Anna Poleszak1, 2, Adam Maksymilian Pogorzaa1, 2, Pawe Poleszak1

1
Wysza Szkoa Edukacji i Terapii im. prof. Kazimiery Milanowskiej, Wydzia Zamiejscowy w Szczecinie
2
Wysza Szkoa Edukacji i Terapii im. prof. Kazimiery Milanowskiej, Wydzia Studiw Edukacyjnych

Wybrane zaburzenia funkcji poznawczych

uosb po udarze niedokrwiennym mzgu

Selected cognitive disorders in patients after ischemic stroke

S o w a k l u c z o w e : udar niedokrwienny, afazja, zaburzenia funkcji poznawczych

Ke y w o rd s : ischemic stroke, aphasia, cognitive disorders

S treszczenie
Celem niniejszej pracy jest poczenie perspektywy fizjoterapeuty i neurologopedy
w spojrzeniu na rehabilitacj pacjentw po udarze niedokrwiennym mzgu. Artyku ten
zawiera podstawowe informacje na temat zaburze funkcji poznawczych, jest prb
zwrcenia uwagi na to, i zaburzenia tych funkcji mog w istotnym stopniu utrudnia
prac fizjoterapeucie i osabia korzyci terapeutyczne, jakie daje odpowiednia rehabi-
litacja ruchowa. Gwnym wskazaniem do rehabilitacji pacjenta po udarze mzgu jest
niedowad poowiczy oraz afazja. Udar mzgu jest trudnym dowiadczeniem zarwno
dla osoby nim dotknitej, jak i jej najbliszej rodziny. Nastpstwem udaru s powane
zaburzenia funkcjonowania, oprcz upoledzenia sprawnoci fizycznej dochodzi czsto
do powanego uszkodzenia funkcji poznawczych. Chorzy przewanie wymagaj ca-
kowitej opieki i intensywnej rehabilitacji. Niepowodzenie procesu fizjoterapii i trwaa
utrata sprawnoci s istotnymi czynnikami ryzyka rozwoju depresji. Wikszo badaczy
jest zgodnych co do faktu, i osoby z zaburzeniami funkcji poznawczych osigaj gor-
sze wyniki rehabilitacji ruchowej w stosunku do swoich maksymalnych teoretycznych
moliwoci. Wanym skadnikiem programw rehabilitacji dla pacjentw po udarze
mzgu oprcz rehabilitacji ruchowej jest rehabilitacja poznawcza procesw uwagi, pa-
mici, percepcji wzrokowej oraz suchowej, orientacji przestrzennej oraz funkcji wyko-
nawczych.
Rehabilitacja poudarowa musi opiera si na wsppracy wielodyscyplinarnego ze-
spou, w skad ktrego powinni wchodzi: lekarz, fizjoterapeuta, neurologopeda, tera-
peuta zajciowy, neuropsycholog, pielgniarka. Planujc proces rehabilitacji naley pa-
mita, i problemem chorych po udarze mzgu jest nie tylko ograniczenie sprawnoci
ruchowej, ale rwnie inne nastpstwa istotnie wpywajce na jako ycia. Pacjenci
bez wyranych deficytw ruchowych, ktrych jako ycia pogorszya si ze wzgldu

169
Horyzonty wspczesnej fizjoterapii
 Anna Poleszak, Adam M. Pogorzaa, Pawe Poleszak

na odczuwane deficyty poznawcze, czsto nie s wiadomi faktu, e ich stan moe ulec
poprawie. Rozpowszechnianie wiedzy na temat istoty deficytw poudarowych moe
przyczyni si do dotarcia z pomoc do pacjentw, ktrzy nie mieli okazji uczestniczy
w rehabilitacji neurologopedycznej i neuropsychologicznej, cho si do niej kwalifikuj.
Powrt funkcji poznawczych i ruchowych chorego po udarze mzgu moliwy jest do
uzyskania w obrbie cisej wsppracy zespou interdyscyplinarnego, w ktrym zarw-
no neurologopedzi, jak i fizjoterapeuci oraz przedstawiciele innych specjalnoci me-
dycznych s przekonani co do skutecznoci takiego postpowania i wzajemnie wzmac-
niaj swoje dziaania.

