvaTToOvqaKovrwv ? Apage mi domine cum istis praesagus. NuUius
    momenti hoc genus pactiones sunt. Dii meUora. Doloris autem 90
    remedia quaenam quaerenda sint, an est qui efficaciora aut magis
    praesentia exhibere possit quam tu ipse domi habes, in ipsis philo-
    sophiae ac theologiae penetraUbus versatus ? Tametsi non dubitem
    te ad Domini vocationem in horas paratum, nec inficiari possim, te
    hoc editis lucubrationibus exegisse monumentum quod non possit 95
    diruere innumerabiUs, vt iUe inquit, annorum series, nec fuga tem-
    porum: ne quid de fortunae, qua prouidentia es, bonis dicam, de
    quibus imperatoriis etiam pontificusque priuilegus instructus, ne in
    praedonum manus incidant, sed pro animi tui sententia elargiantur,
    iamdudum, nisi faUor, testatus es: tamen nunquam non immatura 100
    et luctuosa mors tua studiosis et studiis, imo borus quibusque et erit
    et videbitur. Nam qui voluptatibus dediti, quemadmodum recte
    PUnius inquit, quasi in diem viuunt, viuendi causas quotidie finiunt
    qui vero posteritatem cogitant, et memoriam sui operibus extendunt,
    his nuUa non mors repentina est, vt quae semper inchoatum aUquid 105
    abrumpat. Verum vt nihil tale adhuc tua causa metuam, mi dulcis-
    sime parens Erasme, facit corporis tui habitudo, quam ab aUquot
    armis aeque viuidam integramque non vidisse mihi videor atque
    nuper quum te officii causa inuisissem. Tu modo tibi ipsi ne deesto.
    Quatenus humana ferenda, et quatenus nostro in dilectos afifectui uo
    tribuendum sit, nemo te meUus nouit, a quo nuper grauius eximii
    viri Desideru MoreUi, OfficiaUs Archidiaconi Vesontini, et D. Petri

    78. micam a: vnicam ^. 79. neniae a: veniae j8.

    76. AovXo(f>av€a] Dolet. Cognatus' seems to be recalling expressions used


    informant is perhaps Odonus; cf. by Erasmus of his friendship with
    Cog. E. i. 313-14; but Cognatus has Warham; see Ep. 2726. 39-41.
    in that case read rather more into the 95— 7- monixmentima . temporum]
    . .

    letter than can be fo\md there. Cf. Hor. C. 3. 30. 1-5.


    87. reUquoram] Ep. 3104, in its 103. Phnius] Ep. 5. 5. 4; cf. Juv.
    extant form, mentions Tomiczki and 8. 24.
    Zasius. 112. Morelli] See Ep. 1534. ^gn.
    89, Twv avvaTTodvTjcxKovTajv] Cognatus
    1 '

    330 LETTERS OF ERASMUS [1536

    Dagueti, auunculorum meorum, mortem ferens, hoc ipsum sanctis-


    sime sum edoctus. Parce, si pro meo aduersum te studio audacior
    115 memorem monere pergo.
    Aduexit Vesontium nuper vnus ex pharmacopolis, myrobalanorum
    chebulorum vasculum si his etiamnum delectaris (nisi enim fallor,
    ;

    proxime praeterito anno horum causa in ItaHam scripseras) significes


    rogo. Idem citronum, vt appellant, conditorum vasculum habet.
    120 Caeterum qui tibi meUore cum valetudine conueniat, saepe, si mo-
    lestum non est, certior fieri cupio. Quod si te reualuisse intellexeri-
    mus, nuncio euangeha debebuntur. Nil audire poterimus iucundius,
    nihil aeque gratum. Pater et mater te quam possunt reuerenter
    salutant. Itidem faciunt iuuenes Burgundi, qui mecum erant
    125 Friburgi. Ego me tibi, praeceptor honorande, etiam atque etiam
    commendo, et gratiam habeo pro tuis beneficiis. D. Bonifacio
    Amerbachio, Sigismundo Gelenio, Hieronymo Frobenio, Nicolao
    Episcopio, et lo. Heruagio, quod sine molestia tua fiat, salutem
    nunciato. Vale.

    3124. To (Adolphus Vander Noot).


    Vita Erasmi p. 135. Basle.
    O'^. p. 280: Lond. XXX. 73: LB. 1298. 29 May 1536.
    [A comparison with Ep. 31 ii (cf. Ep. 3130) seems to make it certain that the
    person addressed is Adolphus Vander Noot, lord of Oignies, chancellor of
    Brabant, 1531-43. In the office of chancellor he succeeded immediately his
    brother Jerome Vander Noot, to whom Erasmus had addressed a letter of
    complaint in 1522 (Ep. 1300). He is mentioned as aetive in the difficulties of
    Charles v with Maastrict, 1531-2, and with Ghent, 1540 (Henne vii. 62, viii.
    233). A letter adch-essed by him to Mary of Htmgary is printed in Gachard's
    Relations des troubles de Gand soiis Charles V, p. 256. His daughter Anne was
    the wife of Louis de Schore (Cran. E. p. 294). He died 31 March 1543. See
    Hoynck iii^. 310 where his epitaph (in St. Gudule's, Brussels) is printed: 'Hier
    ;

    leyt begraven Heer Adolf van der Noot, Riddere, Doctoor in beyde de Rechten,
    eerst Cancellier, ende naermaels Stadthouder der Leenen in Brabant, die sterft
    op den lesten dagh van Meert 1543, naer Paesschen.'
    Ep. 31 II, printed in this volume for the first tune, was, no doubt, unknown
    to Merula whose suggestion that the present letter was addressed to Valdes
    ;
    '

    —
    may be disregarded Alfonso Vakles had died in 1532 and there is nothing to ;

    connect John Valdes with the Netherlands.]

    EBASMVS EOTERODAMVS CONSn.IABIO CVIDAM S. P.


    Omnes boni pubhce tibi debent plurimum, vir clarissime, qui in
    ista constitutus dignitate constanti animo stamen vsque rerum
    teneas. Nam synceri iudicis praecipuaepartessunt, vtmaloscoherceat,
    bonos ab improborum iniuria vindicet. Ego vero priuatim etiam tibi
    5 debeo, quod ohm in Goclenii causa efifeceris, vt ihe iusta consequeretur,
    3123. 113.«: Dagneti ^. 3124. tit. forte valdesio post cvidam O^: om. O^.

    3123. 1 3. Dagueti] Cognatus' father introd.


    had married Jeanne Daguet. i24.iuuenes]MetellusandRosarius;
    ii6-ig. Aduexit habet] This. . . seeEp. 2381 introd.,p.43. ToMetellus
    passage is taken almost verbatim from Cognatus addressed the letter (which
    BonifaceAmerbach'slettertoErasmus exists in two versions) entitled De
    of 26 Nov. 1532 Ep. 2740. 17-21. For
    ; Imitatione; and he dedicated to him
    other and more extensive borrowings the second volume of his Poemaiia.
    in Cognatus' letters see Ep. 2632
    3124] TO (ADOLPHUS VANDER NOOT) 331

    et post eodem animo conatus sis manifestam iniuriam ab eo depellere.


    Huiusmodi rixas nobis suscitant Harpyae Romanenses, vt nec apud
    Gallos, nec apud Scotos, nec apud nos vllum sit sacerdotium pro quo
    non sit annis aliquot litigandum. Optarim Anglos cum Pontifice
    concordes esse. Illud tamen iam olim bene prouisum est ab illis, ne lo
    quid litium apud ipsos excitet Romana Curia. Etiamsi Goclenii
    causa aliqua ex parte laboraret, tamen vir ille, qui sua doctrina et
    iuuat et ornat Caesaris ditionem, dignus erat qui iudicis fauore
    subleuaretur. Nunc quum causa sit iustissima, quam indignum est,
    talem virum a publica vtilitate ad istas turbas auocari, cum summo 15
    studiorum detrimento, nec sine iactura autoritatis, qua Concilium
    istud semper polluit apud Brabantos. Spero Goclenium, bonorum
    virorum auxilio iam tranquillitati studiisque redditum esse. Quod
    si nondum contigit, etiam atque etiam rogo, vt illi eum animum
    praestare pergas quem hactenus praestitisti. Hoc officio tibi deuincies 20
    omnes qui vel liberalibus studiis vel istius Concilii fauent autoritati.
    De me niiiil dicam, qui iam olim sum in aere tuo totus. Vale.
    Datum Basileae 4 Calend. lunias Anno 1536.

    31193125. To Erasmus Schets.


    Bodleian MS. Lat. Misc. c. 20 f. 71. Basle.
    I June 1536.
    [An original letter, autograph throughout.]

    S. Prodigiosa scribis de Anglia. Vtinam haec fuissent deprehensa


    priusquam boni illi viri fuissent extincti.
    Magnopere te rogo vt fascicukim litterarum cures vel meo sumptu
    primo quoque tempore reddendum Goclenio. Inest aUquid rei seriae.
    IMitto ad te annotationes meas, vt videas an cum tuis consentiant. 5
    Si dabitur oportunitas, cupio scire an hae htterae sint tibi redditae
    quas misi per quosdam negociatores lanuenses, per quos poteris
    rescribere.
    Opto te cum tibi charissimis quam prosperrime valere,
    Basil. Cal. lunii. 1536. Jo
    Erasmus Rot.
    aegra manu.
    Egregio viro D. Erasmo Scheto. Antwerpiae.

    31123126. TO TlEDEMANN GlESE.


    Vnschuldige Nachrichten p. 934 (a). Basle.
    Gelahrte Preussen iv. 50 (/3). 6 Jiine 1536.
    [The letter was printed 'ex autographo' in Vtischuldige Nachrichten von
    Alten und Neuen theologischen Sachen verfertigt von einigen Dienern des
    . . .

    Oottlichen Wortes auffdes Jahr 17 ig. Leipzig, J. F. Braun. S. Hess who printed

    3125. 7. misi scripsimxis: mihi MS.


    3125. 3. fasciculum litterarum] Erasmus'account;cf. asimilarextract
    This presumably contained Ep. 3124. detailing monies held by Goclenius,
    5. annotationes]Presimiablyanex- printed in vol. x, p. 424, 11. 11-23. Li
    tract from Erasmus' Liber Rationum, Ep. 2793. 18-21 Erasmus asks Schets
    showing monies held by Schets on for a brief statement of accoxmts.
    ;

    332 LETTERS OF ERASMUS [1536

    the letter in Erasmus v. Rotterdam ii. 606, Zurich, 1790, gives it as 'ex autogr.'
    which P. S. AUen took to Lndicate that Hess' source was the Vnschuldige
    Nachrichten. The letter was also printed (together with Ep. 3112), ante 1725,
    in Das Geldhrte Preusse?i, iv. 50—1 it was from this source that Miaskowski
    :

    printed it in the Paderborn Jb. f. Philosophie xv, 1901, p. 354. Das Geldhrte
    Pre2issen has the following introductory note: 'Quod vero ad Erasmura, Hcet
    quomodo et in qua causa contra Pontificiormn obtrectationes Tidemannus eiun
    defenderit, perspectum mihi non sit, reperi tamen in splendida Beati Caroh
    Ernesti Baueri PraeCons. quondam vrbis Gedanensis meritissimi bibhotheca
    Epistolam Tidemarmi M[CjS. vna cmn responsione Erasmi iamiam mori-
    bundi, ex qua, quantas inuicem araicitias coluerint, coniicere facile est.' The
    note does not make it clear whether the mss. spoken of were autographs or
    —
    copies only of Ep. 3112 has the original survived.]

    S. P. Epistola tua plena eruditionis et ingenii efifecit vt summopere


    doleam me tuis votis non posse satisfacere. Eberhardus tuus referet
    tibi quo in statu sim, lecto pene semper affixus, tam afflictae valetu-
    dinis vt mihi prorsus abstinendum sit ab omni studiorum commereio ;

    5 sine quibus mihi vita foret iniucunda, etiamsi recte valerem. Quare,
    vir humanissime, si nullam accipis excusationem, saltem veniam
    dabis morienti.
    Vale. Basileae sexto die lunii anno mdxxxvi.
    Erasmus Rot. tuus aegra manu.
    [o Ornatissimo viro D. Tidemanno Gisio, in Prussia.

    31203127. To Philip Melanchthon.


    Gotha MS. Chart. A. 401 f. 96 v°. (a). Basle.
    Munich MS. CLM. 2106 f. 77 vo. (/3). 6 June 1536.
    Zwickau MS. (y).
    ME. 1435.
    [The textis preserved in tliree ms. copies. Of these the earliest is the worst,
    viz. the Gotha ms., Chart. A. 401, written in 1549 by J. C. Volcamer, and used
    by ME. (a). The other two belong to the seventeenth century a Mmiich MS., —
    CLM. 2106 (^), and a Zwickau ms. (y): for the readings of y we are indebted to
    Dr. O. Clemen. The Munich ms. carries a heading 'Ex manu et chirographo D.
    Erasmi Roterodami'. The Zwickau ms. agrees with it in all particulars, includ-
    ing its errors. In one or two places the Gotha copy, though carelessly made,
    seems to preserve either the true reading or the clue to it.]

    VTKO OPTIMO IVXTA ET DOCTO PHI MELANTHONI : S. D.

    Pergratvm fuit quod obortam suspicionis nubeculam mature tuis


    nostrae amicitiae serenum reddidisti, tametsi nil
    literis discussisti,
    hostihs animi in te conceperam, mirabarque magis quam indignabar.
    Nec enim is sum qui ob quamUbet offensionem ex amico fiam hostis.
    5 Nunc illud mihi agendum puto, vt eius suspicionis mihi des veniam.
    Solet Lutherus me tahbus lapidare conuiciis, quod multa congerens
    mundum nusquam ducerem, quod fidei dogmatibus scepticus m
    3126. 10. Ornatissimo . . . Prussia /3: ow. a. 3127. tit. a: erasmvs
    ROTEROD. AD M. PHiLiPPVM MELANCHTHONEM ^. I. obortam ^:obscuram <x.
    2. nostrae . . . reddidisti /3: o?n. a. nil ^: nihil a. 4. enim ^: om. a.
    5. puto a: om. ^. 6. me Lutherus a. 7. scepticus /3: om. a.

    3126. 2. Eberhardus] See Ep. 3112. ^ogn.


    3127] TO PHILIP MELANCHTHON 333

    essem. Accedebat quod in proximis ad te litteris attigeram Ams-


    dorfium, optans vt Luthero non tam arcte astrictus esses. Haec
    suspicabar tibi mouisse stomachtim. Nec occurebat in quem is lo
    praefationis tuae locus quadraret ahum quam in me. Sed quicquid
    hoc erat suspitionis, poteras tribus eximere verbis. Non improbo
    /Lie^oSou?, nec displicet moderatio aut etiam correctio. Sed quoniam
    Locos toties edidisti, verecundius erat id in praefatione non dis-
    simulare, at lectori rationem reddere, cur putaris quaedam ahter 15
    tractanda. Magnum onus suscipit, qui fidei cathoHcae regulas tradit,
    in quibus nisi sibi constet, vacillat in omnibus ilUus autoritas, prae-
    sertim apud iudices iniquiores parumque candidos, apud quos non
    tam refert quid quis testetur quam quid praestet. Habet enim ipsa
    res faciem et Hnguam suam. 20
    Bucerus in praefatione aduersus Albricensem multa praeclara
    pollicetur, quae certe cuperem omnia esse vera, verum in opere non
    perinde apparent promissa. Testatur se a nulHs Ecclesiae doctoribus
    dissentire, ne a recentioribus quidem, paulo sanioribus, in quibus
    ponit Thom. Aquinatem. Et in eadem pagina Hquido damnat vota 25
    monachorum, in hoc certe a Thoma dissentiens. Albricensis dixerat
    in Eucharistia esse corpus Christi, sed non corporaHter. Hinc Bucerus
    coHigit inter eos esse summum consensinn, Tu, inquit, negas esse
    corporaHter, nos dicimus esse sjjirituaHter. At Albricensis non
    corporaliter dixit pro eo quod est, non sub corporis dimensionibus, 30
    quod Scholastici dicunt, non quantitatiue, sentiens tamen corporis
    substantiam vere adesse. In scriptis tuis, in quibus mihi multa
    vehementer arrident, interdum desidero pHisculum circumspectionis.
    Frequenter enim sic leuiter capita rerum attingis vt neghgere videaris
    quid arguto lectori venire possit in mentem. 35
    Si quid HbeHorum istic excusum est praeter epistolam Lutheri et
    Dialogum Coruini, me inscio factum est. De Dialogo quem quidam
    adornauerunt m Doletum, pene dixeram Oletum, vestrum esto
    iudicium. Mihi in hoc genus rabulas nuHum videtur aptius vltionis
    8. /3: Ac tedebat a. 8-9. /3: Ambsdorffum a. 9. ^: esset. a.
    II. alium jS: om. a. 12. suspitionis ^: suspiciones a. poteras /3

    poteris a. 13. /xe^oSouj scripsimus: fiedoSos a: methodos /3. quoniam ^


    quoties a. 15. at scripsimus: aut a: ac j8. 17. illius autoritas /3

    om. oc. 21. /3: Alberiensem


    22. pollicetur /3: promittit a.
    a. 23. /3
    nonnullis a. 26. (8: Alberiensis a. 28. j3: esse a. 29. p summum
    Alberiensis a. 30. dimensionibus j3: o??i. a. 31. j8 quantitatem a. 32. /3 :

    veram a. 36. j8: isthic excussuma. 37. inscio /3 nescio a. 37—8. est :

    .. vestrum j3 est Doletum pene dixerim Oletvun in quem quidem adornauervmt


    . :

    dialogum vestrmn a. 39. rabulas scripsimtis: rabulae a: nebulas ^.

    8. proximis . . . litteris] Ep. 2970. Roherti Episcopi Abrincensis, Stras-


    The expression would more naturally bourg, 1534: see Ep. 2972.
    be taken as meaning the letter nearest 37. Dialogum Coruini] See Ep.
    in time to the present letter, i.e. that, 2993. 8on.
    not extant, answered by Ep. 3120. 37-8. quidam adornauerunt]
    That letter, however, could not have Melanchthon had spoken of quidam
    provoked Melanchthon to write the studiosus, a single student, whom he
    introductory seetion to the Loci . . . had himself assisted. But the words
    Theologici. vestrum esto iudicium seem to show
    21. Bucerus] Defensio Doctrinae that Erasmus is referring to the Dia-
    Christianae aduersus axioma catho- logue which Melanchthon had men-
    licum, id est criminationem B. P. tioned.
    ;

    334 LETTERS OF ERASMUS [1536

    40 genus quam silentium. Italus quidam bene literatus, sed insigniter


    impius ac furiosus, aliquot in me subornat; de quibus nihil detri-
    —
    menti fieri potest nihil enim habent neque rei neque honesti nominis.
    Ex Italia misit Scahgerum ac Doletum. Mediolani habet Merulam
    qui tamen non ausus est suum nomen addere. Rhomae habet Petrum
    45 Cursium, de numero vicariorum sacrificulorum, cuius stultitia feri-
    antur Romanenses. lam et Catarinus Lutetiae aedidit in me hbrum,
    titulo petens Card. Caietanum, sed obiter in me virulentus. Est noua
    factio, quae indies serpit latius. Nec dubium est, quin haec organa
    moueat Satanas, qui mallet omnes esse Ciceronianos quam Christia-
    50 nos. Multi mihi gratias agunt quod e scriptis meis, quahacunque
    sunt,ahquam pietatis scintillam hauserint. Hoc lucelh Satanas
    Christo inuidens instigat istos. Interim vsurpo vocem Dauidis, quum
    saxis, et conuiciis quouis saxo durioribus, lapidaretur: Dominus
    praecepit ilhs vt maledicerent mihi quis scit an misereatur mei ?
    ;

    55 Haec effudi in sinum tuum, quem scio non discingi temere. Eberardum
    generosae indohs iuuenem vidi hbenter.
    Vale. Basilea. 6. die lunii anno 1536.
    Erasmus Rot.
    Viro pio iuxta ac docto Phihppo Melanchthoni.

    42. nominis a: hominis j8. 43. Ex a: et jS. 44. j8: est ausus a.
    /3:habenta. 45. jS: Cuchiimi denostro vicarioruma. 45-6- feriantur
    scripsimus feriimtura: fruuntur /3.
    : 46. CataTmus scripsimus Chatere- :

    mus a: Catheronus j3: Catherinus y. Lutetiae ^: om. a. 47. /3: sed latet
    in me vicium virulente a. 50. e ^: ex a. 51. hauserint a: hauserit j3.
    53. )3: lapidarentur a. 54. j3: praecipit a. 55. j8: distringi a.
    j3: Eberhardum a. 57. anno j3: om. a. 58. j3: Tuus Erasmus
    Roterodamus a.

    40. Italus] Aleander. et origine, was pubhshed Ln 1536. His


    43. Merulam] Gaudentius Merula. works, pubUshed and impubhshed,
    Bom at Borgo Lavezzaro, near No- are Hsted in the Museo Novarese of
    vara, he had been a pupil of Domitius Lazarus Augustinus Cotta, 1701, pp.
    Calderinus (f 1478) his birth, accord-
    ; 133-5, 'Scripsit etiam Bellum Eras-
    ingly, can hardly be placed later than mianum', Cotta there says; and the
    1460-4. From Hortensius Landus, work referred to can hardly be any
    another of Erasmus' Ciceronian other than that of which Erasmus
    enemies (see Ep. 3019. 43n), we know here speaks. Cotta gives no exact
    that he was still hving in 1552 vive
    :
    '
    title. But his Bellum seems to make
    '
    '

    anchora et e buona persona' (Sette it almost certain that the book was
    —
    Libri di Cataloghi, p. 450 the book that called by Erasmus and by Cog-
    appeared in 1552). Another of natus Bellum Ciuile inter Ciceronianos
    Merula's teachers was Dominicus et Erasmicos (see Ep. 3019. 46^). That
    Maccaneus from whom he, no doubt,
    ; the book ever reached print seems
    derived his special interest in archaeo- xmhkely. See, in addition to Cotta's
    logy and topography. He taught at book, Argelati, Bibliotheca Scriptorum
    Milan, Vigevano, and Abbiategrasso ;
    Mediolanensium, II. 2132-4; Tira-
    among his Milanese pupils was Fran- boschi, VII. iii. 1290-1.
    cis, later Cardinal, Alciati. Andrew 46. Catarinus] Lancellotto de'
    Alciati, Erasmus' correspondent, and Politi, who adopted the name Ambro-
    a relative of the Cardinal, spoke of sius Catarinus; see Ep. 1275. ^Sn.
    him as 'summus antiquarius'. The 52. vocem] 2 Sam. 16. 11-12.
    work on which his fame rested, the 55. Eberardum] See Ep. 31 12.
    De Oallorum Cisalpinorum antiquitate introd., aogn.
    :

    3128] 335

    3128. From Tielmann Gravius.


    Basle MS. Variorvim Epistolae ad Erasmum f. i6. Cologne.
    Erasmuslade. 22 Jime 1536.
    [An original letter, written and signed by a secretary, in the University
    library at Basle. It evidently answers a letter from Erasmus (not extant)
    proposing to dedicate his edition of Origen to Hermann of Wied, archbishop
    of Cologne. Erasmus did not hve to carry out his project this was completed :

    by Beatus Rhenanus, who in his dedicatory letter copied the titles here given
    to the archbishop word for word see vol. i, p. 53.]
    ;

    S. D. P. In hoc temporis articulo magnis et arduis negotiis dis-


    tineor, doctissime amantissimeque Erasme ob id paucioribus tecum
    :

    agere res ipsa flagitat.


    Literas dig. tue ad me e Brabantia commodum accepi. Omnibus
    modis persuasum est nostro Archipresuli Origenem dicare. In in- 5
    gratum nil coUaturus (es) Erit profecto principi nostro hoc quicquid
    .

    est negotii omnino gratissimum.


    Quantum ad titulum attinet, sic habet communis noster scribendi
    vsus 'Reuerendissimo in Christo patri, eidemque illustrissimo prin-
    :

    cipi, domino Hermanno sancte Coloniensis ecclesie Archiepiscopo, 10


    sacri Romani Imperii per Itaham archicancellario, principi Electori,
    Westphahe et Angarie duci, Legatoque nato et Padelbornensis
    ecclesie administratori vigilantissimo, domino, etc'
    Ceterum quantum ad genus, siue famiham, et virtutes spectat,
    quibus idem dominus noster Reuerendissimus preditus est, sic habet. 15
    Comes est ex inchta et preclara eademque iUustri et generosa famiha
    a Weda, et dominus ex preclara et generosa famiha de Roncheh et
    Isenburg. Vir insuper quantum ego quoque in ipso expertus sum in-
    signi preditus humanitate et beneuolentia erga bonos et doctos viros
    omnes, tum admiranda clementia in sue gratie subiectos et mansue- 20
    tudine, sed et beneficentia non mediocri in dignos et benemeritos,
    quin et magnificentia tanta vt vix ilh ahus quispiam ex Germanie
    principibus comparandus veniat.
    De cognitione hterarum nihil habeo singulari et excellenti com-
    mendatione dignum quod scribam nisi quod est precipuus et singu-
    ; 25
    laris amator omnium studiorum, adeoque vt per otium interim ipse
    non indihgens lector mihi compertus sit optimorum autorum, et
    cumprimis eorum qui sacras literas ehicidare conati sunt, vt
    Augustinum et Hieronymum, vt de ahis in praesentia taceam. Quod
    autem idem prmceps non insigniter admodum caheat bonas hteras, 30
    id certe non ignauie eius aut ingenii obtusitati, sed preceptorum
    defectui et temporum iniurie tribuendum mihi videtur.
    Vale, mi amantissime Erasme, et tuum Tilmannum mutuiter ama.
    Frobenium nostrum meo nomine salutabis dihgenter.
    4. commodum scripsimus: nondum MS.

    17-18. ex preclara .IsenbTxrg]


    . . alteration; BRE. 300. In the dedica-
    The territorial designation seems to tory letter the information fumished
    have perplexed Beatus Rhenanus, by Tielmann is represented by the
    who sending his preface to Boniface words: 'ditione cmnulatiorem auctio-
    Amerbach for approval says: 'Nescio remque reddit vetustissima domino-
    an assecutus sini sensum Tihnanni', rum a Ronckel et Isenberg progenies '

    and begs him to make any necessary BRE. 299.


    —
    336 LETTERS OF ERASMUS [1536

    35 Ex Colonia Agrippina plusquam ex tempore, vix relectis literis,


    per vnum ex amanuensibus meis, mihi a secretis, descriptis.
    Anno a virginis partu post m.d.xxxvi. x Calend. lulii.
    Tilmannus Grauius
    tuus quantulus est.

    40 Absolutissimo omniiugae eruditionis viro Desiderio Erasmo


    Rotherodamo domino et patrono mortalium charissimo.

    3129. From Johx Paungartner.


    Breslau MS. Rehd. 254. 117. Augsburg.
    LB. App. 383. 25 June 1536.
    [An original letter, written by a secretary and signed by Paiingartner. The
    address, which is on a separate sheet, has been torn, probably in opening the
    letter.]

    ViR excellentissime etc, accepi tuas Utteras, quibus intellexi,


    missum a me poculum ad te peruenisse. Non erat necessitas accurate
    gratias agere. Nam tibi de me optime merito maiora debeo, totusque
    in aere tuo hereo. Non rem ipsam ponderare vehs, quae parui est
    5 momenti, sed animum tibi seruiendi promptum amplecti. Ais, in
    senem beneficium non esse conferendum. At ego ita sum afifectus vt
    non modo amicos senes, sed fato etiam defunctos soleam deamare,
    ac eorum memoria delectari impendio. Zasius, vt scis, erat mihi
    amicus sjTicerus. Huius ego demortui fihum, loannem Vkichum,
    10 nunc curo Patauii meis impensis imbuendum artibus UberaHbus, prae-
    cipue quod is prae caeteris hberis forma genitorem referat, vti ad me
    perlatum est. Quod si aequum est de amicis qui e vita excesserunt

    3129. I. htteras] Xot extant. difficulties.In 1545 he seems to have


    2 poculum] This was the second
    . been in trouble with his creditors, who
    gold cup given to Erasmus by Paim- threatened to seize his library (a cata-
    gartner. Boniface added it to the gold logue of the library is still extant
    cups hsted by Cognatus ui April 1534: the books were sent to him at Paim-
    'Poculum aureiun Pangartneri mu- gartner's house in Augsburg in 1548).
    nus.' Cognatus describes the first cup Thereafter he entered the service of
    as cum operculo in fastigio habens
    '
    Ferdinand, becoming Coimcillor, later
    Herculem' see Ep. 2809. 7-9.
    ; Vice-Chancellor, of the Imperial
    9. loannem] John Ulrich (1521- Com-t. He took an important part in
    70), Zasius' son by his second wife, the Council of Trent. He died at
    Barbara. HematriculatedatFreiburg Vienna, 27 April 1570. There are
    in May 1534. After the death of his extant a mmiber of letters from him
    father (Nov. 1535) he studied at Padua to Boniface Amerbach, some of them
    and other Itahan miiversities, retiu-n- written from the Imperial head-
    ing to Freiburg in 1540 (M.A. 1541, quarters duringtheSchmalkaldic war.
    I.U.D. 1542). In 1540 he attended These are printed by J. A. R. Stintz-
    the Diet at Ratisbon in the service of ing, Basle, J. Schweighauser, 1857.
    the duke of Savoy, who appointed In 1541 he published at Basle, M.
    him Cancellarius Germanus'. (His
    ' Isengrin, a new edition of his father's
    brother Joachim had previously been works. See R. Stintzing, Ulrich
    the Duke's Chancellor, see Ep. 3082. Zasius, Basle, Schweighauser, 1857,
    23n.) John Ulrich became Professor pp. 298-302, 385-7; H. Schreiber,
    at Basle in 1543, resigning, however, Geschichte der Univ. zu Freiburg ii.
    in the next year, owing to religious 325-6; ZE. pp. 83-8.
    3129] FROM JOHN PAUNGARTNER 337

    bene mereri, quanto magis tibi viuo vel seni debeam gratificarier ?
    Tuus sum, quantus quantus sum, et tuus ero, quoad vixero.
    Feliciter vale. Ex Augusta xxv die lunii Anno mdxxxvi. 15
    Tuus ex animo loannes Paungartnerus a Paungarten.
    <Theologorum> Omnium facile Principi, ac Bona<rum Litterarum
    In>stauratori, Domino D. <Erasmo Rot.> Domino suo Honorandis-
    simo.

    31113130. TO CONRAD GOCLENTOS.


    Vita Erasmi p. 136. Basle.
    O^. p. 281 Lond. xxx. 74: LB. 1299.
    : 28 June 1536.

    ERASMVS ROTERODAMVS M. CONRADO GOCLENIO S. P.

    ScRiBE, inquis, Cancellario, quasi habitem Mechliniae. Hic vix


    intra quatuor menses contingit, cui literas recte committamus, si
    tamen contingit vUus. Si Hterae tuae venissent ad nundinas, potuis-
    sem per nundinas respondere. Nunc quando haec epistola ad te
    perueniet ? Interim (spero) tua causa feliciter catastrophen sortita 5
    fuerit. Scripsi tamen. Quum epistola tua mihi redderetur, sic eram
    afflictus vt nunquam in vita grauius. Itaque per dies ahquot ne
    legere quidem potui. IVIihi nunquam arrisit Antuerpiensis praebendae
    negotium. Id posteaquam euiceras, credebam nihil non successurum.
    Quod si nunc quoque successerit, suaserim tamen vt aUqua commoda 10
    condicione te submoueas ab iUo grege. Ad absentem non multum
    redibit emolumenti si praesens, erit tibi viuendum in loco pestilenti,
    ;

    seruiendum conuiuus, desidendum totos dies in Capitulo, simulandum


    ac rixandum. Si quae te vrget necessitas, scito meam pecuniam esse
    tnam. 15
    Suspicor harum molestiarum Texvir-qv esse eum qui ScaUgeros,
    Doletos et Merulas in me subornat. Non sat habet homo ludaice
    vindex impetere me, nisi et meos impetat. In furioso Dialogo Doleti
    vexatur Morus. Habet Leodu, qui sufifundit frigidam, et hominem
    ad maUciam instruit. Heroinam a Nassauwen Hispanus quidam huc 20
    venientem suis Uteris commendarat. Me iubes ad iUam scribere, et
    ego nescio vbinam agat. Significabas enim discessuram. Si mea bene
    nouisses, debebas iUi respondere me necessario valetudinis causa
    reUquisse Friburgum, hoc animo vt Ecclesiasta absoluto Besontium
    peterem, ne non essem in ditione Caesaris. Sed hic ingrauescens 25
    valetudo cogit hybernare. Hic enim quamquam sum apud amicos
    sincerissimos, quales Friburgi non habebam, tamen ob dogmatum
    dissensionem maUm aUbi finire vitam. Vtinam Brabantia esset
    vicinior. Nescio an mihi fuerit commodum causam tuam CanceUario
    commendare ob Panormitanum, quem aUenare non expedit. Opinor 30
    tibi redditas Uteras, quas per nundinas superiores misi, tibi, Rutgero,
    Andreae, Lypsio, et Scheto.
    Quid necesse fuit, Rutgerum interpretari Graecas Institutiones e
    3130. 16. LB.: Texv-qTrjv O^. 29. fuit libri: correxirmis.

    3130. 6. Scripsi] Ep. 3124. None of these letters is


    31. Uteras]
    17. Merulas] See Ep. 3127. 43^. extant. The letter to Schets is that
    homo] Aleander. answered by Ep. 31 19. We are not
    18. Dialogo] See Ep. 3052. 26n. able to identify Andreas.
    452.11 7
    ;;

    338 LETTERS OF ERASMUS [1536

    Latino versas ? Conducibilius erat interpretari Demosthenem, Luei-


    35 anum, si quid habet casti, tragoedias grauibus sententiis refertas, ac
    similes autores, vnde discitur Graeci sermonis elegantia. Sed lUe
    totus ad quaestum spectat, et grauiter perdit istud Collegium. Vale.
    Basil. 4 Cal. luHas 1536.
    Erasmus Rot. aegra manu.

