The Project Gutenberg EBook of Pericla Navarchi Magonis, by Lon Cahun

This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most
other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of
the Project Gutenberg License included with this eBook or online at
www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you'll have
to check the laws of the country where you are located before using this ebook.

Title: Pericla Navarchi Magonis

sive Expeditio Phoenicia Annis Ante Christum Mille
Author: Lon Cahun
Translator: Arcadius Avellanus
Release Date: April 11, 2015 [EBook #48681]
Last Updated: July 13, 2015
Language: Latin
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PERICLA NAVARCHI MAGONIS ***

Produced by Carolus Raeticus

MOUNT HOPE CLASSICS

VOL. I
PERICLA NAVARCHI MAGONIS
SIVE EXPEDITIO PHNICIA ANNIS ANTE CHRISTUM MILLE
Opus Francice scripsit LEO CAHUN,
in Anglicum vertit Helena E. Frewer,
Latine interpretatus est ARCADIVS AVELLANVS
_Gaudent ibi vertice raso_
_Garrula securi narrare pericula naut._
IUV. 12, 82.
PROSTAT
Neo Eboraci, Sub Nro 37, Via Wall
New York City 37 Wall Street

COPYRIGHT BY
E. PARMALEE PRENTICE
1914.

LATIN PRESS PRINTING CO.,

336 W. GIRARD AVE. PHILADELPHIA, PA.

INTRODUCTION.
The easiest way to learn a language is by its use and in this respect
Latin is like other languages,--it should be studied with use, and used
with study. In teaching Latin, however, schools follow no such simple
methods. Latin is taught with hardly any effort at its use and in most
cases with no effort to add to the classical text any reading in Latin
which would attract the interest of the young and which they could take
up out of class for its own sake. The student begins by committing to
memory the many forms and rules of an inflected language--no small task
to undertake at the age of twelve or thirteen years,--and through this
laborious drudgery is introduced to a small amount of text selected from
Csar, Nepos, Sallust, Cicero and Virgil--excellent texts for the
class-room, but not likely to be read at home for pleasure, except by
those children, if such there be, who find entertainment out of school
in reading Webster, Burke and Milton.
For children who like fairy stories and romance, who like to read of
sea-fights and adventure, this account of "The Adventures of Captain
Mago" has been translated into excellent Latin by Dr. Arcadius
Avellanus, and my advice to those who take the book up, is--don't turn
the reading into work. The Latin is not very difficult. Some of the
descriptions may not be easy, but descriptions can be passed over and
the action is not hard to follow. After reading a few pages in this
manner you will be surprised to find that the book can be read for the
sake of the story; go a little further and forms and rules which were
hard to learn from the grammar will have concrete meaning and a familiar
air. Long before the end you will like Latin and will begin to find
class-room work much easier.
This book is one of several stories which Dr. Avellanus has translated
into Latin and which in their manuscript form have together been called
the Mount Hope Classics. One of the short stories in this series,
Mr. Ruskin's "King of the Golden River" was recently published in
pamphlet form under the title "Rex Aurei Rivi" and met with such demand
that the small edition was soon exhausted. The present volume which is
the first book to be published from the Mount Hope Classics is printed
primarily for my own children, but a somewhat larger edition has been
published than was ventured when Rex Aurei Rivi was printed, and while
this edition holds out copies may be purchased at the address given
below.
37 Wall Street, New York City

E. Parmalee Prentice

PRFATIO AUCTORIS.
Pagin hicce secutur nihil sibi novi, nihil erudit disquisitionis,
vindicant. Solum earum atque unicum propositum est, imaginem priscorum
temporum, ut mundus mille ante Christianum vum annis exstiterat,
adumbrare, popularique, prsertim pro iuventute, sermone summam exhibere
notitiarum, rerumque multifariarum, qu nobis in libris passim obviam
fiunt, qui libri, partim propter caritatem pretii, partim propter
rationem abstrusam ac doctam narrationis, plerisque haud patent.
Verendum mihi erat, ne si paginas fict huius narrationis, quippe cuius
solum propositum est doctrinam _iucunde_ impertiri, effusis notis
onerarem, totum opus obruerem: licet hic tamen semel memorare, omnia,
qu hic historiam Phnicum respiciunt, ex uno alterove opere auctorum, a
me consultorum, amplissimis argumentis suffulciri posse.
Prcipuorum huius generis auctorum, operumque eorum elenchum hicce
subiungo:
1. _F. C. Movers_, Das Phnizische Alterthum.
2. _E. Renan_, Mission in Phnicie.
3. _Daux_, Recherches sur les Emporia phniciens dans le Zeugis et le
Byzacium.
4. _Nathan Davis_, Carthage and her Remains.
5. _Wilkinson_, Manners and Customs of Ancient Egyptians.
6. _Hoeckh_, Kreta.
7. _Grote_, History of Greece.
8. _Mommsen_, Geschichte der Rmischen Republik (Introductio, et
Cap. I).
9. _Bourguignat_, Monuments mgalithiques du Nord de l'Afrique.
10. _Fergusson_, Rude Stone Monuments.
11. _Broca_, atque _A. Bertrand_, Celtes, Gaulois et Francs.
12. _Abb Bargs_, Interpretation d'une Inscription phnicienne trouve
Marseille.
13. _Layard_, Nineveh and its Remains.
14. _Botta_, Fouilles de Babylone.
15. _Reuss_, New translation of the Bible.
Denique pauc not ad calcem adiect sunt,[1] e quibus palam esse

potest, quid per totum opus fieri potuisset. Appendicem item subnexi sub
finem operis, qu saltem obscuriores passim res illustrent, quas
narratio perpetua quodammodo obscuriores reddidit.
[1] Has notas ista in editione prtermittere, iisque ad textum
illustrandum novas sufficere, visum interpreti est.
INDEX CAPITUM.
CAPUT I.
Quamobrem Bodmilcar, nauta Tyrius, Hannonem Scribam Sidonium oderit
CAPUT II.
Astarti Sacra fiunt
CAPUT III.
Sammai a custode Serv agnoscitur
CAPUT IV.
Rex David
CAPUT V.
Pharao sero advenit
CAPUT VI.
Creta, atque Cretenses
CAPUT VII.
Chryseis Regi Hannonem anteponit
CAPUT VIII.
Negotiolum cum Phocis
CAPUT IX.
Terra Boum
CAPUT X.
Gisco inauritus, auriculam recuperat
CAPUT XI.
Capita nostra in discrimen adducuntur
CAPUT XII.
Oraculum consulo

CAPUT XIII.
Argentifodin Tartessiac
CAPUT XIV.
Insidi
CAPUT XV.
Iudex Gebal prclarum edit facinus
CAPUT XVI.
Oceani discrimina
CAPUT XVII.
Iono, Deu Fennorum
CAPUT XVIII.
Ionas magnopere sibi tribuit
CAPUT XIX.
Rursus Bodmilcar
CAPUT XX.
Mundus funditus eversus
CAPUT XXI.
Regina Sab
CAPUT XXII.
Belesys comperit Bichri paullo graviusculum esse
CAPUT XXIII.
Rationes nostras cum Bodmilcare pariamus

PERICLA NAVARCHI MAGONIS

CAPUT I
_Quamobrem Bodmilcar, nauta Tyrius, Hannonem, scribam Sidonium, oderit._
Navarchus Mago[1] ego sum, meque artis navigandi peritissimum esse,
Hiram,[2] Rex Tyriorum,[3] prob intellexit. Tertio itaque regni sui

anno evenit, ut Sidone,[4] oppido piscatorum, capiteque Phnicum,[5] ad

se in regiam, colloquendi caus, me evocaverit. Nimirum de meis
longinquis peregrinationibus iam antea certior factus, rite cognovit
quemadmodum Melitam[6] viserim, quemadmodum ad Byrsam[7] usque negotia
factitaverim, quod quidem oppidum, a Sidoniis conditum, nunc tamen a
Tyriis Carthadas[8] appellatur; ac, denique, quemadmodum ad
dissitissimas Gades[9], in regione Tartessiorum,[10] pervenerim.
At lapsu temporis sol glori Sidoniorum inclinare, fortunque recedere
cperunt. Dum enim Tyriorum navigia long latque maria in suam
redegerunt potestatem, mercatores eorundem terras quaquaversum
peragraverunt. Enimver Tyriis placuit regem sibi creare, qui per
suffetes,[11] vices eius agentes, ctera Phnicum oppida sibi
subegit. Sic igitur fortun Tyriorum in diem augescere cperunt, unde
factum est, ut naut, mercatoresque ex oppidis Sidon, Gebal, Arvad,
atque Byblo,[12] Tyrum confluerent, ibique suis ctibus, mercatorumque
collegiis, iam tum summa potestate pollentibus, societate se iungerent.
Quum ego itaque Regi Hiram obsequii prsto officia, ipse me edocet,
amico et socio suo Davidi, Regi Iudorum, in votis esse, ad condendum
Deo suo Adonai[13] templum, materiam undique comparare,
Hierosolymaque,[14] urbem suam, convectari curare, sibi vero in animo
esse, regi munificenti ad molimentum omnem opem atque operam
conferre. Proinde, Rex suadet mihi, ut suis sumptibus, aptam classem
comparem, iter Tartessum suscipiam, copiam argenti, aliaque qulibet
rara, pretiosaque eius regionis producta conquiram, qu ad templum illud
adornandum sumptuosissima, et maxime accommodata esse videantur.
Quandoquidem desiderio revisend Tartessi, regionumque Occidui utique
perquam ardebam, propositum Regis peravide amplector, eumque certiorem
reddo, non plus temporis me mihi sumpturum quam quod ad comparandam,
instruendamque classem, et ad conducendas operas,[15] sufficere
iudicavero.
Ad Festum Vernum, quo tempore navigatio annue instaurari solet, duo
usque menses supererant. Hoc temporis intervallum mihi affatim
sufficiebat, nam, prterquam qud iussu Regis prius Ioppam[16] navigare,
illinc autem, ad excipienda Regis Davidis mandata, Hierosolyma
proficisci debebam, opus in prsentia non erat, ut prter mea navigia
nautasque, ullius rei cur tenerer; satis enim mihi constabat fore, ut
frugum, militumque ferax Iuda mihi copiam vict s militumque
suppeditatura esset.
Tam pronas aures suis prceptis me prbuisse Regi pergratum
erat. Quapropter rarium[17] suum mihi mille siclos[18] argenteos statim
adnumerare iussit, ut instantibus indigentiis meis consulere possem;
prfectis autem armamentarii[19] demandavit, ut, si quo ligno, cannabi,
aut re indigerem, eorum voluntate inde tollere possem.
His peractis, Regi valedixi, meque ad scribam meum Hannonem,
gubernatoremque Himilconem[20] contuli, iste enim alter cunctis in meis
peregrinationibus comes mihi esse consuevit. Hi, dum ego apud Regem
morabar, in scamno, iuxta portam regi[21] sedentes me prstolabantur,
de causis disputantes, qu animum Regis inducere videbantur, ut nos
Sidone accersi iussisset; unde haud perperam coniectabant quoddam cptum
impendere, ac discrimina, ipsis haud ingrata, sublatere. Quamobrem,
simulac vultum meum ltiti stu rubentem conspicantur, Hanno
"Salve," inquit, alacri voce, "Here redux! Pro certo auguror Regem
aliquod cordis tui votum prstitisse."

"Probe, Pol, hariolaris" inquam, "et quid tu id esse putas?"

"Fortasse" ait ille, "nova sufficietur navis ei, quam in Syrti
Maiori[22] amiseras; atque, insuper, vectura non spernend molis;
quisnam Sidonius hoc amplius speret?" Tum ego:
"Scite" inquam, "mi Hanno, coniectas; tamen et aliquid aliud
prterea. Verum bona nostra fortuna etiam postulat, ut vota nostra
extemplo persolvamus. Festinemus itaque ad fanum Astartes,[23] reddamus
Div grates, eiusque tutelam nobis Ioppam tendentibus efflagitemus.
Ioppam enim navigabimus, illinc autem Tartessum."
"Tartessum!" velut echo ltabunda resonabat vox Himilconis, ad clum
levato uno oculo, siquidem alterum prlio navali amiserat. "Siccine,
Tartessum?" iterum clamitat, "O Dii fatorum navium arbitri, vos, o
sidera, qu in stega excubans toties lustrare consuevi, en vobis senos
siclos paratos offero, non enim plures suppetunt. Verum conferte me
Tartessum, faciteque ut mihi obviam sceleratus ille occurrat, cuius
lancea me oculo orbavit, iam ego pulchre faciam ut mucronem pugionis mei
Chalcidici[24] sub ima costa sua terebrare sentiat; prterea etiam bovem
in hostiam vobis voveo, eximiorem Api,[25] fatuorum gyptiorum Deo."
Hanno minus stuabat. "Ex mea parte" inquit, "satis existimabo, si ex
rumnosa lor[26] Iudaica, vilibusque mercimoniis Sidonicis, tantum mihi
cambire[27] contingat, ut commodum argenti cumulum aggerere valeam. Ac
tum mirum quam lubebit villam in littore condere, ubi celocem[28] meam,
purpureis velis actam, quora perarantem contemplando, licebit vitam
luxu lautam degere."
"Memineris attamen" eum moneo, "priusquam detur vitam luxu tumentem in
dibus refulgentibus otio agere, haud dubie nobis instare sortem, ut
noctes, nec paucas, sub dio, asperiori sub clo Occidentis agamus; nec
semel famem nostram ut tenui victu, arido crustulo expleamus, antequam
eo genere vit opipar potiaris." Ad hc ille:
"Eo" inquit "iucundius erit in prterita respectare; et quum licuerit in
nostris sumptuosis pulvinaribus reclinare, atque tum memoriam
discriminum recolendo, tum auscultantibus ea hospitibus reprsentando,
gemin frui voluptate."
Sermocinationes istiusmodi nos detinebant usque e dum ad cupressetum
pervenimus, cuius e medio argentatum templi Astartes tectum
emicabat. dificium, iubare solis, ad Occasum vergentis coruscum,
obliquos Phbi radios, ex inauratis pinnaculis qu graciles pil
sustinebant, prorsum refundens, fulgoris pomp renidebat. Circum, in
luco, sacr volitabant palumbes, qu luci sacra loca subinde ambientes,
in perticis inauratis, pilas columnasque constringentibus
conquieverunt. Passim greges puellarum in luco conspiciebantur, qu in
stolis albis, purpure aut argento patagiatis, partim mala granata pro
sacrificio in templum deferebant, partim animi causa spatiari
videbantur. Quandoque, quum fores templi patefiebant, e longinquo
concentus sistrorum, tibiarum, et cithararum, quibus sacerdotes laudes
De celebrabant, exaudiebantur. Hi moduli, numerique concentus ac
music, quibus lenis palumbum gemitus sese immiscebat, tum etiam
securarum[29] virginum soluti cachinni inter hc resonantes tales
fuerunt, ut sonitus in arcanum quoddam murmur suaviter conflueret, nec
facile fieri poterat, ut animos nostri similium prteriret, quorum
aures, his insuet, haud unquam aliud, magisque concinnum, quam navium
stridorem, gemitum fluctuum, atque ventorum boatum percipere

consuevissent.
Interim ego cum Himilcone consultum adivi elenchum, qui pretia hostiarum
ferebat. Hc pretia tabulis neis erant insculpta, qu tabul ad dextrum
in introitu ad vestibulum templi basi marmore ingentis palumbis erant
affix. In sacrificium placuit mihi aliquot fructus, unamque placentam
eligere, quorum pretium unum siclum non excedebat; ubi autem me
converto, ut Hannonem advocem, ecce obviam mihi fit aliquis, tenui ac
squalid nautarum tunic indutus, qui celeri gradu, maledicta mutiens,
versus me festinavit.
"Sic me Bal Smaim, dominus cli!"[30] haud mei conscius exclamo;
"nonne iste Bodmilcar Tyrius est?"
Is protinus subsistit, me ictu oculi agnoscit, et inter nos salutem
damus et reddimus.
Bodmilcar, quem sic necopinato conveni, unus erat e veterioribus meis
comitibus. In expeditionibus meis bellicis atque mercatoriis spenumero
solebat ad latus meum uni alterive navi presse. Is iam et Himilconi
notus erat, atque una stupebamus, ac miserti sumus status eius, in quo
sese visui nostro sistebat.
"Quid, malum," inquam impatiens, "te in hunc statum redegit? Namque tu
olim Tyri dominus esse solebas aliquot gaulorum,[31] ac minimum
quaternarum barcarum,[32] narra, sodes, quid mali te afflixerit, ut te
nunc hic, tamquam mendicum, vix chitonet[33] indutum inveniamus?"
"Moloch[34] mactet, et in ima perdat damnosos Chaldos!" furens halitat
Bodmilcar. "Ut galliniceps Nergal[35] suus excruciet eos cunctos, ut
urat assetque universos! Historia mea relatu brevis est. Auditedum!
Vecturam habebam mancipiorum. Nunquam ulla vectura huic fuit comparanda,
sub velis dumtaxat Tyriis. Alveus gauli mei Tyrii viros ferebat
Caucasios, boum instar fortes, ac puellas Grcas, rectas et graciles,
tamquam arundines; erant, insuper, Iudi, qui vitis plectend,
agrorumque cultur gnari fuerunt. Hi omnes pretio ne stimandi quidem
erant."
"At vero, amice, Bodmilcar," quro ex eo, "ubinam sunt isti omnes? Anne
te numerus siclorum male vendit mercis fefellit?"
"Ubi sint? ubi sint nunc?" vagit ille furens, "Omnes et singuli eorum in
itinere sunt versus aliquod oppidum Chaldorum, quos Dii perdant, trans
Rehoboth. Loco autem siclorum sustinui calceorum ictus, liventesque
plagas, quarum vestigia diu gesturus sum. Suffes quidem Navalis dedit
mihi aliquot ger-as,[36] ut rumnam dumtaxat prvertere possem,
alioquin ne micam quidem ad sustinendam vitam comparare
potuissem. Tertius iam est dies ex quo Tyrum perveni, et ad hoc iter
emetiendum tantum itavi, ut pedes omnino contumuissent, ac vix etiamnum
par movendo essem."
"Ain' tu," qurit Himilco, "pedibus te huc venisse? Certe Hercle,
poteras quoddam navigium, quod te huc deveheret, reperire."
"Navigium!" gannit subindignans Bodmilcar. "Ex quonam est moris in arido
navibus vehi? Nonne prdico me ex Rehoboth, terra Chaldorum, qui male
pereant, huc venisse? Audi tamen me ex integro, tum futurum scio ut mihi
compatiaris. Pr primis iter secundum littora occepi: a Philistinis
mancipia ex Caucaso comparavi. Fortun me erant parat. Iam domum
tendebam, Phasimque in littore Chalybo appropinquabam, quum Dii quidam

alieni, qud persuasum mihi est nec Melcarth, nec Moloch talem esse, ut
nautam Tyrium hunc in modum tractent, Dii, inquam quipiam alieni svam
nobis immiserunt tempestatem. Cunctis nervis intentis, nautarum catervam
perinde ac vecturam humanam satis feliciter servavi, attamen principem
mercium partem amisi, navicul autem mere misell ad exitium erant
quassat. Una tantum via salutis, prterea nihil erat reliqui, nimirum,
ut quod mihi supererat, per Armeniam et Chaldam, pedibus traducerem, ea
spe fultus, ut eo itinere alicubi mercatoribus occurrerem, iisque
mancipia mea divenderem. At Dii ne nunc quidem mihi propitios se
prbuerunt. Nimirum turba Chaldorum nos adorta est. Nos quinquaginta
armati ad catervam quadringentorum mancipiorum tuendam non
sufficiebamus; qu ut erat misera et improba, nullo pacto, nec plagis,
nec precibus permovenda erat, ut ad se vindicandum vel digitos saltem
porrigeret. Eo proinde ventum est, ut facile opprimeremur, atque ego,
cum meis una captus, abducerer. Chaldi nos regi Ninive vendere
parabant, me autem, partem me ipsius vectur factum, stupebam."
"Verumtamen, ecce te salvum! Qu id contigit?" interrogo veterem socium,
"ut manus captorum effugeres? narra, sis, nobis."
"Captores mei" pergit ille, "et explorare me, et vincire
neglexerunt. Ipsa, itaque, prima nocte interluni, aliquot lurcones,
custodes meos, loquelis oblectabam, fabulas ipsis texendo de colubris
Libycis, deque incolis Tartessi, oribus medio in pectore hiantibus,
oculisque in extremis digitis sitis, atque hi ore patulo mendacia
excipiebant, quibus aures sedulo offundebam, iisque adeo erant intenti,
ut muneris sui prorsus essent immemores. Occasione usus, primum unius
alvum sic me confodio, alterum autem iugulo, et confestim
effugio. Celeri pede elapsus, Moloch sint grates, nebulones omnino
evasi. At nunc, quum iam hic sum, Diis solis notum quid de me fiat. Si
munere gubernatoris potiri nequivero, vices naut Tyrii gregarii me
obire oportebit."
"Non oportebit, Bodmilcar," aio ego, "tempore maxime opportuno nobis
occurristi. Sint Astarti grates, ille tu ipse es, quo maxime indigeo. A
Rege mihi demandatum est, ut classem Tartessum navigaturam instruam;
expeditioni ipse prsum, sicque licet mihi alterum a me prfectum te
creare. Gubernator meus Himilco est, hic autem est Hanno, scriba meus;
nunc autem in itinere sumus ad templum De, et iam intrabimus dem, ut
coram Dea pactum litteris mandemus." Tum Bodmilcar:
"Dii te ament, Mago chare!" gratus respondet, "omnes Superi quas tibi
referant vices. Si mihi dabitur tecum Tartessum navigare, iniurias, mihi
a Chaldis illatas, haud egre tulero. Modo Melcarth siverit ut idonea
navis nobis contingat, Himilcone duce iter nobis prospere cedet, etiamsi
ad ultimas mundi oras eundum sit."
Hanno, qui se interea nobis adiunxerat, e balteo suo atramentarium
calamosque exprompsit, item cotem ad hos acuendos, in gradum templi
consedit leges pacti litteris mandaturus, quibus ego prfectus classis
creabar, Bodmilcar vicarius prfectus, Himilco autem gubernator
princeps. Hoc facto, ego et Himilco sigilla nostra affiximus documento,
quod et Bodmilcar facturus erat, et sigillum suum, vix sibi conscius,
apud se quritabat, quum demum illi incidit sibi id a Chaldis ereptum
fuisse. Itaque ego illi vicenos siclos obtuli, quibus et novum sigillum,
et qudam indumenta compararet. Tum ego cum Himilcone ad sacrificium e
fructibus et placenta De Astarti offerendum processi; quo peracto,
animis mire erectis, iter in portum fleximus, ubi leve nostrum navigium
_Gadita_ paratum prsto fuit.

Postridie ad opus nostrum alacriter nos accinximus. Rationem itineris in

papyro expressi. Statui meam _Gaditam_ expeditam servare, sed consultum
duxi gaulum in vicem actuarii fieri ad vectandas merces, duasque barcas
suppetiarias gaulo, utpote qui nimi aqu impeditus, littora propius
accedere nequiret. Pro comitatu duas triremes ampliores, cum duplici
steg, quinquaginta remis actas selegi, similes paulo ante Sidoni
inventis. Hoc ipso tempore Tyrii tres huiusmodi triremes in portu
habebent, qu quidem admodum celeres, nec aquis impedit, in prora
validis rostris erant armat, ac tam velis, quam remis act, tum in usum
bellicum, tum in mercatorium apt erant.
Constitui, porro, ut carin lateraque horum navigiorum e cedro, mali
autem atque antenn e robore Basanico, e Iuda, fierent. Morem veterem,
quo vela e iuncis Galilis, aut e fibris papyraceis parabantur,
abrogavi, quod malebam ut eadem e prclara nostra Phnicia cannabi
texerentur, cuius in tenacissimam texturam apparand, incol Arvad,
atque Tyrii, peritissimi erant. Materia hc eadem erat, ex qua funes
meos plecti curavi.
Ut armificinam perambulabam, mirabar ingentem copiam ris coacervati,
quum sub oculos meos cecidit plumbum album, quod a Celtis, procul ad
Aquilonem occiduam sitis, obtentum erat. Antea quam ego iter eo
susceperam, insul e prope ignot fuerunt. Mihi, profecto, persuasum
est disquisitionem ibi a me institutam haud minorem in Phnices
contulisse utilitatem, quam beneficia qu binis ante sculis e repertis
ad Tartessum argentifodinis redundaverant, licere mihi asseverare.
Conspectus ris me permovit, ut consilium, quod mecum iam dudum
volvebam, exsequerer. Tunc mihi occurrit, si carina, perinde ac latera
sub aqua, eodem modo quo prora, re muniretur, futurum esse, ut navigium
multo firmius evadaret, nec lignum tam facile putresceret. Statui itaque
proras triremum e dura mixtura plumbi albi cuprique fuso metallo
obducere, carinas autem atque latera aquis mersa omnium quatuor
navigiorum lamnis reis cusis obdere. s Cypreum, ceu nimis molle ac
spongiosum, meo proposito ineptum iudicavi; quod vero Libanus gignit
nimis rigidum ac fragile; sed metallum Cilicium, utpote perquam firmum,
et tamen ductile, usui meo aptissimum censui. Chelesbal itaque, manceps
Tyrius, operi se extemplo accinxit, atque lamnas, tres cubitos longas,
ac duos latas, excudere cpit.
Rex ducentos fabros imperio meo subiecit. Ut vero horum laboribus
penitius invigilare possem, placuit mihi domicilium cum sociis Vi
Picatorum, e regione armamentarii conducere, unde e fenestris meis, in
contignatione quarta, operas in Navali versantes commode perspicere
poteram. Interim Hannonem elenchum mercium cambio aptarum conficere
iussi. Ipse et Himilco his potissimum rebus sedulo congerendis erant
dediti, Bodmilcar vero, duobus nautis accitis, vicinia portus solebat
perambulare, ac, satis prospero eventu, tentabat nautas pro mea caterva,
ex otiosis, allectare, qui galeris inclinibus circumquaque errabundi
conduci gestiebant.
Die primo mensis Nisan,[37] integris quatuor septimanis ex quo munus
mihi commissum susceperam, domum redux, cnatum, socios altercantes
offendi.
"Heus," inquam, cubiculum ingressus, "quid mali vos agitat? quid
rixamini?" Tum Hanno:
"Bodmilcari," inquit, "ostendere volo buculo eum haud amplius sapere;
nec se camelo Bactriano comptiorem prbere." Ad hc Bodmilcar,

"Tune," ait indignabundus, "tantam me contumeliam ab id genus ephebo

ferre oportere arbitraberis? Egone ista convitia a simio hoc genus
sylvestri tolerem, qui pup instar primo venti halitu vagiet, nosque ut
se sicco restauremus flagitabit? Hic enim vitam medio inter
scribillatores mulierculasque degere sciens est usque adeo, ut animo
virili haud plus testudine hortensi polleat."
Cui Hanno: "Vera, Hercle, memoras," per sarcasmum respondit, "enimvero
experienti tibi par non sum; me enim Chaldi plagis non docuerunt, nec
servi mei tergum mihi triverunt. Verumtamen, quamvis vigesimum nonnisi
tatis annum agam, primo quoque tempore me mare reformidare comperieris,
licebit, ut me, sole instar trit, in mare prcipitem des. Cterum,
iter maritimum iam ad Citium usque expertus sum; fui etiam apud Ionios,
quorum linguam apprime calleo, oppido melius quam quiscumque vestrum."
"Mihine de Ioniis blateras, talpa cca" furit Bodmilcar, "non id mihi
tentabis, quin ossa tua cuncta comminuam."
Sic fatus, pugionem suum arripit; at Hanno intrepidus urceum satis
capacem pro telo sublevat.
"Siste! siste!" ingerit se Himilco, "vide ne pretiosum nectar
disperseris;" atque dum ego brachium Bodmilcaris arceo, ipse urceum illi
adimit, et in angulum cubiculi statuit.
Tum ad rixantes conversus, sic eos alloquor: "Iurgium hoc vestrum
ferendum non est; uterque vestrum mihi paret, et eapropter mandatis meis
obtemperabitis; amice vos geratis; male se habebit qui secus
egerit. Interim, dic, velim quid sibi ista de Ioniis loquela velit?"
Hanno, in signum obedienti, manum porrigit, iniuri Bodmilcari illat
se pnitere ait, me autem certiorem facere, ioci causa eum lacessisse.
"Vide, sis," obtestor Bodmilcarem, "ne Hannonem tibi subditum
arbitreris, quin ut eum tibi omnino parem tractes. Interim, edissere,
rogo, quid ipse tam probrosi dixerit, ut tu adeo succendaris?"
Bodmilcar pudore videbatur affici, stabatque barbam torsitans, et quin
oculos attolleret, sic fatur:
"Inter captivos, mihi a Chaldis ereptos, erat qudam puella Ionica,
quam mihi in uxorem sumere in votis fuit. Eam rem Hannoni memoravi, sed
ipse nihil nisi me derisit; aiebat prterea puellam sua sponte cum
Chaldis profugisse, ne in manus meas incideret; atque hc sua
contumelia me in furorem egit."
"Atqui ego," interpellat Hanno, "eum exasperare nullo modo volebam, nec
nisi e ioco insulso id patravi, quum eum insimularem velut iam prope
vetulum pro sponsa adeo iuvencula; insuper, virgines Ionicas suavi odore
florum, aromatumque fragranti, quam nidore bituminis, potius
delectari."
"Ineptissime fecisti," increpo eum quam poteram severissime, quamquam,
revera, ridere gestiebam.
Denique suadeo illis ut litem componant, in gratiam redeant, pacemque
poculo vini confirment. Hanno se paratissimum prbet his verbis:
"Ego quidem ex imo corde, et sic Astarte me adiuvet, ut mihi canos eius

offendere unquam in animo sit." Bodmilcar tamen manum porrectam haud tam
alacri animo prehendit, et invitum se agere satis erat clarum.
Quoniam Himilconi nullum in prsenti periculum confligendi superesse
videbatur, urceum suum ex tuto iterum protulit. Dissidii eius posthac
nullum indicium audivi; me tamen latere nullo pacto poterat Bodmilcarem
nunquam postea in Hannonem eo, quo ante, animo fuisse; nam cum eo,
prterquam quod vitari non poterat, nunquam amplius verba fecit.
Circa septimanam post, quum in armamentario versarer, ut funes pro
rudentibus exquirerem, Himilco currens ad me venit, nuntiavitque servum
regium adesse, ut mihi mandata regis tradat. Ut in conspectum eius veni,
Syrium[38] vidi spadonem hirtum, vultu fucato, pallio acu picto indutum,
more su gentis, maiusculas inaures gerentem. Ipse manu longiorem
baculum gestabat, specie malogranati in capulo, languoreque quodam blso
verba efferebat.
Postquam me a summo ad imum acie perscrutatus esset, "Tune," me affatur,
"es Navarchus Mago, Regius navium Magister?"
Me annuente, prosequitur: "Ego Hazael[39] sum, e familia regia; hic in
digito cernes annulum signatorium, indicium auctoritatis me
exercend. Eam ob causam ad te veni, ut genus inspicerem navigiorum, qu
tu dificas; prsertim tamen te edoctum esse volo, ut pro me, regioque
mancipio, quod iussu heri mei, ad Pharaonem, regem gypti, deduco, apt
et accommodat casteri parentur. Duas dumtaxat camas commodas fieri
oportebit; atque mandatum regis est, ut postea quam Hierosolyma
visitaveris, nos in gyptum devehas."
Prter modum stupefactus hominis protervi tranquill, "Quod ad tuum de
camis prscriptum," inquam, "attinet, monitum te esse volo, in navibus
penes navarchum, eiusque gubernatorem, omnem esse potestatem loca
quibuslibet vectoribus ad arbitrium attribuendi."
"Esto ut vis," respondet spado, "nihilo tamen secius fieri oportebit, ut
pro me, ac pro regio mancipio du casteri seorsim, rite adornat,
tapetibusque instruct apparentur. Fieri enim nullo pacto poterit, ut
nobis cum rudibus picatisque nautis convictus sit."
Gestiebam facete admodum, ut Hazael sentiret, qu voluptas esset per
totam corporis sui longitudinem in sordibus humi iacere, compescui tamen
iram, et,
"Aliquid comminiscar," respondi illi; "aut enim pariete curabo in angulo
alvei cellam obsepiri, aut vero e tabulis in stega casteriam fabricari;
quidquid tamen futurum sit, id muneri navis offendiculo esse non
licebit. Quum tibi in navi locum providero, tuum erit, ut libuerit,
locum supellectili instruere et adornare; memineris tamen, tua stragula,
sipariaque prim tempestate corruptum iri. Verum de his tuum, non meum
erit cavere."
At spado nihil pensi faciens sic prosequitur. "Utramque casteriam
oportebit luminis[40] duodenum cubitorum in longitudinem, et senum in
latitudinem habere; sex scamna e santalo[41] et ebore fieri oportet;
spondas ex opere intestinario,[42] fenestrarum denique quadraturas arcte
aptabiles fieri curabis."
"Quid? fieri curabo?" quro ex eo, "Nonne modo explicui tibi casteriam
ad proprium tuum arbitrium abs te instrui et adornari posse et debere?
Quanta, et ubi ea sita sit, meum erit videre; me voluntate his in rebus

potius nihil erit. Per me licebit ut tuo domino nunties, pro utroque
vestrum in navi provisum iri; quidquid tamen statuero, ei omnino nulli
fas erit refragari."
Temeritate me spado quodammodo stupefactus, tacitus me contuebatur,
satis tamen intelligere parebat me non eum esse, qui iocorum admodum
patiens existimandus sit. Interim secum qudam mutiebat, quasi diceret,
satius esse me operam dare, ut omnia rite, et e sententi fierent; ac,
tandem, quin ulla amplius verba fecisset, discessit. Oculis eum parumper
sequebar, tum ad Himilconem conversus, qui ad excipienda verba mea satis
prope adstabat, hc dixi:
"Nisi admodum fallor, antequam negotia nostra cum eo explicuerimus,
satis incommodi ab eo accipiemus."
"Haudquaquam," inquit Himilco; "iam ego curabo ne id fiat. Antequam
fucata ista bellua plus quam fas sit negotiis nostris se ingerat, funem
circa calces sentiet, et capite aquis merso pendebit toto ab Ioppa ad
Tartessum usque itinere. Ii profecto non sumus, qui instar asinorum se
ludificari perferamus."
"Minime vero," assentior illi;
Moloch nostrum prsidium erit,
versaturos, deficiet. Si verum
cum Bodmilcare mihi simultatem

"sed, fortasse, omnia prospere cedent;

nec Numen Astartes nos iam in alto
me fateri oporteat, maior circa Hannonis
sollicitudo est."

"Cterum," excipit Himilco, "decet nos optima sperare; nam Bodmilcar in

oneraria muneribus tenebitur, nos vero sedulo dabimus operam, ut Hanno
in aliqua barca officio fungatur."
"Vera," inquam "memoras; enitendum nobis profecto erit, ut alter ab
altero seiungatur. Quod vero ad postulata huius spadonis attinet, non,
Hercle, perspicio, utrum satius ducendum sit casteriam pro eo in altera
oneraria, utpote spatiosiori, fieri, an vero hic, in mea navi, ut eos
perpetuo sub meis oculis habeam. Dii tam mancipium, quam spadonem istum
male perdant!"
Hoc eodem puncto temporis Hanno accedit cum volumine papyri in manu,
videbaturque sensum collocutionis nostr percepisse.
"Quid rei est?" qurit
vectum iri audio. Cura
genus semper scribarum
non parum oper posui;
horum indolem, quidque
teneo."

ille. "Mancipium atque spadonem quemdam nobiscum

eorum certe mihi obvenire deberet. Officium hoc
esse solet. Prterea, in studiis magicis ego iam
quin etiam ego plus quam magus quisquam calleo
illi concupiscant, vel quid aversentur, accurate

Contra hc ego ostendi hos in gypto, quo profecturi erant, satis

magorum inventuros, mihique in animo esse, ut iidem perpetuo ante oculos
positi sint. Tum ille:
"Actum itaque est," inquit, "de meis propositis, eos calligraphiam,
rhetoricam, vel quidquid aliud, docendi, oportebitque me" ridendo
subiungit, "artem meam rationum non excedere."
His dictis, papyrum suum evolvit, computumque sumptuum, quanto
manupretia nautarum ac remigum steterint, mihi prponit; item rationes
pecuni, pro mercibus, cambio idoneis, erogat, exhibet.
Intellexi ex eo erogationem hactenus factam, summam, talenti[43] aurei,

erga quod Rex mille siclos in antecessum dederat, iam longe excessisse;
at vero quum me conducendo mihi demandasset, ut modum sumptibus nullum
statuerem, pollicitusque esset se omnis iusti quique dispendii curam
habiturum, nulla sollicitudo me tenebat; quamobrem Hannonem minime
dubitabam in regiam mittere, qui rationes exhiberet, atque, insuper,
nova adminicula expeteret. Responsum munificentissimum datum.
Interea ego et Himilco haud segnes nos operi dedimus. Latera navium
nostrarum e plancis abiegnis e Senir contabulari, malis quernis instrui,
his vero antennas cedrinas suspendi curavimus.
Opus nostrum ex omni parte e voto cessit. _Gadita_ fuit penitus refecta,
undique renovata et instructa, tutela, ingens equus, oculis e
vitreato[44] coruscantibus fuit illustris; latera, super atrum fundum,
rubro colore erant distincta, ac, postremo, ab exteriori, duoden parm
ne, rotundis umbonibus cupreis in medio, pendentes utrimque
refulgebant.
Omnibus his ad amussim perfectis, facultatem impetravi ut _Gadita_,
magno cymbalorum, tympanorum ac buccinarum choro, ad navalia in portu
deduceretur. Pro re nata nactus sum a Suffete Navali velum purpureum,
nonnisi in festis civitatis solemnibus adhiberi solitum. Duodecim naut
armati, lanceis in manibus, pone neas stabant parmas, bini et viceni
autem remiges, veluti ad numeros, quor verrebant, ut navis oloris
instar, placida per undas laberetur. Gisco, gubernator, e sua statione
in puppi, Himilcone e prora dirigente, clavum scite administrabat, ego
autem cum Bodmilcare, Hannoneque in catasta, ad puppim, locum
tenebam. Cuncti nos festive eramus induti, plane conscii fruitionis, ex
admiratione multitudinis nautarum, cterque turb spectatorum part
voluptatis, qu quidem turba nonmodo littora et crepidines, verum etiam
gradus fastigiaque armamentarii stipabat, item Prfectur Navalis, et
undique pompam nostram navalem acclamando spectabat. Ipse quoque Suffes
Navalis unus spectatorum fuit. Hic enim in mniano, supra fornicatam
portam, sedebat, qu porta officiosus ingressus erat, unde descensus per
gradus ad crepidinem ducebat. Aspectu autem _Gadit_ ita erat
delectatus, ut huius officiales ad secum cnandum invitaret, nautis
autem nostris, ad festum parandum, ovem, grandem amphoram vini, duos
corbes panum, qualos ficorum et uv pass, et, denique, duodenos caseos,
mitteret.
In Prfecturam pervenientes, angustas fauces intravimus, ac per opacos
ambitus in turrim, versus Ortum progressi, in spatiosa aula constitimus,
cuius e sublimi tholo fulgidum luminare neum pendebat. Suffes plurimis
laudibus nos extulit. Quum vero intellexisset nos instructionem omnem
intra denos dies ad finem perducturos, facultatem mihi fecit ut
postridie arma quoque, quibus expeditionem instaurare, adornareque
vellem, pro arbitrio ex armamentario compararem.
Epulis peractis, navim e privata Suffetis crepidine conscendimus, ad
nostra quisque domicilia reversuri; at Bodmilcar, subito, tanto _Gadit_
desiderio se captum aiebat, ut solum se in ea pernoctaturum
decrevisset. Ut interea navigium nostrum iter suum per canalem, terram
bifariam secantem, insulamque efficientem, silentioso lapsu sulcabat,
Hanno quadam lingua peregrina cantillare cpit. Animum ad id advertens,
sciscitabar ab eo, qunam ea lingua esset. Ionicam eam esse me docuit,
mirarique se aiebat, quod eam nescirem.
"Equidem," inquam, "mihi ea plane ignota est. In iis enim plagis
profecto, raro mihi navigare contigit. Usquene tibi quidquam negotii cum
Ioniis est?"

"Hem," inquit Hanno, "non prsto est Bodmilcar, qui in furorem agatur,
nec serva hic interest, qu cantilen mea capiatur."
"Quid ais? serva?" attonitus exclamo; "ego vero minime putabam fore ut
serva tuas cantilenas curet. Estne ipsa Ionica?"
Hanno nihil, nisi risit, nec mihi respondit; paullo tamen post,
sollicitanti mihi cessit, ac totam rem ex ordine patefecit.
"Hazael, spado ille," pergit Hanno, "bucco bardus, et garrula pica
est. Nam quum eum, haud ita pridem, colloquendi gratia adivissem, nullo
negotio ex eo elicui, eam servam, circa quam sermo versatur, a quibusdam
mercatoribus Chaldaicis fuisse prstinatam, primitus vero, e proprio
loco natali, ab aliquo pirata Tyrio fuisse raptam, ita ut integra puell
historia haud fuerit res hariolatu admodum ardua." Tum ego:
"Bodmilcari" inquam, "de his rebus, ne verbum quidem! Hinc etiam plus
mihi cavendum arbitror, ut spado, suaque servula in meo gaulo
contineantur, alioquin, ut facile patet, finem facinorum nunquam sumus
assecuturi. Proinde, nec tu, neque Himilco, de hac re ne mu quidem usque
eo facietis, donec hospites nostros molestissimos in iis terr partibus,
quo iter instituunt, sibi reddiderimus."
Uterque eorum se nihil omnino propalaturum disertis verbis
confirmavit. Ex sua parte Hanno omni vehementia asseveravit si vel
verbum sibi super ea re excidisset, linguam se sibi extemplo prcisurum
esse, atque futurum, ut se Horo, Deo silentii gyptiorum pro reliquo
vit tempore devoturus esset.
Quum interim ad domicilia quisque nostrum advenisset, loquel finem
fecimus, quod etiam per aliquod tempus publicis officiis tantopere
eramus obruti, ut nihil quidquam amplius de his rebus cogitaremus.
Post hc summam curam et operam textoribus dedi, ut vela nostra ad
amussim secundum normas a Dea Tamith traditas texerentur. Cur quoque
mihi fuit ut restes me accurate et plecterentur, et picarentur.
Providendum etiam curavi, ut transtra in ordines tam arctos
disponerentur, ut haud plus spatii quam latitudo manus inter capita
inferioris remigum ordinis, pedesque superiorum, intercederet. Malos
quoque atque antennas, ultra consuetam stabilitatem, statis intervallis,
loris deligari, ac firmari iussi, ac, postremo, navim undique laminis
cupreis tegi, orasque tegmenti bullis reis constringi.
Nunquam antehac naves tam prclar undis Maris Magni submiss fuerunt.
[1] Nomen viri; _vide notam_ 1 _in fine libri._
[2] Regnavit Tyri ab anno 980, ad an. 947 ante Christum; vide n. 2.
[3] De Tyriis; v. n. 3.
[4] Urbs maxima, et caput Phnices; v. n. 4.
[5] Canaanit, vicini Palstin; v. n. 5.
[6] Malta; v. n. 6.
[7] Arx Carthaginis; v. n. 7.

[8] Carthago; v. n. 8.
[9] Cadiz, in Hispania; v. n. 9.
[10] Insula Hispani; v. n. 10.
[11] Consules; n. 11.
[12] Nomina oppidorum; n. 12.
[13] Domino; n. 13.
[14] Urbs in Palstina; n. 14.
[15] Laboratores.
[16] Jaffa, portus Palstin; n. 15.
[17] Pecuni custos.
[18] Pecunia Iudaica, ciricter $0.65; n. 16.
[19] Ubi arma fiunt; _demando_ = impero.
[20] Nomina virorum; n. 17.
[21] Palatium Regis.
[22] Sinus Maris Tripolitani.
[23] Nomen De Veneris Phnicum, Dea navigationis; n. 18.
[24] Oppidum in Euba (Negroponte); n. 19.
[25] Bos, Deus gyptiorum; n. 20.
[26] Vinum minus bonum; n. 21
[27] Merces emutare, non vendere; n. 22
[28] Navicula celerior, pro luxu.
[29] Sine cura.
[30] Vide Notam 23.
[31] Navis maior, biremis; n. 24.
[32] Navis minor, suppetiaria; n. 25
[33] Tunica nautarum Phnicum; n. 26.
[34] Deus Ammonitarum; n. 27.
[35] Deus Samaritanorum; n. 28.
[36] Una vigesima pars sicli; n. 29.
[37] Mensis Martii, et pars Aprilis; n. 30.

[38] Natione Syrus; _spado_ = eunuchus; n. 31.

[39] Nomen proprium viri; _familia_ = famuli, servi; n. 32.
[40] Spatium internum.
[41] Lignum pretiosum; n. 33.
[42] Opus e frustulis factum.
[43] Circiter $1200; n. 34.
[44] Pigmentum metallicum; n. 35.

CAPUT II
_Astarti Sacra Fiunt_
Biduo ante solemnia Veris, quo festo initia navigationis celebrari
solebant, quodque festum univers genti sacrum erat, navigia nostra
parata in navalibus steterunt, atque spatio trium horarum, null
adversitate interveniente, pro itinere fluctibus committebantur.
Du onerari erant septuaginta duorum cubitorum communium (duorum et
sexaginta sacrorum) in longitudinem, atque septemdecim in
latitudinem. Gaulus cum carina ex una planca cedrina, solida, septem et
sexaginta cubitos erat longus, et viginti latus, terna habebat
constrata, quaternos cubitos edita, tum a puppi, tum a prora sublimiora,
ita ut ex aqua sedecim cubitos exsurgeret, sed media navis tantum
duodenos cubitos promineret, atque, ut dictum est, erat
biremis. Onerari autem, ad summum onerat, ex quore octo cubitos
eminebant. Utraque ad centum quinquaginta nautas, et quinquaginta
remiges ferendos accommodata erat; verum ego hactenus ducentos nonnisi
nautas conductos habui; parabam nimirum centum milites et sagittarios
conducere, qui sua portione e communi qustu navigii contenti
essent. Itaque manus gauli pleno erat numero; item _Gadita_ suum habebat
manuum complementum, septem et triginta hominum; barcarum autem quque
octo. Quoniam h du navicul continuo remulcis erant ductand,
gubernatoribus non egebant; sed in navigiis maioribus duo in singulis
erant gubernatores instituti: alter in puppi, in prora alter, quibus
omnibus Himilco erat prpositus. In fastigio cuiusque mali corbes
abiegni erant aptati, in excubitorum tutamentum. Sessibula remigum in
costis fiebant paribus interscalmiis. Cuncta navigia, postquam
ferruminata, picataque sunt, ut aspectu _Gadit_ similia essent, nigro
pingebantur, et rubro lineabantur. Hanno pro singulis naucleris elenchum
fecit, in quo nomina manuum su navis, omnis rudentis supernumerarii,
cum nomine una, ubi vari eiusmodi res condit et asservat essent,
litteris consignata fuerunt. Singulari cur monumentis litterarum cautum
erat, ubi quque arma, cataphract, vasa culinaria, aquaria, cteraque
eius generis reperiri possent. Item cam lectulive cuiusvis naut ac
remigis, secundum loca, accurate erant consignati, nominibusque eorum
insigniti. Dit sub catasta puppis navarcho atque gubernatoribus erant
attribut, alter autem, sub catasta pror, prfectis man s, militumque
dat. In cteris quoque navibus eadem ratio habebatur ordinis,
prterquam in gaulo, quem ipse mihi elegeram, in qua casteriam

contabulari iussi bifariam divisam, singulisque fenestris collustratam,

in usum spadonis, servaeque regi in eius tutela.
Hannoni perquam cordi erat ut navibus nomina aptissima
tribuerentur. Placuit ei ut oneraria, qu Bodmilcaris suberat potestati,
et inter nautas cuius haud pauci servirent Tyrii, nomine Melcarth, Dei
Tyriorum, insigniretur. Alteri onerari nomen Dagonis[1] inditum est, ut
quasi sub tutela Numinis piscium apud Philistos posita esset; gaulus
autem, quem nos eramus conscensuri, Astarti, De Sidoniorum, cui nos
singulari veneratione dediti eramus, sacer esset. In hac Numinum
societate, utique, ne cogitandum quidem erat, ut _Gadita_ suum priscum
nomen servare posset; prohinc, Himilcone suadente, tum etiam quod
classis eo duce usura erat, communi consensu, nomen _Cabirorum_[2]
sortita est. _Bodachmon_, antistes Astartes, pro sua pietate, horum
Numinum simulacris nos donavit, quorum sub tutela quodque navigium
esset.
Bodmilcar onerari _Melcarth_, suque subsidiari barc, iussus est
presse; _Dagoni_ Hasdrubal, Sidonius, prponebatur, _Cabiri_ autem
fidei Hamilcaris concredebatur, alterius Sidonii, qui vir erat admodum
peritus, audaxque nauta habebatur.
In _Astarti_, navi mea prtoria, societate mihi iunxi Hannonem scribam,
Himilconem, prfectum gubernatorum; Hannibalem vero Arvadicum, quem
virum fortem audacemque cognoveram, prpositum classiariorum feci.
Ab antico, perinde atque a postico, cuiusque navigii Hannibal genus
tormenti, su inventionis, quod _scorpionem_ appellabat, collocavit
singulis paribus, quibus, quum res postularet, frequentia tela in hostes
coniicerentur. Itaque, prter _Cabiros_, qu exigua navis actuaria erat,
nec nisi binos scorpiones ferebat, cter quaterna horum tormentorum,
summ facultatis, secum vehebant.
Totam noctem, posterumque tempus ante-meridianum convasandis
disponendisque mercibus atque oneribus parvul nostr classis, in
interiori portu iacentis, arduo labore expendebamus; ibi et _Cabiri_, ut
ipsa quoque suam oneris commeatusque portionem reciperet, se nobis
adiunxit. Circa meridiem, denique, nacti sumus temporis spatium, quum
liceret nobis cibo, potu, otioque recreari. Aliqui nostrum, postridianam
profectionem anticipantes, sub tentoriis, in margine portus nobis
paratis, frugale convivium celebrarunt. Tres naucleri, prfectus
militum, gubernator princeps, modo mecum discumbebant, quum siparium
tentorii sublevabatur, adventusque spadonis Hazael nuntiabatur.
Hoc facto, Hazael, solito gradu suo segni et lasso, comitatus sex servis
cum corbibus, cistulis et manipulis, intrabat, eius autem in vestigio
faber, malleum, serram, variaque fabrilia gestans, sequebatur. Foris,
candidis insidentes asinis, du mulieres conspiciebantur, una arcte
velata, altera sine velamine, cum mitella in vertice capitis, cumque
vitta aurea, atque rica defluente, candida; quam de his, hirtisque
capillis, item de acrioribus vult s lineamentis, facile perspexi gentis
Iudaic esse.
"Venimus," inquit spado, vel absque urban salutationis simulatione, "ad
camas nostras occupandas, et ad sarcinas nostras disponendas."
Hanno iam surrexit, quum ego, brachium eius prehendens, quro ex eo,
quid negotii sibi sit.
"Scilicet ut sarcinas eorum disponam," respondit, sed statim subiungit

"nisi tibi, Navarche, secus videatur."