Abstract
The aim of this paper was to integrate a physiotherapists and clinical speech thera-
pists approaches towards the recovery after ischemic stroke. Not only does this article
present the rudimentary information on cognitive disorders, but it also attempts to draw
attention to the fact that cognitive disorders may interfere in physiotherapy process, thus
limiting therapeutic effects of appropriate motor rehabilitation.
The main recommendation for the rehabilitation after ischemic stroke is a hemiparesis
and aphasia. Ischemic stroke is a difficult experience. Ischemic stroke results in serious
functional disorders. Apart from impaired mobility, ischemic stroke leads very often to seri-
ous cognitive disorders. Patients very often require total care and intensive rehabilitation.
Failure in rehabilitation process as well as the loss of physical fitness are considered risk
factors in developing depression. The majority of researchers agree that individuals with
cognitive disorders achieve worse results in motor rehabilitation in comparison to their
maximal theoretical abilities.
Thus, it is critical for stroke survivors, to incorporate into their rehabilitation treat-
ments not only motor procedures but also cognitive treatments of attention, memory,
visual and auditory perception, special orientation and executive functions. Post-stroke
rehabilitation must rely on the cooperation of the multidisciplinary team, which should
include: a physician, physiotherapist, clinical speech therapist, occupational therapist, neu-
ropsychologist and nurse.
When planning the rehabilitation treatment, it is imperative to remember that stroke
survivors major problem is not only the reduced mobility, but also other consequences
that significantly affect quality of life. Patients without any apparent motor deficits, whose
quality of lives deteriorated due to perceptible cognitive deficits, are often not aware of
the fact that their condition may improve.
Popularizing the knowledge of the essence of post-stroke deficits may help to provide
assistance to those patients who have not had the chance to participate in clinical speech
and neuropsychological therapies, even though those patients qualify for the above treat-
ments.
Regaining cognitive and motor functions by stroke survivors is possible only when
a close cooperation among the interdisciplinary team members is achievable, and only
when clinical speech therapists, physiotherapists and other medical specialists are con-
vinced of the effectiveness of their measures.

170
Horyzonty wspczesnej fizjoterapii
 Wybrane zaburzenia funkcji poznawczych uosb po udarze niedokrwiennym mzgu

Wprowadzenie

Udary mzgu, po chorobach ukadu sercowo-naczyniowego i nowotworach,

zajmuj trzecie miejsce wrd przyczyn umieralnoci. W Polsce na udar zapada
okoo 70 tysicy osb rocznie; w cigu roku okoo jedna trzecia tych osb umiera
[1, 2]. Udar mzgu definiowany jest jako nagy, trwajcy duej ni 24 godziny de-
ficyt neurologiczny spowodowany niedokrwieniem orodkowego ukadu nerwo-
wego lub te jego krwotokiem. Udary mzgu mona podzieli na niedokrwienne,
krwotoki rdmzgowe i krwotoki podpajczynwkowe. Przewaajc cze, bo
a okoo 75% wszystkich udarw stanowi udary niedokrwienne [3].
Bezporedni przyczyn niedokrwienia, jest najczciej znaczne zwenie
lub zamknicie wiata naczynia doprowadzajcego krew do okrelonego obsza-
ru mzgu. Spadek przepywu krwi prowadzi do niedoboru substancji energetycz-
nych. W miejscu niedokrwienia gromadz si mleczany, wzrasta ilo dwutlenku
wgla w krwiobiegu, a w konsekwencji dochodzi do kwasicy. Naczynia si roz-
szerzaj, spada ich moliwo autoregulacji. W rezultacie dochodzi do wystpie-
nia ogniskowych lub globalnych deficytw neurologicznych [4].
Nastpstwem udaru s powane zaburzenia funkcjonowania, chorzy prze-
wanie wymagaj cakowitej opieki i intensywnej rehabilitacji. Gwnymi wska-
zaniami do rehabilitacji u pacjentw po udarze mzgu s niedowad poowiczy
i afazja. Rehabilitacja nie jest zadaniem wycznie fizjoterapeuty, ale rwnie po-
zostaych czonkw zespou interdyscyplinarnego, jak i rodziny chorego. W Polsce
tylko 48% chorych z udarem mzgu jest poddawanych rehabilitacji mowy [5].
Wan rol w procesie rehabilitacji odgrywa nawizanie wsppracy pomidzy
fizjoterapeut a neurologoped. Zaburzenia funkcji poznawczych mog bowiem
w istotnym stopniu utrudnia prac fizjoterapeucie i osabia korzyci terapeu-
tyczne, jakie daje odpowiednia rehabilitacja ruchowa.
W wyniku udaru oprcz upoledzenia sprawnoci fizycznej dochodzi cz-
sto do powanego uszkodzenia funkcji poznawczych. Powstae w wyniku udaru
deficyty neurologiczne mog przyj posta ogniskowych lub globalnych za-
burze czynnoci mzgu [6]. Objawy ogniskowe mog dotyczy rnych czyn-
noci, w tym sprawnoci jzykowej oraz procesw poznawczych, takich jak:
pami, orientacja wzrokowo-przestrzenna, uwaga, oraz funkcje wykonawcze
[7]. Rodzaj i nasilenie pojawiajcych si deficytw zaley od wielu czynnikw,
takich jak: lokalizacja zmian naczyniowych w orodkowym ukadzie nerwo-
wym, liczba wczeniejszych udarw, wiek, styl ycia, predyspozycje genetycz-
ne, plastyczno mzgu oraz stan psychoruchowy chorego przed incydentem
udaru mzgu.
W wielu przypadkach zaburzenia poznawcze po udarze mzgu ustpuj
w fazie podostrej udaru, najczciej do trzeciego miesica od jego wystpienia