    3131. To THE Reader.


    Origenis Op. 1536. Basle.
    Lond. xxix. 89: LB. viii. 439. (1536. >
    [A short preface to Fragmentum commentariorum Origenis in Euangelium
    secundum Matthaeum, substituted in the edition of Origen, Basle, Froben,
    Sept. 1536, for the preface addressed in 1527 to Nicholas of Diesbach, Ep. 1844,
    but incorporating with verbal differences 11. 52-70 of that letter.]

    DES. ERASMVS ROTERODAMVS PIO LECTORI. S. D.


    Ineptvm fortassis aHcui videbitur in tam vasto
    tot voluminum
    Origenicorum naufragio vnius fragmenti iacturam deplorare. Hoc
    enim perinde sit ac si quis cui nauis preciosis mercibus onusta perisset
    vnius pallii damnum defleat. Quanquam ego sic afifectus sum vt,
    5 quum de tam graui iactura non queam non discruciari, ea tamen
    maiore cum dolore desiderem quae scripsit in Nouum Testamentum
    in quo hterarum Hebraicarum praesidio non perinde egebat, nec
    toties in rebus obscuris ad dubias allegorias fuit confugiendum.
    Nusquam Origenes non ardet, sed nusquam est ardentior quam vbi
    10 Christi sermones actusque tractat. Inter Euangehstas autem nemo,
    mea quidem sententia, plenius omnem Redemptoris vitam ac doctri-
    nam complexus est quam Matthaeus; qui, vt primus scripsit, ita
    primam laudem promeruit.
    Caeterum hoc opus esse de genere tomorum non solum tituU qui
    15 extant apud Graecos, verumetiam ipsa res declarat, quocunque
    consUio dissecuit illud nescio quis in homiHas Neque enim hic vsquam
    .

    vides clausulam homiliis familiarem, quae semper exeunt in So^oAo-


    yiav, admixta nonnunquam precatiuncula. Tum ab his commentariis
    quos habemus mutilos, decem abesse tomos indicant Graeci codicis
    20 tituH, ex quo nos adiecimus vndecimum ac duodecimi partem.
    Vtinam Hcuisset ex pleno exemplari totum hoc opus instaurare
    studiosis, lectu profecto dignissimum.
    Vna[m] altera[m]ue pageHa^m] procurrimus in eam partem quam
    habebamus versam, idque dupHci de causa primum vt hoc argumento
    :

    25 constaret hanc quam adiecimus partem ilHus operis esse portionem,


    quod habebamus truncum dein vt ex hac quaHcunque degusta-
    ;

    tiuncula lector possit aestimare quantum sibi permiserit iUe quisquis


    fuit interpres: quem vt fateor incertum esse, quod absit praefatio,
    ita probabiH coniectura coUigi potest fuisse RuiHnum. Neque enim
    30 Hieronymus agnoscit hoc opus, et vertendi Hcentia Ruffinum indicat
    in quo fidem desideramus potius quam eruditionem aut facundiam,
    quum interpretis magis etiam quam historici praecipua laus sit fides.
    Vale.
    3131. 23. Vnam alteramue pagellam libri: correximus.

    3130. 37. CoUegiimi] The Trilingue, interest.


    in which Erasmus felt so deep an
    —
    :;

    3132] 339

    3132. Feom Damian a Goes.


    Basle MS. Variorum Epistolae ad Erasmum f. lo. Nuremberg.
    Erasmuslade. 15 July 1536.
    [An original letter, autograph throughout, in the Basle University Library.
    On the address-sheet Bo. Anierbach has written: 'Redditae pridie Bartholomei
    < Aug. 23) missae per Beatum Rhenanum.' Here and there, for the convenience of
    the reader, we have corrected tacitly, by the use of square or angular brackets,
    errors which are probably mere orthographical or grammatical eccentricities on
    the part of Damian. Some errors not Ukely to perplex the reader we have
    left imtouched.]

    S. P. Nescio quid aegrius acriusue ferendum aliquis putet quam


    <(si)post multos labores multaque itinerum descrimina ad id quo[d]
    tendimus (quamuis pro foribus pateat) peruenire non concedatur.
    Sucepi, amantissime Erasme, illud iter de quo saepius ad te scripsi
    et quoniam reliquas Germaniae ciuitates perlustraueram preter 5
    Norombergam, constitui eam prius videre quam ad te venissem, vt
    finito apud te negotio propter quod veniebam recta in principio
    autumni in Italiam reddissem. Veni tandem huc, vbi de bello Helue-
    tico tanta feruntur vt non solummodo ii qui istuc proficisi volunt
    ter<r>eantur, at etiam ii qui ex foco lareque admouere pedem nolunt. 10
    Tamen si haec incerta, vt saepius rumoribus contigit, es<s>ent, non
    dubitas<s>em in scententia procedere. Sed ad<d>unt ii a quibus
    omnia haec et multa aha accepi quendam D. de R[o]us Atrebatum,
    Caesaris Yconomum, quem optime no[g]ui, manum xx mihum milH-
    tum apud Ormatiam Vlmamque coUegisse cum quo atque Brugundo ; 15
    millite euasurus ex Brugundia est Heluetiam, si Hekiecii supetias
    Gallo dent, quos aftirmatur ia<m> xxx miha miUitum misisse[nt].
    Vnde, credo, apud vos exortae maxime turbationes. Et tametsi haec
    audiebam, in mea procedere volebam scententia. Amici (quos hic
    habeo) orabant, atque pro Dei fide obtestabant, ne facerem, quippe 20
    non solum in Brugundia esse miUitem, sed etiam in Brisgoia atque
    Elsatia ex quo nullo itinere Basileam venire posse ahquem, nisi
    ;

    maximo periculo, praesertim hominem perigrinum, qui omnibus


    suspectus videtur semper, maxime eos qui habent vnde iacturam
    facere bonorum posent, quae semper ambiuntur praecipue a milhti- 25
    bus, quod genus hominum minime semper diuiciis abundat. Quibus
    monitis atque consihis impulsus, ad te distitui tendere quod tam<en> ;

    aegre fer[r]o, vt Deus scit. Tamen si praesentia tam cari atque


    ardentis amiti frui modo non hcet, mutuo in absentia amore atque
    conexu quo Christus nos arctissime coniunxit hoc sarciamur et 30
    literis hanc iacturam compensemus.
    Scripsisti superioribus literis, ornatissime praeceptor quibus Pa- —
    tauio, credens me ad te mox volaturum, perquam breuiter respondi
    catalogum hbrorum tuorum velle in ordine mihi concedere ex quo ;

    gratiam habeo maximam. Si id feceris, rem te dignam facies atque 35


    2. si addidimus. 17. quas AIS.: correximits. 18. tametsi scripsimtisi
    tamen si MS. 26. diuiciis ^. i/arfmann: deuiciis MS. 29. ausentia MiS.
    correximus. 30. congunsit MS. : correximus.

    7. negotio] The project of writing 32. superioribushteris] Not extant;


    Erasmus' Life to be prefixed to the but answering Ep. 3085, of 26 Jan.
    Opera Omnia, see 1. 46 n. 33. respondi] This letter also has
    13. D. de Rous Atrebatum] We do not siurvived.
    not know who is meant.
    ;

    340 LETTERS OF ERASMUS [1536

    posteritati comodam. Et quod de vita recusas, non est quod onmia


    scriptis commendes. Scribes ea que tibi honori[s] erunt, reliqua
    transmitte. morumque rationem ampliare, progeniei
    Pos<(s>is vitae
    leuiter attingere. Erit profecto in re tua subcipere hunc laborem,
    40 quoniam non dubito, postquam ad tuum diem discederes, multi tibi
    amici atque etiam inimici tuam diligenter discripturi sint vitam.
    Quae scripta, si aha exeant quam deceat oporteatque, obscurare
    possimus iis quos mihi reHqueris a te compositos eo artificio atque
    ornamento quo in onmibus ahis tuis operibus semper vsus es. Quam
    45 vitam tuam cum catalogo tuorumhbrorum, ita vt antea ad te scripsi,
    in principio tuorum operum (quae meo sumptu curabo imprimi)
    affigam. Hic habes, amitissime Erasme, de hac re iudicium meum.
    Tu cui multarum rerum notitia[m] conceditur possis de hoc mehus
    discernere; quidquid constitueris, modo m
    re sit tua, mihi gratis-
    50 simum erit. Tamen si efficies vt huic tuo Damiano ahquid gloriolae ex
    hoc accedere posset, non indigne facies. Scis quam ardenter te amem.
    Inglostadu, vbi biduo egi, accepi a quibusdam scolasticis amicis
    meis antea quidem mihi intime cognitis, esse quosdam tumidos
    doctores, qui de te coram populo studiosisque mira in sugestis,
    55 circuhs priuatisque confabulationibus praedicant. Aiunt te migrasse
    Basileam vt sectam Suinghanam hberius amplecti posses in qua te :

    semper versatum fuisse ad<d>unt ; et multa aha quae prohxum erit


    narare. Volui eos conuenire, vt eis indicarem quam ahenus sis a
    sectis, ostenderem eorum stultitiam insaniamque. Non potui.
    et
    60 Quippe propter vacationes quae iam inceperant, abiuerant rustica-
    tum. Tamen quantum potui oraui amicos omnes vt eos veUent
    monitos habere, ne pergant amphus insanire, scientes Erasmum esse
    ahum quam predicant. Non dubito quin Germania atque bona pars
    Christianorum hab<e>at multos, qui te de hac re arguant: aduersus
    65 quos tuae prudentiae committo an hceat declamare.
    Cartam Heluetiae, si possis nancis<c>i, oro vt mittas erit mihi ;

    mire commoda. Ego hinc recta repetam Patauium, intra triduum


    vel quatriduum. Posis tute scribere. Inuenient me tuae hterae istic.
    Vale et me ama, credens me nihil magis desiderare, quam meum
    70 Erasmum nonnunquam iterum videre, quod quidem adhuc spero
    (Deo adiuctore) fore. Iterum vale.
    Norombergi. xv luhi. anno 1536.
    Tuus ex animo
    Damianus a Goes.
    75 Desyderio Erasmo Roterodamo. Basileae.
    39. leniter MS. : correximus.

    38. transmitte] For omitte. contains a reference to the 'Epaa(ii.Krj


    progeniei] For Erasmus' illegiti- andwaspublishedin 1519.
    Si^cjSai/xorta
    mate birth, see vol. i, pp. 47-52 Epp.
    ; 43. quos compositos] The gram-
    . . .

    iS^a (vol. iii, p. xxix); 447 rntrod. mar seems to require quae com- . . .

    517 Appendix i and Appendix xxiii,


    ; posita.
    A. 9. Damian seems to be the only one 46. curabo] For Damian'3 pro-
    of Erasmus' correspondents to speak jected edition (at his own cost) of the
    to him directly on the subject, and on Opera Omnia, see Ep. 3085.
    the artifices which he employed to 54. doctores] Among them, no
    conceal the facts. Ep. 552, however, doubt, Doctor John Eck.
    though suppressed in later editions,
    ;

    3133] 341

    3133. From Daniel Stibarus.


    Miinich MS. Cod. Lat. 10357. i54- (Wurzburg.)
    <July-August, 1536.)
    [TAs letter is preserved in a volume of the Camerariana in the Staats-
    bibUothek at Munich; see Ep. 1501 introd. The MS. is a rough copy, in the
    hand of Joachim Camerarius, who was a close friend of Stibarus.
    The letter bears neither year-date nor month-date. But the words 'Gallimi
    autem oppugnari a Caesare', 1. 8, indicate a date not earUer than 25 July 1536,
    when the imperial armies opened the war with France. With what is said of
    the thimder of guns being ahnost audible in Basle, we may compare the similar
    exaggerations of Damian's letter of 15 July (Ep. 3132). For the horrors in
    England, see Schets' letter of 8 May, with Erasmus' reply of i June (Epp. 31 19,
    3125). The heading ws (X7r6 STi^dpov suggests that we have Camerarius' copy of
    —
    a letter never in fact dispatched before it could be sent, we may suppose, the
    news of Erasmus' death had reached Wiirzburg (or Tiibingen).]

    ERASMO. (1)S aTTO Eri^dpov.


    Etsi quod scriberem nihil erat, tamen volui conseruare morem
    meum mittendi ad te interdum litteras. Saepenumero solicitor cura
    de te et rebus tuis. Migrationem opto voloque tibi istam feliciter
    euenisse, et esse nihil cur factam nolis. Multi quidem admirati sunt
    sed mihi nihil insolitum accidisse visum, qui arbitrarer te semper 5
    Basileae Hbenter et iucunde vixisse.
    Ex Angha ita horrenda fama affertur vt etiam hostibus miserabiles
    illos possit reddere. Gallum autem oppugnari a Caesare, quid ego tibi
    scribam, qui istic es vbi de excercitu bombardarum sonitus prope-
    modum exaudiri possint ? Me quidem inter tantos tumultus valde 10
    perturbari sentio quo magis te existimo, aetate prouectum et
    ;

    cupidissimum quietis, atque illa etiam dignissimum: quae etiam si


    inter haec quoque tibi constiterit, tamen rumorum horroribus
    inquinari necesse est.
    Nos fieri scito quod te libenter cognoscere 15
    indies oariores Principi :

    mihi persuadeo. Sed cum hoc etiam


    onera noua nobis imponuntur:
    —
    quod fortassis aetati huic est vtile vtinam dignitati etiam expediat.
    Te autem ille admiratur atque suspicit et veneratur animo suo.
    Vale et, si videbitur, remittes mihi aliquid litterarum tuarum,
    quas cupidus expecto. 20

    3134. (From Henry Stromer) to John Cochlaeus.


    Berlin MS. Preussische Staatsbibliothek (a). (Basle.)
    Hamburg MS. Uffenbach-Wolf 45. 413. iv». c. July 1536.
    N.H. p. 12 (i8).
    Vienna MS. N. cxci. O.L. 445, p. 52 (y).
    GothaMS. chart. B. 16, 250:
    f.

    scriptus c. 1549 a Valentino Bavaro (8).


    Gotha MS. chart. B. 187, f. 270 (e): saec. xvii exeunt.
    Mimich MS. Lat. 943 {Q: c. 1567.
    [a is an original letter, in a hand not identified, folded and addressed, but with-
    out signature, and with no indication of the name of the writer. The letter is
    —
    preserved, however, in a number of other mss. in Gotha (two copies), Ham-

    3133. I. qyLod scripsirmis: c^id MS.


    3133. 15. Principi] Conrad of Thuengen.
    342 LETTERS OF ERASMUS [1536

    biirg, Munich, Vienna. In one of the Gotha copies (e), the name of the writer
    is given as Henry Stromer, senior that of the person addressed as Spalatinus
    ;

    (for Stromer, and for other letters addressed by him to Spalatinus, see Ep. 578
    introd.). The other Gotha copy, and the Hambm-g copy, agree with e in giving
    the name of the person addressed as Spalatinus, but the Hambiu-g copy does
    not indicate the name of the writer nor does the Vienna copy. In the earUer
    ;

    Gotha copy (S) the writer is said to be 'Doctor Amerbachius senior' but this ;

    —
    attribution may be confidently dismissed Amerbach carmot be supposed to
    have seen Erasmus' hbrary twice only, nor did he need Froben to tell him of
    the agreement with Lasky about the books in it (see 11. 12-14). Nor, yet again,
    would he have written the third sentence of our letter. The letter may be
    regarded as in the nattu^e of a circular, carrying the news of Erasmus' death to
    Cochlaeus, Spalatinus, and other friends. That it was composed by Stromer
    seems likely P. S. Allen noted that in the Library of Zwickau there is preserved
    ;

    a letter of Stromer to Oswald Lasan, mayor of Zwickau, describing the death


    of Erasmus.
    In € the letter is dated 1 1 July. But since it describes the funeral of Erasmus,
    this date is plainly wrong. The other copies are undated.
    In the Czartoryskich Muzeimi, Cracow, MS. 247, p. 275, is a letter of Cochlaeus
    to Dantiscus, written on 29 September in which he states that he has heard
    ;

    a nnnour of Erasmus' death, but does not know whether to credit it he has ;

    written, accordingly, to Froben for confirmation. He mentions that he has


    received two letters from Erasmus, both written on 25 May (neither of these
    letters is extant). Cochlaeus was in Meissen it seems remarkable even so that
    ;

    he should not, so late as 29 Sept., have had reliable information. In Cologne,


    Tielmann Gravius had received the news of Erasmus' death from Froben on
    or before i Aug. (see Ep. 3136) and in Mainz it was known to Nausea, through
    ;

    Bp. Faber, before 18 Aug. (see Ep. 3139).


    The text of the Vieima Jis. was printed by P. F. X. de Ram in the Bulletin
    de VAcademie royale des sciences et belles-lettres de Bruxelles ix. i, 1842, pp. 469—71.
    The text of the later of the two Gotha mss. (e) was given by Horawitz in 1880
    (Erasyniana ii. 36). For the Hamburg >is. we have used a coUation made by
    P. S. Allen. AUen examined the two Gotha mss. and the Mimich ms., but save
    for the title-headings did not record the variants of S and ^.]

    S. D. Dominus Erasmus nuper dissinterie morbo correptus


    vndecima lulii vitam finiuit, agens iam annum 72. Quicquid reliquit
    facultatum, illud omne partim pauperum studiosorum commodis et
    vsibus promouendis legauit, partim egenis innuptisque pueUis honeste
    5 elocandis testamento consecrauit. Sunt qui Ulum circa septem millia
    aureorum (ne dicam plus) reliquisse ferunt. Ex viuentis adhuc ore
    me audire commemini prudentis et circumspecti viri esse parare et
    reseruare sibi nummum <(in) laetis, quo scihcet quamcunque fortu-
    nae iniuriam molestiamque faciUus ferre possit. Hunc nimirum et
    10 ipse sibi, tot magnorum heroum hberaHtate adiutus, compararat,
    quem nunc post se rehctum in sanctissimos vsus erogandum statuit.
    Thesaurum omnium hbrorum suorum, quorum mihi videndi copia

    I. a dyssenteriae ^y^ om.


    : : e. 2. a: finiuit anno 1536 agens annum
    aetatis suae 72 y. 3. pauperum om. y. 4. legauit om. y. in-
    nuptisque ajSy: et innuptis e. 5. Ulud e. septena e. 6. ferunt
    ye: ferant a^. 8. seruare y. sibi om. e. nummum a: minimum y.
    in laetis scripsimus: laetis ^: Utis aye. 8—9. Fortunam et iniuriam e.

    9. facUius /Se: felicius ay. nimirum] nummum e. 10. magnorum


    om. p. ante compaiTaTat habet thesa,urum Y,fort. recte. compararat aj3y:
    comparauit e. 12—13. suorum amplissimo ay: suorum praesiiU
    . . .

    cuipiam ampUssimo legauit j3e.

    5—6. septem rmllia am-eorimi] p. 225 the conjectural estimate is


    See Appendix xxv introd. In VZE. 8,000 florins.
    ;

    3134] <STROMER> TO JOHN COCHLAEUS 343

    bis facta est, legauit praesuli cuidam amplissimo cui id ante aliquot
    annos, vt mihi dixit Frobenius, promiserat. Reliquit aureorum et
    argenteorum poculorum fere regium apparatum, ad haec numis- 15
    matum aureorum, quorum aliqua viginti, aliqua decem, aHqua tres
    ducatos valent, non minimum aceruum.
    Totus erat, omnium vir doctissimus, in restituendo Graeco Origine
    cui sic erat, iam iam morbi vi quam maxime vrgente, addictus, vt ab
    illo non citius discesserit quam mors ipsa e manibus scribentis 20
    calamum extorserit. Vltima verba, quibus iterum atque iterum
    repetitis ac magnis suspiriis ( vt animum vere Christianum agnosceres)
    aeditis, terram reliquit lesu, fili Dei, miserere mei, misericordias
    :

    Domini et iudicium cantabo. Hec dicentem mors ilUco oppressit.


    Funus honorifica et magnifica sepultura curatum est, in summi 25
    tempH aedito loco, iuxta ritus Christianae Ecclesiae. Prodierunt in
    funus singuH senatorie dignitatis ordines ac tocius ReipubHcae Basi-
    Hensis maximi quique proceres. Quicquid denique Basilea habuit
    Htterarum ac virtutis scientissimum ac studiosissimum, iUud omne
    maximo dolore confectum defuncto corpori hoc officio gratificati 30
    sunt.
    D. loarmi Cochleo Theologo Canonico Mysnensi.

    13. bis facta est a: hic est facta y. cuidam y: cuipiam ajSe. ante
    aliquod a: aliquot ante y. 14. dicit e: dixit, Frobenius /3. I4-I5-
    argenteorimi et aureorima y. 16. aliqua e: aliqui a. aliqui tres] tres a:
    aliqua centum e: om. |3y (aliqua ante tres nos suppleuimus). 17. minimum
    a;Sy: vulgarem e. acerutma reliquit y. 18. omniima (omniam ? a) ae: iam^y
    (erat iam y). 19. iam iam a/3y: etiam e. morbi vi a: vi morbi ^e: morbi
    violentia y. quam ajSy: iam quam e.virgente a. 22. agnosceres /3e:
    cognosceres ay. 23. reliquentem y. pos< reliquit /ia6en< haec fuerxmt jSye.
    lesu a|3y: lesu Christe e. 24. et aj8y: ac e. 25. magnifica et honorifica y.
    26. ritum y. 29. virtutum y. 30-1. Posi gratificati simt /ia6ef Dat8ie
    BasQeae a° salutis inclytae m.d.xxxvi j3: Vale y: Ex Basilea xi lulii. Anno
    Christianonma m.d.xxxvi. Stromerus sen e. 32. D. loanni Cochleo
    Theologo Canonico Mysnensi a: Georgio Spalatino e: Doctor Amerbachius
    senior Domino Georgio Spalatino de morte Erasmi Roterodami 8: Epistola
    Basilea missa[m] in mortem D. Erasmi Roterodami ^: Epistola a Basilea
    . . .

    missa in mortem doctissimi viri D. Erasmi Roterodami y.

    13. praesuli] John Lasky. For the arbitror te quae scire cupiuisti ex
    contract with Lasky, see Ep. 2780. ^n. <fratre tuo> cognouisse. Ex diuturno
    18. Origine] The book was pub- autem morbo nunc mehuscule valet,
    hshed in September, in two foKo neque tamen eum quicquam com-
    volumes: Origenis Adamantii opera, mentari audio. Sed H. Frobenius
    D. Erasmipartim
    latine, studio et labore scribit eum tottun esse in Origene, qui
    versa,partim recognita (Basle, Froben proximis nundinis emendatus exibit.'
    & Episcopius). In Gabbema, p. 533, See also Amerbach's letter to Paun»
    Ep. 211 is aletter of VigHus to Auso- gartner in Catalogi Duo, 1537 (Ep.
    nius Hoxvirius, in which Viglius 3141- 191-2): 'nec vUus morienti
    speaks much as Stromer here of superfuit ingenii foetus posthumus
    Erasmus' preoccupation with Origen quam Origenis recognitio, cui im-
    during his last days: 'De Erasmo mortuus est.'
    344 LETTERS OF ERASMUS [1536

    3135. Feom John Herwagen to Beatus Rhenanus.


    Selestat MS. 107, Basle,
    BRE. 296. 17 July 1536.
    [The text here given is that of BRE. We have not been able to see the
    original ms.]

    S. L. Annaei Senecae exemplar a nobis excusum, Beate charissime,


    ad te mitto quod, quum inopia bonorum codicum suo nitori reddere
    ;

    non possis, saltatim tamen introspicere liceat, vt, si quid monstri


    nostra irrepsit culpa aut prius inuectum, tuo acri iudicio conficere
    5 queas, simulque iudicare num quae elegantius et pulcrius formari
    possint.
    De Christianis poetis statuo nihil quam tuo consilio agere, quaeque
    reipublicae studiosorum ratio poscit et fortunarum mearum tenuitas
    sufferre velit. Peutingeri filio scribi cupio, suum vt Aratorem com-
    10 municare dignetur.
    Dominus Erasmus Roterodamus, altero die quo vesperi Basileam
    attigi, vitam commutauit morte, scilicet 11 lulii, sub horam duo-
    decimam intempestae noctis, vitiis autem (vt nosti) variis, tum
    disenteria. Deductus a nullo non studioso, tum consule altero non
    15 paucisque senatoriis viris, ad locum sepulturae delectum in summa
    aede, qui prius diuae Virgini sacer fuit. Habita est illic a Miconio
    conciuncula laudum eius partem non paruam perstringens. Futuro
    Martis die (magistratu illum dehgente diem) more nostro memoria
    eius peragetur. 23 Augusti, deo auspice, Erasmii nostri hymenaeum
    20 cantabimus: tu, vt spero, cohonestabis fies tamen certior quam dici
    :

    literis possit. Vale. Rapide.


    Basiieae 17 lulii anni 1536.
    Tuus, vt semper, lohan Heruagius.
    Doctissimo domino Beato Rhenano, domino et patrono suo colendo.
    25 Schletstat.

    7. quajeqae scripsimus qna^ BRE.


    : 9. Aiatoiem scripsimtis: Aratum
    BRE. 12. iil\}^ BRE.: correximvis.

    I. Senecae] Opera per Erasmum edition was never completed.


    emendata, Basle, lo. Hervagen, March 9. Peutingeri filio] Why
    Herwagen
    1537, fol. suggests that Beatus should write to
    7. De Christianis poetis] For the 'Peutinger'sson',andnottoPeutinger
    projectedBaslecorpusoftheChristian himself, we are not able to divine.
    poets, see Peut. E. 292 (i^Oct. 1536); Peutinger had, in fact, foiir sons, of
    in which Beatus Rhenanus asks whom the eldest was Claudius Pius,
    Peutinger for the loan of his manu- bom in 1509. Beatus, in any case,
    script of the De Actibus Apostolorum addressed his request direct to the
    of Arator, for use in this 'noua et father (Peut. E. loc. cit.).
    mehercle sancta editio'. The ms. was 17-18. Futuro Martis die] 20 July.
    dispatched on 24 Oct. 1536, but the
    3136] 345

    3136. From Tielmann Gravius to Erasmus Schets.


    British Museum MS. Add. 38512, f. 94. Cologne. •

    August 1536. I

    [An original letter, from the N6ve coUection, written and signed by the
    secretary who wrote also Ep. 3128. It was printed by P. F. X. de Ram in
    Bulletin de VAcademie royale des sciences et belles-lettres de Bruxelles ix. i, 1842,
    pp. 472-3 ; see Appendix xvii.]

    S. D. P.

    Nonmihi dubium est, Schete vir humauissime, quin haec ad vos


    quoque delata sit fama, quam per totam fere Germaniam iam
    sparsam audio, nempe inuida fata Erasmum nostrum (quo Germania
    mhil vnquam habuit aut forsan habebit prestantius excellentiusque)
    nobis e medio sustuUsse. Ceterum quam huiusmodi rumor (proh 5
    dolor) verus sit, quem [sepe] sepius falsissimum expertus sum, hec
    Frobenii ad me transmissa scripta, quorum argumentum iUius rogatu
    hic tibi subscribere non grauabor, facile declarabunt. Estque iUud
    tale.
    Xiteras tuas postremas ad D. Erasmum opt. max. missas accepimus. 10
    Eo autem tempore D. Erasmus tam grauiter egrotabat vt ne ipse
    quidem legere posset neque legentem ferre, ac paulo post, nempe
    duodecimo luUi, cum perpetuo profluuio ventris vltra octodecim dies
    incredibiUter laborasset, post medium noctis animam Deo reddidit,
    magno reipub. Christianae dispendio maximoque nostro omnium 15
    dolore, etc'
    Habes hic, mi Schete, partem Frobeniani epistoUi non festiuum ;

    profecto sermonem, sed prorsus scytulam (quod aiunt) tristem.


    Quare vide forti infractoque sis animo. Quantum ego ex huius viri
    morte tristitie ac doloris hauserim non est hic narrandi locus ipse 20 :

    probe sentio. Bene vale. Ex tempore et raptim, non relectis Uteris.


    Ex Agrippina Colonia, ipsis Calendis Augusti, Anno a Christo nato
    post M.D.XXXVI.
    TiUnannus Grauius a Fossa,
    tuus ex animo totus, quantulus est. 25

    Rarae eruditionis viro D. Erasmo Scheto negotiatori Antwerpiensi,


    domino et amico sjoicero.

    3137. From John Antoninus.


    Nantes MS. 674. 23. Cracow.
    9 August 1536.
    [An original letter, autograph throughout, in the collection bequeathed to
    the Departmental Library at Nantes by M. Pierre Labouchere ("fiS^^); it was
    acquired by him, together with Ep. 3138 at the Succi sale in May 1869. Ep. 537
    is also in the Labouchere collection. The three letters were at one time in the
    University Library at Basle, which preserved copies (Basle MS. G^. II. 67,
    Variorum Epist. ad Erasm,. f. 19) when the autographs passed out of the
    Library see Ep. 479 introd.]
    ;

    S. P. et mei commendationem. Quamuis afiflicta multum sis

    3136. I. haec de Ram: hoc MS. 6. sepe seclusimus. 7. quorum


    de Ram quanmi MS.
    :

    3136. 10. Literas] Ep. 3128. 18. aitmt] See Adag. iioi.
    . 346 LETTERS OF ERASMTJS [1536

    valetudine, Domine, non cessas tamen ad me clientulum tuum etiam


    in summo holagrae tuae cruciatu scribere, ac tuis illis sanctissimis
    digitis subscribere. Id facit Tuae erga me Amplitudinis affectus
    5 incredibilis. Vnde quidem ago T<(uae> A<(mplitudini>, et habeo,
    immortales gratias. Me barbarum, quomodo excusabo sUentium
    meum? Hoc quod non soles spectatos amicos vulgari officio
    scio,
    mittendarum hterarum intermisso aestimare, praesertim quum
    nullum affertur argumentum rei seriae. Mortes et miserias principum,
    10 patronorum tam eximiorum ac merito colendorum, passus sum ab
    ahis te intehigere. Equidem non fui ausus maximis plurimisque
    negotus te occupatissimum compehare. Et quoniam huic tuo corpus-
    culo tam raro ac tenui male conuenit cum medicis, excrucior vehe-
    menter deesse nobis, quo possimus opem ferre tibi, viro immortah
    15 vita dignissimo. Sed Dominus dabit letiora, quum ipsi videbitur.
    losephus, affinis meus, redut. Prae se fert ingemi cultum, vt in
    iuuene, non vulgarem. Huic ego nunc lampada trado. Quid valeam
    et quid rerum geram si queris, Valeo, nisi quod continenti medica-
    cione multis satisfaciens, ipse non parum attero debiles ahoqui vires
    20 meas. Valedixi aulae. Quotidie clamans ad Dominum, et ilh confitens
    errores et neghgentias meas, quietus instituo ad pietatem fihas,
    charissimas possessiones meas. Et velut experrectus fideh de morte
    Thomae Mori expositione, consydero quam fehx in sua concha vixerit
    Diogenes, quam prestans fuerit Democriti philosophia. Dici non
    25 potest quantum me delectauerit iUa tua de puritate Ecclesiae Chris-
    tianae preciosa gemma.
    Pridie quam hinc emigraret Petrus Tomitius, Episcopus noster,
    scriptae fuerunt ad T<(uam> A<mphtudinem> hterae quibus tibi
    persuaderet galerum vt sumeres Cardinahtium. Sed quia morbi tum
    30 impotencia non siuit subscribere dominum, propterea indignae visae
    sunt exequutoribus, quod vocant, vt a morte domini ad T<(uam>
    A<mphtudinem> mitterentur. Ego vero, quia declararent qua volun-
    tate in te fuerit illustris pontifex, dum viueret, indignum iudicaui eas
    reucere: itaque mitto iUas Ampht<udini> T<(uae>.
    35 Georgius Wernerus, Regis Ferdinandi consiharius, et Argenteae
    Camerae Hungariae magister, hoc semper mecum contendit, vt ihius
    summam erga T<(uam> A<mphtudinem> obseruanciam tibi com-
    mendem. Non est vanum quod scribo in tuis hbris hbenter versatur,
    :

    te sancte coht et admiratur. Extruseris ahquando tuam ad hunc


    40 mea inuitacione epistolam, non temere cadet. Vxorcula et fihae
    optant ^(uam^ A<mphtudinem> quam prosperrime valere. Dominus
    2—3. non cessas . . . scribere] No doubt the Expositio Fidelis de morte
    letterfrom Erasmus to Antoninus is D. Thomae Mori (Appendix xxvii).
    extant later than 9 June 1529 (Ep. 28. Hterae] Ep. 3066.
    2176); but Erasmus probably wrote 35. Georgius Wemerus] George
    to Antoninusatthesametime, 31 Aug. Wemer, govemor of Saros (in north
    1535, that he wrote Ep. 3049 to Himgary). His De admirandis Hun-
    Tomiczki. gariae aquis hyponinemation printed
    9. principum] The reference is to at Vienna (E. Aquila) in 1551 (and
    the death of Tomiczki, who died perhaps earher) and (? at Cologne) in
    29 Oct. 1535. 1595» finds a place in the Rerum
    16. losephus] See Epp. 1810. 2on, Hungaricarum Scriptores of 1600, and
    3138. in the Scriptores Rerum Hungaricarum
    22-3. fideU . . . expositione] No of 1745. See Ep. 1916. 22n.
    :
    ;

    3137] FROM JOHN ANTONrNTJS 347

    Deus R. Amplitudinem Tuam diu nobis seruet incolumem.


    Datum Cracouiae quinto Idus Augusti 1536.
    R. Amplit. Tuae deditissimus.
    loannes Antoninus medicus. 45
    Reuerendo amplissimoque domino, domino Erasmo Roterodamo,
    patrono optimo maximo. Basileae.

    3138. From Joseph Tectander.


    Nantes MS. 674. 225. Cracow.
    16 August 1536.
    [An original letter, autograph throughout, in the Labouchfere collection in
    the Departmental Library at Nantes. It was at one time in the University
    Library at Basle, which preserves a copy, Variorum Epist. ad Erasmum, f. 19,
    see Epp. 479, 3137 introdd. This letter was printed by C. Miaskowski in Pami^t-
    nik literacki xui, 1914-15, p. 75. For Joseph Tectander, who was J. Antoninus'
    brother-in-law, see Ep. 1810. 2on. He had just retiimed from a visit to Basle
    cf. Ep. 3137.]