"Satius tibi erit," respondi ego, "si eo, ubi nunc es, loco manseris;
habeo aliud quod te agere velim; hoc munus Himilconi aptius obtinget. I,
Himilco," dico huic, ad eum conversus, "daque operam ut sarcin Hazaelis
recte disponantur, et ut res muliercularum tui proprie obeant."
Hausto poculo, nec sine avido versus urceum obtutu, quippe qui in medio
nostrum relinquebatur, Himilco attegi excessit. Hanno vero, qui modo
supinus se in sedili incuriosum simulans reclinabat, a me percontatur:
"Quonam, rogo, me vis negotio defungi?"
"Tu," aio illi, "ad templum Astartes te conferes, sacrificia nostra
crastina prparaturus; simul quasdam alites, nobiscum in navibus
vehendas, comparabis, qu, svientibus tempestatibus, situm terrarum
nobis indicent. Insuper, Suffetem Navalem adibis, eique elenchos
nautarum atque onerum exhibebis, prsertim autem Fiscum Regium visum
ibis, eique regesta cunctarum rerum ac rationum prstitues. Num hc
omnia tibi non sufficient?"
"Nihil itaque otii mihi superest," respondet Hanno, ut se proripit,
volumine papyri raptim prehenso, confestimque procurrit. Mihi quidem per
semipatulum aulum tentorii prospicienti non videbatur versus fanum,
quin potius versus devexa port s cursum flectere; attamen quum sub
vesperum revertebatur, officiis rite ac summa fide functum reperi, nec
res mihi amplius in mentem rediit.
Reducem eum quidam fani ministrorum comitabatur, in vertice capitis e
culmis palmarum textas caveas ferens. Ipse Hanno minorem caveam cum
quatuor columbis rarioris speciei secum ferebat, quarum in pectoribus
cirri nitidi micabant.
"Nisi h avicul," ait ille, "optima nobis ominentur, ali certe null
id factur sunt. H enim rect e fano Astartes sunt allat, mihique eas
ipsa sacerdos porrexit, qu a me sponsionem exegit sic a nobis fore
tractandas, ut e sua prstantia mereantur."
Quisque nauclerus, qu cuique aves obvenerant, accepit, prterquam
Bodmilcar, qui suas contemptim recusavit.
"Anne tu aves aspernaris?" qurit ab eo Hanno, "eccur e displicent?"
"Columbas nolo!" refragatur Bodmilcar; "corvi mihi magis conveniunt,
quorum iam satis magnam copiam comparavi."
Hanno tergum vertit; sed Himilco, cuius oculos res non effugerat, sic
commentatus est: "Pro bona vectorum fortuna, ill aves non in _Melcarth_
servabuntur. Nam, ut mea fert opinio, auribus Ionic gemitus turturum,
quam grocatus corvorum, multo erit acceptior."
"Ionic?" clamitat Bodmilcar pallens, "aisne tu servam illam esse
Ionicam?"
Eodem ipso temporis puncto Himilco pugnum meum sub ima costa sua sensit,
quo eum ad saniora revocaram; qui digito frontem pulsans significare
volebat sese iam collegisse. "O me vecordem!" inquit, "non Ionica ea sed
Lydica est" Tum se ad me vertens, qurebat, utrum recte dixisset.
Ego gestu manus annui, existimans futurum ut Bodmilcar conquiescat, qui

tamen usque agitabatur, atque quamvis nihil dixerit, paullo post

discessit, aliquid inconditi secum mutiens. Vix eum tergum vertisse
constabat, quum Hanno, qui interea papyros suos versans, alioquin
compositus sedem tenebat, surgit, versus ianuam procedit, ac, prter
suam consuetudinem, ritu tam solemni, ac profunde se inclinabat, ut
Himilconem ad cachinnum movisset.
"Bodmilcar, amicus noster," sic Hannibal monet, "vir alioquin prlarus,
morosum se quodammodo prbet."
"Minime quidem gentium; te certiorem esse volo," redarguit Hanno per
ironiam, "vix quemquam hominem alacriorem, mansuetiorisque eo esse
indolis noverim; nihilo tamen secius gratos nos fatis esse oportere
arbitror, quod nobis eadem navi vehi non contigit."
Hannibal in assensum subrisit.
Iam tempus interea cubitum eundi aderat. Iuvabat tamen discessuros
poculum vini haurire in testimonium spei nostr cpti prospere cessuri,
quod nobis imminebat; nec parum animo affecti, quietem petituri,
sospitem, faustamque inter nos noctem precati, valediximus, ut placido
recreandi somno, perendinas crimonias confirmati subiremus.
Postridie, prima luce, in armamentarium me contuli, ubi cteram manum,
quamque suum nauclerum stipantem, iam paratam reperi. Hannibali
feliciter contigit cunctos sagittarios classiariosque collegisse. Ad
quemque nauclerum suus adstabat classicus, tunica coccinea; tubicen
autem militaris, cteris, magnitudine tub, nempe alterum tant,
prstabat.
Milites suos Hannibal conspicua disciplina in ordines constituit. Primum
effecerunt viceni sagittarii candidati, cucullionibus lineis candidis,
limbo coriaceo ac bullato cinctis, limborum lacini autem pone
dependebant. Hi omnes balteis coccineis cingebantur, qui gladios, cum
capulis eburneis, ferebant, pharetras autem e corio crudo, in collo,
transversum humeros, gestabant, qu bullis cupreis erant
distinct. Quisque manu arcum Chaldaicum ferebat, quorum superiora
cornua in speciem capitis anserini erant clata. Hos alii duo ordines
armatorum exceperunt, vicenum singuli. Hi sutis e lamellis cupreis
tegebantur. Istis, a lvo, gravior pendebat gladius Chaldaicus, e balteo
suspensus, a dextro autem pugio, cum eburneo capulo; in lva manu
largiorem parmam gerebant, cuius in medio simulacrum solis e cupro
fulgido erat effictum; in altera autem manu lancea erat cum spiculo
reo, gracili et acuto. Capita eorum cassidibus cupreis refulgebant.
Hannibal ante manipulum suum stabat. Galeam Lydicam cum argentea crista,
coccinea pluma decoratam gerebat, simulacrum quoque solis in medio scuto
suo argenteum erat, idque in orbem unden stell cingebant. Capulum
gladii in speciem leonis erat clatum, eiusque caput in culmen
eminebat. Eodem prorsus modo quo militum sui manipuli, pedes sui
cruraque ocreis erant munita, qu obstragulis continebantur, calcei
vero, more Iudorum, ab anteriori resupini erant. Simul ac me
appropinquantem conspexit, gladium destrinxit, suus autem tubicen ter
tub cecinit; quod exemplum cteri excipientes, pariter atque unisono
ter cecinere; postea autem naucleri atque gubernatores progressi, me
consalutarunt.
Naut nostri nec galeis, nec scutis, neque balteis instructi erant, sed
infra chitonetas suas genus acinacum gestabant, in capite vero
cuculliones in apicem desinentes, et in cervicem relabentes, quorum

similitudines apud Sidonios creberrime visuntur. Hannibal hos quoque in

ordines educendos, militarique ordine exercendos autumabat, propositum
tamen mihi minus placebat, satiusque mihi videbatur, ut ii se ad
arbitrium diversitarent, quum mihi persuasum esset, multo facilius,
atque commodius, eos in navibus huic disciplin subiici posse, quum
quisque eorum sua nova munera subiturus esset.
Hanno et Himilco, qui iussu meo, ad cognoscendum, utrum ad sacra
facienda omnia rite parata essent, digressi erant, iam ad nos
reverterunt. Hos subsequebantur duo bubulci, eximios ducentes buculos,
tegetibus purpureis velatos, quorum cornua vittis, fasciisque pictis
operta, tintinnabulis ornabantur, qu motu agitata, lenem tinnitum
edebant. Vestigia horum subibat servus meus, qualum malogranatorum in
capite ferens, qu mappul erant operta, argento acupict.
Postquam quaternos tubicines nostros Hannibal binis paribus pone suos
constituerat, a me indicium se exspectare significavit, ut suos initium
incess s facere iuberet. Itaque, quamprimum signum dederam, eo voce
elata mandante, sagittarii, classiariique, in duplicem ordinem conversi,
parique passu in frontem progressi, ea alacritate ac scienti disciplin
gradiebantur, ut omnium commendationem mererentur. Classici acerrimo
tubarum clangore primi incedebant; hos sagittarii in paribus
excipiebant; horum vestigia ipse Hannibal, suis militibus, cum hastis
fulgentibus in humeris, ad numeros sequentibus, subiit. Mihi locus
proximus obtigit, Hannone, Himilconeque comitantibus. Nos servus meus
sequebatur, ac, postremo, agmen illi duo claudebant, qui buculos duos,
mox in ara mactandos, ductabant; tum demum quatuor manipuli nautarum,
uno agmine, nullo certo ordine, sed a suis naucleris et gubernatoribus
ducti, itabant. Hi manipuli novissimas agminis partes effecerunt.
Vi, quibus procedebamus, utrimque festive ornat erant. Annua et summa
festa Melcarth celebrabantur, qu quidem solemnia undique ingentem
populi multitudinem in urbem alliciebant. dificia publica, perinde ac
privata, ubique, qu vi patebant, telis, tapetibus, linteisque
purpureis, fulvis, viridibus, byssis variorum colorum, item, ingentibus
ramis cedrinis, coronis, sertisque adornata, fluctuantem multitudinem
delectabant. Quque fenestr suis nitebant ornamentis. Turb versus
insulam, ubi Dei Melcarth splendida stabat des, catervatim fluebant;
nobis tamen appropinquantibus, multitudo in porticus recedens, viam
patefecit, unde speculati, alteri ab alteris, qui nos essemus qu
tenderemus, quoque munere fungeremur, asciscitabantur. Quum vero
intellexissent nos regios esse nautas, et ad sacra De Astartes
persolvenda ad templum tendere, ut eius tutelam in expeditionem
Tartessum mox profecturi efflagitaremus, turba ingenti plausu et
acclamatione nos consalutavit. Viri mirabantur nautarum et militum
indumenta, armaturam ac disciplinam, item buculos sacrificiales;
mulieribus ornatus prfecti, Hannibalis, et incessus militaris, perquam
placebant; pueri, denique, fulgore armorum, et gale Hannibalis atque
tubarum, item, colorum varietate, miro modo delectabantur; tubarum vero
clangor militaris eos ad currendum, consequendumque agmen
incitavit. Apud omnes, nullo infitiante, constabat nullam unquam urbem
Phniciam tam prclaram, tam speciosam, tamque opiparam expeditionem, in
longinquas oras profecturam, instruxisse.
Ubi ordines sycomorum prtereuntes, earum sub umbra ad regiam
perveneramus, ingentes populi turb, qu ibi congregat processionem
regiam prstolabantur, nobis sua sponte viam patefecerunt, quum regius
tubicen, chorusque musicorum, in porticu stantes, concentu nos
salutaverunt. Tum nuntius, a regia deorsum properans, conspiciebatur; ac
mox cunctis compertum erat eo esse eum missum, ut nos consistere

iuberet. Hannibal, proinde, suos frontem sine mora convertere iubet,

naut autem, sua sponte, idem faciunt, ego interim cum Hannone et
Himilcone progredior in regionem fenestr, ubi Rex, more suo, quum
populo visui se prbere vellet, se sistere solebat. Hc autem de
auratura, de reticulatis aulisque, quibus condecorata erat, facile
discernebatur. Interea musici nostri, modulationis regiorum musicorum
assecuti modum, iis concentu se iunxerunt, nobisque itantibus, ad
gressum accinerunt. Hi iidem music modi invicem ab aliis in area regi
choris excepti erant.
Haud ita multo post Rex sese e fenestra populo visui obtulit. Minister,
laute ac magnifice indutus, supra caput Regis aulum purpureum
acupictum, gemmisque refulgens, servabat, pone quem, coruscantibus
cassidibus ac thoracibus custodes person Regis cernebantur. Rex, nulla
allocutione, me protinus nominatim evocat. Ego primum summa reverentia
ad terram usque proclino, tum, brachiis iunctis, coram eo erectus
mandata eius excipio.
Hoc fere modo Rex fatus est:
"Mago, industria, solertiaque tua, quibus has res apparavisti, mihi
perquam placent. Delector etiam modo, quo nautas tuos comparavisti,
militesque gratia Regis Davidis, armorum socii mei, instruxisti. Ab
hisce oris te mox in dissitissim Tartessi littora conferes. Dii
tutelares te protegant! Hazael tibi litteras, propri me manu
subscriptas tradet, quas tu ad varios principes, fdere mihi coniunctos,
deferes; item et volumina papyri eidem concredita sunt, in quibus, qu
fieri velim, litteris expressa reperies. Age nunc, sacrificium Div
Astarti tu offerto. Ego quoque procedam, summoque Numini nostro
Melcarth sacra persolvam. At vero in votis mihi est, sacris religionis
peractis, me testem profectionis vestr prbere; et certiorem te esse
volo, ulterioribus me favoribus tibi non defuturum."
Auditis verbis regiis, me coram Rege iterum prosterno, qui discedens,
facultatem mihi ad iter prosequendum fecit, atque procedenti mihi et
tubicines ultro accinebant, et multitudo grato animo acclamabat. Vix
interea iter flexeramus, quum ingentes port regi panduntur,
innumeraque multitudo populi, chorusque tubis, buccinis, tibiis,
sistris, citharis, fistulisque concinentium, ducta choragiis, ritu
solemni versus insulam profluere cpit. Ibi enim summi Tyriorum Numinis,
Melcarth, templum magnificum, celsis columnis innitens stabat.
Vixdum transgessi eramus aream regi, quum Bodmilcar, incitato gressu,
ut me assequatur, properans, arcano veluti quodam modo me alloquitur:
"Magnum, potensque Numen Dei Melcarth est."
"Ita, profecto," assentior ego, consiliis eius minime perspectis.
"Magnum, profecto, insigneque Tyriorum Numen Melcarth est," repetit
ille. "Melcarth enim, quam Astarte, ampliores hostias exigit; tant enim
h sunt, quam qu Deo Moloch immolantur; hodie scilicet aliquot proles
illi immolabuntur."
Annui illi quidem, mentem tamen eius necdum perspectam habui; tum,
paulisper hsitabundus, sic fatur:
"Poterone abs te impetrare, ut ego, Tyriique mei, tua voluntate, ritui
proprii nostri Melcarth interesse possimus?"

Non sine gravi perturbatione animi eius consilia cognovi. gre admodum
intellexi numerum agminis nostri sensim diminutum iri; atque tolerandum
esse, ut dignitas nostri ritus, quo Astarten prosequebamur, ullum
detrimentum accipiat; nihilo tamen secius, quod haud aliud supererat,
invitus illi indulsi. Acclivem interea viam assecuti, qu ad fastigium
ducit, ubi Baaltis-Astartes lucus situs erat, eoque quum ascendere
cperamus, loco iter nobiscum prosequendi, conspicor eum cum tricenis
nostrorum nautarum secedentem, participemque fieri illius peculiaris
ritus, et video eum agmini adiungi, quod pilentum tectum, plumis
struthiocamelorum adornatum, auroque refulgens, trahebat. Eo pilento
vehebantur proles, qu ut victim in sacrificio immoland erant. Ut
nostri ad hanc turbam accedebant, magnus clamor, tubarum, cymbalorumque
sonitus audiebantur indicia consalutationis, qua nostros exceperunt.
"Quam ego atrocem ritum proles immolandi exhorresco!" inquit Hanno.
"Nec ego aliter," assentior ego; "at vero, si Moloch et Melcarth id sic
postulant, quid aliud superest?"
"Salvo honore Moloch et Melcarth," prosequitur ille, "iure gaudeo, quod
Astarte Sidoniorum ritum idgenus sibi non deposcit."
Nunc iam semitam ingrediebamur, qu per lucum ad Baaltis fanum
ducebat. dituum plerique aberant, ut sacrificio in urbe, Dei Melcarth
in honorem offerendo, interessent, nec prsto erant nisi seni sacerdotes
viri, fmin autem quatern. Conspectus templi, ut sole oriente, per
raram nebulam cernebatur, delectabilis perquam erat, nec sine levi
gritudine animi afficiebatur, qui sibi hinc mox discedendum esse
senserit. Non tamen diffiteor mihi visum esse oportere eum, qui tam
delectabilem locum diu incoluisset, sensim relaxatum, atque effminatum
iri, nec eum audacem, ac periculorum appetentem fore; atque mecum
recolebam memoriam Phnices, quippe qu expers omnis luxus futura esset,
nisi cives eius audaces pericula adire non dubitassent. Namque opes eius
mercatus peperit, qu quidem, si cives audaces et intrepidi exercere
navigationem veriti fuissent, non modo null essent, verum et ipsa
civitas, prda regum, littora eius invadentium ac depopulantium, facta
fuisset.
Hanno quoque, haud est dubium, quin eadem meditatus sit, menteque eadem
tacitus secum volverit.
"Sic, sane," fatur denique, veluti fructus meditationum proferens, "ita
quidem, me Castor; etiamsi Pharao, Melech David, Chaldi, atque Assyrii
omnes suas vires et copias in unum conferrent, et nos, Phnices,
adorirentur, ipsi naves nostras peteremus, iisque in alto
occurreremus. Quin etiam si patri nos extorres facerent, naves
pararent, et in Mari Magno nos impeterent, tamen usque nostra vigeret
dominatio; dum enim Chittim, dum Utica, Carthago, Tartessusque
superfuerint, quo nos recipere fas sit, totus terrarum orbis noster
est."
"Vera hc quidem quodammodo sunt," illi assentior, "terrarum orbem
nostrum esse; verumtamen nihil prorsus id est, nisi nostra indomita
virtus, qu id peperit. Nulli enim nobis ad subigendas vicinas civitates
duces priverunt; nulli nobis imperatores victorias atque potestatem
retulere, sed nostris propriis virtutibus innixi, ac tutel nostrorum
Numinum confisi, terras mariaque peragravimus ignota, atque opes, aliis
incognitas conflavimus. Ac nunc demum nemo est qui nos assilire audeat,
quin omnes gentes nos honore prosequantur. Nec quisquam iam est ita
superbus, ut nostra auxilia flagitare se indignum sibi arbitretur, nec

per se tam pollens, ut nostra opera uti aspernetur. Quisnam, obsecro,

materiam Melech Davidi, quis aurum, quis argentum suppeditat? Quis,
quso Pharaoni balsamum, quis gemmas, quis cuprum, quis, denique,
plumbum album subministrat? A quo, inquam, Assyrius requirit purpura, a
quo vitrata? a quo ebur? a quo, postremo, acu picta? Quis tandem, omnium
rerum, qu luxui omnium principum, omniumque procerum inserviunt,
procurator, proxenetaque est? Iure ergo meritoque quisque Tyrius
superbiet, quum cuncta hc pontivagis Sidoniis, principibusque
mercatoribus civitatis Phnices vindicaverit."
Tum Himilco, elata mea sententia accensus, rem orsam sic prosequitur:
"Magna, profecto, merito magna est Tyri gloria. Utinam animus eius ardua
audendi nunquam languescat! Quod quidem ad me attinet, modo gratiis
Cabirorum mihi frui detur, veluti clesti signo, peregrinationum indice,
capedulum hoc cacuminatum, chitonetamque hanc tritam, non pro tiara,
liliis picta, ac pro chlamyde egregie acupicta, quibus rex Ninive
superbit, cambirem!"
Interea dum genium nostr gentis sic sermocinando extollimus, sacerdotes
intus aras accenderunt, pelves sacris paratas partim aqua compleverunt,
partim vacuas apposuerunt. Hannibal milites suos in fastigio graduum
templi, in formam semicirculi statuit, quorum in extremis alis, geminis
ordinibus, sagittarii stabant, in medio autem classiarii quaternis
ordinibus consistebant, spatio pro me et comitibus intermisso. Buculi
per posticam ianuam templi ad mactandum perducebantur.
Adventus noster sonitu tubarum a nostris tubicinibus significabatur, cui
ex interiori modulis fistularum tibiarumque responsum erat. Pontifex
obviam nobis progressus, sic me alloquitur:
"Accedat iam Sidonius Mago, filius Maherbalis. Dux expeditionis huc se
conferat, ut se De sistat. Te, tuumque comitatum huc accedere iubeo."
Dicto audiens, servis meis comitantibus, gradus ascendo. A dextro mihi
Hanno et Hannibal, a lvo autem Hasdrubal, Hamilcar atque Himilco
adstant, a tergo caterva nautarum, remigum, universque plebis
stipati. Signo ab Hannibale dato, milites hastas, sagittarii arcus, ad
humeros levant, fronteque simul conversa, per fores dis a latere
ingressi, in templo per ordines disponuntur.
dituus silentium mandat. Facto silentio, "Modum habeto!" idem clamat:
"Mago, filius Maherbalis, bono suorum sacra facere parat."
Buculi dicto celerius adhibentur, e vestigio mactantur, et in frusta
carpti, in aris adolentur, sacerdotibus ac ministris psallentibus,
precesque ad Deam recitantibus. Dum hc geruntur, alter servorum meorum
malogranata vulgo dispertitur, eo proposito allata. Mox pontifex,
secundum ritum, scapulam alterius victim mihi offert, cui ego, ut mos
postulabat, crumenam cum senis siclis impono. Minister sacro fungens
oblatum accipit, ac dum is munificum meum donum prdicat, scriba
sacerdotalis nomen meum, sociorumque, prfectorum litteris diligenter
consignat cum summa oblati una, cuncta in regestis templi
prodenda. Deinde pontifex pectora hostiarum igni in ara candenti
imponit, indeque fumus statim sursum in tholum, versus fenestram
rotundam, ascendit. Sidoni Dea ipsa lapis ater est; sed hic, Tyri,
simulacrum De ipsius Astartes vicem agit. Vultu ad simulacrum De
conversus, sacerdos Divam precibus invocat, et psallendo De laudes
canit, usque dum cantica alto silentio absorpta sunt.
Interea dum sacri ritus et crimoni celebrantur, reliqui tergorum

labris macerat eluebantur, dein magnis lebetibus immers lixantur,

partes autem in culina templi batillis, ali autem in luco sacro, sub
dio, coquuntur. Nautas nostros minime piget auxilia prbere, nec in
accendendis ignibus, cocisque in curandis ahenis opitulari dubitant.
Paullo post iterum accedit pontifex, mihique pectus unius hostiarum
porrigit. Id ego sublatis in altum ambabus manibus coram De simulacro
in sublime extollo, tum pontifici reddo, qui id ter circumvertit, quo
facto, id Numini pro me dicat. Eodem ritu et Hanno obit pectore alterius
hosti, nisi quod pectus, vice omnium nostrum septies circumagitur.
Quinis siclis, quos iam antea scrib dederam, panes sunt prstinati;
Hamilcar vero, ex parte nauclerorum cterorumque octonos siclos obtulit,
partim ut inde vinum emeretur, partim ut De donum tribueretur. Hc ille
rursus publice prdicavit. Nos deinde, alter post alterum, ante
simulacrum De nosmet prostravimus; tum pontifex brevi atque ultima
prece Numen De invocavit; quo facto, omnes nos lti, et animo recreati,
e templo in sacrum lucum contulimus. Postremo, ab Hannibale signo dato,
milites, qui in templo testes rituum muti atque immobiles adstiterant,
solutis ordinibus, quaquaversum discurrerunt, partim nautis se
miscuerunt, iisque in parandis epulis sedulo opem tulerunt.
Ego ad truncum patul cypressi sub umbra consedi, Hannone, Hannibale,
Gisconeque circum me provolutis otiabamur, dum Himilco opus amphoram
figlinam vino complendi administrabat. Servus meus interea scyphos
apparavit, et super mensam instructam sic in orbem disposuit, ut meus,
qui in labro caput leonis clatum ferebat, medium locum obtineret,
cterorum scyphis in circuitu positis. Hannibalis scyphus cupreus,
bracteatus erat, cum scapo, duabusque ansulis, clato opere, in speciem
racemi atque florum. Ministerio hoc persoluto, servus recessit, sed mox
cum duobus militibus, grandem lebetem baiulantibus, ut ex molimine
concussio reorum suorum thoracum satis clare audiretur. Sublato lebetis
operculo, panes ministrabantur discumbentibus e qualis, eo proposito
allatis; dein cuiusque e balteo cultros, cochleariaque lignea
deprompsit, ac, tandem, omnes ad uberes epulas discubuimus.
Scyphis iam dispertitis et oppletis, ego assurgo, sublatoque meo scypho,
ad salutem bonam convivarum fortunam propino.
Tum, in vicem, Hannibal, scypho sublato, sic fatur: "Potus hicce
insignis est, me patri urbis, Arvad, genimen, quod se fruentibus vitam
ac vires impertit; hinc intelligetis, quare Arvad clueat viris, ingenio
et fortitudine prclaris." His dictis, scyphum suum funditus haurit.
"Milites vero Arvad," excipio ego, ad centurionem conversus, "famam suam
atque claritatem uberrime meruerunt.--Interim, unquamne tibi per bonam
fortunam contigit ad littora Iud pervenisse? Nam cursum nostrum eo nos
dirigere te non latere arbitror."
"Ita, Hercle, profecto," off usque in ore hrente, excipit Hannibal;
"ipse hic gladius, quem gero, cingulaque purpurea in humero, donum est
Ioab, belliducis, consobrinique regis. Ibi enim, in pugna ad Gebam, in
qua Philistini victi fugatique ad moretum fuerunt, ego vicenis
sagittariis eius prfui. Nec hoc semel factum est, ut per annum, et
amplius, cum copiis Nahary, armigeri Ioab, qui unus erat e triginta
septem virorum fortium regis Davidis, in oppido Hamath prsidio
interessem. Inde mihi revertenti contigit, ut militibus huius nostri
Hasdrubalis navi vectis pressem, et hoc ipso eo tempore, quum naves
Sidoniorum long ad classem Ciliciensem oppugnandam miss essent."

"Recte, me Dius Fidius, memorat," ait Himilco, "famam eius expeditionis

audivi, quum nos longe, Gadibus aberamus."
"Nos vero," inquit Hamilcar, "sub iis temporibus Pharaonis in exercitu
stipendia fecimus, eramusque in littoribus thiopicis, ultra Mare
Algosum navigantes. Et quas, Pol, testas, in se margaritas celantes, ibi
invenire soliti eramus! Insuper et pisces ibi non erant rari, qui
hominem integrum hauriendo pares essent."
Nostris sic verbigerantibus, qudam sacerdos e iunioribus ad eos
accessit, Hannonique manipulum, tel obvolutum, tradit.
"Hoc," inquit illa, "simulacrum Baaltis est. Super eo aromata
pretiosissima adolui; unguentis idem oblevi rarissimis; obtuli id etiam
ipsi De qu id propitia accipere non renuit. Tibi, Sidonie, nunc id
concredo. Utinam simulacrum tibi, cunctisque expeditionis huius sociis,
Diva adstipulante, bonam, faustam et fortunatam peregrinationem reddat."
Dein pontifex ipse cum simulacris cterorum Deorum accessit, solo
Melcarth dempto, quod Bodmilcar ipse, e templo, quo solus iverat, erat
allaturus.
Eadem ipsa sacerdos sese vi ad nostras naves comitem obtulit, ut
simulacra in ipsa navi, antequam solveremus, lustraret.
Himilco facultatem sibi dari flagitavit simulacri Cabirorum ad marginem
portus deferendi, antequam id fidei naucleri concrederetur.
"Quid nunc," interrogo eum, "de tuo voto vicenm siclorum, uniusque
buculi, quod Cabiris feceras?"
"Illud," respondet ipse, "usque eo differendum censui, donec nebulo ille
mihi obviam fiat, qui me uno oculo privavit. Ecquidem minime dubito Deos
mihi interea fidem habituros, nec solutionem, prsertim in antecessum,
exacturos."
Interea Hanno suum simulacrum Astartes revelavit, idque utraque manu
servans stabat, oculos in eo pascens summa admiratione. Erat autem
simulacrum ex alabastro, ternis ordinibus ocellorum auratorum e collo
pendentium, cacuminatoque capedulo, sub quo com copiosissim
cernebantur.
"Vota," inquit Hanno, "De me ego quoque nuncupavi; illa tamen
respondit me tempus opperiri debere, et usque eo perseverare, dum compos
propositorum fierem;" atque his dictis se proclinavit, ac De simulacrum
deosculatus est. Mihi tamen non satis constat, utrum falso mihi
persuaserim, certe lenem frondium arborum susurrum, veluti responsum in
eius vota, resonare me audivisse mihi videbar. Idem et sacerdos fortasse
animadvertit, nam in me renidens, manum suam humero Hannonis leniter
admovit, et,
"Nunc vero," inquit, "Navarche Mago, proficiscamur! Tempus naves
conscedendi iam adest, atque hora iter ingrediendi, ipsa De
significante, propitia est. Age igitur, procedamus!"
"Ad naves! Ad naves!" impero ego magna voce; tum me ad templum
convertens, "Vale, Baaltis, cli Regina!" inquam, "sub vesperum in Mari
Magno nos videbis."
Casside capiti reposit, Hannibal cantu tub milites nautasque convocari

iubet. Hanno atque sacerdos ad idem latus meum accedunt, Himilco autem
simulacrum De ferens, ad alterum comitatus, eo ordine quo venerat,
nobiscum, versus portum, per vias, utrimque decoratas, iter flectit. Vi
ad portum ducentes, totusque margo port s, tanta hominum multitudine
erat conferctus, ut arduo nonnisi conatu pervadere possemus. Turb autem
ex omnium gentium varietate videbantur coalescere; nam, prter indigenas
Phnices, Syri quoque intererant, cum indumentis fimbriatis et clavatis;
Chaldi, cum plexis barbis; Iudi, cum curtis tunicis, prolongatis
calceis, pellibusque pantherarum per humeros transversis. Prterea et
Lydii cum vittatis frontibus; Egyptii, quorum alii tonsis capitibus,
alii cum ingentibus corymbis; Chalybi quoque feroces aspectu, seminudi,
ac, tandem, ingentis statur, roborisque Caucasii in turba
versabantur. Plurim etenim gentes remotissim ad nostras Phnicias
urbes suos cives delegare consueverunt, veluti ad meditullium patriamque
artium, industri fabricatori atque mercatus. Hos inter cernebantur
Arabes et Medianit, qui proceritatem dificiorum videbantur mirari, nec
minus frequenti ac multitudine hominum attoniti stupebant. Visi etiam
Scyth sunt ex Thogarmate,[3] quorum crura braccata loris ac fasciis
erant circumligata, et hi tractim incedebant, mirarique videbantur et
ingentem hominum concursum, et omnes omnino equos vectaculaque ex
angustis viis abesse.
Fragor multi clamoris vociferationis atque cantilen aera verberabat, et
hoc in diversissimis linguis. Turb hominum, humeris, cubitisque press,
sese confricando luctabantur, ut capitibus porrectis visum prtereuntium
manipulorum caperent. Quisque chorus musicorum aliam, ac rursus aliam
admiratorum turbam nactus erat; quodque sacerdotum prtereuntium
collegium novam scrutantium et admirantium catervam allicuit. Regi
quoque cohortes cum suis scutis, variis coloribus distinctis, novum
spectaculum, admirationisque fomentum curiosis offerebat. Nostri denique
classiarii et promiscui naut mirum quantum vulgo concursum concitabant;
nosterque progressus prter armamentarium turbinis speciem referebat, ut
iter nostrum ad reservata spatia in margine portus flectebamus, ubi
classicula nostra, puppibus versus terram destinatis, sub prsidio
paucorum nautarum parata stabat.
Iam et Bodmilcar atque spado interim in navim Melcarth advenerunt, et in
agea, qu ad puppim ducebat, animoso quodam modo colloquebantur. Simul
ac nos adventare vident, colloquendo subito finem faciunt; Bodmilcar
sibilo nautas convocat, spado autem me conventum accedit.
"Omnesne sarcin tu comportat sunt?" quro ex Hazaele.
"Ita sunt," respondet ille; "at ego perquam moleste fero camas nostras
non in hac maiori navi paratas esse; in hac enim longe ampliori spatio,
ampliorique commodo frueremur; tamen id parum refert: prima quaque
statione id mutari poterit; hoc et Bodmilcari expedire videtur."
"Fieri id nequit," aio ego, "serva regia mihi concredita est, eamque sic
manere oportebit. _Melcarth_ est oneraria, nec ad nauclerum onerari
quidquam de vectoribus attinet. Ne de hac re quidquam amplius! Rectene
traditum teneo, tibi a rege litteras pro me esse concreditas?"
Ne verbo quidem in responsum prolato, spado cistellam santlinam mihi
tradit, qu apert, plures philyras papyri intus reperi, varia prcepta
pro me complectentes.
Quum iam prope signum silentii tub a me dandum erat, iamque verbum
prolaturus eram, quum subito Bodmilcar accurrit, que in brachia mea
coniicit, et, "Sacrificium Moloch obtuli," inquit, "vota Deo meo

exsolvi, tibique iam animum sibi conscium pandere cogor. Veniam tuam,
omniumque, si quos conscius, aut invitus, insolenti, temeritateque
offenderim, flagito."
Hanno illi incunctanter manum porrigit, certioremque eum facit, se,
quidquid antehac perperam dictum factumque abs se in simultatem fuerit,
prorsus oblivioni traditurum, in posterum vero eum omni humanitate
prosecuturum. Ego autem, quum hos, cterosque omnes, sic in gratiam
redivisse cernerem, facile annui, gratoque admodum animo vidi nos omnes
in amicitiam, pacem, atque concordiam conciliatos iter ingressuros.
Quisque interea nauclerus suas nauticorum manuas congregavit. Hannibal,
suis ubique dispositis, denos sagittarios, totidemque classiarios, in
nostra navi continuit. Tum sacerdos suum cuique navi Numen solemni ritu
per simulacra dispertivit.
Priusquam solvissemus, domndius noster, cuius sub tecto morati eramus,
cum uxore, filioque una, viam sibi per prsidiorum ordines fecit, me
appellavit:
"Amice, Mago," sic fatur, "ferre non poteram, quin ante tuam
profectionem te iterum convenirem. Ecce tibi placentas, hic autem
quasillum uv pass attuli; pr cteris autem aliis, ecce binos utres
genuini nectaris. Accipe hc, amabo, in signum bon in te
voluntatis. Vale, hominum optime, atque Dii omnes Deque prospere te
navigare faxint."
"Vale, gubernator eximie," eloquitur domndia, ad Himilconem versa,
"tibi vero ego attuli hunc utrem Byblici, nam probe compertum habebam te
nullum vinum huic anteponere."
"Summas tibi, domndia, habeo, reddoque gratias," grato animo respondet
Himilco, "nam ego, profecto, nullum vinum genimini clar Phnices
comparandum censeo. Scito, matrona prclarissima, tui gratissimi muneris
me immemorem nunquam futurum; atque, si bene ominato sidere usi
fuerimus, largientibusque Cabiris, salvi reduces fuerimus, spondeo tibi
tali munusculo me ad te rediturum, quod cunctas mulieres Tyrias in
invidiam rapturum sit."
Filius coniugum, ephebus senum-denum annorum, singulari in Hannonem
pietate ferebatur, nec facile dissuaderi poterat, ne se socium itineris
adiungeret. Is amico fasciculum calamorum scriptoriorum dono tulit;
atque hi animo admodum gro alter ab altero divelli patiebantur.
In omni hac hominum turba vir quidam intererat, quem summo honore
prosequebar. Eius litterarum scientia probe Divina existimabatur.
Sacerdos is erat provectissim tatis, nomine Sanchoniathon,[4]
historiographus. Is, quamvis null itinera susceperit, rerum tamen
notitiam totius fere orbis maximam inter quales consecutus erat.
Is me his verbis appellavit: "Mago, fili mi," inquit, "scriba tuus Hanno
munus sibi suscepit litteris cuncta comprehendendi, quidquid rari,
mirabilis, in dissitissimis quas visetis orbis partibus, et quidquid
usquam comperietis scitu dignum, ad me perscribendi. Ille quidem ingenio
claro et alacri est, tate tamen indomitus, et in ephebis est. Si ergo,
salvo tuo commodo, liceat, rogatum te esse volo, ut pro tua diligentia
caveris, ut promissis stare ille ne detrectaverit."
"Gratum mihi, pater, velim, existimes," respondet Hanno, "nihil quidquam
a me prteritum iri, ut iuventutis temeritates frnem et

compescam. Multis humanitatis officiis erga te haud ignoro me teneri;

nec, si per vires possim, committere velim, ut prcepta disciplin, abs
te mihi impertita, memori mihi dilabantur. Quamobrem, quantum viribus
polleo, enitar, ut quque memorabilia in nostris orbis partibus mihi
innotuerint, me oper, ad notitiam Phnicum perferre possis, nec me
discipulum tanto magistro indignum prbebo."
Tum grandvus Sanchoniathon nobis Deorum favorem efflagitavit. Vix hoc
peracto, sacerdos Astartes a navibus huc pervenit. Ut ipsa Hannonem
prteribat, eam dixisse clare ac distincte audivi:
"Ipsa tam proba est quam formosa."
"St!" ille se monebat, "oblivione mihi delenda est. Pharaonem
fortunatum!"
Quum ad solvendum cuncta parata esse nuntiaretur, tub ad conscendendum
cani iussi, et omnes sedulo conscendimus. Primus qui pedem navi
admoverat, Gisco fuit, _Cabirorum_ gubernator, qui vulgo ut "Gisco
Celta" cognoscebatur, vel, et hoc spissime, ut "Gisco Inauritus"
memorari consuevit. Is navigationi ad Rhodanum octies interfuit; in una
harum, ut fam accepimus, uxorem Celticam duxit, flavis comis, qu hunc,
in suis nativis sylvis usque adhuc exspectabat; alias eum a Siculis
captum, ambasque eius auriculas ab iis prcisas esse tradunt Puppim
ascendens, capedulo agitato, ltus inclamat:
"Evove, nautici! omnes nautici prsto estote! Euoe! conscendite
principes marium, Astartes soboles, prbete Navarcho aures! Tyrii et
Sidonii, ad mare! ad mare! Navarchum Magonem Dii servent!"
Nautici interim ad naves properant; quisque suam conscendit, ac simul
ego in catasta puppis locum meum ceperam, parasemum meum e malo
_Astartes_ in signum profectionis evolvi, exostram revelli iussi; tum
marr vi magna prorsum, littori figuntur, naves retrorsum cedunt,----ac,
tandem aliquando--profecti sumus.
_Cabiri_, cum suis binis et vicenis remigibus pribat; excipit eam
_Astarte_; _Dagon_ vectabat _Melcarth_, qu ob nimiam magnitudinem vela
in portu minus apte explicare poterat. Classicula nostra lte
prterlabebatur frequentia navigia, crepidinibus hrentia, perinde atque
innumeras barcas, lembos, liburnas, celocesque, huc et illuc meantes ac
vergentes, qu multitudines hominum, quod sacra Melcarth necdum
cessarant, in insulam et retro vectabant. Tubicines nostri usque
canebant; remi nostri salum, velut ad modulum, verrebant, atque voces
undique acclamantium spectatorum aera verberabant.
E celsa catasta mea omnium navium tecta facile perspiciebam. Hic mihi
adstabat Hanno, dum Himilco e prora gubernis[5] operam dabat. Hannibal
classiarios sua scuta lateribus navis appendere iussit, eorum autem
quisque locum sibi destinatum tenebat. Hazael quoque, cui nulla
prrogativa obtigerat, in suam privatam casteriam se recepit.
Ostium portus mercatorii, cum suis geminis turribus speculatoriis,
prtervecti, fauces penetravimus ad insulam ducentes, ubi multitudo
navicularum, aplustribus ornatarum morabatur, supra quas, e longinquo
des Suffetis Navalis eminebant, quarum fastigatus ascensus, multitudine
obsessus, tegetibus variis, vexillisque conspicuus, et hinc clare
discernebatur. Alias, in media insula, tholum templi Melcarth
conspiciebam, cuius e summo culmine fumus cruleus celsa petere,
suffimenta, sine dubitatione, sacrificiorum, haud obscure

indicarunt. Quin, clo claro, etiam sonus tubarum et cymbalorum,

cterorumque choragii instrumentorum clangor ad aures meas
perferebantur.
Gaulus regius, a gaulo suffetis comitatus, interim nobis occurrit. Supra
puppim navigii regii catasta eminebat, qu tegete, auro argentoque
picta, undique obducta, tamquam ex integro metallica, fulgebat.
Superficies remorum ebore erant tect; vela filis argenteis erant
intertexta, acuque picta, cum imaginibus Melcarth, Moloch, atque
Astartes, velum autem in medio, hyacinthini coloris, in imitationem
undarum, viridi erat intextum, quarum e medio Astarte, in tutelam
piscium contra Dagon, exsurgebat. In confinibus pror chorus musicorum
concinebat, in stega autem formos mulieres, tiaris regni, monilibusque
triplicibus decor, citharis laute pictis modulabantur, ali autem
taleolas reas, cum cirris purpureis ac languido-viridibus, atque
tintinnabulis minutulis ornatas manibus gerebant, et horum tinnitui
accinebant. In extrema puppi rex Hiram in solio reclinatus
conspiciebatur. Caput eius mitra, cum insignibus infulisque regi
dignitatis integebat, ut apud principes Phnicios erat solemne; barbam
Syrorum more hispidam, in lacertis autem geminas armillas aureas
gerebat. Solium eius ex auro vitreatoque factum, micabat. Tergum solii
in similitudinem navis clatum, ancnes autem delphinorum in speciem
erant efficti. Duo viri ministrorum officio fungebantur: alter scriba,
iunctis brachiis adstabat, alter vero custos sigilli. Pone hos servi
stabant, quorum alter velabrum regium super caput regis servabat,
purpure aureisque fimbriis insigne; alter autem labarum regium, e
sindone purpurea textum, in quo imagines solis, lun dimidiat,[6]
stellarumque errantium erant filis argenteis express, ferebat. Suffetes
se in gaulo Prfectur Navalis tenebant, prsidio cincti custodum,
quorum cassides Lydic, scutaque argentea, et suta[7] solis splendore
fulgebant.
Regio comitatu conspecto, remiges sistere remos, navesque teneri
iussi. Navigatores regii idem facere statuerunt, suque naves pariter
substiterunt. Servi regii intra momentum temporis exostram ebeninam
provehunt, eamque tapetibus pretiosis confestim consternunt. Rex Hiram
consurgit, e solio degreditur, in nostram venit stegam, ubi mihi
contigit honor eum per meam navim circumducendi. Ostendi illi itaque
duplicatas stegas, dispositionem mercium et impedimentorum, atque
receptacula aqu. Inde, sine comitatu, obibat casterias spadonis, atque
serv, postea autem, discessurus, per fiscalem suum bina talenta argenti
mihi appendi iussit. Rege ad solium regresso, exostr revuls, signo a
me dato, centum ac duo et viginti remi nostri sine strepitu aquis
merguntur. Tub canunt, milites, naut remiges conclamant, ego autem
magna voce vagio:
"Vale mi Rex! Tyre et Phnice, valete! Vos autem soboles Astartes,
classiarii mei, facessite prorsum!"
Classicula denique nostra celeri lapsu prtervehitur turres, tutamenta
ostii port s, quas die-noctuque excubi tenebant. Postremo, oculos
retro, versus urbem, qu tamquam candicans amphitheatrum, e plano in
clivum sese attllebat, angustis viis per intervalla m ltifariam
intersectam; item, versus molem flavescentis templi Melcarth; deinde,
versus grandes des Prfectur Navalis, supra quas luculenti muri templi
Baaltis eminere videbantur, tum, deinde, supra hc omnia, iuga Libani in
extremo horizonte, verticibus celsi in longinquo livescentibus, ut ea
cli convexa adumbrare videbantur. Istinc ad naves me converto, ut e
proris reis spumam sali ferventem sulcabant. _Cabiri_ haud aliter quam
delphinus, facili lapsu per undarum cristas ferebatur, _Melcarth_, iam

non vectata, atque _Dagon_, propriis velis rapiebantur.

Vento secundo pulsi, versus Austro-Occasum ferebamur, quare et reliqua
vela pandi iussi onerariarum, dimidiam autem remigum partem remos
levare, sese autem quieti tradere prcepi. Ipse quoque consedi, et sic,
meditabundus, oculos in quore pascere cpi.
Ac nunc demum iter versus dissita Tartessi littora vere carpsimus.
[1] Deus Philistinorum, magnus piscis; n. 36.
[2] Dii minores apud Pelasgos; Ursa Maior; n. 37.
[3] Pars Armeni; n. 39.
[4] Auctor Phnicius; n. 40.
[5] _Guberni_ sunt qui gubernant.
[6] Insigne regni; n. 41.
[7] _Thorax_, metallum quod pectus tegit.

CAPUT III
_Sammai a Custode Servul Agnoscitur._
Ad prternavigandum Promontorium Album, sinum ex Occiduo-Meridiano rect
traiiciendum statui, Tyro ad Septemtriones eius relict. Ab Albo
naviganti mihi in conspectum venturum esset promontorium Montis Carmeli;
tum, evitando profundas aquas sin s, istinc ad Septemtriones
circumflectendo, secundum littora commode poteram versus Ioppam
navigare.
_Cabiri_, prima navis, mille tercenta stadia quatuor et viginti horarum
spatio facile emetiendo par erat; at gaulus, utpote qui tempestate
ordinari semper velis agebatur, magnaque onera vectabat, tantam
celeritatem assequi non poterat; haud aliter onerari. Tamen effeci ut
in primis quatuor et viginti horis mille stadia relinquerem, ita ut iam
prioribus horis tribus circuirem Promontorium Album, cursumque ad
Austro-Occiduum tenens, sub noctem terra e conspectu dispareret.
Circa mediam noctem Himilco me suscitabat, docebatque nos e regione
Promontorii Carmeli versari. Satis claro lumine lun tantum quod summum
eius cacumen discernere poteram; tum cursum nostrum ad Austrum
flectendum iussi, cavique per signa, ut _Melcarth_, collectis velis,
remis se concrederet, quod iterum terr appropinquabamus. Sub primam
lucem flabra citatiora in conspectum devexorum Palstin littorum nos
compulerunt, atque circa meridiem, e procerioribus turribus nos adversum
Ioppam vergere cognovimus, quod et luci palmarum, atque ficulnearum
circumiacentes prodiderunt.
Superato ostio fluvii, qui circiter quadragenis stadiis a portu se in
sinum effundit, _Cabiri_ littus appropinquavit, dum _Melcarth_, duque
barc, quum aqu nimis vados essent, circiter uno stadio et semisse, in

alto constiterunt.
Portus Iopp nullus fere est; neque enim alveum, nec navalia
habet. Prope ad littora pauca gurgustia atque mappalia visuntur, inter
qu medium fere locum obtinet castellum quoddam, e congerie atque
maceria, a rege Davide conditum, quum mercatur cum Phnicibus viam
paravisset, atque Ioppam portum constituisset, qu betul cedrique, in
Libano succis, ratibus convectarentur. Qudam barca Phnicia, unaque
rumnosa navicula gyptiaca, cum tutela, caput anserinum referente,
subtus littus in luto hserunt; in ipso autem littore nonnull scaph
piscatorum Iudaicorum miserabiles iacebant.
Hannone et Hannibale mecum accitis, lintre terram petivi, ut centurioni,
qui ei leviori prsidio hic loci prerat, honoris caus
sisterem. Priusquam tamen longius processissemus, ipse centurio nos
visum accessit, comitatus manipulo circa quinm denm militum, gladiis,
lanceis quadratisque scutis armatorum. Hi linteo erant prcincti,
cinguli eorum in latere corio convincti, politoque silice
constricti. Com eorum, in nudis capitibus in minutos cirros erant
plex; in pedibus ac tibiis calceos et vinctas ocreas gesserunt, in
humeris autem, more Iudorum, pelles pantherin erant
circumiact. Centurio solus gerebat cuprea suta, haud affabre
facta. Simul atque intra paucorum passuum spatium conveneramus,
centurionem consalutavi, quod, vicissim, et ipse fecit, prodiditque se
haud ignarum esse me legatum a rege Hiram missum venire.
"Pax sit vobis!" fatur ille. "Quoniam de tuo adventu certior factus sum,
tibi obviam veni, ut tibi, Hierosolyma petenti, comitatum
prstarem. Rogo tamen te, atque obsecro, ut in castellum nostrum venire,
hospitemque nostri, cuiuscunquemodi convict s, te prstare ne
fastidiveris."
E humanitate excipi nobis gratum erat, lubenterque comitabamur nostrum
hospitem in munitiones, qu per fornicatam turris portam
ducebamur. Pervenimus in aulam celsam et spatiosam, unde prospectus
patet in mare. Ibi servos tabulatum satis asperum stragulis consternere
iussit. Muri eius loci null tectori erant rudes ac nudi, totaque
structura omnis artis expers. Aqua, panis, fici passi, atque caseus
erant nostr frugales dapes, quibus tamen vinum satis potabile
addebatur, cuius quidem obtinendi Iudis, capt ab iis Syri, ex
Helbon[1] facultas dabatur.
Dum epul parabantur, varias inter nos vicissim qustiones de ipsis
nobis, deque regibus nostris agitabamus; simul tamen atque cibi
apponebantur, prfectus Iudus, os caseo referciens, edendi exemplum
prbuit.
Subito, quum me circumspicere animadvertit, sic me affatur:
"O, utique, tu cogitare videris nos Phnicum dexteritate dificandi non
pollere. Vestr arte affabre sciteque res moliendi nos certe
destituimur. Memineris tamen nobis et opes, et materias vestras
deesse. Nec te prterire velim hunc misellum nonnisi pagum esse; at
vero, es quo animo, mox cernes frequentes nostras urbes, qu ac lta
rura antequam Hierosolyma pervenias."
"Terra Iud," respondet Hannibal, "mihi quidem haud ignota est. Iam eam
peragravi, eamque fertilem atque opulentam esse perhibere possum; nam
ferax ea est oliv, dactylorum, vinique. Nec agricolas vos tantum, sed
et bellipotentes esse superbitis. Quque gens negotium sibi proprium

sectatur. Nos Tyrii, atque Sidonii, plerumque cupiditate navigandi

flagramus, ac merctum, omnia audntes, exercemus, tamen prdicare audeo
nos belli quoque artibus florere; sic Arvad nullo pudore suos belliduces
memorabit."
"Sic, sane," excipit alter, dum mirabundus oculis percurrit arma sutaque
Hannibalis, "dubium nullum est, quin milites Phnicii optime armati
sint."
"Est," inquit ille, "quod tibi dicere possim, quodque tibi prorsus novum
videbitur. Quamvis vobis exercitus constitutus nullus sit, nec quemquam
peregrinum ad stipendia admittatis, tamen ego regis vestri stipendia
feci. Id autem hunc prope in modum evenit:--Admodum puer in oppidum
Canaan delatus eram in hreditatem filiorum Asher,[2] ut soboles eius
trib s crevi, iustoque tempore in exercitum vestrum conscriptus fui."
Centurio Iudaicus auditis miro modo delectabatur; surgens, Hannibalem
amplexatur, et in pignus amiciti cyatho vini perfruuntur, qui cyathus
mox ad Hannonem, tum ad me cessit. "Ego," inquit ille, "ad tribum Iud
specto, cuius patrimonium, Hierosolyma profecturi, prteribimus. Rex
quasdam copias proprio sumptu alit, atque ego centurio e vicenis unus
sum. Missus eram huc, ut te advenientem exciperem; equi asinique pro
itinere necessarii parati sunt, poterisque, quum libuerit, veluti hac
vesper, si videbitur, proficisci."
"Hodie id fieri nequit," respondi, "a navibus enim, antequam redeam,
cunctaque in ordinem redigam, abesse non possum. At cras paratus ero."
Quum otium nobis non deesse videretur, qurit, utrum sibi naves visere
liceat; quod, quum Phnices simus, merces forte nobis venales sunt, quas
ipsi prstinare liceret.
In responsum docui eum, nobis merces, quum in servitio regis essemus,
venales nulls esse; nec alias res mercimoniales nobiscum tulisse, quam
quas erga alimenta necessaria cambire possemus.
"Si sic se res habet," subiungit ille, "tibi fortasse prodesse potero;
habemus enim greges caprarum, habemus balsama, olivas, affatim.
Quibuslibet potero adiumentis, tibi adero. Sammai[3] ego sum, filius
Rehai; pater meus in hoc regno latissime cluet."
Assentior itaque ut naves nostras visere possit, quo nos et mox secutus
est.
Dum ego abfui, naut iam exhibuerunt nonnullas merces piscatoribus in
littore, atque pastoribus ibi congregatis, quas merces quisque suo
beneficio secum attulerat, et iam arguta negotia inter se agitare
cperunt. In stega _Melcarth_ merces mutatori iam evasat erant, atque
Hanno celeri manu efficiebat elenchum mercium, quas ego libenter missas
esse, atque earum, quas, vicissim, comparatas esse vellem. Penu meum,
cuius incrementum maxime mihi cordi erat, frumenti copi indigebat,
item, duarum amphorarum olei, dolii olivarum, semisse balsami, senum
qualorum fici passi, senum qualorum dactylorum, quinquagenm caseorum;
prterea Bodmilcarem, qui cambiis prerat, nonnullas oves, atque hdos
comparare iussi, uti nostri copi carnis recentis abundarent, usque dum
in gyptum perveniremus. Ali quoque suppeti comparand erant, sed has
a regis Davidis munificenti exspectabam, perinde atque a facultatibus
meis, quibus eas res Hierosolymis commercari poteram.
Concinnum ordinem, rationemque rerum in navi dispositarum, Sammai summis

laudibus extulit; et, quoniam omnia pne sibi prorsus nova esse
oportebant, vix verba reperire poterat, quibus admirationem suam
exprimere posset. Disciplina virorum, perinde ac plenitudo rudentum et
copularum, qu dign su admirationis caus erant. Ad cnam a me
invitatus libenter annuit, et in puppi _Astartes_ sedentibus nobis, ex
imo suspirans, exclamabat:
"Quant glori vestram peregrinationem cumulatam esse oportet! Quam
prclarum est divitias, quas maria celant, comparare posse! Hic, in
montibus nostris, hircis imperitiores sumus. Fieri subinde potest, ut
paucos vicos compilemus, sed leoninam partem prd duces sibi vindicant,
qu tamen plerumque tenuia et ieiuna sunt, cum lucro comparata, quod vos
mercatur conflatis."
Ego tamen eum commonefeci, ut intelligeret maiora qudam subesse commoda
in mari periclitantibus, quam sunt mer opes, veluti commodum videndi et
experiendi mundi miracula.
"Ita, profecto," annuit ille, "spe mercatores vestros Phnicios narrare
audivi de immanibus colubris, ac de piscibus quinquagenos cubitos
longis. Audivi fabulas eorum de vallibus, gemmis referctis, de fodinis
auri argentique nunquam exhauriendis. Nec ignoro ab iis de gigantibus,
deque montibus ignem fumumque vomentibus mira ac stupenda narrari."
"Nullum dubium," excipio ego, "tu satis intelligis viatoribus aliquid ob
exaggerationes concedi debere; tamen prorsus constat peregrinatoribus
haud raro miras res sub conspectum cadere."
"Nonne," ultro qurit ille, "etiam pugnandum vobis subinde est? Ego vero
quoddam pugnandi periculum iam expertus sum; Moabitas etenim atque
Philistinos[4] propri iam manu interfeci. Pugnare scirem iterum; atque,
siquando vobis pugnandum esset, libenter vos comitarer. Liceretne
vobiscum ire?"
Hannibal humerum Sammai manu contrectans, sic eum alloquitur: "Vide sis
Centurio, utrum id serio dicas; nam id fieri posset. Quadragenis etenim
tyronibus sagitariis egeo. Possesne eosdem mihi comparare?"
"Possem, profecto!" avide assentitur ille, non sine solito iuramento,
"per nomen _El_,[5] _Domino Exercituum_."
"Compara illos igitur," interpono ego, "atque si quadragenos eiusmodi
fortes, alacresque masculos, militi aptos comparaveris, sub Hannibale
tu eis preris." Insuper, addit pollicitatione prmii novorum sutorum
pugioneque chalybo, cum capulo eburneo, animum eius etiam magis
incitavi.
"Dii servent regem!" clamat ille, gaudio accensus, dum Hannibal ltus,
quod augendarum copiarum suarum consilium eum non fefellit, manus
confricabat, atque cum orbe terrarum congredi, regnaque se subigere
posse sibi confidebat.
"Qucunque regna," nugatur Hanno, "ego subegero, cum incolis un, e
vestigio vendam; auctionabor eos omnes, vendamque licenti optimo, et e
proventibus palatium prstinabo meum. Tu, Himilco, mihi eris in
pocillatorem. 'Hirco hortulano pellium caprinarum cura committitur,' uti
proverbium, tibi non ignotum, docet."
At Himilco: "Loco de tuis epulis disserendi," inquit, "satius arbitror
ut animum in nostras advertamus," hisque dictis propius ad mensam

accessit, in qua iam dapinatum erat.