171
Horyzonty wspczesnej fizjoterapii
 Anna Poleszak, Adam M. Pogorzaa, Pawe Poleszak

[8]. Czasem jednak chory boryka si z nimi przez cae ycie. Badania kliniczne su-
geruj, i obraz zaburze po udarach niedokrwiennych najczciej stabilizuje si
do kilkunastu miesicy po wystpieniu epizodu naczyniowego, lecz w niektrych
przypadkach nie stabilizuje si nigdy [9]. Wieloogniskowe uszkodzenie mzgu,
zaawansowany wiek, ciki i powikany przebieg udaru negatywnie wpywaj na
odbudow funkcji poznawczych chorego.

Czynniki r yzyka udaru niedokr wiennego

Czynniki ryzyka wystpienia udaru niedokrwiennego mona podzieli na mo-

dyfikowalne i niemodyfikowalne.
Do najpowszechniejszych czynnikw niemodyfikowalnych ryzyka udaru nie-
dokrwiennego nale: wiek, pe, rasa oraz czynniki genetyczne. Szacuje si, e
wraz z wiekiem czsto wystpowania udarw w populacji dorosych podwa-
ja si z kad dekad i dotyczy a 5% osb powyej 65 r. . Pe - w populacji
oglnej udar mzgu dotyczy w nieco wikszym odsetku mczyzn, ni kobiet
[10], a czstsze wystpowanie tej choroby przejawia si wrd rasy czarnej
i Latynosw [11]. Obciajcy wywiad rodzinny w tym genetycznie dziedziczone
niedobory czynnikw krzepnicia (biaka C, S, AT III) oraz genetyczne zaburze-
nia lipidowe; hipercholesterolemia rodzinna, a take udar mzgu przebyty przez
rodzicw s kolejnymi czynnikami zwikszajcymi ryzyko wystpowania udaru
w kolejnych pokoleniach [3].
Do najpowszechniejszych czynnikw modyfikowalnych ryzyka udaru niedo-
krwiennego nale: nadcinienie ttnicze, nikotynizm, cukrzyca, otyo, stres,
maa aktywno fizyczna, naduywanie alkoholu, hormonalna terapia zastpcza
oraz stosowanie doustnych rodkw antykoncepcyjnych [12].

Podzia udarw niedokr wiennych mzgu

ze wzg ldu na obraz kliniczny

Ze wzgldu na przebieg kliniczny niedokrwienia mzgu wyrnia si:

a) TIA (z ang. transient ischemic attack) - to przejciowy atak niedokrwienny, w kt-
rym zaburzenia czynnoci pracy mzgu trwaj poniej 24 godzin,
b) RIND (z ang. reeversible ischemic neurological deficit) - to udar niedokrwienny z ob-
jawami odwracalnymi. Objawy zaburze czynnoci pracy mzgu trwaj powyej
24 godzin, ale wycofuj si przed upywem 21 dni,
c) CS (z ang. complited stroke) - to dokonany udar niedokrwienny, powoduje on trwa-
e objawy ubytkowe; objawy te nie ustpuj, cho mog ulec zmniejszeniu,

172
Horyzonty wspczesnej fizjoterapii
 Wybrane zaburzenia funkcji poznawczych uosb po udarze niedokrwiennym mzgu

d) PS (z ang. progressing stoke) - to udar postpujcy- w przypadku tego udaru do-

chodzi do pogorszenia stanu neurologicznego zwizanego z poszerzeniem si
ogniska niedokrwiennego [6, 13].