    S. Ornatissime vir etiamsi satis apud me constet tibi hoc tempore,


    post tot exantlatos labores totque instauratos literarios tryumphos,
    nihil gratius euenire posse quam si aliqua ratio oflferatur qua ui onmi
    tranquillitate citraque vllos tumultus ac turbas fessum animum
    reficere queas, tamen ego, nescio magisne imprudenti conatu an 5
    incredibiH erga te obseruantiae desiderio prouocatus, ita animum
    meum comparaui vt duxerim te, qui etiamnum plurimis, iisque
    grauissimis, negotiis distringeris, insulsa hac mea epistola intertur-
    bare. Verum ea est tuorum erga me meritorum magnitudo vt merito
    ab onmibus ingratitudinis nota aspergendus essem, si eam silentio 10
    pertransirem. Tu enim, qua es erga quosuis homines benignitate, me
    non solum tuo frequenti ac famihari coUoquio dignum putasti, verum
    etiam abeunti mihi commendaticias Hteras ad nostros magnates
    dedisti. Quibus quidem ego fretus aditum habeo ad illos satis facUem
    et quicquid ab eis peto, fero id impetratum sine negotio. 15
    Caeterum ego ob tantum beneficium tuum tibi dignas gratias
    haudquaquam habere, nedum referre, valeo. Quod tamen in me est,
    testatum fatio me tibi hac de re et esse et futurum perpetuo de-
    uinctissimum obHgatissimumque. Legimus apud Homerum multos
    oHm ad Troiam miHtasse, qui in monomachus subinde gloriari soHti 20
    sint quod hoc vel iUo heroe prognati fuerant. Atqui ego non vulgaris
    gloriae aut feHcitatis loco duco, in primis quod tuo amabiH commertio
    clarior euaserim, deinde vero quod tua exquisita commendatione
    domi feHciora indies omnia experiar.
    his hactenus. Quae apud nos geruntur plane dignum scriptu 25
    Sed de
    prae se ferunt luhil. Et forte taHa sunt vt semper quis et audire et
    videre meHora optauerit. Eorum autem quae apud nos de lusti
    Ludouici casu sparsa sunt fecisset te sine vUa dubitatione certiorem
    loannes Antoninus, amicus tui studiosissimus. Verum is, vocatus a
    quopiam aegroto, a Cracouia nunc abest ob idque quicquid hac 30
    ;

    3138. 5. an scripsimus: aut MS.


    3138. 13. literas] Not extant. Ep. 1393 introd.
    27—8. lusti Ludouici] Decius, see
    348 LETTERS OF ERASMUS [1536

    parte actum sit, eum ignorare puto. Sed res sic se habet. lustus, quum
    nuper in quodam praedio suo, quod circiter septem dierum iter a
    nobis situm est, animi causa degeret, ac illinc ad pagum proximum,
    visendae aereae secturae gratia, processisset, a quodam declarato
    35 Regni Poloniae hoste, qui tum temporis ahquot praedonum manu
    stipatus ilJi insidias struxerat, captus est. Sed lusto, vt nos iam
    certo inteUeximus, ex hoc casu nihil pericuh damniue amphus im-
    minet. Nam
    hostis ipse illum haud grauate suis est restituturus,
    dummodo ipsi damna a ditionis Polonicae hominibus illata resarcita
    40 vtcunque fuerint. Et haec quidem de lusto tibi significare volui, vel
    ob eam rem in primis, ne quis postea ad te scribens rem vltra veri-
    tatem exaggerando te ob amici calamitatem plus iusto commotum
    redderet. Quicquid vero deinceps eueniet, id tibi suo tempore ordine
    describam nunc saltem hoc praecatus, vt me, prout cepisti, in
    ;

    45 numero chentum tuorum fouere perpetuo vehs. Vale foehx, meum


    adeoque totius orbis praesidium.
    Cracouiae xvi augusti. Anno Domini m.d.xxxvi.
    Tibi addictissimus
    losephus Tectander
    50 Cracouiensis.
    Clarissimo ac ornatissimo viro Domino Desiderio Erasmo Rotero-
    damo patrono suo longe optimo. Basileae.

    3139. Fkom Frederic Nausea to King Ferdinand.


    In Erasmum Monodia, 1536 (a). Mainz.
    LB. App. 384. 18 August 1536.
    [The Dedication of Nausea's Monodia, on the death of Erasmus, printed at
    Cologne, Gymnich, 1536. The text of LB. shows a few variants, some of them
    due to carelessness one or two seem to be attempts to improve the original.
    ;

    Of the edition printed by G. Vorstermann, Antwerp, 1536, we have not been


    able to find a copy.]

    AVGVSTISSIMO CAESABI FERDINANDO, DOMINO SVO CLEMENTISSIMO,


    FRIDERICVS NAVSEA A DEO OPTIMO MAXIMO SAL.
    Inter tot vere regia eademque plane Caesarea decora, Ferdinande
    Caesar, idemque Rex ter optime, quibus te, non secus atque, natura
    pene Regem et Caesarem minime vulgarem cognoscamus oportet,
    hoc sane non postremum est, quod a maioribus ilhs tuis, qui ferme
    5 plerique omnes tam ex paterno quam ex materno genere Reges et
    Imperatores fuere multo gloriosissimi, non tantiUum degenerans,
    quasi haereditario planeque regio iure probe doctos et eruditos mire
    fouere tuerique soleas. Id quod vsque adeo regium est vt a mundo
    propemodum condito Reges et Imperatores quique maximi htteratos
    10 et eruditos non modo fouere, sed et penes se velut ab intimis consihis
    suis habere, iUosque dignitatibus et fortunis omnigenis prouehere
    consueuerint nimirum non nescii, probe doctos et eruditos viros
    :

    partem esse Reipubhcae multo max^imam), nec esse splendidius in


    Rep<ubhca) decus, nec maius eiusdem stabUimentum et solatium in
    3139. 5. omnes om. LB. 7. mire a: viros LB.
    3138. 34. aereae secturae] A copper mine.
    : —
    3139] NAUSEA TO KING FERDINAND 349

    aduersis, quam abundare viris bonis et eruditis: cum haec ipsa 15


    Resp<ublica> non minus virtute et doctrina quam imperio et auctori-
    tate censeatur, vt quae tum vere sit beata cum vel philosophi regnant
    vel reges philosophantur vel certe philosophos et doctos amant et
    confouent.
    Qua nimirum ratione Pharao, Rex Aegypti, quondam Abrahamum 20
    et losyppum, Nabuchodonozorus Danielem, Ezecliias Esaiam, Dauid
    Nathan et Gad, Ptolomaeus Philadelphus Septuaginta BibUacae
    historiae Interpretes, Phihppus et huius fihus Alexander Magnus
    Aristotelem, Augustus Imperator Vergihum et Horatium, Traianus
    Phnium luniorem et luuenalem, Maximihanus Imperator ille, tuus 25
    auus, nunquam poenitendus, inter ahos penes se habuit Gregorium
    Reitschium theologum, et lo. Stabium poetam et mathematicum.
    Transeo interim ahos et Reges et Imperatores, et inter ipsos in primis
    Titum Vespasianum et Theodosium, principes vere clementissimos
    et optimos. Quorum ille vsque adeo bonos et eruditos viros amauit, 30
    et amando dignitatibus et honoribus augere studuit, vt ex eis nulli
    potuerit quicquam negare. Rogatus igitur a quodam famihariter,
    ecquid putaretne imperium tanti esse vt omnia quae promitteret
    praestare posset, tantum dixisse ferunt, non oportere quenquam a
    Principis conspectu tristem abire. Hic vero, videhcet Theodosius, 35
    tam impense doctis et eruditis fauit hberahtateque regia subuenit vt
    egerrime tulerit qui hteras scirent et ad se non accederent, vnicuique
    hterato praemia spondens et reddens quoque. De eo qui seipsum
    neglexerat dicere solebat, sibi humihtatem et tenebras suas imputet
    iacens virtus, quae non obtuht se probandam. Cuius profecto, 40
    Imp<erator> opt<(ime>, et onmium opt<ime> Regum et Imp<era-
    torum>, Ferdinande Caesar, non potueris ipse cum summa per-
    petuaque laude tua non esse multo simiUimus qui regia tua in omnes
    ;

    vere pieque doctos et hteratos hberahtate solus inter omnes hoc


    tempore principes iure quasi legitimo mereri videaris, de quo dicatur 45
    ab omnibus probe doctis, quod ohm censorius poeta de Traiano
    optimo Imperatore scripsit
    Et spes et ratio studiorum in Caesare tantum,
    Solus enim tristes hac tempestate Camoenas
    Respexit. 5°
    Tu quidem sic eruditos, maxime Cathohcos, gratia, pietate, au-
    ctoritateque coadiuuas vt sub te vno, munificentissimo principe,
    26. Georgium a LjB. : correximw5. 38. quoque. De scri^szTOM^ : quique
    de a LB.

    27. Reitschium] See Ep. 308 Sapphic ode to Maxinulian, and in


    introd. 1502 received a crown of latu-el from
    Stabimn] Jolm Stabe (t 1522). his friend and coUeague Konrad
    Born at Steyr, in upper Austria, and Celtis. On the death of Celtis (1508)
    educated at Selestat, he became pro- he became the acknowledged leader
    fessor of mathematics, first at Ingol- of Austrian leaming, standing high
    stadt, and later (1497) at Vienna. in the favour of Maximilian, who
    His primary interest lay in mathe- bestowedonhim theofficeof Historio-
    matics, astronomy, and geography grapher Royal. As Maximihan's his-
    as geographer he collaborated with toriographer he had the hardihood to
    Albert Diirer in pubhshing a map of trace the Hapsburg pedigree back to
    the world. But he enjoyed repute Shem and Noah. See ADB. 35. 337.
    also as a poet; in 1500 he addressed a 46. poeta] Juv. 7. i. 3.
    ;

    350 LETTERS OF ERASMUS [1536

    videantur incepta nuper humanitatis theologiaeque studia spiritum


    et sanguinem conseruare. Cuius, inter complures tua liberalitate
    55 regia sustentari solitos (qui quondam non sine tua et eorum gloria
    nominabuntur), argumento poterit esse nunquam nec fallendo nec
    intermorituro magnus ille Erasmus laudatae memoriae Roterodamus,
    nuperrime defunctus, qui diebus hisce nouissimis, dum viueret, tua
    solius et praecipua (quod equidem non ignorauerim) gratia et authori-
    60 tate contra quoscunque sycophantas in pubhcam CathoUcae Ecclesiae
    salutem et vtiHtatem hactenus substitit. In quem et in eius doctrinae
    studium Sacrosancta Maiestas tua plus sine controuersia muneris et
    honoris quam vel vllus vnquam Ptolomaeus, vel Dionysius, vel
    Phihppus, vel Alexander, vel quis alius paulo liberalior Rex aut
    65 Imperator, in quempiam eruditum virum contuHt. Hinc sacra tua
    Maiestas non minus verae laudis et aeternae apud posteros toto
    terrarum orbe gloriae meretur quam Erasmus ipse magnus Rotero-
    damus suis meruit inestimabihbus et studiis et virtutibus. Praeterea
    quantum plerique omnes gratitudinis Erasmo debemus, tantum
    70 inclytae Maiestati tuae nos debere fateamur oportet.
    Quantum vero debeamus vtrique, paulo breuius arguet nostra
    Monodia: qua nuper ad vniuersos Christianae pietatis professores
    ipsius magni Erasmi Roterodami laudatae memoriae obitum pro-
    treptico more deploraui quam et ideo potissimum tuae regiae
    ;

    75 Maiestati consecratam nomine omnium volui, humilHme deprecans


    vt eam iUa boni consulere dignetur quam absolutiorem reddere non
    ;

    potui propter incredibilem dolorem quem partim ex aegritudine, qua


    distinebar, partim ex acerbissima ipsius Erasmi morte concepi. Dici
    enim nequit quam me vehementer, tum alioqui aegre valentem,
    80 deterruerit epistola D. lo. Fabri, reuerendiss<imi) patris ac orna-
    tiss<(imi), Praesuhs Viennensis, sacrae tuae Maiestatis Consiharii fide-
    hssimi et consultissimi, qua pietas ilhus eruditissima et eruditio
    pientissima suum Nauseam de iUius obitu post ahos certiorem fecit
    quandoquidem audita magni ipsius Erasmi Roterodami morte, sic
    85 animo consternatus fuerim, vt ne manus quidem videretur suo fungi
    officio, rescriptura quae volebam. Ita tum sane consternabar ex
    ipsius Erasmi morte vt, nisi eam ilh fuisse naturalem et fatalem
    resciuissem, parum abfuisset quin de Deo et de natura conqueri
    coepissem, quod tantum e mundo lumen, tantum non vnius, inquam,
    90 vrbis, sed totius orbis ornamentum et vnicum nostri secuh decus
    sustuhssent. In huius certe viri occasu passa sunt magnam eclypsim
    bonarum htterarum studia, rerum scientia et morum integritas. Erat
    enim (vt et sacrosancta tua nouit Maiestas) in ipso nostro magno
    Erasmo sic vitae sanctimoniae coniuncta hnguarum eruditio, et
    95 humanarum diuinarumque rerum omnium cognitio, vt in ipso vno
    homine vide[b]atur reuixisse quicquid omnium fuit vnquam opti-
    morum doctorum prout fortassis haud obscure dignabitur sacra tua
    :

    Maiestas videre in nostra quae subsequitur Monodia, quam peruehm


    superatum iri ab ahis, quibus quam mihi plus est et ingenii et elo-
    100 quentiae et ocii. Sanctus enim erat Erasmus et si aeque laudabimus
    ;

    85. videbatur a LB.: correximus. 89. quod a: qui LB. 93.


    magno om. LB. 96. videbatur a LB.: correximus. 98, quae
    subsequitur a: om. LB. 100. et ante si scripsimus: vt <x LB.
    3139] NAUSEA TO KING FERDINAND 361

    eum omnes, meritis tamen ipsius et eius magnitudine videbimur


    inferiores vniuersi, instar eorum qui simul adspiciunt soleni —nam
    minusue videat, videndo tamen omnes deficiunt.
    etsi alter altero plus
    Cuius sane iudicium non grauabor deuotissime expectare a sacro-
    sancta tua Maiestate quae pro voto suo felicissime nobis omnibus
    ;
    105
    et diutissime valeat.
    Ex Moguntia xv. Cal. Septemb., An. Salutis humanae m.d.xxxvi.

    3140, Feom Eustace Chapuys to Ebasmus Schets.


    Bodleian MS. Lat. Misc. c. 20, f. 76. London.
    23 September 1536.
    [An original letter, autograph tliroughout, from the N^ve collection it waa ;

    printed by P. F. X. de Ram in Bulletin de VAcademie royale des sciences et


    belles-lettres de Bruxelles ix. i, 1842, pp. 473-4; see Appendix xvii.]

    PiE atque humaniter facis, mi Schete, qui Erasmi nostri, iUius


    inquam incomparabihs Erasmi, etiam vbi apud nos esse desiit tam
    amanter meministi. Non immerito boni omnes tanti viri migrationem
    lugent. Verum vt meam ingenue sententiam depromam, equidem
    nondum satis constitui dolendumne magis an gratulandum sit. 5
    Gratulandum sane optimo ac sanctissimo seni post assiduam cum
    morbis hictam, post iugem cum hominibus improbis, quouis morbo •

    intoUerabihoribus, conflictationem, ad lesum suum manumisso,


    quem tota vita et corde et calamo ac ore spirauit ardentissime. Porro
    si quid dolendum est, vt certe multum est, nobis id fuerit dolendum 10
    qui tanto lumine priuati sumus. Quanquam fortassis illud Chris-
    tianum fuerit magis, indulgentissimo Numini gratias agere quod tanti
    viri tam longam vsuram nobis permiserit. Magno, dum viueret,
    desyderio tenebar hominis coram visendi, si quo modo ita res tuhssent
    meae. Verum dum id non hcet, quod superest, dabo operam vt ex 15
    monumentis quae rehquit quotidie propius ac propius viri potiorem
    partem contempler quod vt etiam caeteri faciant hbens ihis auctor
    :

    fuero.
    Vale, optime Erasme, Londini xxiu Septembris m.d.xxxvi.
    Tuus ex animo quicquid est 20
    Eustachius Chapuysius.
    Honestissimo ac integerrime fidei viro Erasmo <S>cheto. Anduer-
    piae.

    3141. Fkom Boniface Amekbach to John Paungartner.


    Catalogi duo a^. Basle.
    LB. i. init. i February 1537.
    [The preface to Catalogi duo operum Des. Erasmi Roterodami ab ipso con-
    scripti et digesti: Ciun praefatione D. Bonifacii Amerbachii lurecons. vt omni
    deinceps imposturae via intercludatur, ne pro Erasmico quisquam aedat, quod
    vir ille non scripsit dum viueret. Accessit in fine Epitaphiorum ac Tumulorima

    3139. 103. a: minusque LB. 107. xv. Cal. m.d.xxxvi a: 18 Augusti,


    . . .

    Anno 1536 LB. 3140. 11. liunine de Ram: lumini MS.


    352 LETTERS OF ERASMUS [1536

    quibus Erasmi mors defletur, cum elegantissima Germani Brixii epistola


    libellus
    ad clarissimum virum D. Gul. Bellaium Langaeum, Basle, Froben, 1537.
    See introd. to Catalogus Omnium Erasmi Lucubrationum i. i.]

    NOBLLI ET AMPLISSmO DOMINO lOANNI PAVNGARTNERO A


    PAVNGARTEN BONEFACIVS AMERBACHIVS S. D.
    In mandatis mihi dederas, nobilis et amplissime vir, vt vniuersas
    Des. Erasmi Roterodami lucubrationes tibi compararem, quas haud
    dubie a viri post hominum memoriam in literis vere magni morte,
    tanquam rarum aliquem thesaurum, recondere instituisti. Ego vero,
    5 vt promerentibus hoc praeclaris tuis virtutibus, ac pro ea obseruantia,
    qua tibi omnium studiorum patrono studiosi pro se quique nihLl non
    debent, libenter morem gessi, ita mandati me fines pro animi sen-
    tentia exphcare non potuisse doleo, quando excussis hic omnium
    bibhopolarum tabernis, non paucos desidero. Praeclare tu quidem,
    10 posteaquam tantus vir in humanis esse desiit, lucubrationibus super-
    stitibus eum tibi ob oculos statuere, atque adeo recte famUiarem
    facere instituisti quarum beneficio nobis non solum coDoquetiu', sed
    :

    et ab eodem in omnibus bonis discipHnis, praecipue theologicis,


    posteritas instituetur. Siquidem in his mehor viri portio relicta est,
    15 tanto conspectu iUo corporeo praestantior, quanto animum nobOio-
    rem esse nemo sanae mentis vnquam negauit. Loquere, dicebat
    Philosophus Ule ad iuuenem, vt te videre possim, non ex imagine aut
    vultu, sed ex sermone hominem diiudicandum docens.
    Quantam vero cladem bona studia, quantum reHgionis Christianae
    20 causa vulnus, ex iHius obitu acceperint, promptius sit animo con-
    cipere, quam pro iusto verbis explicare quandoquidem iis iuuandis
    :

    ac de posthminio in integrum restituendis natus videbatur. Quod non


    disciphnae genus suis vigiliis adiuuit ? cui aetati laboribus suis non
    prospectum voluit, dum in puerorum gratiam repuerascit, dum
    25 mediae aetatis hominibus, dum senibus succurrere studet, ad omnium
    captum et aetatem miro artificio sese attemperans ? Quod si ab
    antiquis mortales tunc maxime deos imitari creditum est, cum bene-
    fici fuissent, an non eos Erasmus imitatus dicetur, cuius tot et tanta

    in omnes beneficia extant ? Mirum certe tam perpetuo in demerendis


    30 omnibus tenore eum sui similem esse potuisse. Ahis ob ingrauescentis
    aetatis marcorem nonnihil de ingenio decedit, ac memoriae bene-
    ficium perit: ahi morbis ad labores praecipue animi sustinendos
    prorsus inhabiles redduntur hic tametsi iam adfecta esset aetate et
    :

    infirmissima valetudine (calculo enim morbo pecuhari articularis


    35 tandem accesserat), nihilominus in studiorum bonorum ac pietatis
    negotio adiuuando ita refractarius perstitit, vt senex iuuenes, aegro-
    tans sanos vinceret, et ingenio viuidus, et memoria praestans, et
    toherantissimus laborum.
    Tametsi autem optimo viro nullum ahud quam pubhce prodesse
    40 studium extitisset, emissarios tamen et obtrectatores efifugere non
    potuit id quod minus mirandum, quod praeclaros conatus inuidia
    ;

    a multis retro secuhs sugiUare consueuerit, secura humihum semper


    alta petens, quodque hoc cum praestantissimis quibusque omnium
    seculorum viris commune habuerit. Ecquis enim vnquam extra

    17. Philosophus] Socrates; see Apophth. iii. 70.


    3141] TO JOHN PAUNGARTNER 353

    communem ingeniorum aleam positus suum alastorem non est 45


    expertus ? ecquis ex veteribus quorum lucubrationes nunc summa
    cum admiratione leguntur, non idem sustinuit ? Natura, inquit
    Velleius, audita visis laudamus libentius et praesentia inuidia, prae-
    :

    terita veneratione prosequimur et his nos obrui, illis instrui credimus.


    :

    Interea non defuerunt qui tam raris viri dotibus plurimum deferen- 50
    dum censuerunt, iique non plebeii ordinis homines, sed orbis monar-
    chae, non vulgariter eruditi, sed rei hterariae nostra aetate principes.
    Quippe Inuictiss. Carolo Aug. a consihis fuit Sereniss. Caes. Ferdi-
    ;

    nandus fauoris sui m hunc documenta quam plurima dedit. Quam


    magnificis vero honorariis a Christianiss. GaUiarum Rege Francisco 55
    in GaUias, quam amanter ab lUustriss. Rege Henrico, hbera vbinam
    eo loci viuere veUet data optione, in Angham est reuocatus! De
    summis Pontificibus Leone et Clemente nihU attinet dicere. Horum
    certe fauore aduersus quorundam cahimniatorum machinationes
    substitit. Et nuper Pauhim eius nominis tertium admodum sensisset 60
    beneficum, nisi sibi ac studus priuatus viuere, atque Pontificis ani-
    mum opimis sacerdotiis magnisque dignitatibus praeferre maluisset.
    Ecquid faceret ahud non auaritiae in pauperes ac studiosos hberahs,
    non honoribus minime ambitiosus, non rei avTcipKrjs famihari studens
    et intentus ? lam vero quantum ei doctissimi quique nostro saeculo 65
    tribuerint, ex epistohs vltro citroque missis clarius est quam vt
    dissimulari possit. Satis sit laudatum esse, si non ab omnibus, certe
    a magnis si non a quibushbet, certe a probatis et laudatis.
    :

    Vtinam conciho Oecumenico quod indictum nouimus, adesse


    potuisset non parum is ingenu sui dexteritate, iudicio indicibUi, ac
    : 70
    perpetua iUa in euoluendis veterum Theologorum commentariis
    lectione exercitatissimus ad incendium iUud dissensionum extinguen-
    dum adiumenti attuhsset. Verum ahter Christo seruatori visum est.
    Proinde quando de morte eius certior fieri cupis, non est cur plura
    a me desideres, post elegantem iUam et disertam clariss. eruditis- 75
    simique viri D. Beati Rhenani in Origenem praefationem, omnia bona
    fide persequentis. Ne tamen tibi non videar morigerari veUe, sic
    paucis habe. Cum toties ab lUustriss. Heroina Maria regina, sorore
    Caroh Aug., et aula Brabantica reuocatus fuisset, in inferiorem
    Germaniam cogitare coepit, non tam ob honorificam, vt arbitror, 80
    interpeUationem, quam patriae amorem: quandoquidem et noXv-
    rpoTTov Ulum Homericum suam Ithacamsaxis vehitniduhim, vt Cicero
    inquit, adhaerentem quibuscunque regnis praetuhsse constat. Eo
    consUio res suas Friburgo Brisgogeae huc auehendas curauit, vt ad
    primam occasionem Ecclesiastae hbris, quorum causa potissimum 85
    Basileam redierat, absolutis secundo Rheni flumine in Brabantiam
    deferrentur. Verum proficiscendi institutum articularis morbus
    intercepit: quo sub autumnum ita correptus est vt ab eo tempore
    nunquam aut raro lectum sit egressus. Vidisses in summis cruciatibus
    toUerantiam mirabUem et mansuetudinem vix credendam, qui ne 90
    iUud ipsum tempus doloribus innumeris impendendum sine hnea quod
    aiunt transmitteretur, hbeUum de puritate tabernacuh adfixus lecto

    48. Velleius] 2. 92: quoted not text of Velleius.


    quite correctly, though Amerbach is 82-3. Cicero inquit] De Orat. i. 44.
    one of our chief authorities for the 196.
    452.11 Aa
    354 LETTERS OF ERASMUS [1536

    scripsit ad hoc Origenem recognitum scholiis illustrauit, apologiam


    ;

    aduersus tanti vui calumniatores adiecturus, nisi dysenteria cor-


    95 pusculum iam penitus exhaustum de medio tuUsset. Nihil sane
    impraemeditatum ei vel inexpectatum accidit, iamdudum suum se
    pensum absokiisse, nec quicquam instare quam mortem praesentem
    crebro dictitanti. Quam praeclare autem se in extrema illa vitae
    humanae epitasi animam exhalaturus gessit! Quam insignia Chris-
    100 tianae mansuetudinis exempla edidit, ita adfectibus in Christum
    compositis, vt nihil in ore nisi dulce lesu nomen haberet, subinde eius
    misericordiam, subinde vt sui misereretur, subinde vt finem faceret
    implorans! lis tam sanctis vocibus v. Id. lul, sub mediam noctem
    seruatori toties ex imis praecordiis inuocato animam reddidit, cum
    105 dysenteria viginti et ampHus dies laborasset.
    Deprehendi tum verum esse quod vulgo ferunt, mortem anteactae
    vitae typum prae se ferre. QuaUs vita viri omnium integerrimi fuit,
    talem mortem vidimus. Sanctissime vixit, sanctissime mortuus est.
    Nec minus praeclarum cum vitae tum mortis praeter lucubrationes
    iio omnium piissimas monimentum testamento suo post se rehquit:
    quod ante menses mortis quatuor scripserat, Clementis VII. P.M.,
    Imperatoris Caroli Augusti, ac Magistratus Basihen<sis) diplomati-
    bus instructus. Nam in eo exceptis ahquot legatis me nuncupatum
    haeredem de vniuersis bonis in vsus pauperum aetate aut valetudine
    115 infirmorum, in puellas quarum pudicitiae offectura paupertas vide-
    retur, in studiosos et quoscunque subsidio dignos distribuendis fidei
    commisso grauauit, tam piae voluntatis exequendae mihi socios
    executorum titulo adiungens Hieronymum Frobenium ac Nicolaum
    Episcopium, spectatae fidei homines. Equidem pro boni haeredis
    120 officio nihil antiquius in votis habeo, quam in suprema optimi viri
    voluntate exequenda etiam tempus a legibus Romanis praefinitum
    anteuertere: tantum certe abest vt ex S.C. Pegasiani siue Trebelliani
    beneficio quicquam adfectare in animum induxerim, vt etiam de mihi
    nominatim relictis quotam portionem in vsus tam pios collocandam
    125 remiserim, bono haeredi testatoris voluntatem intellexisse pro iure,
    atqiie adeo quo se in piis causis latius porrigat nonnihil de sibi rehctis
    contuhsse pium esse ratus. Itaque nunc to aTrovSaiOTpo^elov vbi
    bonae spei adulescentes ahquot in studiis aH possint instituo. Con-
    uenit, opinor, vt bonorum rehctorum portio ex studiis proueniens in
    130 eorundem causam prouehendam redeat, sahia interim eleemosyna
    pauperibus quotannis viritim distribuenda. His omnibus adornandis
    praesto sunt executores, polhcetur operam suam ordo hic amphssimus
    cuius benignitatem tacere non debeo, sicut nec eruditiss<imae)>
    Academiae nostrae professorum praestita officia, vna cum studiosis
    135 quorum humeris elatus est in ducendo funere, in peragendis iustis et
    alus nihil quo suam erga hterarum columen obseruantiam attesta-
    rentur obmittentium.
    Nunc ad hbros tibi comparandos redeo, ex quibus quotquot venales
    inueni, Argentoratum, vti in mandatis acceperam, misi: rehquos in

    III. quatuor] quinque would be 2. 23.


    more accurate, see Appendix xxv Trebelliani] See Digest 36. i.
    introd. 124. portionem] See Appendix xxv.
    122. Pegasiani] See Iust. Institut. introd. ; Cod. lu^t. 6. 49'.
    !

    3141] TO JOHN PAUNGARTNER 355

    his duobus Elenchis adnotatos inuenies quorum non aha fuit denuo 140
    ;

    aedendi ratio, quam vt tu ac sub tui nominis titulo optimi quique


    de lucubrationibus Erasmi yvrjaLois admonerentur. Semper regna-
    uit cahimnia, praestantissimisque viris etiam apud veteres negotium
    fecit. Nescio tamen si quod aliud seculum fuerit in quo maior eius
    exercendae impunitas, aut si cui post homines natos phis quam 145
    Erasmo sit insidiata. In obscuro non est quam saepe etiamnum
    viuens eam hbelhs a se editis propulsare fuerit coactus, nunc in
    mortuum nihilo futuram benigniorem hbellorum proximis nundinis
    Francofordianis editorum prooemia indicant. Si lege Corneha falsi
    nominis vel cognominis adseueratio falsi poena cohercetur, quid in 150
    eum statuere par est qui non solum falso titulo lectori fucum facit,
    sed ct probati viri nomen aheno scripto traducit, prouinciaeque ahcui
    inuidiosum reddit ? Seueriore dignum animaduersione facinus, cum
    mortui nomen praefigitur, odium excitatum restinguere non valentis.
    Ohm apud ethnicos vitio dabatur, et nihil viro ingenuo habebatur 155
    indignius quam mortuos maledictis insectari, vt quibuscum non nisi
    laruae, quemadmodum prouerbium inquit, hictarentur. Nunc apud
    Christianos charitatem professos pro ludo habetur mortuorum etiam
    memoriam hbelhs fictis dilacerandam proposuisse. secuhim,
    mores. Quae, mahim, magistratus tandem Christiani toUerantia est, 160
    ad promiscuam iham hbrorum extrudendorum hcentiam conniuentis
    Nihilo mehores sunt qviotquot in lucubrationibus ahenis ahqua sine
    delectu venantur, quibus impotentes suos afifectus magni ahcuius
    viri praerogatiua caeteris adprobare adoriuntur. Vt non nisi tota
    lege perspecta respondere aut iudicare inciuile Celsus iurisconsultus 165
    putauit, ita parum ciuihs aut probi hominis sit, ahcuius in rebus fidei
    sententiam, nudis ahquot versibus ex medio orationis structu ex-
    cerptis, vulgo indocto proponere, quos alibi et exphcatos fusius et
    declaratos non ignoret. Si sic a candore quem Christianum Christiano
    praestare addecet recedatur, quid etiam in veterum Theologorum 170
    commentariis salui supererit ? Nihil tam circunspecte, nihil tam
    addo et pie, dici potest, quod non cauiUationibus cahnnnusque
    sancte,
    futurum sit obnoxium. Ecquid enim non maleuolentia obtrectandi-
    que hbido vel conantur vel efficiunt ?
    Quare, vir clariss., sub tui nominis titulo pios ac candidos vbique 175
    gentium admonitos volo, vniuersas Erasmi lucubrationes, quotquot
    vir de literis et pietate bene meritus post se rehquit, in his duobus
    catalogis a se dum etiamnum in humanis ageret editis inueniri quibus :

    rerum ipsius, qua fuit in me singulari beneuolentia, pulchre gnarus,


    reliquas postea elucubratas adieci. Si quid praeterea sub huius titulo 180
    edatur, nothum et spurium esse sciant omnes, imo puram putam
    calumniatorum imposturam id quod conceptis verbis contestatum
    ;

    volo, ne calumniatorum malitia vel apud pios male audire pergat »le
    pietate optime meritus, vel aliud viuens aliud moriens docuisse
    videatur, a quo fuit alienissimus. Nec vero me latet rumorem vanum 185

    nescio a quibus sparsum, eo mortuo quaedam proditura quibus suam


    de rebus fidei sententiam hbere sit propositurus. Quasi vero hanc

    T^Q.legeCorneliaJSeei^/g-csi^S. 10; 157. prouerbium] See .^r/a//. 153.


    Cod. lust. g. 22.
    356 LETTERS OF ERASMUS [1536

    nonlibere, hoc est ea qua decet et modestia et reuerentia, lucubra-


    tionibus iamdudum editis proposuerit, orbique testatam reliquerit.
    190 In ea ipsa sententia, ita me deus bene amet, vsque supremae vitae
    exitum perstitit nec vUus morienti superfuit ingenii foetus posthumus
    :

    quam Origenis recognitio, cui immortuus est, praeteritis nundinis


    Frobenii typis euulgata et in pubhcum emissa. Quid multa ? Non
    est cur quisquam ahas mcomparabihs viri hicubrationes expectet
    195 quam in hos catalogos relatas, vere magnis eruditis et pus nostri
    secuh, vt verbo dicam, gratas, atque etiam posteritati futuras gratis-
    simas, quibus tu, Paungartnere humaniss., omniumque virtutum
    laudibus cumulatissime, fehciter fruere.
    Bene vale. Basileae Calend. Febr. Aimo m.d.xxxvii.

    INSCRIPTIO IPSIVS MONVMENTI IN PRIMARIA AEDE SACRA


    INCLYTAE VRBIS BASILIEN.
    [The inscription, which is still in the Cathedral at Basle, is printed with the
    heading here given by Boniface Amerbach in Catalogi duo operum Des. Erasmi
    Roterodami, Basle, Froben, 1537, p. 117; it is reproduced in facsimile in Major,
    pl. 31 ;see also Gedenkschrift zum 400. Todestage des Erasmus von Rotterdam,
    Basle, 1936, Die Grabstdtte des Erasmus. The inscription is a poor piece of
    Latin writing. Lines 14-21 are oddly obsciu-e, the grammatical construction
    being (apparently) 'non memoriae (ergo) cjuam editis Lucubrationibus inunor-
    talem comparauit sibi, superfuturo iis tantisper dum orbis terrarum stabit ac
    eruditis .coUoquutm-o, sed corporis mortahs ergo
    . . . .hoc saxum posuere
    .

    quo reconditum sit (corpus).]