Vix cibos degustare cperamus, quum nauta, a Bodmilcare missus advenit,
qui nuntiaret eum cuncta iam coemisse. Qurebam ex eo, cur nauclerus
ipse in socium non venisset. Aliam causam ipse allegare non posse
arbitrabatur, quam quod Bodmilcar spadonem ad secum cnandum in
_Melcarth_ invitavisset.
Hanno expalluit.
"Spado ille perditus!" mecum mutio, postquam nauta tergum vertit; "sine
dubitatione, aliquid improbi ac noxii molitur; speremus tamen mulieres
nullius molimenti participes esse futuras."
Hanno tantum quod non actutum ad casteriam proruit, quum ianu apert,
ancilla intrat, quam hera sua velata comitatur.
"Noli vereri Navarche," inquit illa, "evolet licet accipiter, columb
non eum sequuntur."
"Numquid ille te sequi iussit?" quro indignabundus.
"Parum instabat," respondet puella, "nos vero maluimus hic manere, nec
lubebat in ea atra navi maiori sedes qurere."
His auditis certiorem feci puellam recte eam statuisse, meque Hazaelem
severe obiurgaturum, si ad eas hinc subripere moliretur. Tum me roganti
facile annui, ut in stega, grati aur recentioris hauriend, libere
obambulare possent; sed antequam ipsa se avertisset, Sammai, qui
hactenus cum Hannibale de quibusdam rebus militaribus disceptabat,
conspicatus vultum eius, exclamat:
"Hiccine tu, Abigail?"
"Tute ipse es, Sammai?" qurit ipsa vicissim, eodem puncto temporis
manus prbent, sibique vicissim in oculos contuentes, singultare
cperunt.
Simul ac Sammai sese componere poterat, percontabatur ab ea, qu id
factum esset, ut eam navis Phnicia haberet.
"An nesciebas," qurit ea vicissim, "Philistos in pagum nostrum Gedor
descendisse, me Ascalonem[6] rapuisse, denique Tyriis me vendidisse?"
"Non, Hercle," respondit ille, "hc omnia prorsus nova mihi sunt. Nam
ego in bello, contra regem Tzbam, in Septemtrione eo tempore occupatus,
nec ex eo tempore domi fui."
Haud ita multo post Abigail, prisco, solitoque animo lto et alacri
recuperato, narrare perrexit, quemadmodum se rex Tyri prstinaverit,
nunc autem in itinere commissa sit in gyptum, veluti comes virginis
Ionic, quam rex Hiram eodem secum tempore emerat, quamque is Pharaoni
in donum mittat.
Sammai autem, ex sua parte, certiorem eam fecit sibi facultatem esse
concessam, ut se socium expeditionis adiungeret, et dolere se aiebat
iter in gyptum tam brevi finem accepturum; addidit prterea: "Utinam
peregrinatio non minus duratura esset, quam maiorum nostrorum quondam
peregrinatio in deserto."

Mutu hac agnitione motus, puellam, ut paulisper inter nos considret

invitavi; rogavi insuper Hannonem, qui gnarus lingu Ionic erat, ut
virginem etiam ad idem faciendum invitaret. Ipsa, grat obsequenti, in
pulvillo sibi apparato consedit.
Cna satis iucundo eventu cessit. Sammai et Abigail nos narratione su
anteact amiciti, rerumque in pueritia gestarum, quemadmodum un in
pascuis suis nativis capras pavissent, oblectaverunt. Facere non poteram
quin iis coram animi gritudinem faterer, quod propediem ipsis iterum
secedendum esset.
"At, fortasse," inquit Abigail, "Pharao me servare minus curabit, nam
mei similes rex Pharao, sine dubitatione, millenas habet. En heram meam!
ipsa illi mittitur; at, quod ad me attinet, me pro certo relegabit."
Sammai constrictis pugnis, veluti me appellans, me contuetur, ego tamen
alio solatio subvenire haud poteram quam memorando mihi videri, puellam,
itinere confecto, ab officio heram suam comitandi, absolutum iri.
"Prterea," subnectit Hannibal, "ipsa munere soluta, prorsus sola et
derelicta esset. Parum referre, quod Hazael tanto nisu eam oblectare
conetur."
Interea Hanno atque virgo Ionica colloquia inter se texere cperunt, et
hoc tant inter se fiduci, ut mihi iam gravius ad ferendum videretur;
ut ergo modum rei ponerem, usus occasione, ubi scyphi complerentur,
quaesivi ab Hannone, quum ipse psallendi gnarus perhiberetur, utrumne
virgini persuadere posset, ut ipso chorago, quoddam carmen nativum
prcinere vellet. Lingu Phnici paucillum gnara, ipsa pro se
respondit, se et posse, et libenter velle, ut cuperem.
Cithar allat, et in harmoniam redact, ipsa, velamine revulso, vultum
nobis exhibebat singulari grati venustum. Virgo more mulierum Phnicum
erat induta habitu purpureo, argento acupicto, in collo autem monilia
trium ordinum aureorum ocellorum affabre factorum. Erat ipsa capite
nudo, com patrio more concinnat, a fronte retro flex, et in medio
revinct. Nos alto silentio circumsedebamus, veluti solo fixi, eiusque
mir venustate constricti.
Primum quam servus meus lychnis in latere navis eo paratis lucernas
adaptasset, virgo Ionica, voce clar ac sonor quandam cantilenam su
patri fundere exorsa est. Lingu quidem Ionic familiaritatem mihi
nullam esse fateor, tamen, in peregrinationibus meis vagam quandam
cognitionem eius comparavi ut satis intelligerem eam bella celebrare a
civibus suis longe ab hinc cum Achis, et contra Priamum, regem Troi
gesta. Ut vox eius subinde in dulcedinem vertiginosam exsurgebat, oculi
Sammai affectibus animi scintillare videbantur, digiti vero Hannibalis
capulum sui gladii tentare. Quin et illi, qui sensum verborum non
ceperant, tamen modulis ad ima cordis capiebantur, qu ac venustate
eximi cantatricis. Finit cantilen, virgo exsurrexit, pedesque non
aliter quam ipsa Diva Astarte id factura esset, per undas prterlabens,
cum gratia retraxit.
Postquam virgo discesserat, Hanno protinus ad oram navis se recepit,
ibique stans, animo non parum turbatus, fluctus contuebatur. Quum eius
suavi conversatione diutius carerem, ad eum accessi, qusivique ex eo,
quid rei esset.
"Nihil quidquam," respondit, "quod non brevi prtereat."

"Tibi suaserim," moneo eum, "nequid ex his, qu hac vesper hic dicta
gestaque sunt, Bodmilcari enuntietur; equidem nec illi, nec spadoni
fidem habeo."
"Nihil refert," respondet ille, "quid Bodmilcar fecerit. Quod ad me
attinet, promissis meis stabo. Modo ego Tartessum perveniam, ibique
audacius quid agendi facultatem reperiam. Nec despero quin nauta usque
evadam aptus, Navarche mi;" et dum sic loquebatur vox aliquantum rauca
clarescere cpit. Manus eius tum prehendi, veluti fidem eius
confirmaturus. Nescio quo pacto, in diem iuvenis mihi gratior et
acceptior esse cpit.
Quum ad cteros reverteram, Sammai sic reperi, quasi in siccum redire
mallet.
"Fausta felixque sit tibi nox, Sammai," alloquor eum, "cras mane iterum
conveniemus."
"Faustam ac placidam tibi precor noctem, mi Navarche, vobisque omnibus!"
inquit ille in responsum, et quam primum in navi erat, clamavit; "Vale
Abigail, blanda columba mea, nox tibi fausta et placida esto!"
"Tibi quoque, agnelle mi!" respondet illi Abigail, pervicax e casteria
sua prospectans.
Eodem ipso tempore spado advenit. "Lurco ille bonis est pulmonibus;"
contemptim animadvertit prteriens; "verum ego dubito utrum Pharaoni
valde gratum fuerit sua mancipia toti orbi ostentui exhiberi."
"Sic, profecto; nec si resciverit eandem lautitiis a Navarcho et scriba
eius celebratam fuisse," addit Bodmilcar, pede interim e pulvillo
excutiens citharam Hannonis, quam hic casu, discedente virgine Ionica,
ibi reliquerat.
"Qu tu hic agitas, mihi perquam ingrata sunt;" respondeo ego loquel
eius voce severiori; sed Bodmilcar sermoni meo verbis acrioribus
incidit: "Hazael, fretus auctoritate regis, de mancipiis ad suum
arbitrium, ut lubet, statuet."
Verba hc me non parum exasperarunt. Ferendum non erat ut spado Syrius,
ipse mancipium, suam me auctoritati anteponere prsumat, meque, hominem
liberum, navarchum Sidonic classis, sibi posthabeat. Bodmilcarem itaque
obtutu rigido et constanti contueor, quod is minus videbatur intelligere
quid dixerit; sed ipse, simultate quadam mihi obtutum temere reddidit.
Tum ipse voce elat pergit: "Iuvenca ista Ionica mea quondam fuit, sed
mihi a latronibus erepta erat, qui eam regi vendiderunt. Rex eam regi
Pharaoni in donum mittit; quum itaque obnitor, quominus donum regis in
manus incidat scrib tui, officio meo satisfacere arbitror."
Contra, ego, firma voce respondi: "De cunctis his rebus meum erit hic
iudicare. His in navibus auctoritas mea de omnibus rebus sola valebit;
et v illi qui eam in dubium vocare ausus fuerit."
"Prclare dictum!" adstipulatur Hannibal. "Disciplina atque obedientia
potissima sunto!"
"Tum _sic_ faciam!" clamat ille voce rauc, furore subacto; ego tamen
tranquille perinde ac firmiter subiunxi: "Quin facies quod ego iussero;
redibis in tuam navim, nautasque tuos curabis. Ego a die crastino quinos

dies abero."
Ipse pedes versus navim retraxit, minas et maledicta inter eundum
mussans, qu tamen ego flocci feci.
Postquam ille discessit, Hazael sic fatur: "Nunc vero ego ibo,
puellamque eam castigabo."
Hoc audito, ut eum a proposito deterrerem, manum illi inieci, sed ipse
mihi se eripuit, et iam ad ianuam casteri accessit, quum subito,
fortissimis brachiis, Hannibal eum prehendit, totumque eum circumvertit.
"Eho! quod scelus te agitat?" balbutit ille, me prius, tum Hannibalem
contuitus, qui eum usque prehensum tenebat. Ego brachiis iunctis,
oculisque in eum defixis, stabam.
"Audi!" aio illi, "audi qu dicam! Leges navium Phniciarum h sunt:
'Quicunque mandatis navarchi refragari audeat, fune ex antennis ter aqu
mergitur.' Tenesne?"
Formidine agitatus spado, in assensum caput quassavit.
"Prterea," addidi insuper, "huius rei memento; nec minus alterius legis
memineris: 'Siquis alteri maledicat, is ad malum devincitur, ac
flagellis cditur, atque quinas et vicenas plagas sustinet;' etiamne hoc
tenes?"
Iterum capite nutat.
"Nec denique oblitum iveris," ulterius eum moneo, "puellam Abigail
lingua pollere loquaci, me autem auribus acutis. Nunc autem, Hannibal
fac eum missum!"
Hazael se ad casteriam sine verbo contulit. Hannibal se a risu vix
continere poterat. Tandem sic me affatur: "Eximie factum, Navarche!
Optime statuisti! Res ex integro fieri prstat. Namque in navi
refragari, perinde est ac rebellare in castris."
Postridie, primo mane, Bodmilcarem acciri iussi.
"Bodmilcar," eum alloquor, "tu vetus nauta Phnicius es; fides tibi
haberi deberet; at ego vereor, ne spado ille te ab officiis
avertat. Ipse non diu nobiscum versabitur; confido futurum, ut quum ille
cum mulierculis discesserit, tu ad saniora reversurus sis; interea tamen
postulo abs te, ut fide interposit, mihi pollicearis, pacem atque
disciplinam abs te servatum iri."
Ipse tentabat negare discordiam se fovisse; mihi tamen verba dari non
poterant, nec a proposito discessi, et fidem ultro dandam exegi, quo
denique facto, hc visum est mihi eum monere:
"Nunc mandata mea animadverte. Dum ego Hierosolyma profecturus abfuero,
te prfectum classis constituo. Hanno et Hannibal me comitabuntur; sed
Hasdrubal, Hamilcar atque Himilco apud te manebunt, atque milites tibi
prsidio erunt. Cordi nobis futurum est, ut commeatum in interioribus
regni comparemus, nec ea de re te sollicitari volumus."
"Sed quid de duabus mulierculis fiet?" qurit ipse.
"Hoc meum erit curare;" respondeo illi, "daboque operam, ut iis in

littore provideatur. Nos vero statim viam ingrediemur; itaque officiis

tuis adesto, teque bene valere iubeo."
Hannonem igitur atque Hannibalem scapham degredi iussi, misique servam
cum duobus nautis sarcinas portantibus, qui eos comitarentur. Ut Hanno
Bodmilcarem prteribat, animadverti hunc torvo vultu eum contueri, atque
exspuere. Hanno nihil nisi humeros quatiebat.
Priusquam ipse in scapham degressus essem, cavi, ut muliercul atque
spado in navi altera in casteriis tuti essent: tum duos nautas delegavi
qui post eos res, quibus indigerent, in littus eveherent. Hazael causam
comminisci tentabat, ob quam sibi in navi manere liceret; sed quum me
clamare audisset, "Nullo modo!" in scapham nullo amplius obloquio
descendit.
Omnibus rite peractis, signoque a me dato, du scaph
solvuntur. Bodmilcar, in puppi stans, tristi vultu nos prosequebatur,
dum Himilco, a latere eius, bono animo atque iucundo nobis valedicebat.
Paucis remorum ductibus ad terram advehebamur. Sammai, mor impatiens,
nos prstolabatur, atque puell Abigail descendenti sollicitus
aderat. In aridum egressi, iter protinus versus pagum flectebamus, qui
in ficeto, vix ad duos iactus arc s a castello aberat, bonamque
cisternam habebat. Ante domum, qu in pago longe optima esse videbatur,
duo equi, atque fere duodeni asini stabant deligati. Equi satis commode
erant frnis atque ephippiis, phalerisque ornati, capita autem eorum
coccineis reticulis, cum pendulis tintinnabulis fimbriatis, atque
coloratis rosulis erant operta, caud autem coccineis fascibus in
sublime constrict, ac revinct. Iub caudque asinorum more gentis,
henn erant tinct, atque tam hi, quam equi, loris probe erant
instructi.
"Domus ista," inquit Sammai, "Bichrii[7] est; is unus virorum est, quos
comites itineris tibi adiungi vellem. Ipse iuvenis et fortis est,
magnumque habet usum et arc s, et gladii, atque scuti. Antea vine
colend dabat operam in collibus, estque artis vina producendi longe
peritissimus."
Eodem ipso tempore Bichri ipse ad nos salutandum prodiit; socium habebat
secum alium quendam iuvenem cum muliere.
"Hic Barzillai[8] est," inquit Sammai, eum sistens, "unus e
centurionibus decem, hc autem sua uxor est, Milcha;[9] ipsa soror est
amici nostri Bichri, claraque apud nos est ob liba, qu ipsa
prstantissima facit."
Tum Hannibal proponit ut Barzillai, suaque uxor, in comites expeditionis
adoptentur; sed Sammai docebat nos hoc fieri non posse, ut hi ad iter
maritimum suscipiendum permoveantur.
Unum usque munus supererat, nempe domicilii pro mulierculis
reperiendi. Relatum mihi est, domicilium pro illis in turri obtineri
posse; item domum Bichri eis patere, ubi satis prope ad domum Barzillai
essent, ut et societate uxoris eius, et prsidio militum
fruerentur. Primum Sammai, ubi intellexit futurum non esse ut mulieres
nos Hierosolyma comitentur, mussare cpit; sed quum perspexisset
consilium meum esse ut Abigail, cum hera sua un, ibi, ubi essent,
permaneret, sine verbo acquievit. Demandavi Barzillai, ne cui, prter
spadonem, ullo sub prtextu permitteret, ut virginem Ioniam visum
adiret; ipse autem, veluti in fidem, vaginam gladii percussit, se fidem

non falsurum.
"Ubinam ego habitabo?" nunc spado qurit.
"Ubicunque videbitur;" respondi illi, "domi Bichri, si libeat."
"Quid? domi me?" obtestatur Bichri, "aliquis Syrus Sobanus[10] domi
me? Nequaquam, Navarche, pace tua, id habere nollem, nec id fieri
poterit."
"Eccur non?" indignabundus qurit spado; "num nos Syri vobis posthabendi
sumus?"
"Haud secus. Syri servi sunt; rex noster vos ad Sobam, et ad Damascum
profligavit; pulices estis, atque canes morticini."
"Verum, Hercle, est," Sammai adstipulatur, "Philisti e Gaza et Ascalon
hostes digni sunt qui superentur, at Syri, horum vel duodenos hast me
fixos ipse possem in humero portare."
"Ha, ha!" risit Hannibal, "Sammai perquam amat iocari; ipse nos sub
itinere multis iocis diversitabit."
Qurenti Barzillai, utrum mulieribus ambulandi subinde copia sit,
respondi, posse Abigail, quippe qu indigena hic esset, interdum cum
Milcha ambulatum exire; attamen virginem Ionicam, usque ad meum reditum
domi contineri oportere. Conventum est inter eos, uti sedulo ab iis
opera daretur, ne virgini Ionic ad tempus iucunde agendum quidquam
desideraretur, atque Milcha pollicita est se facturam, ut illa artem,
liba aliaque bellaria parandi, interea discat.
Itaque cunctis ad tempus rite constitutis, introibamus domum, ut
antequam iter ingrederemur, cibo nos reficeremus.
Visum mihi etiam est ut satis prsidii collocaretur, quindenos militum
nostrorum militibus Barzillai addere, pro quibus ipse domicilia in pago
comparaturum se promisit. Itaque Hannibal ad accersendos e navi
quindecim sagittarios misit; ego autem eodem nuntio usus, Hamilcarem,
quique cum eo erant, de iis cautelis certiorem feci, quibus efficaces
obices me posuisse credebam, quominus Bodmilcar cum spadone quidquam
molimenti comminisci posset.
Spado in epulis nostris participare renuit, et ad naves iracundus
reversus est. Milcha virginem Ionicam in proprium domicilium deduxit,
sed mox reversa est, secumque liba illa, quorum fama iuste
percrebruerat, terna quibusque accumbentibus secum tulit. Verum Sammai,
atque Abigail, tanta dulcedine conversationis inter se capiebantur, ut
suam portionem plane negligerent, quam Hannibal minime fastidiens,
absumpsit.
Bichri, epulis vix peractis, primus prodibat visum, utrum equi asinique
parati essent; eum, salute inter nos et Barzillai Michaque utrimque data
et reddita, paullo post ipsi sequebamur. Ut per se patet, tempus inter
amatores ultimum vale dicendi fere diutius durabat. Ut eram ad medullam
usque Sidonius, magis assuetus iactationi navium, quam subsultibus
equorum, equum vivacem, quem Iudus ille mihi obtulerat, conscendere
nolui, et satius existimavi quieto ac securiori asino insidere. Hanno,
me suadente, hospiti nostro pannum coccineum dono dedit, uxori autem ego
par inaurium ex argento donavi, quibus ipsa perquam delectabatur, pueris
autem et puellis munuscula puparum fictilium dedimus, qui sursum

deorsumque gremia nostra conserpebant. Sammai, qui novam cataphractam

induerat, veterem autem Barzillai donaverat, multum nos morabatur, vel
duodecies in domum recursans, frivolis causis prtextis, ut verum
propositum, amic su iterum atque iterum valedicendi, celaret, quum
demum consilium cepit equum conscendendi, quo nec ego, nec Hanno
equitare vellemus. Hannibal interea iam alium equum conscenderat,
suamque equitandi peritiam circum nos discursando ac saltitando
ostentabat. Sarcinas nostras quatuor asinis imposuimus; Hanno, duo
naut, meusque servus, cteris insidebant, Bichri autem, incessui
duriori, utpote montanus, assuetus, exploratoris vice, agmen
antecedebat.
[1] Nomen oppidi, nunc Aleppo; n. 43.
[2] Una e tribubus Iudorum Aserit; n. 44.
[3] Nomen viri; n. 45.
[4] Gentes minores Palstin; n. 46.
[5] Arn potens, Dominus exercituum; n. 47.
[6] Portus Philistorum; n. 48.
[7] Nomen viri; n. 49.
[8] Nomen viri; n. 50.
[9] Nomen mulieris; n. 51.
[10] Nomen loci; pars Syri; n. 52.

CAPUT IV
_Rex David._
Postquam agros, segetibus ltos, prteriveramus, in devexa planitie, ubi
passim ficeta, luci palmarum, arboretaque statur humilioris, quibus
Iuda abundat, interspersa vigebant, comasque umbellarum instar
propansas habebant, denique montem per semitam angustam, terebinthis
alternatim atque vinetis variantem olivetisque, ascendere cpimus. Via
hc, umbris delectabilis, nos ad pagum Timnam, in iugo collis sitam
perduxit, ubi Sammai nos ad incolam quemdam deduxit, qui nobis,
iumentisque nostris, hospitium prbuit. Pagus Timna non exigua est, sed
et nullo certo ordine posita; septa enim est caducis muris cum duabus
portis, duodenisque turribus rotundis, domus autem unius contignationis
sunt singul, seiunctque item sunt, atque hortulis circumdat.
Iam hic incredibili multitudine pulicum obrui cpimus, nimiumque quantum
examen, quantaque sanguinis appetenti nos adoriebantur. Ingentes quoque
muscarum turb nos insectabantur, atque Hannibal, qui interim suas
cataphractas solverat, ut eo efficacius se scalpere posset, non sine
iusta causa adnotabat se arbitrari incolas Iud Beelzebub[1] Deum
muscarum, implorare oportere, ut eos a tanta plaga pestium liberaret.

Postridie prtervecti complura anfractuum prrupta, transscendentesque

non pauca collium iuga, regionis cteroquin sat sedulo cult, in
conspectum veneramus vallis perquam profund, sterilis, atque desert.
In saxis, e quibus et fundus et latera constabant, ossa humana dispersa
in sole candicabant. Versus Orientem vertices montium cernebantur,
quorum in uno castellum eminebat, valles autem a Meridie eo acclines in
iuga conscendere videbantur.
"Ecce Vallis Gigantum!" inquit Bichri, ut baculo, quem manu ferebat,
calvariam in terra iacentem convertit.
"Satis bene cognitam habeo," respondet Sammai. "Adolescens solebam
Benai esse armiger. Benaia olim e potentissimis viris regis Davidis
erat, centurio militum centenm. Is quodam die leonem in fovea cepit et
occidit; alias in pugna singulari gigantem gyptium prostravit, atque
hac in ipsa valle Rephaim, me sub eo stipendium merente, Philistos
tanta clade affecimus, ut incol Asdod ad hunc usque diem nostri
vectigales facti fuissent, et usque modo essent."
"Eius rei," addit Hannibal, "ipse adeo ego reminiscor. Philisti ibi,
supra, consistentes, a fronte nostra, munitiones per assultum expugnare
conabantur; in declivi, medio circiter colle, rex adortus eos, ad sua
prcipitia illos compulit. Acerrimum certamen in valle coortum est; sed
internecio cruentissima in ascensu illius iugi, adversum nos,
committebatur."
Ulterius progressis nobis Hannibal demonstrabat in superiori valle
triginta palos, quibus rex principes Philistorum alligari iussit;
partes ossium usque illic hrere cernebantur.
"Rex noster optimus est;" fari cpit Sammai; "filius eius Absalom in eum
rebellavit, ego tamen in officio erga Davidem regem perseveravi."
"Ego quoque;" inquit Bichri, ac pergit: "tum pugnatum est; in qua pugna
ego Othnilem, filium Tzb, interfeci: iaculo meo tempora eius uno ictu
perfodi; balteus eius e bysso purpureo, quem me gerentem vides, ecce hic
est."
Sic procedentibus Sammai, Hannibal atque Bichri, passim, ut quque res
memoratu dignior sese spectantibus offerebat, eventus auscultantibus
narraverunt. Quoties vicos atque pagos prteribamus, incol
animadvertentes nos Phnices esse, ad nos, munusculis lactis, uv pass,
ficorum, vini, aliisque cibariis, confluebant, solliciti tamen
sciscitantes, utrum merces haberemus venales. Bichri ubique sedulo
explicabat illis nos Hierosolyma iter facere, itaque si merces nostras
visere vellent, eo, aut vero Ioppam, ubi naves constitissent, eos
proficisci oportere. Subinde pastores, qui in saltubus eximios greges
caprarum pascebant, ad nos accesserunt, nos tamen ab illis nihil
prstinavimus, prterquam aliquot caseos prclaros, et hos paucis geris
emimus. Hos caseos sub umbra terebinthi edentibus, puell gelidam e
propinquo fonte aquam nobis ministrarunt, quibus Hanno, in signum grati
ob earum humanitatem animi, paucos vitreos ocellos donabat, quibus ill
magnopere delectabantur.
Paullo ante occasum solis diei secundi in conspectum Hierosolymorum,
urbis munitissim, in fastigio prcipitis collis posit,
pervenimus. Conspectus urbis e longinquo animum miro modo afficit. Loci
natura, ubi urbs iacet, editis collibus, et subvexis declivitatibus est
iniqua, passim tumulis ac fastigiis interspersa. Muri albicantes,

tectaque innumera, qu inter oliveta, mnia ambientia sese exserunt,

animos viatorum necessari quadam sui admiratione devincunt.
Viam, qua ex parte torrens Cedron prterfluit transgressi, qui ubi
cursum a via deflectit, sese in deserto visui subducit, superavimus
etiam ultimum collem olvetis virentem, ultimaque prrupta rupium
prtereuntes, mox viam pavitam ascendere cpimus, qu ternis equitibus
satis lata patebat. Domus hic utrimque lateriti erant, earumque hortuli
maceri argillacea septi erant. Interea nox appropinquabat, atque
Sammai, qui prorsum quadrupedaverat (Bichri interea ductoris munus
obiens), pro porta amplioris cuiusdam horti nos iam prstolabatur, cuius
in medio nitida domus lateritia duarum contignationum stabat. Domus hc
sedes erat Ir, ministri regis, cuius speciale munus erat legatos
exterarum gentium excipere, eorumque indigentiis providere. Quamprimum
advenimus, servi prodiverunt, ut iumentis nostris consulerent,
nostrasque sarcinas in des comportarent. Primum in humile cubiculum
ducebamur, ubi aqua ad lavandos pedes allata est. Paullo post ipse Ira
nos salutatum, et ad epulas invitatum venit. Nomine meo huic indicato,
causque itineris patefact, litteras regis Hiram ad regem Davidem
ostendi. Has ipse in signum reverenti ad caput levavit, pollicitusque
est regem de meo adventu sine se mor certiorem facturum.
Epulis ex ordine peractis, dona mea pro rege Davide apparare cpi. Ante
omnia selegi tuniculam subternam hyacinthinam e sindone gyptiaca
subtilissima factam; tum tunicam supernam purpuream, a collo et a
manicis floribus acupictam, atque ex ora fimbriis argenteis
prcinctam. His adieci balteum auro argentoque textum, quem caput leonis
pro fibula aurea, cuius oculi e vitreato facti erant. Balteus hic
exemplar erat scitissimi operis fabrilis gyptiaci, unus e quatuor
balteis, quos ab artifice nativo in munusculum prstinaveram in
gratificationem regibus quos me hoc itinere convenire oportebat. Tertium
denique donum adiunxi argenteum scyphum, cum duabus ansis. Hic in
speciem calycis basi nitebatur et scapo, cum ornamentis circum clatis
et auro infusis, in formam florum atque fructuum. Hc igitur dona
cistul, e ligno santalino ex Ophir imposui, qu magna arte intestinaria
aurea ac testudinea erat facta. Quum memor essem regem non modo music
delectari, verum ipsum haud mediocrem esse musicum, insuper exquisivi
harpam trium fidium, ex eodem santalino ligno factam, cirris coloratis,
itemque avicul aure, cum rostro hiante, passisque alis,
adornatam. Nullum instrumentum musicum, quod huic par esset, extra
Phnicen reperiri poterat; lignum autem ipsum, perinde atque cistul, ex
Ophir importatum erat. Harpam autem a Cheles-Bal, Sidonio, comparavi,
cui eadem a regina terr Ophir in memoriam delineatarum navium, qu ad
navigandum altum pares essent, data fuerat.
Postridie, multo mane, quum Ira edoctum me venisset regem de meo adventu
certiorem factum esse, quumque dona ei exhibuissem qu regi oblaturus
eram, summ devinciebatur admiratione, dixitque ea regi acceptissima
futura, atque regem magno me videndi desiderio teneri.
Duas circiter post horas aliqui servi regii vitulum, panes, aliquot
caseos, corbem placentarum ficique, hirneam olivarum, cadumque
generosissimi vini ex Helbon ferentes advenerunt, quorum unus, postquam
me ut legatum regis Hiram consalutasset, sic fatur:
"Rex David te, tuosque comites me ad se perducere iussit; fac confestim
me sequare."
Cistulam cum donis ferendam duobus nautis meis dedi, cterosque meos
comites ad me accersivi. Hannibal galeam suam atque cataphractam induit;

Hanno officii insigne, cornu atramentarium, cingulo appendit, ac sine

mora parati eramus. Sammai, perinde ac Bichri, se nobis comites
prbuerunt. Hi lto erant animo, prsertim Bichri, qui, tametsi subditus
regis Davidis esset, regem nunquam conspexit. Sub itinere hic talia
memorabat:
"Rex David erga tribum nostram Beniamin inique egit; sed malum su in
propinquos Saulis humanitate compensavit. Ipse, revera, tribuum gloria
est; aspectu eius multum delectabor, nunquam enim eum contuitus sum."
"At, profecto," obtestatur Sammai, "ipsi non erat in animo in tribum
Beniamin severius animadvertere; indoli su id repugnabat. Perpende,
prterea, suum in Inathn amorem, suum in Mchl, quam uxorem duxerat,
affectum, quum tamen Inathn Mchlque proles Saulis fuissent. Item,
memineris, quemadmodum mortem Saulis ultus fuerit. Non est illi in
posteros Beniamin iniquus animus."
"Quin rex fortis ille est," subiungit Hannibal, "fortis quoque est
bellidux suus, nepos ex sorore Ser ia, filius. Is, cum Ib una, est
miles, fam su dignus."
Dum hac verbigeratione tempus terimus, iter nostrum inter angustas
acclivesque vias facimus, prtereuntes utrimque domos unius, ac duarum
contignationum, horticulis cinctas. Incol, quum animadverterent nos
servorum regis ministerio duci, quippe quos de candidis vestibus, cum
purpureis clavis facile cognoverant, undique effluere, nosque salutare
cperunt; quod certo indicio erat, quanta in stimatione rex a populo
haberetur.
Interea transibamus partem urbis, qu nomen Millo ferebat, et ad canalem
pertingebamus, qui cursu versus apertiorem partem regionis tendebat, cui
editior locus, nomine Tzijjn, imminebat. Spatium omne inter hunc locum
Millonemque, domus regiis sumptibus recens struct complebant. In
mnibus usque videbatur hiatus, ubi rex David, quum urbem a Iebusis
cepisset, murum perfregit. In vertice Tzijjn arx conspicitur, cuius in
area interiori regium palatium stat exstructum. Regia ab architectis
Tyriis concepta, atque e lapidibus csis structa, lignis santalinis
interpositis, in medio tholum fert, atque hortis undique circumdata
est. Ex utroque latere port du columnque re visuntur. Ad dextrum ab
altera harum columnarum parieti innixum solium stat, ubi rex ius dicere
consuevit, atque hinc non procul abest patibulum, in quo capitis damnati
pnam dare solent. A tergo sunt horti alii, item dificia, qu
mulieribus prbent domicilia.
Ira ante porticum regi nos prstolabatur, statimque post nostrum
ingressum in amplum conclave quadratum nos induxit, admodum lucidum,
tapetis, varias species florum aviumque ferentibus contectum. In extremo
conclavi suggestus trium graduum e ligno sandalino, sed planus,
omninoque expers omnis clatur ornatusque aurei, et ad pedes eius
pellis leonis erat strata. A dextro stabat Ib, bellidux regius,
galeatus, ac loricatus, parumque a tergo armiger cum gladio regis, hasta
autem eius parieti innitebatur, aliqui autem regii ministri in gradibus
adstabant, ac, denique, ante regem custodes prtorii, quatuor viri
robustissimi, fortissimique, strictis gladiis securitati regis
consulebant. Rex ipse, vir provectioris tatis, statur mediocris,
corpore gracilior, tamen cum omnibus indiciis mobilitatis, atque
vigoris, in solio sedebat. Barba eius plana, minime hispida, penitus
cana erat, com autem, ad morem civium suorum erant concinnat. Vestitu
utebatur simplici. Nec vitta, nec corona caput eius ornabat; nec
armillas in brachiis et carpis, neque digitis manuum pedumque hrere

solitos annulos deprehendere poteramus. Vestitus autem erat tunic

candid, cum purpureo clavo, atque crepidis, more montanorum, calcibus,
more regum editioribus. Nihil profecto eum, ratione indumentorum, ab
aliis hominibus communibus discernebat; nec quidquam, nisi oculi csii,
obtutu acutissimo ad homines regendos natum esse prdicabat.
Quum comitatus meus pone me in ordine constitisset, ego me ante solium
prostravi; tum, surgere iussus, iunctis brachiis, coram stans
exspectabam dum rex me alloqueretur. Mox me salutando rex fari incepit,
percontando, utrum iter nostrum huc prospere cessisset, tum multis
verbis de regibus Tyri atque Sidonis, deque eorum subditis
sciscitabatur. Responsis meis optime contentus, litteras regis Hiram ad
se datas postulat. Papyrum consignatum cuidam ministrorum tradidi, is
autem sigillo coram refracto, litteras apertas regi porrexit. Rex dat
oper eas attente perlegit, tum ad me conversus, subridens sic me
affatur:
"Mago, fili Maherbalis, te coram cernere posse, mihi gaudio est. Qui
sunt ii qui te comitantur?"
Rege sic iubente, comites meos singillatim stiti.
Sammai Bichrique inter comites meos conspicatus, rex sic fatur:
"Minores natu me gentis peregrinari, libenter video; ita enim fit, ut
et fortitudine animi, et sapienti, et, denique, experienti, im se
ditent et augeant. Perinde placet militibus tuis Hannibalem, virum
peritum presse; bene eius memini. Nunc autem Iosaphat, tabularius
elenchum omnis materi parabit, quas a te mihi comparari postulo, quarum
prstinandarum curam tu fidei discretionique concredo, facultatemque
tibi facio, ut quque curiosa, raraque sub itinere tibi sub oculos
ceciderint, et qu usui fore arbitraberis, pro me compares. Meum
vicissim est inquirere, quibus suppetiis profecturus egeas."
Consilia itaque mea regi aperui, velle nimirum me quadraginta ulterius
homines, qui usum rei militaris habeant, copiis Sammai addere, item,
satis frumenti, vini, oleique, et aliarum suppetiarum, qu in penu non
corrumpantur, victumque nobis prstent, comparare.
"qua et iusta postulas," respondet rex. "Ib seliget pro te
quadraginta homines, qui Sammai Hannibalique obtemperent, rarius autem
meus pecuniam tibi tradet, ut habeas unde eos solvas. Ira te ad
armamentarium conducet, ubi suppetias omnes, quibus egeas, obtinere
possis, item asinos comparabit, qui onera ad naves devehant. Tuum erit
dicere tantum quibus rebus egeas, et e tu erunt."
Post hc, coram rege me iterum prostravi in testimonium grati animi,
oravique eum, ut munuscula benigne accipere vellet, qu mihi, ut ad
regem deveherem, tradita essent. Ipse magnopere delectari videbatur,
seduloque inquirebat originem cuiusque doni, ut quodque illi
exhibebatur. His peractis, in cubiculum contiguum ducebamur, ubi vinum
nobis erat paratum. Rex oblatum a me cyathum clementer accept,
hausitque. Tum allato post eum solio, in eodem cubiculo illi insedit, et
a me diligenter sciscitabatur de diversis regnis gentibusque quas
visissem. Curiositas eius responsis meis etiam aucta est; nam, inter
alia, qurebat etiam, utrum in partibus occiduis asini quoque ac pavones
reperirentur. Respondens certiorem eum feci hc animalia ab Ophir
importari solita, itemque, indulgente eo, futurum esse, ut illam
regionem redux visitem.

"Impavidus tu, profecto, vir es," inquit rex, "iam consilium alterius
itineris tecum volvitas, antequam prius absolvisses. Miror tuam
fortitudinem, fateorque regem Hiram sapienter statuisse, quum te huic
cpto prstituisset. Nunc lubebit tibi locum ostendere, ubi mihi in
votis est templum condere."
Sic fatus, gressu alacri, prorsusque iuvenili, rex nos e palatio in
tumulum, ubi area trituratoria patebat, eduxit. Nomen collis erat
Moria.[2]
"Hanc aream trituratoriam," inquit rex, "modo prstinavi ab Arauna,
Iebuso, item aliquot boves, quinquaginta siclis argenteis. Meo quidem
arbitratu locus que idoneus est pro templo ac pro castello."
Hanno adnotabat: "Memoratum audivi regem plura castella expugnasse quam
exstruxisse; itemque suum gladium optimum esse su gentis prsidium."
"Adularis, scriba," respondit rex leni risu, "verumtamen et ego in ea
sententia sum, securius prsidium situm esse in cordibus intrepidis,
quam in cumulis lapidum."
"Equidem minime adulor, rex clementissime," respondet scriba, "nec nisi
animi regii sum interpres. Felicem arbitror gentem, cuius fiducia
securitasque in rege posit sunt."
"Si idgenus sermone uteris adversus mulierculas," iocabundus respondet
rex, "futurum est ut filiam alicuius principis ducas."
Hanno erubuit: rex autem risit, et, ad me conversus, dixit me scriba uti
prclaro.
"A, rex," inquit Hanno, "regiones petimus, ubi eloquenti nullus est
usus. Venti, fluctusque Magni Maris leni dulcique sermoni Canan non
prbent aures. Barbari regionum occidentalium linguam asperioris generis
exigunt. Assentationibus duri Tartessenses non moventur."
Rex, sine dubitatione, Hannone multum delectabatur, dixitque illi gratum
sibi futurum, si litteris mandata sibi afferret, quidquid sub itinere
memoratu digna videret: interrogabat prterea ab eo utrum aliud quid ab
eo litteris conditum fuisset, secumque haberet. Hanno protinus
exprompsit volvellum papyri, carminibus ad virginem quamdam inscriptum,
illudque regi porrexit. Postquam rex, ipse poeta primi ordinis, versus
dulcisonos admiratus esset, scripturque pulchritudinem collaudasset,
qudam suorum carminum Hannoni donavit.
"Est alterum genus poeseos,"[3] inquit Hanno, "styli severioris, quod
rex in valle Raphaim, aliisque haud paucis campis dimicando scripsit;
vereor ut illud nobis dare possit."
Hoc audito rex ictu oculi tollit gladium ab armigero, et "Hic," inquit,
"penna est, qu ea scripserat: accipe eam; forte potestate donabit te,
ut id genus versus pangas, quales ego in Valle Gigantum in Deum meum
scripsi."
Iam tempus interea instabat quum benigno generosoque regi ultimum vale
diceremus. Itaque, secutus Iram, in armamentarium profectus sum,
Hannibal autem, atque Sammai et Bichri Ib comitabantur.
Summum promptuarium longum dificium lateritium erat, ad quod aditus per
tramitem pavitum, utrimque sycaminis consitum patebat; erat autem more

Phnicum exstructum super dividiculam, cui ex utraque parte regia

stabula, rhedarumque subgrundia adiacebant, ultra hc autem pascua erant
pro regio pecore. Hanno conscripsit elenchum commeat s procurandi,
transcriptum cuius regi tradebatur. Poscebamus centum modios frumenti,
quinquaginta congios olei, quinquaginta urnas vini, dena centupondia
casei, fici, uv pass, ac, denique, bina millia siclorum pro carne
salsa, et arida, quibus, pro rata parte, addenda erant sal, fab, lentes
atque dactyli. Ira autem suscepit munus muliones asinosque comparandi,
ut postridie omnis commeatus ad naves convehi posset.
Rex David fam munificenti clarebat. Pervenientes ad domum Ir, plures
servos regios, qui nos antecesserant, ibi reperimus, pro singulis
nostrum dona ferentes. Pro me quidem scutum, lanceam atque pugionem,
securimque militarem gyptiacam tulerunt; pro Hannibale clavam Chaldaica
arte factam; pro Bichri arcum, pharetram atque cingulum sagittarium; pro
Hannone, denique, alterum gladium, prter eum, quem iam acceperat.
Sub vesperum Hannibal reversus nuntiabat numerum suorum militum se
explevisse; venit Iosaphat quoque cum litteris regis, qu mandata
principis ultima mihi denuntiarunt.
Postridie mane, quum surgerem, reperiebam domum circa, totumque vicum,
asinis oneratis, eorumque mulionibus pne conferctum, qui commeatum
nostrum baiulabant; nec proinde quidquam supererat, nisi ut hospiti
nostro valediceremus. Itaque, phialas odorum illi in munuscula pro
uxoribus tradidi, nec ultra morati, iter versus Ioppam retrorsum
ingressi sumus.
Iter hoc nullo eventu fiebat memorabile. Bichri quandoque exempla nobis
su iaculandi periti, perdices novo arcu iaculando, exhibebat, quum
eas, aliasque aves, inter volandum peteret; interea Hanno (gladio, more
Iudorum, intra cingulum condito), se facetum, ltumque prbebat, tdium
itineris canticis iucundis discutere conatus.
"Nemo est," spius ipse repetebat, "quin regem Davidem loco vatis
habeat; quum autem ego gladium Davidis possideam, recte mihi autumare
videor, quum orbem terrarum me subigere posse putem."
"At vero," dico ego contra, "liceat mihi sperare tibi regem Pharaonem
interficere in votis non esse;" mir enim eius bellandi cupiditate non
parum eram perculsus.
"Va!" clamat ille, "Domina mea Astarte, regina cli mariumque est. Ipsi
licebit tam Pharaonem, quam Bodmilcarem derisui habere."
Tum Bichri, perdicem afferens, quam modo deiecerat, nos interpellabat:
"Poterisne, Navarche, mihi dicere, utrum Tartessus vitis ferax sit?"
"Pro summo colonorum Phnicum incommodo," respondi illi, "null omnino
ibi vites nascuntur."
"Fieri itaque poterit," pergit ille, "quoniam ego aliquot tales mecum
attuli, ut inde haud parum commodi percepturi sint. Clum nimirum
Tartessiorum haud minus calidum est quam nostrum; atque sic quis facile
augurabitur, utrum ipsi mox non que generosa vina procreaturi sint
atque ipsi nos?"
"Eximium cptum tuum est, sagittarie!" respondi illi, "optoque e corde,
ut propositum e sententia cedat."

Turris Iopp, malique navium nostrarum, in dissito horizonte vix nobis

in conspectum venerant, quum e longinquo Abigail versus nos
appropinquare conspicabamur. Quum in eum locum pervenimus, Sammai ex
equo desiliens, eam amplexu ardenti excepit.
Postquam interrogavi ab adveniente 'quid novi' esset, intellexique ab ea
cuncta salva et incolumia vigere, amatoribus per se relictis, sine mora
in littus ire contendi. Primus qui mihi obviam factus erat Barzillai
fuit, qui me certiorem fecit spadonem, ex quo ego discesseram, in pago
non fuisse, nec quemquam virginem Ionicam convenire tentasse. Mox post
Hamilcar cterique cum Bodmilcare un, me salutatum venerunt; atque
simul statuimus suppetias modo allatas in naves comportare. De tyronibus
statui, ut omnes in gaulo meo disponerentur; et sic integravi numerum
ducentorum et decem hominum, quorum quinquaginta erant remiges,
septuaginta naut, octuaginta milites, denique decem officiales erant.
Dum muliones, collat cum meis oper, asinis exonerandis vacabant,
quidam eorum, homo insuet magnitudinis ac roboris, propius accessit,
brachia oscillans, me intuebatur. Figura atque statura plane erant
insolit: collum, veluti vacerra, inter humeros demersum videbatur
taurino simile, longa csaries villosa ex capite undique pendebat, qu
cum demissa barba vultum pne ad oculos usque operiebat, et cum comis
miscebatur.
"Mene vis?" interrogo eum.
Voce stentori reclamat: "Ionas[4] sum, e pago Eltec, trib s Dan."
"Ecquid id attinet?" quro ex eo.
"Tecum proficisci volo," clamat ille, "e ubi fer vivunt velim
migrare."
"Quid ita? Quid faceres si e pervenires?"
"E proficisci volo;" instat ille.
"At tu nullius rei es gnarus: quid te nobiscum ferremus?"
"Volo proficisci!" usque perstat.
Inops consilii, sciscitor ab eo, utrumne quidquam, quod nobis in navibus
usui esse posset, prstare sciret.
"Fortis sum," respondet, "prosapia Samsonis; par sum ferendo in humeris
bovem; scio et tub canere," quibus dictis, pectus vehementer pulsat.
Hannibal, qui interea hominem oculis peritis scrutabatur, hc adnotat:
"Mihi non videtur nos cataphractam huic lurconi idoneam reperire posse;
non tamen ineptus tubicen esse existimandus est." Tum ad eum conversus:
"Vide sis, vir bone," inquit illi, "tubicinem iam habeo bonum; sed
Navarcho Magone indulgente, certamen instituam tubicinum, ut comperiam,
uter vestrum tubicinii peritior habendus sit."
E mea parte utique nihil obstabat; proinde tubicen Hannibalis in medium
arcessebatur. Itaque e promptuario ingens tuba deprompta, traditaque
Ion est, sicque tubicines rivales, curiosa turb circumstante, sibi
sistuntur.
"Macti, igitur, tubicines," sic fatur Hannibal, "e sententia canite!

quis alterum virtute superet!"

Uterque ergo tollit tubam suam in sublime, aptat ad labia, simulque
clarum acutumque edit clangorem, qui usu crescente animo ut inflantibus
colla buccque tumescebant, acrior atque vehementior esse cpit. Post
satis longum temporis spatium quo neuter alteri cedere videbatur, tandem
oculi tubicinis Hannibalis ex imis radicibus prorumpere, viresque eius
labascere; at Ionas, tametsi ven eius in crassitudinem digiti
tumescerent in collo, usque sonitum edebat, qui tantum quod auditorum
aures non rumpebant, qui quidem sonitus etiam acrior eo videbatur, quo
tuba rivalis sui sensim plus languescebat. Tandem, post circiter
quadrantem hor, ultimo edito modulamine querulo, classicus Hannibalis,
elinguis, spirit sque orbus, corruit, in proximo lapide
prostratus. Ionas, nullo indicio fatigii aut discriminis, loco suo
stabat, alter manu cox innitente, alter tubam in sublime efferente,
in signum triumphi modulabatur.
"Satis! Satis!" universi clamavimus.
"Efferto amplissimam quam habemus tunicam coccineam!" imperat Hannibal;
"bucco ille diei victoriam reportavit."
"Possumne ergo proficisci?" qurit Ionas.
Hannibal docuit eum facultatem a me ad id concessam esse, eumque
coccineam tunicam induere iussit, qu quidem in singulis neminibus inter
induendum discindi videbantur. Interim Himilco eum circuire, veluti
oculis eum dimetiretur, cpit consilii non parum inops.
"Interius hunc nebulonem videre malim," inquit ille, "idgenus pulmones
ego certe nunquam vidi."
"Sitio!" nunc vagit novus hic gigas.
Cyathus vini illi offerebatur, quem ille protinus siccavit.
"Haustumne hoc vocabis?" quritat ille, "tantundem pupillis meis minimis
darem; annon potero ex urceo vel ex urna potare?"
Himilco cyathum iterum implevit, porrexitque Ion. Ipse mirabundus,
propeque terrore perculsus, secum mutiebat: "Balatro prorsus singularis;
certe hunc non vili alemus."
Cunctis mercibus nostris comportatis et in navibus dispositis, Barzillai
nostro, uxorique ultimum vale diximus, Ionica animo multum
commota. Milch, qu eam summ, qu par erat, hospitalitate affecerat,
valedixit. Abigail ultima littus reliquit, oculos in littore montibusque
paterni soli diu, multoque affectu, pascens et circumferens.
Alto potiti, Promontorium Pelusium, quod a planitie circum per lucos
palmetorum facile discerni poterat, vesperi diei insecuti
superavimus. Mare satis tempestuosum haud paucis vectorum, nuse
plerumque illat, magno erat incommodo. Postridie, circa meridiem, in
conspectum veneramus aqu turbid, ex quo intelligebamus nos prope ostia
Nili, cuius effusio hc erat, versari.
[1] Dominus muscarum; Deus muscarum abactor; n. 53.
[2] Nomen collis, ubi rex Salomon templum condidit; n. 54.

[3] Genitivus Grcus singularis.

[4] Nomen viri; n. 55.