Ocena lokalizacji udaru niedokr wiennego mzgu

Obraz kliniczny oraz przebieg udaru niedokrwiennego jest bardzo zrnico-

wany i uzaleniony przede wszystkim od rozlegoci zmian, lokalizacji i wielko-
ci zamknitego naczynia krwiononego. Unaczynienie ttnicze mzgu pochodzi
z dwch ttnic szyjnych wewntrznych oraz dwch ttnic krgowych. Ttnice
krgowe cz si w nieparzyst ttnic podstawn mzgu, od niej odchodz
gazie zaopatrujce mdek, most. Z ttnic podstawn mzgu cz si dwie
ttnice szyjne wewntrzne tworzc koo ttnicze (Willisa), od ktrego odchodz
symetrycznie trzy gwne ttnice zaopatrujce mzg w krew: ttnice przednie,
rodkowe i tylne mzgu.
Zaburzenia krenia mzgowego mog obejmowa:
1. Zamknicie lub zwenie ttnicy szyjnej wewntrznej
Zajcie tej duej ttnicy, zaopatrujcej wiksz cz mzgu przebiega
z licznymi objawami klinicznymi. O zaburzeniu krenia mzgowego przedniego
wiadczy mog przede wszystkim takie objawy jak: niedowad lub poraenie
poowicze po stronie przeciwnej od uszkodzenia, zaburzenia mowy o typie afa-
zji, agnozja i zaburzenia zachowania. Wystpi mog rwnie niedoczulica poo-
wicza, zaburzenia poykania, niedowidzenie poowicze, jednooczne zaburzenia
widzenia, astereognozja. Niekiedy moe pojawi si take tzw. zesp Hornera
(zapadnicie gaki ocznej, zwenie szpary powiekowej i renicy).
2. Zamknicie lub zwenie ttnicy przedniej mzgu
O zajciu ttnicy przedniej mzgu wiadczy moe poraenie poowicze
ciaa po stronie przeciwlegej od uszkodzenia, obnione napicie miniowe,
nietrzymanie moczu, wystpienie odruchw wygrowanych, labilno emocjo-
nalna, pojawi mog si rwnie odruchy patologiczne np. objaw Babiskiego.
Udary ttnicy przedniej s rzadkie i dotycz ok. 3% wszystkich chorych z udarem
mzgu. Wynika to najprawdopodobniej z faktu, i obie przednie ttnice mzgu
poczone s przez ttnic czc przedni i w razie zaburze w zakresie jednej
pkuli krenie moe by kompensowane.
3. Zamknicie lub zwenie gwnego pnia ttnicy rodkowej mzgu
O zajciu gwnego pnia ttnicy rodkowej mzgu wiadczy niedowad
lub poraenie poowicze po stronie przeciwlegej od uszkodzenia. Towarzysz
mu zaburzenia czucia z niedowidzeniem poowiczym jednoimiennym.
Poraenia i niedowady obj mog rwnie twarz. Chory moe mie problemy

173
Horyzonty wspczesnej fizjoterapii
 Anna Poleszak, Adam M. Pogorzaa, Pawe Poleszak

z marszczeniem czoa, opadajcym kcikiem ust, fad nosowo-wargowy jest wy-

gadzony. Obserwuje si take zaburzenia mowy o typie afazji ruchowej (chory
rozumie co si do niego mwi, ale ma problemy z artykulacj) lub afazji czu-
ciowej (chory potrafi artykuowa, ale nie rozumie treci rozmowy), jeeli udar
dotyczy pkuli dominujcej.
4. Zamknicie lub zwenie ttnicy dolnej tylnej mzgu
O zaburzeniach krenia mzgowego tylnego wiadczy mog takie obja-
wy jak: zawroty gowy, nudnoci, wymioty nasilajce si zwaszcza przy zmianie
pozycji ciaa, czkawka, osabienie ostroci suchu, szumy uszne. Wystpi mog
rwnie zaburzenia chodu wywoane zakceniem rwnowagi, podwjne wi-
dzenie, dysfagia (problemy z poykaniem), chrypka, wraenie mroczkw przed
oczami, sekundowe uczucie ciemnoci lub wraenie falowania ogldanych przed-
miotw. Ponadto obserwuje si parestezje i ble w obrbie twarzy oraz upole-
dzenie lub zniesienie czucia blu i temperatury na twarzy po stronie przeciwnej
do uszkodzenia.
5. Niewydolno krenia w obszarze unaczynienia ttnicy podstawnej
Niewydolno krenia w obszarze unaczynienia ttnicy podstawnej objawia
si przede wszystkim zaburzeniami ruchw gaek ocznych, trudnociami w poy-
kaniu, dyzartri mowa jest cicha, nosowa, powolna i niewyrana oraz porae-
niem mini twarzy. Wystpuj rwnie niedowady poowicze i zaburzenia czu-
cia. Poraeniu ulegaj nerwy czaszkowe: trjdzielny, dodatkowy i podjzykowy.
Chory moe prezentowa take objawy mdkowe, takie jak: ataksja, zaburze-
nia koordynacji i rwnowagi, dyssymetria, dysdiadochokineza, chd na szerokiej
podstawie [14].