    Christo Seruatori S.
    Des. Erasmo Roterodamo,
    viro omnibus modis maxi
    mo, cuius incomparabilem
    5
    in omni disciphnarum ge
    nere eruditionem pari con
    iunctam prudentia poste
    ri et admirabuntur et prae
    dicabunt: Bonifacius Amer
    10 bachius, Hier. Frobenius, Nic
    Episcopius, haeres, et nuncu
    pati supremae suae vohmta
    tis vindices, patrono optimo,
    non memoriae, quam immorta
    13 lem sibi editis Lucubrationi
    bus comparauit, iis tantisper
    dum orbis terrarum stabit
    superfuturo ac eruditis vbi
    que gentium coUoquuturo, sed
    20 corporis mortahs, quo recon
    ditum sit ergo, hoc saxum
    posuere. Mortuus est IIII
    Eid. lul. iam septuagenarius,
    An. a Christo nato
    25 M.D.XXXVI.
    : ;

    APPENDIX XXIV
    THE SPURIOUS LETTER TO PETER CURSIUS
    MS. Gud. Lat. 4317 (45) : P. Burmann, Marquardi Freiburg.
    Gudii . Epistolae 1697, P- 148 («)•
    . . 6 January 1535.
    Vita Erasmi p. 124 (O^).
    O^. p. 266: Lond. XXX. 68: LB. 1276.

    [The letter was first printed by Merula (O^) and from Merula derive all later
    ;

    texts with the exception of that of Burmann. Burmann's text is taken from
    a Ms. copy preserved in the Ducal Library at Wolfenbuttel, Gud. Lat. 4317
    (see Handschriften der Herzogl. Bibliothek zu WolfenhiXttel, Abth. 4, p. 83 the ;

    actual MS. we have not seen).


    The letter is without doubt that spoken of by Erasmus in a letter to Pflug of
    7 May 1535 (Ep. 3016): 'finxervmt prolixam epistolam velut a me scriptam ad
    Petrum Cursium, in qua hoc ago, ne edat suam apologiam. Homines male
    feriatos!' The true character of the letter was made plaiii in 1880 by R. C.
    Christie {Etienne Dolet, p. ai^n). Yet after sixty years it is still cited as a
    genuine letter of Erasmus, not only by Erasmus' biographers, but by good
    scholars. Already in 1834 Antonio Panizzi noted that no copy of the Vidua
    shows the misprint alleged in II. 88-96 (Orlando Furioso di Ariosto, Wm. Picker-
    Lng, London, 1834, i. 54) and this circiunstance alone should have been suffi-
    ;

    cient, without the evidence of the Responsio, to show that the letter was merely
    a skit. Li the Responsio (Ep. 3032 575-86), Erasmus gives this detailed accoimt
    .

    of the letter
    'Addidertmt aliud lusus genus. Finxerunt prolixam epistolam velut a me
    scriptam ad Petrvun Cursium, plenam scm-rilibus ineptiis, eamque multis
    exemplaribus per vrbem sparserimt, affingentes id ita me fieri iussisse imitati:

    sunt manum meam, atque etiam phrasim. In ea facitmt Erasmiun hoc suppli-
    citer agentem cvun Ciu-sio, vt premat suam apologiam, me proxima aeditione
    castigaturum ea quibus offenditur. Sensit Cursius fucum, sed in hoc errat, quod
    existimat eam Epistolam a Caluo quodam amico confictam in rem meam, quum
    ipsa res loquatm- ab inimicis confictam, et (ni fallor) ab iisdem qui Cursiima
    ad hoc argvunentum excitarunt. Festiuus vero lusus effingere manum alienam,
    et alieno nomine quicquid libet in vulgus spargere!'
    —
    That the letter circulated in Rome that there were 'multa exemplaria' of
    —
    it there is no reason to doubt that the script of it, as delivered to Ctusius,
    ;

    actually imitated Erasmus' handwriting is affirmed by Cursius himself. For


    forgeries imitating Erasmus' hand see Ep. 2874. 172-4, and Aduersu^ Menda-
    cium, LB. X. 1688 BC. That the author of the forgery was, as Erasmus beUeved,
    Aleander, is plainly incredible. Cursius' own account of the matter is obsciure
    and is best given in his own words. After speaking of the sorrow and shame
    which Italians still feel when they recall the Sack of Rome he writes thus
    {Defensio Italia K}):
    'Tuus ille Myconius Caluus, Erasme, et (nescio quo fato) alius item Caluus,
    non itidem Myconius, sed (quod pudet) Italus, effecerunt vt quae grauissima
    nefandissimaque mala obiuerunus grauiora nefandioraque videantur. Quando
    ea, vt tu Caluo illo Myconio interpretando, nostrorum nos ignauia, vestrorum
    virtute, perpessos callide hostihterque posteris insinuare persuadereque cogi-
    tasti, sic Caluus hic, iam non amplius Italus, sed Germanus, ac plane tuus, tuae
    causae occulte subscribens, non modo suam et pubUcam, impie nefarieque, sed
    tuam quoque (cvun minime voluisset) stultissime prodidit vna enim opera et
    ;

    tuam manum male est imitatus et literas, quas abs te ad me dari finxit, vanas
    barbaras ac sibi repugnantes dedit quibus homo caUidus cum callidis qui-
    ;

    busdam amicis mihi, si posset, persuaderet ne defensionem hanc iam emissam


    emitterem, neue ignauiae vulnera, quae tu Germanus Italis iniuste infiixiati,
    ego Italus, nuUo presertim maledicentiae vulnere in te relato, pie pacateque
    sanarem.'
    What can certainly be inferred from this is that Cursius knew the letter to
    be a forgery he woiild seem, however, to have supposed the forger to have a
    ;

    serious pmpose, to be serving Erasmus' cause nothing suggests that he was


    ;
    — :;

    358 APPENDIX XXIV


    aware that the letter was a skit, a parody. The author of the forgery he calla
    Calvus: the person intended is perhaps Franciscus Juhus Calvus (cf. Ep.
    3032. 582n). It is worth noting that the letter was only received by Cursius
    after the Defensio had akeady appeared {defensionem iam emissam).
    Tf the perpetrator of the jest was not skilled to uxiitate Erasmus' manus, he
    certainly reproduced very accurately (as Erasmus himself acknowledges) his
    phrasis. Even more telling than the imitation of his style is the take-oS of
    character and personal weaknesses. The reception of Erasmus' letter by his
    friend the Cardinal the gift of a valuable gold cup tlie showing of the cup to
    ; ;

    '
    '
    ; —
    compotores its alternative uses for quenching honest thirst or as a 'pharma-
    cum aduersus calcukmi the printers' errors the comphments to Sepulveda
    ' : ;

    —
    and Eugubinus all these make admirable fooling. Erasmus supposes, indeed,
    that the people in Rome who read this parody took it as a genuine letter
    there were people who took Reynolds' Peter Bell for a genuine poem of
    Wordsworth. But to suppose this true of many persons would mean that the
    joke missed fire. Nobody in Rome who was not very duU supposed Erasmus
    likely to send compliments to Sepulveda and Eugubinus with both of them —
    (they were in Rome at the time) his relations were imderstood to be the least
    frieiidly conceivable. Merula, however, who included the letter in his collection,
    must have supposed it to have been written by Erasmus he must have over- ;

    looked, not only the Defensio, but what Erasmus himself says in the Responsio.']

    ERASMVS ROTERODAMVS DOCTISSIMO AC ORNATISSIMO PATRI D.


    PETRO CVRSIO, RHETORI IN ACADEMIA ROMANA CLARISSIMO,
    AMICO SINGVLARI S. P.
    CvM reuerendissimus in Christo Pater et Dominus D. Matthaeus
    T T. S. AngeU Carduialis Roma in Germaniam reuertisset, nihil mihi
    prius fuit quam vt ex suis familiaribus, inter quos nonnulli sunt
    quibuscum trecentos sahs modios (vt est in prouerbio) consumpsi,
    5 intelhgerem, quidnam bonae spei de componendis dissidiis et re-
    sarcienda concordia Christiana afferrent, eamque ob caussam ad
    quendam praestantissimum mihique charissimum ilhus aulae prin-
    cipem virum hteras e vestigio dedi, vt mihi hunc scrupulum eximeret
    eram enim inter sacrum et saxum, quod aiunt, dum spe ac metu huc
    10 illucque iactarer, constitutus verebarque, ne causa pubhca in pri-
    ;

    uatis afifectibus omnino desereretur. Qui cum primum epistolam


    aperuisset, et manum meam iam diu suis ocuhs famiharem agnouisset,
    ad Cardinalem statim accurrit, nunciatque hteras esse ab Erasmo.
    Quo audito Cardinahs suauiter subridens, Egregie, inquit, nobiscum
    15 agitur, quod Erasmus nos hteris suis inuisat nam annus mihi esse ;

    videtur, ex quo ne apicem quidem ab eo hterarum oonspexi. Quid


    multis V recitari eas iussit, et sub finem earum magna mea eum laude,
    quod de pacando rehgionis statu solhcitus essem, plane regia et tah
    principe digna verba in frequentissimo ilhus aulae theatro protuht,
    20 nihil se vsquam habere quod doctorum virorum proprium esse noht
    multaque aha de me adiunxit, quae modestiae causa prudens omitto.
    TIT. ERASMVS SINGVLARI S. P.
    . . . Loncl. LB. : PETRO CVESIO RHETOEI IN
    ACADEMiA ROMANA s. D. DESiDERivs ERASMVS ct. I. reuorendissimus O:

    Romanus a. T T O: H a.
    2. 6. Christiana concordia a.
    7. quendam a: quaerendam O Lond. LB. 15. nos a: 07n. Lond. LB.
    iS. quod O: quam a. 20. vsquam 0- a: vsque O^. 21. modestiae a:
    molestiae cett. libri.

    I. Matthaeus] Matthew Lang; he 2. t t] titulo.


    had presumably retunied from the 4. prouerbio] See Adag. 1014.
    Conclave whicii elected Paul iii. 9. inter saxum] See Adag. 15.
    . . .
    THE SPURIOUS LETTER TO PETER CURSIUS 359

    Sed vnum tamen hoc praeterire non possum, quod aureum poculum
    artificiosissime caelatum,quod tum congerronibus suis forte ostenta-
    bat, transmitti ad me, veluti ixi^/jioavvov animi erga me sui, voluerit,
    vt declararet gratam sibi fuisse sollicitudinem meam. Quo ego pro- 25
    fecto ita fui ob Phidiacum plane artificium delectatus vt professus
    sim inter doctissimos et scitissimos compotores meos qui tum aderant
    (inter quos fuit B. Rhenanus, et Henricus Glareanus hic Poeticae, ;

    quae bibax esse solet, ille Historiae deditus), me non aUo poculo vel
    pharmacum aduersus calculum vel ad extinguendam sitim Hquorem 30
    sumpturum esse. Nam operculum, quod paulo infra crepidinem
    Aesculapium tornatilem habebat medicinae propinandae fabre-
    factum data opera videbatur cyathus ipse non mediocris capacitatis
    :

    (TKt.pTcbvTas circum habebat Satyros, et in eorum medio Bacchum


    ebriosuhim, tanta (ita me Deus amet) elegantia vt iam PraxiteHs 35
    opera mihi sordere perfacile possint.
    Sed haec praeter rem. Perlectis Hteris meis, responderi mihi iussit,
    Paulum III. Pont. Max. ab ipsa statim electione polHcitum esse sibi,
    et Reuerendissimo in Christo patri et Domino D. Bernardo Cardinali
    Tridentino, Concilium se congregaturum, vt infinita malorum ex- 40
    amina apud Germanos funditus extirpentur et eradicentur reHquum ;

    esse, vt ipsi homines eruditos et cordatos passim in Germania co-


    hortentur vt reHgioni ferre suppetias veHnt. E quibus certe phis
    quam monogrammum ampHssimus Praesul me primum nominare
    decreuit. Sed tamen committere non voluit, quin me de nonnuHoruni 45
    impudentia, de quibus Romae inteHexerat, admoneret, qui Theoninis
    dentibus famam meam arroderent et lacerarent. Idque eo consHio fecit
    prudentissimus et hoc prope solo facto iHustrissimus Princeps, vtlabes
    mihi aspersas prius abstergerem quam huic studio me praepararem.
    Equidem non ignorabam Romae esse, qui nomen meum sugiHarent 50 ;

    sed tamen qui mihi tam manifestam calumniam impingeret, quam


    a te fieri audiebam, hominem esse vsquam ne somniare quidem potui.
    Aiunt enim te detorquere nescio quam voculam impressorum incuria
    deprauatam ad meam ignominiam, adeoque fulmina quaedam ora-
    tionum scribere, et miseHum Erasmum in sacerrimis studus desu- 55
    danteni ita traducere vt nunc omnia fora, omnia templa, omnia
    compita, omnia conuiuia, nihil ahud crepent quam sacrHegum
    Erasmum, et sexcentis tauris Phalaridis dignum. Quo audito mirari
    prmcipio, deinde obstupescere, postremo etiam obtorpescere coepi,
    quid te induxerit, vt mihi non aHa ratione quam iniuria notus esse 60
    veHs nomen enim tuum aHoqui nunquam audieram.
    ;

    Age, mi Petre, te oro obtestorque per viscera Christi, cogitemus


    quanto in discrimine versemur, quot haeresium diluuia, quot beHorum
    tumultus, quot dissidiorum incendia Christianum orbem inundent.
    Missas faciamus has tam insignes calumnias, cuiusmodi miUe obucere 65
    28. B. a: D. O. 39. Reuerendissimo O: Romano a. 43. certe a:
    om. Lond. LB. 48. solo a: om. O Lond. LB. 52. hominem O^:
    neminem O^ a. vsquam a: vsque O^ (cf. 1. 20): natmn O^. ne O^ a:
    ne nimc O^ Lond. LB. 59. obtorpescere scripsimus: obstipescere a libri.
    63. heresium a: heresum O Lond. LB. 65. mille a: multas O^: nulli O^.

    40. Tridentino] Cles. 18. 82; Adag. 1155.


    46. Theoninis] See Hor. Ep. 1.
    — ;

    360 APPENDIX XXIV


    etiam diligentissimis et sanctissimis Doctoribus possis. Nam, vt
    tandem ad rem veniamus, quid obsecro flagitii commisi, quod Atta-
    lum eeu imbellemnotauerim, quem Hecataeus in Dionysium dTTToXenov
    Kal dixaxov appellat V An mihi dependendum est, quod typographo-
    70 rum ignauia commisit ? At si non eram ego in Anticyram relegandus
    perpetuo, qui bellicosissimae omnium nationum Italiae auferre hanc
    gloriam conarer certe nominis mei oblitus esse videri possem, si
    ;

    Latinorum Graecorumque hominum scripta omnia ItaHae laudibus


    ampHssimis scatere non meminissem: praecipue vero his quae ad
    75 Uterarum et mihtiae gloriam spectant. Verum adeo nuUam in me
    suspicionem inferendae iniuriae extare nunc, aut extitisse vnquam,
    testis est mihi animus meus, cum haud recte meminerim, vbi de
    Attahs ista scriptis meis prodiderim, neque eram id vnquam ani-
    maduersurus, nisi amanuensis meus recordatus fuisset in Prouerbio
    80 Myconius caluus tale quippiam esse vbi statim deprehendi formu-
    ;

    larios, quibus non satis famihare erat Attalorum nomen, ex eo Italum


    fecisse. Atque vtinam mihi non quotidie huiusmodi tragediae excita-
    rentur! Nuper enim cum inter imprimendum excusores ahquot
    conquesti fuissent me sibi xenia nonduni persoluisse, exortus est inter
    85 eos quidam caeteris vinolentior, qui profiteretur se poenas a me
    exacturum, ni darem atque id profecto veterator tam egregie effecit
    :

    vt aureis nummis trecentis redimere eam ignominiam voluissem.


    Cum enim in Vidua mea, quam Serenissimae Vngariae Reginae dedi-
    caueram, ad laudem cuiusdam sanctissimae foemmae inter aha
    90 hberahtatem iUius in pauperes referrem, haec verba subiunxi Atque :

    mente illa vsam eam semper fuisse quae talem foeminam deceret.
    Vnde scelestus ille animaduertens sibi vindictae occasionem oblatam
    esse, ex mente illa mentula fecit itaque vohimina mille fuere im-
    ;

    pressa. Quid igitur mirum, si istorum hominum quispiam vel per


    95 errorem, vel sciens volensque fefeUerit ? Hoc profecto constat, in
    archetypo meo Attalum scriptum esse.
    Sed, nescio quo fato, bis iam haec vox magnos mihi tumultus
    peperit. Reprehensum enim a Louaniensibus Theologis in me fuit,
    quod Act. 14 ex Itaha mutarim ad fidem Graecorum codicum Attaha
    100 itaque ob eam causam me prope impivim esse proclamabant, quod
    negarem Paulum vnquam in Itaham venisse, quasi vero non tota fere
    Apostolorum historia id pertractet. Nunc vero rursum, quod hbrarii
    Attalum in Italum commutarint, me omnino inscio, nouum a te
    mihi beUum indicitur, adeoque duTTovBov vt aiunt, TToXeiiov. Vix

    67. quod ante Attalum O: om. a. At si O^: aut a O^.


    70. 78.
    O: eram vnquam id a. 100. itaque a:atque O Lond. LB. loi. 0:
    in Italiam vnquam a. io3-4- O: mihi a te a.

    Hecataeus in Dionysiimi] There


    68. tiu-ies. The quotation is as purely
    is, of course, no such work nor, if
    ; bogus as the citation from the Vidua
    there had been, could Hecataeus have in lines 90—1. Dionysius of Miletus
    apphed the epithets dTTToXefiov Kal was, no doubt, known to the writer
    dfjLaxov to any of the persons kuown to from the article 'EKdraios in Suidaa
    history bearing the name Attahis (whei'e ho is mentioned as contem-
    the inost ancient of them was his porary with Hecataeus).
    jmiior by something Uke two cen- 99. Act.] 14. 25.
    THE SPURIOUS LETTER TO PETER CURSIUS 361

    arbitror vsquam alias calamitosissimam Aten, rj Kar avhpwv Kpdara 105


    ^acveL,vt Homerus ait, infestiorem mihi sese exhibuisse, quam in
    Attalia cognata sibi voce, vel ipso etiam sono metuenda. Caeterum,
    charissime frater, admonitum te velim, ne vel tuo ipsius iudicio vel
    instinctu ahorum teipsum m
    huiusmodi praecipitia abiiceres, in
    quibus prope semper plus inest incommodi quam gloriae. Si hac via iio
    adgrediaris aucupandae gloriolae rationem, nihil efficies ahud quam
    vt totum te deridendum propines ahis. Respondere debes liis qui
    nommi tuo isthic officiunt conanturque tenebras oifundere. Comperi
    enim postea te Archilochum habere, quem in nomen tuum proprio
    rabies armauit iambo. In eo tu conficiendo olei phis debes consumere 115
    quam in appetendo Erasmo, qui iam depontanus senex tot exantlatis
    molestus nihil ahud est quam asinus non omnino iners inter simias.
    lUi rursum, qui mihi insultant, canes videntur esse in praesepi, qui
    armenta a foeno inuidis latratibus abigunt, quo ipsi non vescuntur.
    Quod si cognouero, quod equidem non spero, te vel tantillum 120
    contra me pubhcare, experieris (ni fallor) Erasmum, iam lxx. annos
    natum, neque edentulum esse onmino neque exunguem. Si vero
    modestus (vt spero) fueris, tibi gratias quoque sum habiturus, qui me
    hbrariorum ignauiae commonefeceris. Sunt enim Chihades meae
    auctae multis decuriis, quae tamen ad centuriam non perueniunt, 125
    reuocatae sub praehim, vbi hterulas has mutari curabo, quae mihi, ni
    mature praeuenissem, magnae tempestatis causa fviturae fuissent.
    Quod rehquum est, dare operam debemus, ne bonae hterae apud
    imperitos male audiant propter inanes digladiationes quae tandem,
    ;

    nisidimicare in friuohs rebus desierimus, non modo putribus ouis a 130


    plebe promiscua dirimentur, sed etiam cathenis, quibus vesaniam
    nostram coerceant. Deus Opt. Max. faxit vt submissis animis nostris
    suscipere ilhus gratiam possimus, cuius praesidio nefarios Ecclesiae
    hostes prosternere valeamus. Vale, et nomine meo Genesium Sepu-
    luedam, et Augustinum Eugubinum, viros insignes, cohortare, vt 135
    studus suis labefactis rebus succurrere potius vehnt quam Pantalobi
    esse.
    Datum Friburgi Brisgoiae, quinto Id. lanuarias, m.d.xxxv.
    Mitto amicis ahquot meis vrbanis vnum atque alterum huius
    epistolae exemplum, vt ahenati a me accusatione tua eo celerius 14°
    atque facilius fiant de innocentia mea certiores.

    105. 0: calamitosissimum a. 105-6. Aten, rj Kar dvSpaiv Kpaara ^atvei, vt


    Homerus ait, infestiorem a: Aten infestiorem Lond. LB. 112. his a:
    tuis O Lond. LB. 127. praeuenissem O^ a LB.: peruenissem O^ Lond.
    139—41. Mitto .certiores O Lond. LB.: om. a..
    . .

    106. Homerus] II. 19. 93. 118. canes.. .inpraesepij^rfag'. 913.


    114. ArchilochumJCf. Hor. J..P. 79. 136. Pantalobi] SeeHor. S. i. 8. 11;
    117. asinus. .simias]Seeylc?a(7. 441.
    . 2. i. 22.
    —
    ;;

    APPENDIX XXV
    ERASMUS' LAST WILL.
    Basle MS. AN. III. 15. 96. Basle.
    Q. p. 121. 12 February 1536.
    [An original document, autograph throughout: reproduced in facsimile by
    U
    Mareo Besso, Encomium Morias di Erasmo di Rotterdam, Rome, 1918, Docu-
    menti vi, and, again, by Daniel van Damme, lEphemeride illustree de la Vie
    d^lSrasme, Anderlecht, 1936, p. 61. There is a copy by a secretary in the
    CopenhagenMS. G. K. S. 95 Fol., f. 253. The willwasprintedinQ,andhasbeen
    several times reprinted, e.g. by J. B. Kan (Erasmiana, 1881) and by E. Major
    (Eras?niis von Rotterdam, 1927).
    Erasmus began to think of making his will in 1518 (Ep. 860. 9-10). But his
    first will was in fact executed in 1527: see Appendix xix. On 26 Nov. 1533 he
    made and signed in his home at Freiburg a second will. This has not sm-vived
    but it was attested by the Freiburg notary, Mathias Rasch Lsninus, whose attes-
    tation is preserved in Basle MS. Erasmuslade 10. For Erasmus' preoccupation
    with the subject of his will, at various dates, see Ep. 2754. jn, which shoiild,
    however, be corrected from the evidence of the Basle MS.
    Between the provisions of this last wUl and those of 1527 the most notable
    differences are the following:
    (i) The will of 1527 provided elaborately for the publication of the Opera
    Omnia in the present will this project is dropped. See Appendix xix. 43^.
    (2) Of the 1527 will Erasmus appointed three executors —-Basil Amerbach,
    ;

    Jerome Froben, and Beatus Rhenanus. Basil Amerbach had died in 1535 and ;

    of the present will Erasmus was content to appoint only two executors, retain-
    ing Froben, but substituting for Beatus Rhenanus Froben's partner Episcopius.
    (3) The names of two legatees of the 1527 will are not found in that of 1536
    Botzheim and Glareanus. Botzheun had died. But Glareanus was still living
    in Freiburg; and his exclusion from the will of 1536 is significant. (Amerbach
    compensated him for his disappointment by presenting him with a sUver cup
    see Schreiber, H. L. Glareanus, p. 80.) Nine persons not named in the will of
    1527 receive bequests imder that of 1536: Viterius, Montanus, Lambert
    Coomans, John Brisgoicus (Erasmus' confessor), Paul Volz, Jolm Erasmius
    Froben, Jerome Froben's wife, Episcopius and his wife. Quittanees from
    various legatees (Goelenius, John Brisgoicus, Paul Volz, Lambert Coomans,
    Beatus Rhenanus, Gelenius) are preserved in Basle MS. C. VI^. 71, pp. 74, 75,
    78, 89, 93, 94. The bequest to Ber is acknowledged in a letter of 15 Aug. 1536
    preserved in Basle MS. Ki. Ar. 18*. 47.
    (4) In the will of 1527 there are only two monetary bequests (to Glareanus
    and Quirinus). In the 1536 will Viterius, Montanus, Coomans, Gelenius (all
    poor men), and Volz, receive bequests of money and to Boniface is left
    ;

    Erasmus' store of 'double and quadruple ducats'.


    Erasmus died on the night of 11/12 July. He was buried in Basle eathedral
    on 18 July. Immediately after the funeral ceremony his will was opened and
    read by the City clerk and notary, Heinrich Ryhiner. On 22 July another
    notary, Adalbert Salzmann, made a eomplete inventory of his money and goods.
    To the money and goods in Basle had to be added the monies held for Erasmus
    in Antwerp by Schets (see Appendix xxiii. A. 3). With this addition, the
    property in the hands of Boniface and the two Basle executors amotmted, after
    the satisfaction of all elaims, to 5,000 florins. There was a further property in
    Brabant, amounting to some 1,960 florins, of which the 'heir', or trustee, was
    Goelenius, and with the disposal of which the Basle executors wero not con-
    cemed (for this, and for the litigation in cormexion with it, see Appendix xxiii).
    Bequests amounted to (roughly) 1,100 florins, including 200 florins accepted
    by Amerbach in Ueu of 530 florins given to him, not by Erasmus' will, but by
    a special syngrapha (see Ep. 2855 introd. Carl Roth, Das Legatum Erasmianum,
    ;

    in Gedenkschrift zum 400. Todestage des Erasmus von Rotter am, Basle, 1936,
    p. 283). Erasmus' total monies, accordingly, amounted at his death to some
    ;

    ERASMUS' LAST WILL 363

    8,000 florins. To this sum must be added the value, not easily assessed, of the
    many cups, rings, &c. ('poculorum aut anulorum aut rerum similium'), and
    medals and coins in his possession.
    This must be accounted wealth. The love of wealth was made a reproach to
    Erasmus by a good many of his contemporaries. He essayed a formal answer
    to the reproach in 1523, when he addressed to Botzheim the Catalogus Omnium
    Erasmi Lucubrationum (vol. i, pp. 1-46). There he puts his 'annui reditus
    stati' at rather more than 400 gold florms; an income which he considers
    —
    inadequate at any rate, it is less than he spends. He is writing from Basle.
    The move to Basle had cost him the pension which he received from the
    Emperor. Five years earher he had spoken of himself as enjoying an income
    of more than 300 ducats (i.q. 600 florins), not reckoning what he received from
    the munificence of his patrons, and from the sale of his books ('quae ex Moece-
    natum hberahtate meisque laboribus accedunt', Ep. 800. 30 sqq.). In the same
    year, 1518, he wrote that, if he could get another 100 marks, which the King
    of England offers, he would be well content ('non ambirem amphus': Ep. 886.
    49—50). The sum desiderated would have brought his total income to well
    over 900 florins (literary earnings and gifts from patrons not included). Cer-
    tainly, he never learned to live cheaply. In 1516 he provided against the cold
    of winter by spending, on clothes alone, above 400 florins
    ' '
    —more than the
    total of his fixed income in 1523 facing light-heartedly the danger, as he tells
    :

    More, of 'dying well-dressed, of starvation', Ep. 474. 14-15. When he left


    Brabant, however, he was able to transfer to Basle savmgs amoimting to 1,900
    florins (vol. i, p. 45. 25-7). For the ten months during which he lived with
    Froben in Basle he paid 15 florins a month for his board. In the same city
    Amerbach thought a crown a week (not much more than a florin) an extrava-
    gant charge for the board and lodging of Ephorinus (Basle MS. C. VI*. 73. 234;
    see Ep. 2432. 256— 7n). The 900 florins which Erasmus thought an adequate
    income, and even the 400 which he foimd inadequate, compare favoiirably with
    the rates paid, in dtfferent parts of Europe, to university professors. In 1518
    Erasmus himself was invited to stand for the professorship of Greek in Venice
    — —
    the salary which had been good enough for Musurus was 100 florins, and
    there were many candidates (Ep. 854. 54). The salary attached to the Busleiden
    professorship of Greek was 70 ducats, i.q. 140 florins (Ep. 691. 8n) but 'com-
    ;

    plures ambiimt' (Ep. 836. 8). The Dole professorship of law was a little less
    well paid, 300 francs, equivalent to about 1 20 florins, though, to secure Boniface
    Amerbach, the vmiversity was prepared to double the stipend (Ep. 2631. 5on).
    Sucquet, teaching in Turin, got 100 crowns, about 120 florins (Ep. 2631. 61).
    Viglius was offered, in France, iio crowns (VZE. p. 103). Some of these posts
    were flUed, of course, by yomig and untried men. But at Ingolstadt Reuchlin's
    salary was 200 florins (Ep. 1129. 4). Bombasius, in Rome, acting as secretary
    to Cardinal Pucci, made 400 florins a year as a professor he could not, he tells
    ;

    Erasmus, hope for anything like this princely remuneration.


    The 5,000 florins which the will of Erasmus put at the disposal of the Basle
    executors was by them invested in a loan to the Duchy of Wiirtemberg, yielding
    an annual mterest of 5 per cent. (250 florins). The greater part of this svun
    became a trust for the support of Scholars in the University of Basle a part;

    was devoted to the assistance of poor persons. For the history of these trusts
    see the paper of Carl Roth mentioned above from which it would appear that
    ;

    the University of Basle still has 'Erasmus Scholarships'. The monies left by
    Erasmus in Brabant were, it is believed, ultimately distributed to the poor
    (see Appendix xxiii, p. 408 where, however, Opmeer's ducats must be florins).]
    :

    IN NOMINE SANCTAE TRINITATIS.


    Desiderivs Erasmus Roterodamus, fretus diplomatibus Caesaris,
    summi Pontificis, ac magnifici magistratus inclytae ciuitatis Basi-
    liensis, hoc meo chirographo renouo supremam voluntatem meam,

    I. diplomatibus] Epp. 2317, 2318, This was printed by L. Sieber, Das


    and 1588 are allpreservedin theEras- Testament des Erasmus vom 22.
    muslade at Basle, together with the Januar. 152J, Basle, 1889.
    licence from the Basle magistrates.
    364 APPENDIX XXV
    quam quocunque titulo firmam ac ratam haberi volo, irritum vero si

    5 quid alias testatus sum.


    Principio certus me nullum habere legitimum haeredem, prae-
    stantissimum virum D. Bonifacium Amerbachium omnium facul-
    tatum mearum haeredem instituo, exequutores vero Hieronymum
    Frobenium et Nicolaum Episcopium.
    lo BibHothecam meam iampridem vendidi D. loanni a Lasko Polono,
    iuxta s;yaigrapham super hoc contractu inter nos confectam: non
    tradentur hbri nisi haeredi numeret ducentos florenos. Quod si iUe
    pactum remiserit, aut me prior e vita excesserit, liberum esto haeredi
    de Hbris statuere quod velit.
    15 D. Lodouico Bero lego horologium aiu-eum,
    Beato Renano cochleare aureum cum fuscinula aurea,
    M. Petro Viterio centum quinquaginta coronatos aureos,
    Tantundem Philippo Montano,
    Lamberto famulo, mihi morienti adfuerit, ducentos florenos
    si

    20 summam numeraro,
    aureos, nisi ego viuus ei hanc
    D. loanni Brisgoo lagenam argenteam,
    D. Paulo Volzio florenos aureos centum,
    Sigis. Gelenio ducatos centum et quinquaginta,
    loamii Erasmio Frobenio duos anulos, quorum alter non habet
    25 gemmam, alter gemmam subuiridem GaUis dictam turcois.
    Hieronymo Frobenio lego omnes vestes meas omnemque supeUe-
    ctilem laneam, hneam et Ugneam praeterea poculum quod habet
    ;

    insignia CardinaUs Mogontini,


    Vxori eius annuham qui habet imaginem muUeris in tergum respi-
    30 cientis,
    Nicolao Episcopio pocukim cum operculo, quod m pede habet
    versiculos insculptos,
    lustinae vxori eius duos anulos, quorum alter habet adamantem,
    alter turcois minorem,
    35 M. Comado Goclenio poculum argenteum, quod in summo habet
    imaginem fortunae.

    6. haeredem] The meaning of the the contract but suggests that Lasky,
    ;

    term given by the addition seu


    is instead of receiving this refimd, may
    fideicommissarium in the will of 1527 prefer to make him a present of it in
    (Appendix xix. 6). return for the comphments paid to
    10. Bibhothecam] See Epp. 27S0. him in the dedication of the Erasmian
    7n; 2862. 30-60; 291 1.8. An inven- Ambrose. To this suggestion Lasky
    tory of Erasmus' books was sent to gave an assent so grudging that Eras-
    Lasky when Erasmus died a copy of mus preferred to let the contract
    ;

    this preserved at Basle is printed by


    —
    stand 'De bibhotheca nihil muto,
    F.HusneT, Die Bibliothek dcs Erasmus res erit tui arbitrii' (Ep. 291 1. 8).
    (in Gedenkschrift zum 400. Todestage 15. horologium] This and the gold
    des Erasmus, Basle, 1936, pp. 238-44). spoonandfork were the giftof Christ-
    In Ep. 2780 Erasmus aflfirms that his opher of Schydlowetz. See Ep. 1752.
    hbrary is 'better by 100 crowns' yn.
    (c. 120 florms) than when he made his 21. loanni Brisgoo] See Ep. 2156
    bargain with Lasky it contains, inter
    ; Introd.
    alia, the Aldine Galen, which alone, 31. poculum] The gift of Ant.
    he says, was priced, imbovmd, at Fugger. See Ep. 2192. 58n.
    30 florins. He offers to refund the 35. poculum] The gift of John
    200 florins which Lasky liad already Duke of Cleves. SeeEp.2234. i^n.
    paid, if Lasky would care to cancel
    ERASMUS' LAST WILL 365

    Si quis legatariorum interciderit, quod legatum erat in haeredis


    arbitrio esto.
    Haeres, praeter ea quae ipsi per syngrapham designaui, sibi accipiet
    quicquid superfuerit poculorum aut anulorum aut rerum similium: 40
    adhaec nomismata insignia, vt Lusitanos cruciatos, Regis Poloniae
    ac Seuerini Boneri faciem exprimentia, aUaque his simiha. Praeterea
    ducatos omnes duphces et quadruphces. Pecuniam apud Conradum
    Goclenium depositam ilh in Brabantia dispensandam rehnquet,
    quemadmodum ei mandaui. Si qiiid apud Erasmum Schetum erit 45
    rehquum, ab co repetet. Eamque pecuniam ac rehquam omnem quae
    exequutorum distribuet in vsus
    superfuerit, si;o arbitrio et ex consiho
    pauperum aetate aut valetudine infirmorum, item in pueUas nupturas,
    in adolescentes bonae spei, brcuiter quoscunque subsidio dignos
    iudicarint. 50
    Hanc extremam voluntatem meam, quo plenior sit fides, propria
    manu descripsi, ac pecuhare anuh mei sigiUum Terminum affixi
    Basileae in edibus Hieronymi Frobenu duodecimo die Februaru anno
    a natah Dominico IVIiUesimo quingentesimo tricesimo sexto.