CAPUT V
_Pharao Sero Advenit._
Haud ita multo post in eam partem ostii Nili vergebamur, qu Tanaitica
appellatur, secundum quod ostium e longinquo obelisci urbis Tanis
cernebantur. Sedimenta, qu flumen ipsum secum verrit, item vis venti
fluctuumque, qu promontoria afficiuntur, iunctim eo tendere videntur,
ut hunc Nili fluxum obruant et impediant. Itaque, quum _Cabiri_, qu
prmittebatur ad vada cognoscenda, reverteretur et nuntiaret aquam ad
salvam navigationem _Melcarth_ haud concedere, consilium cepi, ulterius,
usque ad ostium Medecium navigandi, utpote quod longe amplius est,
quodque, prterea, rect Memphin ducebat. Quum tamen nunc iam nox
immineret, nec in tenebris cum fluctibus in contrarium currentibus
congredi consultum putarem, satis mihi videbatur intra arc s iactum a
littore anchoras iacere, ibique pernoctare.
Interim Hazael ad me accessit, petivitque ut sibi noctem cum amico
exigere liceret. Mihi quidem quodammodo et ipsa natura ac modus ratioque
humilis petendi insolita videbantur. Tamen, quum compertum haberem
Ionicam in sua casteria, Abigail autem cum Sammai in stega morari,
facultatem dandam censui.
Quum apud gentem peregrinam versaremur, quacum hactenus nulla nobis
fuisset consuetudo, enixa cautel usus, Hannibalem excubias duplicare
iussi, atque singulari diligenti vigilare. Naves interim nostras hoc
ordine collocari curavi; a dextro ad extremam Meridiem _Cabiri_
consistebat; _Astarte_ ad pilam quamdam, ad spatium dimidii iacts arcs
retro destinabatur; _Melcarth_, atque _Dagon_ in adversa ripa
consistebant, ubi aqua altior erat. Minorum barcarum una apud me, altera
apud _Melcarth_ continebatur.
Sursum, secundum ripam fluminis, plures naves gyptiac in anchoris
stabant, ali autem haud pauc erant in siccum subduct. Mirum mihi
videbatur, quare eo loco, ubi anchoratio non esset, tant constitissent;
paullo tamen post comperiebar Pharaonem classiculam coegisse, qu mox ad
rebellionem, qu Pelusii[1] eruperat, opprimendam discessurum. Duo regii
officiales cum manipulo militum, partim securibus armatorum, iam navim
meam conscendebant ad cognoscendum qui nos essemus, quidque hic
vellemus; mea tamen explicatione contenti, dicesserunt. Ubi umbr noctis
augeri cperunt, lumina duarum actuariarum circinantium in alveo
fluminis apertiori conspiciebantur, quum subito alius prfectus ad nos
accessit, nostraque lumina exstingui iussit; quod protinus factum est.
Nox summo calore stuabat; urensque auster, arenis deserti onustus,
veluti per ructus impetuque flans, nullum sublevamen afferebat. Clum
erat nubilum, ideoque nox, quamquam non caliginosa, opaca tamen adeo
erat, ut prter ignes, quorum lucific flamm e castris, in adversa ripa
positis, nihil prorsus cernebatur. E longinquo, in ripa utraque, subinde
incerta lumina pagorum percipiebantur. Prope ante nos, facul duarum
actuariarum, ut iam memoravi, usque micabant; sed prter hc, si demas

raras emicationes quarumdam navium, casu prtereuntium, totam regionem

undique tenebr operiebant.
Circa mediam noctem, post horas quinas aut senas ex quo anchoras
ieceramus, munus vigilandi Himilconi concredidi, ipse quietem petens. Ut
versus camam itabam, oculos ad dextram ripam converti, atque in opaco
minus clare aliquot navigia ibi animadverti; cteroquin silentium cuncta
tenebat, sicque in subternum descendi.
Vix dimidiam horam dormiebam, quum Himilco me propere suscitat, me
acclamans:
"Soluti flutamus!"
Extemplo in pedes consilio, et ad retinacula proruo. Ea prcisa reperio.
"In stegam! Lumina! Accendite lucernas!" clamavi omnibus viribus;
eodemque tempore animadverto lumina ad lvum, audioque vocem a longinquo
clamantem: 'Ad _Astarten!_' 'Retinacula nostra scissa sunt, et
fluitamus!' Reclamavi ad eos, iussique illos ad nos accedere; satis enim
certum erat alteram quoque navim nostram idem ac nos fatum sortitam
esse.
Interim omnes manus in stegam concurrunt, signa accenduntur; remiges se
ad transtra recipiunt, navemque, ut iussi erant, leni motu retro agunt,
ac dum cter naves adventent, in eo motu continent. A tergo, ad
quaternos circiter iactus sagitt, animadverto _Cabiros_, lumina
extollentem, vocesque nautarum satis clare excepi. Eodem momento
temporis remorum ictus _Dagonis_, ad latus nostrum appropinquantis,
exauditur. Acclamo Hasdrubalem in stega stantem:
"Ubinam est _Melcarth?_"
Quum nullum proprium responsum accepissem, naves tres ad lvam ripam
procedere iussi. _Dagon_ flumen rect transit; secutus ego sum oblique;
_Cabiri_ autem prcedens, parum ad austrum tendebat, mox ad
Septemtriones revertitur, et quam poterat proxime ad ripam.
Dum nos transversum vehimur, Hannibal omnes suos arma capere iubet,
quoniam sollicitudo nos incessit, quod quum nos tantopere agitemur,
gyptii nec videri usquam, nec audiri possent; lumina enim eorum
exstincta erant, circitorum autem nullum vestigium. _Cabiri_ interea ad
nos redivit, nec se quidquam vidisse mihi significavit. Ac ne tum quidem
ullum cerni poterat navium gyptiacarum vestigium quum vel bina stadia
in flumine descenderamus; nec antea quam in auditum ruentium in ostio
fluminis aquarum pervenissemus, quum prope illideremur atr cuidam moli,
qu in tenebris nobis imminebat.
"Retro ad vestras stationes, Phnices! flumen noctu non relinquetis!"
vox nos lingua gyptiaca acclamat.
"Nec nobis in animo est," respondeo illi, "ut tamquam fures
aufugiamus. Verum oris scissis naves nostr abrept flutant, una autem
omnino disparuit."
"Tum novas qurite stationes," responsum est, "ad mane usque
expectabitis. Iussu Pharaonis, hac nocte discedere non poteritis."
Nihil supererat, nisi ut obsequamur. Missis itaque nautis in scapha ad
ripam, aliam stationem qusitum, qui et locum idoneum repererunt, quo

deinde appulimus. Vix tamen in iis locis constiteramus, quum vox e medio
flumine, lingu Phnici ad aures nostras pervenit: "Subveni! Subveni!"
Scapham itaque ad eum locum, unde vox audiebatur, submittimus; vox tamen
propius accessit; paucis vero momentis post, scapha iuxta nos adstitit,
et unus meorum nautarum, aqua madens, in stegam _Astartes_
sublevatur. Is aspectu miserabilis erat: in capite plura vulnera
hiabant, totusque vultus cruore erat perfusus.
"Proditi sumus! Bodmilcar nos prodidit!" gemebat miser, nec prterea
quidquam efferre valebat, nam viribus exhaustus, titubans corruit,
omnino prter se, ac semimortuus. Hominem prostratum, allato stragulo,
recondi iussi, dum Abigail vultum eius lavabat, unguentoque perfricabat,
Himilco autem admoto ad labia cyatho vini, eum recreare satagebat. E
verbis hominis equidem satis intellexi quare mihi magnopere cavendum
esset, et ob eam rem lumina exstinxi, unamque lucernam et unam faculam
in singulis navibus contineri satis habui, excubiis autem singularem
diligentiam demandavi.
Interea misellus ille ad se rediit, atque Hanno, Hannibal, Himilco,
Sammai, necnon ego, eum circumstetimus, ut siquid enuntiaret,
exciperemus. Unus nautarum caput eius levabat et suffulciebat, ut quo
facilius eloqui posset. Abigail autem atque Ionica in genibus viro
unguentis adstabant.
"Hac vesper," incipit nauta saucius narrare, "amicum quemdam visum ad
_Melcarth_ accessi. Ut vobis notum est, cuncti fere naut ibi Tyrii
sunt. Bodmilcar cum pne omnibus egit. Ipse secreto cum duce Pharaonis
collocutus, vos omnes speculatores, et cum rebellibus fdere iunctos
asserebat, qui Pelusii tumultuari cpissent. Asseruit, prterea, vos in
navi etiam mancipium celare, quod ipse Pharaoni tulisset, quodque ad vos
perfugisset. Sui me quoque hortabantur ut me su coniurationis
participem facerem, quod quum ego me facturum negassem, in me omnes,
necem minati, impetum fecerunt. Ego pedem retraxi, meque in flumen
prcipitem dedi. Ibi scapha gyptiaca me insectabatur. Bis mihi ictu
remi caput ferierunt. Aqu me submergendo certam mortem evitavi, nam
ipsi, sine dubitatione, inde me iam mersum colligebant, nam ab
insectando destiterunt. Edictum igitur est, ut prostridie omnes
caperemur. Cras, itaque, nos adorientur, ut ad Pharaonem captos
deferant. Plus quod dicam habeo nihil."
Quum ad hc narranda nimi virium contentione uteretur, misellus nauta,
artubus solutus intermortuus est. At ego, auditis commotus, ad regias
litteras confugere volebam, atque null mor eas qusitum processi, sed
stupens, et attonitus reperi eas mihi furto ereptas esse, quod me
Hierosolymis versanti evenisse verosimile est. Omnes terrore eramus
perculsi. Primus Hanno cpit loqui:
"Omnis hc res," inquit, "plane est perspicua. Fur Bodmilcar est. Ut
compertum habetis, Hazael annulum regis signatorium habet. Furciferi hi
litteras aperuerunt, sensum immutarunt, deinde, signaculo regis iterum
sigillarunt. Bodmilcar eas sumpsit, regique submisit, se prfectum huius
expeditionis simulans, nosque proditionis accusavit. Fides illi
habetur. Quid vero inde secuturum sit? Fato certius futurum esse scio ut
capiamur. Abigail autem, utique, ad Pharaonem mittetur."
"Non usque eo," interclamat Sammai, "dum ego gladium ad eam tuendam
habuero."
"Sic, profecto!" firm voce ait Hanno; "Abigail sine dubitatione

Pharaoni tradetur, Chryseis autem venusta, Bodmilcari, in prmium, ob

suam fidem et constantiam, donabitur."
Hanno gemitum edidit, Hannibal autem mystaces irritatus orsitabat.
"Haudquaquam dubito,
eventura sint. Tamen
nos, veteres nautas,
nautarum de gyptiis

Hanno," interloquor ego, "quin cuncta qu prsagis,

nunc ante tempus esset desperare. At vero tu apud
fortasse non satis diu versatus es, ut cantilenam
discere potuisses."

Quamobrem ego sibilare cpi cantilenam, Himilco autem lto risu sic
canere cpit:
_"Gentem bucephalam mira arte eniti necesse est,_
_Antea ut capiant, quem plectere morte minentur."_
Omnium animi protinus conversi sunt. Pr gaudio omnes mei amplexibus me
prope enecuerunt. Hanno genua, alterumque brachium amplectebatur;
Abigail alteram manum prehendit et deosculabatur; Hannibal ex uno latere
cataphractam meam vellicabat; Sammai ex altero idem faciebat. Iam non
procul aberam quin ab iis suffocarer. Ionica, qu mea verba etiam satis
intelligebat, suas gratias oculorum nictu significabat.
Ut primum amplexus meorum eluctari poteram, ostendi illis in longinquo
opacum cumulum gyptiacarum navium, qu in diluculo vix cerni poterant.
"Si quinis-senis non plures essent ill test dulcium aquarum," inquam,
"nostr tres naves viam illis ad fundum Nili cito ostenderent; at nunc
tanta earum turba est! Prterea, illis armat copi in ripa prsto sunt,
nec flumen ad eos effugiendos satis latum est; Bodmilcar quoque su
oper iis aderit, qui pontivagus veteranus est, et quamvis sua navis ad
certamen instructa non sit, ipsa Tyriis instructa est. Quidquid tamen
sit, cedendum non est. Duremus paulisper. Cterum mihi confidite!"
"Tui sumus!" ait Hanno, "ad mortem usque!" Hannibal dentibus pressis
mutiebat vindictam, si quis mandatis defuturus esset. Sammai amplexu
tenebat Abigail, vovens caput cum spoliis cuiuscunque, qui cum eo
congressus fuisset, ei allaturum, si ipse adeo Pharao is esse
contigisset.
Sub idem tempus Hamilcar et Hasdrubal, hic cum suo gubernatore Giscone,
ad mandata mea accipienda accesserunt.
"Tyrio illi," fatur Hamilcar, "nunquam fidem habui; mihi ergo perquam
placebit rem cum eo potius gladio dirimere; idem et naut mei sentiunt."
"Ha, ha! Himilco," ridebat Gisco inauritus, "iam licebit diversari!"
"Sic, Me Dius Fidius, te vetusculum Celtam," regerit in eum Himilco,
"docebimus scordalos natare."
Manibus trium virorum prehensis, gratias ob fidem eorum dedi, dein ipsi
ad naves reverterunt. Multo iam die, oculos in flumine circumferens,
situm navium hostilium deprehendi. Infra, secundo flumine, conspicabar
gyptiorum triremes in itinere positas. E regione nobis, a lvo,
circiter quadraginta lintres, cum quaternis remigibus, quinisque
militibus erant congregat, a dextra autem ripa circiter centum
sagittarii properantes videbantur. Adversum flumen prospectans circa duo
stadia, senas triremes animadverti; duas onerarias, cum suspensis
stegis, vidi sub velis, ad lvam ripam, secundo flumine ferri; medio

autem flumine, cum celsis lateribus, edit pror, agnovi _Melcarth_, ut

retractis remis, velisque convolutis, ab helciariis monoremis
trahebatur. Castra, quorum ignes in tenebris videbamus, nimium aberant,
quominus interdiu sub oculis caderent. Rip undique humiles erant, sine
arboribus, sed agri, trifoliis consiti, item segetibus pro messi prope
maturis lti circum patebant. In ripa lva, intra iactum sagitt, agger
erat satis arduus, cuius in summo via ducebat, ut contra eluviones
annuas tuta esset. E longinquo albi muri urbis, ad Meridiem,
cernebantur; ad Aquilonem gilvo-albid aqu, aggerem fluminis
transcendentes, et cum glauco quore miscentes, videbantur.
Ab ostio fluminis vix stadia sena aberamus. Tam Eurus, quam fluctus
nobis favebant, ita ut, si semel alto potiri nobis datum esset, nihil
nobis verendum erat. Consilium itaque cepi gyptios adoriendi, priusquam
_Melcarth_ nos antevertere posset, quod sciebam admodum difficile fore,
iam propter ingentem eius molem, eam evitare, si nobis prcurrere
posset, unde etiam telis nos facile obrueret, quin propter celsitudinem
laterum non modo nostri eam invadere nequirent, sed ipsi nos sine
negotio invadere et opprimere possent.
Primum itaque meum stratagema erat, solvere retinacula, meque in medium
fluminis cursum collocare, ita ut extra ictum sagittarum a ripa
essem. _Dagon_ proram ad Aquilonem convertit, ac dimidium iactum sagitt
infra me iacebat, _Cabiri_ vero a lvo mihi, cum prora ad Austrum. Vela
cuncta convoluta erant, remiges autem aquam tenerrime verrere iussi
erant, ut naves nihil nisi in loco continerent, et quisque vi dux iuxta
gubernatorem paratus adstabat. Hannibal sagittarios suos a fronte, et a
postico instruxit, milites autem circum malos collocavit. Ego et Hanno
proram scandimus, insequente classico. Herculeus Ionas apud Hannibalem
mansit. Ei persuaderi non poterat, ut seu loricam indueret, seu hastam
caperet, sed cum tuba in manu observabat, ut nos ad certamen nosmet
parabamus.
Iam scorpiones iaculis erant onerat, et in singulis navibus plures
test erant cum sulphure piceque ad succendendum parat. Fecimus etiam
pro re nata rates flammiferas e tabulis, quibus clavos trabales
impuleramus, his autem pelles caprin pinguedine illit ad facile
incendendum alligat erant.
Diu nobis exspectandum non erat. Paullo enim post acuti soni tubarum
gyptiorum clangere audiebantur, navesque militibus scatere
cperunt. Satis clare poteram fuscos et imberbes vultus gyptiorum
militum discernere, itemque eos securibus esse armatos, triangulariaque
scuta gerentes. Cernere etiam poteram sagittarios, nudis cruribus, e
cingulis pugiones pendentes, ut iuxta navium latera dispositi
stabant. Remiges plus quam seminudi erant, nam prter amiculum circum
lumbos, plane nullum vestimentum gerebant, atque remos suos, secundum
morem gentis, stantes agebant. Super constratum _Melcarth_ Bodmilcar
facile discerni poterat; cuidam officiali gyptiaco, admodum agitatus,
negotiisque intentus, aliquid explicare videbatur. Hic, viridi indutus,
ingenti corymbo, vultu, brachiisque minio tinctis, secundum morem
hominis eius dignitatis.
Milites scaphas stipantes haud aliter quam remiges erant induti, in
cingulis pugiones gerentes, armati vero erant securibus atque iaculis,
utroque extremo pracutis, quibus gyptii mira dexteritate uti
cognoscebantur. Quamquam omnes naves militesque magnopere agitari
videbantur, neutri accedere tentabant, sed universi expectatione quadam
teneri parebant.

Res mox palam fuit. Linter maiuscula e ctera multitudine se explicare

videbatur, ac secundo flumine ad nos tendere. Remiges octo in editiori
prora, ac versum puppim stantes, navim impellebant, et duodeni milites,
quadratis cataphractis reis in pectore, armati lanceis, pugionibus,
atque acinacibus, stabant in medio, inter quos regius quidam minister
altioris ordinis stabat. Is duplici tunica erat indutus, in pectore
altera alteram obvolvens, utraque e reticulato lineato, cingulo
vitreatis lamellis ornato cinctus, e collo autem figura aurea ac
vitreata pendebat, cum alis passis, caten aure avis
suspensa. Operculum capitis celsa tiara erat, cum vitreata lamella,
nomine Pharaonis, litteris hieroglyphicis inscripta. Barba eius tel
rubr complexa erat, manu autem securim militarem auratam librabat,
cuius manubrium intestino opere animalium symbolorumque aliorum speciem
ferenti, erat exquisite ornatum. Ad unum latus huius viri tam laute
ornati, sacerdos, vel scriba stabat presse tonsus, omnino candidatus,
qui manu atramentarium, voluminaque papyri ferebat; ex altero autem
latere, Syriacis loricis indutus, vetus noster amicus, Hazael,
adstabat. Non poteram lenem risum cohibere, quum in navi cumulum
catenarum compedumque conspiciebam.
Audito clamore officialis regii, quo significabat se mecum colloqui
velle, facultatem ei feci, ut navim suam ad latus _Astartes_
appelleret. Ille, comitante scriba, quinisque militibus, non sine
arrogantia conscendebat. Hazael, satis providus, loco, quo stabat,
mansit. Ipse, magnatem regium cum omni honoris officio excepi, ac
secundum morem regni eum consalutavi; at ille hc omnia non modo flocci
fecit, verum omni protervi ac procacitate in hunc modum nos verbis
lacessere cpit:
"Ad genua, ad genua, vos fures Phnicii, et misericordiam Pharaonis
flagitate!"
Quum intellexissem hunc esse tenorem verborum eius, austero modo illi
respondi:
"Fures non sumus, nullam Pharaoni iniuriam intulimus; quin tantum abest
ut Pharaonis misericordia a nobis efflagitanda sit, ut eius tutelam
mereamur."
"Apage sis ista mendacia!" clamat furens gyptius. "Numquid non ips hac
nocte effugere tentavistis?"
"Non!" regero acrius; "retinacula nobis per fraudem abscissa erant. Veri
fures apud vos sunt. Sycophanta ille Bodmilcar, isteque spado scordalus,
surreptis a me regiis litteris, eas ad te detulere."
"Tace!" furioso impetu clamat gyptius, "doli vestri nobis luce clarius
constant. Protende manus! compedes parati sunt, et tu, atque mancipium,
quod Pharaoni ereptum erat, ad Pharaonem procedetis. Noli dubitare quin
qua vobis iustitia fiat."
Iam scriba atramentarium calamosque apparare cpit, ut nostra nomina
litteris consignaret, quum ego, mei plane impos, in cachinnum erupi:
"Num tu nos insanire arbitraris?" eum inclamo, "Tune, Hercle, existimas
futurum, ut nos naves nostras deseramus, teque comitemur, ut elenchum
mendaciorum in nos effictorum auscultemus? Non, per omnes Deos Deasque
faciemus, sed ubi sumus, perseverabimus!"
gyptius furore tripudiabat. "Fures! Patibula! Furciferi!" vociferabatur

delectus regius, "quisque vestrum tormentis morietur!"

Dum hc apud nos geruntur, sollicito animo oculos ad classiculam supra
nos, adverso flumine, converto; quum autem viderem eam iam in motum
actam, omnino posthabito tripudio furentis ministri regii, tubicinem
meum "ad arma" canere iussi. gyptius, hoc audito, insequente scriba, ad
suam lintrem pedes retrahere cpit, milites autem sui, ad tuendum eius
regressum, hastas per transversum pone eum iunxerunt. Sammai, Hannibal
atque Hanno hunc militum motum in malam partem interpretati, quasi
impetum in me ab iis intentari, destrictis gladiis eos adoriuntur, atque
Herculeus Ionas, miss tub, in medium irruit tumultum, extortque hast
e manu unius militis, humeris eum prehendit, caputque eius semel
iterumque cancellis navis illidit. gyptii vulgo creduntur genus
durioris capitis, fateri tamen cogor calvariam huius miselli instar
melonis ruptam esse.
Interea Hannibal alterum militem iugulat, Sammai autem tertium gladio
perfodit; ego vero conabar lanceam quarti e manibus extorquere, quum
numero meorum perterritus, conversus, exemplumque secutus unius sodalis
superstitis, se in flumen prcipitem dedit, ac more ran navit. At
salutem reperire non tam vili stabat; nam Bichri, qui prope cancellos
morabatur, alterum eorum sagitt percussit, alterum vero remiges ita
remo percusserunt, ut intermoreretur, mersusque esset. Sic his quinque
deletis, veri certaminis initium tantum fecimus.
Simul atque gyptii tumultum fieri
triremis solvitur, magnoque impetu
navicularum conglobatum sagittarum
tamen, ut sagitt partim lateribus
supra caput evolarent.

animadverterant, a recta ripa

in nos fertur, totumque examen
imbrem in nos pluere cpit, ita
navis inciderent, partim vero innocu

Ictu oculi facile perspiciebam consilia hostium. Ut prvideram, navim

_Melcarth_, secundo flumine, ad rectum vectabant eo manifesto proposito
ut prterire tentantes nos, e nobis obiect, ab effugio
prohiberent. Primum itaque, ut vera consilia celarent, utque nos
deciperent, et animum nostrum averterent, duas maiores naves versus nos
impulerunt, atque classiculam lintrium ad nos agebant, ut imbre
sagittarum nos impeterent. Iussu meo Hannibal sine mora catapultas
apparavit, et mox magnam copiam lapidum, testarumque, pice ac sulphure
plenarum, transversum _Cabiros_ in venientes naves iaculari cpit. Tunc
_Cabiros_ atque _Dagonem_ a dextro et lvo in contrarias partes moveri
iussi: _Cabiros_ quidem ad Aquilonem versus actuarias viam nostram
obruentes; _Dagonem_ vero in triremem, qu _Melcarth_ vectabat.
Bodmilcarem in prora magn onerari satis clare cernere poteram, ut
gyptios perniciem suam docere gestiebat, hortarique remiges, ut remos
aquis mergerent; at ea iam erant sero. Motus nostri ipsis inopinati
erant. _Dagon_ enim impetu in examen obsistentium navium celeriter et
expedite facto, eas partim obtrivit, partim autem evertit et depressit,
viamque sibi exaravit, _Astarte_ autem, discessu _Cabirorum_ spatium
nacta, naves, qu nos prterire tentabant, commode cohibuit; denique
_Cabiri_, missis ratibus igniferis, qu secundo flumine prorsum
vergentes, duas triremes, qu ostium fluminis custodiebant, su
securitatis sollicitas, pne innocuas reddidit.
Nostra prliandi consilia prorsus efficacia comprobabantur. _Astarte_
unam navim gyptiacam celeri concursu ita arietavit, ut ea in medio
rumperetur, mergereturque; altera autem igniferis vexata ratibus,
voragineque alterius in discrimen vocata, ipsa de industria in scopulos
pessum iit. _Dagon_ autem, postquam helciariam, tamquam vas ligneum,
putredine exesum intudisset, ad me reversa est; et, postquam non sine

vindicta vidissemus oras a nautis Bodmilcaris rescindi, animum ad barcam

convertebamus, qu ex conflictu ad _Melcarth_ revertebatur. Eodem
tempore, ex utroque latere arctissime eam prtervecti, utrumque ordinem
remorum detersimus, imbremque sagittarum illi immisimus, tum
prterlapsi, nos summo nisu cum _Cabiris_ coniunximus. Hc interea
mittendis ratibus igniferis in actuarias usque erat occupata.
Certamen nostrum breve, sed efficax fuit. Spatio quam hora breviori
_Melcarth_ sui impotem reddidimus; duas naves gyptiacas depressimus,
tertiam in scopulos misimus, ac, postremo, quindenis haud pauciores e
lintribus gyptiacis obtrivimus.
Aqu circa nos ruderibus fractarum navium erant constrat, inter qu nec
pauci homines luctari videbantur. Hac pugn nostr, assultuque
necopinato reliqua gyptiorum classis perturbata, in medio flumine ali
aliis illidentes, ips sibi impedimento fuerunt, nec ulla navium
poterat, aut volebat, _Melcarth_, ut helciaria, opem ferre. Itaque, quum
palam esset, eas me nihil curare oportere, animum ad triremes ante nos
converti, missisque denis vel duodenis ratibus igniferis, quas naut
_Cabirorum_ paraverant, marrisque in viam egerant, eas dissipare
tentavi. Triremes pedetentim cesserunt. Quum vero satis in tuto essem,
nec periculum imminere sentirem, ad eas Aquilonem versus ire contendi,
hostibus nostris in sua perturbatione ob incommodum acceptum, a tergo
relictis, quos inter erat Bodmilcar, in puppi navis su impotis
furens. Bichri se gre ferre aiebat, quod aliquot sagittas in eum
mittere non posset; at hoc nihil modo attinebat, quod nunc iam nimis
longe ab eo aberamus.
"Pugna infecta!" inquit sagittarius intrepidus, ut a puppi prorsum
venit.
"Sane quidem," illi assentior, "hodie scordalus ille mal fortun usus
est; at vero ille aliam quret occasionem; cum illo necdum omnino
egimus."
"Ita et ego spero," interloquitur Hanno, vindictam spirans.
Sub hoc idem tempus motus quidam inter naves gyptiacas cerni poterat,
ut tres earum ex ambagibus explicat, iter ad nos prosequendos
aggrediebantur, compluribus naviculis comitantibus. Eodem tempore in
ripa, secundo flumine, turmas equitum citato cursu ferri conspicor:
atque, ut oculos in via aggerata circumfero, animadverto nubem pulveris,
ex qua semel iterumque fulgor carpentorum neorum et auratorum
emicabat. Nullum supererat dubium, quin rex ipse appropinquaret, ut
testis eventuum esset, propriisque oculis, quemadmodum caperemur,
videret.
At Pharao potentissimus sero advenit.
E quadragenis vel quinquagenis ratibus igniferis, si non plures, du
dumtaxat metam attigerunt; nam una triremum iam flagrabat, et manus
perterrit, morem gyptiorum secut, triremem pessum egerunt. Illa vero
navigia, qu ad nos insectandos venerant, minimum duo stadia nobis a
tergo erant, sicque satis spatii suppetebat ad congrediendum cum unica
triremi, qu nostrum effugium intercludere conabatur.
"Conscendamus! conscendamus eam!" conclamabant fere un voce Hannibal,
Hanno, atque Sammai.
"Otium non suppetit, nec ipsa navis pretium oper est," respondeo ipsis,

"mergamus eam."
"Mergatur ergo, tamquam lapis!" ait Himilco.
_Cabiri_, quod illi nusquam resistebatur, nec experta erat nisi paucos
lapides, vagasque sagittas, qu illi rar et innocu incidebant, iam ad
proram triremis attigit, velisque passis, mari imminebat. _Dagon_ quoque
iam secutura erat, sed signo a me dato, Hasdrubal invehebatur in
posticum triremis, ego autem a latere illi incurri, et sic captam
triremem bifariam diffregimus. Triremis a vasto gurgite circum spumante
hausta fuit. Ultima igitur obice discuss, vela ventis dedimus, moxque
alto potiti, tub nostr victoriam cecinerunt.
Interim e tergo nobis raucus sonitus, clamor atque maledicta
intonuerunt; nos tamen iam securi ferebamur. Nullo prorsus fieri poterat
modo, ut hostes naviculis suis, putaminum nucum instar, istis
spumantibus fluctibus, quos nos "re ruebamus," se committere possent,
vel auderent; quumque iam quor teneremus, proris ad Occiduum versis, ut
in devexis oris oculos circumferebam, satis clare vidi malos gyptiorum
nequaquam moveri. Nullum itaque dubium erat, quin Bodmilcar iis
persuasisset, ut a persequendo desisterent.
E nostris quindecim erant vulnerati, plerumque leviter, duo autem
occisi; ex hostium vero numero, cum iis un qui a sagittariis interfecti
erant, quique undis hausti igneque interempti fuerunt, haud pauciores
quam tercenti interierunt. Sic enim ex cadaveribus, in undis sacri sui
Nili fluitantibus, stimare debebamus.
Damna, a nobis perpessa, haud multo labore reparavimus. Paucis remis
fractis, tam in _Astarti_, quam in _Dagone_, e suppetiis novos
substituimus; steg abluebantur, rudentes firmavimus, cteros funes
sarsimus, sagittas, qu lateribus navis, cancellis, antennisque
hserant, evulsimus. Saucios intro subveximus, cadavera trium
gyptiorum, spoliis exuta, in mare prcipitavimus. Nostri quoque duo
csi, invocatis prius Menetho, Hocco, Rhadamanthoque, iudicibus
inferorum, fluctibus erant commissi. Minus trium horarum spatio cuncta
in pristinum ordinem erant revocata, quasi nihil unquam nobis
accidisset. Chryseis atque Abigail, qu, quandocunque res postulabat,
su oper prsto erant, su lt fruebantur libertate; perinde atque
Hanno, semper constans, atque Sammai, su felicitatis participes erant.
Interim Hasdrubalem ad me vocari iussi, ut mecum, atque cum Himilcone,
de futuris nostris propositis in consilium veniret. Postquam convenimus,
sic eos alloquor:
"Mihi quidem," inquam, "vestra pace dixerim, dubium nullum subesse
videtur, quin hostes nos prosecuturi sint. Fore enim existimo, ut ostio
ad Orientem, sive Canopico, sive Phanitico ramo fluminis enim ascendere
poterunt, ascensuri sint; atque mihi que certum videtur regem tum ad
Pharum, tum ad Canopum naves paratas habere. H nostrum adventum
anticipare possunt: prterea, cras mane veredarii terr accurrere
exspectandi sunt, nos vero summ virium contentione eo vix circa
meridiem perventuri sumus. Insuper, quum etiam aqua nostra pne ad
fundum usque exhausta sit, alicubi terram petere nos oportebit."
Himilconi, cui copi vini in hoc rerum statu subveniri nobis posse
videbatur, vulsu humerorum respondi, et sic pergebam:
"In animo mihi erat hac ips vesper hydrias nostras aqu recenti
replendas curare, sed pugna ista propositum meum frustravit. Terram

petere nobis utique omnino necesse erit; atque hoc mihi potissimum
arridet consilium: iterum intrabimus flumen ostio Sebennitico, quod modo
nobis proximum est; non enim suspicabuntur nos tam mox littora petere
ausos esse; nec fortasse ipsi ibi erunt; sed si sint, vi nobis utendum
erit, nam aquam comparare omnino debemus."
Placuit propositum sociis; hi tamen de proxime futuris sollicitabantur.
"Equidem," inquam, "propter amissam onerariam expeditio nostra ipsa
reliquenda mihi nequaquam videtur. Futurum est ut gyptii, si nos nec ad
Canopum, nec apud Pharum deprehenderint, in ulterioribus littoribus
nobis insidientur; atque tandem Bodmilcar, cui consilia nostra nota
sunt, subsidiis a Pharaone impetratis, nos Tartessum usque
persequatur. Certum interim est fore, ut in eum serius aut ocius
incidamus. Vulturnius flat, qui nobis secundus est; iter adverso sole
sequentes interdiu, Cabiros autem parum ad lvum tenentes noctu, minime
dubito effici posse, ut summum quinum dierum spatio littoribus insul
Cret potiamur."
Himilco et Hasdrubal mirabundi, stupentesque me contuebantur.
"Ab gypto ad Cretam! Per pelagum vastum! Res prorsus inaudita; fierine
id potest?"
Hi propositum meum eiusmodi exclamationibus exceperunt.
"Quin," prosequor ego, "cpta etiam magis ardua perfici
queunt. Verosimile haud est ut ventus ante novilunium proximum mutetur;
verumtamen, etiamsi mutetur, nec Cret potiamur, nihil nisi ad littora
continentis perferemur, aut vero in aliam quandam Archipelagi
insulam. Illinc, deinde, circumferemur promontorium Maleam et Siciliam,
a Sicilia autem Carthaginem, illinc autem rect Tartessum
veniemus. Istud nimirum iter nostrum est."
"Per Deam Astarten, propositum tuum certe prclarum est," exclamat
Hannibal, "dum interim scordali gyptii circinabunt circa Syrtes."
"Eas autem," inquit Himilco, "satis procellosas experientur. Annis ab
hinc binis illic pne mersus eram. Liceat nobis sperare futurum, ut
Bodmilcar, suique sycophant Tyrii, Dii eos perdant, illic, ut
meruerunt, suum scelus luant. Quam gestio illos singulos, veluti pisces
e bronchiis, pendentes e fune cernere!"
Haud longo cursu ad oppidum Sebennys pervenimus. _Cabiri_ erat ad littus
prmissa, qu, cuncta quieta renuntians, iam redivit. Solito tributo
proconsuli gyptiaco soluto, aliquot nautas expedivi, ut, quanta
necessaria videretur, aquam compararent. Eadem oper, usi opportunitate,
aliquot corbes cpullarum, necnon satis carnis recentis, ibidem sagaces
naut coemerunt. Priusquam is dies ad finem vergere cpisset, terr illi
terga vertimus, iter nostrum, discriminum plenum ad Aquilonem et Occasum
fleximus.
"At nunc," dico meis, "tandem aliquando promite lances et patinas, haud
enim mediocri fame urgeor."
In postico, loco idoneo, discubuimus, ubi Chryseide, quoque et Abigail
participantibus, sat frequens nostrum erat multitudo. Quotidiano
nautarum et militum victui vini quoque cyathum, in gratiam victori
matutin, adiecimus.

"Propositum iter," fatur Hanno, "mutatum esse video; anne Cretam

tendimus?"
"Ita, profecto," respondi, opinione subiunct eam regionem Chryseidi
venust iam notam videri.
Tum Sammai sciscitabatur, utrum locus ille non idem esset atque Chittim.
"Non idem locus est," respondi, "ista insula montibus est aspera, in
quibus capr, cum patulis cornibus, ut in Arabia, scatent, incol autem
ut funditores et sagittarii celebrantur."
"Licebit itaque Bichri sibi mulos et pares reperire," iocatur Sammai,
"sed cuius gentis sunt illi?"
"Phrygii sunt, atque Dores," explico illi, "viri helvi ac proceres,
venusto vultu, habituque corporis rite ordinato. Hi oppida condiderunt,
in quorum nonnullis nostri mercatores Sidonii sedes fixerunt; hi autem
e per Chittim, ac per Rhodum pervenerunt. Chryseis edem qu Dores
lingu utitur."
Sammai, qui constanti affectione erga Chryseidem ferebatur, libenter
audiebat eam in mediam ituram esse gentem cuius lingu uteretur, esseque
eiusdem prosapi; quritabat tunc, utrum gens etiam bellicosa
esset. Chryseis, Hannone iuvante, tunc explicuit Dores, non secus atque
Ionios, insularum incolas, item Achos in continente, artium belli
peritissimos esse, eorumque famam, ob gentes ab eis subactas longe
lateque celebrari.
"Quam vastum, quamque ingentem necesse est hunc mundum esse!" mirabundus
suspirat Hannibal; "En nationem glori belli cluentem, cuius vix vel
nomen mihi cognitum est! At vero, annon Creta est, unde nos gladios
Chalcidicos obtinemus?"
Subridens ob eius errorem, explicui illi gladios Chalcidicos ex re
fieri insul Chalcidis, atque Phnicios nusquam alias s reperire posse,
quod sic temperari patiatur.
Hannibal per Hannonem et ulterius sciscitabatur a Chryseide de natura
artis militaris, qu Ionii uterentur, item, qu stipendia solverent.
"Tune rever arbitraris nos mulieres rerum eiusmodi gnaras esse?"
subridens redarguit Abigail; "mulier, quum populares suos peritos
pugnandi intelligit, quum valorem prd sibi e bello reportat iudicare
novit, satis scit; sed quid, obsecro, de arte belli eam intelligere
arbitraberis?"
Chryseis haud parum delectabatur vivido ancill su responso, atque
nomina celeberrimorum patri su ducum recitare cpit. Audivi nomina
Achillis, Aiacis, tum cuiusdam regis Agamemnonis; intellexi etiam eam
duos reges patrios, nomine Iasonem atque Ulyssem, qui fam itinerum
fuissent illustres.
"Itinera maritima!" derisione quadam obvertit Himilco. "Equidem facile
hariolor genus navigationis eorum, ut sint soliti repere secundum
littora, terrisque hrere, stadia singula quoque die progressi, nunquam
ultra continentes discedere ausi. Tum etiam naves cuiusmodi habuerint!
Fortunatum me censeo quod me nulli earum vel a Sidone ad Chittim
concredere debeo."

Chryseis hc quidem non negabat; naves enim tales, quales Phnicum, in

sua patria certe nunquam viderat, nec addere dubitabat pontivagos
Phnices veros Deos marinos sibi videri.
"Tunc te," fervido animo, in blandimentum Chryseidi, interponit Hanno,
"eorum Deam Marinam videri convenit."
"A, ephebe," oscitabundus monet Hannibal, "suavia dicteria tua lingu
Ionic aptius extuleris, alioquin virgo non te intelliget."
At vero virgo, capite cum grati converso, hilarique cachinno, prob
Phnicitate respondit se, quid gestum dictumque fuerit, optime
intellexisse.
"Assentatiunculas probe intelligere, mulieri semper fidem habueris!"
iocatur Hannibal.
"Vellem equidem scire," nugatur Himilco, "quo eventu uxor Gisconis uncta
Hannonis vocula exceptura esset; dialectus enim sua Celtica cornicationi
corvi Bodmilcaris haud absimilis est."
Interim iam tenebrascere cpit, et usque sermocinabundus Himilco ad
proram, locum suum, concessit, ego autem in puppi excubatum ivi. Tot e
nocte, dieque insecuto, flabra in ventum increverunt; qui tamen, quoniam
nobis secundi erant, gratum existimavimus; attamen, quum vectores nostri
omnes conscii essent nos longe a terris abesse, et in mari alto versari,
nec circum se nisi clum atque quor cernerent, pavor quidam eos
incessit; et, quum navis modo in vertices ingentium undarum eveheretur,
proximoque temporis momento in ima voraginum, quasi sine fundo, rapi
viderentur, artus eorum formidine pne riguerunt. Appetentia cibi fere
cunctos deseruit, frequentesque Numina invocare cperunt. Insecut nocte
ventus in procellam, ac, postremo, in tempestatem increvit, denique,
diluculo ad Austrum se circumegit, nosque mille octingentis in die
stadiis versus Aquilonem rapuit.
Bon fortun, licet magn per quora rapiebamur celeritate, naves se
vicinas continebant. Versus crepusculum ventus aliquantum cessit,
postridie, denique, qui erat dies quartus, tranquillitas rediit, clum
serenum emicuit, ac, tandem, summo omnium gaudio, excubitor, qui in
corbe, prope ad verticem mali excubabat, terram in conspectu esse
proclamavit. Ego ad Himilconem in prora stantem accessi, atque nostrum
uterque prorsum spectans, sole oriente, aliquot dissitissima montium
cacumina livescentia conspicabamur. Post meridiem terra iam omnibus
conspicua fiebat, et antequam stell comparuissent, littus
circumnavigavimus, quod pr rupibus accedi non posse videbatur.
Media nox iam pridem elapsa erat, antequam locum ad iaciendas anchoras
idoneum repereramus; tamen, postremo, sinum patentem invenimus, ubi
fluvius in mare dilapsurus fundum sabulosum candicantemque
percurrebat. Versus Ortum densum arboretum cerni poterat, supra quod
celsa iuga nivea e longinquo eminebant. _Cabiri_, prope ostium fluminis
in siccum subducebatur, oneraria autem et barca, quum aqu satis alt
reperirentur, magnis scopulis, in arido prominentibus, destinabantur.
Littora omnino deserta esse videbantur, nec ulla habitacula humana
usquam conspici poterant.
[1] Nomen loci.

CAPUT VI
_Creta, atque Cretenses._
Simulac naves in stationibus requieverunt, ego et Himilco, quippe qui
quaternas noctes superiores vigilando expleveramus, insomnio fatigati et
exhausti, ad quietem, optime meritam, capiendam, dormitum recubuimus,
nec prius evigilavimus, quam sol celsum cli fastigium ascendisset.
Littora usque prorsus deserta erant. Saxosa montis latera undique pne
ad perpendiculum e mari exsurgere videbantur; vallicula autem rivi, haud
procul, in prcipiti anfractu, myrteto, ilicetoque umbroso, operta
disparebat.
Nihil mihi antiquius erat, quam nautarum manipulum deligere, qui circa
littora aquam recentem qurerent, ac repert, utres doliaque nostra
replerent. Dein prsidium militum atque sagittariorum, pro quolibet
eventu rite paratum, in littus descendere iussi, atque Bichri delegavi,
ut adscitis denis sagittariis, anfractum intraret, regionemque
exploraret. Quoniam satis ligni circumiacebat, consultum duxi ignes in
littore accendi, atque ientaculum coquendum curari. Insuper et tentoria
tendi iussi aliquot, in quibus partem mercium nostrarum venum exponi
curavi, si quo casu Bichri in incolas hac in insula incideret. Hoc in
rerum statu Ionas se suis servitiis celebrem reddidit. Ipse enim humeris
suis satis ligni supportavit, quibus tres homines onerari possent,
doliumque aqu nullius ope sublevavit, faceteque animadvertit, siquis ei
vinum in eo dolio ad potandum dedisset, alterum tantum libenter se
baiulaturum fore.
Circa meridiem, labore regionem lustrandi fessus, opere tamen
ante-meridiano satis contentus, Bichri ad nos reversus est. Nimirum in
montibus in aliquot aborigines incidit, qui viso eo diffugerant; sed
quum et ipse monticola esset, per rupes ac prcipitia eos insecutus,
unum eorum intercepit. Cteri e longinquo lapidibus eum impetebant, quin
tamen lsissent ullum; atque ut ei a me iussum erat, ne armis, nisi in
sui tutelam uteretur, nullam vim illis intulit. Captivus, quem secum
adduxerat, iuvencus erat fortis et indomitus, comatissimus nigr,
fulgidque csarie, tamque fuscus vultu, quam Midianita. Oculis erat
nigris, fereque oblique sitis, vultu lato, ossibusque iugalibus paululum
editioribus, mentum autem eius in acumen eminebat. Prter pellem
caprinam sylvestrem, qu per humeros ad lumbos usque erat amictus,
cinguloque prcinctus, nullum indumentum gerebat, sed in nudo collo,
atque in lacertis, monilia armillque, e cochleis colligat,
pendebant. Ascicula qu ad se defendendum utebatur, erat illi a Bichri e
manibus extorta, qu quidem e politissimo lapide viridescente facta
erat, cui manubrium ligneum erat infixum.
Barbarus ad me deductus protinus gesticulari sermoneque uti cpit, ex
quo ne verbum quidem percipere quibam. Ad eius animum conciliandum
asciculam illi reddidi, simulque frustum panni rubri ei donavi. Sibi se
restitutum videns, extemplo prosiluit, versus montes cucurrit, et mox e
conspectu disparuit.
Vix binis horis post, aliis hominibus, ut ipse, seminudis, hastis, atque
arcubus barbar arte factis, qu erat omnis sua armatura, ad nos
rediit. Ad passus circiter centum substiterunt, frondesque myrteos

agitabant. Ego nostros idem facere iussi; tum, accito Hannone, eos
conventum eo, simul rubrum pannum, ocellosque vitreos filis pensos illis
exhibui. Barbari pedetentim audaciores facti, persuaderi poterant ut
accederent, ac, tandem, tentoria intrarent. Erat inter eos certus
quidam, qui princeps et interpres esse videbatur. Is primum digito clum
indicabat, exclamabatque "Britomartis," tum autem montes indicans,
"Phalasarna, Phalasarna," dictitabat. Certum mihi videbatur eum Phnices
non nunc primum conspexisse; nam, quamprimum naves nostras conspexit,
clamabat: "Sidon! Sidon!" vestes vero nostras attrectans, eas "chiton"
appellavit.
Itaque eum antiqu chitonet donavimus, inter socios autem ocellos
vitreos distribuimus, qui, vicissim, sylvestres capras aliquotque
coturnices, quas "hamallas" vocabant, nobis attulerunt.
Sub vesperum alter aliquis ex eorum numero, senecio quidam, ad nos
accessit, qui sub pelle caprina chitonetam gerebat, atque crepidas in
pedibus. Is parum etiam Phnicice callebat, sicque ex eius verbis
intelligere poteramus eum e gente Cydonica esse, qu prima insulam
possidebat, donec Phrygii, atque Leleges eos bello superassent, quo
facto, superstites in montanos recessus avios sese recepisse, ibique ad
Ortum, et ad Occasum, refugium reperisse. In prsenti omnes oras
maritimas, omnemque regionem montanam mediam, item, fertiles valles ad
Septemtrionem atque Meridiem a victoribus teneri; his postmodum coloniam
Dorum se iunxisse, sicque factum esse, ut Cydonios, ab utrisque pressos,
exterminassent. Nunc primum intelligere cpi qu id evenisset, ut quum
ego Cretam semper ab Aquilone, per Cariam et Rhodum adiissem, nullos
alios incolas quam Dores convenissem, quum alii navarchi Phnicii, qui
extrema insul ad Orientem visissent, ubi fodinas haud magni pretii
condidissent negotiaque in terris riferis non admodum fructuosa
agitassent, semper cum Cydoniis res gessissent.
Senecio prterea docuit nos gentem suam supra, in montibus, oppidum
Phalasarna habere; item, suam Deam Britomartis vocari, quod "mitem
virginem" sonet. Vino, quod ei prbueram, perquam erat delectatus, et,
quum in donum pauca spicula, monileque ex ocellis argillaceis vitreatis
accepisset, pollicitus est in posterum diem tantum carnis recentis,
quantum vellemus.
Oborientibus tenebris, barbari se in montes suos receperunt. Hannibal
cautus excubias suas duplicavit; tota tamen nocte minime molestabamur.
Postridie Cydonii, ad nos reversi, plures capras nobis tulere.
Quandoquidem Cydonii agros nequaquam colunt, frumentum, aliasque fruges,
nobis suppeditare non poterant; harum loco fructus agrestes, mellaque
tulerunt. Tum imaginem bovis illis exhibui, conabarque illis explicare,
me eius generis animal ab iis comparare velle; sed hi certiorem me
fecerunt idgenus animal in suis montibus nullum esse, nec in sua insula,
donec Phrygii attulissent, fuisse omnino ignotum.
Vesperi, quum lunam bicornem illis indicassem digito, barbari eam
Britomarten, suam Deam venationis esse dixerunt. Chryseis asserebat Deam
istam nomine Artemidis sibi esse cognitam, unde mihi verosimile
videbatur Cydonios cultum eius Dores docuisse, qui, vicissim, Ionios
idem edocuissent. In honorem huius De cerv atque dam in sacrificium
offerri consueverunt; verum fando audivi in aris eiusdem etiam iuvenes
mactari solitos; at hanc famam meram esse arbitror, nec quidquam certi
de ea re tradere ausim. Persuasum etiam mihi est quamquam Deam hanc
lunam esse scio, eandem cum Dea Astarte non esse, alioquin non satis

esse arbitrarer hos eam venationem tantum docuisse, verum etiam artem
navigandi.
Cydoniis prterea etiam Curetum, Corybantumque, tribuum Phrygiorum, Deus
cognitus est, qu tribus in hac insula oppidum Onossum habent, ibique
templum condiderunt. Deus hic taurus albus est, quamquam haud ignoratur
eum subinde speciem hominis induere. Doribus solemne est hunc esse
istius insul Deum primigenium; at Cydonii hanc doctrinam respuunt,
docentque hunc Deum a Curetibus inventum fuisse. Ipse de hoc Deo nihil
unquam audivi. Credere eum cum Api gyptiorum, aut cum nostro magno
Moloch eundem esse, nequeo. Chryseis ait se hunc sub nomine Zeus
cognitum habere, creditque ipsum quondam fretum inter Pontum Euxinum
Mareque Ionicum, venustam virginem in tergo ferentem transisse. Cterum
statur procerum, ac singulari maiestate esse eum credunt, quem Phrygii
Cretenses choris, clamoribus, musica ac tympanis celebrare
solent. Sacerdotes eius e tribu Corybantum, e progenie Corybis sunt. A
Chryseide dictum audivi reginam quamdam Pasiphae, huius insul, a tauro
uxorem ductam fuisse, ex qua, monstrum ex parte hominem taurum ax alia,
ipsum suscepisse, sed monstrum a quodam rege Dorico, aut Ionico
interfectum fuisse. Vix mihi persuadere queo taurum hunc et Zeum esse
eundem putandum, ac satius mihi videtur rem totam in numerum fabularum
relegandam esse atque victoriam quandam e significari Ioniorum de mixta
gente Phrygiorum, qui coloniam suam in hac insula perpetuam fecissent.
Tandem palam edixi mihi hunc Deum eundem cum nostro Moloch esse non
videri; Deum Moloch quovis Deo Ioniorum potentiorem esse, longe,
profecto, potentiorem, quam ut suum populum a peregrinis superari
siverit. Fieri sane poterat ut Phrygii suum taurinum Deum Iovem, eo quo
par erat honore non prosecuti sint, eum autem ir accensum illos in
vindictam hostibus suis tradidisse; at hunc nullo pacto nostrum Moloch
esse, nec unquam Moloch fuisse.
"Dii! Dii!" clamitat Sammai, testis auritus sermonum nostrorum; "qui,
obsecro, isti Dii sunt? At vero unus solus Deus est, eiusque sacerrimum
nomen _l_ est. Habet is quidem et aliud nomen, sed _illud_ nomen
enuntiare nobis fas non est. Eius in conspectu Moloch, Zeus, Artemis,
Melcarthque prorsus nihil sunt. Semos sane Moabitas adversum nostros
exercitus tueri non poterat; nec Dagon valebat Philistos Gaz et
Ascalon servare; nec Nisroch valebat Syros ad Sbam victoria donare;
Adrammelech par non erat Damasci victoriam reportare; nec, denique,
Balim grati Amalecitarum superior evadere valuit. Hi omnes nihil
sunt. Unus nonnisi omnipotens _El_, Dominus Exercituum, cli terrarumque
Factor, qui solus Deus est. Ipse nos gypto extulit, Ipse nos in
prclaris terris nostris posuit; Ipse est Deus oculis subductus, ac
verus, Deus vindict, potestatisque.
"Quantumcunque vellem tibi assentiri," inquit Hannibal, interpellans
Sammai serio obtestantem, "tamen qudam, qu doces, in dubium
voco. Fieri utique potest ut El vester potens sit Deus montium ac
planitiei; quis tamen negabit Astarten, nostram Deam, oceani esse
potentem? Videdum, obsecro, quantas ipsa nobis, Sidoniis, victorias
comparaverit, nosque dominos marium fecerit! Numinibus Moloch, atque
Melcarth ne minimum quidem honorem tribuo; existimo tamen Bal Diisque
Arvad, in iis dumtaxat regionibus, quarum cura ipsis cordi erat, honores
tribuendos esse.
"Nec nostros magnos Cabiros prtereundos velim," interpellat Himilco;
"quid omnes nostri gubernatores Tyrii sine eorum opera ductuque
proficerent?"