Zabur zenia procesw wykonawczych

Podoem przyczynowym zaburze procesw wykonawczych jest najczciej

udar mzgu w zakresie przedniego krgu unaczynienia, spowodowany zamkni-
ciem ttnicy rodkowej mzgu, czyli najwikszej gazi ttnicy szyjnej wewntrz-
nej. Udary w zakresie unaczynienia tej ttnicy stanowi okoo 70% wszystkich
udarw niedokrwiennych [15].
Funkcje wykonawcze, peni znaczc rol w procesach samoregulacyjnych
jednostki. Umoliwiaj kierowanie wasnymi mylami i zachowaniem w sposb
wiadomy, celowy i zaplanowany. Stanowi one fundament dla takich umiejtno-
ci, jak: powstrzymywanie si od odruchowych bd te impulsywnych reakcji,
rozwizywanie problemw, planowanie czynnoci, ustalanie priorytetw, abs-
trakcyjne mylenie czy kreatywno [16].
Zaburzenia kontroli nie zawsze musz wpywa na funkcjonowanie emo-
cjonalne oraz spoeczne, mog wybirczo dezorganizowa przebieg operacji

174
Horyzonty wspczesnej fizjoterapii
 Wybrane zaburzenia funkcji poznawczych uosb po udarze niedokrwiennym mzgu

intelektualnych, w tym czynnoci poznawczych, takich jak rozwizywanie skom-

plikowanych problemw, uczenie si, czy te podejmowanie decyzji w warun-
kach niepewnoci. Niezdolno do elastycznego programowania i kontroli wa-
snych zachowa uwidacznia si zwaszcza w skomplikowanych, nietypowych
bd konfliktowych sytuacjach problemowych i zadaniach wychodzcych poza
ramy codziennych, rutynowo wykonywanych zaj [17]. Zaburzenia te jednak
czsto wpywaj negatywnie na relacje rodzinne i towarzyskie, poniewa osobo-
wo pacjenta z zaburzeniami procesw wykonawczych zmienia si diametralnie
w stosunku do osobowoci sprzed choroby.

Zabur zenia poznawcze

W przebiegu udaru mzgu dochodzi do uszkodzenia orodkw mzgowych

odpowiedzialnych zarwno za sprawno ruchow, jak i poznawcz. Zaburzenia
poznawcze mog istotnie wpywa na efekty leczenia i rehabilitacji oraz jako
ycia chorego. Na wiecie yje ponad 55 milionw ludzi, ktrzy przeyli udar
mzgu, u poowy z nich incydent ten wywar znaczcy wpyw na dalsze funkcjo-
nowanie w codziennym yciu [18].
Do podstawowych funkcji poznawczych najczciej zalicza si: percepcj,
uwag oraz pami.

Zabur zenia uwagi

Zaburzenia uwagi mona podzieli na niespecyficzne i specyficzne.

Do niespecyficznych zaburze uwagi zalicza si:
zaburzenia selektywnoci, czyli trudnoci w dokonaniu wyboru jednego lub kil-
ku bodcw do przetwarzania, z wykluczeniem innych obecnych w otoczeniu,
zaburzenia podtrzymywania uwagi, ktre mog przejawia si poprzez brak
koncentracji lub poprzez nadmiern koncentracj, ktra uniemoliwia prze-
czenie si na nowe zadanie,
zaburzenia sterowania, spowodowane przez ognisko w patach czoowych, po-
wodujce trudnoci w planowaniu i kontroli dziaania.
Do specyficznych zaburze uwagi zalicza si przede wszystkim pomijanie
stronne, czyli brak moliwoci przetwarzania lub reagowania na bodce pojawia-
jce si w okrelonej poowie pola widzenia na skutek uszkodzenia mzgu po
stronie przeciwnej, pomimo sprawnego dziaania narzdu wzroku. Do zespou
pomijania stronnego dochodzi najczciej w nastpstwie udaru niedokrwienne-
go mzgu, obejmujcego obszar ukrwienia rodkowej ttnicy mzgu [19]. Zesp
pomijania stronnego moe w znacznym stopniu utrudnia przebieg rehabilitacji

175
Horyzonty wspczesnej fizjoterapii
 Anna Poleszak, Adam M. Pogorzaa, Pawe Poleszak

ruchowej. Pacjenci z zespoem pomijania stronnego ujawniaj trudnoci z reago-

waniem, odtwarzaniem i orientacj w stosunku do bodcw prezentowanych
po stronie przeciwlegej do uszkodzenia mzgowego.