    39. syngrapham] See Ep. 2855 florins (see Carl Roth, Das Legatum
    introd. Of the sum assigned to him Erasmianum, op. cit., p. 283).
    (the third part of 1,600 florins) Amer- 44. Goclenium] See Appendix xxiii.
    bach refused to aceept more than 200
    1 );

    APPENDIX XXVI
    LETTER TO PETER PALUDANUS.
    Breuissima Maximeque Compendiaria conficiendarum epistolarum
    formula, per Erasmmn Roterodamum, Antwerp, M. Hillen, 152
    (a).
    Des. Eras. Rot. aliquot epistolae, studiosis iuuenibus admodum
    vtiles, Paris, Colinaeus, 1531 (^).
    Vives, De Conscrib. epistolis Libellus vere aureus, Basle, Platter &
    Lasius, 1536 (y).
    Breuissima maximeque compendiaria Conficiendarum Epistolarum
    formula, Cracow, Matthias Scharffenberger, 1537 (8).
    [In 1521 J. Siberch printed at Cambridge an unauthorized version of the
    De Conscribendis Epistolis, with a prefatory letter (Ep. 71) addressed by
    Erasmus to Robert Fisher. In the same year Erasmus, in the Preface to the
    Progymnasmata (Ep. 1193), complains of the pubhcation of an unauthorized
    version of a different work, the Breuissima maximeque compendiaria con-
    ficiendarum Epistolarum formula (to which he gives, cafelessly, the title De
    ratione conscribendi epistolas). To this pirated Formula the printer ( nescioquis '
    '

    had prefixed the Letter to Peter Paludanus here reproduced. Three editions
    of the Formula appeared in 1520. Of none of these have we been able to see
    a copy. But the treatise was printed in July 1521 by M. Hillen at Antwerp;
    and Hillen's booklet fumishes the earhest text available to us of the Letter to
    Paludanus. With it we have collated the text of two later editions of the
    Formula, the Basle edition of 1536 (appended to Vives' De Conscribendis
    Epistolis) and the Cracow edition of 1537. Outside the editions of the Formula,
    the Letter to Paludanus is foimd in the volume Des. Eras. Rot. breuiores aliquot
    epistolae, studiosis iuuenibus admodum vtiles, Paris, S. Colinaeus, 1524, 1531
    we have seen only the 1531 edition, and have recorded here its variants. The
    Letter to Paludanus is no more, in fact, than a free rewriting of the letter to
    Robert Fisher (Ep. 71). Its last two sentences are an independent addition,
    and the sentence preceding these abbreviates and mutilates two sentences of
    the Fisher letter; otherwise, the two letters differ in httle else than the name
    of the person addressed. In Ep. 3100 Erasmus speaks of the Paludanus letter
    as of something which he has seen only recently, in an edition printed at Lj^ons.
    No Lyons edition of the Formula is recorded. At Lyons, however, Gryphius
    pubhshed during Erasmus' lifetime at least four editions of the De Conscribendis
    Epistolis —
    one of them in 1536. We have not been able to examine any of these
    except that of 1531 (not recorded in BEr.^) but it is conceivable that one or
    ;

    other of them may, hke the Strasbourg edition of 1534 (BEr.^ p. 54), have
    contained both the De Conscribendis Epistolis and the Formula (with the
    Paludanus letter). It is interesting to note that in Ep. 3100 Erasmus speaks of
    the Formula imder the title De Componendis Epistolis we have noted the same
    ;

    carelessness in Ep. 1193.]

    D. ERASMVS ROTERODAMVS PETRO PALVDANO S.

    ViciSTi me tandem, humanissime P. Habes toties efflagitatam a


    nobis scribendarum epistolarum rationem. Sed vide interim, dum
    tuae morem gero voluntati, quantis me calumniis ipse obiecerim.
    Quid tandem eritici dicent, imo quid non dicent, vbi viderint me
    I
    ausum tractare rem a multis tam diligenter ac scite tractatam ? Vis
    tu, inquient, Penelopes telam retexere? Post tantos autores aut
    TIT. EOTERODAMVS ayS: om. j3. s. jSy: om. <x8. I. P. ayS:
    Petre j8. Habes j3: lubes a. 6. retexere ? post tantos autores ?
    Aut ajSy: retexere, post tantos authores ? Aut 8. Interpunctioncm ex Ep.
    Ji. 6-8 correximus.
    LETTER TO PETER PALUDANUS 367

    eadem dicas necesse est aut deteriora: quorum alterum superua-


    caneum est, alterum etiam perniciosum. Ego vero quanquam multa
    alia habeo quae respondere possum, vnum hoc
    tamen dico, nullius
    Accipe lo
    qui de hac re ahquid conscripserit me vestigiis inhaesurum.
    conficiendarum
    itaque breuissimam maximeque compendiariam
    epistolarum formulam, tibique hoc vnum persuade, non verbis
    tantum
    illas sed arte etiam indigere. Vale. Saluta amicos communes.
    APPENDIX XXVII
    THE EXPOSITLO FIDELIS.
    Expositio Fidelis, 1535 (a).
    T. Mori Lucubrationes, 1563, p. 519 (/3).

    LB. App. 378.


    [The letter, in the earUest form known to us, was printed in 1535. The type
    shows that the printer was Froben, in whose house Erasmus was hving. It bore
    the title Expositio fidelis de morte D. Thomae Mori et quorundam aliorum insig-
    nium virorum in Anglia and piu-ported to be a letter addressed by P. M. to
    ;

    Caspar Agrip<pinus>. In this form it was reprinted at Antwerp in 1536. In 1563


    it was reprinted at Basle, by Episcopius, in Thomae Mori Lucubrationes, under
    the title Epistola de Morte D. Thomae Mori et Episcopi Roffensis, insignium
    virorum in Anglia. In this reprint the letter is headed G. Cotuinus Xucerinus
    '

    Phil. Mont. S.D.'. The new heading suggests two things: (i) that Episcopius
    was aware that the P. M. of the letter as printed in 1535 was Phihp Montanus
    (for whom see Ep. 2065 introd.) (2) that he had reason to suppose that GUbertus
    ;

    Cognatus was in some way concemed with the Froben edition of 1535 (LB.,
    reprinting the 1563 version, has Gnlielmus Cognatus for G. Cognatus, by what
    would seem to be a mere oversight of the press). It is hkely that Cognatus,
    perhaps imder Erasmus' direction, prepared the Basle edition of 1535 in the ;

    earher portion of the letter some of the details not found in the scheda apud
    Parisios iactata (see 11. 2i2-i3)mayhavebeen suppUedby him; nor is it difficult
    to believe that he had a hand in the composition of the concluding portion
    —
    of the letter the style is not unlike his, and some of the reflections are a degree
    banal. Leclerc, while doubting the ascription to Erasmus, yet included it
    among his Epistolae, and gave as his reason for doing so: 'quicimque vero
    auctor sit, elegans sane est et lege meretiu", duorum Angliae celeberrimonma
    virormn obitus enarrans'. Of the original author, we know certainly no more
    than that he bore the initials P. M., that he wrote from Paris, that he had been
    in Englaiid with Campegio, and that he was personally acquainted with More.
    He may perhaps have been Montanus. Of the friend whom he addresses, Caspar
    Agrip<pinus), we know no more than can be inferred from the penultimate
    sentence of the letter in which P. M. asks for some accotmt of the activities of
    ;

    John of Leiden ('Rex Sion'): the request suggests that Agrip<pinus> belonged
    to, and was stationed in, some region of Germany not remote from Munster.
    The letter falls into three parts:
    (i) An accoimt of the trial and death of More, 11. 29-211. Tliis account is
    derived, confessedly (11. i i-i 3 and 212-13), from the Paris News Letter (printed by
    Miss E. V. Hitchcock in her edition of Harpsfield's Life of More, pp. 258-66 cf. ;

    Brewer viii. 1096). Miss Hitchcock supposes the Latin to be (except for 11. 1-29,
    which are introductory and independent, and for one or two small additions
    and omissions made by the translator) a direct translation from the French.
    But the error Killim, for Guilty (1. 130), suggests connexion with the German
    —
    translation in which the same error appears. (The error is fotmd in none of the
    French versions, though one of them has Gilley.) The translator professes
    ignorance of the authorship of the News Letter.
    (For a different Latin translation of the News Letter, with a different title,
    see MHL. iv. 489-90.)
    (2) An account of the death of Fisher and the Carthusians, 11. 212-86. The
    writer tells us that this part of his narrative is derived partim ex amicorum
    '

    Utteris, partim e rumoribus'. Sending a copy of the letter to Goes, Erasmus


    indicates that the portion referring to the Carthusians is less reUable than the
    rest (Ep. 3076. 19-21).
    (3) Three to four pages (11. 287-463) of moral and political reflection by the
    writer upon the events which he has recorded he speaks of the grief which they
    ;

    must bring to Erasmus he deprecates the stubborn attitude of More and Fisher,
    ;

    and makes faint apologies for Henry viii. The poor quaUty of this part of the
    letter makes it surprising that it should at any time have been attributed, as it
    was early (e.g. Bl. E. 646), and has been in recent times, to Erasmus himself.]
    THE EXPOSITIO FIDELIS 369

    P. M. CASPABI AGRIP. S. D.

    QvoNiAM iuxta Pythagorae sententiam oportet omnia esse com-


    munia, recte coUegit Euripides, et dolores inter amicos oportere
    communes esse. Accipies igitur, vir amicissime, ab amico minime
    laeta, sed omni lacrymarum genere bonis omnibus deploranda:
    quanquam arbitror famam istuc iam dudum omnia pertulisse prius- 5
    quam ad nos, de morte quorundam apud Anglos insignium virorum,
    sed praecipue Thomae Mori, dum viueret eius regni Baronis inclyti,
    ac supremi ludicis, quem illi Cancellarium appellant: qua dignitate
    non est apud eam gentem aha maior, excepto Rege, eoque, quum
    prodit, aureum sceptrum imposita corona Caesarea gestatur ad vnum 10
    latus, ad alterum liber. Quae vero sum narraturus partim e schedis
    Gallice scriptis, quae hic circumferuntur, desumpsi, partim e rumori-
    bus. Nam nihil horum vidi.
    Sed priusquam aggrediar, paucis describam Londoniensis vrbis
    situm. Ciuitas in latum angusta, ad Thamysim flumen sic in longum 15
    porrecta est vt videatur non posse desinere, vnde et nomen videtur
    inditum siquidem apud Flandros loca mari vicina Dunen appellant.
    :

    Indidem dictum videtur GalHarum Lugdunum, quasi dicas, longas


    ripas. Ad orientem in extremo habet arcem bene munitam, qua
    Reges interdum vtuntur, vulgus Turrim appellat. Sed in eadem 20
    seruari solent viri nobiles, aut ahas dignitate quapiam praeminentes,
    qui videntur ahquid aduersus Regiam Maiestatem dehquisse. In
    alteroextremo ad occasum insigne monasterium est Benedictinorum,
    vulgus appellat Vuestmonasterium et huic proximum Regis palatium
    :

    structurae veteris, sed quo nunc Reges parum delectantur. Palatio 25


    adiuncta est domus spatiosissima, nuUis fulta columnis, in qua
    sedent iudices. Vtrunque aedificium flumini imminet, vt hinc illinc
    cymba vehi possint.
    In hac arce Thomas Morus posteaquam multis mensibus fuisset
    captiuus, Cal. luliis, Anno Dommi m.d.xxxv, productus est ad modo 30
    dictam Curiam, capitis causam dicturus apud tribunal iudicum a
    Rege delegatorum. Ibat reus baculo innixus tam longam viam,
    corpore graui aegrotatione in carcere debihtato, nihil tamen perturba-
    tionis vultu prae se ferens. Primum recitati sunt articuh criminum
    quae iLH obiiciebantur. Mox Canceflarius qui Moro successit, ac Dux 35
    Nortfordii, hunc in modum reum appellarunt: En vides, Magister
    More (sic appellant mediocri dignitate praeditos) te grauiter deh-
    quisse in Regiam Maiestatem: attamen speramus te, si modo resi-
    piscas, et abiures istam obstinatam opinionem, in qua hactenus tam
    procaciter perstitisti, veniam a Regis clementia consequuturum. Ad 40
    haec Morus Domini mei, ego summo cordis afifectu ago vobis gratias
    :

    pro ista vestra amica erga me voluntate: tantum illud oro Deum
    omnipotentem, confirmare dignetur me in hac qua nunc sum senten-
    tia, vt in ea perseuerem vsque ad mortem. Caeterum quum reputo
    quam prohxi quamque graues articuH sint, quibus oneror, vereor ne 45
    mihi nec ingenium suppetat, nec memoria, nec oratio, quae sufiiciat
    ad respondendum omnibus, praesertim quum in carcere tam diu
    TIT. a: G. COVBINVS NVCERINVS PHIL. MONT. S. D. /3: GVXIELMVS COVRINVS
    NVCERiNVS PHiLiPPO MONTANO s. D. LB. 45. sunt <x: correximtcs.
    4R2.n Bb
    370 APPEXDIX XXVII
    fuerim detentus, in quo graui aegrotatione contraxi corporis debili-
    tatem, quae me nunc etiam habet.
    50 Tum iussu ludicum allata est sella, in qua sederet. Vbi consedisset,
    prosequutus est institutum sermonem hunc in modum. Quod ad
    primum attinet articulum, qui conatur ostendere meam in Regem
    maleuolentiam in negotio posterioris matrimonii, confiteor ingenue,
    me semper restitisse Ulius serenissimae Maiestati. Nec est animus
    55 super hoc negotio quicquam aliud dicere, quam quod hactenus
    semper dixi, ad hoc vrgente me conscientia: per quam vt non de-
    bebam, ita nec volebam Principem meum caelare veritatem. Nec
    hic est vUa proditio quae intenditur; quin potius, ni id fecissem,
    praesertim in re tanti momenti, vnde pendebat mea sententia, et
    60 Principis honos, et regni tranc{uillitas, tum vere fuissem, quod nunc
    obiicitur, maleuolus, perfidus ac proditor. Ob hoc delictum (si modo
    dehctum appellandum est) grauissimas dedi poenas, exutus onmibus
    facultatibus meis, ac perpetuo addictus carceri, in quo menses iam
    quindecim totos fui detentus. Sed his omissis tantum ad ea respon-
    65 debo, quae sunt huius negotii praecipua. Quod obucitm", me incur-
    risse in poenam violatae constitutionis, quae proximo consiHo prodita
    est, me iam in carcere agente quasi mahtioso animo, perfidiose, ac
    ;

    proditorie Regiae Maiestati detraxerim famam, honorem ac digni-


    tatem, quae illi per dictam constitutionem erat tributa, videlicet
    70 quod ibi declaratur sub lesu Christo supremum caput Ecclesiae
    AngHcanae: in primis respondebo ad hoc quod mihi obiicitur, quod
    domino Secretario Regis ac venerabih Maiestatis ilHus concUio, ro-
    gatus quae mea esset de hoc aedicto sententia, nihil ahud voluerim
    respondere, quam me iam mundo mortuum esse, nec istiusmodi
    75 negotiis amplius soUicitari, sed tantum meditari in passione Domini
    nostri lesu Christi dico me per istam vestram constitutionem ob hoc
    :

    sUentium non posse damnari capitis, eo quod nec vestrum aedictum,


    nec vHae leges mundi possunt quenquam ob sUentium addicere morti,
    sed tantum ob dictum aut perpetratum facinus. De occultis enim
    80 solus iudicat Deus.
    Ad haec respondit Procurator Regius interpeUans: At tale sUen-
    tium, inquit, euidens argumentum est animi male sentientis de iam
    dicta constitutione. Nam omnis subditus syncerus ac fidehs Regiae
    Maiestati, si de dicta constitutione interrogetur, tenetur et obhgatur
    85 citra onmem dissimulationem respondere categorice Regium edictum
    esse bonum, iustum ac sanctum. Ad quae Morus Si verum est quod
    :

    habetur in legibus, eum qui tacet videri consentire, meum sUentium


    confirmauit potius vestram constitutionem quam improbauit. lam
    quod dicis, omnem subditum fidelem obUgari vt respondeat catagorice
    90 si interrogetur, etc, respondeo, bonae fidei subditum magis obUgatum
    esse Deo, conscientiae, et animae suae, quam vUi aUi rei m
    hoc mundo,
    maxime si taUs conscientia, quaUs est mea, nihU oflFendicuU, rUhU
    eeditionis pariat domino suo. Nam iUud pro certo vobis afl&rmo,
    quod nuUi mortaUum vnquam detexerim hac in re conscientiam
    95 meam. Venio nunc ad secundum accusationis caput, quo arguor
    contra dictam constitutionem moUtus ac machinatus fuisse, eo quod
    ad RoflFensem scripserim octo paria Epistolarum, quibus Ulum ani-
    marim aduersus istud edictum. Equidem vehementer optarim eas
    THE EXPOSITIO FIDELIS 371

    epistolas hic proferri ac recitari, quae me vel conuincerent vel libera-


    rent. Caeterum quando illae, quemadmodum praedicatis, per Epi- loo
    scopum exustae sunt, ipse non grauabor recitare sententiam earum.
    In earum quibusdam agebatur de nostris priuatis negotiis, pro vetere
    nostra amicitia ac familiaritate. In vna quadam continebatur
    responsum ad Episcopi litteras, quibus scire cupiebat, quid et quo
    pacto respondissem de ista constitutione. Ad id nihil aliud rescripsi, 105
    nisi me iam meam composuisse conscientiam, ipse componeret suam.
    Animae meae periculo ac teste Deo vobis asseuero, nihil aliud in ilHs
    litteris a me scriptum fuisse. Harum igitur caussa non possum per
    vestram constitutionem addici morti. Superest tertius articulus, qui
    intendit quod, quum de vestra constitutione examinarer, dixerim no
    eam esse similem gladio vtrinque secanti, propterea quod si quis
    vellet eam seruare, perderet animam, si contradicere, perderet corpus.
    Idem quoniam, vt dicitis, respondit Episcopus RoflFensis, perspicuum
    esse inter nos fuisse conspirationem. Ad haec respondeo, me nun-
    quam fuisse loquutum, nisi conditionaliter sic videHcet, si tale esset 115
    :

    edictum, quahs est gladius vtrinque incidens, quo pacto posset quis
    euitare, quin in alterum incideret pericuhmi ? Haec mea fuit oratio.
    Quomodo responderit Episcopus, nescio: si iUius oratio cum mea
    congruebat, id nequaquam accidit ex conspiratione, sed potius ex
    ingenionmi ac doctrinae simihtudine. Breuiter illud pro certo habe- 120
    :

    tote, me nunquam quicquam mahciose fiiisse loquutum aduersus


    vestram constitutionem at fieri potuit, vt ad benignam Regis
    :

    clementiam ahquid mahtiose fuerit delatum.


    Post haec vocati sunt per quendam ex ostiariis duodecim viri,
    iuxta gentis ilhus consuetudinem, quibus traditi sunt articuh, vt 125
    super hhs consultarent, ac post consultationem iudicarent, ac
    pronunciarent, vtrum Thomas Morus mahtiose obstitisset prae-
    dictae constitutioni Regis, an non. Qui quum per horae quartam
    partem secessissent, reuersi sunt ad principes ac iudices delegatos,
    ac pronunciarunt Kilhm, hoc est, dignus est morte. Ac mox per D. 130
    CanceUarium lata est sententia iuxta tenorem nouae constitutionis.
    His ita peractis Thomas Morus hunc in modum orsus est loqui:
    Age, quando sum condemnatus, quo iure Deus nouit, ad exonerandam
    conscientiam volo hberius eloqui quod sentio de vestra constitutione.
    Primum illud dico, me septem annis intendisse animum studiumque 135
    meum m istam causam, verum hactenus in nuUo doctorum ab
    Ecclesia probatorum reperi scriptum, quod laicus, aut, vt vocant,
    secularis, possit aut debeat esse caput status spirituahs aut eccle-
    siastici. Hic CanceUarius interrumpens Mori sermonem, Domine
    More, inquit, itane tu vis haberi sapientior mehorisque conscientiae 140
    omnibus Episcopis, tota nobUitate, toto denique regno ? Ad quae
    Morus: Domine, inquit, CanceUarie, pro vno Episcopo, quem habes
    tuae opinionis, ego sanctos et orthodoxos viros habeo plures centum,
    mecum sentientes, et pro vnico vestro concUio, quod quale sit Deus
    nouit, pro me habeo omnia Conciha generaha annis abhinc nuUe 145
    celebrata et pro vno regno, habeo Franciam caeteraque orbis Christi-
    :

    ani regna omnia. Hic Dux Nortfordii interpeUans: Nunc More,


    inquit, perspicue hquet tua maleuolentia. Ad quae Morus: Milordt
    148. inquit p LB.: om. a.
    372 APPENDIX XXVII
    (sic Angli compellant insigni dignitate praestantes), vt haec loquar
    150 non incitat maleuolentia, sed cogit necessitas ad exonerandam con-
    scientiam meam, teste Deo qui solus scrutatur corda hominum.
    Praeterea dico et illud, constitutionem vestram esse perperam factam,
    eo quod vos professi estis, et iureiurando vosmetipsos obstrinxistis,
    nihil vnquam moHturos aduersus sanctam Ecclesiam, quae per
    155 vniuersam ditionem Christianam vnica est, integra et indiuidua,
    neque vos soh vllam habetis autoritatem citra ahorum Christianorum
    consensum condendi legem, aut instituendi concilium aduersus vnio-
    nem et concordiam Christianitatis. Nec me fugit, quam ob rem a
    vobis condemnatus sim, videheet ob id, quod nunquam voluerim
    160 assentire in negotio noui matrimonii Regis. Confido autem de diuina
    bonitate ac misericordia fore vt quemadmodum ohm Paulus Stepha-
    num persecutus est vsque ad mortem, et tamen iidem nunc vnanimes
    sunt in coelo, ita nos, qui nunc discordes sumus in hoc mundo, in
    futuro seculo pariter simus concordes, et perfecta charitate vnanimes.
    165 Hac spe fretus precor Deum, vt vos seruet vna cum Rege, eique dare
    dignetur bonos consultores.
    His ita peractis, Thomas Morus reductus est in Turrim. Hic obiter
    accidit spectacuhxm ipsa condemnatione miserabihus. Margareta,
    fiharum Mori natu maxima, muher praeter eximiam formae venu-
    170 statem cum summa dignitate coniunctam, iudicio, ingenio, moribus
    et eruditione patris simiUima, per mediam popuh turbam, perque
    satehitum arma semet iniecit, et ad parentem penetrauit. Quum et
    muher esset, et natura cum primis verecunda, tamen et metum et
    pudorem omnem excusserat impotens animi dolor, cum audisset
    175 patrem in Curia morti addictum esse. Hoc accidit priusquam Morus
    portam ingrederetur. Ibi in charissimi parentis coUum irruens,
    arcis
    arctissimo complexu ahquandiu tenuit eum. Caeterum ne verbum
    quidem mterim potuit proloqui. Ciu-ae, inquit Tragicus, leues lo-
    quuntur, ingentes stupent. Mouit stipatores, tametsi duros, hoc
    180 spectaculum. Horum itaque permissu Morus his verbis consolatus
    est fiham: Margareta, patienter feras, nec te discrucies amphus. Sic
    est voluntas Dei. lam pridem nosti secreta cordis mei. Simulque
    dedit osculum ex consuetudine gentis, si quem dimittunt. At iUa
    cum digressa esset ad decem vel duodecim passus, denuo recurrit, et
    185 amplexa parentem rursus inhaesit coho iUius, sed ehnguis prae
    doloris magnitudine. Cui pater nUiil loquutus est, tantum erumpe-
    bant lacrymae, vultu tamen a constantia nihil dimoto. Nec ahud
    supremis verbis mandauit, quam vt Deum pro anima patris depre-
    caretur. Ad hoc pietatis certamen plurimis e populari turba lacrymae
    190 excidere. Erant et inter sateUites, ferum et immite genus hominum,
    qui lacrymas tenere non potuerunt. Nec mirum, quum pietatis
    adeo vahda res sit vt immitissimas etiam feras moueat. Hic
    afifectus
    apud se quisque reputet quam vahdo ariete tum pulsatum sit Thomae
    Mori pectus. Erat enim erga suos omnes adeo ^tAoaTopyo?, vt non
    195 ahus magis: sed eam fiham, vt erat eximiis praedita dotibus, ita
    dihgebat impensius. Morum fortiter excepisse sententiam mortis,
    aut etiam carnificis securim, minus admirandum existimo, quam
    pietatem erga suos potuisse vincere. Nihil enim addubito, quin hic
    149. haec «: hoc j3.
    THE EXPOSITIO FIDELIS 373

    Mori praecordia, quam illa carni-


    doloris gladius crudelius viilnerarit
    quae collum amputauit.
    ficis securis, 200
    Die Mercurii sequente, hoc est, septimo die lulii, productus est in
    planiciem, quae est ante arcem. Mos est illic vt afficiendi supplicio
    de ponte plebem alloquantur. At Morus paucissimis verbis est vsus,
    tantum orans qui aderant, vt pro ipso Deum orarent in hoc mundo,
    se vicissim in altero mundo precaturum pro ipsis. Mox hortabatur 205
    atque instanter rogabat, orarent Deum pro Rege, vt illi dignaretur
    impartire bonum consilium, contestans se mori fidelem ac bonum
    Regis ministrum, ac Dei inprimis. Haec loquutus prompte constanti-
    que vultu flexis genibus ceruicem posuit securim excepturus, non
    sine graui multorum gemitu. Erat enim bonis omnibus charissimus. 210
    Quae hactenus narraui, fere continebantur in scheda apud Parisios
    iactata, ac per manus hominum vohtante. Quisquis autem scripsit,
    videtur actis interfuisse. Quae deinceps referam, partim ex amicorum
    litteris,partim e rumoribus accepi. Paucis ante diebus, hoc est
    XV. Cal. luhas, loannes Phischerus, Episcopus Rofifensis, qui tum 215
    vitae sanctimonia atque austeritate, tum administrandis sacra-
    mentis, tum assiduitate docendi voce simul et scriptis, denique mira
    hberahtate in egenos, benignitate in studiosos, verum agebat Epi-
    scopum, ex arce dicta, in qua captiuus tenebatur, productus est, et
    ad Curiam, quae, vt ante dixi, Vuestmonasterio proxima est, fre- 220
    quenti satellitum armatorum stipatu perductus est, partim nauigio,
    partim equo, ob corpuscuh debihtatem, quam praeter aetatem
    auxerat carceris incommoditas hcet ipse valetudinem suam semper
    ;

    et ieiuniis et vigihis et studiis et laboribus ac lacrimis vehementer


    attenuasset. Ihe vero tametsi non ignoraret eius cognitionis exitum, 225
    nihil tamen perturbatus est, sed placido, ac prope etiam ad hilari-
    tatem composito vultu ad tribunal euocantibus paruit. Ibi iuxta
    morem eius regionis, quem antea descripsi, sententia capitah da-
    mnatus est, supphcium datm"us, simulatque Regi visum esset: hoc
    adiectum suspicor, si forte spe veniae ac supphcii metu posset a 230
    sententia deduci.
    Mortis genus erat et foedum et horribile, quo tamen fuerant afFecti
    Cartusiani ahquot, quos aiunt fuisse quindecim, quod vt credam vix
    possum adduci. Cartusianis adiunctus est Reginaldus Monachus
    Brigittensis, vir angehco vultu et angehco spiritu, sanique iudicii: 235
    quod ex iUius coUoquio comperi, quum in comitatu Cardmahs Cam-
    pegu versarer in Angha. Nam Cartusianorum noui neminem. Aiunt
    ex his quosdam fuisse per viam tractos, dein suspensos laqueo, ac
    spirantibus etianmum execta intestina quosdam etiam exustos igni,
    :

    sed onmium incredibUem fuisse constantiam. Solet rumor rebus 240


    tristibus ahquid addere. At si hic verus est, videtur hoc esse con-
    sihum eorum qui regio obsecundant animo, vt immanitate suppU-
    ciorum caeteros absterreant. Nam facUe diuinabant, institutum
    plurimis improbatum iri, praesertim ecclesiasticis, et rehgionis studio
    deditis. 245
    Sed ad Rofifensem Episcopum redeo. Is accepta tam horrendae
    mortis sententia, quum satelhtibus stipatus reduceretur in arcem, vt
    206. j8 LB.: oraret a, 207. a: impertire /3 LB. 209. posuit aj3:
    imposuit LB. 228. antea aj3: ante LB.
    ;

    374 APPENDIX XXVII


    ad ostium ventum est, versus ad satellites liilari placidoque vultu
    Plurimam, inquit, optimi viri, vobis habeo gratiam pro officio, quo
    250 me euntem et redeuntem deduxistis. Dixisses hominem ex hilari
    suauique redire conuiuio, adeo et color erat iucundior, et ipse toto
    corporis gestu, quatenus per grauitatem licuit, laetitiam quandam
    prae se ferebat, vt nemini non esset perspicuum, sanctissimum virum,
    ceu iam portui vicinum, toto pectore ad illam beatam tranquilHtatem
    255 aspirare. Nec diu dilata est mors. Ad decimum Cal. luUi productus
    in planiciem, quam Angli vulgo dicunt Turris Collem, vultu non
    solum constanti, verum etiam alacri, paucis alloquutus est populum.
    Primum Regi regnoque bene precatus est mox ardenti magis quam
    :

    prohxa precatione se ipsum Dei misericordiae commendauit simulque :

    260 procumbens in genua, graciH et exhausta ceruice securim excepit.