"De gubernatoribus," inquit Sammai, "nihil compertum habeo; ex me parte

satis habeo, dum l, nostrum Dominum omnium rerum potentem,
terr-marique revereri queam."
Sic itaque, disputationi finis factus, ac, postquam singuli sua quisque
Numina invocassent, ad capiendam quietem sese contulere.
Interea, quoniam haud ullum amplius cum Cydoniis negotium exspectandum
videbatur, postridie mane, post emptas iterum paucas minutias, ad
profectionem omnia paravi. In propositis mihi erat occiduam insul oram
ad Aquilonem circumnavigare; quod conspexeram geminas Cytheras, statui
secundum oras continentis navigare, usque dum ad ostium Acheloi
veniremus, ubi sperabam hydrias nostras iterum aqu recenti complere
posse, simul etiam cum aboriginibus negotia fructuosa transigere, tum
prtervecti Zacynthum et Cephalleniam, exspectabam facere posse, ut
transfretaremus inter continentem atque insulam Siculorum; semel e
potitus, a Septemtrione eius Lilybum usque navigarem; a promontorio
eius autem Carthago non plus tercenta octuaginta stadia aberat. Istud
erat meum navigandi propositum. Verum enimvero, sive Diis nobis ob
disceptationem superioris vesper iracundis, sive quod quid naves nostr
robore ac firmitate possent experiri vellent, certum est a Diis decretum
fuisse, ut iter nostrum a proposito admodum discreparet.
Nam interea clum in gravius et obscurius mutari cpit. Ab Himilcone
monitus, ex Occiduo Meridiano luridas nubes cogi animadverti.
"Nihil morandum nobis," respondeo illi, "nisi enim tempestatem, quam
ill nubes parturire gestiunt, antevertere poterimus, futurum est, ut in
his littoribus nullum suffugium prbentibus, scopulis illisi
intereamus. Ad oras Septemtrionales, ubi loca anchoris iaciendis idonea
nos exspectant, omnibus viribus nobis contendendum est, antequam turbo
erumpat."
Aer interim prter modum erat tranquillus; mihi tamen satis constabat
oportere naves omni remigum nisu adigi; quo facto, celeri cursu Occasum
versus ferebamur. Mihi duodenum horarum spatio non minus quadringenta
quinquaginta stadia emensos nos esse videbamur, insulamque omnino
superasse; tamen clum interea nubibus opacis sensim magis obruebatur,
nimbique ex alto pendebant, ac tempestatem instare dubium nullum
erat. Interim naves, procul terris, diligenter in alto tenebam, nec hoc
perperam; nam sub secundam vigiliam, quum ab arido, ut opinor, circiter
stadia centum quinquaginta aberamus, tempestas cum omni svitia nos
assecuta est. Turbo Austro-Africus erat, quapropter mihi satius
videbatur nos eius furori concedere, et ab eo ad Aquilonem prope, inter
Cretam, minoremque Cytheram insulam rapi, quo consilio et alterum velum
pandi iussi, ut procell ad arbitrium raperemur.
Tot e nocte nesciebamus ubi versaremur. Imbres urceatim ruebant
Fluctuum alter alterum celeriter urgebat, montesque aqu steg nostr
illidentes effecerunt, ut gubernatores ex omnibus viribus sibi
connitendum existimarent, ut naves suas sub sua potestate conservare
possent, nec sua latera procellis obiicerent.
Interim tonitrua pne sine ulla intermissione crepebant; fulmina
perpetuo lumine aera percellebant, quibus coruscantibus, spumantes
undarum cristas, ad sidera iactatas, perspicere poteramus perinde atque
atros inde hiantes voragines cum vertigine gliscentes.
Quamquam naves furore maris continenter iactabantur, mir tamen
constanti quque earum salum sulcabant. Remiges, militesque aquam

irruentem situlis exhaurire iussi, qui, Hannibale, prfectisve remigum,

partim amicis verbis, partim duris flagellis operas hortantibus, opus
suum concordi voluntate perfecerunt.
Tempestate summa vi furente, voce, qu poteram maxim, qu sonitum
fragoris superabat, Sammai inclamavi, nunc instare tempus ad suum Deum
invocandum. Bichri roganti, utrum periculum vere exitiale esset,
respondi, me in Syrtibus peiora quoque expertum fuisse, in oceano autem,
ultra Fretum Gaditanum, etiam sviores tempestates, quippe ubi fluctus
etiam ferociores turgescant et tumescant, pertulisse, quum hic und
breviores, mansuetioresque essent, naves autem multo constantiores, et
cursum facilius tenere posse videri.
Chryseis atque Abigail in casteria sua sese amplexat tenebant; Sammai
et Bichri, quamvis mari insueti, vixque pedibus consistendo pares, rerum
statum satis quo fortique animo ferebant, et intrepidi, nautis,
rudentes administrantibus, quidquid in eis auxilii erat, ferebant, atque
muniendis embolarum prsidiis opitulabantur. At pne fidem excedebat
terror robusti Herculeique Ion, qui incredibili formidine captus, sese
in cavo navis in tabulatum prosternens, tamquam ingens pannorum
manipulus, ad quemque motum navigii huc et illuc volutabatur.
"V mihi! me infortunatum! quid ego huc veni?" gemebat velut pr
terrore in exitii articulo, "quid veni? curnam pagum meum reliqui, quum
plus satis et ultra haberem? Pereundum nunc mihi est in mari; mox
mergar, cibus piscium. Actum de me est!"
"Apage, magna bellua!" inclamat eum Hannibal, costas eius calce pulsans;
"surge! nequid hic volutando aliquid subverteris ac fregeris, nam et me
tantum quod non supplantavisti. Heus, naut! accedite, erigite dementem
hunc nebulonem, et ad malum eum ligatote!"
Herculeus ille, ut prceptum erat, tamquam trabs, a nautis ad malum
volutatus, illi alligabatur.
Ad posticum concedens, invenio Himilconem, ut gubernatorem pro viribus
instituebat. Fatebatur mihi se _Dagonem_ omnino non vidisse. Eo
loquente, ingens unda rapt _Cabiris_, eam tantum non lateri nostro
illidebat, eodemque momento temporis fulgor emicans collustrabat
Hamilcarem et Gisconem, suis nautis vehementer gesticulantes.
"Prclara itineris nostri initia!" clamat Gisco prtervectus.
"Sustine, Gisco, et persevera! iam eluctabimur!" magn voce reclamavi in
solatium. Hannoni vero, qui fune se sustinens oculos in furenti mari
pascebat, hc dixi:
"Esto animo forti, Hanno!"
"Satis mihi fortitudinis superest," inquit ille bono nimo, "qu et mihi
et Chryseidi sufficiat; fatendum tamen mihi est tempestatem hac
deteriorem me nunquam, quod siam, expertum esse."
Hoc eodem temporis puncto vagitus Himilconis nos terrore perculit:
"Vela! vela! cerne vela!"
Naut ad antennas ruunt. Tantum quod non eversi eramus! Ingens mons aqu
latus navis nostr ad ventum converterat, vela autem ad malum flexa
vento ad perniciem usque inflabantur. Simul fulgur, cteris acrius, ac

prope exccans, eodem ictu oculi, navigium rotundum, non procul ante
nos, collustrabat.
"_Melcarth!_ Bodmilcar!" Himilco et Hanno un conclamant.
Alterum fulgur. Nullum iam erat dubium quin id _Melcarth_ esset atque
Bodmilcar, qui stans in puppi, vento et undis imperare videbatur.
Tertium denique emicuit fulgur, tonitrubus pne continenter crepentibus;
cteroquin prter furentes ac subsultantes aquas nihil dignosci poterat:
_Melcarth_ in tenebris disparuisse videbatur.
"Chusor Phta illic, in sublimi, malleo suo operatur," inquit Himilco;
"pulset tamen ut velit, Cabiri nostras partes tuentur, non oberit
nobis."
Inde, hor circiter spatium admodum solliciti egeramus. Quantum mihi
constabat, procella nos ad Septemtriones rapiebat, nullo tamen pacto
certe ac definite, quo in loco versaremur exploratum habere
poteram. Qulibet unda lateri navis imminebat, exitio nobis fieri
parebat, atque _Cabiri_, qu prope nos incedebat, quandoque in sublime
elata, capitibus nostris impendere videbatur, alias in ima rapta subter
pedes vehi apparebat. Cum Himilcone super casteriam in puppi stabam et
cum duobus gubernatoribus un, quum mons aqu, omnium quos hactenus
experti eramus longe maximus, stegam universam obruebat. Ego celeriter
cancellos apprehendi, sicque ictum excepi. At vero, quum und fere
exccatus, sed mei compos, ad me redii, Himilconem, unumque
gubernatorem, disparuisse comperi. Pro bona fortuna gubernaculum ereptum
non erat, proinde omnibus qu supererant viribus connisus, clavum
converti, navimque iusto cursui restitui; tunc clavum naut, modo e cavo
ascendenti tradidi, ac, proclinis trans cancellos clamitare cpi:
"Himilco! Himilco!"
Interea dilucescere cpit, et in semiopaco, ac tantum quod Sammai
discernere poteram, ut ante ianuam casteri se pronum prosternebat,
precatus Deum Isral, ut vitis dumtaxat duarum mulierum parceret,
etiamsi cterorum vitas eripere decrevisset.
Hanno, quum vocem meam tremere animadvertisset, ad me cucurrit, et animo
perquam commotus intellexit aliquid mali probo gubernatori
accidisse. Cpi illi narrare quid compertus fuerim, meque vereri dixi ne
ille undis abreptus esset, quum a tergo vox insonuit:
"Ecce me salvum, Navarche! Prceps cecidi;" his verbis Himilco, utrem, e
pelle caprina, manibus gerens e cavo navis ascendit.
Eum salvum scire magno mihi sublevamini fuit, prsertim quod plane
incolumis evasisset.
"Aqu me per gradile rect prcipitarunt, sed pro bona mea fortuna,
caput huic utri illisi, sicque mortem evasi. Miror quod uter non
displosus fuit tanto ictu. Cabiris bonis grates sunto, quod ita me
custodiverunt. Sed quid de Cadmo factum est, qui clavum tenuerat?"
Ego nihil, nisi tristi vultu mare indicaram. Himilco sensum capere
videbatur, sed nihil respondit. Tum in puppi consedit, seque ex utre
reficere cpit.
Extemplo Bichri ad me properat, meque paucis velle dicit his me
allocutus verbis:

"Nauta quum non sim, fortasse quum esset ut rem alienam agens veniam a
te peterem; verum acies mihi acutissima est, qu mihi ad dextrum a puppi
montes indicare videtur."
Himilco protinus exsurgit, quin utrem vini mitteret, et luscus eam cli
plagam scrutari cpit, quam Bichri indicarat. Mox sic fatur:
"Sagittarius, profecto, non fallitur; etiam meus oculus raro fallit; sub
recto, prter dubium, terra cernitur."
Tametsi pluvia usque ruebat, per nebulosum opacumque pone nos, ad
rectum, montium iuga satis distincte percipere poteram. Quoniam mihi
omnino constabat versus Aquilonem nos rapi, minime dubitandum putabam
eam terram, qu nobis in conspectu esset, oras Septemtrionales Cret
esse; quod et eventus comprobabant.
Primum itaque nostrum negotium esse videbatur, procellam eluctantes, ad
littora contendere. Hoc consilio _Cabiris_ signum dari iussi, numerum
remigum, cuique addendo singulum militem aut nautam, ut quatis
laboribus omnes conferrent operam, duplicari. Tunc embolam inspexi,
ltusque reperi parum mercium loco dimotum esse.
Paucis horis ventum plane effugimus, ac, paullo post, e scissis nubibus
iubar solis emicuit, lumineque et cursum nostrum perfundere, et corda
animosque in spem et gaudium erigere cpit.
"Numen nos eripuit!" suspirat Sammai; "ego profecto fateor me ingenti
pavore esse liberatum."
Himilco interea chitonetam ex aqua expressit, statuitque, facultate a me
impetrata, Bichri, utpote qui terram primus repererat, e culleo, quem
necdum missum fecit, haustum vini donare. Annui, utpote optime merito.
Muliercul nunc iam facile persuaderi poterant ut prodirent, quamquam
metum, usque tremul, haud omnino deponere potuerunt, tamen ltiti
renidere videbantur.
"Ecce muliercul!" ait Hanno, eas in stegam educens; "non absimiles
tempestati sunt: iam subrident, iam lacrymantur."
Sammai malle se aiebat denis armatis, quam cum uno furente mari
contendere. Tamen ego eum certiorem feci mir animi fortitudine eum se
gessisse, tametsi nunquam antea tempestatem in mari expertus esset;
monui tamen eum, ut in posterum sibi caveret, nequid de Diis temere, ac
minus reverenter disputaret.
Tum Hannibal, galeam un, cataphractam alter manu gestans, e cavo
egreditur, nosque, accedens, his verbis alloquitur:
"Tot nocte tam strenuo detinebar labore curandi ut vulgus remigum ad
sustinendum modum adigerem, ut cataphracta mihi omnino negligenda esset;
quin eam prorsus in frusta comminutam esse putavi; sed sive Astartes,
sive cuiusvis Deorum voluntate, eam salvam, illsamque
reperi. Cteroquin gaudeo, muliercul, vos salvas, incolumesque
conspicere posse. Etiamque sperare me posse arbitror, vobis et metum iam
esse excussum, et cibi appetentiam ad vos revertisse. Mihi quidem orexis
prorsus salva est."
Quum vero animadvertisset Himilconem Bichrique succo utris se recreare,
sine mora eorum societati se adiunxit.

Tempore ad post-meridiem vergente, nubibus penitus pulsis ac dissipatis,

sol iterum effulsit, glaucumque quor parum agitatum resplendebat
placid diversitate a virore instantium littorum, a quibus vix tricena
stadia aberamus. Locum itaque ad iaciendas anchoras idoneum qusitum
_Cabiros_ prmisi, ubi a laboribus nostris requiescere, damnaque accepta
sarcire possemus. Interim in stega _Astartes_ dum sedentes apricaremur,
levique merend, qu pane infermentato, passis ficis, crudis cpullis,
haustuque vini conficiebatur, animadvertimus _Dagonem_ e longinquo
versus nos contendere. Procella illi antennas cum velo un eripuit,
itaque ipsa tempestate acta, remisque freta, sua incommoda satis
feliciter eluctata est. Pro communi fortuna, vela supernumeraria satis
superque habebamus, ac damna haud magno labore reparare
poteramus. _Cabiros_ ad linguam promontorii prrupti in mare
excurrentem, nos prstolantem assecuti sumus, et exinde reperimus in
meridiano declivi idoneum esse sinum in ostio fluvii, e valle admodum
fertili huc dilabentis. Omnes itaque tres naves, terr lingu superat,
et ad meridiem vers, sub vesperum, secundum littus, medium sinum
attigerunt, unde littus procul versus Ortum recedit. Hic denique
_Astarte_, _Dagon_que anchoras iecerunt, _Cabiri_ autem in siccum
subducta erat. Locus anchorandi perquam erat commodus, tempus quoque
admodum favebat. Ex continente pagorum lumina cernebantur, unde et
animis firmati eramus, et in bonam spem erigebamur, tametsi corporibus
multum fessi, quietem capturi decumbebamus, atque totam noctem placidus
somnus nos tenebat.

CAPUT VII
_Chryseis Regi Hannonem Anteponit._
Postridie, null mor interposit, industri omnium meorum damna
reparare cpi. Embola ita erat convasata ut pne immota, nullum prorsus
detrimentum acceperit. Ex hac aliquot manipulos in aridum efferri, ac
sub umbra arboreti in propatulo venum expandi iussi. Item Ionam e navi
excedere, tubamque secum ferre prcepi. Ipse, primum quam solido se
insistere, terramque pedibus subesse sentiebat, puerorum more
subsultare, tripudiarique cpit, tanto elatus gaudio.
"Iam hc, procul a faucibus Leviathan, in tuto sum!" clamitabat cum
voluptate. "Nihil hc, in solida terra, referet, quod monstrum mihi
conveniendum sit; atque quo ocius id fiat, eo melius."
Exuberantem eius animum quodamtenus refrnavi, tubam suam prehendere,
altissimque qu par erat voce, canere eum iubendo; quo mox factum erat,
ut non modo incolas propinquorum pagorum, verum etiam opiliones in
collibus circa greges suos pascentes, alliceret. Quum nihil a nobis
hostili animo adversus se parari intelligerent, hi omnes ad nos
confluxerunt clamitantes: "Phces! Phces!" sociis indicantes Phnicios
mercatores ad se venisse.
Hi omnes erant Dores; statur proceres, corporibus robustis, pars, naso
recto, aquilis alii capillis super frontem sublimem cincinnis. Plerique
inermes advenerunt. Nonnulli eorum chitonetis, sine dubio Phnici
originis, erant induti; alii eiusdem generis tunicis sine arte imitatis,
e panno rudi sui opificii. Hi plerumque nudo capite incedebant, prter
paucos, quorum capita genere petasi, e plexo stramine erant tecta. Erant

cum illis etiam aliquot mulieres; quarum quidem plerque tam erant vultu
decor, quam statura venust. Indut autem h erant vestitu planissimo,
genere institarum in speciem saccorum ad talos demissarum, ad humeros,
et ad collum apertarum, ubi capita brachiaque prominebant; tamen his
superinduta erant subarmalia, ad coxam usque submissa, ubi vittis nitide
constringebantur in utramque partem. Cteroquin nulla monilia, aut
gemm, nec ulla ornamenta alia in illis conspiciebantur.
Priusquam hi hospites advenissent cavendum putavi, ut merces nostras
sudibus in terram defixis, hisque fune deligato circumsepirem, atque per
Hannonem advenas commonefieri curavi, ne funem transgrederentur. Ii
apprime intellexerunt, nam etiam alioquin e erant humanitate, ut et
consilium meum facile perspexerint, et se modesti prorsus naturali
continuerint.
Unus e numero eorum, qui scipionem cum reo bulbo gerebat, fasciaque e
tela comas constrictas habebat, munere interpretis fungebatur. Satis
clarum erat hunc primicerium, vel magistratum apud eos esse; sui enim
assecl reverenter auscultabant, dum ipse ad nos verba
faciebat. Orationes longiusculas edere Dorum mores ferre videntur; nam
is princeps accedens, oratione concept nos alloquebatur. Hannone satis
facile interpretante, sensum orationis eius prorsus clare percepi. Orsus
itaque est salutem nobis dicendo, prosecutus dein nos est multimodis
assentatiunculis, semideos nos appellando, item affines ac propinquos
tutelarum nostrarum navium, ac, tandem, petivit, ut me voluntate suis
asseclis liceret miras merces, quas ex urbe Divina, Sidone, a nobis
allatas, inspicere et contueri.
Iam tunc omnes tribus eorum satis cognitas habui, qu communi nomine
Hellenes appellabantur, quorum hoc erat commune, ut nos Phnicios Divin
originis esse reputarent. Magnitudo nostrarum navium, peregrinationum
nostrarum immensitas, arcana urbium nostrarum dissitissima loca, eo
collimabant, ut in hac fide sua confirmarentur, nec in prsentia e re
nostra erat hanc suam superstitionem e medio tollere. Futurum enim erat,
ut quondam peregrinaturi in colonias nostras inciderent, quum
experientia eos edoctura esset, nos sui similes mortales esse. Interim
persuasum sibi erat nos supramundanos esse, quamobrem, quidquid
fabularum in aures eorum effunderentur, sibi cum pietate quadam
auscultare solemne erat.
Hannone interprete principem certiorem fieri placuit, nos magnam copiam
mercium mirabilium nobiscum e Caucaso, terr gigantum attulisse; item e
Cilicia, ubi montes, ora inferorum patula, ignem fumumque vomere
consueverint; Sidone, Deorum metropoli; ex Arabia, terr piorum, ubi
homines terna scula pervivere soleant et ultra; ex gypto, ubi Dii
tauri, crocodili, atque colubri duorum stadiorum longitudinis
vigeant. Prterea, per interpretem explicui illis fore, ut, si populares
sui nobis pelles bovinas, s Chalcidicum, lanam textam, vel cornua
caprina afferre possent, nos illis tunicas, ocellos vitreos, odores,
nectar, aut quamlibet fere rem, quam appetere possent, in cambium
daturos esse. Nec mora. Ipse aliquot suorum asseclarum protinus in pagum
remittit, qui merces a nobis postulatas comparent.
"Quam proterva mendacia!" submiss voce me affatur Sammai "Nonne
asseruisti Midianitas piam gentem esse? Nonne etiam dixisti posteros
Ismal trecenos vivere annos? ac, denique, ni fallor, apud gyptios Deos
esse?"
Indignationem eius leni tantum risu excepi, sed Hanno illi cachinno
respondit:

"Nihil commoveare, Sammai: alii peiora mentiuntur; hc ad finem optatum

assequendum valebunt, si hos bonos emptores effecerint."
Princeps mihi venum aliquot _pilleges_[1] obtulit, quas nupern su
expeditione in continente ceperat; sed ego, quum probe scirem nec in
emporiis coloniarum Libycarum, neque Tartessi, servas quemquam mercari,
oblatum abnui. Ipse vocabulum nostrum _pilleges_ ut _pllax_
reddebat. Satis certum videbatur Dores quadam difficultate vocabula
nostra efferendi laborare; nam ipsi _chitonetam_ nostram _chitn_
vocitant, nostrum _cf_, ut _cpos_, _castira_ vero ut _cassiteros_
efferunt. Alias more cterorum barbarorum, sensum quorundam vocabulorum
non capiunt, eaque omnino pervertunt, uti quum de magno ultra Gades mari
illis loqui contingit, loco Maris _Og_, vocant illud, describuntque,
veluti flumen _Oceanos_, idque loco Dei habent.
Illi, quos princeps retro in pagum miserat, interea cum satis magn
copi ris prclari, pellium boum, cornibusque caprarum, reverterunt,
quorum aliqua satis erant grandia, ut ex iis optimi arcus
fiant. Insuper, etiam eximium pannum laneum secum tulerunt, quem et ipsi
de continente importaverant. Pretia quoque, quibus merces suas nobis
obtulerant, qua et iusta erant.
Tandem, ad resarciendas nostras naves, et ad otium spatiumque
reperiendum, visum nobis est turbam emptorum, qu pedetentim magis et
magis increscere cperat, hinc, a littore, alio diverti oportere. Hoc
proposito certam mercium copiam Hadlo, fido cuidam naut concredidi,
eumque cum his longius a littore recedere, e mercibus, quidquid posset,
vendere, ac, denique, post spatium quadraginta horarum ad nos reverti
iussi; nam intra id tempus naves nos reficere posse sperabam. Bichri
comitem se itineris obtulit, Ionas autem, cuius tub Dores magnopere
delectari videbantur, etiam missus est, qui tubicinio incolas ad
mercatum allectaret.
Die iam ad occasum vergente, octonos meorum nautarum ad succidendam in
declivio vallis quercum dimisi, ex qua antennas pro _Dagone_
effingeremus. Dores, quidquid nobis ligni opus erat, gratis
concesserunt, satis sibi compensatum esse rati, si asciariorum nostrorum
operi interesse, fabulisque curiosis aures intendere licitum sibi esset,
audireque eos, qui e nostris eorum lingu satis sermocinari
poterant. Diligentem insuper prstabant operam in colligendis,
afferendisque calis, atque assulis, item supportand aqu, aliisque
rebus, quibus opus habebamus, nobis sedulo opitulati erant. Cterum,
qualescunque hi sese aliis peregrinis prbuerunt, certe erga nos
Phnicios, perquam humanos, mansuetos atque affabiles se prstiterunt.
Dores Chryseiden multis qustionibus sollicitarunt de Phacibus,
diversissimaque de eorum patria, urbibus, regeque sciscitabantur; ipsa
autem, idiomate ipsis minime alieno, res declaravit, qu re nec ipsa
erat parum delectata, quod cum iis libenter sermocinabatur, illi vero ei
de illustribus, magnificisque templis, mirificis dibus, et de inclytis
viris narranti, haud ingratos auditores se prbuerunt. His enim,
profecto, haud clare constabat quid Phnice esset; nam eam sibi insulam
esse existimabant, et verosimile videbatur eos hanc cum colonia Chittim,
aut vero cum alia nostra colonia Chalci, qu illis longe propior erat,
confundere et commiscere. Prterea Phnices ipsis ubique terrarum
obversari videbantur; nam et littora Cari, ubi mercatores nostri
emporia instituerant, perinde Phnicum nomine insigniunt. At illa reapse
terra est Lelegum Cariorum, qui cum Phrygiis un, antecessores Dorum in
insula Creta exstiterunt, primique qui Cydonios in montana abegissent,

compluresque eorum exterminassent. Cterum Dores memori prodiderunt

Leleges Pelasgosque se in continente antecessisse, nec paucos horum in
iis locis usque superstites esse. Facile equidem mihi persuadeo Carios,
os, cterosque, quos nos e sedibus suis littoralibus dispuleramus,
demum in Cretam pervenisse; Carii etenim navigationis minime erant
ignari. Insuper, navigatio in ea Archipelagi parte, qu insulis scatet,
ex oris Asi e, etiam navigiis minimis, nullo pacto difficilis
habetur. Deinde, constat etiam summum montium iugum in insula Creta
Pelasgo-Ionico nomine Id, eodem nempe, quo mons in olia, e regione
insul Lesbi, cuius caput Mytilene, appellari; quod quidem firmissimo
argumento esse debet, Pelasgos atque Leleges, qui cum Cariis, olibus,
Lyciis, atque Dardanis, eiusdem esse generis, nec modo totas oras a
Freto Thracio deorsum, usque ad regiones Rhodo adversas, verum etiam
continentem ipsum, perinde atque insulas inter Thraciam, ac Promontorium
Maleum incoluisse. In deducendis his rebus recte me ratiocinatum esse
argumento allegari potest, quod maiores nostri longe antea Pelasgos,
quam sive Dores, seu Ionios cognoverunt; prterea, etiam pervulgatum est
usque superesse oppida, magna ac frequentissima, licet minus bene
dificata, ac misere munita, veluti Placir, atque Scylace in Propontide,
parum ad Septemtrionem a Dardania, et ab insula Tenedo.
Rem hanc parumper prolixius tractandam putavi, quoniam partes
navigatoris Phnicii esse duco, ut is, non modo situs figurasque
terrarum mariumque, nec cursum tantum corporum clestium, item leges,
iuraque navigationis, atque commercii rite perspectas et cognitas
habeat, verum etiam ut de originibus, linguis, sacris atque moribus et
institutis cuiusque gentis quam ipsi adire contingat, probe
teneat. Cterum, itinerum maritimorum longa experientia me docuit,
scientiam sic partam peregrinis quidem atque advenis perquam caute tradi
oportere, apud populares autem nunquam satis posse diffundi.
Dores cum Ioniis eiusdem se stirpis esse agnoscunt, et cum illis ad
communem familiam gentium, qu simul _Hellenes_ cognominantur,
pertinere, qui alias etiam "Rci," vel "Grci," appellantur, sciunt et
fatentur. Hi Hellenes, non secus ac posteri Isral, in duodenas tribus
dispescuntur, nempe in Thessalos, Botios, Dores, Ionios, Perrhebios,
Magnetes, Locros, Achos, Phocios, Dolopes, atque Malios. Ut ii ipsi de
se tradunt, maiores sui meridianam Thraciam invadentes, partem, nomine
Hellopiam ceperunt, ibi sedes posuerunt eamque etiamnum tenent; illinc
autem se in pninsulam insulasque propagaverunt Hellopia ea terra est,
quam Achelous perfluit, qui se in fretum effundit, quod Cephalleniam a
continente seiungit. Duo vetustissima oppida in Hellopia sunt, Dodona
atque Delphi, qu simul etiam sedes summorum Numinum suorum sunt. Hinc
fit, ut Hellenes nonnunquam ab altero oppidorum nomine Dodoni
appellentur, tamen a nobis spius Ionii vocari solent, sive posteri Ion,
vel Iavan.[2] Ipsi tamen se plerumque Hellenes, Graios, vel Grcos
vocant.
Cunct tribus Grc quaterna fraternitatis vincula inter se agnoscunt;
primum, quod omnes eiusdem originis sint; alterum, quod eadem lingu
utantur; deinde, quod eadem Numina colant; et hoc eodem ritu, iisdemque
locis; postremo, quod idem fere vit genus sequantur, iisdem moribus
atque institutis plerumque fruantur. Omnes eorum Dodonam principes suos,
aut seniores gentis legatos mittunt, ni fallor, etiam Delphos, ad
negotia inter se communia dirimenda, ubi terno iuramento confirmant
nulla unquam oppida, qu semel in suum fdus cooptatum fuisset,
eversuros; nunquam quemquam ab eiusmodi oppido aquam aversurum; denique,
in puniendis iis, qui has leges su fraternitatis violassent, omnes
semper concordes futuros.

Deus eorum summus, Zeus, Dodonam incolit. Ipsi existimant hunc eundem
esse Zeum Lelegum atque Pelasgorum, quem Cyretes Cretenses cantu,
chorisque celebrant. Perinde ac Bal Samim, is quoque existimatur Deus
esse aeris clique, item filius cli atque terr. Is idem fuisse
perbibetur, qui Deam Phrygiorum Europam in insulam Cretam raptam
detulerit. In meridiana insul parte, in valle exigui rivi, Lethes, urbs
erat Dorum, quam quidem ego nunquam videram, quam ipsi Hellotin
appellant, ubi platanus est, cuius sub umbra Zeus atque Europa
requievisse feruntur. Alia quoque urbs est in insula, nomine Cnossus,
condita, ut opinor, a Phrygiis, in qua Zeus creditur, prter alia loca,
sedes habere.
Alterum Numen, pne eiusdem potenti, Apollo est, sagittarius ille atque
vates. Ut vates, Pythicus cognominatur, atque Delphis residet, ubi ipse
de futuris consulitur. Dores eum singulari veneratione colunt, quoniam
hos ipse, sub forma delitescens delphini, per maria transduxisse
perhibetur. Hunc cum sagittario Deo Phnicum, Baal Sillech, quem
colendum nos ipsi Grcos docueramus, unum eundemque esse verosimile est;
ac fieri etiam potest, ut, quum is navigationem eos docuisset, specie
delphini eum fingant.
Arcanus quoque ille Deus Hermes, Numen occultarum natur virium, perinde
summ veneratione colitur. Hunc cultum eos ab gyptiis didicisse vix in
dubium vocare ausim; attamen, utut res se habeat, hunc eis a
vetustissimis temporibus cognitum fuisse certum est.
Cydonii ad eos cultum Artemidis invexerunt; venerationem autem Astartes
ipsi nos eos docuimus, quam iam supra omnia alia Numina evehere apud eos
usu venit.
Nomina _Bel-zbub_, _Bal-Por, l Adonai, Smos,_ aut vero _Cabiri_,
Grcis omnino ignota sunt. De statu Cabirorum plane nihil compertum
habent, neque prorsus sciunt naves suas duce septimo Cabirorum, Stella
Polari, dirigere; atque, ut verum dicam, hi admodum ignavi navigatores
sunt, raroque audent e conspectu littorum discedere. Navigia quidem
eorum satis magna sunt, sed inscite facta, nequaquam constrata,
rudentibus inepte applicitis, saburr imperite gravata, unde necesse est
ea iactari et vacillare, sive velis seu remis agantur. Denique, hi parum
etiam exploratum habent, quantum quisque locus ab altero remotus sit,
qu cuiusque regionis sit conformatio, omnino ignorant; hinc fit, ut a
suis peregrinationibus quacunque etiam minut temperiei mutatione, aut
fluctuum cursu, facile deterreantur.
Oppida sua in locis aditu difficillimis sita sunt, et lapidibus rudibus,
in speciem maceri, sine arenato coagmentatis, sunt munita. Domus ips
perinde e rudibus confect sunt lapidibus, aut vero e lateribus sole
coctis, neque gurgustiis multo prstant. Incol omnis pne artis sunt
plane rudes, prter sua rea spicula, asciculos, loricas atque galeas,
qu quidem inconcinn sunt, tamen adornat. Hi equitatum nullum,
sagittarios paucos habent, gladiis raro utuntur, sed plerumque iaculis
pugnant, quo genere telorum maxime delectantur, ita ut et duces, sive e
pedibus, sive ex essedis pugnent, hoc iaculari soleant. Comminus
pugnantes, genus pugionis adhibent quorum extremitates in similitudinem
harpaginum adunc sunt. Grati tempus terendi, Hannibal, subinde Sammai,
Hannone accito, gladio sese publice exercuerunt, quum caterv Dorum
circum eos confluere solebant, qu stupentes mirabantur, quemadmodum
gladii micantes librarentur, modo ad celerem ictum, modo ad vitandum et
elidendum ictum, modo fulminis instar ad pungendum protrusi, aut ad
vulnerandum adverso mucrone sursum illati, ut in ludis gladiatoriis
Chaldorum, Philistorum, atque Iudorum cernuntur, qui ludi magnum usum

ac dexteritatem impertiunt.
Clypei, quibus utuntur, rotundi sunt, fiuntque e corio bubulo, quos vero
principes gerunt, lamellis neis contecti, picturisque ornati, a cteris
discrepant. Antequam ex insula discessissemus, rex Dorum loci Hellotis
ad nos visum venit, atque in cambium pro uno nostrorum scutorum quinos
et vicenos boves obtulit; at ego concessi illi scutum erga aliquot
gagatas, monilibus aptas, atque erga par ingentium apridentium, quos
ipse de continente secum tulerat, quique nunc parietem dis Astartis,
Sidoni, ornant.
Tertio post nostrum in insula adventum die, unum nautarum, qui in pugna
cum gyptiis sagitt vulneratus fuerat, gangren vulneris confectus
obiit. Ritu nostro, omnes naves, luctus caus, nigris telis decorandas
iussi, qusivique ex incolis insul, siquo in loco specus reperiretur,
ubi cadaver sepeliri posset. Triginta circiter stadia ab eo loco ubi
tunc eramus, antrum nobis indicarunt, et se omnino paratos ostenderunt,
ad omnia, quibus auxilio nobis esse possent, quod et ipsi munia
sepeliendi mortuos maxim cur obire consueverunt; quin nihil adeo
perhorrescunt, quam mortuis sepulturam negare, atque funebria negligere;
et hc potissimum causa esse credenda est, qu eos a suscipiendis
longinquis a littore maritimis itineribus deterreat.
Postea quam cadaver pollinctum, ac feretro impositum erat, humeris
nautarum in locum sepultur, in antro, deferebatur, catervis Dorum,
turbaque mulierum plangentium comitantibus. Cavum, in quo cadaver
recondideramus, perquam profundum, sed minime celsum erat. Sepelivimus
autem cadaver non modo id solum ibi relinquendo, verum etiam tabulas, et
duos remos, e quibus feretrum factum erat. Postquam aditus spelunc,
magnis saxis advolutis, item humo lapidibusque omnino obrutus et
occlusus fuerat, Hanno, voce, verbisque solemnibus, Numina Menath, Hoch,
atque Rhadamath, iudicum Manium in Sel, invocare cpit.
Omnia hc tria Numina nostr nationis Doribus cognita sunt, eaque
nominibus _Minos, Eacus_, atque _Rhadamanthus_ appellant. Persuasum iis
est Minoem, antequam iudex inferorum creatus esset, regem Cret fuisse,
et quum peritissimus artis navigandi exstitisset, usque ad continentem,
ad Ionios navigasse, hos autem illi, veluti tributum, certum numerum
puerorum atque puellarum dedisse. Quod ad Rhadamanthum attinet, eum a
semidiis Phnicibus in insulam Chalcidem fuisse allatum arbitrantur;
revera tamen ipsi videntur hunc Deum ipsum cum nautis Sidoniis
confudisse, quorum oper ad eius notitiam pervenerant. Eodem modo, ut
opinor, Europa, quam Zeus fertur rapuisse, atque Ariadne, primum uni
semideorum, tum Dionyso, Deo fluminum, cognita, nihil aliud nisi diversa
nomina sunt Astartes, qu inde a temporibus quibus Phnices primum ad
sua littora vinum importassent, in memoria eorum perseverarunt. Perinde
a nobis derivarunt notitiam nominis _Chusor Phtah_, Dei incudis, quem
ipsi _Phtos_, sive _Phaistos_, appellant. In summa, qucunque ipsis sit
familiaritas sive cum litteris, ac vino, sive cum usu metallorum, a
Sidoniis derivasse verosimillimum est. Quod vero nostras spectat
cognitiones, ut a nostris maioribus accepimus, e in prisca vetustate
originem ab gyptiis repetunt, qui, vicissim, suam scientiam a se etiam
longe vetustioribus Atlantibus, didicerunt, qui iis temporibus, quibus
Mare Magnum ad Meridiem Liby usque patebat, e terris occiduis, nunc iam
dudum Oceano mersis, trans thiopiam in has regiones venerunt. Quam
verum itaque est unam gentem alteri in vices succedere, sic, perinde,
solos Deos immortales ac sempiternos esse.
Dores iureiurando spoponderunt specum, in quo socium condideramus,
nunquam contrectatum ac profanatum iri; quo facto, ad naves nos

recepimus, qu pro reliqua diei parte nigro velat manserunt.

Sub vesperum Hadlai cum suis sociis ad nos reversus est, non sine copia
rerum emptarum. Inter eos Ionas, haud parum sibi tribuens, itabat,
caterva hominum de monte eum comitantium circumdatus, vitulum in collo
baiulans.
"Quidnam ages de illo vitulo?" interrogo eum.
"Utique comedam!" respondet ille; "merui eum."
"Qudum? tub canendo?"
"Minime vero. Nequaquam tub canendo, sed certando. Illi enim
fortissimos quosque suos mihi opponendo, me ad certamen provocarunt, ego
autem cunctos prostravi, sicque vitulum merui. Eximia, profecto, regio
ista est. Si modo mihi vitulum offerant, omnes, Hercle, ac singulos
eorum prosternam."
Tum regem Dorum conspicatus, cum grege boum adventantem, eum his verbis
inclamat:
"Quin tu quoque! Da sis mihi buculum, iam et te prosternam; sin dederis,
omnia ossa tua intra pellem tibi comminuam."
"Tace, stulte!" inclamo eum ad saniora revocaturus. Rex nihil Phnicice
intellexit, et ob id qurebat, quid hic dixisset; sed ego rem
declarandam non putavi.
Ionas tamen secum gannire non destitit: "Quin, profecto, cur ego a
certando, quum ipsi velint, desistam? Si quem e tribu Dan, aut Iuda, ad
certamen provocarem, mox intra costas meas mucronem versari sentirem. At
hicce terrarum certamina amant, meque ob id vitulo donant. Prclarum
regnum istud!"
Sub vesperum eius diei Caurus moderatior flabat, non tam asper ut
consilium proximo mane solvendi mutandum putaremus. Dores non sine magno
stupore exceperunt nostrum propositum anchoras solvendi, nec palam
fateri dubitabant se nullo pacto posse induci, ut tali vento mari se
committerent.
"Potestne id rever fieri," interrogat unus primiceriorum, "ut tanto
vento coorto, ftuctibus vosmet concredatis?"
Postquam eum certiorem reddidi nihil nos a proposito deterrere posse,
sic prosequitur:
"Et hoc plane memores tempestatis tam sv et immanis suscipitis, qu
furente veneratis? Rever vos semideos esse necesse est."
"Anne putatis mihi Cabiros non satis propitios fuisse?" interloquitur
Himilco, "salum me siticulosum reddidit; tum Cabiri culleum vini
generosissimi mihi miserunt."
Primicerius, null nugarum ratione habit, prosequitur:
"Dii Phnicum, profecto, sollicit cur su prosapi invigilant. Memini
eorum carpentum, per fluctus quoris, ad ferendam vobis opem currens, me
vidisse; nec memoria huius rei mihi facile elabetur."

At nunc, vicissim, Himilconem stupor perculit.

"Carpentum Deorum super fluctus?" mirabundus qurit Himilco; "qualenam
id fuit?"
"Celsum, quasique rotundum id erat, atque pictum colore vestr gentis
vectum ab immanibus marinis belluis, super aquas ruentibus."
Ipse hc formidine quadam narrabat. At mihi suspicio qudam subita
incidit, eum fortasse onerariam Bodmilcaris conspexisse, qu quidem
micantibus fulguribus, insueto lumine collustrata, satis apte poterat
varias figuras ac species alternis vicibus induere videri. Hc, submiss
voce, Himilconi significavi, qui sic respondit:
"Si Bodmilcari contigerit hunc Deum marinum fuisse, carpentum eius Dei
marini, ad iugulandum eum, conscendere libenter voluissem."
Dum sic sermocinamur, animadverti Hamilcarem, aliosque plures, aliquid,
quod und in littus everrerant, accuratius observare, et
contueri. Cupiditate inductus cognoscendi, quid eos alliceret, ego
quoque accedo, videoque aliquot fluitantia fragmenta navis.
"Hoc quidem opus Phnicium non est," inquit Hamilcar, clavum indicans
trabalem, qui usque tabul hrebat.
"Nequaquam," inquam ego in assensum, "si enim de crassitudine tabularum,
deque clavis trabalibus iudicandum est, dubitari nequit, quin navigium
fractum gyptiacum fuerit."
"Aspice modo hoc," instat Himilco, "en argumentum, quod refelli nequeat:
collum anserinum de prora."
"Fieri certe potest," respondi, "naves quasdam gyptiacas Bodmilcarem
comitatas in interitum suum fuisse, quod contumeliam tempestatis ferre
non possent.
"Lubet sperare," interloquitur Gisco, "Bodmilcarem idem fatum non
expertum, quem mergi minus condignum fuerit; nam ego laqueum prob
crassitiei circum collum eius mallem cernere. Prterea, scordalus ille
dodrantem mercium nostrarum obtinet, quem ab eo repetere cuperem."
"Tantum cupere nimium est," subiungo ego, "interim iam conscendendum
nobis est. Iter Siciliam versus instituemus, ubi, fortasse, licebit tibi
aures amissas recuperare."
Vultus senis gubernatoris torvus leni risu renidebat.
"Donec ventus se vertat, flexivice nobis incedendum erit," moneo ego, ac
versus naves procedere cpi.
Hoc ipso tempore rex Dorum accessit, vultuque gravi, quasi quid summi
momenti dicere haberet, repente sic me affatur:
"Tu Phnix es, princeps pelagi, ego vero princeps Dorum, moderator
populi mei sum; eatenus sumus pares. Hi boves, hi equi, hc carpenta mea
sunt; e tricenis pagis meis duodena hominum millia cogere valeo; Deorum
favore fruor; sum rerum potens."
Iam certum et indubitatum existimabam fore, ut ille quibusdam
gravioribus postulatis nos lacessat; at vero vel unico obtutu

perspiciebam eum null facultate ad aliquid vi tentandum pollere; nam

non modo Hanno, Sammai, Bichri, Ionasque usque in littore morabantur,
verum etiam Hannibal, quadragenis armatis stipatus, iuxta prsto
erat. Regi vero vix triceni hastati ad manum adstabant. Nullum itaque
illi responsum dedi, sed ut pergeret exspectavi.
"Moderator Phnicum," prosequitur ille, "abs te flagito, ut _pilleges_
Chrysidem mihi vendas; nihil nisi pretium tibi indicandum est, et id
tibi solvetur."
Hanno prorsum ruere gestiebat, sed ego eum coercui.
"Rex Dorum," respondeo illi, "Chryseis venum non prostat. Verumtamen,
penes eam respondendi arbitrium est. Tua erga nos humanitas ac voluntas
maxim certe fuerunt, nec ex parte me quidquam oberit vicissim,
quominus virgo in tuam cedat potestatem; at hoc e scilicet lege, ut
ipsa suo proprio arbitrio atque voluntate tua sit."
Hanno oculos cupidissimos in Chryseidem, modo supplices ad me,
convertit.
Tunc rex ad eum locum, ubi puella stabat, accedens, manumque porrigens,
sic fatur:
"Filia Heliorum, propinquorum nostr trib s, veni, et fac ut regina fias
Dorum Hellotidis."
Ipsa oculis in terram defixis stabat, nullum tamen responsum reddidit.
"Zeus, Apolloque eligenti tibi adsint!" prosecutus rex, "velintque
afflatu suo respondenti tibi interesse! Ausculta, atque assentire! Nulla
unquam Doris cor meum satis affecit, tenuitque, quamvis nulla prorsus
sit, quin si sibi a me eligi contingeret, merito se superbire
existimaret. Honores et copia meam sponsam affluent. Serv eam
circumsistent, pro ea texent, cunctaque ad eius nutum facient; dapes
exquisitissim mensam eius complebunt, a trecenis capellis,
quinquagenisque vaccis process, domusque sua omnibus abundabit rebus,
quas opes comparare queant."
Tunc silentio exspectabat quum ipsa loqueretur; at illa usque alte
siluit.
"Domus mea," prosequitur rex, "lapidea est, ut gyptiorum, atque intra
eam, Chryseis, recondit arc et armaria sunt, in quibus torques, et
margarit, aureaque pro capite tuo diademata occultantur. Hc omnia tua
erunt, tuque prima ac nobilissima omnium mulierum Cretensium futura es."
Chryseis pedetentim sublevavit de terra oculos, manumque Hannonis humero
impositam servans, voce firm, quamvis dulci atque leni, sic respondit:
"Zeus noster Optimus et Maximus me Hannoni attribuit, et apud Hannonem
perseverabo."
Dores responso lsus, et in iram succensus, tantum quod terram pedibus
non tundebat.
"Quid?" clamitabat ille, "tune subditum Phnicium regi Grcorum
anteponis?"
"Scito," respondet Hanno, "Scribam Phnicium cuicunque regi quiparandum

esse. Prter meum Navarchum, hc adstantem, Deosque immortales, supra,

nullius auctoritati pareo."
"Etiamsi ipse humillimus nautarum huius servitii esset," prosequitur
Chryseis, "corde eius essem. Etenim eius Dea Astarte, me in discrimine
positam, eius esse voluit, Zeus autem, Deus meus, eius esse
confirmavit."
Rex Dorum nihil ultra tentare poterat. Virentia prata, umbrosas sylvas
insul, domicilio, furentibus undis quassato ac fragili, comparando, in
cassum iactabat; Chryseis aquas tantis delitiis, quantis terras pollere
autumabat. Denique, quum iam cum e nihil proficeret, rex me appellavit;
sed quum perspexisset me in consilio perseverare, sinereque ut puella in
eligendo suo arbitrio uteretur, edito murmure, indice ir, carpentum
insiluit, subitoque discessit.
"Mea imposterum es!" ltus affatur Hanno Chryseiden, dum eam interea ad
navim deducit. "Eris nobis in sacerdotem Astartes, custos et tutela
omnium nostrum." His dictis propius eam ad latus suum trahit.
His gestis, vela sine mor passa erant, atque remiges in suis transtris
consederunt. Relicto littore, magnis flexibus sub ventum appulimus, quo
capto, in quin m horarum spatio extremum ad Aquilonem promontorium Cret
superavimus. Sub nocte prtervecti eramus saxosa littora Cyther
Minoris.
Tuta, tametsi tdiosa, bidui navigatio ad ostia Acheloi fluminis, ob
colorem aquarum Albi Fluminis a nostris nautis appellati,
pervenimus. Transvecti sumus inter sinuosam ac fertilem continentem,
atque insulas Cytheram, Zacynthum, atque Cephalleniam. His in aquis,
navigando aptis, semper in conspectu terrarum, plurima Grcorum navigia
omnis generis nobis perpetuo sub oculis versabantur, onera mercium, non
modo propri industri ac fabricationis, sed etiam a Phnicibus
factarum, quaquaversum vectantia.
Mare, quum ad ostia Acheloi perveneramus, tranquillum erat; sed paullo
post flabra ex Aquilone coorta sunt validiora, nobis perquam exoptata,
quibus ad Fretum Siculum pervehi cupiebamus. Apud navigatores usu venit
littora Grca sequi, ad iter trans mare minus tdiosum evitandum, et a
Corcyra iter flectere; sed modo, ventis secundis, idem, iactura debebat
existimari temporis. Quamobrem, quum et commeatus, et aqua potabilis
nobis affatim suppetebat, placuit, consilio visend Grc metropolis
posthabito, per apertum Mare Meridianum, Itali promontorium petere vi
rect. Sub itinere, ubi secundum angusta, qu Cephalleniam a parva
insula Ithac dividunt, navigaremus, obviam facti sumus gaulo cuidam
Sidonico, atque aliquot actuariis, quibuscum collocuti, repereramus, eos
ab ostiis Eridani, in mari Iapygeo domum tendere. Bodachmon, navarchus
gauli suadebat, ut ad Ithacam anchoras iaceremus, atque siquid cur eius
committeremus, ipse Sidonem perferret. Ego quidem libenter asaentiebar,
sed prius sua navigia ivi visum. Onus suum prsertim ex haud magna copia
auri, tam in pulvere, quam in micis, constabat; maior tamen pars e
crystallis saxeis, qu incol ad ripas Eridani ab iis obtinere solent,
qui montes circa fontem eius incolunt. Bodachmon partem mearum graviorum
mercium pro suis levioribus permutare, ac Sidonem devehere paratum se
prbuit, item ad omnia prstanda, quibus damnum e proditione Bodmilcaris
in nos redundans compensaretur. Historiam proditionis Bodmilcaris summ
audivit indignatione. Tantum scelus violat fidei, su memori, se
nunquam expertum esse aiebat, seque facturum, ut is eventus non modo ad
aures regis Hiram perveniret, verum etiam ut infamia Bodmilcaris in tota
Phnici pervulgaretur, ita ut si proditor, sive Sidonem sive vero in

Chittim, vel in quibuslibet coloniis naves appelleret, pnam meritam

daret.
"Nunc vero," inquit Bodachmon, "ad negotia procedamus. Quasnam merces
offerendas habes?"
Respondi illi me modo merces Cret comparasse; qu sive in gypto, sive
etiam domi, sine labore vendi possent, uti cuprum, pelles bovinas,
lanea, ingentiaque cornua caprina; docebam etiam eum insuper, si Cretam
ipse adire vellet, innumera mancipia fminina ibidem eum reperire posse,
quoque pretio prstinare.
Placuit illi consilium, seque id secuturum confirmavit, ratus fieri
posse, ut merces inter nos mutuo commodo commutare queamus. Tunc
sciscitari cpit, utrum aliquid vini ipsi concedere possem, quod sua
eius rei copia iam ante hos sex menses absumpta erat, nec apud Iapyges
Umbriosque, quorum in finibus nuper versatus erat, facultatem dolia sua
complendi habuerit.
Quoniam naves nostr suppetiis, omnique commeatu abundabant, libenter
sum opportunitate usus eum cum duobus naucleris gubernatoribusque suis
in Astarten invitandi, ut nostr dapis, e carne recenti, e cpullis,
ficis aridis, caseo, vinoque confect, participes essent. Hospites,
navis supellectilem, instructionemque omnem, admodum demirati erant;
Bodachmon autem merces, quas cum eo campturus eram, diligenter
perscrutatus, aiebat sibi videri, me rite a se compensatum iri, si
crystalla in pretium non recusem.
Dum hc geruntur, Bodachmon subito exclamat: "Per Astarten! Equidem
hospitalitatem tuam me reciprocare posse arbitror. Etenim Corcyr
versatus, Grcum quemdam in navim suscepi, pollicitus ei, si quo modo
possem, eum Cretam perlaturum. Is quidem senecio est, pneque ccus,
totius tamen terrarum orbis historiam callere videtur, nec eum hac in re
sive Sanchoniathon, sive Elhanon, Iudus, superare, aut ei quiparari
posse videtur. Ipse res fortiter gestas Deorum, Heroumque su gentis
canit, lyr accinens, nec aliis adminiculis ad solvendum naulum
pollet. Iuvabit te eum audire."
Missus itaque est qui venerandum vatem accerseret. Is paullo post coram
adfuit. Statur habituque corporis vates singularem gravitatem
dignitatemque pr se ferebat, versantesque secum in sui admirationem
rapiebat. Cana ac demissa barba etiam venerabiliorem eum reddidit. Manu
lyram testudineam gerebat. Nomen ei Homero erat.
Ipse sic nos affatur: "O Phaces, reges pelagi, qui terrarum arcana
scrutamini, naves vestras Deorum Numina protegant! Iam oculi mei
caligant, nec acie herbida prata cum armentis lta pabula carpentibus
consequi queo, nec virorum fortium micantia cernere arma galeasque, quin
et ipsum solis beneficum iubar vix visu assequor. Verumtamen Mus, e
beatis suis sedibus, iuxta Peneum, mihi dederunt dulcisono modulamine
canere, ita ut quo demum cunque me divertam, res Deorum hominumque
egregie gestas cantu concelebrem."
Vati grandvo poculum porrexi generosissimi nectaris, unde alacriorem
nactus animum, carmina sua cantare orsus est. Mihi quidem sensus cantuum
vix vel parum patebat; sed Hanno, qui Grce apprime callebat, extra se
rapi videbatur, atque in signum grati erga vatem animi, pallium suum ei
donabat, quod quidem ex optima lana Helbonica texta, atque floribus
exquisitis acupictum erat.