Zabur zenia percepcji

Percepcja to suma wielu procesw odpowiedzialnych za odbieranie bodcw

z otoczenia. Termin ten odnosi si do impulsw oddziaujcych na wszystkie
typy receptorw. Pacjenci po udarze mzgu cierpie mog na wzrokow agnozj
przedmiotw, zwizan z upoledzeniem syntezy poszczeglnych cech obiektu
w jedno spostrzeenie. Chorzy uywaj zachowa kompensacyjnych, by ziden-
tyfikowa przedmiot: dotykaj go, wchaj, szukaj jego wyrazistych cech. Inne
zaburzenia percepcji dotyczy mog suchowego odbioru bodcw, w literaturze
przedmiotu wymienia si agnozj dwikw mowy, agnozj dwikw otoczenia
oraz amuzj [20].

Zaburzenia pamici

Na co dzie wielu chorych zmaga si z zaburzeniami pamici krtkotrwaej,

zaburzenia te uniemoliwiaj wykonanie wielu podstawowych czynnoci, np. wy-
konania prostych oblicze czy te zapamitywania sw. W wyniku udaru doj
moe rwnie do upoledzenia pamici dugotrwaej, objawiajcego si trud-
noci w przypominaniu sobie dawnych zdarze z wasnego ycia (pami epi-
zodyczna), deficytem przypominania znaczenia poj z zasobu wiedzy (pami
semantyczna) i problemem z przywoywaniem programu umiejtnoci (pami
proceduralna) [20].

Afazja

Okoo jedna trzecia pacjentw po udarze przynajmniej przez pewien okres

dowiadcza zaburze jzykowych [21]. W przypadku, gdy udar powoduje po-
wstanie uszkodze w obrbie pkuli dominujcej najczciej wystpujcym za-
burzeniem neuropsychologicznym jest zesp afazji.
W zalenoci od lokalizacji uszkodzenia dochodzi do utraty lub upoledze-
nia tworzenia i/lub rozumienia jzyka mwionego i pisanego. Gwnymi obja-
wami afazji s zaburzenia artykulacji, zaburzenia fluencji sownej, agramatyzmy,
parafazje, zaburzenia powtarzania, zaburzenia prozodii, zaburzenia rozumienia
wypowiedzi jzykowych. Integralnie z afazj wystpi mog takie zaburzenia
jak: agrafia, aleksja, akalkulia. Pacjenci z afazj czsto wycofuj si z wszelkich

176
Horyzonty wspczesnej fizjoterapii
 Wybrane zaburzenia funkcji poznawczych uosb po udarze niedokrwiennym mzgu

aktywnoci o charakterze interpersonalnym, co w znacznym stopniu utrudnia

leczenie i rehabilitacj.
Termin afazja od lat budzi liczne kontrowersje. Powstao wiele definicji
i prb klasyfikacji, opracowanych przez specjalistw rnych dziedzin, zajmu-
jcych si wyszymi funkcjami psychicznymi, takich jak: logopedia, psychologia,
nauki medyczne, filozofia, nauki spoeczne, lingwistyka.
Wedug profesora Mariusza Maruszewskiego afazja to cakowite lub czcio-
we zaburzenie mechanizmw programujcych czynnoci mowy u czowieka, kt-
ry wczeniej w peni je opanowa, spowodowane organicznym uszkodzeniem
odpowiednich struktur mzgowych [22]. Maria Pchalska dowodzi, i afazja jest
syndromem oznaczajcym dezintegracj procesu przetwarzania informacji, czyli
zaburzeniem zdolnoci dekodowania i/lub kodowania rnorodnych symboli
jzykowych i/lub niejzykowych wystpujcych w danym jzyku, krgu kulturo-
wym czy wsplnocie komunikatywnej, do ktrego doszo w wyniku ograniczone-
go uszkodzenia orodkowego ukadu nerwowego [23].
Klasyfikacja afazji nie jest atwym zadaniem, na potrzeby artykuu autorzy
przyjli podzia obejmujcy najczciej spotykane kategorie afazji:
Afazj sensoryczn (czuciow), ktra powstaje wskutek uszkodzenia zlokalizowa-
nego w pobliu okolicy Wernickego w pkuli dominujcej. W tym typie afazji
przewaaj objawy zwizane z zaburzeniami rozumienia: dochodzi do utraty
zwizku pomidzy wyrazami a ich znaczeniem, najczciej w zakresie sysza-
nych rzeczownikw i czasownikw, ale czsto dotyczy rwnie sowa pisanego.
Afazj motoryczn (ruchow), ktra powstaje na skutek uszkodzenia tylnej czci
dolnego zakrtu czoowego. W tym typie afazji przewaaj objawy zwizane
z zaburzeniami mwienia: sownictwo jest ograniczone, dochodzi do persewe-
rowania sw, agramatyzmw, budowania zda o prostej budowie, stylu telegra-
ficznego, braku fluencji sownej, czsto wspwystpuje ona z agrafi.
Afazj sensomotoryczn (mieszan) - gdy wystpuj objawy zarwno zaburze m-
wienia, jak i rozumienia.
Afazj amnestyczn - gdy gwne problemy polegaj na trudnociach z nazywa-
niem obiektw.
Afazj cakowit (globaln, totaln) - gdy wystpuje cakowita lub prawie cakowita
niezdolno mwienia i rozumienia [24].
Nierzadko wystpujcym rodzajem zaburze mowy jest take dyzartria.
Dochodzi do niej w wyniku uszkodzenia aparatu wykonawczego mowy. Zaburzenia
dotycz w tym przypadku artykulacji oraz prozodii. Zarwno koordynacja mowy,
jak i oddechu jest zaburzona. Dyzartria czsto wspwystpuje z zaburzeniami po-
ykania.
Jak najszybsze wprowadzenie kompleksowej rehabilitacji w proces leczenia
chorego, odgrywa decydujc rol w uzyskaniu kocowych efektw. Planowanie