    Neque enim apud Anglos carnifices gladio ceruicem incidunt, sed
    damnato in truncum ad id apparatum inclinanti, securi caput ampu-
    tant. Quanto cum animi dolore viderint hoc spectaculum quibus
    rehgio pietasque cordi est, et qui Christi spiritum in pastore operantem
    265 experti fuerant, facile quiuis ex sese poterit aestimare. Caeterum
    quod mitiore poena affectus est quam minabatur iudicum sententia,
    sunt qui in causa fuisse putent, quod metuerint ne senex et exhausto
    corpusculo, si per viam tam longam rheda traheaue tractus fuisset,
    sponte exspiraret. Ego suspicor, ob hoc mortis genus atrocius de-
    270 nunciatum, vt immanitate suppHcii territus mutaret sententiam.
    Nec desunt qui praedicant, ob hoc ipsum acceleratam mortem, quod
    Romanus Pontifex Pauhis tertius Episcopum RoflFensem ob insignem
    doctrinam ac pietatem in CardinaHum ordinem aHegisset.
    Ex amicorum Htteris cognoui, in Germania inferiore sparsum
    275 rumorem, quum Episcopi Roffensis caput esset in ponte Londoniensi
    de more expositum, non solum non emarcuisse, verum etiam magis
    effloruisse, viuoque factum simiHus, vt multi crederent fore vt etiam
    loqui inciperet quod in quibusdam martyribus factum legimus. Ea
    :

    res, seu fama, quum vulgo increbuisset, sublatum est atque abditum.
    280 Populus enim credulus saepe leui quapiam occasione turbas ingentes
    excitat. At veriti ne idem eueniret in capite Mori, priusquam ex-
    poneretur, aqua feruenti decoctum est, quo plus haberet horroris.
    Haec aHaque multa his similia perscribuntur e Flandria Britannis
    viciniore: penes aHos sit fides. Vtinam huc peruenissent acta
    285 RoflFensis, quemadmodum acta Mori peruenerunt.
    Ex Mori responsis facile Hquet lUum destinasse mori citius quam
    suae sententiae canere paHnodiam. Quo animo videntur omnes fuisse
    qui ante Morum extincti sunt. Morum ac Roffensem et illud mouit,
    opinor, quod qui bene natos, laute educatos, in honore habitos, in
    290 carcere detinet, non dat vitam, sed longiorem et acerbiorem mortem.
    Ego si Regi fuissem in consiHo, pro mea stultitia conatus fuissem Uli
    persuadere, vt pro sua soHta clementia caeterisque virtutibus, per
    quas nomen ipsius hactenus erat apud omnes nationes gratiosum et
    amabile, ab ilHs Britanniae luminibus totique orbi notis abstineret,
    295 aut certe poena mitiore contentus esset. Rursus, si qui perierunt, me
    adhibuissent in consiHum, suasissem, ne se irruenti proceUae palam
    opponerent. Violenta res ira Regum, cui si incommode resistas,
    268. aj8: trahaue LB. 291. illi aj3: om. LB.
    THE EXPOSITIO FIDELIS 375

    grauiores excitat tumultus. Equi feroces, quemadmodum et tonitrua,


    non vi, sed popysmate leniuntur. Et nautae non pugnant aduersus
    impotentem tempestatem, sed vel quiete vel obliquis cursibus vtentes 300
    expectant coelum commodius. Multis rebus medetur tempus, quas
    nulla vi possis emendare. Res humanae semper quidem fluctuant,
    sed quoties incidit insignis aut fataHs rerum mutatio, multi peri-
    clitantur qui non cedunt turbini. Veluti quum lulius Caesar aperiret
    ianuam tyrannidi, et Triumuiri iunctis copiis imperium orbis occu- 305
    parent, laudatissimi quique viri perierunt, quorum erat et M. Tullius.
    Qui monarchis seruiunt, iis quaedam dissimulanda sunt, vt si non
    queant obtinere quod iudicauerunt optimum, saltem aliqua ex parte
    moderentur Principum afifectus. Dixerit ahquis, pro veritate mortem
    oppetendam. At non pro quauis veritate. Si tyrannus iubeat, aut 310
    abiura Christum, aut pone ceruicem : ponenda Sed ahud est
    ceruix.
    silere, ahud abiurare. Christianum citra
    Si fas est te dissimulare
    graue scandahim, multo magis hcuisset hic esse tacitum. Sed inepte
    facio, qui de rebus tam arduis disputem, qui nunquam interfuerim
    monarcharum consihis. Itaque de tota causa iudicium ahis rehnquo. 315
    Ihud satis constat, eos vu'os si quid peccarint, nuha in Regem maleuo-
    lentia peccasse, sed simphci sjniceraque conscientia errasse. Hoc sibi
    penitus persuaserant, hoc meduhis infixum habebant, sanctum, pium,
    Regi honorificum, regno salutare esse quod tuebantur. Argumento
    est, quod nuhus ihorum aflFectarit regnum, aut alteri asserere conatus 320
    sit, nec vham mohtus sit seditionem, aut vhas contraxerit copias, ac

    ne verbum quidem excidit odium conspirationemue resipiens. Shere


    cupiebant si hcuisset, sed patienter ac placide mortem exceperunt,
    nihil ahud quam Regi regnoque bene precantes. At in atrocibus
    etiam criminibus magnam culpae partem excusat simplex ac pura 325
    conscientia, animusque non laedendi,' sed bene merendi cupidus.
    Tum apud efferas etiam nationes frequenter eximiae virtuti prae-
    stantique doctrinae honos est habitus. Platoni apud Aeginetas, iuxta
    ciuitatis constitutionem capite plectendo, profuit phhosophi cogno-
    men. Diogenes impune penetrauitin castra Phhippi, regis Macedonum, 330
    ad quem pro exploratore adductus, hbere exprobrauit regi insaniam,
    quod non contentus suo regno semet conuceret in periculum ne
    perderet omnia. Non impune tantum, sed etiam cum munere dimissus
    est, non ob ahud, nisi quod esset philosophus. Quemadmodum
    monarcharum in eruditos benigiiitas plurimum honesti nominis 335
    ihis concihat, ita durius tractati plurimum inuidiae conflant ihis. De
    his praecipue loquor, qui scriptis inclarueruntapud omnes nationes, et
    quorum memoria videtur apud posteros futura gratiosa. Quis nunc
    non execratur Antonium, qui Ciceronem ferro peremit ? Quis non
    detestatur Neronem, qui Senecam occiderit ? Nec mmimum gratiae 340
    decessit Octauu Caesaris nomuii, quod Ouidium apud Getas relegarit.
    Haec nequaquam eo mihi dicuntur vt regem Christianum cum
    impus principibus conferam, aut de negotio, cuius circumstantias
    non noui, pronunciem, quod etiam si periculum abesset, temerarium
    esset: sed vt ostendam quibus rationibus fuerim conatm"us per- 345
    suadere, vt rex parcendo viris pietatis et eruditionis commendatione
    298. ^ LB.: excitant a. 306. quorum aj8: inter quos LB.
    341. apud a: ad )3 LB. 346. et ajS: ac LB.
    376 APPENDIX XXVII
    iam immortalitati consecratis suo quoque nomini consuleret. Plausi-
    bilis semper est praepotentum clementia: sed tum clarissimos fert
    applausus, quoties viris illustribus ac de republica bene meritis
    350 impenditur. 'Omne solum forti patria est', et exilium fortibus ac
    praeclaris viris saepe cessit feliciter. Mortis inuidia grauis est. Quum
    Rex Galliarum Ludouicus xii, regnum adeptus pararet diuortium
    cum Ludouici Regis xi. filia, Maria, ni fallor, nomine, res displicuit
    quibusdam bonis ex quibus loannes Standock, et huius discipulus
    ;

    355 Thomas, in concione nihil aHud dixerant, nisi Deum orandum esse
    vt regi inspiraret bonum consihum. Quae apud populum dicuntur,
    ad seditionem spectant: et hi dehquerant aduersus regis edictum.
    Rex tamen nihil ahud quam vertere solum iussit, nec quicquam
    ademit facultatum at idem negotio quod agebat confecto reuocabat
    :

    360 eos. Hac moderatione rex iUe et suo consuluit instituto et grauem
    inuidiam euitauit, quod vterque esset theologus, vterque sanctitatis
    opinione commendatus. At Thomae Mori mortem deplorant et ii
    quorum instituto pro viribus aduersabatur. Tantus erat hominis in
    omnes candor, tanta comitas, tantaque benignitas. Quem ille vel
    365 mediocriter eruditum ab se dimisit indonatum ? Aut quis fuit tam
    ahenus, de quo non studuerit bene mereri? Multi non fauent nisi
    suis, Galh GaUis, Germani Germanis, Scoti Scotis at iUe in Hybernos,
    ;

    in Germanos, in GaUos, in Scythas et Indos amico fuit animo. Haec


    naturae benignitas sic Morum omnium animis penitus infixit vt non
    370 secus ac parentem aut fratrem plorent extinctum. Ipse vidi multorum
    lacrymas, qui nec viderant Morum nec vUo officio ab eo fuerant
    ac mihi quoque, dum haec scribo, nolenti ac repugnanti
    afifecti:
    lacrjrmae prosihunt. Quomodo nunc aflfectum credimus Erasmum
    nostrum, cui cum Moro tam arcta fuit amicitia vt prorsus, iuxta
    375 Pythagoram, in duobus eadem esse videretur anima ? Equidem
    misere metuo, ne bonus iUe senex suo Moro commoriatur, si tamen
    adhuc in viuis est.
    Sunt qui nos consolantur hoc argumento, quod dicunt, non de-
    plorandos esse, sed gratulandum potius us, qui tah morte vitam
    380 fijiierunt. Est istud, fateor, non leue doloris lenimen at ego Morum
    :

    optarim incolumem, quum omnium studiosorum gratia, tum vero


    praecipue famUiae causa, quam et numerosam et plane philosophicam
    rehquit: fihum natu minimum iam maritum ac hberorum parentem,
    fihas tres, et has nuptas ac hberorum matres, eruditas omnes, ac sub
    385 paterna disciphna ad Christianam phUosophiam pulchre institutas,
    vxorem fidelem, ac iam anum, ex qua tamen nuUam prolem sustuht.
    Has omnes cum sponsis, nepotibus ac neptibus in vnis aedibus alebat,
    tanta rehgione, tantaque concordia, quantam non temere reperias in
    coUegiis monachorum ac virginum. Hic mihi cogita, vir optime, qui
    390 luctus, quae lacrymae. qui gemitus, qui dolores totam iUam famiham
    conficiant. Quot egregias animas vulnerauit iUa securis, quae Mori
    caput amputauit ?
    Multi demirantes rogant, quid tanti sceleris commiserit vir semper
    habitus innocentissimis moribus ? Quibus vix habeo quod pro com-
    395 perto respondeam, nisi quod partim coniicere hcet ex articulis Moro
    obiectis et iUius responsione, partim ex amicorum htteris ac fama
    vulg9,ta discere datur. Rex, vt omnibus notissimum est, ahquot
    :

    THE EXPOSITIO FIDELIS 377

    annis moliebatur repudium cum regina, Caroli Caesaris matertera.


    Morus praesagiens quo res esset euasura, vltro deposuit Cancellarii
    munus, alia quaedam causatus, ne cogeretur eius negotii exequutor 400
    esse quod apud sese non probabat. Erat enim mentis tam religiosae vt
    propior esset superstitioni quam impietati. Sic cogitabat Priuato
    ;

    licebit quiescere Cancellario, qui os est Regis, non licebit. Videbat


    :

    fore vt cogeretur multos condemnare morte, quos iudicabat optimos


    ad haec, exitum tanti negotii incertum esse, ob ecclesiasticorum poten- 405
    tiam ac gentis illius solitam in reges ferociam. Tale si quid natum fuis-
    set, prima victima fuisset Cancellarius. At me si Morus in concilium
    adhibuisset, quum esset tam anxie rehgiosa conscientia, dehortatus
    fuissem eum ne susciperet dignitatem. Vix enim fieri potest vt
    qui in arduis principum functionibus versantur in magnis pariter ac 410
    paruis iustitiam ad vnguem obseruent. Proinde mihi gratulantibus
    quod talem haberem amicum in tanto rerum fastigio collocatum,
    respondere soleo, me non prius illi de eius dignitatis accessione gratu-
    laturum quam iuberet ipse. lam tum enim nescio quid sinistri prae-
    sagiebat animus. Nec regem arbitror latuisse, quam ob causam 415
    Morus deponeret magistratum, vtcunque dissimulauit, quod Homerus
    indicat, monarchis esse proprium, offensionem in animo tegere,
    donec multo post tempore detur vlciscendi opportunitas. Interim
    rex minis ac fulminibus Clementis vii. factus iritatior, adiecit animum
    ad vetus ilHus regionis exemplum, vt regnum a iure Pontificis Romani 420
    assereret, et vtriusque status supremam potestatem sibi vendicaret.
    Caeterum quum sentiret, plurimorum animos ab hoc instituto
    abhorrere, ne qua cooriretur seditio, promulgatum est edictum, vt
    quicunque non abiuraret Romani Pontificis autoritatem, aut impro-
    baret nouum matrimonium, capitahs esset. Verum, hoc edictum non 425
    est promulgatum, nisi Rofifense et Moro iam ductis in custodiam.
    Roffensis semper plurimum tribuit sedi Romanae, et aduersus repu-
    dium libris etiani conscriptis pugnarat, sed tum quum adhuc integrum
    esset consulere. Morus scripsit nihil, sed pro officio quod gerebat,
    conabatur regis animum in eam sententiam quam putabat 430
    inflectere
    et Deo gratam et regi tutam Erat illi magna
    et regno sahitarem.
    famiharitas cum Episcopo Roflfense. Tum praedium, quod habebat
    Morus, non procul aberat a Richemonda. Ibi regio palatio vicina
    sunt duo monasteria vehementer opulenta, et quod maius est, bonae
    discipUnae, alterum Cartusianorum, alterum Brigittensium. Ab his 435
    facile crediderim sollicitatum Mori animum, vt Ecclesiae causam
    tueretur: at ipsum ahquid effvitisse quod rebeUionem saperet, nun-
    quam sum crediturus, vt qui ex crebris coUoquiis perspexerim admira-
    bilem quandam hominis cautionem. Equidem vix aUum Anglum
    comperi, qui tam meduUitus amarit principem suum, aut magis ex 440
    animo bene veUet, quam iUe. Vnde igitur hic tumultus ? Violenta
    res est, conscientia magis metuens Deum ofFendere quam mortem
    oppetere. Forte fefeUit eum persuasio. At demiror si vir iUe leuibus
    argumentis adductus est, vt sic obfirmaret animum. Makiit ipse
    perpeti, quam in aUos facere, quod necesse fuisset, si in suscepto 445
    munere perseuerasset. Quin et reginae veteris, singulari pietate
    foeminae, multos miseret, non tantum ob id, quod dudum tanta
    dignitate florens, nunc in eum statum redacta est vt ob diuortium
    378 APPENDIX XXVII
    nec eo frui possit, quicum tam diu vixit, nec alteri iiubere ob Cle-
    450 mentis sententiam, verumetiam quod videt, non dubium quin cum
    summo animi dolore, ipsius causa tales viros trucidari. Huius porro
    tragoediae quis sit futurus exitus, Deus nouit. Illud in confesso est,
    per necem beati Thomae Acrensis, plurimum et auctoritatis et opum
    accessisse statui ecclesiastico apud Anglos. Qui res mortalium suo
    455 imperscrutabili consilio moderatur, pro sua bonitate dignabitur liaec
    omnia vertere in suam gloriam. Tantum e scheda, rumoribus et
    amicorum Htteris, hactenus Hcuit cognoscere: si compertiora fuero
    nactus, tibi communicabo. Tu fac vicissim vt per te sciamus quid
    agat rex Sion cum suis Prophetis, populoque retincto, de quibus hic
    460 mira feruntur, an vera, nescio.
    Apud Lutetiam Parisiorum x Cal. Augusti, Anno m.d.xxxv.
    APPENDIX XXVIII
    LONGOLIUS' COLLECTION OF BOOKS
    [We owe this account to the kindness of Mr. A. B. Emden, Principal of
    St. Edmund Hall, Oxford.]

    The
    survival of a collection of books made by a contemporary of
    Erasmus is sufficiently uncommon to be worthy of record. There
    are in the Hbrary of New College, Oxford, eighteen volumes, contain-
    ing twenty-five printed works, which once belonged to Christopher de
    LongueQ (Longohus).
    In the Benefactors' Book of New College Library, which was begun
    in the second half of the seventeenth century, Longolius is credited
    under the year 1550 witli having presented eight volumes to the
    college.' This entry is clearly erroneous, as LongoHus died in 1522.
    A subsequent entry under the year 1557 credits LongoHus' friend
    and patron, Cardinal Pole, with a gift of manuscripts and books.^
    There are no grounds for beheving that such manuscripts and
    books from the CardinaFs Hbrary as the CoUege possesses were
    presented by the Cardinal himself. Both entries are completely
    misleading. The first compiler of the Benefactors' Book endeavoured
    to draw up a record of the gifts of manuscripts and printed books
    made to the Hbrary of the College since its foundation, and for this
    purpose searched for evidence of former ownership in the volumes
    already possessed by the Hbrary. In this search he went astray.
    The actual provenance of the collection of LongoHus' books now
    in New College Library is sufficiently evident. In Cardinal Pole's
    edition of his friend's letters there is printed one from LongoHus to
    Pole, dated 20 Aug. 1522, in which LongoHus, writmg from Pole'8
    lodgings in Padua, teUs Pole, who had gone to Venice to meet
    Richard Pace on his arrival from England as ambassador, that he
    had faUen seriously iU and felt sure that he had not long to Hve.
    He expressed satisfaction that, on the eve of Pole setting out for
    Venice, he had shown him his coUection of books and had asked
    him to accept them as a token of their friendship, if any fataHty
    should overtake him. Pole returned in haste to Padua and remained
    with LongoHus untU his death three weeks later.^
    Having passed into Pole's possession Longolius' books were
    brought to England and during the CardinaUs life-time remained
    incorporated in his Hbrary. Under his wiU made at Lambeth on
    4 Oct. 1558, during his last Ulness, he entrusted the disposal of his
    property to Alvise PriuH, Bishop-designate of Brescia, a Venetian
    patrician, whom he appointed sole executor of his wiU.'^ PriuH, whom
    Pole in his wiU describes as meum intimum amicum et famiHarem ',
    '

    had been his constant companion for more than twenty years.^ Pole
    ' New Coll. Libr., Oxford, Benefactors' Bk., f. 34.
    ^ Ih. f. 35-
    3 Gasquet, Cardinal Pole and his Ea7'ly Friends, pp. 28—32.
    Epistolarum Reg. Poli Collectio (Brixiae, 1744-57), v. 181-7.
    s Cal. State Papers (Venetian), 1557-58, pp. 1480-1 1558-80, pp. 238-9.
    ;
    380 APPENDIX XXVIII
    made no detailed dispositions, but simply expressed the wish that
    *ea bona quae habeo in pias causas et inter personas de me bene
    meritas distribui'.^
    In selecting New CoUege, and not Magdalen, Pole's oa\ti college,
    as a repository for his collection of manuscripts and printed books,
    Priuh would seem to have been influenced by the known sympathies
    of members of the two Wykehamist foundations with the old reUgion.
    Dr. Thomas White, appointed Warden of New College in 1553,
    contrived not to be displaced at Ehzabeth's accession. 'The Manner
    of the comeing by the Cardinalls books w^ the colledg had' is re-
    corded in the College Register of Leases, 1544-62, under the year
    1559.^ It appears probable from this record that Priuh would have
    conveyed the Cardinars Hbrary to the Oxford convent of Black
    Eriarsif it had still existed.
    The books comprising Longolius' collection are easily identifiable,
    as each contains his name wTitten in a deUcate Renaissance hand,
    followed by an elaborate device. There is also entered a note of the
    price paid for the book —
    a matter of no little import to LongoHus
    who was haunted by poverty. The survival of this coUection of his
    books in New CoHege is made the more interestmg by the evidences
    of close study that they contain in the form of marginal notes.
    Among contemporary scholars LongoHus was highly esteemed as
    a devoted student of Cicero and as an accompHshed imitator of his
    epistolary style. Particularly noteworthy, therefore, is his copy of
    Cicero's works, the pages of which he has HberaUy annotated, as
    though he had the intention of preparing an edition of the writings
    of his favourite author.
    The books in New CoUege Library that belonged to LongoUus
    are as foUows:^

    1. Columella, Varro, Cato and Paladius. Opera Agricolationum,


    Bologna, Ben. Hectoris, i Oct. 1494. F^.
    New CoU. Oxf., Q. 23. 12.
    On the title-page: Chi-istophorus a longoho. Emi xxxvi s. XpioTo-
    '

    ^opos AojyyoAtoj.'

    2. Avir. Corn. Celsus. Medicinae liber primtis, Venice, Phil. Pincius,


    6 May 1497. F^. New Coll. Oxf., Q. 11. 8.
    Contains a few marginal notes in LongoUus' handwriting.
    Bound up with (6) and (13).

    3. Nicephorus Blemmidas. Logica, Venice, Simon BeuUaqua, 30 Sept.


    1498. Po. New Coll. Oxf., Q. 10. 3.
    On the title-page: Christophorus de Longueil. Emi xxii 5.'
    '

    Contains marginal notes in his handwriting.

    ' Having scrupulously carried out his responsibilities in the disposal of the

    Cardinars property, Priuh died in 1560, very shortly after his retum to Italy.
    Cal. State Papers (Venetian), 1 557-58, -p-p. 1549-60, 1565-7; 2555^0,^^.98, 141.
    ^ New Coll. Req. Dim. ad Firmam, iv. (1544-62), f. 88. I am indebted to

    Mr. R. L. Rickard, Library Clerk of New College, for this reference.


    ^ Li the Benefactors' Book of New College Library the books credited to

    Longohus include an edition of Euchd printed in Basle in 1537 (clearly an error


    for his copy of Euchd, Venice, 1505), the works of Pohtian in two voliimes, and
    Josephus, de Bello Judaico, neither of which are to be found in the hbrary now.
    LONGOLIUS' COLLECTION OF BOOKS 381

    4. Appian of Alexandria. De hellis ciuilibus, Venice, Chr. de Pensis,


    20 Nov. 1500. Fo. New CoU. Oxf., Q. 2. 4.
    On the title-page: 'Ce Longueil. Erai xviii s.'
    Contains two or three references to Pliny in LongoHus' handwriting.
    Bound up with (7).
    5. Laur. Valla. De expetendis et ftigiendis rebus opus, Venice, Aldus
    Manutius, Dec. 1501. 2 vols. F». New CoU. Oxf., Q. 2. 1 &, 2.
    On the title-page: 'Ce Longueil. Emi v l.trj'
    Contains notes in his handwxiting.
    6. Themistius. Paraphrasis in posteriora Aristotelis, Venice, 14 July
    '

    1502. F». Xew Coll. Oxf., Q. II. 8.


    On the title-page: Christophorus longuoUus.
    '
    Emi 40 s.'
    Contains notes in his handwriting.
    Boimd up with (2) and (13).
    7. Flauius Philostratus. De vita Apolonii Tyanei, Venice, Aldus Manu-
    tius, 1501-2. Greek and Latin text. F».
    New CoU. Oxf., Q. 2. 4.
    On the title-page: Christophorus a longoho. Emi xxxviii s. sine
    '

    Apiano qui post himc sequitur.'


    Bound up with (4).

    8. Florilegium Diuersorum Epigrammatum, Venice, Aldus Manutius,


    Nov. 1503. 80. New CoU. Oxf., Q. 4. 7.
    On the title-page: Xpiaro^opos XoyydiXios.
    ^'

    ecovrjfiai hpaxiias if.'

    Contains notes in his handwriting.


    9. EucUdes. Opera, Venice, Jo. de Tridino (Tacuinus), 25 Oct. 1505.
    Fo. New CoU. Oxf., Q. 11. g.
    On the title-page: Christophorus LongoUus. Emi xls.'
    '

    Contains a note by LongoUus in Book I.


    10. Diodorus Sicukis. Opera, ed. by Poggio, Paris, Jehan Petit, c. 1505.
    40. New CoU. Oxf., Q. 12. 2.
    On the title-page: Christophorus LongoUus. Emi viij s.'
    '

    Contains a few notes in his handwriting, including an additional


    entry in the index.
    11. Procopius. De Bello Gottormn, Rome, Johann Besicken. 20 June
    1506. Fo. New CoU. Oxf., Q. 27. i.
    On the title-page: 'Ce Longueil. Emi xi juUis.'
    Bound up with (14) and (23).

    12. CaeciUus Plinius Secimdus, jun. Epistulae, IMilan, Alex Minutianus,


    18 Jan. 1506. Fo. New CoU. Oxf., Q. 25. 3.
    On page of dedicatory poem: Christophonis de Longueil. Emi
    '

    xxxvi 5.'

    Contains some imderlinings of the text and one note in his hand-
    writing.

    13. Nicolaus Leonicenus. Lihri Galeni greca in latinam linguam translati,


    Venice, Jac. Pentius, 10 May 1508. Fo.
    NewCoU. Oxf., ^. II. 8.
    Contains a few marginal notes in Longolius' handwriting.
    Boimd up with (2) and (6).
    14. Procopius. De Bello Fersico, Rome, Eucharius Silber, 7 March 1509.
    Fo. New CoU. Oxf., Q. 27. i.
    Bound up with (11) and (23).
    382 APPENDIX XXVIII
    15. Titus Liuius. Decades, Paris, Ascensius for Jehan Petit, 15 March
    1511. Fo. New CoU. Oxf., Q. 13. 5.
    On the title-page: Christophorus a '
    longoUo. Emptum xxv s.'
    Contains a few marginal notes in his handwriting.
    16. Marcus TuUius Cicero. Opera rhetorica: oratoria et forensia, Paris,
    Jehan Petit, 22 Nov. 151 1. F°. New CoU. Oxf., Q. 15. 3.
    On the page of the preface: Christophorvis a LonguoUo.'
    Emptum
    xUi s. vi d.'
    LiberaUy annotated in the margins by Longohus.
    Boimd up with (17).

    17. Marcus TuUius Cicero. Orationes, Paris, Jehan Petit, 22 Nov. 151 1.
    Fo. CoU. Oxf., Q. 15. New 3.
    Annotations in the margins by Longohus, but not completed.
    Bound up with (16).

    18. Curius Lancilottus Pasius. Emendatuin Quadringentis in locis,


    Parma, Franc. Ugoletus and Octauianus Saladus, 15 July 15 14.
    Fo. Nev/ CoU. Oxf., Q. 27. 6.
    On the title-page: Christophorus LongoUus. Emi 8 denariis.'
    '

    19. P. CorneUus Tacitus. Libri Quinque nouiter inuenti atque cuiyi reUquis
    eitis operibus editi, Rome, S. GuiUeretus, i March 1515. F°.
    New CoU. Oxf., Q. 26. 6.
    On the title-pageChristophorus longoUus. Emi duodecim denariis.'
    :
    '

    Contains some marginal notes probably in his handwriting.


    Boimd up with (21).
    20. BasiUus Magnus, St. Opera, Rome, Jac. Mazochius, 15 Sept. 1515.
    Fo. New CoU. Oxf., Q. 27. 3.
    Bound up with (22).
    21. Adriano di Corneto (CasteUesi), Cardinal. De Sermone latino et niodis
    latine loquendi, Rome, MarceUus Silber, Oct. 1515. Fo.
    New CoU. Oxf. ii. 26. 6.
    Contains notes in LongoUus' handwriting.
    Boimd up with (19).
    22. BasiUus Magnus, St. Hexameron, per Joannem Argyropolmn e greco
    in latinu^ conuersum, Rome. Jac. Mazochius, 12 Dec. 1515. F°.
    New CoU. Oxf., Q. 27. 3.
    On the title-page: 'Ce Longueil Emptus' (his note of the price
    . . .

    paid is missing through a tear of the page).


    Contains four or five marginal notes in his handwriting.
    Bound up with (20).

    23. Agathias. De Bello Ootthorum, Rome, Jac. Mazochius, 29 Feb.


    1516. F». New CoU. Oxf., Q. 27. i.
    Boimd up with (11) and (14).

    24. Stephanus Niger. DtaZogfws, Milan, Alex. Minutianus, 31 March 1517.


    Fo. New CoU. Oxf., Q. 25. 2.
    On the title-page: Christophorus LogoUus. Emi x j<uUis).'
    '

    Contains two or three notes in his handwriting on the first few


    pages.

    25. Homer. SXOAIA UAAAIA TQN HANY AOKIMQNEIZ THN lAIAAA,


    Rome, Aug. KoUotius, 7 Sept. 15 17. F».
    New CoU. Oxf., Q. 17. I.
    On the page of the preface: ^
    XpiaTocf>6pos AoyytoAto?, ecovrjfiai Spaxnas
    ta.

    Contains a few notes probably in his hand.


    '

    LONGOLIUS' COLLECTION OF BOOKS 383

    In the library of Corpus Christi College, Oxford, there are two


    printed books which belonged to LongoHus :

    1. Julius Firmicus, Marcus Manilius, Aratus, Proclus. Astronomical


    Tracts, Venice, Aldus Manutius, 1499. 8°.
    C.C.C., Oxon., ^. A. 3. 10.
    On the title-page Christophorus longoUus. Emi duodecim denariis.'
    :
    '

    2. A coUection of fourteen medical texts, the first of which is 'Hysagoge


    loannitii', Venice, Petrus Bergomensis de quadrengiis, 13 July
    1507. 8°. C.C.C, Oxon., LK. 4. 22.
    On the verso of the paste-down: Christophorus longolius.'
    '

    On the flyleaf 'Emi xiii s.'


    :

    Contains marginal notes in Longohus' handwriting.


    Given by Brian Twyne.

    The contractions and


    are here used to signify those em-
    's' 'd'
    ployed by Longohus for and 'denarii' as Latin equivalents
    'solidi'
    of 'sols' and 'deniers'. So far as can be judged LongoUus bought
    his books either in France or in Italy.

    ' I owe this information to Mr. Neil Ker.


    ;

    INDEX OF CORRESPONDENTS AND SOME


    BIOGRAPHICAL NOTICES
    The figures in ]ai'ger type indicate letters «f Erasmus, those in smaller
    type letters written to him, and a few others. The figures following Eoman
    numerals denote pages.

    Abingdon, IV. 219. 248. 249. 250, 255, 262, 273,


    Accard, 544, 564. 2S0, 281, 282, 283, 295, 360,
    Accolti, VI. 126. 378, 389, 414, 427, 429, 451, 452,
    Adrian vi, 1304, 1310, 1324, 1329, 453, 455, 466, 475, 478, 479, 483,
    1338,1352; I. 3£o. 49S, 505, 517, 539, 551, 552;
    Adriaiius, M., III. 108. I. 455.

    Aemilius. A.,2154, 2165; VIII. 142. L., 1463, 1763, 2016, 2062, 2082,
    R. 1.315- 2197, 2258, 2483, 2817; V. 487.
    Affenstein, 1774; VI. 446. Amoenus, G., I. 442.
    Afinius, 542, 638, 753, 799 II. 492. : Amorbach, Ba., 1207; II. 66.
    Agathius, J., 2020, 2041; VII. 433. Bo., 408, 862. 1020, 1084, 1201,
    Agge, A., 511 ; I. 5^7 and II. 428. 1293, 1914, 1933, 1937, 1950,
    Agricola, G., 2529, 2782, 2918; 2036, 2151, 2152, 2155, 2160,
    VI. 142. 2179, 2180, 2183. 2187, 2194,
    J.,2803 X. 213.; 2199, 2218, 2219, 2220, 2221,
    Agrippa, C, 2544, 2589, 2626, 2692, 2223, 2224, 2231, 2235, 2236,
    2737, 2739, 2748, 2790. 2796 2248, 2256, 2259, 2267, 2271,
    IX. 350. 2279, 2280, 2281, 2289, 2294,
    R., I. 106. 2312, 2319, 2320, 2323, 2324,
    Alamire, III. 141. 2368, 2372, 2378, 2400, 2420,
    Alard, 433, 485, 676; II. 269. 2426, 2429, 2462, 2464, 2467,
    Alardet, L., 1852, 1892; VII. 114. 2474, 2478, 2489, 2490, 2506,
    Alber, E., V. 494. 2507, 2509, 2519, 2531, 2532,
    Albert of Brandenburg. 661, 745, 2536, 2538, 2541, 2542, 2543,
    968, 9S8, 1009, 1033, 1101, 1152, 2546, 2547, 2551, 2556, 2560,
    1365 : III. 84. 2561, 2564, 2574, 2575, 2580,
    Alciati,1250, 1261, 1278, 1288, 2587, 2598, 2605, 2612, 2630,
    1706, 2051, 2276, 2329, 2394, 2631, 2642, 2649, 2650, 2652,
    2468; IV. 611. 2653, 2678, 2684, 2686, 2688,
    Alcyonius, II. 315. 2694, 2696. 2697, 2703, 2706,
    AldVidge, 1656, 1766, 1797, 1858; 2709, 2710, 2730, 2740, 2742,
    VI. 243. 2744, 2747, 2749, 2752, 2754,
    Aldus, 207, 209, 212, 213 ; I. 437. 2755, 2756, 2764, 2765, 2768,
    Aleander, 256, 1482, 2638, 2639, 2769, 2770, 2775, 2788, 2805,
    2679, 2680; I. 502. 2818, 2827, 2850, 2855, 2858,
    Alemannus, J., 1554 VI. 36. ; 2859, 2865. 2872. 2875, 2883,
    Alfeld, IV. 409. 2887. 2901, 2902, 2903, 2907,
    Algoet, 1091 IV. 235. ; 2908, 2920, 2927, 2928, 2930,
    Allen, J., I. 489. 2931, 2940, 2943, 2946, 2952,
    Alva, V. 8. 2967, 2972, 2978, 2980, 2991,
    Alvar, 506. 2996, 3012, 3013, 3051, 3097,
    Amandus, IV. 126. 3098, 3141 li. 237.;

    Amelius, 2096; VIII. 50. Br., 331, 420, 439, 464, 557, 595,
    Amerotius, IV. 589. 632, 705, 802 ; II. 66.
    Amicus, P., IX. 184. J., II. 29.
    Ammonius, A.. 218, 219. 220. 221, Andreas, A., of Naples, VI. 474.
    226, 228. 232, 233, 234, 236, B., I. 487.
    238, 239, 240, 243, 245, 246, 247, Andreas, E., 1533.
    INDEX OF CORRESPONDENTS 385

    Andrelinus, F., 84, 96, 97, 98, 99, Bathodius, 161 7 ; III. 420.
    100, 103, 127, 134; I. 220. Batmanson, IV. 258.
    Andronicus, 991; III. 621. Batt, C, 573, 839.
    Angelus, J., 1407; V. 375. 42, 80, 90, 91, 95, 101, 102,
    J., 35,
    Angleberme, P. d', 1 32 (?), 140 1. 329. ; 119, 120, 123, 124, 128, 129, 130,
    J. P. d', 725 ; I. 329. 133, 135, 138, 139, 146, 151, 163 ;

    Angst, 363, 634; 11. xix aiid 153. I. 131.


    Annius, III. 237. Bayer, C, 2609 IX. 434. ;

    Anshelm. 397 ; II. 221. Beatus Rhenanus, 318, 327, 328, 330,
    Anthonisz, J., 153, 173 ;
    I. 358. 460, 556, 575, 581, 594, 628, 732,
    Antimachus, III. 27. 796 867, 1014, 1063, 1206,
    Antoninus, J., 1602, 1660, 1698, 1937, 3135 ;
    II- 60.
    1810, 1825, 1916, 2176, 3137; Bebel, H., 321 ; II. 45.
    VI. 153. J., V. 567.
    Apocellus, 1630 VI. 195, ; Becar, J., of Borsselen, 291, 320, 370,
    Aretino, F., VIII. 292. 932, 952, 1321, 1787, 1851, 1860,
    Arnold, Edward, I. 286. 1898, 1984; l. 557.
    Arnoldi, J., IV. 449. Bechinius, Peter, 3027; XI. 143.
    Arnoldus, B., II. 224. Becichem, VI. 141.
    Artolbius, 2012 II. 280. ; Beda, 1571, 1579, 1581, 1596. 1609,
    Aesendelft, G. of, 2734; X. 19. 1610, 1620, 1642, 1679, 1685,
    H. of, IV. 126. 1906; VL65.
    Asulanus, Andr., 589; I. 448. Bedill,387, 426, 782, 823, 892, 1176,
    Fed., VI. 134. 3058 ; II. 192.
    Fran., 770, 1349, 1592, 1628, 1746, Behem, IV. 31.
    1989 ; I. 448. Bembo, 2106, 2144, 2290, 2681,
    Ateca, G. of, III, 547. 2708, 2925, 2958, 2975, 3026;
    Aucuparius, II. 8. VIIL64.
    Aventinus, John Turmair, XI. 148. Bemyng, 873; III. 410.
    Aychler, S., 2545, 2718 IX. 352. ; Benedicti, J., 2601 IX. 420. ;

    Bensrott, N., 158, 160 I. 364. ;

    Bentinus, M., V. 423.


    Babham, 259; I. 509. Ber, F., VIII. 142.
    Bacchusius, 1286. L., 488, 507, 582, 627, 730, 1203,
    Badius, J., 183, 263, 346, 434, 472, 1419, 1420, 1741, 1780, 2087,
    764, 815; I. 412. 2112, 2136, 2149, 2225, 3011,
    Baechem (Egmondanus), III. 416. 3056,3059; II. 381.
    Bait, L., 1962, 2447; VII. 341. Beraldus, 925, 989, 994, 1002, 1024,
    Balbus, H., I. 105. 1058, 1185, 1284, 3083; IIL 503.
    Baldung, 4C0 ; II. 224. Bercin, 2138, 2148; VIII. 124.
    Banisius, 700, 709, 716, 970 ;
    III. Berckman, F., I. 509.
    124. Bere, R., 1490 ; V. 538.
    Barbarus, H., I. 293. Bergen, Ant. of, 143, 149, 162, 252,
    Barbirius, N., 613. 288, 739, 761; I. 334.
    P., 443, 565, 608, 621, 652, 695, Ant. of, jun., 760, 969 III. 197. ;

    752, 794, 803, 847, 1216, 1225, Corn. of, 1562.