"Nihil unquam huic simile me audivisse memini;" scriba, spiritu pne

intercluso, stupens fatur; "hc quidem gens, quantumvis ignara artis
navigandi atque mercandi, nullo pacto tam barbara, quam nostris
prdicare placet, existimanda est."
Hannibal, qui hactenus silens adstabat, ???c subiunxit:
"Quondam mihi in urbe Ur, in Naharan, versanti, obviam factus est vir
quidam, cuius memoriam iste poeta errabundus in mentem revocat. Is
gyptius quidam erat, atque eo prorsus modo atque Homerus noster,
circuibat regiones, suque lyr propri cantus modulari consuevit. Ille
quidem minoris erat tatis, atque unum circa mores eius admodum
peculiare videbatur, nimirum, quod simius ipsi societate iunctus erat,
qui more mimorum, omnia eventa, qu ipse cecinisset, vult s, manuumque
gestu, reprsentaret. Ex mea quidem sententia, quum Chryseis sua canit
heroica, etiamsi ne verbum quidem capiam, tamen auditu delectabile est,
vox ipsa dulcedine animum permulcet. At cantica senis huius vatis
hebetia sunt; multum igitur iuvaret, si ipse quoque simio cum comite
circuiret, qui gestu interpretaretur."
At Hanno, hunc in modum cavillantem Hannibalem sic retudit:
"Hannibalem mir esse dexteritatis, scimus; nec mihi dubium ullum est,
quin partes eiusmodi simii ipse ad amussim acturus esset."
Aculeum verborum in malam partem interpretatus, Hannibal graviter
respondit:
"Equidem nescio utrum ego cteris meis popularibus Arvad dexterior sim;
hoc tamen unum asseverare audeo: si linguam huius senis callerem, verba
eius simio melius interpretarer."
[1] Latine _pellex_, concubina, n. 56, 1.
[2] Ionia, Ionicus, in Asia Minori, n. 56, 2.

CAPUT VIII
_Negotiolum cum Phociis._
Quibusdam nuntiis negotiisque Bodachmon commissis, prsertim autem
litteris regi Hiram tradendis, ei, atque suis, valedixi. Exortis interim
flabris secundis, post meridiem anchoras solvimus, iterque versus
Italiam ingressi sumus. Ut vero fretum inter insulas Cephalleniam atque
Leucadem pernavigaremus, paullo ad Septemtriones nobis deflectendum
erat, quo facto, iterum prope rect ad Orientem nobis vertendum erat, ut
Meridiem magni sin s lapygei assequeremur.
_Cabiri_ nos dena prope stadia antecesserat, proinde tam longe a nobis
aberat, ut quum promontorium Cephalleni versus Meridiem superasset,
oculis consequi eam non possemus. Vix autem _Cabiri_ e conspectu nostro
disparuerat, clangorem tub, indicium periculi, me ab ea audire mihi
videbar. Hoc audito, armatos meos in procinctu esse iussi; nec incassum,
nam quamprimum promontorium prtervecti in conspectum _Cabirorum_
veneramus, eam non modo circiter vicenis Grcorum navibus maioris

generis circumdatam animadverteramus, sed etiam propositum, quo et ali

circiter quinquagen naves eo tendebant, perspeximus.
Rerum status hic fere erat: Dum nos circa littora insul ad Orientem
navigabamus, hostes in Occasum tendebant, unde evenit, ut _Cabiri_,
promontorium circumvecta, in insidias hostium imprudens incideret; quod
quidem, quum hc velis longe plus posset, si hostium adventum
cognovisset, classem eorum facile effugere potuisset. At nunc, omnino ex
improviso in medios hostes incidit. Quoniam vero onere minus gravis,
neo rostro munita non erat, nec ideo ad arietandum apta, nihil
prohibere posse videbatur, quominus hostes eam conscendant, nisi loci
spatium, quo ad hostium usque adventum ita usa erat, ut celerrime quam
posset, circumcursaret.
Nihil itaque mor indulgendum erat. _Dagon_ omni, qu par erat,
celeritate in promiscuam navium catervam inferebatur, qu ex inferiori
parte appropinquabat, ego autem ad liberandam _Cabiros_ properavi.
Adversarii, quibuscum _Dagoni_ congrediendum erat, formidabiles
haudquaquam videbantur. Vel singulo obtutu satis clare constare poterat,
nec manus admodum bellicas esse, et natura oneris, quod e frugibus
agrorum constabat et instructionum apparatu, satis ostendebat nostros
navibus onerariis incurrisse. Hannibalem quoque idem censuisse
manifestum erat; nihil enim metuendum existimabat, namque, quum signo
dato armatos suos monuisset nihil esse quare arcus suos tenderent, vidi
eum ut suis lvorsum flexo gradu, in navim appulsam, armatisque
conferctam, citato cursu desiluerit.
At vero alia pars sollicitam curam meam magis flagitabat. Adversarii
etenim, quibus ego occursurus eram, quamquam numero pauciores, quum
omnes essent probe armati, magis videbantur formidandi. Tametsi omnibus
intentis viribus ad frontem progredi eniterer, nihil profeci; nam
priusquam intra bina stadia ad _Cabiros_ accedere potuissem, hostes
circumfusi invadere eam cperunt, nostris, pro parte virili acerrime
dimicantibus. Vidi Hamilcarem medi hastarum fulgentium procell, scuto
obiecto, lv manu se tuentem, dextr autem gladium librantem, ut magnis
rapidisque ictibus hostes prosternebat, aut certe abs se arcebat. Vidi
et Gisconem, ut tergo ad puppim celsam applicato, hoc ipso temporis
puncto securim sursum extollens, in caput adversarii demittebat, qui,
excusso cerebro, ad pedes eius corruebat. Eodem tempore quin senve
naves maiores, ut nos ab auxilio ferendo prohiberent, viam nostram
intercludere conabantur. Item audivi stridulas armatorum voces, clamorem
bellicum tollentes: "Io Pan! Io Pan!" Vir quidam prclar statur, qui
ipsis presse videbatur, in edita prora celsissim navis stabat cristat
gale, scuto, loricque cupro micantibus, atque hastam, non aliter quam
si insaniret, librabat. Iam eum digito parabam Bichri indicare, verum
ipse, nunquam non alacer, altero genu iam demisso, sagittque arcui
aptat stabat, opportunum opperiens tempus, et, simulac propius, intra
ictum veneramus, arcum ad aurem sublatum tenebat. Nec mora. Sagitta
sibilans per aera ferebatur, atque prfectus, ambabus in altum sublatis
manibus, lethali vulnere confossus, prceps in aquam decidit.
"Nunc, nunc, viri!" inclamo meos, "nunc instat vestrum tempus; irruite!
Macti virtute este! Impetite barbaros; insilite, cdite!"
_Astarte_ ingenti vi prorsum pulsa, vehementi ictu impingitur advers
navi, qu extemplo deprimitur, ac spumante gurgite hauritur, qu
victori liberati, versus aliam navim, qu nos a dextro latere vexabat,
animum sine mora convertimus.

Naut eius navis, ad nostram conscendendam quo cupidiores, unum latus

navis ultra modum stipabant; ego vero, quum probe cognoscerem quam
inepte, contraque rationem naves struendi probatam, Grcanic fact
essent, quamque facile everterentur, flexivice ad latus eius adversum
transcendens, citatim in eam invehor, eamque dicto celerius everto, et
hoc sine labore.
Quamquam _Cabiri_ interea magn fortitudine, acrique certamine, suam
partem sustinebat, tamen magno labore nobis contendendum esse
existimavi, si eam servari, salvamque continere vellemus. Magn cautel,
omnique arte navigandi usus, naves in circuitu nos infestantes,
latissimo circulo descripto, elusi, ac devitavi, atque _Cabiris_ opem
laturus, ad eam accedere omnibus viribus contendi. Hannibal hac mor
maximo bono suo usus est. Sagittarios etenim suos provide in puppi
dispositos habuit, cteros autem milites in duos manipulos divisit: ut
unus paratus in procinctu eum ducem sequeretur quum _Cabiri_ invadenda
esset; alter autem, ut suam navim, si hostes in eam impetum facerent,
aggressores repelleret.
De _Dagone_ prorsus nihil sollicitabar. Probe enim perspectum habebam
eam non modo suas partes tueri posse, verum etiam promiscuum examen
navigiorum hostilium, huc et illuc inter ea cursando obterere, et sibi
occurrentes deprimere et evertere; atque missis sagittarum imbribus,
necnon vasis ardentis picis aliarumque rerum flagrantium, ipsa tanta
oppugnatoribus incommoda inflixit ut horum ululatum, eiulationesque ob
dolorem ac detestationem, ipsi nos exaudire possemus.
Hannibal suos, quos ad tuendam navim relicturus erat, paucis, et
simplicibus verbis cohortatus, monebat eos, ut mandatis Sammai
obtemperarent, seque confidere aiebat fore, ut officia sua prstituri
essent; tum ad eos, quos secum educturus erat, conversus, sic eos
affatur: "Commilitones! certamen nobis imminens gladiis, comminus,
perficiemus; mittatis hastas. Destringite gladios et ad proram parati
adeste."
Ego vero, ex me parte, remiges constanti remigio navem impellere iussi;
vix tamen hi se ad opus composuerunt, quum duas scaphas, de navibus
longis ad nos invadendos submissas, frustravimus.
"Ad machinas!" inclamo ego, "sagittarii, intendite arcus!"
Naut nostri Bichri, ictu oculi in tormenta ac scorpiones se
coniecerunt, et eodem fere tempore lapides, sagitt, iaculaque cum pice
ardenti utrimque effundi ac pluere cperunt. Milites Hannibalis, loco,
ubi stare iussi erant, sese continebant; armati autem Sammai, malum
circumsistentes, tempus opperiebantur, quum in certamen
ducerentur. Bichriaci, suppositis suis arcubus pharetrisque, pugionibus
gladiisque destrictis, adventum hostium prstolabantur; denique Ionas,
seposit tub, vectem magni ponderis, cuius ope plerumque duobus nautis
baiulantibus anchora sublevari solebat, apprehendit, seque ad dimicandum
armavit.
"Accedite, Dodnim!" clamat ille, "si erga unum vitulum vobis paulisper
conquassari lubeat; quin et melius vos soluturos spero, si hunc contum
vestris humeris applicare mihi detur. Mallem, profecto, par buculorum
utremque vini. Cterum ad pulsandum omnino paratum me sentio, non aliter
quam Samson ille olim ad molam."
Tempus denique agendi advenit; quo cognito, meos in certamen descendere
iussi. Magno fremitu concurritur. Ex ima pror clamor terroris ac

maledictorum exauditur, ut acies pror ne, vomeris instar, sulcat

quor, cum multo obtritarum navium fragore. Primum quidem navigium nobis
obiectum impetu nostro detersimus, multumque afflictatum a tergo
reliquimus; alterum, quod dextro lateri nostro assultum minitabatur,
fregimus; tertium, quod lvo imminebat, evertimus; et, quum nostri, post
exantlatos ingentes labores, spatium nacti essent spirit s ducendi, a
_Cabiris_ vix dimidium iact s sagitt aberamus. Tam prope, profecto, ad
eam accessimus, ut Hamilcarem, cum cruentato capite, Gisconem autem
securi non procul dimicantem, passisque capillis elaborantem, clare
discernere poteramus, perinde ac denos duodenosve nautas, qui pedes ad
puppim retulerant, ubi de eventu fere desperantes, sese contra agmen
oppugnantium, quorum numerus, quum continenter novi, ac viribus integri,
accessissent, crescere videbatur, in extremum deducti discrimen,
tuebantur.
"Adesto, Mago!" inclamat me Hamilcar, ubi nos appropinquare vidit,
"adesto! ferto opem!"
"Macte es, socie!" ad eum reclamo, "actutum aderimus."
Perspecto protinus, quo in statu res nostr essent, gubernatorem
dextrorsum navim flectere, et in medium hostem invehi iussi, ad remiges
autem hc clamavi:
"Intendite vires, remiges, maximo quo potestis nisu! Uno vehementi pulsu
ad latus aderimus; tunc quiescetis!"
Remiges in summum connisi, navim in tantum cursum concitarunt, ut ea
hostium navigium nobis obversum, celeri impetu ex adverso feriens, in
medio bifariam diffregisset. Proximo iam temporis momento latus
_Cabirorum_ assecuti sumus. Hannibal, stup quadam apprehens in stegam
eius prosiluit, quem cteri eius milites secuti, omnes in mediam pugnam
irruerunt.
At mihi otium ad exitum prlii cernendum haud suppetebat. Vix etenim hi
digressi erant, quum subito verbis Hannonis clamantis obstupui:
"Ecce, Navarche, iam et nos habent!"
Ut me converto, obviam mihi vidi turbam Grcorum, qui interea non modo
sepserunt _Astarten_ suis navibus, sed et a puppi eam catervatim
conscenderunt. Primum eorum, qui in altum elat hast mihi occurrerat,
gladio, capulo tenus ei immerso, confodi. Nec Hanno aliter, qui,
gladiatori usus arte, quam non adeo pridem hc, in stega, docendo
discendoque exercuerat; nam dum lv su ictum adversarii averteret,
dextr humerum eius perfodit, eumque celeriter prostravit. Sammai vero
modo hac, modo illac declinando, modo se deflectendo, modo, denique, ad
summum se erigendo, gladium mir celeritate vibrabat. Primum terni
hostes se in eum pcipitabant; horum unus mox titubans, seque versans,
ante pedes eius concidit; alter manu videbatur proprium latus palpare,
ac vacillando, pugn excedere; tertius vero ad solum usque proclinatus
cernebatur palmis suum pectus obtegere, sanguine inter digitos eius
emanante.
Bichri quoque plane solus obviam parv man s hostium lanceis
fiebat. Certamen perquam iniquum erat; tamen, mirum dictu, superior
illis evasit, et gladio pugioneque cruentatis ad suos se recepit. Et
Himilconi arrisit fortuna. Nam quum ab hostibus premeretur, gulam unius
prehendit, ac, dum hunc ad malum retrudit, pugioneque cor eius
transfigit, cteros gladio arcet, et celeri motu alterum obtruncat,

alterum in fugam agit.

Verumtamen hoc in prlio formidabilem Ionam laude fortitudinis superavit
nemo. Tanta strages ab uno memori hominum edita nunquam fuit. Capita
frangebantur, membra laniabantur, cost infringebantur, ossa spin, ossa
iuguli, scapul, vertebr pectoris, lacerti, confringebantur,
contundebantur, et in festucas comminuebantur, ut ingens vectis sursum
ac lvorsum magn vi librabatur, ut ipse adeo aer reverberatus
sibilaret.
"Cede spatium! spatium, inquam!" gigas Iudaicus voce Stentori boabat,
dum telum suum horribile vibraret: "ferte mihi buculos, oves, vitulos,
placentas, vinum; quidlibet aliud, prandium enim probo labore mereri
volo." Tunc vecte iterum quaquaversum feriens, gigas identidem
clamitabat: "Spatium cedite! spatium, inquam!"
Interim terni aut quaterni Graii un in me impetum intendebant. Alteri
horum, qui lance scutum mihi excusserat, gladio genas ccidi, sed ipso
eodem temporis momento me ab altero sensi gul prehendi, qui me
retrorsum presso, iam machr su me obtruncaturus erat, quum Hanno eum
carpo prehendit, gladiumque illi sub axillam immersit. Tunc alteri duo
mihi irruebant, ac luctantes omnes tres nostrum denique in solum
cadentes volutabamur, quum tertius insiluit, vidique ut spiculum eius
fulgens pectori Hannonis imminebat, quum Sammai, opem laturus, accurrit,
ictuque immani aggressorem titubantem repulit. Hanno se erigit, et pede
cervicem csi premens, gladium, quo eum occiderat, non sine labore
revulsit. Ut ego me in pedes erexi, Chryseidem, ante suam casteriam
stantem primum conspexi, qu pallore suffusa, digitis plexis, totaque
erat formidine perculsa, tamen sui compos. Iuxta eam adstabat Abigail;
ac veluti vera Iuda, manu gladium arcte premebat, acie adversum militem
convers, qui amiss hast, quasi meticulosus, quod a muliere
lacesseretur, pone scutum suffugium ac salutem qurebat.
Acerrimam Sammai oculorum aciem, quid ibi ageretur, minime effugit,
atque Hannone eum comitante, veluti taurus furens, amico inimicoque
disiectis, ad tutandas mulieres ccurrit.
Interea Himilco et quindeni naut, machris et asciculis in manibus,
conferto ordine ad me appropinquant. Cohortatus eos tempus rem bene
agendi advenisse, prorsum duco eos, anterioremque partem navis a Grcis
efficaci modo purgavi. Hi enim adventu nov manus perterriti, per
armamenta navalia, in constrato circumiacentia cspitantes ac lapsantes,
prcipiti fug pedem retrahere cperunt. Pror potitus, respexi, vidique
Hannonem atque Sammai, puppim qu fortun everrisse, ac iam conversos,
in eam partem incitatos ferri, ubi Bichri suique ad malum vari fortun
dimicabant, ubi tamen turba hostium sensim augebatur. Vectis Ion supra
capita ac scuta usque huc et illuc versari videbatur, ac supra tumultum
et clamorem sonor voce vagire satis clare audiebatur:
"Accedite, Dodnim! Optime de vobis mereo; facite ut prandium meum
merear! venite, inquam, venite!"
Bichri, suique propugnatores tant fortitudine hostes repulerunt, ut
media navis brevi a turba Grcorum liberata ac purgata esset, perinde ac
prora et puppis, universique victoriam magno clamore celebravimus. Sic
itaque _Astarte_ ab hostibus liberata erat.
Hunc clamorem triumphi alius sequebatur, quo _Dagonem_ nostri
salutaverunt, qu sub hoc idem tempus stupend celeritate adversus nos
ferebatur, quo in cursu navim hostium obviam obtrivit, in cteras autem

nos usque obsidentes, imbrem sagittarum immisit.

His rebus prospere gestis, gubernatorem, signo dato, paratum esse iussi,
et remiges per cavamen ad transtra sua misi, qui aliquot Grcos usque
ibi delitescentes statim exterminarunt, nec multo maiori labore cteras
naves circa nos volitantes calcando et arietando facile e medio
sustulimus, ac, paullo post, acri flexu effecimus, ut _Astarte_ ex uno
latere, _Dagon_ vero ex altero, ad dextrum et ad lvum _Cabirorum_
appellerent. Hannibal quoque interea reversus, quantum auxilii in eo
erat, dedit. Denique aliam quoque navim evertimus, naut autem duarum
ulteriorum, a nostris oppressi, desiluerunt, atque sagittis in eos
effusis, qui potuerunt, in littus enatarunt.
Fusis hostibus fugatisque, quum iam arma quieverunt, licebat nobis
animum in onerarias naves convertere, quarum tres, a defensoribus
desert, sine gubernatoribus in aquis fluitabant. Eo nobis navigantibus,
casu versus puppim respexi, atque magno stupore reperi, eam, quam
remulco nobiscum ducebamus, armatorum esse plenam qui, vix dubium eo
proposito se illuc contulere, ut nos invaderent, nec ad effugiendum cum
sociis facultas dabatur. Itaque Bichri, eiusque sagittarios illico
accerso, quorum unus sagitt eo fere tempore humerum unius Grci feriit,
quum ille machr su remulcum discindere conaretur.
"Mittite arma!" inclamo illos Ionice.
At ille minime motus, remulcum ulterius rescindere conabatur, donec,
alter sagitt in gula ictus, destiterit.
"Visne sagittis omnes interimamus?" qurit Bichri.
"Minime! sine paulisper," respondi, "durum genus esse videtur, bonoque
pretio Carthagini venire possent; nonne iuvabit uno labore etiam
lucrificum negotiolum factitare?"
His dictis iterum inclamo eos, armaque ponere, ac se dedere eos iubeo,
quin tamen illi iussa facturos se indicarent. Quin unus eorum etiam
iaculum in me misit, quod humerum meum leniter tetigit; sed alter, totum
cptum prter spem esse ratus, in aquam se prcipitem dedit, et quum nos
a littore longe abessemus, eum interivisse verosimile est.
Quinideni hostium usque supererant. Optimum itaque factu iudicavi, ut
Hanno atque Chryseis eos su lingu alloquentes, ad meliorem frugem
perducerent. Itaque Hanno, meo nomine, persuadere eis conabatur ut arma
ponerent, quo facto, ipsi conservarentur, et futurum ut militi operam
dare atque victum sibi honorificum mereri possent. Dubitantes, ac
paulisper morabundi, tandem arma ponenda rati, sese dediderunt, ac
primum arma, dein ipsi singillatim fune ad nos sublevati, in stegam,
admodum tristes ac deiecti, pervenerunt.
Cteri oppugnatores nostri interea temporis quaquaversum diffugre. Iam
nox appropinquabat. At navigatio nocturna his haud minus formidanda
videbatur quam alterum prlium. Complures quidem navium eorum incolumes
erant, plures tamen adeo erant afflictat, ut iis vix progredi possent,
nec una tantum earum ab ardente pice a _Dagone_ submiss ignem
conceperat, atque interiit. A littoribus autem dissitis planctum
exaudiebamus mulierum lugubrem, qu virorum in prlio interitum magno
fletu deplorabant.
Facultate a me impetrat, Hamilcar et Hasdrubal ad persequendos
fugientes profecti sunt, quibus in auxilium triginta milites Bichri ac

Sammai ducibus addixi. Postquam hi profecti sunt, et alios misi, qui

duas naves, a suis desertas, ductandas nostr navi iungerent. Hi in
cavernis complura cadavera repererunt, qu exuviis spoliata, in mare
coniici iussi. Isti mox reversi tres prdas et viginti duos captivos
secum reportarunt.
Negotium spolia inspiciendi in postridiem distuli. Lubenti quoque animo,
quod et ego et mei perquam fessi eramus, quieti indulsissem; sed prorsus
necessarium existimabam, ut et steg lavarentur ac purgarentur, et
disiecta arma fragmentaque colligerentur, et certus restauraretur ordo,
quem summopere turbari tanto tumultu necesse erat. Cadavera Grcorum in
navi csorum, item qui saucii iacebant, in mare elidebantur. E nostris
militibus viginti tres erant vulnerati, undecim autem csi. Corpora
horum linteo obvoluta, ad proram in ordine prostrata, ut postridie,
funebribus su cuiusque religionis ac sacrorum exsolutis, undis
committerentur.
Quandoquidem _Dagon_ minus quam cter naves detrimenti ceperat, eo
omnes captivos, cum meis quindecim un, relegandos duxi, eosque in cavo
securos teneri et custodiri curavi.
Damna his prliis gravia tulimus. _Cabiri_ amiserat octo milites csos,
vulneratos autem decem; _Dagon_, tres csos. vulneratos septem; quibus
si nostram iacturam addas, reperies universim nos viginti tres occisos,
et quadraginta vulneratos amisisse. Argumento istud erat nos hostibus
fortissimis occurrisse; ac non sine mrore fatendum arbitror eorum
constantiam, fortitudinemque animi talem fuisse, ut, si ipsi usu rerum
navalium paullo exercitatiore, et navibus regendo flectendoque
aptioribus, item, armamentis atque telis in hunc usum navalem idoneis
prditi fuissent, haud facile futurum esset, ut nos ex his prliis
superiores evaderemus.
Hamilcar et Gisco quoque satis gravia, quamquam non lethalia vulnera
acceperunt. Hannoni vulnus in altero humero hiabat; Sammai lacertus
hast erat transfixus; Himilco autem plagam ict s in capite gerebat; sed
neuter istorum ob has res a consuetis muneribus desistendum
censuit. Nautarum nostrorum prfectus, Hadlai, inter csos repertus
est. Ionas quinque vulnera, hastis illata retulit, qu ipse ut meras
cutis scalpturas ac lsuras imputabat, ac, postquam se unguento quodam
obliverat, negotia eius diei gesta non modo ingenti cibi appetenti, sed
prsertim insuet siti se affecisse aiebat.
Quanta incommoda hostes perpessi sint, nullo pacto stimari poterat;
certum tamen videtur aliquot centena suorum amisisse; nam in stegis
_Astartes_ tricena sena corpora reperiebantur; in _Cabiris_ autem
ulteriora tricena et octona.
Sedulo naves repurgandi labore absoluto, effecimus, ut aliquantum
temporis otio quietique daremus; tamen, multo mane, flabra nacti ex
Oriente satis lenia, iter nostrum versus Italiam aggrediebamur. Octo
navium prdas nobis subiunctas ductavimus; sed ut vectura expeditior
esset, in singulas misi, qui partim velis, prout res postularet, partim
remis progressum expedirent.
Ad placandos Manes nostrorum luctum instituimus, nigris telis ex
antennis evolvendo, item inferialibus, supplicationeque Numina Inferorum
invocavimus. Quoniam inter spolia nonnulli reperiebantur buculi,
singulos in singulas naves levandos, ibique in sacrificia funebria
mactandos iussi. In nostra navi, _Astarti_, funereum ritum precibus
Numina Inferorum invocandi, sacrisque expiandi, Hanno perfecit, qui et

Astarten supplicationibus appellavit. Buculo mactato, partes tergoris

pinguiores, cum quadam carnis parte seposit, hc ad perfumandum,
exsiccandumque relinquebatur, alia autem pars pro Inferialibus
apparabatur. Iudi vero, suo ritu, Deo suo, El-Adonai, ovem
mactaverunt. Sacris persolutis, vini copiam viritim dispensavi; antea
tamen quam biberamus, csorum commilitonum corpora, ritu solemni,
concinentibus tubis, alto committebantur. Tunc insignia luct s ac
funeris tollebantur, atque omnes nos ad epulas funereas convenimus. Cibo
potuque refectis pristina animorum alacritas ac fortitudo restaurata
est. Quiete, placidoque interim sopore omnes recreati, animos eorum alma
oblivio, atque tempus, cunctorum malorum medicus, vulnera permulsit, ac
paullo post, vulnera doloresque memori excidere, atque eventa, resque
suas singuli gestas, alter alteri, ad pellendum itineris tdium, subinde
enarrare consueverunt.
"Hannibal," sic eum quondam alloquor, "tu Hercle, ut centurio prsidii,
perinde ac tui, egregie, profecto, eam rem gessistis; decet, ex eo quod
conventum erat, te in spoliis participari."
"Equidem," inquit ille, "quantum ad me attinet, ratam meam partem
libenter cedo, ac prtereo, dummodo nov cataphract potiar; loric enim
mere admodum sunt trit, ac lacer; galea tusa, crist et plumis
spoliata. Vix dubito quin alicubi in armariis nostris eximi cataphract
Lydic reperiri queant; cura ut unam obtineam, ctera prorsus nihil
moror."
"E corde plenissimo!" illi respondi, "insuper et utrem vini Sareptici
perlibenter tibi impertiar."
"Hem, egregium propositum!" interloquitur Himilco; "haud minus et ego
prteribo, si quas habeam vindicias, erga ternos utres Berytici, si ita
videbitur."
Sammai ex sua parte censebat sibi par dumtaxat armillarum, atque par
inaurium Syriacarum competere. "Hc," inquit ille, "Abigail, obsecro,
dederis; ipse spoliorum parte facile carebo."
"At vero, quid nunc de te fiat, here, Scriba?" quro ad Hannonem
conversus; "sunt hic oves, boves, cataphract, vina prout libet."
"Nihil, depol, est," respondit hic, "quod ego appetam. Sume sis id,
quod mihi obveniret, donaque sauciis; ii, quam ego, his rebus certe
magis indigent."
Eius liberalitate moti Hannibal et Sammai manus eius prehenderunt, ei
gratulabantur, Chryseis autem grato animo in eum renidens, actum
probavit.
Unus gubernatorum, legatus omnium nautarum, ad me accessit rogatum, ut
cuncta spolia, prim dat occasione, simul venderem, et e manubiis suum
cuique annumerarem; interea haud me gravatim facturum sperare, ut,
quidquid quum pro rata parte mihi videretur, eis in antecessum
tribuerem. Vera horum consilia cito perspexi. Exploratum enim cunctis
erat omnes fere regiones maritimas, veluti Uticam, Carthaginem, Gades
nummis Phniciis tamquam suis uti; quamobrem in votis habebant singulis
his locis egredi, sibique pecuni dispendio oblectamenta parare. Ex me
quidem parte nihil obesse ratus quare eorum postulata negarem, Hannonem
elenchum cunctorum spoliorum concinnare iussi, appositis singularum
mercium pretiis stimatis, qu ego empturus pro iis solvere vellem. Hunc
pretiorum elenchum in singulis navibus e malo suspendi curavi, pretiis

in siclis supputatis, ut quisque videre et intelligere posset; et quum

tam merces, quam earum pretia ab omnibus probari comperissem, edem ips
vesper suam cuique ratam partem denumeravi.
Chryseis atque Abigail eandem vesperam grotis ministrando exegerunt.
Postridie captivos adduci iussi. Portiones cibi potusque iis perinde
atque cteris attribuebantur; tamen, ut de _Dagone_ ac de _Astarti_
congregati adstabant, nimis quam tristes, oculis deiectis, diffidentes
ac tristes solum contuebantur. Adhibito Hannone interprete, delectum
unum, qui pr cteris moribus et humanitate antecellere videbatur, de
gente, patria, domoque interrogari curavi.
"Grci sumus," respondit ille, "de gente Phocorum. Certas domos nullas
habemus, sed regionem vicinam Monti Parnasso incolimus. Cum uxoribus
prolibusque nostris in itinere eramus versus contribules nostros Ionios,
sive in Epiro, sive vero Corcyr. Illic fixas sedes reperire posse
sperabamus."
Lacrym ei oboriebantur, perinde ac miseriarum sociis, omnesque misere
singultabant. Certiores eos fieri volui mihi eorum miserias ac dolores
augere minime esse in animo, meque eorum fortun perquam misereri, nec
iis quidquam gravius a me inflictum iri confirmavi, ac metum deponi
iussi.
"Si nobis in prlio legitimo ac probo, qu sorte vobiscum congredi
contigisset," prosequitur ille, "quo Marte ad mortem usque
dimicassemus, atque cladem incommodumque quo animo tulissemus; at nunc,
si amissas in profundo uxores prolesque misere deflemus, quis nos iure
criminabitur?"
"Quamobrem ergo nos aggressi estis?" quro eum.
"Audi igitur," inquit, "et intelliges. Tribus ante diebus in magnam
navim Phniciam, qu non sola, sed in societate aliarum navigabat,
incideramus. Navarchus illius nos allocutus petebat, ut illi commeatum
venderemus. Quando Phnices nos quasi in Deorum numero habebamus, omnes
nostri paratissimi obsequebamur, et illi boves, fructus, frumentumque
suppeditabamus, ac meus adeo filius, cum aliis, infandum! e profectus
erat. Verum, simulac totum commeatum in navim sublevassent, velis vento
datis, pirat illi effugerunt. Nihil quidquam fieri poterat, nec de
recuperandis nostris hominibus, bonisque cogitari; naves enim nostr
vestras celeritate non quant. In furorem itaque acti vovimus, ac
iureiurando confirmavimus, vindictam nos sumpturos, statuimusque primos,
quos casu obviam habituri Phnices, nos adorituros. Fato evenit, ut vos
hi primi essetis. Ex his palam sunt omnia."
"Bodmilcar, per omnes Deos immortales!" magn voce clamat
Himilco. "Bodmilcar is est, qui nos omnes in tanta rerum discrimina
adduxit. Mortem Hadlai, omniumque fortium virorum nostrorum ei
debemus. Ut male ille damnosus pereat! Dii, Deque omnes, qui uspiam
sint ac fuerint, aut futuri sint, eum pessime perdant!"
Cognoscendi cupidus, utrum mal h suspiciones veris fundamentis
niterentur, sciscitabar de forma ac specie navis Phnici, et reperi eam
non modo navim vastam, celsam ac rotundulam fuisse, sed et homines in
ea, a nautis minorum navium, quippe qui vultu fusci fuerint, et vestitu
diversos, omnino discrepavisse; prterea, navium minorum rostra
capitibus anserinis ornata fuisse.

"_Melcarth_ est, atque gyptii, sine dubio!" ipse clamo.

Phocus, me concitatum ac perturbatum videns, obstupuit.
Verum ego memet cito composui, qusivique ex eo, utrum inter captivos
esset, cuius constanti ac fidei me concredere possem. Respondit ille
suum proprium fratrem ex iis esse, e cteris autem quinos patrueles
atque consobrinos; his prterea addidit, uxorem unius patruelium navi
Phnici abreptam fuisse.
"Accerse eos!" mando illi; ac, paullo post, sex iuvenes, specie dumtaxat
fortes atque agiles, coram me steterunt.
"Visne iterum filio tuo potiri?" quro e Phocio.
"Meone filio?" repetit ille qusitum. "Restitue eum mihi, et tu vere
divinus a nobis omnibus existimaberis."
Hoc audito docui eum, Phnicem, qui filium eius abripuerat,
infensissimum, atque implacabilem esse inimicum. "At vero," adhortor
eum, "tu modo prsta te servum fidum mihi, tunc licebit tibi sperare,
ut, serius aut ocius filio tuo potiaris."
Nunc ad Hannibalem conversus, hos septem chitonetis indui, armarique
iussi, atque suis militibus adnumerare, cteros autem ad remiges auxilio
misi. Satis enim bene sciebam sive Utic, sive Carthagini, ubi tum
remiges, tum mercenarii, nunquam non requirebantur, facile omnes vendi
posse.
Septem itaque Phoci manus meas deosculati pr ltiti flebant; cteri
vero angoribus multum levati, longe quam in stegam venerant ltiori
corde ad remiges descenderunt.

CAPUT IX
_Terra Boum._
Tertio post prlium mane montes Itali conspeximus. Sinum ingressi, ad
Septemtrionem a quo pninsula iacet Iapyega, pedetentim ad ostia
pervenimus fluminis, leni lapsu planitiem, inter ltos campos, lucis
pinuum ac rhododendrorum, et irriguis pratis diversum. In regionibus
mediterraneis, ad centena circiter a littore stadia, iugum montium
liventium, ex parte sylvestrium, sese extollebat, partim cacuminibus
asperis ac prruptis distinctum. Ad anchoras iaciendas satis idoneum
locum nacti, et, quod tam aqua, quam pro pecore pabulum comparandum
erat, statui sine mora consistere, ac, navibus destinatis, terram
petere. Omne itaque pecus, terr potitus, in pascua dimisi. Opus tamen
hoc omni difficultate non carebat. Gregem itaque Bichri commisi, qui cum
aliquot armatis, inter hos nostris captivis, eo conabatur armentum
agere, ubi pabulum abundanter suppetebat. Hoc eo statuendum putavi, ut
armentum in littore naves usque ad Fretum Siculum sequeretur, ubi nisi
interea vendere potuerim, naves iterum conscenderet.
"Parum videtur verosimile hicce terrarum boves vendi posse," asseverat
Himilco; "in Vitalia enim sumus, terr vitulorum. Si capras
adtulissemus, cuiusmodi Ioniis dederamus, facile esset emptores
reperire. Bobus idgenus hi homines abundant ultra suam indigentiam."

"Fortasse vera memoras; tamen oportebit nos loca culta, et incolis

frequentia, loco harum solitudinum reperire, atque hos Italos, sive
Vitalos, utrumlibet sit rectius, alicubi convenire. Necesse quoque est,
etiam hic, in Meridie, Iapyges habitare, non tantum in Septemtrione.
Callesne etiam dialectum Iapygeam?"
Himilco negabat dialectum quidem Iapygum se callere, sed asserebat se
quandam notitiam lingu Vitalorum habere, perinde atque eius, qu Osci,
Marsii, Volsci, Samnites, Umbri, Sabelliique littorum Orientalium, atque
Latini Occidentalium, utuntur. Insuper addidit Gisconem satis peritum
esse Rasennarum lingu, cuius usus in regione ad Caurum esset.
Nunc interpres septem captivorum Phocorum quodammodo dubitabundus ad me
accessit, veluti qui quod peteret, haberet. Nomen illi Aminocli
erat. Sic ille me affatur:
"Rex Phnicum!"
Abnui appellationem, docuique eum navarchum me vocari debere.
"Navarche Phnicum," inquit, "velis, obsecro; mihi dicere, qu in
terrarum plag versemur."
"In Italia," respondi, "in terra armentorum."
"Sed in qua parte eius?"
"In ea," inquam, "qu a
Meridiem enim, atque ad
appellantur; longe hinc
erigunt urbes, atque in
habent."

diversissimis tribubus Vitalorum incolitur. Ad

Ortum solis cum Septemtrione, Iapyges incol
ad Septemtrionem Rasenn vivunt, qui magnas
fertilissimis ultra montes vallibus regem

"Nos de his," inquit Aminocles, "nihil scimus."

"Exspecta modo paulisper," interloquitur Himilco, "si forte tuam
memoriam aliquo modo refocillare queamus; audi, Phoce! Nunquamne de
Oscis fando audivisti?"
"De Opicis? certe audivi," respondit ille. "A maioribus nostris traditum
tenemus, in prisca vetustate, antea quam Dodonam condidissemus, quin
antequam ad Acheloum sedes posuissemus, quum usque frigidas ultra
Thraciam terras incoluissemus, in societate cum gente, Opicorum nomine,
nos vitam degisse. Iis temporibus continentis, insularumque incol
Leleges, Pelasgi, gigantes, pumilique, item, monstra fuerunt; sed Dii,
iis sublatis, nobis viam paraverunt. Si tui _Opsci_ iidem fuerint qui hi
_Opici_, me de iis antehac audisse probabile puto."
"Perperam hominem conturbari existimo," interposui ego, "vides eum te
non intelligere."
"Exspecta parumper," persistit Himilco, "tamen fortasse evincam. Dic,
sodes, Aminocles, unquamne de Tyrseniis audivisti?"
"Nunquam!" respondit Phocus.
"Curiosum;" mussat secum Himilro. "At ego spenumero audivi Grcos de
Vitalia loquentes, incolas eius est _Tyrsenos_, vel _Tyrrhenos_ ab iis
appellari; tentandum mihi est iterum. Notine tibi sunt Siculi, Cyclopes,

Lstrygones?" elat voce interrogabat.

Vultus hominis extemplo mutabatur.
"Quid? ain' tu," clamitat ille pavore quodam exagitatus, "nos revera in
terram venisse eiusmodi hominum?"
"Ita, profecto!" ait illi Himilco, in stomacho ridens, ob propositum
assecutum; "hc, inquam terra est Lstrygonum, illic autem insula est,
quam Cyclopes, Siculi, aliique idgenus incolunt. Visum eos ibimus, simul
ac Scyllam et Charybdim superaverimus."
Tandem etiam in cachinnum erupit, quum Aminoclen manus convellentem
gemendo fari audisset:
"O, multo satius erat in pugna periisse, quam in terram talium
monstrorum venire. O me miserum!"
Omnes ridere cpimus. Terrorem eius videntes, nemo risum continere
poterat.
"Sile, caudex!" eum commoneo, "Lstrygones enim non tibi nocebunt;
plurimos eorum conveniemus, nec te devorabunt."
Dum hc loquor, is, qui excubias agebat, certiorem me fecit circa
quinquagenos homines per planitiem versus nos appropinquare. Ii quidem
haud magn nostri fiduci duci videbantur: nam in extrema sylva
dubitantes hserunt, incerti, utrum versus nos progredi, an regredi
magis usui futurum esset. Tandem statui timorem iis discutere, facereque
ut accedere auderent, more nempe meo solus iis obviam processi, bonumque
animum, quoquo modo poteram, iisdem significavi. Extemplo duo eorum
progressi, mihi obviam venerunt. Homines erant robusti, bene pasti,
humeris angularibus, mediocris altitudinis; vultu erant fusci, barb
spiss, comis cincinnis, cum capronis in frontibus minus
elatis. Lacerti, cruraque eorum prorsus erant nuda, capita nulla re
erant tecta; cteroquin reliquum corpus genus gausap, e lana rudi, cui
genus pallii superiniectum erat, tegebat, cuius lacinia effusa per
humeros traiecta pendebat. Singuli eorum probe armati erant, binis
hastis brevioribus, cum spiculis cupreis, pugioneque muniti; plurimi
eorum etiam venabula, vel machras e balteis pendentes, alii arcus et
sagittas secum gerebant.
Alter adventantium alterum antegressus, lingu Italic sic me inclamat:
"Quis tu es? et quid venisti?"
Himilco, qui mecum itabat, edem lingu reclamat mercatores nos esse, e
terris longinquis venisse, et cum iis commercari velle.
"At non Rasenn vos estis, nec ad abigenda armenta nostra venistis?"
"Nec quidquam eius rei," respondimus illi, "Phnices nos sumus ex
Oriente. Descendite nobiscum ad littus, et videbitis nostras merces
venales."
Ambo eorum ad socios regressi, consultari videbantur, sed mox iterum
reversi, alter eorum ita clamat:
"Has duas hastas ad utrumque latus meum videtisne? hi fient nostri
termini;" tunc lance sua inter utramque defix sic fatur:

"Si vel unum passum ultra hastam hanc feceritis, in numero hostium nobis
eritis."
Himilco rursus verbis, nullo pacto nobis in animo esse illos vel minim
iniuri afficere, confirmavit; quo audito, propius accesserunt. Princeps
eorum nos docuit se Samnites Sabellicos esse, velleque a nobis certiores
fieri, quid nos pro pastura nostri armenti solvere vellemus. Eos per
Himilconem certiores reddi volui, futurum esse, ut nos pro pastura eos
libenter compensemus.
Nunc, vicissim, meum erat limites statuere. Fecimus itaque paxillos,
quos terr impulimus, allatoque fune, hos constrinximus, et sic
cancellos quodammodo ereximus, monuimusque Samnites, nequis eorum
nostros limites transgrederetur. Cautela mea iis minime displicuit, ac
mox satis magna eorum turba ad cernendas merces nostras affluxit. Hi
moribus agrestiores Grcis, magisque suspiciosi erant, nec sine
difficultate poteram eos inducere, ut mercarentur. Pedetentim tamen
fiduciam eorum conciliavi, ex parte dumtaxat. Denique docuerunt me
agricolatui se fere nihil esse deditos, nec proinde frumenta, oleraque
nobis affere posse; sed si oves, capras, bovesque comparare vellemus,
iis se maxime abundare. Itaque attulerunt nobis plures sues, ac
nefrendes semiferas, qu vicissim curiositatem Sammai, atque Bichri
excitarunt, utpote cuiusmodi animalia ipsi antehac conspexerint
nunquam. Panaificii Samnites prorsus imperiti, genere pulpamenti, quod
_maza_ appellant, vescuntur; sed, quoniam aliorum ante nos Phnicum
beneficio pastas gustaverant nunc modum atque rationem panem faciendi a
nobis doceri admodum cupiverunt. Multa et varia quoque de nostris vinis
qusiverunt, tametsi id multo minus quam Grci appetiverint.
Postero die mane etiam maior eorum frequentia ad nos
concurrit. Animadverti proxim nocte quaquaversum plures ignes ab iis
accensos fuisse, unde ego coniectabam iis indiciis suos undique
populares convocare; quapropter et ego prsidia mea duplicanda
curavi. Attamen mox comperi nullum locum angori dandum, quod nullo
adverso hi consilio ducebantur; quin mea cavendi consilia, ne ultra
quinquaginta eorum uno tempore aream nostram intrarent, bono animo
exceperunt, ac turmatim extra fines suam vicem patienter
opperiebantur. Universim, hi longe pacatiores, multoque minus
obstreperos quam Dores se prbuerunt.
Prter cteras alias res magnam copiam corallorum adtulerunt, qu post
singulas quasque tempestates ab undis in littus everri solent; sed non
raro ipsi quoque e caducis lintribus ac ratibus su propri artis
prosilientes ipsi expiscantur. Namque, tametsi navigatione parum
valeant, natatores urinatoresque eximii sunt. Urinatores vero omnium
longe clarissimi Iapyges sunt, illi nempe qui inter Samnites vivunt; tum
etiam Bruttii atque ipsi Iapyges, proprie sic appellati. Horum aliqui
inter nostros Samnites spectatores cognosci poterant, quod plerumque
proceriores atque imberbes erant, capitibus rotundioribus, vultuque
magis fusci, et ex magna parte Cydoniis consimiles.
Duos omnino dies absumpsimus permutandis et cambiendis meis mercibus,
onustque prd, erga coralla, qu exiguo spatio condi poterant. Naves
captas, postquam vacuefact erant, prter duas, dirui iussi. Ex his,
dirupt tabulatione, cuius usum capere poteramus, atque malis, siquando
novis antennis aut aliis tignis egeremus, aliud nihil servavimus. Post
omnem prdam emutatam erga eas merces quas ego prstinaveram, ocellis
vitreis, spiculis, gladiorum mucronibus solvere cpi. Mucrones hi
tantopere concupiscebantur, ut quum vix siclum valerent singuli, coralla

obtinerem fere quadringentorum siclorum valoris. Quum me mirari dicerem

quod tantam haberent corallorum copiam, docuerunt me ea longo temporis
spatio congesta fuisse, item, sibi in animo fuisse omnia in emporio,
quod Phnices in ora occidua condiderant, vendere, sed nostro opportuno
adventu molesti e migrandi se liberatos fuisse. Addiderunt insuper
gratum sibi admodum facturum fuisse, si capras illis vendere potuissem;
aiebant etiam illas capras, quas nostri populares Marsiis atque Volscis
vendiderant, in montanis regionibus, ad Septemtrionem, admodum diffundi
ac numero augeri.
Samnites nullos certos pagos habent, sed in tuguriis, plerumque ex
arundinibus, sarmento pro tecto constratis, e luto argillaceo oblitis,
et in speciem vicorum ordinatis, vivunt. Agros parum exercent, atque
Latini, ad oram Occiduam, prsertim qui vallem Tiberis incolunt, eos
agricolatu superant. Prterea Latini oppidum quoque, Albam vocatum,
habent, in edito loco, montem inter et lacum positum. Secundum littora
unus nonnisi portus mihi cognitus est, et is Rasennarum est, vocaturque
Populonia. Hi Rasenn naut non contemnendi sunt; quin eos plane audaces
ac procaces esse piratas iam pridem fando accepi; sed hic, in littoribus
Samnitum fato quodam evenit ut id propri etiam experienti confirmare
possem.
Negotiis itaque omnibus, qu ex re erant, absolutis, iam qu ad
profectionem pertinerent parare cpi, quum quidam Samnitum anhelus ad
socios currendo venit, quos quum assecutus erat aliquid proclamavit,
quod omnes in magnam commotionem egit.
"Quid rei apud illos?" qurit Himilco, "omnes furere videntur. Numquid
Deus Nergal, capite gallinaceo, eos insectatur?"
Commotio tota mox clare constabat.
"Pirat! pirat!" vociferantur complures Samnites halitantes.
"Propere, Phnices, cavete vobis! Tyrrheni appropinquant. Modo
circuierunt promontorium, ac nos confestim adorientur; facessite! ad
montes! ad montes!"
His auditis Ionam tubam canere, omnesque meos ad suam quemque navim
convocari iussi. Hannibal quoque sine mora interposita, galeam
cataphractamque induit, armatos suos collegit, inter quos et septem
Phoci numerabantur. Prfectus item remigum, flagro in manu, suos omnes
ad remos coegit, ac brevi tria stadia a littore aberamus, ad decertandum
parati. Sammai, quamquam sua dextra gerendi gladii compos non erat,
tamen gratulabatur sibi lv usque satis posse.
"Quinam sunt illi boni amici, quibus alma fortuna nos hodie occurrere
vult?" qurit Bichri cum leni risu, dum pharetram induebat, arcumque
aptabat.
Docui eum Tyrrhenos, sive Rasennas, hos esse, ex Occidua et
Septemtrionali Itali parte, qui aliquando mercari consuevissent, plus
tamen qustu piratico victum mereri solitos, secundum oras maritimas;
atque licet me nunquam audivisse eos cum Phnicibus fuisse congressos,
sed vix ullum superesse dubium arbitrari, quin satis magnam copiam
mercium naves eorum vectare, ut eos adoriri, nobis oper pretium esse
ducam.
"Mihi quidem," inquit Hannibal, "ii plane novi homines sunt, ac fieri
posse confido novam rationem pugnandi nos docere eos posse. Gustare

fortasse gestiunt saporem clav Chaldaic, quam Rex David mihi donarat."
Verum itaque rerum statum cognoscere cupiens, _Cabiros_ ad experiendum
prmisi, eamque littori hrere, donec ad extremam terr linguam
attingeret, unde illi amplissimus regionis prospectus pateret iussi. Ea
a speculatione mox reversa nuntiabat quinas ibi videri naves specie
longiores, ac per otium versus nos cursum tenere, brevibusque
flexivicibus auram captare, atque futurum ut intra dimidi hor spatium
compareant.
Ut mecum volvitabam quid potissimum factu opus esset, du naves
Grcanic, quas a demolitione servaveram, oculis mihi inciderunt, et in
mentem mihi venit hoc in rerum discrimine iis uti posse.
"Heus, Himilco," quro ex eo, "quidnam catapirates indicat?"
"Denos cubitos aqu, fundumque saxosum," statim respondet ipse.
Gisco in _Astarti_ erat, quo a _Cabiris_ nuntium allatum venerat.
"Dic mihi, mi Gisco, velim," ab eo quro, "quantum aqu piratic naves
Tyrrhenorum calcent? senosne cubitos?"
"Sic, Navarche," respondit ille, "senos cubitos, minimum; nam supra
aquam humiles quidem videntur, sed subsidu sunt, nec nisi ingens onus
eas a nutatione ac volutatione continet."
"Esto! i ergo ad eas duas naves, effringe ac merge eas coram mea navi,
_illic_!" dixi illi, digito locum indicans.
Himilco atque Gisco admodum delectati, et in stomacho ridentes, iussa
factum iverunt, et intra vicena temporis momenta utraque navis depressa
erat, speciemque aggeris et valli subaquanei, ternis circiter cubitis
infra superficiem aqu prbebant.
Proximum statui ut _Cabiri_, laxatis velis, opinionem prberet iniuri
accept, ob quam ad promontorium assequendum gre repere cogeretur. Tunc
_Dagonem_ duo stadia in altum prodire iussi, ut, quasi palans videretur,
ac per curtas flexivices _Astarti_ opem ferre conaretur, et e longinquo
huc properaret. Interea enitebar, ut navis mea per speciem mercatoria,
iniuri affecta, sese liberando et eluctando impar videretur; vela
itaque convoluta detraxi, remiges incassum aquis obluctari, nec
proficere iussi, milites autem scuta ponere, et in stega pronos
procumbere, ne se visui offerrent.
"Quid rei nunc paratur, Navarche?" qurit Sammai, vultu
renidens. Explicui illi saperdas me parare, quibus scombros capere
confiderem; atque si patienter eventus ferret, futurum esse ut captur
contentus esset.
Breve nunc admodum supererat tempus, ubi Tyrrhenos animadvertere nos
oportebat. Hoc elapso, una e quinque navibus eorum vis _Cabiris_,
confestim in eam ferebatur; du ali iter versus _Dagonem_ flexerunt,
nam ea usque in alto aberat; cter autem du versus _Astarten_
properarunt, qu quasi sui omnino impos, nullum reluctandi indicium
edebat.
Quum non plus stadio abessent satis commode speculari poteram suarum
navium speciem, naturam et armamenta. H quidem long erant sed null
arte struct. Navis princeps unum nonnisi tectum habebat, tricenis