177
Horyzonty wspczesnej fizjoterapii
 Anna Poleszak, Adam M. Pogorzaa, Pawe Poleszak

toku rehabilitacji powinno si odbywa z udziaem zarwno caego zespou inter-

dyscyplinarnego, jak i samego chorego a take czonkw jego rodziny, ktrzy po-
winni by wczeni w proces rehabilitacji i mie okrelone w nim zadania. Z jednej
strony zakres dziaa w pracy z pacjentem po udarze wyznaczaj odrbne obszary
wiedzy, z drugiej za, obszary te wzajemnie si uzupeniaj. Rehabilitacja nie po-
winna ogranicza si tylko do usprawniania fizycznego, ale take obejmowa inne
dziedziny rehabilitacji takie jak terapia zaburze mowy, poykania, zaburze funk-
cji poznawczych. Rwnolegle z kinezyterapi i fizykoterapi naley prowadzi te-
rapi neurologopedyczn. Trudnoci w nawizaniu kontaktu z pacjentem, ktrego
nie mona zmobilizowa do wsppracy, ograniczaj rehabilitacj do wicze bier-
nych. Zadaniem zarwno fizjoterapeuty, jak i neurologopedy jest poznanie moli-
woci pacjenta w zakresie komunikacji werbalnej oraz nawizanie z nim kontaktu.
Naley zachca pacjenta do podejmowania wszelkich moliwych prb nawizania
kontaktu z otoczeniem. Szczeglny nacisk naley ka na popraw samodzielnoci
chorego w wykonywaniu czynnoci ycia codziennego.

Wnioski

1. Planujc proces rehabilitacji naley pamita, i problemem chorych po udarze

mzgu jest nie tylko ograniczenie sprawnoci ruchowej, ale te wiele innych
nastpstw, istotnie wpywajcych na jako ycia.
2. Pacjenci bez wyranych deficytw ruchowych, ktrych jako ycia pogorszya
si ze wzgldu na odczuwane deficyty poznawcze, czsto nie s wiadomi faktu,
e ich stan moe ulec poprawie.
3. Rozpowszechnianie wiedzy na temat istoty deficytw poudarowych moe przy-
czyni si do dotarcia z pomoc do pacjentw, ktrzy nie mieli okazji uczestni-
czy w rehabilitacji neurologopedycznej i neuropsychologicznej, cho si do niej
kwalifikuj.
4. Powrt funkcji poznawczych i ruchowych chorego po udarze mzgu moliwy
jest do uzyskania w obrbie cisej wsppracy zespou interdyscyplinarnego,
w ktrym zarwno neurologopedzi, jak i fizjoterapeuci oraz przedstawiciele in-
nych specjalnoci medycznych s przekonani co do skutecznoci takiego post-
powania i wzajemnie wzmacniaj swoje dziaania.