    1235, 1245, 1294, 1302, 1358, Dismas of, I. 318.
    1470, 1605, 1621, 2239, 2404, Henry of, 49, 51, 154 ;
    I. 160.
    2842 II. 283.
    ; John of, 737; III. 166.
    Barland, Adr., 492, 510, 646, 647, Berius, VI. 264.
    1050, 1051, 1163, 1204, 1584, Beroaldus, Ph., sen., I. 507.
    1694, 2025 II. 386. ; Ph., jun., V. 244.
    C, 492. Berquin, 1599, 1692, 2048, 2066,
    H., 2081, 2172; VII. 545. 2077; III. 505.
    Bartholinus, R.,547, 548, 549; II. 498. Berselius, 674, 718, 735, 748, 756,
    Bartolinus, L., 1187 IV. 445. ; 1077 III. 95.
    ;

    Basell, 391 ; II. 202. Bertulphus, H., 1712, 2581; V. 13.


    Basle Town Council, 1395, 1508, BesanQon, Senate of, 2514, 2553,
    1539, 1636. 2778.
    452.11
    C c
    386 INDEX OF CORRESPONDENTS
    Bibaucius, 1687 ; VI. 302. 1597, 1733, 1736, 1817, 1835,
    Bibliander, T., XI. 253. 1910, 2021, 2046, 2052, 2291,
    Bibliopegus, 1883. 2340, 2379, 2405, 2422, 2599,
    Biel, II. 550. 2727 I. 447.
    ;

    Bietricius, 1391, 1468, 1573, 1760; Brodericus, 2178 VIII. 195. ;

    V. 342. Brugnarius, A., 1318, 1510; V. 135.


    Blaurer, A., V. 347. Brunfels, 0., 1405, 1406, 1614 V. 367. ;

    T., 1396; V. 347. Brussels, John of, 60, 155.


    Blosius, Palladius, XI. 13S. Brysgoicus, J., 2156; VIII. 145.
    Blount, Charles, 3092. Bucer, 1901, 2615 VII. 229. ;

    Bockelszoon, Jan, XI. 26. Bucho, 1237 IV. 588.;

    Boece, H., 47, 1996, 2283; I. 155. Buclerius, VI. 140.


    Boerio, J. B., 267, 2481; I. 519. Budaeus, D., V. 378.
    Boerio, J. and B., 2255. W., 403, 421, 435, 441, 480, 493,
    Bogurdus, III. 516. 522, 531, 534, 568, 571, 583, 609,
    Boleyn, T., 2232, 2266, 2772, 2824, 689, 723, 744, 767, 778, 810, 813,
    2884 VIII. 350.
    ; 819, 869, 896, 906, 915, 924, 929,
    Bollart, 671, 672, 720 III. 199.
    ; 930, 954, 987, 992, 1004, loii,
    Bolzani, Urban, I. 367. 1015,1023,1066,1073,1133,1184,
    Bombasius, P., 210, 217, 223, 251, 1233, 1328, 1370, 1439, 1446, 1601,
    257, 729, 800, 855, 865, 905, 1619, 1794, 1812, 1840, 2047;
    1213, 1236, 1411, 1631; I. 443. II. 227.
    Bonamicus, VI. 356. Bugenhagen, VI. 8.
    Boner, J., 2548, 2549, 2550, 2584, BuUock, H., 449,456, 579, 5S0, 777,
    2658, 2717; IX. 336. 826, 890; I. 465.
    Severin, 2533, 3010 IX. 336.
    ;
    Burbank, 1138 IV. 333. ;

    Stanislaus, 2584. Burellus, IV. 348.


    Bonfius, 2347 VIII. 477.
    ;
    Burgower, 2067 VII. 526. ;

    Bonomus, III. 386. Burgundy, Ant. of, I. 208.


    Bonvalot, 2142, 2241, 2242 (?), Davidof, III. 15.
    2890, 3103, 3122; V. 617. Henry of, 2282.
    Borbonius, N., 2789; X. 193. Max. of, 1563 IV. 392.
    ;

    Borsselen, Anne of, 145 I. 208. ;


    Max. of, jun., 1859, 1927, 1949;
    Jobn of; see Becar. 2200; VII. 141.
    Boskowitz, II 54, 1183; IV. 368. Nic. of, 144; I. 341.
    Bostius, A., 53, 75; I. 168. Philip of,603, 728, 758, 1043;
    Botteus, 1921, 1963, 1985 VII. 278. ;
    III. 14.
    Botzheim, i,1103, 1285, 1331, 1335, Burgus, A., V. 81.
    1361, 1382, 1401, 1454, 1519, 1530, Busch, 830, 884, 1 109,1126 ; III. 296.
    1540, 1574, 1761, 1782,1934, 2117, Busleiden, F., I. 364.
    2205, 2206, 2207, 2277, 2310, G., 686, 691, 699, 804, 971, 1461,
    2316, 2436, 2516, 2640, 2977 1. I. ; 2588; III. 108.
    Boudet, 1612, 1618,1678; VI. 171. H., 205, 244=^, 470, 484 ;
    I. 434.
    Bourchier, VI. 146. Busleiden's College, 2456.
    Bovollinus, 2102, 2337; VIII. 59.
    Boysonne, John de, 3082 XI. 266. ; Caduceator, H., 1811, 1833; VII. 32.
    Brant, S., II. 7. Caelius Calcagninus, 1576, 1587)
    Brantner, W., VIII. 102. 2869; III. 26.
    Brassicanus, 1146, 2305; IV. 351. Caelius Rhodiginus, 949 II. 348. ;

    Brenta, A., VII. 31. Caesarius, 374, 428, 610, 615, 622,
    Brenz, II. 523. 680, 701, 771, 808, 1291, 1528,
    Breytenbach, IV. 308. 3006 ; II. 172.
    Briard, 670, 946 (?) III. 93.
    ; Calepino, VI. 367.
    Bri^onnet, W., V. 380. Callergi, V. 245.
    Bricotus, E., IV. 526. Calvus, F.,Vn. 31.
    Brielis, 422. Calvus, F. J. (Minutius), 1604; II.

    Briselot, III. 4. 558 and XI. 186.


    Brissotus, P., V. 379. Camerariua, 1501, 1524, 1945; V.
    Brixius, G., 569, 620, 1045, 1117, 555-
    ;

    INDEX OF CORRESPONDENTS J87

    Camillus, J., IX. 479. Chievres, II. 476.


    Cammyngha, 2073, 2766, 2860 Chilius, A., 2499; IX. 274.
    VII. 532. Chimay, III. 561.
    Campegio, 961, 995, 996, 1062, Choler, 2195, 2269, 2308, 2331;
    1081, 1167, 1410, 1415, 1422, 2384, 2406, 2415, 2437, 2438,
    1542, 2328, 2341, 2366, 2411, 2470, 2505, 2565, 2617, 2627,
    2579 ; III. 573. 2728, 2814, 2868, 2906, 2936,
    Campensis, 2629; V. 13. 2937, 2947, 2953, 2983, 2993, 3032,
    Campester, L., VI. 97. 3050; VIII. 228.
    Canalis, V. 245. Christiern il, IV. 56S.
    Canisio, VII. 95. Chrysoloras, M., I. 473.
    Cannius, N., 1832 VII. 79. ;
    Cigalinus, 1680 VI. 289. ;

    Canossa, 489, 538 II. 382. ; Clauthus, John, XI. 18.


    Canta, J., 2636 IX. ^84.
    ;
    Clava, 524, 530, 585, 617, 650, 665,
    Canter, J., 32; I. 126. 719, 743, 841, 1373; I. 389 and
    Cantiuncula, 1616, 2240; III. 349. II. 450.
    Capito, 459, 541, 561, 600, 731, 734, Claymond, 990, 1661; III. 619.
    798, 877, 93S, 1074, 1083, 1165, Clement vil, 1414, 1418, 1438, 1 588,
    1241, 1290, 1308, 136S, 1374, 1846, 1987.
    1485 ; II. 333. Clement, J., II. 198.
    Caracciola, III. 390. Clenardus, N., 560; VIII. 491.
    I.

    Caraffa, 377, 640; I. 550. Clerk, IV. 22.


    Carbach, III. 496. Cles, B. of, 1357, 1409, 1689, 17 10,
    Carinus, 920, 1034, 1799 III. 496. ; 1730, 1738, 1755, 1793, 2007,
    Carlowitz, 2010, 20S5, 2342; VII. 2107, 2121, 2326, 2334, 2383,
    417. 2504, 2515, 2540, 2555, 2557, 2591,
    Carlstadt, III. 469. 2595, 2596, 2622, 2623, 2634,
    Carmilianus, P., I. 513. 2651, 2655, 2685, 2797, 2801, 2821,
    Carondelet, F., 1749, 2002 V 254, ; 2823, 2921, 2941, 3105, 3110;
    J., 1276, 1334, 1434, 1703, 1806, V. 275.
    2055, 2689, 2784, 2899, 2912; Cleves, John of, III. 295.
    III. 257. Cleves,William of, 2189,2190, 2234,
    Carranza, V. 53. 2431, 2458, 2711 VIII. 217. ;

    Carteromachus, S., I. 454. Clicthove, III. 2.


    Carvajal, VIII. 68. Clyfton, I. 427.
    Casalius, V. 515. Coccius, L., 2687.
    Casembroot, 1594, 1626, 1650, 1705. Cochlaeus, 1863, 1928, 1974, 1988,
    1720; VI. 139. 2120, 2143, 2979, 3001, 3134;
    Cassander, F., 2296, 2442. VIL 145.
    Castellanus, P., 2213, 2388, 2425, Coelde, V. 240.
    2427, 2719, 2720, 2974; VII. 217 Coelho, J., XI. 206.
    and VIII. 275, Cognatus, G., 2985, 3068, 30S0, 3095,
    Castiglione, VI. 473. 3104, 31 3123; IX. 42.
    18,
    Catai-inus, V. 50. Colet, 106, 107, 108, 109, iio, 111,
    Cellarius, J., III. 414. 181, 195, 225, 227, 230, 231,
    M., VIII. 422. 237, 258, 260, 270, 278, 314, 423,
    Ceratinus, 1S43; III. 45. 593, 786, 825, 891 I. 242. ;

    Cerratus, P., VIII. 180. Colinaeus, S., VII. 165.


    Cervicornus, III. 256. Colocci, A., V. 515.
    Chalcondylas, II. 265. Cologne, Bart. of, I. 107.
    Champerius, S., 6So^ VI. xxvii. ; Cologne Nuns, 1346.
    Chapuys, E., 2798, 3090, 3140; X. Colonna, P., V. 422.
    205. 2800; X. 209.
    Colster, A.,
    Charles iii of Savoy, 1886. Commerstadt, G., 2498; IX. 273.
    Charles v, 393, 1255, 1270, 1380, Conrad Thuringus, 2802.
    1731, 1873, 1920, 2318, 2553. Conritz, A. and C, 2274 VIII. 362. ;

    Charnock, R., I. 243. Contarini, Jasper, XI. 241.


    Chieregato, 639, 1080, 1144, 1336, Conti, Primo de', 2959, XI. 28.
    1686: III. 61. Coomans, Lambert, XI. 225.
    388 INDEX OF CORRESPONDENTS
    Cop, 523, 537, 1735 ; I. 286. De la Parra, J., 917 ; III. 491.
    Copp. G., III. 614. De laRoche, G., 1432; V. 419.
    Coppin, 1608 IV. 3S6. ; Delft, Aegideus of, II. 323.
    Cordatus, III. 102. Delius, I. 234.
    Cordus, 941; III. 533. Deloynes, 494, 535; II. 405.
    Coricius, V. 211. Denck, J., VII. 342.
    Cornarius, J., 2204; VIII. 250. Denny, Nuns of, 1925.
    Cornelius, Erasmus, XI. 328. DiemuB, 1762; VI. 426.
    John XI. 328. Diesbach, Nic. of, 1844 V. 15. ;

    Cornutus, P., VIII. 94. Dilft, 1663, 1972, 2348, 2904 ; VI.
    Coronel, L., 1274; V. 44. 256.
    Coronius, D., V. 137. Divonne, V. 388.
    Cortehoevius, T., 2265. Dobergast. M., VII. 31.
    Corver, III. 83. Dokkum, John of, XI. 23.
    Corvinus. Antonius, XI. 69. Dolet, E., XL 108.
    Cotta, V. 245. Domitius Calderinus, VI. 123.
    Courtebourne, Peter of, 169. Donatus, V. 246.
    Cox, L., 1803, 1824; VII. 2. Dorp, 304, 337, 347, 438, 496, 509,
    Cranevelt, 1145, 1173, 1317, 1545, 536, 696, 852, 1044; IL li.
    1546, 1655, 1724, 1850; IV. 349- Draco, 871. 942 ; III. 406.
    Cratander, V. 306. Driedo of Turnhout, IV. 390.
    Crema. Fran. of, I. 204. Dringenberg, L., VIII. 19.
    Cricius, 1629, 1652, 1753, 1822, Duchesne, IV. 447.
    2030, 2174, 2201, 2375, 3089 ;
    Dunghersheym, H., 554; II. 506.
    VI. 193- Dunkirk, Secretary of, 792 (?;.
    Crocus, C.,2S54; VIII. 494. Duprat, VII. 469.
    Croke, 827 I. 467. ;
    Diirer, V. 307.
    Cromwell, Thomas, 3107; XI. 299.
    Cronberg, H. of. V. 160. Eck, J., 769, 844, 2387; III. 208.
    Croy, C, VI. 320. L.,3030, 3035; II. 191.
    E., VI. 233. Edingus, 2060, 2485; VII. 511,
    P., 2822; X. 247. 514.
    W., 945, 957, 958, 959 III. 68. ; Edmund, 165, 168.
    Crucius, J., 1932; VII. 292. Egli, 405 ; 11. 234.
    Curio, V., V. 578. p]gmondanus, see Baechem.
    Cursius, P., XI. 113. Egmont, Charles of, II. 577.
    Curtius, P., 1537 V. 250. ;
    Flor. of, 1018; I. 395.
    Max. of, IV. 75.
    Dalban, A., 2410, 2472 ; IX. 88. Egnatius, J. Bapt., 588, 1623, 1707,
    Damian, see Goes. 2105, 2249, 2302, 2448, 2871,
    Dambrowka, see Slap a. 2964; L 523.
    Damus, Bertram, 2661 X. ; 36. Egranus, J. S., 1377; III. 409-
    Dancaster, 1027; IV. 89. Eicholtz, 866, 2071, 2691; III. 390.
    Danes, 2044; VII. 474. Eleutherius (? S. Franck), 2441.
    Danielis, J., 2935 ; X. 385. Elizabeth, 2.
    Dantiscus, 2343; VIII. 173.
    J., EUenbog, 395, 402; II. 209.
    D'Armagnac, 2569 IX. 3S0.
    G., ;
    Emser, 527, 553, 15 51, 1566, 1683,
    Davidts, 1254, 1258 (?j, 1280, 2571 ; 1773, 1923; II. 504.
    IL 476. Engelbrecht, A., IV. 266.
    Decimarius, P., 1986, 2050. P., 1105 II. 123. ;

    Decius, J. L., 1393, 1958, 2031, Eobanus, 874, 982, 1498, 2446,
    2175, 2874, 2960, 2961 V. 343. ; 2495; IIL 411-
    Deiotarus, Zach., 1491, 1990, 2237, Ephorinus. A„ 2539, 2554, 2559, 2606,
    2496 IV. 496.
    ; 3038 IX. 345. ;

    De la Marck, Ant., 956, 1065 III. ;


    Episcopius, N., 1714, 2202, 2257 ;

    560. VI. 346.


    E., 738, 746. 757, 916, 918, 1038, Episcopup. G., IV. 204.
    1151, 2054, 2382; III. 167. Eppendorff, 1371, 1936, 1941, 2086,
    R., III. 182. 2099 ; IV. 303.
    INDEX OF CORRESPONDENTS 389

    Ernest of Bavaiia, 704; II. 189. Franciscans, 2275.


    Eschenfelder, 879, 27 14, 3003, 3081, Franck, S., IX. 153.
    3086; III. 417. Frauenberger, VII. 504.
    Esinger, 11 20, 1148; IV. 299. Frederic of Saxony, 586, 939, 963,
    Evangelist, 57. 979.
    Eustatius, VIII. 493. Frederici, W., 1200 IV. 483. ;

    Everard, N., 1092. 1186, 1188, 1238, Freiburg Town Council, 2317.
    1469, 1653; IV. 237. Freisleben, C, 2475 IX. 246. ;

    R, IV. 238. Frick, 1120, 1148 IV. 299. ;

    Fridericus, H., IV. 483.


    Faber, Emmeus, VIII. 442. Friend, A., 31, 59, 65, 86, 125.
    J.,of Deventer, 174; I. 384. Froben, H., 1226, 2412 III. 443. ;

    John, 386, 953, 976, 1397, 1428, J., 419, 602, 629, 635, 795, 801,
    1690, 1715, 1739, 1771, 2000, 885; II. 250.
    2006, 2097, 2374, 2503, 2750, J. E., 1262, 1476, 2229 ; III. 57.
    3017; II. 189. Frowik, III. 63.
    John, of Augsburg, IV. 357. Fuchs, L., VIII. 196.
    Stapulensis, 315, 659, 724, 814, Fugger, A., 2145, 2192. 2273, 2307,
    1795 ; II. 37. 2330, 2476, 2525 ; VIII. 132.
    Fabricius, U., VII. 324. Fundulus, VI. 376.
    Falcon, 87. Furster, 1798 ; VI. 481.
    Falk, II. 316.
    Farel, V. 378. Gacy, J., 1891 VII. 204. ;

    Fattlin, M., V. 362. Gaguin, 43, 44, 45, 46, 67, 68, 121,
    Fawne, II. 329. 122; I. 146.
    Feld, R., VIII. 386. Gallinarius, 1307 II. 22. ;

    Felix, 1956. Gardiner, 1669, 1745 VI. 266. ;

    Ferber, Moritz, XI. 312. Gattinara, 1150, 1197, 1643, 1700,


    Ferdinand, 1323, 1333, 1343, 1505, 1747, 1757, 1784^ 1785, 1790%
    1515, 2005, 2090, 2317, 3087, 1815, 1872, 2013; IV. 359.
    3139- Gaverius, 1347, 1355; III. 148.
    Fernandez, A., 1904, 1969; VII. 243. Gaza, Th., I. 473.
    Fettich, 1767, 2760; VI. 436. Gebwiler, Jerome, II. 8.
    Fevinus, 1012, 2278 IV. 64. ; John, VI. 218.
    Fichardus, VIII. 416. Geierfalk, VII. 504.
    Filonardi, 1282, 1363, 1364, 1387, Geldenhauer, 487, 645, 682, 714,
    1392, 1416, 1423, 1424, 1441, 727, 759, 811, 812, 837, 1141,
    1442, 2712, 2738; V. 61. 1436 (?), 2238 ;
    II. 379.
    Fisher, Chr., 182 I. 406. ; Gelenius, VI. 330.
    S.,
    John, 229, 242, 336, 413, 432, 59^, Gemuseus, VIII. 169.
    653, 667, 784, 824, 889, 936, George of Austria, 1938; VII. 314.
    1030,1068,1129, 1311, 1489; I. George of Saxony, 514, 586, 1125,
    469. 1283, 129S, 1313, 1325, 1340,
    Fisher, Robt., 62, 71, 118; I. 188. 1448, 1495, 1499, 1503, 1520,
    Fitzjaraes, IV. 518. 1526, 1550,1561,1565, 1691,1728,
    Flamming, III. 395. 1743, 1776, 1869, 1924, 1929,
    Flanders, L. of, 1191 ; IV. 450. 1940, 1942, 1983, 2124, 2338,
    Fliscus, III. 26. 2452, 2493.
    Fonseca, 1748, 1813, 1874, 2003, Gerard, Corn., 17, 18, 19, 20, 21, 22,
    2134, 2157, 2253^ (XI. xxv), 23, 24, 25, 26, 27, 27^ 28, 29,
    2562; VI. 410. 30, 36, 37, 40, 78 I. 92. ;

    Fonteius, II. 67. Peter, 3; I. 75.


    Fortes, IV. 271. Gerbell, 342, 343, 349, 351, 352, 369,
    Fortis, J., 1322; V. 141. 383, 883; II. 120.
    Fortunatus, M., V. 517. Gering, C, 2900, 2949, 2989 X 350. ;

    Foi, R., 187, 973, 1099 I. 416. ; Ghinucci, Jerome, Xi. 241.
    Francis i, 533, 1375, 1400, 1403, Ghisbert, 1. 233.
    1722; also VII. 234. Giberti, 1443% 1481, 1506, 1509,
    Francis, J., 1532, 1759; V. 613. 1589^ 1650^,1716; V. 448.
    ; ;

    390 INDEX OF CORRESPONDENTS


    Giese, Tiedeniann, 31 12, 3126 ;
    XI. Grunnius, 447.
    307. Grunnius (? Bucer), 2440.
    Gigli, 521, 567, 649, 1079, 1181; Gruveres, 1534, 2139, 2397, 2401*
    II. 442. (XI. xxviii), 2479, 3063, 3075.
    184, 264, 265. 294, 312,
    Gilles, P., 3084, 3109 (?); V. 615.
    332, 356. 448, 476, 477, 491, 5 1 5, Grvnaeus, 1657, 2433, 2434, 2535,
    516, 526, 616, 637, 681. 684, 687, 2576 VI. 244.
    ;

    702, 708, 712, 715, 736, 754, 788, Gryphius. S., VIII. 115.
    818, 846, 849, 1696, 1726, 1740, Gualterius, P. P., 3024; XI. 141.
    2089, 2260; I. 413. Guerard, V. 616.
    Gillis, M., V. 420. Guibe, 253 I. 499. ;

    Giustinian, 559, 591 II. 514. ;


    Guida, II. 8.
    Giustiniano, A., III. 27S. Guidacerius, IV. 547.
    Glapion, 1275 V. 47. ;
    Guildford, H., 966, 1032; III. 5S5.
    Glareanus, 440, 463, 490, 604, 618, J., III. 5S6.

    707, 721, 766, 903, 3045, 3054, Guillard, 1212; II. 150.

    3055 II. 279.


    ;
    Gumppenberg, 2619, 2926, 2929,A.,
    Gobler, J., 1946; VII. 322. 3015, ^023, 3047 IX. 460. ;

    Goclenius, 1209, 1223, 1257, 1292, Gylli, P.,X. 41.


    1296, 1388, 1437, 1507, 1641,
    1765. 1768, 1778, 1857, 1890, 1S99,
    1994», 2026, 2063, 2352, 2369, 2573, Hack, 1008; IV. 55.
    2587, 2644, 2851, 2863, 2876, Hacqueville, N. de, I. 200.
    2998, 1037, 3052, 3061, 31 II. Hagius, Quirinus, X. 84.
    3130 IV. 504.
    ;
    Halewin, 641, 1115, 1269; III. 62.
    Godfrey, I. 495 and II. 329. Hallwil, H., II. 521
    Goes, Daraian a, 2826, 2846, 2914, Hallwil, J. R., II. 512.
    2919, 2963, 2987, 3019, 3043, Halraal, II. 537.
    3076, 3077, 3078, 3079, 3085, Haloander, Greg., IX. 380.
    3132: X. 251. Halsey, T., 254; I. 500.
    Gogreeff. VIII. 399. Hiiner, 142 1 V. 402. ;

    Gonell, W., 274, 275. 276, 279, Haneton, V. 58.


    287, 289, 292, 820; I. 532. Hangest, VIII. 112.
    Goswin, III. 309. Harenaceus, J., 570.
    Gracian, D., 1913, 1970, 2297 VII. ;
    Harius, 114P (V. xxiii).
    265. Harris, W., VIII. 83.
    Grapheus, C, 2114, 2916, 3053; Harst, 1215 IV. 532. ;

    IV. 225. Hasenberg, 2247; VIII. 314.


    J., VIII. 75. Hatteu, 882, 1289; II. 144.
    Gratian, VI. 81. Hattstein, IV. 277.
    Gratius, 0., 1022 II. 452. ; Hedio, 1459, 2616, 3020; V. 479.
    Gravius, B., 2893, 2910; X. 339. Heems, V. 250.
    T., 1829, 1865, 2c68, 2103, 2508, Heemstede, 1646, 1900, 2353, 2771
    2894, 2990, 3040, 3041, 3128, 3136; VI. 227.
    III. 25. Hegendorfer, 1168 ; IV. 411.
    Gregoire, G., IV. 452. Hegius, I. 105.
    Gresbeck, Henry, XI. 152. Heldung, II. 8.
    Greverade, 141. Henckel, 1672, 201 1, 2110, 2230,
    Grey, 58, 63, 64, 66, 69, 445, 528 2309, 2392,2783; VI. 273.
    I. 174. Henner. III. 419.
    Grimani,334, 710, 835, 1017 ; II. ^^. Henry 104, 204, 2c6, '272,
    viii,
    Griphus, P., I. 488. 339, 657,834, 964, 1098, 1381,
    Grocin, I. 273. 1385, 1430, 1493, 1878, 1998.
    Grofficius, J., 281 1. Henry of Bavaria, III. 29.
    Grolier, 831 297. ; III. Herborn, N., X. 345.
    Gronsellus, V. 241. Herenia, 2262.
    Gropperus, J.. IX. 284. Heresbach, C, 1316, 3031, 3031«;
    Gruingius, 1076 IV. 202. ; V. 131.
    Gruningk, III. 32. Herman, W., i^, 34, 35, 36, 38, 39,
    ;

    INDEX OF CORRESPONDENTS 391

    81, 83, 84, 92, 142, 172, 178 ; I. Johannis, G., III. 25.
    128. John, 38.
    Hermann, George, 3088. John, 164, 698.
    H.. see Phrysius, H. John de Boysonne, see Boysonne.
    J. G., 3074, 3117; X. loi. John de Metzenhausen, 2968 XI. 42. ;

    Hennonymus, G., I. 7. John III of Portugal, 1800.


    Heitogenbosch, Nic. of, 1232, 1394 ;
    John of Saxony, 1670.
    III- 33- Jonas, 876, 985, 1088, 1157, 1202,
    Herwagen.J., 2518, 2524,2945, 3135; 1211; III. 413-
    VII. 455- Jovius, B., 1635 VI. 203.
    ;

    Hessels, J., 2843 X. 267. ; Jud, H., VIII. 443.


    Hexapolitanus, 482. L., VI. 382.
    Hezius, 1339, 1386 (?), 1483, 1589^ ;
    Julius II, 187* (III. xxix).
    V. 198.
    HilleD, IV. 143.
    Katharine of Aragon, 1727, 1960.
    Hocedius, T., VII. 445.
    Keck, VIII. 262.
    Hochstrat, J., 1006; I. 556.
    Kempo, V. 282.
    Hoen, V. 276. Kettenacker, V. 455.
    Hohenlandenberg, Hugo of, V. 132.
    Keysere, R. de, 175, 525 I. 388 and
    Hohenstein, Wm. of, V. 473.
    ;

    11.451;
    Hollonius, 904 III. 445.
    ;
    Kidderminster, IV. 162.
    Hondt, J. de, 751, 913, 1094, 1433, Kirher, 355, 361; II. 144.
    1471, 1548, 1695, 1862; III. Kleberg, 2731; VII.
    J., 367.
    187. Klopriss, John, XI. 65.
    Hoogstraeten, Andrew of, 299, 381, Kloster, G. of, 1116 II. 422. ;

    Horion, W. ab, 2795 X. 202. ;


    Kmita, Peter, 3046; XI. 211.
    Hornburg, 1779, 1935. Knipperdolling, Bernard, XI. 202.
    Hornes, 1208; IV. 503.
    Knopken, 1177 ; IV. 431.
    Hosius, S., VII. 268. Koberger, II. 558.
    Hovius, 902; III. 399. Koechman, II. 423.
    Hoxvirius, H., 2586, 2624, 3022; Kratzer, II. 431.
    IX. 404.
    Kretz, M., 2402, 2414, 2430, 2445
    Hubmaier, VI. 11. IX. 72.
    Hue,'l003; III. 618. Kuno, II. 41.
    Hugenoys, 12L4; IV. 531.
    Hulst, V. 235.
    Hummelberg, I. 515. Lachner, 629, 733; II. 251.
    Humphrey, 276 ; I. 534. Lagnier, S., 2881 X. 324. ;

    Hune, 1462, 1567. 1718 ; V. 486. Lambelin, J., 2733 X. 121. ;

    Hutten, F., III. 27. Lamy, see Amicus.


    M., VIII. 443. Landus, Hortensius. XI. 134.
    U., 365, 611, 923, 951, 986, 999, Lang, J., 872, 983, 1128 III. 408. ;

    1055, 1135, Ii6i,1356; II. 155. M., II. 502.


    Huttich (?), 550 ; II. 502. Lange, J., VII. 270.
    Hyllweg (?), 1447. Langen. R., I. 197.
    Larke, T., I. 548.
    Lascaris, Const., I. 367.
    Illiers, R. d', 199
    430- ; I.
    J., 836; L 523.
    Ingenwinckel, John, XI. 187. Lasky,H.,1502, 1622, 1751; IV 600.
    Irenicus, III. 414.
    AbD. J., 1855; VII. 119.
    Isenborch, VIII. 400. J., 1674, 1821, 1915, 1954, 2033,
    Isenburg, Wm. Count of, 2663 ; X.
    2746, 2780, 2862, 291L
    37. S.,V. 560.
    Isolanis, IV. 365.
    Latimer, W., 417, 520, 540 ; I. 438.
    Latomus, B., 3029, 3048; V. l.

    Jacobitae, XI. 308. J., 1059(?); IIL 519.


    James v of Scotland, 2886, 2950. Laurens,J., 1299 V. 84. ;

    Janandus, 2141 VIII. 126. ; Laurentia, Jo. Baptista, 3005 ; XI.


    Jaspar, J., 2570, 2849; IX. 382. 107.
    ;

    392 INDEX OF CORRESPONDENTS


    Laurentii, IV. 397. 1229, 1360, 1361, 1595, 1624;
    Laurinus, J.. I. 432. L 527.
    Marcus, 651, 6(36, 717, 740, 763, Luscinius (Nachtgall), 0., 2477; II. 9.
    789, 809. 840, 1342, 1458, 1848, Liithard, VII. 504.
    1871; L 432. Luther, 933, 980, 1127^ 1443, 1445,
    Matthias, 1870. 1688; III. 517.
    Laurinus, P , V. 40. Luxeiuburg. Ant. of, 137, 147, 148,
    Leclerc, 2043 VIL 473.
    : 150, 161, 673, 762; I. 317.
    Lee, E., 765, 998, 1037, 1061 IIL ; Nic. of, 107L
    203. Lyp>ius, 750, 807. 843, 897, 898,
    W., IV. 143. '899, 900, 901, 902, 912, 921, 922,
    Leiden, John of, see Bockelszoon. 934, 955, 960, 1019. 1035, 1036,
    Leo, A., 854, 868; III. 352. 1040, 1048, 1049, 1052, 1056,
    Leo X, 162, 335, 338, 339, 384, 446, 1069, 1070, 1086, 1140, 1174,
    466, 517, 518, 519, 566, 864, 1007, 1189, 1190, 1473. 1547, 1837,
    1143, 1180. 2045, 2076, 2566 ; III. 185.
    Leonieenus. II. 489.
    Leonicus, N., V. 520. Maciochu.'^, III. 422.
    Leontius, 1136; IV. ^30. Magius, V., VIII, 143.
    Leopold of Austria, II. 578. Maius, J. VIII. 20.
    ,

    Leopolitanus, J., VII. 271. Malaise, Nic. of, 894 ; III. 432.
    Lerma, R, VII. 84. Maldonatus, 1742, 1805, 1908, 1971,
    Lethmatius, H., 1320, 1345, 1350, 2250; VI. 393.
    1359: V. 138. Mallarius, N., 2424, 2466 ; IX. iii.
    Le Vasseur, J., I. 303. Manardus, VI. 123.
    Liber, Ant., I. 106. Manius, 1147.
    Lily, II. 119. Mann, II. 16.
    Limperger, T., VII. 189. Manrique, A., 1846, 1864, 1877,
    Linacre, 194, 415, 1230 ; I. 274. 1879, 1888, 1967, 1980, 2301;
    Linsted, IV. 163. VII. 105.
    Lister, 495, 500, 504, 660, 697, 838 Manuel, J., VIL 358.
    II 407. Manutius, Paul, II. 591.
    Lizet, VI. 430. Maquet, V. 206.
    Loaysa. 6., VII. 242. Marcaeus, 842, 1475 III. 310. ;

    Lobel, John, XI. 306. Margaret of Austria, 1380.


    Locher, I. 463. Margaret of Valois, 1615, 1854;
    Loeble, J., 2497,2808; IX. 271. VI. 174.
    Logus, G.. IX. 379. Maria, J., 1845.
    Longicampianus, 881 III. 418. : Marius, Aug., 2321 VIII. 440. ;

    Longlond. 1535, 1570^ 1704, 1790, Marlianus, 1114, 1195, 1198, 1199;
    2017, 2037, 2227, 3108 ?j VI. i. l ; II. 241.
    Longolius, 914, 935; III. 472. Marsus, P., I. 356.
    Lonicerus, J., Vll. 300. Martens, Th., I. 514.
    Loret, S. (?), 2807; X. 220. Martin, 76.
    Lorraine, John of, 1559, 1841, 1911, Martinius, 2049; VII. 496.
    2009, 2217 IV. 8. ; Maruffo, II. 192.
    Lotzer, 2116, 2306; VIII. 77. MaruIIus, II. 187.
    Louis, 167, 790. Mary of Hungary, 2100, 2350,
    Louvain, John of, 749. 2583, 2812, 2820, 3034.
    Louvain Theologians, 1217, 1301, Marzio, G., II. 557.
    1582, 1589, 1784=*. Massaeus, VI. 165.
    Lovell, IV. 333. Massemius, VIII. 239.
    Loxanus, George, 2986 XI. 59. ; MaubLirn, 52, 73; I. 166.
    Lubecensis, 82. Mauch, 1633; VI. 198.
    Lucas, 914; III. 473. Mauritsz, J., 176, 190, 202 ; I. 389.
    Luceus, Antonius, XI. 314. Mazolini, 1412; III. 409.
    Luciiiges, 141^; V. 387. Medici. L. de', III. 234.
    Luneburg, Dukes of, VIII. 459. Medmann, 2304; VIII. 413.
    Lupset, 431, 664, 690, 1026, 1053, Meghen, P., I. 471.
    INDEX OF CORRESPONDENTS '
    393

    Melanchthon, 454, gio, 947, 1113, Mosham, 1450, 1512 ; V. 462.