remigibus agebatur; eius puppis aliquantum editior erat, sed constratum

pne aquam quabat. In prora ingens par oculorum erat pictum, undas sve
intuentium, rubro alboque colore horridorum. Nautici vastis capitibus,
amplo ac supino vultu, rufis ac raris barbis, comis facieque perinde
rufis erant; statur proceri videbantur, habitu corporis rite formato,
incessu tamen tracto, lento et gravi erant. Pro armis graves hastas,
asciculasque gerebant, corpora autem sutis, galeis sine cristis,
tegebantur, pedes autem partim calceis, partim autem sandalibus apicatis
erant induti. Plurimi eorum genus tunicarum atri coloris gerebant, qu
nostris chitonetis longiores erant, breviores tamen quam Syrorum. Colla
et brachia eorum magn copi monilium, torquium et armillarum, cinguli
autem, qui admodum lati erant, lamellis reis politissimis
ornabantur. Postquam eos diutiori tempore contemplata erat, Abigail
pronuntiavit se longe mori malle quam in manus eiusmodi monstrorum
incidere.
Assecuti nos Rasenn ingentem clamorem ciere cperunt, nobis prorsus
silentibus. Quum nos abs se incassum lacessi sentirent, navim mihi rect
fronte miserunt, alteram autem, qu e tergo nos circumveniret, nosque a
littore intercluderet; spes tamen eos diro lusu fefellit. Nam prior
magn vi se depress sub aqua navi illisit, atque, postquam semel
iterumque tentasset sese retractare, ac tendiculam eluctari, retrorsum
nitendo in unum latus versa, puppis aquam cepit, ac pne omnino
subsedit.
Subito tuba mea clangere cpit, remi mergi, milites in pedes exsurgunt,
et ingens clamor triumphalis aera verberat.
Nos subito erectos quum viderent, ingens pavor ac trepidatio eos
incessit; atque altera navis, omni nisu quo par erat, per flexivices nos
effugere conabatur, sed tam inepte tergiversari cpit, ut carina sua in
vadum incurreret, et sic omnino meo arbitrio traditis, tantum iaculorum
sagittarumque imbrem illis immisi, ut eius parem nec navarchus, nec sui
milites unquam accidere posse certe arbitrati essent.
"Ecce Tyrrheni, vel Rasenn, vel quidquid vocari velitis," inclamat eos
Hannibal, ut scorpionibus suis diligenter dabat operam, "ecce habetis
manna cleste, et habete plusculum! Si iacula hc silicesque Cretenses
vobis minus placeant, reperiam pro vobis tigilla, vel taleas spiculis
ornatas."
Bichri quoque se in sua esse sentiebat provintia. Suo prope inerrabili
collimandi usu victimas pro sagittis suis pro arbitrio dispiciebat, et
eos plerumque discernere malebat, qui quodam genere indumenti, vel
ornatus, vel monilis, a cteris discrepabant.
"Cernedum illum nebulonem!" audiebam eum dicere, "cum torque e baccis
aureis, substratum crulo vitratoque albo; eo me potiri oportet; sed ne
tam bellulas munditias vitiem, caput eius iuvabit me percellere."
Quoniam constratum nostrum aliquot cubitis altius erat quam hostium,
sagittarii sui minus quam nostri poterant; ideoque, ut sese a nostris
missilibus imbris instar cadentibus tuerentur, pedes in cavum navis
retraxerunt. Hoc animadverso, Hannibal, Sammai atque Bichri, cum aliquot
comitibus, in eorum constratum desiluerunt; Ionas, suo incauto ac
temerario properandi modo magno sonitu prolapsus est, sed cito pedibus
potitus, prorsum ruit, miserumque quemdam Tyrrhenium se abdere conatum
calce prehendit, antequam is profugium attigisset, eum circum se in
gyrum agere cpit instar fund, et, postremo, ingenti vi eum lateri
navis impegit, cerebrumque excussit. Breviter actum est negotium cum

iis, quibus usque in constrato manere contigit; paullo enim post nostri,
qui per meatum cavi subterna penetraverant, reverterunt, vicenos secum
homines ducentes, quorum undenis haud pauciores, ut stupentes videramus,
populares nostri, Phnices, erant. Eorum vestitus, non minus quam
lineamenta vultus, hoc protinus palam fecerunt.
Rebus hic exactis, licebat nunc animum mihi a littore ad mare
convertere, ac videre _Dagonem_ iam alteram navium depressisse, alias
autem duas, cum _Cabiris_ iunctim, versus littora pellere. Mihi quoque
visum est cum nostris sociari, hostesque insectari. Una fugitivarum,
post breve effugiendi tentamen, imbre lapidum e nostris machinis
sparsorum obruta, quum sentiret salutem in fuga se frustra quaerere,
consilium sese dedendi indiciis significare cpit. At capturam huius
navis morte duorum militum nostrorum prstinavimus; atque dum animi
omnium nostrorum in capienda atque mancipanda hac erant intenti, altera,
usa opportunitate oblat, effugit.
Minim quam poteramus mor interiect, ad littus, ad prdam, illic a
nobis relictam, redire properavimus. Opportune pervenimus. Samnites enim
eventum pugn ex tuto speculabantur; qu peract, e superioribus locis
festinanter descendebant, et ad compilandas naves derelictas properabant
Sed tempestive eo appulsi, misi manipulum militum qui eos cohiberet, et
usque eo compesceret dum micas, ex epulis nostris relictas, ipsis capere
liceret.
Primum nunc nostrum negotium erat eam, qu scopulis hserat, navim
exonerare. Cavum eius interea aqu ad altitudinem pne duorum cubitorum
complebatur, et quovis fere temporis momento mergi poterat. Nulli ibi
captivi reperiebantur. Interea enim temporis, dum nos cum altera navi
colluctabamur, plerique Tyrrhenorum scaph effugerunt, cteri autem
undis confisi, salutem in continentem enatando qusiverunt, sic tamen,
ut terr potitos, Samnites comprehenderent. _Cabiri_ tamen atque _Dagon_
ternos et tricenos ceperunt, quibus et illi novem annumerandi sunt, quos
ipse ceperam, ita ut universim duo et quadraginta essent. Hi, primum
omnibus qu quisque cuiuscunque valoris possederat exuti, nautis trium
navium nostrarum attribuebantur, quibus ius esset eos nostris colonis in
littoribus Libycis vendere, ubi, sine omni dubio, sive ut militum, sive
ut opificum munere summo usui erant futuri.
Undecim Phnices his eventibus circa se magno gaudio ltitiaque
afficiebantur; eorum enim captura reapse liberatio fuit. Namque ut ipsi
narrabant, Sidonici gauli naut ipsi fuerunt, qui in oris Sardini
naufragium fecerunt, sed mortem lintre sua effugerunt. In eo discrimine
conabantur unam coloniarum nostrarum eius insul adire, sed nimi
tempestate sviente abrepti, post diuturnam miseramque iactationem in
continentem delati sunt. Inde iter versus Septemtrionem aggressi,
quoddam emporium Phnicium in ora maritima conditum adire conabantur;
sed in eo itinere in manus Rasennarum inciderunt, qui eos in naves suas
piraticas, ut in iis servitio essent, deduxerunt. Omnes hi erant perquam
pannosi et laceri, atque fame et inedi prope confecti; non mirum si
ltitia eorum omnes fines excedere videbatur, quum ego non modo cibo
potuque eos recreavi, vestituque ornavi, verum etiam qu conditione cum
cteris, in numerum nautarum meorum eos cooptavi. Fuit in numero eorum
peritissimus quidam gubernator, et quidam archinauta; quo factum est ut
iactura nostra fere ex integro sarciretur, prsertim quum etiam ii, qui
vulneribus a muneribus detinerentur, pedetentim valetudini restaurari
inciperent.
Reliquam diei partem sedulo labori impendebamus: mortuorum cadavera
despoliata undis dedimus, prdam collegimus, et in nostras naves

comportavimus, elenchos earum rerum confecimus; quibus rebus ita

explevimus diem, ut sol iam pridem occubuisset antequam parati ad vela
pandenda essemus, atque usum venti secundi capere, quem, postremo,
idoneum nacti, iter versus freta Sicili aggressi sumus. Naves captas,
perinde atque omnem prdam, sive nimis onustam, sive minoris valoris
quam qu arduo avehendi labore digna videretur, Samnitibus reliquimus,
qui prdam a nobis relictam conspicati, ut sibi omnino insperatam, ad
eam magnis clamoribus convolarunt.
Cnam post hc lti et hilares paravimus. Eam sumentibus nobis, quam
prospera negotia egerimus, quam feliciter pugnaverimus, populares
nostros liberaverimus, quam pretiosam prdam ceperimus, in labiis
cunctorum erat, et quisque alteri de his rebus gratulabamur. Hannibal
prsertim molimen aggeris subaquanei laudibus in clum efferebat.
"Techn ill vetustate trit sunt," iocatur Himilco. "Eandem nos quondam
tendiculam Cariis, in insula Rhodo tetenderamus, atque undenas eorum
navium cepimus, prd vero nullus fuit finis. Veterani naut
Tartessenses rerum earum peritissimi sunt."
Sammai manibus exhibebat par armillarum plexarum, atque torquium eiusdem
norm, figur lun dimidiat plan ornatorum.
"Suntne hc, Navarche, obsecro, solida ex auro?"
"Ita, profecto," respondi, "et e purissimo quidem. Aurum autem ex
Eridano et e Rhodano obtinetur; tu autem mereris, ut ob eam prdam tibi
gratulemur."
"Ego quidem," ait Hanno, "ne unum quidem hostem interemi, neque cepi, et
sic quum erit ut me portione prd contentus sim; fateor tamen me
mirum quam concupivisse vas quoddam, quod inter merces captas
conspicatus eram. Vas illud exquisitissim arte est pictum, unde certe
constare arbitror istos Rasennas, turpissimi ut visui sint, tamen arte
cunctis longe antecellere."
Certiorem proin eum reddidi prorsus nihil obstare quominus suis votis
potiretur, rogavique eum, ut elenchum de universa prda conscriberet. Eo
perfecto, quum oculis perlustrarem, cito reperi, haud multum miratus,
longe plures merces aureas quam argenteas ibi enumerari. Non enim me
prteribat Tyrrheniis nullum, aut certe non multum, esse cum Tartessiis
commercii, nec cum aliis regionibus argentiferis; compertum porro
habebam facilem eos accessum ad Eridam sabulones, item, per itinera a
Ligusticis captivis facta, patere illis montes ad Rhodanum. Satis magna
etiam aderat copia mercium nearum ex Inferiori Vitalia, inter quas et
plura signa erant, qu, ut satis constabat, Deorum erant simulacra.
Interim Gisconem accersi iubeo, ut eo interprete a captivis qudam
sciscitarer. E sermone eorum quodammodo obtuso intelleximus eos patri
Populoni esse oriundos, regisque Tarchn subditos, qui in vicenis
oppidis Tyrrheniorum regnabat. Populoniam suum unicum portum esse
dixerunt, et illinc semper se proficisci consuevisse; naves suas a
Ligusticis nautis atque remigibus administrari et impelli, milites tamen
prope omnes Rasennas esse solitos. Duos principes suos memorarunt,
alterum nomine Vivennam, alterum Spurinnam, in prliis fuisse
csos. Himilco putabat hc nomina cum Vitalicis nominibus Vibii, atque
Spurii, eadem esse.
Quum Deorum simulacra nea captivis exhibebantur inter prdas spoliaque
reperta, hi ea protinus agnoverunt, nominaque indicarunt. Hc autem

huiuscemodi erant: Turms, idem qui Hermes Grcis; Turan, ut ego

coniicio, nostra Astartes; Sethlans, idem qui Chusor Phta; Fufluns, qui
est Dionysus Grcorum; item alia nomina, ut Menvra, quod ne fando quidem
unquam audivi, quod tamen Himilco docet Vitalorum Minervam
esse. Tyrrheni ulterius prosequentes narraverunt sibi cum Latinis fdus,
item cum Oscis (vel Opscis, Occis, quod nomen nostr lingu operarios
sonat), perinde atque cum semibarbaris Samnitibus, fuisse, qui quidem ex
eadem stirpe oriundi, edemque lingu usi qu Osci, in eorum agros ad
Vulturnum, sive "aquam volventem," prdandi caus spe irruisse, perinde
atque agros Latinorum, ad Noveam, sive "Novam Urbem," spe
devastavisse. Sociis fderis eorum Rasennas, ut socios tuerentur,
Samnitibus bellum indixisse, et eo modo profectos nobis occurrisse, et a
nobis devictos, in nostram potestatem concessisse. Hc fere erant qu
captivi mihi impertire poterant; quibus auditis, eos in curam nostrorum,
ad loca sua propria dimisi, et iam ser nocte omnes nos quieti
tradidimus.
Postridie eius diei, vix clum rubescere cperat, quum ego surrexi, et
quum prodiens aliquantum ad lvum dispicerem, lumen, flammas, et in
altum exsurgentem atrum fumum cum cadente favilla Montis tn
conspiciebam. Muliercul du, item omnes viri, qui antehac spectaculum
hoc genus nunquam viderant, mirabundi, alii vero terrore perculsi,
tantum miraculum contuebantur. Hannibal cteris haud minus stupuit,
dixitque se, nisi contrarium sciret, faucem ipsius Orci patefactum
crediturum; sed insuper addidit dolendum esse, quod tanta, tamque
immensa natur vis ignea nulli servitio humano subigi possit; qu tamen
ad expugnanda oppida quanto adiumento esse posset. Interroganti mihi
utrum montem ignivomum in Cilicia nunquam vidisset, respondit se eum
spenumero quidem prterivisse, nunquam tamen illi fortunam ita favisse
ut erumpentem eum prterire illi contigisset.
Spatio satis propinquo tnam prtervehebamur, ad audiendum eius
ructationes atque tonitrua immania, quibus muliercul perterrit, in
casterias se receperunt. Hanno sciscitabatur, quantum a monte abessemus.
"Sexaginta stadia minimum," respondi, "mirari tu videris quod tam clare
videatur; interdiu tamen luce plen, mons, quamvis celsus, minus erit
conspicuus. Ratio autem, quare tam prope navigandum censuerim, erat, ut
tanto luculentius Fretum Siculum transfretare possemus."
Ionas, qui primum magno terrore erat correptus, quum videret nos iusto
propius ad ignivomum accessuros non esse gaudium suum haud
celavit. "Valent quidem hc omnia," inquit, "e longinquo; culina hc est
Nergal, senis galli, cuius caput supra est in clo, pedes autem infra,
in terris. Sic, profecto, hc culina est sua; ubi sua behmoth, atque
levithan assat. Veniet tamen tempus quando El Adonai exterminabit eum,
posterique Israel epulabuntur[1] eo, eiusque artubus opimis, omnibusque
delitiis eius."
"Fave lingu, fatue!" reprehendit eum Sammai, "apage stultiloquia
Danaitarum, fabulasque ebriorum Ephraimitarum!"
"A, nihil quidquam affaniarum et gerrarum isthc!" gesticulandus
obtestatur Ionas. "Annon sunt tibi ante oculos testimonia, hc
accuratissime vera esse? Quid incol Eltece respondebunt quum illis
narravero me culinam Nergal vidisse?"
"Tace, inquam, opprime os!" Sic fatus, Sammai palmo suo os gigantis,
impact magn alap, obruit.

"Hem," grunnit ille, "linguam meam frnarene oportebit? Quid ita?

Siccine debeo?"
Dum hc et talia agitantur, satis celerem versus Septemtrionem cursum
tenebamus. Himilco interea suique naut Aminoclem, cterosque Phocos,
variis terriculamentis in summum terrorem agitabant.
"Mons ille," inquit hic, "cui oculos defixos habebas, est Cyclopum; nunc
iuvabit te oculos dextrorsum sinistrorsumque circumferre, cernes enim
Scyllam atque Charybdim. Scitis enim vos qui illi sint Monstra illa sunt
voracissima, qu solidas adeo naves, cum nautis un, sorbere
consueverint. Auscultate modo paulisper et iam audietis illa boare;
ingenti videntur fame urgeri."
"Memini me vidisse," inquit nautarum unus, "ternos gaulos duasque
actuarias uno haustu tam commode deglutivisse quam ego poculum vini
haurire soleo."
"Quin, quis mortalium crediderit," excipit gubernator, "me teste
accidisse ut Scylla sublatis in altum capitibus solidam classem sic
discussisset ut prfectus classis illac, in craterem montis ignivomi
elisus fuisset."
Nec Himilco quidem utique sinere poterat ut naut eum nugis
scommatibusque in vexandis suis captivis imperitis superent, ideoque et
ipse sic prosequitur:
"At vero ego propius Scyll cunctis vestrum fui. Nocte enim quadam
nubil in prora eram, nec Cabiros ullo pacto discernere poteram, quum
subito pone me leni motu fauces eius hiare sentiebam, sed ingenti saltu
me subduxi, nec, pro bona fortuna, nisi capedulum mihi eripuit, atque,
ut postmodum reperi, totam lagenam optimi mei Berytici, tresque solidos
caseos mihi devoravit."
Ionas hc omnia intentissimus auscultavit; tum qurit:
"Et quid tu, gubernator, obsecro, tum egisti? Scio, equidem, quid ego
me vice egissem; scilicet per orificium illi ingentem plagam
inflixissem."
"O, nihil quidquam ulla verba vel plag profuissent; ipsa enim me
prorsus non intellexisset, quandoquidem Scylla unicam nonnisi linguam
callet, Lstrygonum autem ea lingua est."
Cterum hc omnia tam serio-iocose prolata sunt, ut risum vix vel ipse
continere posset, sed Aminocles pavore trepidans se illis subduxit,
cteri autem Phoci sese in cavo navis pr metu abdiderunt.
[1] Quum Messias advenerit, Iudi omnes gentes terr ferro ignique
delebunt, ipsi autem epulas triumphales celebrabunt; n. 58.

CAPUT X
_Gisco Inauritus Auriculas Recuperat._
Tamesti aqu in Freto Siculo a Septemtrione ad rectum promontorii

ingenti volumine magnoque impetu ferantur, unde fabul mirific a nautis

confict ad terrendos imperitos hodiedum circumferuntur, nos fretum
omnino sine difficultate superavimus, atque alvei tam eramus gnari,
naves vero clavo remisque ita scite paruerunt, ut ne celeritatem quidem
minuere deberemus. Littora utrimque editiora sylvis dumetisque virebant,
super qu rupes prrupt, mnium instar, cineraceo colore eminebant,
veluti arces in fastigiis constitut. Loca anchoris iaciendis idonea
ubique abundabant, prsertim in sinu ipso, iuxta insulam, in
freto. Attamen satius duxi hic non consistere, sed celerrimo quam
poteramus cursu progredi, ut ante occasum ad caput flexionis vi, e
regione promontorii ad Lilybum, quem locum nostrates frequentare
consueverunt, ut ibidem sulphur, lapidesque vulcanicos compararent.
Nonnulli Siculi mappalia habent in declivitate promontorii. Hi cteris
suis popularibus in Meridiana Occiduaque insul parte, paullo humaniores
sunt, quod frequentior cum peregrinis conversatio animos eorum magis
emolliverat; sed perpetuus Latinorum ad eos influxus, ut mihi quidem
videtur, intra breve tempus hos numeris obruet, eosque omnino extinguet.
Superato Promontorio secundum littora insul Occasum versus navigabam,
iugis olicis ad dextrum relictis, sub vesperum ad loca anchoris idonea
perveni, ibi constiti, repertisque intra circiter binos sagittarum a
littore iactus aptis suffugiis, denique anchoras ieci. Sed quoniam de
natura loci nihil plane habebam explorati, nec merces e nocte
exonerare, neque cum incolis ullum commercium inire posse rebar, et ad
posterum mane rem deferre statui. Tamen aliqui incolarum cum faculis ad
marginem usque aqu accesserunt, atque variis indiciis animum erga nos
amicum significarunt, quibus ego respondendum curavi, si, quantum
possent sulphuris, corallorum, conchyliorumque allaturi essent, me cum
iis libenter acturum. Quum hi diutius morati denique sentirent me in
consilio perseverare, nec cum iis tunc negotiari velle, gre
discesserunt
Paullo post horum discessum Himilco ostendit mihi latibula thynnorum
prope ad manum, petivitque facultatem aliquot capiendi. Quandoquidem
nostris iam pridem nulla erat facultas recens captis piscibus vescendi,
quominus capiant, non abnui; proinde suasi ut delectis piscatoribus
peritissimis, horum in societate id institueret. Pluribus igitur hamis
ac tridentibus, item filis et chordis, tridentibus illigandis, ut his
adminiculis pisces perfixi evelli possent, in scapham submissis,
negotium Bichri duobusque sagittariis commisi, qui cum iis un
descenderunt. Ionas quoque, quippe qui, ubi de cibo potuque agebatur, se
nunquam non alacrem prstare solitus erat, facultate e lege obtent, ut
tub, faculisque pisciculos allectaret, se his societate
iunxit. Repertum est Amistoclen huius artis piscatori perquam gnarum
esse. Quamprimum itaque intellexit nihil a monstris, de quibus tantum in
fabellis narrari audiverat, sibi verendum esse, ad sequendos cteros
facile animum adduxit.
"Qu factum est, obsecro," qurit ipse ex Himilcone, "ut et Scyllam et
Charybdim, tam facile ac penitus evaderemus? Ego, profecto, semel
iterumque prospectavi, sed, rever, quod timendum esset, reperi nihil."
"Ne ego quidem," affectat gravitate respondet Himilco, "monstrum enim
illud vetusculum singulo quoque die visui non se offert; fieri etiam
potest ut timore quodam teneatur, forte rubr Hannibalis crist, aut
vero tub Ion ipsum perterritum est. Utcunque, ratio, quare hc monstra
tam parum sibi constent, sufficiens reddi nequit."
"Ac recte quidem monstrum illud sibi cavit quum mihi obviam fieri ratum
non habuerit," clamitat Ionas, "nam vis culin Nergal, nihil quidquam

est quod attentare non audeam."

Aminocles usque anceps ac dubius de his rebus, animi pendebat; quod vero
ad montem attinet ignivomum, sciscitabatur utrum satis in tuto essemus.
"Quidni? in tuto?" ait Himilco, "enimvero flamm ab eo loco, quo eas
videras, sexcenta stadia absunt, nec reapse aliud quam imaginem aeris a
nubibus reflexam vidisti."
"Cuncta hc," arguit Ionas, "culin sunt Nergalis; et bell quidem;
satis in iis caloris et numero ciborum abundat! Licet illi affatim
coquere et assare. Ipse vero certe capitalis est cocus."
Naut istiusmodi facetiis ac nugis mirifice delectabantur; atque quum
Himilco vultu gravi pergeret verba Ion interpretari, Aminocle usque
pavente, iterum iterumque in cachinnos solvebantur.
Piscatio e sententia successit. Captur aliquot abundantissim
erant. Denique ante diluculum scapha rediit, atque naut bene merit
quieti sese tradiderunt.
Postridie multo mane, incol, quos priori vesper ad nos venire
videramus, multo maiori numero ad nos reverterunt; atque unus eorum
minime dubitabat se fluctibus committere, et ad nos pernatare, quem nos
in _Astarti_ amice excepimus. Is vir erat, qui prototypi loco veri
Siculi existimari poterat: statur procerus, humiliori fronte, tenuiori
naso labiisque, imberbi mento, colore denique vult s pne cupreo. Latine
nos affatus est, certioresque nos reddere cpit partem insul ad
Orientem a Latinis teneri, eosque Siculis infensissimos esse. Ad hc ego
respondi me Phnicem esse, atque Italos Latinos, Italos Samnites,
Umbros, ac Sabellios me eodem loco habere; me ad eos mercatum venisse,
ab iis merces, uti coralla, sulphur, saxaque vulcanica, bono pretio
postulare; qu si ipsi suppeditare possent, me prstinare paratum
esse. Ad hc is respondit:
"Subditi nos sumus regis Morges, qui nos, prterquam in mediterraneo,
negotia agere non sinit. Veni mecum intra eos quos vides montes, ibi
mercibus, quas memoras, abundamus; illic licebit, si ita videbitur,
merces cambire."
Zelus eius quo nos ad excedendum, mercesque nostras in aridum efferri
hortabatur, suspicionem meam suscitavit; nullo tamen diffidenti indicio
prodito, pro specie, proposito eius annui, et ad evehendos mercium
manipulos, prsidiumque sexaginta armatorum subsequendum paravi;
prterea cavendum etiam iudicavi ut omnes mei sagittarii _Cabiris_
impositi, cum omnibus suis machinis apparatuque bellico, proxime quam
aqu sinerent ad littus deveherentur.
"Quid attinet tantam armatorum turbam mittere?" qurit Siculus, postquam
excesseramus; "Sufficimus nos ad merces vestras baiulandas; aliis non
est opus."
Quum illi explicuissem mihi in animo non esse in mediterraneum
procedere, sed eos, si merces suas cum nostris emutare vellent, ad nos
in littus accedere oportere, animo multum commotus erat, et ad
consultandum cum suis sodalibus discessit. Interea, dum ipse aberat,
usus opportunitate oblat, cunctas nostras hydrias limpid e rivulo
aqu, qu se hic in sinum effundit, compleri iussi.
Emissarium redeuntem duo comites sequebantur.

"Nolite dubitare montem conscendere;" sic nos legati inclamant, "nos

enim non modo merces vestras, sed, si videbitur, ipsos adeo vos
supportabimus. Venite igitur!"
Multis deinde verbis me sollicitare cperunt, ut, posit dubitatione,
iter ingrederer, negotia legati perquam fructuosa polliciti.
His ego paucis verbis ostendi rationes, quare a littore ascedere non
possem; esse etiam in animo hoc ipso vespere solvere, nec proinde otium
suppetere, ut eos voti compotes facerem. Interea nautas merces nostras
evolvere, visuique exponere iussi, prsertim minutiores, veluti ocellos
vitreos, crepundia, ollas, lebetes refulgentes, lagenas, telas tinctas,
aliaque eius generis. Hc suam aviditatem adeo titillarunt, ut se iam
nullo modo continere possent, et quum intelligerent me a proposito
recedere prorsus nolle, ad suas merces afferendas festinanter abiverunt.
Moribus rudes et incompti, super singulis mercibus harilari tentaverunt;
siquando autem quidquam quod admodum placeret conspexerant, e manibus
nostrorum eripere conabantur, minora autem furtim subducere; nos tamen
oculis alacribus vigilabamus, atque singulas merces quas ab illis
mercatus eram, protinus in _Dagonem_ referri, aut in nostra navi
abscondi curavi. Turba Siculorum interim augeri cpit, atque eodem
progressa sua aviditas, habendi cupido, atque temeritas, et hoc adeo
quidem, ut consultum putarem Sammai, Bichri, et Himilconem me
securitatis caus accersendos curare.
Subito Gisco, qui in littore sedens tacitus observabat qu apud nos
gererentur, in pedes exsiliit, atque humerum Himilconis attrectans, eius
animum ad certum subitaneum tumultum pone turbam Siculorum attentum
reddit. Eius indicium et ego animadvertens, eo oculos meos converto,
videoque ipso temporis puncto quemdam ducem, vel principem, viam per
turbam tentare, cui omnis frequentia cedere videbatur. Ante eum virg,
vel taleol ferebantur, cuncti rubro picti, atque corallis, conchyliis,
aliisque rebus fulgentibus ornat. E longissimo horum certa qudam
ornamenta oscillabant pendentia, qu quid essent, discerni haud poterat;
mihi tamen vix quidquam aliud, nisi folia arida esse videbantur. At
Gisco me peritior erat.
Digito in proceram virgam collimato, voceque faucibus hsitanti, sic me
inclamat:
"En meas auriculas, Navarche!"
"Quid? tune auricul? Quid tibi in mentem venit?"
"Illic, cerne sis, illic super illam arundinem! videsne illas res
colligatas? Novi ego commodum quid ill sint!"
Etiam ulterius secum mutiebat: "Certe quisque suas auriculas noverit."
In cassum aciem intendebam, dignoscere, utr cartillagines, quas Gisco
suum par auricularum esse contendebat, su essent nec ne; nihil prorsus
indicii, quo unum par ab altero discernere possem, vidi.
"Nihil refert," inquit Gisco, "cognosco eas; quin et aliud quid
cognosco, scilicet ducem illum; is enim ipse balatro est qui eas mihi
resecuerit."
Interea raptor auricularum gubernatoris mei ad me accessit, atque mecum

coram negotiari cpit. Satis magnam copiam sulphuris mihi vendidit,

omneque negotium mecum amico et perhumano more agebat. Verumtamen, quum
merces prstinatas, more meo, navibus committerem, ipse postulare cpit
ut prter et supra pretia qu solveram, cataphractam, qualem Hannibal
gereret, sibi ultro competere. Quum vero ego omnino negassem quidquam ei
ultra quod erat conventum competere, manu violent cataphractam
Hannibalis apprehendit, eamque vellicare cpit. Hannibal tamen, viribus
ei superior, sese eripit, tantoque ictu eum ferit, ut ille tremens
titubet, et in terram cadat. Hc ictu oculi geruntur. Nec mora. Sine
dubio, ex condicto, signo dato, imbre lapidum ac telorum in nos universi
impetum faciunt. At me haud imparatum repererunt. Nam ego, ut supra
demonstravi, prsidia mea in antecessum disposita habui, prohinc
_Cabiri_, signo dato, catapultis ac tormentis suis iaculorum et lapidum
grandinem illis, ubi confertissimi erant, supra capita nostra, infundere
cpit, Hannibal autem atque Sammai, su quisque cohorte, ex utroque
latere, destrictis gladiis, comminus eos adoriebantur.
At Gisco nos omnes antecessit. Antequam dux se in pedes erigere
potuisset, gubernator se in eum prcipitavit, et Himilco quoque gladio
stricto auxilio accurrens, caput ducis diffidit, atque duos e lictoribus
eius ad latus mortuos, aut certe mortuis similes, prostravit.
Propugnatores mei interea priorem Siculorum aciem circa dimidium stadium
a margine aqu satis commode repulerunt; ego autem, primum quam naves
nostr, mercibus novis convasatis, ad proficiscendum parat erant,
signum receptui cani iussi. Quum Siculi sibi non amplius instari
sentirent, conversis signis, nostros, se recipientes, e longinquo tuto
subsequi cperunt, eosque lapidibus telisque iniectis, ultro
lacessere. Ego tamen meos manipulatim naves inscendere iussi, nec plures
quam circiter quindeni nostrum usque supererant, vectura scaph unius,
mihique gratulabar bonam fortunam, quod tam parum incommodi tulerimus;
eodem tamen ipso temporis puncto frequentior Siculorum turba nos
adoritura appropinquavit. In summo hoc discrimine versantibus navis
nostra, _Cabiri_, saluti erat: hc enim intentis suis machinamentis
iterum tela lapidesque in hostes spargere cpit; quod nisi fecisset, ab
iis certe obruti et capti fuissemus. Nunc autem, e hostes cohibente,
omnes incolumes inscendimus; ii autem, quamvis svis clamoribus usque eo
quoad poterant aquam ingressi, nos prosecuti erant, nos salvi evasimus;
_Cabiri_ autem leni motu a sua mole recedens, absque ulla iniuria
subsecuta est.
In his certaminibus unus Phocorum nostrorum csus est, alter graviter
vulneratus, octonique nostrorum plus minusque lsi, aut percussi inde
evaserunt; verumtamen obtinuimus coralla, conchylia, atque sulphur,
valore mille quingenm siclorum; ita ut, si adversa cum secundis
conferamus, non admodum gravi incommodo nos evasisse merito
existimavissemus. Iure quoque mihi ob tempestivam cautelam gratulari
poteram, quod in nullas infidorum hostium insidias incideramus.
Gisco quoque haud parum se elatum sentiebat, perinde ac satis
ultum. Ipse mox in stegam venit _Astartes_, ut sua tropha
ostenderet. Duas perticas secum ferebat a duobus hostibus captas,
utrique quarum par cruentarum auricularum, quas de capitibus hostium
prciderat, appensas ostentabat. Quod ad suas proprias auriculas
attinet, persuaderi non poterat quin par, quod suum esset, et in ctera
colluvione reperisset, revera suum esse arbitretur; atque illud
parimposterum in marsupio suo conditum, perpetuo conservavit.
Edem nocte frequentiam insularum gatum, e regione Lilybi
penetravimus, ubi Phnices navalia condiderant. Post salutatam unam

navim speculatoriam cursum ad Occiduum cum Meridie fleximus e spe ut

tranquillo mari, lenique Euro, tempore pomeridiano proximo assecuturi
essemus prclarum illum sinum, qui ex una parte viam versus Uticam
ducentem amplectitur, qu urbs metropolis armamentariumque nostrarum
coloniarium Libycarum, ex altera autem parte portum comprehendit Bosr,
eius rivalis, novo condit.
Omnes nostri perquam cupidi maioris cuiusdam port s capessendi, ubi per
tempus quiete potirentur, luce prim consurrexerunt. Hannibal pr
cteris sollicitabatur, quippe qui iam dudum spe ac desiderio videndarum
Utic, atque Carthaginis tenebatur, qusivitque ex me utrum esset verum
Carthagini olim nomen Bosr fuisse, nec nomen _Carthaginis_ plus vicenis
annis illi inditum fuisse.
Ostendi itaque illi in responsum se in sua de Carthagine opinione minime
falli; nomen eius antea revera Bosra, quod _arcem_ sonat, fuisse, sed
Uticam iam ante centum annos exstitisse. Certiorem etiam eum feci se
Uticam prclarissimam urbem iudicaturum ; eius _Cothn_, sive portum
militarem, sexaginta complecti naupegiaria, singulorum fornices
ingentes, apparatu bellico plenos, iis contigua esse, totumque locum, ex
parte continentis ita munitum, ut non modo aggeribus, vallis ac fossis,
verum etiam triplici ordine mnium septum et clausum, ut nullo pacto
expugnari posset.
Antea iam quam Uticam pervenissemus sollicitam curam captivorum meorum
habebam, ut duplicatis portionibus bene pascerentur, ut et somno
recreati sedulo lavati, mundeque induti ad egressum pararentur. Rasenn
plerumque superstitionibus sunt dediti; nec mei captivi erant secus. Hc
mea singularis cura magnam sollicitudinem captivis meis incussit; nam
duplicatas portiones, cterasque mutationes in melius, se mox Diis
immortalibus in victimas mactatum iri prsagire rati, summo terrore
afficiebantur. In opaco cavi quibuslibet fere momentis alas Turms,
animas mortuorum in Orcum abripientis, summo pavore sibi audire
videbantur, nec deerant quibus persuasum esset, cterisque persuadere
conarentur, se gemitus eiulationesque auribus percipere eorum, qui in
ima navi flagris cderentur. Quum fama angorum istiusmodi ad me
pervenit, ad angorem hunc discutiendum consilia mea illis aperienda
censui. Quamobrem omnes eos ad me vocari iussi, planisque verbis ostendi
illis has mutationes cibi vestitusque ideo factas esse ut et animis
levati, et corporibus commodius pasti, mundatique, eximiori form
venire, cariorique pretio vendi possent, prsertim in tam prclara urbe,
ubi servitia, secundum cuiusque facultates, commodiora obtenturi essent,
ubi etiam meliori victu cultuque pro cuiusque industria aliisque meritis
donarentur, quin et portiones spoliorum prdque sibi vindicare, ac
prmia pro meritis lucrificari possent. Ita vanis angoribus sublevati
animisque erecti, acriori cibi appetenti se recrearunt. Unius tantum
rei usque eos pnitebat, nimirum, a chara sua Hestia, De penatium,
divelli; attamen fata humana recolentes, item, quum perpenderant Deos
Deasque in cunctis terrarum partibus que interesse, spe se solabantur
futurum, ut Hestiam etiam in nova sua patria reperiant.
Phoci cadaver popularis sui a Siculis interfecti secum in navim
contulerunt. Pollicitus illis sum, si id ullo modo facere possim, me
locum ad sepulcrum idoneum comparaturum, ubi mortuum socium secundum
ritum moremque patrium sepelire possint. Quum se hac mea sollicitudine
intelligerent me illis etiam hac in re, quantum par esset, sibi
gratificari velle, edixerunt se omnia pericula navalia grato animo
subire esse paratos, quum tantam meam in se voluntatem experiantur, ut
et suo ritui patrio sepultur assentiar, et etiam ad id operam
conferam. Unum prterea ad conciliandos eorum animos hac in sua

conditione accessit, nempe quod Himilco, cui post nugas fabulasque ab eo

auditas, parum facile fidem prstabant, explicabat illos Siculos,
quibuscum paullo ante pugnaverant, revera Lstrygones, quos tantopere
metuissent, nec alios fuisse.

CAPUT XI
_Capita Nostra in Discrimen Adducuntur._
Quum ad constratum revertebar, Promontorium Uticense (sive, ut lingu
eius terr, in littoribus Libycis, e regione Sicili, quandoque et
Promontorium Hermum appellari solet), plane in conspectu mihi erat.
Haud ita multo post, quandoquidem in tam claram urbem ingressuri eramus,
de cultu ornatuque corporum nostrorum cogitandum mihi videbatur, et huic
rei diligentiori cur operam dare cpimus. Chitonetam igitur quam
habebam optimam, mitramque acupictam, sedulo indui. Perinde Hannibal
plumiferam galeam ac sub fulgida cataphracta nitidissimam tunicam
induit.
Pedetentim non modo Promontorium, sed ipsam plane urbem Uticam sub
oculis vidimus; paullo autem ad Meridiem, in extremo sinu, candicantem,
sed confusam molem, sine dubitatione Carthaginem ipsam. A lvo hanc
linquentes, cursum rect in Occiduum direximus, versus sinum, atque
linguam prtervecti, aliquot milliaria secundum littora depressa
navigabamus, qu ad urbem ipsam usque percurrebant, ita profecto, ut
urbs ex ipso glauco quore emergere, ac pedetentim altius usque eo
assurgere videretur, ubi "bosra" veluti coronam ei imponere parebat
celsitudine spectabilem. Tholi tectaque rubra et fusca templorum et
aliorum dificiorum, perinde ac mnia, cum lineamentis arcis acrioribus
e cli crulo eminere videbantur, pone autem undique et citra, viror
vegetissimus propansus collium ac vallium urbem complecti parebat,
parietibus domorum calce dealbatis tanto candidius nitentibus.
Nonnullis grandioribus dificiis in insula, per canalem a continente
seiunct, qui portum efficit mercatorium, leni cursu prteritis portum
militarem ingressi sumus, cuius in medio, celsis turribus, robustisque
muris, supra turbam navium longe prominentibus, ipsa Navalium Prfectura
consistit. Circumspectans in crepidinibus, ad lvam partem marginis
reperi locum pro navibus meis, ubi denique constitimus, navibusque ibi
destinatis, cum Hannone in scapham insilui, traiectoque portu, in
moleculam pavitam et spatiosam ascendi, qu Prfecturam Navalem cum
continente, cumque cteris crepidinibus iungit, et qu ob id magn
vectorum aliorumque multitudine est frequens, qui negotiis in Prfectura
eo ducuntur.
Illinc a mole portam sub vasto fornice, utrimque turri munito,
transiluimus in cortem exteriorem. Hic custodes, qui essemus, quidve
vellemus, interrogaverunt; tum miserunt nos per aliam, editiorem, portam
in atrium, tapetibus rubris ac flavis pendentibus ornatum, inde in
opacum vestibulum, unde per fauces angustiores, quarum in fine per
semiapertum ostium introitus erat in cortem interiorem. Transeuntes
cortem hanc, in alterum vestibulum, priori simile venimus, inde autem
cubiculum quadratum, humilius, sub lacunari solido ac fornicato, unde
per ianuam lateralem in obscurum, satisque inhospitale cubiculum, cum
tholo rotundo supra, accessimus. Nec satis; ulterius nobis eundum erat:
postquam ascenderamus ternos graduum cursus perquam angustos, secundam

attigimus contignationem alterius turris, et in spatioso conclavi sub

celso tholo constitimus, nec tamen ad finem peregrinationis nostr
pervenimus. Illinc itaque denuo iter ingressi, per aliquot gradus in
fauces satis longas ducebamur, unde per alium ductum scalarum tandem in
amplum conclave rotundum, luce per fenestellas in muris hiantes probe
collustratum, ingressi sumus, et sub celso laqueari e lapidibus sectis
fornicato et ornato, constitimus.
Quantum e peregrinatione nostra observare poteram, in lva e quatuor
turribus eramus, qu in fronte Septemtrionali palatii sit erant, una in
singulis dificii extremitatibus, item, ex utroque latere port una; ex
hac in privatum Prfecti Navalis canalem amplissimus prospectus patebat,
ultra quem et meas naves in Cothn iacentes clarissime cernere poteram.
Conclave alternatis tapetibus rubris atque flavis erat clavatum,
tabulatum autem mattis stratum. Custodes, qui nos inde a prima corte
duxerant, ad fores constiterunt, facultateque nobis introeundi concess,
ego cum Hannone adversum fenestram progressus, animadverti ibi senem
Adonibal, Suffetem Navalem, in sella lignea picta sedentem.
Nemo fortasse est quin exploratum habeat urbes nostras Libycas legibus
et magistratibus ad eam fere normam subesse, qu multis partibus
consimilis est institutis posteritatis Israel, ante regnum Saul; hoc
est, magistratibus, qui _S ffetes_ vocantur, parent; hi autem vix
quidquam ab illorum _Iudicibus_ differunt. Consilium a populo per
suffragia eligitur, quisque autem electorum virorum in suffeturam iure
pollet; hi, vicissim, e suo numero duos eligunt (quos tamen officio
privandi ius populus sibi servat), quorum alteri summa imperii rerum
navalium committitur, vocaturque _Suffes Navalis_; alteri autem, qui
vulgo _Suffes Sacer_ vocari solet, summa omnium Reipublic rerum
potestas concreditur. Illud tamen haud tam universim pervulgatum est,
Libycos suffetes superioribus denis annis nominatos tantum, nec tamen
regibus, sive Tyri, sive Sidonis ad approbandum et confirmandum
subiectos fuisse. Sic delecti proprio iure eliguntur, ut alia nulla
conditio statuatur, nisi quod nefas sit Utic ad id munus ullum Tyrium
eligi, utpote qu revera colonia Sidonica est, nec ullum Sidonium fas
sit Carthagini eligi, quandoquidem soli Tyrii eam urbem novam, circum
antiquam Bosram, condiderunt.
Tempore nostr visitationis Adonibal, filius Adoniram, munus Suffetis
Navalis octo annos tenebat, nec quisquam vulgo dubitabat, quin ipse
potestatem sui magisterii firm constantique manu exerceret. Post
multorum annorum pericula ac terr marique vicissitudines, Utic
consedit, ubi sua negotia tam commercialia, quam bellica, prosperrimo
eventu factitavit. Ipse duxerat exercitum urbis adversum Libycos,
pluresque incursiones in agros Tartessiorum fecerat, atque insignem
operam ad condendam Marsiliam contulerat, qu ad ostia Rhodani, in
terris Celtarum usque florentissima est urbs Salicorum. Ex grato ob sua
servita animo, et in testimonium su in eum fiduci, quam in eius
iudicio experientiaque posuerant, sui cives Uticenses eum Suffetem
Navalem creaverunt. Nec perperam. Nam eo Rempublicam moderante, res
Civitatis, coloniarumque, mirum in modum efflorescere cperunt, unde sui
cives brevi perspexerunt curam regend Reipublic felicius alteri nulli
concredi potuisse.
In variis meis peregrinationibus Adonibalem mihi spius convenisse
contigit, satisque mihi constabat eum audacissimum quondam prdonem
fuisse; probe novi eum fortem nautam, scitumque esse mercatorem.
Quamobrem sellam, in qua valens ac sospes senex ille residebat, lto
animo accessi. Quamquam mentum eius long et can barb cingebatur,

superiora labia in glabrum erant tonsa, prisco more Chittitarum. In

capite nauticum capedulum, ad auriculas usque depressum gerebat; nasus
vero etiam paullo magis quam antea rubens, indicio esse videbatur eum
cum lympha Helbonica, atque Berytia, ex optimo genimine prognata,
coniunctiorem colere familiaritatem.
Salutem illi acclinis precatus, ei ob vegetam valetudinem gratulabar.
"A!" fatur ille facete, quam iam pridem assuefactus erat consuetudinem,
"hic Mago Sidonius est, acerrimus, et omnium scitissimus, qui unquam
Tartessum navim cedrinam detulerat navarchus! Et quis iste ephebus tuus
comes est?"
Hannonem illi, ut scribam et popularem meum, stiti.
"Quomodo tandem illi omnes tui socii prosperant, qui te, quum ultimo hic
versabaris, comitabantur?" prosecutus sermonem est Adonibal, barbam
demissam permulcens. "Qunam valent Himilco luscus, Giscoque, qui
iacturam auricularum tulerat? Et, denique, quid de clara _Gadita_ factum
est?"
Non parum elatus acumine su memori, quo meorum tam accurate
reminiscebatur, omnes probe valere, et usque apud me esse respondi; et,
nec nisi obtutum ad fenestram eum flectere oportere, ut omnes meas naves
cerneret in portu, inter eas _Gaditam_, cuius nomen in _Cabiros_
mutavissemus.
Senex non sine quodam indicio ac significatu, subridebat.
"Iam ego faxo, ut pro arbitrio tuo naves tuas maturrime inspiciam,"
inquit ille, "haud multum morabor eas officiose inspicere. Cterum
_Melcarth_ non plus triduo hinc discessit."
"Quid, _Melcarth?_" stupens clamo ego.
Quum videret me tanto stupore attonitum, me deridere cpit. "Tam veterem
pontivagum quam te! Multum te demiror, quod post Bodmilcarem tam mox huc
te conferre non dubitas."
"Bodmilcar!" repeto ego, "certe res gest Bodmilcaris te prterire
videntur!"
"Hoc unum me non prterit," respondet ille oculis sinistre nictantibus,
"te, tuumque scribam gladios ponere oportere, atque in carcerem rapi,
haud secus atque ctereros tuos paullo post temet eodem sequi."
Hsi attonitus; at Hanno, silentii atque otii minus patiens, manu
vaginam gladii percutit, et sic fatur:
"Gladius hic donum est Melech Davidis; et quicunque eum mihi adimere
tentaverit, mucronem eius in pectore sentiet."
Ir excandens senex, ad pedes consurgit. Ictu oculi aliquot custodes
manus in humeros incauti scrib meo iniecerunt.
"Sinite eum!" mussat ille, "par ego sum qui me tuear."
Nunc, subito, repress ir, utrumque nostrum allocutus, hunc in modum
prosequitur:

"Extemplo ponite gladios, alioquin, per fidem Bal-Peor, capita vestra

intra quadrantem hor e celsissimo huius turris pinnaculo oscillabunt."
Novi ego Adonibal, nec dubitabam eum nomine sui Numinis incassum haud
iuraturum, nec apud eum capita plura aut pauciora multum referre. Itaque
quum viderem eum sedatiorem sese componere, sumpto quantum poteram
animo, firm, quam par erat, voce, alloquor:
"Suffes, mi Domine, quum esse certe iudicabis, ut omnibus navigatoribus
parem iustitiam tribuas; nec tu is es, qui quemlibet Sidonium navarchum
inauditum carceri mancipes."
Interea satis compositus, solit tranquillitate vocis sic fatur:
"Itum est ad afferendos compedes; ii mox aderunt; tamen tempus suppetere
arbitror ut interea effari possis, quid velis. Ac, profecto, etiam
cupidus sum scire, quemadmodum a crimine proditionis erga Bodmilcarem te
purges, cuius sub imperio, ut mihi eius ex litteris palam est, a rege
Hiram positus fueras."
"Unum tantum est quod quram," respondeo illi, "atque si tuum responsum
criminis me coarguit, licebit me obtrunces, pendas, crucifigas, pro tuo
arbitrio. Ullumne tibi est documentum sigillo, manuque Bodmilcaris
munitum?"
E pera iuxta se pendenti volumen papyri depromit, evolutumque mihi ob
oculos ponit.
"En testimonium Bodmilcaris scriptum, sigillatum, ac propri manu
subnotatum. Hoc te certe satis coarguit, et crimen tuum comprobat."
"Plane contrarium!" redarguo ego. "Bodmilcar in propriam foveam
incidit. Hic est pactum nostr societatis!" His verbis documentum e
manibus Hannonis eximo, Suffetique ad inspiciendum porrigo.
"Sic, profecto!" prosequor ego; "illud documentum leges init a nobis
societatis complectitur, ac vel levi obtutu perspicies Bodmilcarem ad
mecum navigandum, sub meo imperio convenisse. Quin vel ipsum sigillum,
quo pactum ratum et acceptum confirmaverat, iis paucis nummulis
prstinavit quos ego, ne fame periret, ad emendum sibi cibum, Tyri
donaveram. Quem nunc, obsecro, proditorem iudicabis?"
Adonibal documentum magn cur lectitabat, nec parum sollicitari
videbatur. Pauca post momenta surrexit, et sic est fatus:
"Amice, Mago, palam est me minus recte de te iudicasse. Prorsus nihil
posset clarius demonstrari, quam infidelitas Bodmilcaris. Ignosce mihi
prceps iudicium. Decebat me scire in antecessum, nec te, neque tuos
tant proditionis reos unquam futuros."
Quum itaque fraudem, a Bodmilcare perpetratam, in propatulo videret,
perquam optabat ipsam veritatem cognoscere, pollicitusque est se
iustitiam cuique redditurum. Ut vero ego historiam rerum a Bodmilcare
gestarum ordine recitarem, vix limites indignationi su ponere valebat.
"Pro Deum Bal-Peor Berytium!" exclamat ille, "siquando Bodmilcari
contingat, perinde ac suis, in manus meas incidere, intra horam cuncti
crucifigentur."
Tunc ad Hannonem conversus:

"Tu autem, scriba," inquit, "quamquam tate minor, proprio videris

consilio pollere."
"Mi Domine," respondit Hanno, "nisi Navarchus Mago iam antea mihi clarum
fecisset, quantum acumine discrimen statuendi iustitiamque vindicandi
clueres, tantum ausus nunquam fuissem. Nihil timendum arbitrabar eum,
qui adeo noverit veritatem patefacere."
"Hem, Mago," leni risu me affatur Adonibal, "acris ingenii iuvencum in
eo tu alis; ver m, nunc iuvabit pocillum vini un libare. Multum habeo
de Bodmilcare dicere; et mox tot tuorum mecum discumbere posse spero,
quotquot tibi videbitur."
Postquam illi pro beneficio atque honore hospitii gratias egeram,
Hannonem officialium laterculum concinnare iussi, quo brevi confecto,
custodum uni eundem concredidi. Interim vinum allatum erat, atque
Adonibal eburneum poculum propri manu cuique nostrum porrexit ad
labella usque ex argento Tartessiaco politissima plenum. Sorbitantibus
vinum, ipse satis disertis verbis indicabat sibi persuasum esse nos
Uticam omnino vacu manu non venisse.
"Non ignoro," inquit, "potiorem oneris tui partem regi Davidi competere;
at ego suspicor satis veterem te navigatorem esse, quem occassio
propriis quoque rationibus negotiola agitandi haud fallat. Dic, ergo,
sodes, quid habeas venale?"
Fatebar illi me sulphuris, lapidumque vulcanicorum copiam comparavisse,
quippe qu merces in Libya facile divenditentur.
"Ita, profecto, res se habet," inquit ipse, "satis commoda pretia pro
iis obtinebis. Sed quid aliud?"
"Eheu, mi Domine, Suffes," inquam, "probe tu quidem coniectabis mihi cum
Ioniis et cum Siculis semel iterumque velitandum fuisse, ubi, ut mirum
tibi haud videbitur, unam alteramque micam licuit mihi lectitare."
"Ha, ha!" in stomacho ridens, festive ac lepide senex subiicit: "Verus
tu, inquam, Sidonius es; cedo, quot habes?"
"Unum et sexaginta;" respondeo illi; "sunt omnes ad unum musculosi ac
lacertosi masculi, quorum pares nunquam videris. Consilium fortasse
urbanum eos prstinare volet. quo etiam pretio venderem; mallem tamen
catervatim, quam singillatim evendere. Forte Civitati persuaderi poterit
ut eos prstinet."
"Probe ac recte mones, mi amice," assentitur Adonibal; "quum proponis
dignumque quod perpendatur. Nuper enim, nec paucos, et immites cum
Libycis gerebamus conflictus, ac rimas inter milites actas certe sarcire
debebimus. Sumptus in hos Grculos tuos probe videtur locatus. Sub
imperio ducum Phniciorum, prsertim in arcibus, prclara servitia
prstant, si autem cadant, ingens iactura non est. Me rem expedire posse
confido, ac manipulum abs te redimere. Posse me eos arbitror turb
gyptiorum, quam a Bodmilcare prstinaveram, annumerare, eosque turmatim
disponere, aliquos in prsidia, alios ad opera, denique alios ad
cdendas arbores dimittere. gyptii in dificando plurimum possunt."
"Rectene te intellexi," quro ex eo, "a Bodmilcare te gyptios
prstinasse? Balatronis eius proditionibus nullus prorsus videtur esse
finis. Hi, mihi crede, gyptii commodati ad nos persequendos illi erant

a Pharaone. Aliquot naves eorum prope Cretam perierunt."