Bibliog rafia:

1. Nowotny J.: Zarys rehabilitacji w dysfunkcjach narzdu ruchu. AWF, Katowice 1997.
2. Nowakowska K., Adamiak G., Jabkowska K., Lewandowska A., Stetkiewicz A., Borkowska A.:
Deficyty poznawcze i zaburzenia depresyjne u chorych po udarze mzgu. Post Psychiatr
Neurol. 2009; 18(3): 255-262.

178
Horyzonty wspczesnej fizjoterapii
 Wybrane zaburzenia funkcji poznawczych uosb po udarze niedokrwiennym mzgu

3. Baszczyk B., Czernecki R., Prdota- Panecka H.: Profilaktyka pierwotna i wtrna udarw m-
zgu. Studia Medyczne 2008; 9: 72.
4. Kolan M.: Zaburzenia funkcji poznawczych a choroby niedokrwienne mzgu.
W: Neurokognitywistyka w patologii i zdrowiu. (red. P. Nowakowski). PUM, Szczecin
2009- 2011.
5. Ryglewicz D., Milewska D.: Epidemiologia afazji u chorych z udarem mzgu, Udar Mzgu
2004, 6(2): 65-70.
6. Mazur R.: Neurologia kliniczna dla lekarzy i studentw medycyny. Via Medica, Gdask 2007.
7. Strelau J.: Psychologia. Podrcznik akademicki. GWP, Gdask 2000.
8. Ballard C., Rowan E., Stephens S.: Prospective follow-up study between 3 and 15 months
after stroke: improvements and decline in cognitive function among dementia-free stroke
survivors >75 years of age. Stroke 2003; 34: 24402445.
9. Jodzio K., Biechowska D., Szurowska E.: Neuropsychologiczna ocena zaburze kontroli wy-
branych funkcji poznawczych i motorycznych po udarze mzgu. Post Psychiatr Neurol 2011;
20: 251257.
10. Hirtz D., Thurman D.J., Gwinn-Hardy K. i wsp.: How common are the common neurologic
disorders. Neurology 2007; 68: 326-337.
11. Hajat C., Tilling K., Stewart J.A. i wsp.: Ethnic differences in risk factors for ischemic stroke:
a European case-control study. Stroke 2004; 35 (7),1562-7.
12. Szczudlik A., Czonkowska A., Kwieciski H., Sowik A.: Udar mzgu.UJ, Krakw 2007.
13. Banecka-Majkutewicz Z., Nyka W., Krzeniak-Bohdan M i wsp.: Analiza czynnikw ryzyka uda-
ru niedokrwiennego mzgu (badanie wstpne). Udar Mzgu 2002;4:15-22.
14. Mazur R., wierkocka-Miastkowska M.: Udar mzgu pierwsze objawy. Choroby Serca
Naczy 2005, 2: 8487.
15. Szczudlik A., Pera J., Dziedzic T., Godzik-Sobaska L.: Klinika i leczenie udaru niedokrwien-
nego mzgu. W: Mzg a niedokrwienie (red. B. Strosznajder, Z. Czernicki) Wydawnictwo
Platan, Krakw 2005.
16. Jodzio K.: Neuropsychologia intencjonalnego dziaania. Koncepcje funkcji wykonawczych.
Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2008.
17. Jodzio K., Biechowska D., Szurowska E., Gsecki D.: Neuropsychologiczna ocena zabu-
rze kontroli wybranych funkcji poznawczych i motorycznych po udarze mzgu. Postpy
Psychiatrii i Neurologii 2011; 20(4): 251257.
18. Brola W., Wgrzyn W.: Jako ycia po udarze mzgu. Studia Medyczne lskiej Akademii
Medycznej 2003; 3: 161166.
19. Pchalska M.: Rehabilitacja Neuropsychologiczna. Wydawnictwo UMCS, Lublin 2009.
20. Sabiniewicz M., Niwald M., Machnia M., Wodarczyk L., Miller E.: Wybrane zaburzenia funk-
cji poznawczych po udarze mzgu charakterystyka kliniczna i diagnostyka. Aktualnoci
Neurologiczne 2015; 15: 35-40.
21. Kot-Bryko K., Pietraszkiewicz F.: Psychologia w medycynie. Cz 1 deficyty poznawcze
u osb po udarze mzgu. Medycyna Oglna i Nauki o Zdrowiu 2012; 18 (4) 341.
22. Maruszewski M.: Mowa a mzg. PZWL, Warszawa 1970.
23. Pchalska M.: Afazjologia. PWN, WarszawaKrakw 1999.
24. Amborska-Gowacka D.: Afazja. W: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. (red. T.Pilch).
Wydawnictwo Akademickie ak, Warszawa: 2003.

179
Horyzonty wspczesnej fizjoterapii