    1496, 1500, 1523, 1944, 19S1, Mota, P., de la, 1273 V. 42. ;

    1082, 2343, 2357, 2358, 2363, Mountjoy, C, 2023, 2367, 2435,


    2365, 2732, 2970, 3120, 3127; 2726, 2830; VII. 440.
    II. 319. W., 79, 88, 105, 115, 117, 120,
    Mellus, IV. 271. 126, 211, 215, 220, 301, 486, 508,
    Mendoza, F. de, VIII. 398. 783, 888, 965, 1028, 1219, 1816,
    I. dp, 2705
    ; VIII. 170. 2215, 2295, 2459; I. 207.
    Mendoza y Bobadilla, F. de, VII. 23. Muller, 1279 ; V. 56.
    Menlishofer, V. 105. Muimell, III. 308.
    Meibelius, P., 3005, 3039, 3070, Murner, V. 350.
    3091 ;XI. 107. Musurus, 574 I. 462. ;

    Mercklin, 2123, 2166, 2284 V. 323. ; Mutianus, 870, 1425, 1432=^ ; II. 416.
    Merliberch. 1130. Myconius, 861 III. 382. ;

    Merlin, VI. 429.


    Nachtgall, see Luscinius.
    Merula, Gaudentius, XI. 334.
    Nassau, H. and W. of, I. 350.
    George, VI. 123.
    Naturel, P., I. 394.
    Metelliis, Vincent, 3057; XI. 230.
    Nauclerus, II. 222.
    Metz Chapter, 997.
    Nausea, F., 1577, 1632, 1673, 1834,
    Metzenhausen, see .John de.
    Mexia, C, 2299, 2892.
    2847, 2934, 3139; VI. 78.
    Navagero, VI. 474.
    P., 2300, 2892 ; VIII. 405.
    Nebiissensis, II. 380.
    Mevner, 1122 IV. 302. ;
    Nepos, III. 2.
    Middelburg, P. of, II. 58.
    Nesen, C, VIII. 14.
    Miltitz, IV. 447.
    W., 329, 462, 469, 473, 630, 768,
    Minervius, V. xix.
    Moer, H., VIII. 102. 816, 931; II. 65.
    Neuenahr, Herm. of, 442, 636, 703,
    Molendino, J. de, 371, 755, 1763,
    722,878,1078,1082,1926,2038,
    2407, 2841 ; II. 162.
    Molinius, F., 1426, 1484, 2137 II. 2S2.
    ;
    15 16,
    Neve, J. de, 298; II. i.
    1527, 1711,1719; II. 449.
    Nicasius, 85.
    Montanus, P., 2065 VII. 520. ;
    Nicola, P., 1701 VI. 328. ;

    Montfoert, P., 2389; IX. 55.


    Nicholas, Jo., VII. 498.
    Montinus, F., 1552,1578; VI. 29.
    Niger, B., 2135 VIII. 115. ;
    Montrivel, VI. 169.
    NorthoflF, Chr., 54, 55, 56, 61, 70,
    More, J., sen., IV. 14.
    72; I. 168.
    J.,jun.,1402, 2432; IV. 19.
    H., 61 ; I. 168.
    T., 114, 222, 271, 388, 412, 424
    Nyder, Conrad, 2984; XI. 57.
    461, 465, 467, 468, 474, 481, 499
    502, 513, 543, 545, 584, 597 Obrecht, Ja., I. 56.
    601, 623, 654, 669. 683, 684, 688 Jo., 201.
    706, 726, 776, 785, 829, 845, 848 Obsopoeus, V., VII. 401.
    907, 908, 1087, 1090, 1093, 1096 Occo, II. 376.
    1097, 1106, 1107, 1162, 1220 Ochinus, B., IV. 453.
    1770, 1804, 1959, 2211, 2228 Odonus, J. Angelus, 3002; XI. 81.
    2659, 2831 I. 265.
    ; Oecolampadius, 563, 605, 797, 1064,
    Morelet, 1354; V. 270. 1102, 1158, 1538, 2147; I. 464.
    Morellus, D., 2870; V. 617. Oem, F., VI. 264.
    T., V. 379. J.,1668, 1699.
    Morillon, 532, 587, 12S7, 1431, 2083, Ofhuys, C., 692.
    2965; II. 475. G., 1239; III. 114.
    Morin, J., 2577, 2635. Olah, 2345, 2390,
    N., 2339, 2391,
    Moringus, G., 1994; VII. 396. 2393, 2396, 2399, 2409, 2463, 2582,
    Mor;nan, F., I. 107. 2607, 2613, 2646, 2693, 2707,
    Mornyeu, 1777, 2084, 2162, 2473 ; 2741, 2759, 2762, 2785, 2792,
    VI. 450. 2813, 2828, 2848, 2860, 2877,
    Morrhius, G., 231 1, 2633 VIII. 423. ; 2898, 2909, 2915, 2922, 2948;
    Mosellanus, 560, 911, 948, 1123, VIII. 468.
    1305; II. 517. Olivarus, 1791 ; VI. 472.
    ,

    394 INDEX OF CORRESPONDENTS


    Omphalius, 3094; VIII. 424. Pirckheimer, Charitas, II. 239.
    Opizo, VI. 140. Clara, II. 239.
    Oraison, VII. 498. W., 318, 322, 326% 359, 362, 375,
    Outers, III. 165. 407, 409, 527. 555, 685, 694, 747,
    856, 1085, 1095, 1139, 1182,
    Pace, 350, 619. 741, 742, 787, 821, 1244, 1259, 1265, 1268, 1337,
    887, 937, 962, 1025, 1089, 1118, 1341, 1344, 1376, 1383, 1398,
    1210, 1218, 1227, 1955, 2287; 1408, 1417, 1440, 1452, 1466,
    L 445. 1480, 1536, 1543, 1558, 1560,
    Paleologus, III. i. 1568, 1603, 1611, 1717, 1729,
    Paleotus, III. ly/. 1880, 1893, 1930, 1977, 1991,
    Palgrave, II. 412. 1992, 1997, 2028, 2158, 2196,
    Paliurus, 316, 599, 626, 1709 ; II. 38. 2214, 2371 II. 40. ;

    Paludanus, J., 180, 197, 497 ; I. 398. Piso, 216, 1297, 1662, 1754; I. 452.
    Pannonius, J., III. 536. Pistophilus, B., VI. 30.
    Papinius, 975, 984 III. 600. ;
    Pistor, M., 1739^.
    Paracelsus, 1S08, 1809; VII. 26. Pistorius, C, 1881.
    Parcius, 773. S., 1521,1693., 1744, 1943, 1951,
    Parentibus, L. a, 1818. 2122, 233 s, 2344, 2450; IV. 308.
    Paris Parliament, 1721, 1905. Pius, A., 1634, 2080 VI. 200. ;

    Paris Theologians, 1664, 1723. J. Bapt., I. 507.


    Pascasius, V. 432. Plaine, T. de, I. 204.
    Paul III, 2988, 3021, 3033, 3034. Plateanus, 2216; VIII. 279.
    Paungartner. David, 2994, 2995. Platz, 1127; IV. 318.
    J., 2603, 2621, 2774, 2S82, 2939, Poblation, IV. 271.
    3129, 3141 IX. 426.; Pole, 1627, 1675, 2526; VI. 191.
    J. G.,2683, 2695, 2809. Poncher, F., II. 447.
    Pelargus, 2169, 2170, 2181, 2182, S., 529, 1016 II. 454.
    ;

    2184, 2185, 2186, 2471, 2666, Pons, Antoine de, XI. 314.
    2667, 2668, 2669, 2670, 2671, Poppenruyter, VT. 42.
    2672, 2673, 2674, 2675, 2676, Portius, III. 71.
    2677, 2721, 2722, 2723, 2724, Potkyn, III. 234.
    2725. 2832, 2833, 2834, 2835, Pottelsberghe, L. of, III. 187.
    2836, 28S7, 2S38, 2839, 3840, Praepositus, 1054.
    2966; VIII. iSi. Pratensis, F., 3115 II. 324. ;

    Pellican, 1637, 1638, 1639, 1640, S., 2140, 2895 ;


    VIIT. 125.
    1644, 1737, 3072 VI. 207. ; Praus, 1449; V. 57.
    Pellicier, VII. 498. Precell, 398.
    Perrotus, M., V. 379. Priccard, 972, 993, 1170 ; IIL 597.
    Petit. W., II. 444. Probst, III. 606.
    Peutinger, 1156, 1247; II. 41. Primo de' Conti, see Conti.
    Pfefferkorn, II. 381. Pucci, A., 860, 1580 III. 379. :

    Pflug, J., 2395, 2451, 2492, 2522, L., 1000; III. 379.
    2702, 2751, 2S06, 2852, 3016; Pulleo, VI. 238.
    IX. 65. Pynson, IV. 253.
    Phedrus, V. 246.
    Quignon, VIII. 90.
    Philip of Hesse, VIII. 126.
    Quinonus. 2380.
    Philippi, J., IV. 428.
    Philips, IV. 334.
    Quiutin, 2444; IX. 168.

    Phrygio, V. 65. Rabelais, F., 2743.


    Phrysius, G. 2232, 2815. Radinus, IV. 409.
    H., 1131, 1479, 1978, 2056, 2108, Rapoltstein, Ulrich of, VI. 161.
    2261; III. 444. Rapp, II. 8.
    J., III. 59. Rastell, W., IV. 20.
    Pico, J. F., VIII. 20. Reader, The, 198, 269, 326, 341,
    Pighius, 1589; VI. 127. 373, 648, 677, 678, 679, 909, 919
    Pimpinella, VIII. 289. 1010, 1041, 1072, 1100, 1193,
    Pins, J. de, 2628, 2665, 2757, 2969, 1194, 1309, 1389, 1460, 1659,
    2976,3018; III. 510. 1667, 1725, 1789, 1801. 1853,
    1

    INDEX OF CORKESPONDENTS 395

    2022, 2092, 2094, 2095, 2132, Ruys, W.,1472; V. 507.


    2203. 2416, 2758, 3044, 3093, Ruze, 926, 928 II. 402. ;

    3099, 3100, 3131. Rydder, III. 282.


    Rechbeiger, J,, XI. 282.
    M., XI. 2S2. Saarburg, Matthias of, III. 395.
    Regius, R., II. 314. Sabinus, George, XI. 37.
    U., 386, 392,394. 1253; II. 188. Sadoleto, J., 1 5 1 1555, 1586, 2059,
    ,

    Reisch, 308. 309; II. 27. 2074, 2272, 2315, 23S5, 2443,
    Rem. Giles, XI. 67. 2611, 2648, 2656, 2816, 2971, 2973,
    Liicas, XI. 60. 2982; V. 572.
    W., VIII. 355. P., 2864 X. 297. ;

    W. A., 2419 ; IX. 103. Sagundinus, 574, 590; II. 547.


    Remigii, III. 262. St. Omer, Adrian of, 166.
    Rephanus, L., 2171; VIIL 184. Salamanca, A., 2098, 2104, 2118;
    Rescius, 546, 1240, 1882; II. 497. VIIL 52.
    Resende, A., 2500 IX. 275. ; G., VIII. 51.
    Reuchlin, 290, 300, 324, 418, 457, Salius, IV. 299,
    471, 562, 713, 1155; I. 555. Salviati, VII. 525.
    Rex Polvphemus. 2130; VIII. 99. Salyng, III. 48.
    Reyner Wolfe, XI. 72. Sampson, 780, 806; II. 194.
    Reynolds, Richard, XI. 216. Sanderus, IV. 601.
    Rheidfc, 2058 ; VII. 508. Sannazaro, J., VII. 94.
    Rhodus, 1178. Sapidus, 323, 353, 354, 364, 399,
    Rhosus, J., I. 63. 1110, 1251 II. 47, ;

    Riario, 333, 340 ; II. 69. Sasboud, 16.


    Richardot, P., 2880, 3102 ; X. 323, Sasbout. J., 2645, 2844 IV. 238. ;

    Richardus, P., VI. 166. Sauer, V. iS.


    Ricius, F., 2917 ; X. 370. Sauromanus, V. 211.
    J., 2131, 2150; VIII. 104. Sauvage, J. le, 410, 436, 793, 853 ;

    P., llbO ;
    II. 500. II. 240.
    Rimaclus, 411 II. 241. ; Sbrulius, 1159 ; IV. 377.
    Rina, VIII. 472. Scaliger, J. C, IX. 368.
    Rinck, 2285, 2355, 2534, 2618, Scarpinellus, 1169, 1478 ; IV. 413.
    3004; VIII. 382. Scepperus, 2327, 2336, 2567 VI. 409. ;

    Ringelbergius, VII. 508. Schad, 1648; VI. 230.


    Riquinus, 2246, 2298 VIII. 312. ; Schalbe, 977, 981; III. 602.
    Rivulo, Adr. a, 1979. Schets, E., 1541, 1583, 1590, 1647,
    Robyns, J., 805, 1046, 1435, 1457 ; 1651,1654, 1658, 1671,1676, 1681,
    I- 393- 1682, 1750, 1758, 1764, 1769, 1772,
    Rochefort, G., II. 367. 1781, 1783, 1S49, 1866, 1931, 1993,
    Rogerus, Servatius, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 1999, 2001, 2014, 2015, 2024,
    11, 13, 15, 92, 142, 185, 189, 200, 2039, 2057, 2072, 211 5, 2159,
    203, 296 I. 77. ; 2167, 2193, 2243, 2268, 2270,
    Rogge, Everard, XI. 313, 2286, 2325, 2364, 2370, 2403,
    Rolf, Henry, XL 25. 2413, 2487, 2488, 2491, 2494,
    Roper,M., 1404, 2212, 2233; IV. 18. 2501, 251 1, 2512, 2527, 2530,
    Rosemondt, 1153, 1164, 1172; IV. 2552, 2558, 2578, 2585, 2593,
    361. 2620, 2625, 2704, 2761, 2763,
    Rosinus, J., 2455 ; IX. 191. 2781, 2793, 2896, 2913, 2924,
    Rotenhan, 1134 IV. 326. ; 2933, 2944, 2955, 2981, 2993,
    Rothmann, Bernard, XL 24. 2997, 3009, 3025, 3028, 3042,
    Rudolfingius, II. 8. 3067, 31 19, 3125, 3136, 3140;
    Ruell, II. 125. VI. 12.
    RuflFalt, J., VIII. 239. G.,2897 X. 346.;

    RufFus, G., V. 378. Schinner, 1171, 1179, 1248, 1249,


    Ruistre, N., 177, 179; I. 390. 1295 ; II. 307.
    Rupilius, F., 2867, 3007 X. 300. ;
    Schirn, 1142.
    Ruser, 606, 633 II. 8. ;
    Scholars, 2773.
    Ruthall, 192, 325, 437, 974 I. 423. ;
    Schomberg, V. 495.
    396 INDEX OF CORRESPONDENTS
    Schott, J., V. 416. Steuchus, A., 2465, 2513 ; IX. 204.
    Schotus, II. 386. Stewart, A., III. 16.
    Schudelinus, 1234. Stibarus,2069, 2079, 2128, 3161,
    Schuler, Georg, see Sabinus. 2322, 2745, 2942, 3133; IV. 615.
    Schiirer, 311, 612, 693; I. 465. Stoffler, VII. 545.
    Schut, E., I. 118. Stokesley, III. 357.
    Schweiss, 1192 IV. 452.
    ; Strasburg Magistrates, 1429, 1477,
    Schydlowyetz, 1593, 1752, 1820, 2293.
    1918, 2032, 2177, 2376 VI. 134. ;
    Stromer, 578, 614, 631, 662, 1326,
    Scriptoris, VI. 214. 1444,1522,1564, 3134; II. 554.
    Selva, 1591, 1598; VI. 131. Stunica, IV. 621.
    Sepulveda. 2637, 2701, 2729, 2873, Sturm, 2510, 3065 (?); II. 8 and XI.
    2905, 2938, 2951, 3096 X. 3. ; 239-
    Sforza, Francesco Maria, 3064. Stuvius, IV. 589.
    Shurley, I. 4S9. Sucquet, A., V. 159.
    Siberch, III. 263. C, 2191, 2356, 2373; VIII. 220.
    Sicbardus, VI. 252. J., 1556.
    Sichem, E., VIII. 493. Sutor, P., VI. 132.
    Sickingen, F., II. 559. Swiss Confederacy, 1708.
    Sigismund i, 1819, 1952, 2034, 2520. Swyneshed, IV. 273.
    Silvius, A., 2779; X, 176. Sylvius, F., 1600, 1677; VI. 151.
    J.,V. 379.
    Simler, VI. 342. Talesius, Q., 1966, 2113, 2735 ; VII.
    Simonetta, James, XI. 242. 346.
    Sinapius, J., 2461, 2956, 31 13; Taleus, III. 206.
    IX._i98. Tartaretus, VI. loi.
    Sinthis, I. 48. Tartesius, VII. 521.
    Sixtin, 112, 113, 116, 235, 244, 430, Tate, 1246; IV. 6g6.
    448, 624, 655, 668, 775, 828 ;
    Taxis, VIII. 21.
    I. 261. Tayspil, 1221 ; IV. 547.
    Slap a Dambrowka, 2351, 31 21; Tectander, J., 3138, VII. 29.
    VIII. 480. Teixeira, VI. 485.
    Slechta, 950, 1021, 1039; III. 551. Textoris, III. 410.
    Smith, J., 895; I. 534. Thale, 1224.
    Smotzer, 1922 VII. 279.
    ; Theimseke, II. 243.
    Snoy, R., 458; I. 421. Theocrenus, VI. 474.
    Sobius, 1775; VI. 447. Theodoric, Fran., 10, 12, 14, 41,
    Soderini, F., V. 408. 186 ; I. 84.
    Sorbonne, 1902. Theodorici, J., of Hoorn, 940: III. 532.
    Spagnuoli, Bapt., I. 157. Theodorici, V., 1196 IV. 463- ;

    Spalatinus, 501, 711, 978, 1001, Thomas, G., 1868.


    1119, 1192», 1348, 1497, 2610; II. Thuengen, C. of, 1124, 2164. 2303,
    415. 2314, 2361, 2428, 2457 ; IV. 306.
    Spangen, Ph. of. I. 558. Tiedemann, see Giese.
    Sparcheford, 644, 1867, 1S96; III. Titelmans, F., 1823, 1837% 2225,
    65. 2417 VII. 69.
    ;

    Spiegel, 863, 2572, 2590; II. 48. Tomiczki, 1919, 1953, 2035, 2091,
    Spierinck, VI. 244. 2173, 2377, 2521, 2600, 2713,
    Spinula, Louis of, 3008; XI. 115. 2776, 2861, 3000, 3014, 3049,
    Stab, II. 239. 3066; VII. 274.
    Stabe, John, XI. 349. Tones, 1492 IV. 333. ;

    Stadion,C.,2029, 2064, 2070, 2332, Tongres, Arnold of, II. 494.


    2359, 2362, 24S0, 2592, 2787, Torinus, A., VIII. 12.
    2856, 3036, 3073; VII. 446. Torrentinus, V. 282.
    Stalberger, VI. 278. Tossanus, P., 2042 VI. 52. ;

    Standish, III. 21. Tournon, F., 1319; V. 136.


    Standonck, I. 200. Tragoedia Basiliensis, 2698.
    Staupitz, III. 408. Transsylvanus, M., 1553, 1585, 1645,
    Stella, P., VIII. 269. 1802, 1897; VI. i^^.
    ;

    INDEX OF CORRESPONDENTS 397

    Trautmansdorff, A., 2398 IX. 67. ; Vergerio, P. P., 2825 X. 249. ;

    Trebizond, Geo. of, I. 135. Vergil, P., 1175, 1366, 1494, 1606,
    Trechsel, J. and M., Vltl. 11. 1666, 1702, 1734, 1796, 2019,
    Trivulzio, A., 2423, 2482 IX. 79. ; 2662 IV. 426.
    ;

    Trophinus, F., 1575; VI. 75. Vergy, Ant. of, VI. 168.
    Truchses, C, 1625, 1649; VI. 188. Verinus, Gabriel, 2660.
    T., II. 145. Vers, iiOuis de, 2889, 3062 X. 331. ;

    Trzecieski, A., 1895 ; VII. 218. Vesuvius, 1784, 1894, 2053, 2075.
    Tschudi, P. and V., II. 384. Viandalus, 1427 IV. 590. ;

    Tunstall, 571. 572, 583, 607, 642, Vianensis, III. 72.


    643, 663, 675, 832, 886, 1029, Vigil, Fabius, XI. 187.
    1367, 1369, 1487, 1726, 2226, Villanus, B., 1372.
    2263: I. 4s8. Villena, VII. 92.
    Turzo, A'., 1572 ; VI. 70. Villinger, 1149; IV. 358.
    J., 943, 1047, 1137; III. 343.
    850. Vincent, Augustine, 131, 136, 156 ;

    S.,1242, 1243, 1267, 1272, 1544, I. 305.

    2608, 2699; IV. 59Q. Cornelius, 2819, 2923 X. 245. ;

    Turmair, John, see Aventinus. Vio, T. de (Caietano), 2690 III. ;

    Tusanus, 1713, 1842, 2119, 2421, 429.


    2449: III. 281. Viromandus, J., 1939; VII. 316.
    Tutor, 152, 157, 159, 170, 1013; Virves, 786,
    1 1 838, 1968,2523, 264 1
    I. 356. VI. 297.
    Vitellius, III. 385.
    Urbanus, V. 410. Viterius, P., 66, 444, 503, 528, 779,
    Ursinus Velius, 851,944, 1514, 1557, 817, 3101, 3106; I. 193 and XI.
    1917, 2008, 2313, 2453, 2517, 290.
    2664; II. 499. Vitoria, F., 1909 VII. 254. ;

    Urswick, 193, 416 I. 424. ; Vitrarius, I. 372.


    Utenheim, 598, 625, 1332, 1399, Vivaldis, II. 345.
    1456, 1464, 1474; III. 7. Vives, 927, 1104, 1108, 1111, 1222,
    Utenhove, 2093, 2188, 2209, 2288, 1256, 1271, 12S1, 1303, 1306,
    2700, 2799; VIII. 42. 1362, 1455, 1513, 1531, 1613, 1665,
    1732, 1792,1830, 1836, 1847, 1889,
    Vaca, L. C, VII. 109. 2040, 2061, 2208,2502,2777, 2932;
    Valdaui-a, M., V. 474. ni. 508.
    Valdes, A.,1S07. 1839, 1907, 1988 (?) Vlatten, 1390, 1467, 1549, 1569,
    2018, 2050 (?), 2109, 2126, 2163, 1912, 1948, 1964, 1975, 2088,
    2198, 2252, 2292, 2349, 2381 (?), 2146, 2222, 2335, 2346, 2386,
    2469, 2528; Vll. 25. 2454, 2654, 2S04, 2845 V. 337. ;

    Valdes, J., 1961, 2127, 2251; VII. Volz, 36S, 372, 858, 1075, 1518,
    340. 1525, 1529, 1607, 3069, 3114;
    Vander Kammen, 2244. II. 158.
    Vander Noot. Adolphus, 3124 (?). Vulcanius, P., 2460, 2794 ;
    IX. 198.
    Jerome, 1300 ; V. 88. Vullinck, VI. 265.
    Jod., 1057.
    Vander VVick, III. 32. Waele, W. de, II. 6.
    Vannes, 656, 774, 822 III. 76. ; Wain, G., 1884, 1903, 2027; VII.
    Varius, N., 1756, 1806», 1856, 1973 ; 189.
    V. 527. Wakfeld, R., V. 123.
    Varnbiiler, III. 394. Waldby, Marmaduke of, VI. 282.
    Vaugris, V. 346. Walteri, L., 470. II.
    Vazquez, D., VII. 46. Walther, VIIL 315.
    Veere, Adolphus of, 93, 94, 266 Wanner, J., V. 194.
    I. 229. Warham, 188, 208, 214, 240* (III.
    Venatorius, T., 2537 IX. 342. ; xxxi), 261, 285, 286, 293, 396,
    Vergara,F., 1876, 1885, 2125, 2254 425, 465, 558, 596 (?), 781, 893,
    VII. 168. 1205, 1228, 1451, 1453, 1465,
    J., 1277, 1312, 1684, 1814, 1875 1488, 1504, 1828, 1831, 1861,
    2004, 2133, 2253, 2563, 2879; V.5 1 1965; L417.
    398 INDEX OF CORRESPONDENTS
    Watson, 450, 512, 576; I. 533. Wonnecker, V. 397.
    Wattenwyl, Nic. of, 1264 V. 28. ; Wychman, 1231, 1351 ; IV. 571.
    Wattinschnee, V. 567.
    Wechel, VIII. 424. Ximenes, II. 488.
    Welles, IV. 431.
    Welser, B., 2153; VIII. 141.
    Wentford, 196, 241, 277, 772, Yonge, 268; I. 520.
    833 ;

    I. 428.
    Wemer, G., VII. 270 and X[. 346. Zamboczki, VII. 270.
    N.,48, 50,74, 77,171; I. 158. Zasius, 303, 306, 307, 310, 313, 317,
    Werter, 875; III. 412. 319, 344, 345, 357, 358, 366, 367,
    Wertern, T. de, II. 431. 376, 379, 380, 390, 406, 857, 859,
    Whitford, 89, 191 I. 225. ;
    1121, 1252, 1266, 1353, 2401,
    Widmanstetter, J. A,, 2614 IX. 443. ;
    2418, 2602, 2857, 2954; II. 9.
    Wied, H. of, 1976, 1995 III. 295. ;
    John Ulrich, XI. 336.
    Wiele, 2408 V. 256.
    ;
    Zebrzydowski, 1826, 2078 ; VII. 77,.

    Wildenauer, see Egranus. Ziegler, 1260, 1330 ; V. 17.


    William of Cleves, 2189, 2190, 2234, Zobel, 880 (?), 1947 ; III. 495.

    2431; VIII. 217. Zoch, III. 386.

    Wiltshire, III. 244. Zuichemus, 2101, 2111, 2129, 2168,


    Wimpfeling,224, 302, 305, 382, 385, 2210, 2356, 2484, 2568, 2594,
    1067, 1517 ; I. 463. 2604, 2632, 2657, 2682, 2716,
    Wimpina, VIII. 315. 2736, 2753, 2767, 2791, 2810,
    Winckel, 1 ; I. 73. 2829, 2854, 2878, 2885, 2888,
    Wingfield, Rich., 791 ; II. 174. 2891, 2957, 2962, 2999, 3060, 3071,
    Robt., II. 60. 3116; VIII. 56.
    Winghe, N., VII. 86. Zurich Town Council, 1379.
    Winman, N,, 2439, 2486 ; IX. 150. Zutpenius, 1005.
    Winter, V. 279. Zwick, J., V. 584.
    Witzel, G., 2715, 2786 X. 93. ;
    Zwingli, 401, 404, 1314, 1315, 1327,
    Wolfe, R., see Reyner. 1378, 1384, 1936; II. 225.
    Wolsey, 284, 297, 348, 577, 658,
    967, 1031, 1060, 1112, 1132, 1263, ?, 1042, 1166, 1827, 1887, 1957,
    1486, 1697. 2242, 2264, 2381, 2853.
    : :

    INDEX OF ERASMUS' WRITINGS


    {The references are to leiters, and in afew cases to notes.)

    Adagia, 126, 211, 269, 1204, 1659, ad diuersos, 1206.


    2022, 2023, 2773, 3092. selectae, 2021.
    Annotationes in leges pontificias, Opus Epistolarum, 2203.
    2219. II. floridae, 2518.
    Antibarbari, 30. i6, 1110. Palaeonaeoi, 2721. 6n.
    Apologiae Epistola ad gracculos, 2275.
    ad Sanctium Caranzani, 1277. 22. Epistola consolatoria, 1925.
    ad Fabrura Stapulensem, 597. 32. Epistola contra Pseudeuangelicos,
    ad lac. Latomura, 934. 3. 2238.
    ad monachos Hispanos, 1877, 1879, Epistola de Termino, 2018.
    1967, 2094, 2095. Epistola in tyrologiim, 1858.
    ad Stunicam, 1428. de Esu carnium, 1274. 14.
    ad P. Sutorem, 1591. Exomologesis, 1426.
    de 'in principio erat sermo ', 1072. Explanatio Sjmboli, 2772.
    de omnes resurgemus', 1126. 129,
    '
    Hyperaspistes, 1667, 1853.
    de laude matrimonii, 670. Inst. Christiani matrimonii, 1727.
    qua respondet Leo, 1037, 1100. Inst. hominis Christiani, 298, 679.
    de libero Arbitrio, 1419. Inst. principis Christiani, 393, 853.
    Apophthegmata, 2431, 2711. lulius Exclusus, 502.
    Argumenta in Kpistolas, 894. Lingua, 1593.
    Bellaria Kpistolarum, 2169. Loca quaedam, 2095.
    Bellum, 575. 11. Lucubrationes, 93.
    de Casa natalitia lesu, 47. Methodus, 745, 1365.
    Catalogus Lucubrationum, i, 2283. Modus orandi Deum, 1502.
    Ciceronianus, 1948, 2088. Moriae encoraium, 222.
    CoUoquia, 130. 92, 909, 1041, 1262, de Morte declamatio, 604.
    1476. Obsecratio ad Mariam, 93. loi.
    Compendium Vitae, 11, 1437. Ode de laudibus Britanniae, 104.
    Concio de puero lesu, 175. Opera omnia, iv.
    Consultatio de bello Turcico, 2285. Oratio de virtute amplectenda, 93.
    de Civilitate, 2282. Paean, 93. 10 1.
    de Conscribendis epistolis, 71, 117, Panegyricus, 179, 180.
    1284. Parabolae, 312.
    de Constructione, 341. Paraclesis, 1253. 22.
    de Contemptu mundi, 1194. Paraphrases
    de Copia, 260, 311, 462. Matthew, 1255.
    de Dei misericordia, 1474. Mark, 1400.
    de Delectu ciborum, 1353. Luke, 1381.
    de Praeparatione ad mortem, 2884. John, 1333.
    de Puritate, 3086. Acts, 1414.
    de sarcienda Ecclesiae concordia, Romans, 710.
    2852. Corinthians, 916.
    Declarationes ad cens. Lutet,, 2579. Galatians, 956.
    57- Ephesians, etc, 1062.
    Deploratio Frobenii, 1900. Timothy, etc, 1043.
    Detectio praestigiarum, 1708. Hebrews, 1181.
    Disputatiuncula de tedio lesu,
    . . . James, 1171.
    108. Peter and Jude, 1112.
    Ecclesiastes, 3036. John, 1179.
    Enchiridion, 164, 858. Precatio dominica, 1393.
    Encomium Matrimonii, 604. 10. Precatio pro pace ecclesiae 2618.
    Encomium Medicinae, 799. Precationes aiiquot, 2994.
    Epistolae, App, 7. Progymnasmata, 1193.
    :

    400 INDEX OF ERASMUS' WRITINGS


    de Pronuntiatione, 1949. Euripides, 188, 198, 208.
    Psalmi, 327, 1304, 1427, 1535, Faustus, 2002.
    2017, 2428, 2608. Galen, 1698.
    de Pueiis instituendis, 2189. Gi-egory Nazianzenus, 2493.
    Purg^atio adu. epist. Lutheri, 2918 in- Haymo, 2771.
    trod.,2933. 9 n. Hilary, 1334.
    Querela pacis, 603. Irenaeus, 1738.
    Ratio verae theologiae, 745, 1365. Isocrates, 677.
    de Ratione studii, 56, 66. Jerome, 326, 396, 1451, 1453, 1465,
    Responsiones 1504, 2758.
    ad A. Pium. 1634. Josephus, 842.
    ad gerontodidascalum, 2206. Lactantius, 2103.
    Scarabeus, 575. 11. Libanius, 177.
    Sileni Alcibiitdis, 575. 11. Livy, 919, 2435.
    Spongia, 1378, 1389. Lucian, 187, 191-3, 197, 199, 205,
    Supputatio, 1664. 261, 267, 550.
    Vidua Christiana, 2100. New Testament, 873, 384, 864,
    Virginis et martyris comparatio, 1010, 1174. I 5, 1789.
    1346, 1475. Origen, iil, 1844, 3131.
    Virginis matris apud Laupetum Ovid, 1402.
    liturgia, 1391, 1573. Pliny, 1544.
    Plutarch, 268, 272, 284, 297, 657,
    658, 1572, 1663, 2431.
    Alger, 2284. Prudentnis, 1404.
    Ambrose, 1855, 2190, Seneca, 325, 2091, 2092, 2132.
    Aristotle, 2432. Suetonius, 586, 648.
    Arnobius, 1304. PubL Syrus, 298, 078.
    Athanasius, 1790. Terence, 2584.
    Augustine, 1309, 2157. Xenophon, 2273.
    Basil, 229, 2611, 2617, 2643.
    Cato, 298, 676. 1725.
    Chrysostom, 1558, 1563, 1661,1734, Agricola G., 2274.
    1800, 1801 1841, 1856, 2093, Calcagninus, 1578.
    2359, 2774. Dictionarius Graecus, 1460.
    Cicero, 152, 1013, 1390. Gaza, 428, 771.
    Curtius, 704. Herman G., 49.
    Cyprian, 1000. More, 187, 550, 635.
    Demosthenes, 2695. Valla, 23. 106, 182, 2416.
    Eucherius, 676. Zasius, 862.

    PEINTED IN GREAT BRITAIN AT THE UNIVERSITY PRESS, OXFORD


    BY CHARLES BATEY, PBINTEB TO THE UNIVERSITY
    PA Erasraus, Desiderius r
    8511 Opus epistolarum
    A2
    1906
    t.ll

    PLEASE DO NOT REMOVE


    CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

    UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY


    itytitftJvitKi^AWi^VjniinwrjiGiyQfxwy^jW^-VU^iV^'

    m A;i^^«(>iJ»,

    You might also like