"Ille mihi vendidit hominesque navesque;" ait Dominus Navalium. "Ii
quidem primum clamorem sat violentum ciere cperant, sed unus alterve in
carcere dies, victusque tenuior, mox eos subegit, et nunc agnellos eos
putaveris."
Recolendo astutiam huius Bodmilcaris, qu fderis socios ludere non
verebatur, risum tenere nequivi.
"Rideas licet," inquit Adonibal, partim iocose, partim serio, "nequam
ille scordalus et gyptiorum ora sublevit, et tibi, veteri pontivago,
verbis datis te emunxit. Tu fortasse intererit scire eum hinc duobus
gaulis meis atque trecenis Phnicibus solvisse."
"Per De m hominumque fidem!" stupens exclamo, "qu hoc perfecit bipedum
perditissimus?"
"Tercenti malefactores, ad deportandum in patriam damnati, huc congesti
erant. Carceres quum mei confercti iam essent, statui eos primo quoque
tempore in fodinas Tartessum devehendos. Bodmilcari, opportune
advenienti negotium committo. Ad exsequendum opus duos illi gaulos
commodo, eumque a me subsignato diplomate munio. Quid tum latro patrat?
Deus Chusor Phta, omnesque Dii eum perdant! Quoniam omnes bene sanos,
viribusque optime valere intelligit, eos libertate donat armatque et
omnes in sua stipendia recipit. Itaque nunc ex omni parte paratus est ad
te, meis gaulis, primum quam ei copiam tui feceris, adoriendum."
"Nihil dubito," inquam, "nequid tamen e re moveris; dicere enim ausim
nos illis pares futuros."
Hc disserentibus intervenit Hannibal, cterique mei officiales, interim
Suffetis invitatione accept.
"Salvete amici, cuncti salvete!" benigne eos affatur, "aliquot
veteranorum vultus agnoscere profecto quum esset. A, ecce Hamilcarem!
Probe eius memini inde ex quo in mea adhuc navi tirunculus stipendia
fecerat. Hc prterea etiam Himilco est, astrorum gnarus, nec, ni
fallor, inscius arbiter poculi Helbonici. Usquene, Himilco?"
Gubernator meus ingenue fassus est se peritiam neutrius adhuc
deposuisse.
"Tu autem, Gisco, unquamne auriculas amissas tuas reperisti?"
"Sic, profecto!" is confestim respondit, "suntque hc in marsupio
recondit." "Quin nec meas tantum, verum etiam eius monstri, quod meas
prciderat." Atque, ut Suffeti lepidum oblectamentum pararet, ut caput
ducis Siculorum fiderit, ex ordine narrare cpit.
Adonibal nullum meorum prterivit, quin singulos affabili modo
alloqueretur, eosque se mox in navi visitaturum spopondit, dixitque
naves nostras iam e fenestra sua spectavisse, easque sibi etiam mero
obtutu placuisse.
Modo panes carnesque nobis dapinabantur. Dum his absumendis intenti
eramus, qusivi ex Adonibale, utrum inter gyptios, sibi a Bodmilcare
venditos, etiam aliqui Grcanici fuissent.
"Ita profecto," respondit ille, "fere duodeni Phoci."

"Etiamne mulier, atque puer?"

"Sic est; et mulier, et puer; quandoquidem tamen horum usum nullum
capere poteram, Bodmilcar eos servavit; et spadonem secum habebat, qui
iis ministraret."
"Tum tu spadonem vidisti?"
"Vidi equidem; flaccidus ac ventrosus Syrus ille fuit."
"Quid ille narravit, et qua de re?"
"Revera ille nihil narrare volebat, nisi quod iter Tyrum cupidus
sciscitabatur."
"Numquid illuc redibit?"
"Parum videtur verosimile; Bodmilcar eum habet, nec facile eum
dimittet."
Epulis finitis, aliquot servi nobis ad naves faculis pribant. Non edem
qu veneramus vi e palatio excessimus; sed pedes ad proximam deorsum
contignationem referentes, per ianuam in proclivem ambitum, qui "aulum"
vocabatur, descendimus, in contubernia militum ducentem, ubi cellarum
magnitudo exterioris muri crassitudinem quabat; hinc atrium
penetravimus fornicatum, unde fauces ad portam deducebant palatii ad
canalem privatum Prfectur Navalium. Celox privata nos ibi
prstolabatur, ad naves nos delatura. Omnes illic offendimus nautas,
quibus vetitum erat suas stationes relinquere, multiformia consilia ac
proposita in crastinum diem texentes.
Mox tub in variis navibus exaudiebantur, cunctos nautas pro nocte
convocantes. Lumina innumerabilia circum circa emicantia indicio erant
quam multis navibus portus scateret. Hc omnia exsuperabant celsa ac
fulgidiora lumina urbis, quibus ex adverso, ad Orientem, lumina
languidiora e rimis murorum micantia Prfectur tanto magis ostendebant
ingentem vastitatem tristioris struis.
Postridie ad excipiendum e condicto Suffetem Navalem iam maturrime
cuncta in procinctu habebam; ac paullo ante meridiem conspicabar eius
duodecim remos a privata crepidine sua procedere. Simul ut constratum
_Astartes_ conscenderat, se circumvertens, oculosque versus fastigia
palatii sublevans.
"Vesani!" secum mutit, "quam sunt tardi! Me iuvene mandata dimidio
temporis huius exsecutioni dabantur."
Vix effatus erat, quum aliquot homines in summo unius turrium
comparuerunt, atque circiter vicena capita in pinnaculo munitionis
fixerunt.
"Probe tandem, denique!" prosequitur secum, "iam ante quadrantem hor
fieri oportebat."
Quum eum tandem ad se iterum rediisse sentiebam, onera navium mearum
illi exhibere cpi, atque captivos ad lustrandum produxi. Ipse, itaque;
sine ulla harilatione (nam Adonibal, revera, semper magnanimum
generosumque se prstare solebat), ad solvendum satis liberale pretium,
tam pro captivis, quam pro sulphure lapidibusque vulcanicis mecum cito

convenit.
Deinde naves meas a summo ad imum inspexit, reperitque eas et faberrime
factas, et accurate dispositas, et denique armamentis optime
instructas. Memor porro su inhumanitatis qu nos exceperat, eamque
munificenti compensare cupiens, facultatem mihi fecit ut naves meas in
alvos subducerem, hoc quidem gratis, eo proposito ut laminatum cupreum
carinarum perscrutari possem. Tunc merces a me emptas evolvendas
transvehendasque mancipia vero diligenter custodiri iussit, dum ipse
sinum transfretaturus erat ad dirimendam quamdam litem, quam illic Tyrii
inter se agitabant. Accitis suis officialibus cum funibus ac flagris,
mihi his verbis valedixit:
"Vale, in prsenti, mi Mago; omnes tuos desiderio visend urbis teneri
video. Quondam et ego iuvenis satis superque intelligo quam quibusdam,
etiamsi pauci in sacculo sicli lateant, eum nummi perurere videantur."
His dictis, signo comitibus dato, scriba, officialibusque
antecedentibus, celocem inscendit ac discessit.
Mercibus meis e sententia evenditis, meos iam nihil demorari volebam,
quominus, quod iam dudum in votis habebant, in terram, dat facultate,
egredi possent. Paucis itaque ad custodiendas naves retentis, cteri
magn cum voluptate usi su libertate sunt.
Phoci cadaver sui commilitonis fasciis involventes, statuerunt in
sepulcretum, quod quidam nautarum indicaverat, efferre. Antequam
profecti erant, Aminoclem, in gratiam servitiorum suorum paucis siclis
donavi. Ipse mirabundus obtutum in siclos defigebat.
"Ohe," inquibam, "oblitus plane eram vos barbaros nummorum signatorum
nullum usum capere; nihil tam en refert: naut qui vos comitaturi sunt,
statim ostendent tibi quemadmodum iis utendum sit. Modo illis
confidito!"
Hannone, Hannibale, Sammai et Bichri, item duabus mulierculis in
societatem accitis, in principem crepidinem egressus sum, Himilco vero
cum amico suo Giscone atque cum Hasdrubale Hamilcareque, aliud iter
ingredi maluerunt. Crumen nostr pugillaresque nummis sat commodum
tumebant, atque desiderio visend clar urbis eiusque mirabiliorum omnes
flagravimus, prsertim qui eam nunquam viderant.
Primam stationem apud dem Astartes fecimus. Hc autem sita erat ad
radices munitionum, qu ingressum ad portum tutabantur, nec multum a
statione nostrarum navium aberat; et, quum nec Bichri, nec Sammai, neque
Abigail sacra facere vellent, nec De munera offerre, in crepidine nos
prstolabantur, oculos in numerosissimis navibus, Cothn, mercatoriumque
portum intrantibus et exeuntibus, qui hinc satis clare cerni poterant,
pascentes, ut aiebant, sese delectaverunt.
des, munitioni insistens, ex rei natura structura simplicissima
est. Tectum eius octo inornat column sustinent, suntque, ut ipsi
parietes, tectorio opere ochr obduct. Ex adverso ipsa Dea recumbens
videbatur cum aurea luna mediata capiti superimposita. Ex elencho
sacrificiorum iuxta ostium suspenso secundum pretia munera mihi selegi,
solutisque quinque siclis sacra persolvi; quo facto, a prposito
munitionum, mihi dudum cognito, facultatem impetravi ut meos comites in
clivum tecti, unde amplissimus in urbem prospectus patebat, conducere
possem. Sammai, Bichri atque Abigail ibi nos convenerunt. Oculos inde ad
mare vertentibus, Cothn nobis atque Prfectura Navalis ad lvum

videbantur, ex parte autem dextra erat insula, sedes huius coloni

prisca, atque portus mercatorius, qui eam ab urbe seiungit. Continentem
versus nostro visui albicantes parietes dificiorum clivorumque urbis
obversabantur, intersecti vicis ac plateis, tholis turribusque
interspersi, horum tectis rubro fuscoque distinctis, quibus omnibus
adversus Meridiem finem imposuit munitissima immensque molis arx, sedes
Suffetis Sacri. Urbem a continente, perinde atque a mari, geminus ordo
munitionum ambibat, ultra quas aggeres vallati, secundum naturam soli
modo deprimi, modo exsurgere totumque circumcurrere videbantur, tertiam
extremamque munitionem urbi prstabant. Citra hc, tam late quam acies
penetrare poterat, ipsa regio urbi contigua omni suo virore iacebat, cum
patulis campis, segetibus, maturitate flavescentibus, passim villis
candicantibus, tectisque ac tholis atris, vel rubentibus, item prdiis
et cisternis distincta.
Cothn Utic, quamquam cum portubus Tyriorum ac Sidoniorum non
comparandum, tamen omnium portuum, qui usquam in nostris Occiduis
coloniis creati erant, prstantissimus est, cloque aptatissimus.
Magnitudo eius quadringentos octuaginta cubitos, sive prope dodrantem
stadii quadrati efficit, parque est capiendis navibus bellicis
quadringentis. Hinc siccus alveus, utrimque fastigatis ripis, tramiteque
inter celsas columnas ducit ad maiorem portum armamentarii. Hic portus a
tribus lateribus crepidinibus cingitur lapidibus stratis, duoden m
cubitorum latitudinis, super aquas parum elatis, a quarto autem latere
moles est obiecta magn firmitudinis. Pone crepidines murus magn molis
exsurgit ex opere siliceo, cum fronte lapidibus quadratis Melitensibus
expleta, statis intervallis fornicatis transitibus, qui ad naupegiam
ducunt. Ut Hannibalem docui hc sexageni alveoli sunt ad naves in arido
recipiendas, sexdecim cubitos alti, sed quum duodenos tantum cubitos
sint lati, et quadraginta longi, minoribus solum navigiis, uti _Cabiri_,
recipiendis sunt apti, maiores autem in canalem, ante armamentarium
mitti oportet si reparand sint. Hi alveoli obtecti sunt plano
pavimento, alteramque efficiunt crepidinem, eiusdem quam subterna
latitudinis. Super hanc crepidinem, supraque alveolos, spatiis rect
mensur dispertitis, fornices, promptuariaque, in altitudinem
quatuordecim cubitorum ordine stant, quorum plana tecta tertium fastigum
efficiunt, eodem cum ctera urbe plano.
In intimo latere port s infima crepido iuncta est cum mole, ex eius
medio in aquam excurrente, estque cum crepidine Prfectur Navalis in
eodem plano, eique in circuitu est iuncta. Eius extremitas versus
littus, a fornicibus ac promptuariis ibi cessantibus, est aperta, ac
plerumque multitudine refercta. Huic extremitati finem imponunt lapidei
gradus, qui ad plana secundum atque tertium ducunt, hinc autem, e tertio
plano, per muros munitionum incisos, qui cteroquin totum circueunt
portum, commodi in urbem ingressus sunt.
Introitus in Cothn ex una parte munitionibus, in quibus templum situm
est, defenditur, ex alia autem aliis duabus, muro obiecto interstitiis
intervenientibus, qu un terminum statuunt moli, in mare
excurrenti. Meatus in ostio port s admodum coarctatus est tramitibus
helciariis, quorum latitudo efficit, ut introitus non plus quam triginta
cubitos quet. Exterior alveus armamentarii eodem modo geminis
munitionibus defenditur, quarum altera e regione extremitatis molis
iacet, ali autem bin in utroque interiori fine Cothonis sunt
collocat, ex utroque latere una; quarum unius pedeplanum pari modo
templum est. A mole initium capit solidus murus cum loricis pinnisque,
qui circumsepto armamentario, eiusque portu exteriore, ad munitionem
lvam se mnibus urbis iungit.--Ut rerum huius generis peritus, Hannibal
pronuntiabat munitiones has prorsus mirabiles esse, tam delineatione et

consilio, quam opere, existimabatque urbem, Cothonem, atque

armamentarium, sic munitionibus cincta, mnibus urbis, tum muro loricato
in hoc incurrente septa, profecto in tuto contra omnes obsidiones et
assultus esse licere.
Moles ipsa eximium est opus. Namque tota pilis est superstructa, seque
inde a canali armamentarii usque ad ostia port s protendit. Tota eius
latitudo viginti quatuor cubitorum est, totaque eius silicea congeries
angustis et obliquis meatibus aeris perforata est, qu res et siccitati
ac robori consulit, et undarum impetus tardat et lenit. Opus totum
Adonibalis acri ingenio diligentique, cuius cur ac vigilenti effectum
erat, in acceptis referendum est.
Palatium Prfectur Navalium in medio prclarum est dificium. Constat
autem ex de principe, senis turribus rotundis, quaternisque
quadris. Speciem refert parallelogrammi, non omnino perfecti, cum
turribus rotundis in singulis angulis exterioribus, cum cohorte in
medio, unde aditus patent in cuncta conclavia palatii, et circa quam
ambitus columnis insistens circuit; h autem column binos ordines
arcuum, cum totidem ambitibus, sustinent. Reliqu du turres rotund ad
Septemtrionalem frontem palatii iuxta portam stant utrimque, ubi
privatus Suffetis a crepidine ingressus est. E Meridie quoque est aditus
inter pinnatos muros, qui muris palatii iuncti sunt. Atque hc erat ille
ingressus, per quem ego in cohortem exteriorem perveni, et unde in unam
interiorum turrium perductus sum, quarum ex eo loco, ubi nunc stabamus,
summa tantum culmina conspici poterant.
Templo egredientes, comites meos secundum marginem ad locum in
extremitate crepidinis apertum perduxi, unde gradus ascendentes
transivimus sub fornicibus, in interiore latere Cothonis, ac pedetentim
ad vicos suburbanos pervenimus. Prtereuntes balnea, ad lvum nos
vertimus, atque gressus nostros sursum flectentes, procedebamus versus
Bosra. Hc, ad limina planitiei, in qua arx sita erat, amplum compitum
reperimus, nautarum frequenti celebre. Ibidem, sub umbris arborum
attegia ac tabernacula circumquaque stant, in quibus edulia ac potus
varii generis vociferatione perquam vivaci adventoribus paucis nummulis
divenditantur, music hc et illic accinente. In nonnullis attegiis
coruscatores, ventriloqui, funambulones, alias mimi, ac scurr otiosis
offerunt diverticula; in adversa extremitate obsoniorum, cetariorum,
oleratorum, bellariorum sunt tabern cum macellis ac pistrinis, totumque
est forum victuarium, ubi, ut nunc, nundin servari solent, quo in loco
fer, ebur, mancipia, esc, dulciaria, fructus, cteraque Liby producta
veneunt. Hc solent magnam partem diei homines omnis conditionis ac
status, omnis tatis, utriusque sexus catervatim exigere. Multitudo
omnium generum promiscua hc congregatur, seque diversitat: musici illis
concinunt, saltatores ac saltatrices choreas agitant; acrobat,
prstigiatores, magi, incantatores, ignivomi, suo quisque modo ad
captandas geras lenocinantur; propol et circitores capedula,
cuculliones, crepidas, obstragula, cingulos, pugiones, crumenas,
pugillaria, vociferando commendant ac venditant. Alii liba mellita,
placentas, scriblitas, coptas, minutalia, botulos, tuceta, scrutillos,
savillum, dodram, sabaiam, cliam, aliaque tragemata et potus algificos
ac temeta ebriantia turb prterfluenti, prsertim manipulis nautarum,
modo ex alto egressorum, quorum balteos siclis tumere suspicabantur,
stridul voce commendantes obtrudebant. Non quidem mihi in animo erat in
hunc locum venire, sed vetust quadam e iuventute consuetudine prope
invitus horsum gressus cum sociis meis direxi.
Nemo non videbatur lautitias, ut fit, appetere. Nec mora. Iam plures
catervas, etiam meorum, video immisceri, in cachinnos, cantilenas,

dicteria dilabi, prorsum nitentes in turba cubitis viam sibi effodere,

vero nautarum more, a cauponis et copis temeta redimentes, affatimque
ingurgitantes.
Iam et Hannibal istas lautitias magni facere cpit, quum Hanno subito
ordinem capitum a Suffete Sacro in pinnaculo murorum Bosr visui
oblatorum ac defixorum animadvertens, spectaculum ei indicavit. Hannibal
aspectu cruento et atroci parum moratus, quin rem vix oculis dignatus,
de ipsis munitionibus, quam arduus ac difficilis esset ascensus, etiam
scalis, quam etiam ingens opus eius esset expugnatio, disserere cpit,
quum clamor subitaneus undique resonans eum ad priorem sententiam
revocavit. Causam autem clamoris ac tumult s, cuius et Bichri et Sammai
mulieresque participes erant, ingens elephantus, quem aliqui Libyes
ducebant, esse videbatur.
"Quodnam monstrum hc cernimus?" Hannibal que stupens rogat.
"Hui!" clamat Bichri, "quantis sagittis opus esset ad tantam belluam
prosternendam!"
"Certe hanc belluam Behemoth esse oportet, de quo tam multa prdicari
audivimus," inquit Sammai obstupefactus.
Docui itaque eos belluam, qu cunctos tantam in admirationem rapuit,
elephantum esse, ingentes autem dentes, qui ex ore prominerent, esse
ebur, nasum autem perlongum, quem in collo veluti funem circumplexum
habebat, esse proboscidem, cuius usum se pascendo ac tuendo scitissimum
capere soleret.
"Quam eximium ordinem primipilorum in acie prstaret grex huiusmodi
belluarum!" arguit Hannibal, more suo res militares in animo
versans. "Intelligere prorsus non possum, quemadmodum ull pedestres
copi, his adversantibus, locum suum sustinere possent. Unum tantum ad
agendum superesset, acie utrimque retract, viam iis pandere, et sic
prtergressos a tergo adoriri, eosque debellare."
"Scito, Hannibal," respondi ego, "te haudquaquam primum esse militem cui
consilium istud placuerit. Nonnulla horum animalium iam sic fuerunt
domita, atque usu exercitata, ut in tergo turriculam cum sagittariis
gestarent. H bellu in regione superioris Bagrad, item in sylvis circa
lacum Tritonis, interioris Liby, capiuntur."
Prter elephantum vidimus etiam hippopotamum, sive equum fluviatilem, et
unum alterumve rhinoceron, cum validis suis cornibus. Totum id pars erat
tributi (ex elephantis domitis, ex ebore, et e feris consistentis), quod
Suffes Sacer Libycis, ad flumen Bagrad modo subactis imposuerat,
quodque tributum in itinere erat ad Bosram.
Dum hc aguntur, vox mihi notissima ad aures pervenit, qu audit, me
converto, videoque Ionam, turb nostrorum nautarum cachinnantium
cinctum, quam ipse toto capite humerisque exsuperabat.
"Nunc tandem aliquando," tubicen clamabat, "ibi sum ubi esse semper
volui! Nunc demum sum in terra insolitarum ferarum. Ista profecto prima
est bestia quam unquam in vita mea conspexi cum duabus caudis, una a
postico, altera ab extremo naso. Valde miror, quanto cpullarum opus
esset ei, qui molem tanti tergoris salagmate condire vellet. Etiam
perquam optarem scire quanto tempore aliquis unus eo victitare, eiusque
carnem absumere posset."

Relictis nautis, ut suo se more oblectarent, pedes nostros versus forum

direximus, ubi rubicundi Libyes, aquilino naso, longisque cruribus
implexis, mancipia venum offerebantur. Interim tentorium intravimus, ubi
diversissima edulia oculos et olfactum allectabant. Merendam mihi
comitibusque apponi iussi. Servus Syriacus, qui loco domini servitium
obibat, duas gallinas Numidicas, fabas lixas cum cpullis, olivas,
panem, satisque potabile Helbonicum nobis dapinavit. Hannibal iuxta
focum commodum locum occupabat, ut oculos in mellitis libis, qu superne
frigebantur, pasceret.
Haud ita diu in tabernaculo morabamur, quum et Himilco cum Giscone un
comparebat. Hos una ambubaia saltans, alique tres sequebantur, una
tibi canens, ali tympanula pulsantes. Puella saltans e Mauris erat
occiduis. Color vultus eius cupreus erat, crines autem plexos gerebat,
tamquam angues. Supercilia et ungues rubro erant distincti, facies vero
per transversum tribus clavis parallelis, more Mahuarin compuncta, in
carpis autem suis atque talis cpitacula ferebat, qu singulos eius
motus tinniendo reddiderunt. Tibicen e Berberia erat oriunda, cute
candida, comis flavis, in medio capite, supra angustam frontem
bipertitis. Utraque puella lautiora gerebat suppara genuum tenus fissa;
comas spiculis crinalibus constrictas habebant, in curiosis figuris
desinentibus. Prterea et monilia, zonasque vitro vitreatoque ornata,
item inaures gerebant, e quibus cruces maiuscul pendebant. Tympanistr
admodum erant turpes, quarum una ad Rasennas spectare videbatur, vultus
autem alterius rubro cruloque tinctus, sed adeo mimice agebat, ut qua
ex gente esset, dignosci nullo pacto posset.
Himilco hilaris admodum erat. Cum Giscone ad me accessit, narravitque se
ante meridiem omnes popinas visisse, chorumque conduxisse, quem modo
videmus se quaquaversum euntes comitari, seque quum convivarentur
oblectare.
"Misell ambubai!" ait Abigail, "anne omnibus nautis que eas
gratificari oportet?"
"Minime gentium!" respondeo ego, "satis ips cavent ne cui, nisi
numerat pecuni, ludum prstent; nec eas hac in re multum periclitari
arbitror."
Nunc Libyssa ludum edere cpit. Pauca momenta morati, intuebamur eius
membrorum distortiones; mox tamen e tabernaculo discessimus.
Primus qui nobis in via occurrebat, Hamilcar fuit, simiam in ulnis
baiulans.
"Hamilcar cum simia!" mirans clamat Hannibal. "Ubinam terrarum eam
accepisti? Eam ipsam rem et ego comparare volo. Vellem eam ad pugnandum
instituere."
"Quin et ego vellem simiam habere," clamitat Hanno, "saltare eam
docerem."
Bichri putabat se eam arcu uti pro certo docere posse; Sammai autem
persuasum habebat iocum capitalem fore, si mimum agere doceretur, ut
Ionam ludificaretur giganteum.
Conventum itaque omnium consensu est nos in _Astarti_ simiam habere
debere.
Hamilcar docebat itaque eos per compitum versus portum mercatorium abire

oportere, ubi Hamun ditissimus resideret mercator, atque in angulo vi,

qu ad dem Moloch duceret, negotiatorem se offensuros, qui totam
haberet vehem venalem.
"Copiam ibi reperietis, ex qua seligatis," docet eos; "simias illic
offendetis omnis generis, omnis statur, omniumque colorum. Eligetis
vobis fuscas, rufas, canas, furvas, aut etiam virides, caudis, vel
absque, villosas, pilosas, aut glabras, feras, aut cicures, modo petatis
quid velitis, et certe obtinebitis."
Versus portum mercatorium meantibus nobis obviam fit Aminocles, prorsus
ebrius. Aliquot naut eum titubantem ductitabant, summ voce
cantantes. Ipse quidem satis mature, quin quo maturius, didicerat qui
usus, vel potius, abusus, siclorum argenteorum esset.
Negotatiorem simiarum sine labore reperimus; atque Hanno, qui sibi munus
seligendi assumpserat, selegit simiam, consensu omnium, ad discendum
universarum qu ibi reperiri poterant, maxime idoneam atque longe
scitissimam.
"At nunc," qurit Hannibal, "quonam potissimum nomine eam appellemus?"
quod ex opinione su quque res aliquo nomine debebat vocari.
"Nonne putas," qurit Hanno, "insignem hanc simiam quamdam similitudinem
Sidonii Iudicis Gebal ferre? Videdum eam! Aspice modo! Annon putas hanc
ei, quum ille oculos versat, occipitium scalpitat sententiam redditurus,
non tanquam lac lacti, simillimam esse?"
"Prorsus ita, Hercle!" cachinno respondet Hannibal; "quin prorsus ipsa
eius alternatio est; Iudex Gebal ergo esto!"
Nunc, denique, merce prstinat, deorsum ad marginem aqu ambulabamus,
ubi nacti scapham, traiecto portu mercatorio, in adversam insulam, ubi
opulentiorum civium des sit sunt, pervenimus. Nam denis annis
superioribus, mercatorum complures, postquam ampliores fortunas opesque
conflaverant, relictis negotiis vitque maritim, huc potissimum
commigrarunt, sibique des sumptuosissimas, omnique luxu ac splendore
referctas hic loci erexerunt. Otiosi ad extremitatem insul
perambulavimus, ac, postquam mulierculas ad prclara balnea in summo
muro, supra minorem canalem, reliqueramus, ubi celoces procerum
destinat servabantur, nos ad balnea virorum nos contulimus, et ex
sententia lavati, rasi, tonsi, comtique, otio fruebamur. His peractis,
postquam muliercul ad nos reverterunt, lintre nact, proxime in Cothn
traiecimus, et in adversa ripa pharum invisimus, tum per pedes in hortos
ascendimus splendidissimos, inter arcem, inferioremque urbem sitos. Hic
templum Achmon meis comitibus ostendi, inde vero ad puteos publicos
visendos digressi sumus, ubi urbana multitudo per otium congregari,
seque sermonibus diversitare consuevit.
Nocte iam appropinquante ad _Astarten_ reversi sumus, ubi lampades iam
accensas reperimus. Eo quum venimus, servum reperi diversitoris quondam
mei, quum antea Uticam visitaveram, qui mihi invitationem postridie ad
prandendum apud se tetendit. Nuntium ei cum gratiis remisi, qui diceret,
nos hospitalitatis su cum grato lubentique animo participes
futuros. Nobis toto die absentibus, cocus meus cnam opiparam, pro
proprio arbitrio et indole domum reversis paravit, qu satis lassi,
magnopere delectati eramus.
Tandem, postremo, tuba cecinit, nautasque omnes ad navigia sua
officiaque revocavit. Hi bini temique pedetentim convenerunt plerumque

plus minus temulenti, nec defuerunt qui se loquaces et clamorosos

prberent. Verumtamen tantum apud cunctos usus et disciplina valuerunt,
ut primum quam constratum pede attigissent, confestim conticescerent,
silentesque suas camas peterent. Inter ultimos reduces animadverti
Himilconem, cuius in laudem memoratum esse volo me eum omnino parem
comperisse, qui per se, sine Gisconis, sui amici, fultura tabulatum
transire valeret.

CAPUT XII
_Oraculum consulo._
Postridie mane primum mihi negotium statui summum forum, portui
mercatorio dique Achmonis contiguum visere. Cinctum id undique erat
celsis domibus qu arcubus insistebant, in quibus tabern sunt
mercatorum, penuaria autem et camer horum in areis, a postico sit
sunt. His in tabernis omnes merces diversissimarum artium et industri
Libyc venum proposit erant. Sub oculis ibi erant posit omnimod
pelles crud et parat; lapides politi pro sculptoribus; cuprum
Numidicum; pelles leonum e montibus Atlanticis; flagra et lora e corio
hippopotamorum, a Lacu Tritonis; dentes elephantorum e Macar; frumenta e
Zeugi atque e Byzatio; lana e regionibus Garamantum. Haud parum temporis
absumpsi prstinando ebur et satis quidem magnam copiam quo
pretio. Postea, die labente, Hannibale et Hamilcare accitis, ad
prstandam fidem cuidam hospiti, ut pridie vesperi convenerat, eum visum
ivimus. Hanno et Sammai sese Chryseidi atque Abigail comites per urbem
prbere maluerunt; Bichri vero ad vespertinas lautitias ire se paravit,
assumptis in societatem Giscone, Hasdrubale et Himilcone.
Barca, noster hospes, unus opulentissimorum huius coloni navigatorum,
sub tentorio in cspite ante des suas, in sublimi colle positas, pro
nobis erecto, lautissimas epulas paravit. Post diutinum convivium vina
allata sunt, item chorus musicorum aderat, qui nos modulationibus,
saltatrices autem su arte saltandi nos oblectabant. Insuper etiam senex
quidam servus Barc, Libycus, tradit su gentis histori, arcanorum
item ac mirabilium eius originis peritissimus, qui nobis ea decinere
cpit.
Ut ex cantu eius intelligere nobis licuit, olim, in prisca vetustate, ad
Meridiem Liby vastissimum exstitit mare, in quod complura flumina se
effunderant. Ad Meridiem ab hoc mari terr thiopum erant sit, qui
vultu simiis admodum erant similes. Istud mare erat origo Lac s
Tritonis, sive Palladis; series autem lacuum a radicibus Montis Atlantis
profecta, sese a viciniis Gadium usque ad Carth, in Byzatio (nunc
Tritonum nomine nobis noto) protendebat, modo partim paludes sunt, e
diluvione eorum fluminum oriund, quarum aquas, e Meridie fluentes, Mons
Atlas dissipaverat; qu vero usque sals sunt, reliqui eiusdem maris
sunt. Itaque, ut ex eius dictis colligimus duo montium iuga sunt:
alterum, quod magis ad Austrum vergit, quod aquas suas usque ad Tritones
Montemque Atlantem diffundit, alterum autem, quod suas aquas Macar,
atque Bagradas, in nostrum Mare Magnum evertit. Longinquius ad Occasum,
ex eodem Monte Atlante, alii fluvii manant, satis clari, sed hi ab
arenis absorbentur. At vero hi fluvii, ante multa scula, in sinum
Oceani Atlantici mediterraneum in continentem longe imminentem
dilabebantur, atque hic sinus iis temporibus Meridianam Libyam
terminabat; illinc autem Orientem versus porrectus, prope ad confinia
gypti, postremo se Syrtibus coniunxit. Libya, itaque, in illa cana

vetustate magna pninsula erat, angustoque nonnisi isthmo, qui modo

Fretum Gaditanum appellatur, continenti hrebat, alioquin undique aquis
cincta; ab Aquilone Orienteque Syrtibus, qu eam ab gypto disiungebant;
a Meridie, memorato mari mediterraneo, cuius modo fundus superest,
scilicet deserta arida ac salebrosa; ab Occasu denique Oceanus eam
terminabat.
Temporum tamen lapsu summ rerum mutationes fact sunt. Seni hc
canenti, vultus clarescere cpit, unde rerum peritia cognosci poterat,
quum ingentes terrarum motus ac distortiones, quemadmodum isthmus
Gaditanus in fretum commutatus sit, quemadmodum aqu ingenti terr
concussione retrorsum iact in mare fuerint, montesque aquarum ex Oceano
in Mare Magnum irruerint, unde effectum esset, ut Mare Magnum
emergentibus seque erigentibus terris cedere debuerit.
Post hc etiam magis avidus auscultabam. Iam utique novi qu mare terram
obruere poterat. Nec me Siculorum fides prterit, suam insulam in
vetustate primva angusto tractu terr Vitalorum terris fuisse
iunctam. Perinde memini a Phnicibus accepisse, insulam Chittim, multis
ante memoriam maiorum sculis, ingenti diluvione a continente fuisse
avulsam. Nunc vero narrari audio quemadmodum, miro quodam eventu, mare e
Meridie Liby evanuerit.
Interim senex pergit narrare, ut aqu a terra recedentes magnam
insularum multitudinem obruerint, relictis, veluti memoriam pristini
quondam archipelagi ingentis, Fortunatis Insulis, de quibus ipse mox
plura, unde facilis erat aditus non modo ad terras Atlantidis, etiam
lintribus, verum etiam ad vastas terras, longius ad Oceanum
dissitas. Nunc tamen, quod Atlantis fluctibus obruta ac deleta est, omne
cum illis terris remotissimis commercium intermissum esse, a quibus tam
russi, quam albidi Libyes primas origines traxisse dicant, quique
Orientem versus migrantes, oppida condiderint, primaque fundamenta
gypti iecerint, atque Deorum suorum notitiam quaquaversum diffuderint,
unde, profecto, Dionysus ac Minerva Graiorum atque Vitalorum, non secus
ac Zeus, qui apud nos Phnices _Bal Hammon_ appellatur, ortos esse
existimandum sit. Secundum propria tradita sua, qu memori Grcorum
confirmantur, Pelasgi, duce suo Melcarth-Uso, in Libyam migraverunt,
inde tamen, successu temporis in Orientem sedes suas transtulerunt. Tum,
ut ipse fari pergit, ingens illa terr concussio facta erat, ut, deinde,
aqu retrorsum ruerint, terr autem in prsentem speciem ac formam
resederint. Tunc etiam factum esse aiebat, ut Sidonii, Deorum suorum
oper freti, suum in maribus suprematum asserere cpissent, missisque in
omnem terrarum orbem navibus, emporia ubique instituissent, artem
scribendi aliaque ingenii humani inventa, artesque humaniores apud
cteras gentes disseminassent.
Quo longius senecio narrandis suis e remota vetustate fabulis progressus
erat, eo acriori animo atque avidioribus auribus eum prosecuti
sumus. Hannibal intentis ac patulis oculis assidebat, quandoque in
stuporem coniectus, in verba erupit admirationis; quin et ego, quamquam
minus obstupefactus, partim quod talia ab aliis memorari audiveram,
partim quod et ego de his ipsis rebus spe et multum speculari
consueveram, tamen facere non poteram, quin, concinnum ordinem
narrationis, quo nobis ea proponebantur, alacerrimo animo exciperem. Ea
nocte, ex imo commotus animo, propeque delirus, somno me tradidi, ac per
quietem eximi classis me prfectum videri mihi videbar, et versatum me
cum meis in infinito Oceano ultra Atlantidem, novas illic terras ibidem
reperisse; ac mane proximo exsurgens votum mecum vovi, ut, primum quam
expeditionem hanc Tartessum feliciter ad finem perducturus essem, novam,
in Occasum, ad novas terras reperiendas, susciperem.

Triduum Utic exegimus, quum Adonibal mecum se colloqui velle

nuntiavit. Itaque sine mora me in palatium contuli. Ministri in illud me
conclave deduxerunt unde Prfecto commodissimus prospectus in portum
navesque patebat. Percontanti, quamdiu me hic morari necesse esset, et
quam mox soluturus essem, respondi, id biduo, mercibus comparatis,
futurum.
"En, accipe itaque litteras," inquit ille, "ad Suffetes Rusadir et
Gadium; volo insuper decem nautas tibi in eorum loco dare quos
amiseras. Non enim credo tibi licere viribus parum pollere, si quo casu
Bodmilcari obviam fias."
Iam gratias illi agitare pro insigni in me voluntate cpi, quum ipse
vetuit, dixitque sibi a me quinquaginta siclos deberi.
Ego quidem paratissimum me fassus sum solvere libenter quidquid deberem,
tamen mirum mihi videri dixi me illi imprudentem debere, qusivique rei
causam.
"Parum est," inquit Adonibal, suo lepido more loquendi, "te in incitas
haud aget. Ego, profecto, ne memorare quidem vellem, sed, ut scis,
principium omnium Phnicum recte sentientium est, ut ras in suis
negotiis sarta tecta servent. Profecto, mulcta parvula ea est. Aliquot
nautarum tuorum paucos meorum Ligurum in semimortuos verberarunt.
Scordali ii nefarii in carcerem detrusi sunt, ut crapulam hestern
ebrietatis edormiant; at tu modo solvas eorum mulctas, tum ego statim
mandatum scriptum ad dimittendos eos tibi tradam, et si ita videbitur,
ipse eos educere poteris."
"Aha!" subridens respondi illi, "propalam ostendere volebas diligentiam
tuorum lictorum."
Facere non poteram quin in mentem eius per analogiam huius eventus
tempus revocarem, quum ego ei gubernatorem egissem, quumque eum ipsum,
ad me redimendum, in carcerem venire oportuisset, et hoc in Chittim, ubi
captus eram, propterea quod caput Seir, magni cuiusdam mercatoris,
infregeram.
"Nonne id vis significari quod me _Achmonis_ navarcho evenerat, qu
quidem navis prclarissima fuit?" qurit Adonibal. "Ita, profecto;
memini optime; tate tunc longe fuimus minores, uterque nostrum, quam
modo. Ephebus nunquam non in discrimina incidere consuevi, quoties
littus tumente marsupio petivi; at nunc inanis cortex sum, exarmatus in
sabulonem littoris elisus. Sic, eheu, vivitur! Iuvenes, alteruter
alterius caput infringendo delectabamur; senes facti, iis amputandis
otiamur."
"Sed serio, quibus rebus impliciti naut mei obnoxios sese reddiderunt?"
"Quantum e relatis compertum habeo," respondet Suffes, "ii sui negotii
esse duxerunt quemdam Dionysi sacerdotem iocis suis impetere. Primo vino
eum oneratum sopiverunt, tum vultum eius totum rubro et crulo
tingentes, eum saltare coegerunt. Aliqui meorum militum Ligurum, quid
rei gereretur conspicati, ad tuendum sacerdotem accurrunt, tui tamen
iocum suum ab his frustrandum non esse rati, resistere cperunt. Duos
itaque milites supplantant; quo viso, custodes prtorii ad dirimendum
certamen accedunt, quaternosque ebriorum nautarum tuorum huc, ad me,
rapiunt. Ego eos in vincula mancipari iussi, non tamen virgis cdi;
patientem etenim me plerumque in eiusmodi procacitate nautarum prbere

consuevi. Nunc Prfectus Navalium sum, servivique patri diu, quondam

tamen iuvenem me gubernatorem fuisse nullo modo oblivione delevi."
Negotiis his peractis, Suffeti amicissime valedixi, atque e Palatio
Prfectur ad carceres visendos me contuli.
Fornices subterranei, quos me nunc ingredi oportebat, admodum opaci
sunt. Pleraque hc loca receptacula erant armorum et mercium, aliquot
tamen carcerum officio fungebantur. Claviger ianuam unius horum pro me
pandit, atque ope luminis ted eius Bichri ibi conspicio, nautarumque
meorum tres. Omnes tristes, elingues et deiecti fluxum prbebant
spectaculum, ita ut risum continere haud potuerim. Verumtamen statim
severum finxi vultum, eosque aspere increpavi, atque solutos eos hinc
cum monitu dimisi, nequis eorum in posterum navim relinquere
auderet. Nec ipsi ullam moram ad alteram accipiendam obiurgationem
interposuerunt, quin ictu oculi dissiluerunt. Carceres etenim Prfecti
Navalium haud sunt loca appetenda, ac rari ea aliorsum quam ad crucem,
vel patibulum, evadunt.
Reversus ad crepidinem, pertransii ductus subterraneos ad naupegiam, ubi
reliquum diem navibus meis reparandis intentus exegi. Ad vesperum opus
totum perfectum erat. Celeritas, qu naupegi omnem laborem
administraverant, tam erat mihi grata, ut e elatus, severitatem meam
erga sontes penitus relaxarem, et exactis eorum votis, nunquam amplius
id genus facinus ac dedecus se perpetraturos, iterum indulsi ut postero
die aliis liceret eis frui feriis.
Ex mea parte statui eum diem in expeditione ad exiguum templum Bal
Hammon, non longe ab urbe situm, explere, nec quemquam prter senem
servum Libycum, amici mei Barc, eo accitum habere.
Templum hoc in opaco lugubrique recessu sylvarum situm est. Delubrum hoc
figur oblongum, tam ianu quam fenestris caret; horum locum apertura in
tecto tenet, qu fumus sacrificiorum dilabitur; cavum autem subterraneum
prbet, quod dumis fruticibusque adumbratum, saxo quoque satis grandi
advoluto clausum, occulitur. Prope ad introitum tres senes ac seminudi
Libyes prstolantes adstabant, ac, post brevem cum servo mecum accito
per susurrum consultationem, sublato saxo, introitus patuit. His
hominibus comitantibus cavum ingredior, et haud longe progressus, in
cavernam angustam opacamque pervenio, cuius in adverso pariete lapis
planus, cardinibus volubilis ostiolum operiebat, satis amplum quo quis
penetrare possit, et in aliud atrium ducens, in conspectu erat. Istud
quoque atrium satis angustum erat, sed duabus lampadibus, languido
lumine rutilo collustratum, fumoque quodammodo umbratum. In adverso
pariete huius quoque cavern ingens lapis planus impositus erat, cum
foramine ampliore in medio. Adstantium unus hunc lapidem in axi suo
paululum divertit, ita ut in tertium cavum, cteris plus angustum,
meramque cellam, in qua fenestella cca cernebatur, in qua lapis
informis cum incisione erat positus, qui a meis ducibus ipse Deus esse
dicebatur, introspicere possem.
Ut iussus eram, per me coram Numine prostravi, mansique ita
prstolabundus. Interea temporis ovis nigra mecum allata in sacrificium
mactabatur, ita ut sanguis eius in cavum lapidem, de proposito ante
ccam fenestellam defossum, deflueret. Sacrificio perfecto, lapis
perforatus retro conversus est, ita ut Numen cum csa ove oblata in
cella interiore seclusum esset. Tunc iussus eram aures meas ad foramen
lapidis aptare, atque verba Numinis excipere. Eodem tempore lumina
extinguebantur, ego autem in caligine densissima relictus, verba
exspectabam.

Extemplo vox surdissima, veluti ex ima voragine inferorum exsurgens, ad

aures meas pervenit:
"Navigator Phnicie, quid est quod a me audire velles?"
Attonitus miraculo, vix sonum edere poteram; viribus tamen postremo
collectis, sic ausus sum respondere:
"O Oraculum Hammonis, scire cupio, utrum navigatio ad Occasum, ultra
Fretum Gaditanum fieri possit, et, utrum illic terra sit."
"Est terra!" respondit Oraculum.
"Anne ad Occasum, an ad Septemtrionem, an, denique, ad Meridiem ea
reperienda est?" ulterius qusivi.
"Est terra ad Septemtrionem, est terra ad Occasum, est terra ad
Meridiem," Oraculum respondit.
Audacior responso factus, ulterius inquiro:
"Iter autem proprium?--estne secundum Sacrum Promontorium, an opus est
ut summitatem Gadium sub oculis habeam?"
"O mortalis," vox oraculi decrevit, "plus exigis quam mortalibus ad
cognoscendum concessum sit. I! nihil amplius dicam."
Ostium lapideum in cardinibus reversum est, ego autem egressus,
ccutiens in caligine, pedes cum comitibus meis retro tuli, ac denique
aprico potitus sum. Administros liberali prmio donavi atque multum
commotus ac perplexus, retro in urbem me contuli. Quamquam multum
peturbatus, responsum tamen Oraculi mea dubia penitus solvit, et fide
admodum confirmatus mecum decrevi Oceanum ipsum, ultra Freta Gaditana
explorare, terrasque sive prope sive procul requirere.
Inter retro itandum qusivi a meo comite utrum Zeugi atque Byzatii plura
huiusmodi sint templa subterranea. Ipse certiorem me fecit in
mediterraneis complura istiusmodi templa dari, quorum nonnulla etiam
haud modic arte esse effecta cum arcubus ac tholis, antiquitate tamen
istud nullum superare; vera tamen templa Atlantidis cuncta huic, a quo
modo discesseramus, fuisse similia. Eorum nonnulla profecto etiam longe
simpliciora fuisse, atque e tribus lapidibus constitisse rudibus, quorum
duo erecti, tertius autem supra eos transversum collocatus
esset. Denique aliquot militaris vine instar e lapidibus collata
fuisse. Horum aliquot sub dio, alia sub tumulis condita narrabat, quorum
in summitate lapides erectos locum indicasse, ad radices vero collium
magnis in circuito lapidibus collatis septos exstitisse, stato certo
quodam ordine. Ut mihi quidem videtur, hc loca non proprie templa, quam
potius sepulcra dicenda sunt, qu haud raro amplissimos terr tractus
operuerunt, et ita quidem collocata, ut e magno eorum numero figur ac
species hominum, anguium, ovorum, ac scorpionum iis exprimerentur.
Hc itaque fuit senis Libyci de sacris ac religiosis dificiis
narratio. Quum tamen ab eo sciscitarer, quid ista signa ac figur sibi
vellent, quare aliqua sub terra, alia sub dio, quidque dificiorum
diversitates portendissent, nihil ab eo elicere potui, prterquam quod
ex magia harum rerum origo explicanda esset, quarum magnum apparatum sui
populares a patribus ac maioribus in hreditatem accepissent.

Postridie primo mane, facultate a Suffete impetrat, onus aggressus sum

satis magnam vim aqu recentis e cisternis sub crepidinibus in hydrias
meas comportandi. Quque cisterna bifariam erat divisa. Pars pluviam, ut
e viis lutulenta ac turbida decurrerat, excepit, altera autem apparatu
ad hoc instituto percolatam continebat. Apparatus hic in medio inter
duas pelves situs est, et ex eo epistomia, capitibus quadratis, qu
clavibus ligneis circumagi queunt, aquam repurgatam in alteram pelvim
effundunt. Hic loci omnes domus privat, omniaque dificia publica,
inquilinorumque insul, cisternas id genus habent, et aqu eodem modo
purificat fruuntur. Pagi quoque sua propria habent aquarum receptacula
vegrandia, rotunda, bifaria, quorum altera aquas recipiunt, altera autem
dividicula sunt, unde incol aquam repurgatam obtinent.
Hannibal, qui interea ad mnia inspicienda discesserat, visis perquam
contentus revertit. Ipse mihi narrabat cunctas munitiones cisternis
superstructas esse, murorumque opera silicea, ad radices, vicenos et
quaternos, in summitate autem duodevicenos cubitos esse lata;
contubernia militum in secundis atque tertiis sita esse
contignationibus, extra ictum arietum, esseque eiusdem cum muris
latitudinis; item, extra murum summum, quadrante iactus sagitt
dissitum, dimidi latitudinis murum, cum vallis, cum aggere et fossa,
situm esse. Existimabat tamen aciem oculorum se non fallere, seque
reperisse a dextra urbis parte munimenta minus secure firmata, inde e
colle propiore in armamentarium esse despectum; qua in re ego quoque
adstipulabar illi, censebamque alias ibidem, supra muros, munitiones
fieri oportere, unde quilibet assultus repelli posset.
Solarium in palatio Prfectur iam meridiem indicabat, quum ego elenchum
nautarum prlegi iussi, ut certo constaret omnes eos in navibus adesse;
quo facto, ultimum vale dicturus Adonibal adii. Senex Suffes e corde
mihi felix ac prosperum iter precatus est. Reversus ad navem, null
interposit mor, qu ad profectionem spectabant apparavi, datoque
tandem signo, solvimus; et ut lente a crepidine divergebamus, salutem
Prfecto, e mniano suo despicienti, magn voce clamavimus. Quatuor ill
naves magno onere gravat Massiliam, ad ostia Rhodani tendentes, brevi
post nos Utic solverunt.
Fretum Gaditanum ab Utica octo millia octingenta stadia abest, quod iter
qulibet navis expedita tempore unius septiman emetiri potest. Nunc
tamen vehementiori Favonio flante, mare turbulentius navigationi non
parum officiebat, ita ut quaternos insumpseremus dies, antequam in
conspectum Cabirorum (h. e. Septem Promontoriorum) venissemus, quos
biduo attingere nos oportebat; quin et tum, ad Promontorium superandum
tam longas ac varicas flexivices oportebat nos perficere, ut non modo
terra oculis nostris subduceretur, sed etiam haud prope ad Septemtrionem
acti essemus. Verumtamen die septimo primum grande promontorium
continentis, ad Meridiem ab Insulis Pityusis, tandem agnovi.
"Tartessus!" clamat Himilco, qui tam sedulo erat muneri intentus, ut vix
omnino verbum interim proferret, "Tartessus tandem aliquando!"
Quiqui poterant, in stegam proruerunt; pluvia tamen atque aspergo
contuentes ita obccabant, ut in terra nihil certi discernere possent.
Multum me iuvit satis magnam aqu potabilis copiam, qu quindenos dies
duraret, comparavisse; tantam enim hc littora, periculi plena, adeundi
difficultatem, his in regionibus nequaquam raram, incurreramus, ut edem
long ac diuturn flexivices ulterius quoque repetend et continuand
essent.

Post tridui cum rerum natura luctam, a littoribus Libycis usque procul
aberamus; pluvia tamen subsedit, ventus sibi temperare cpit, atque
iubar solis iterum effulsit. Vergente nocte proxim, ego et Himilco, dum
cteri omnes somno sopiti erant, denique agnovimus celsos ad
perpendiculum Calpes vertices, atque Abyl; deinde mox subiimus rupes
prcipites, qu limites Tartessi Meridianos efficiunt, sub tempus autem
matutinum in conspectum plan ac demiss lingu terr ad Meridiem ab
ipso celeberrimo portu ac sinu Gaditano. Per totam longitudinem
exsurgentis iugi collium fastigia des, turres, dificiaque urbis e
virore pone albicare videbantur; super hc autem omnia iuxta templum
Astartes, pharus eminebat: Intrantes alveum, qui port s tam militaris,
quam mercatorii vice fungitur, urbem triplici tubarum clangore
clamoreque salutavimus.
Metam nostram attigimus, atque tandem eramus Tartessi.

CAPUT XIII
_Argentifodin Tartessic._
Oppidum Gades, quamquam haud magnum, nitide ac faberrime dificatum et
situm est; atque horti in circuitu scito et concinno ordine conservati
malogranatorum, malorum aurantium citrorumque, qu cuncta hc a
Phnicibus propagata erant, feracissimi sunt. Medium circiter locum
oppidi tenet, et cum portu rect vi iunctum est, forum, quod non modo
emporium est cuneorum argenti, e fodinis huc collatorum, et e tota
regione congestorum, sed et doliorum salsamenti, quo muren, in
contiguis littoribus capt, condiuntur; item felium Tartessiacarum, usus
quarum ad captandos lepores fit in venationibus; ferri quoque, cuius non
ita magna copia e regione Septemtrionali huc comportatur; et, denique,
plurimarum rerum curiosarum, qu e provintiis remotioribus, rerum
insolitarum feracibus, huc congeruntur. Circum forum sit sunt tabern
opulentiorum mercatorum, atque trapezitarum, qui, domini
argentifodinarum, argentum suum pro cupro, mercibus fabricatis,
notionibusque, libenter commutant. Et ego, vix in oppido moratus, iam
viam eo flexi.
Postquam naves meas ad loca iuxta crepidines attributa destinavi, et
diligenti habit cur ut omnia in tuto essent, stipendia nautis
militibusque meis annumeravi, dein adventum meum Suffeti significavi,
moxque egressus, viam in oppidum ducentem intravi, et sine negotio
reperi tabernam Balsatzar, opulentissimi mercatoris, quocum iam priori
meo huc itinere negotia factitaveram. Balsatzar iam vit functum reperi,
sed negotium eius, in societate cum aliis mercatoribus, vidua eius,
Tzba, prosecuta erat. Ipsa perquam comiter me excepit, et enixe a me
postulavit ut cum duabus mulierculis et cum meis vicariis navarchis et
gubernatoribus ad domum suam ad secum cnandum, me diverterem. Voluntati
eius obtemperans stato tempore adveni, atque inter epulas fusius causam
rationemque itineris mei aperui. Percontatus prterea sum quo potissimum
modo, se iudice, argentum, sive in massa, sive in baccis et micis,
comparare possem. Reperi e sermonibus eius pretium argenti, in prsenti,
vile admodum esse, ita ut sperare liceret sive in urbe quo pretio ac
bene emere, sive vero, si ita visum esset, mediterranea petere, ibique a
barbaris per cambium satis commode comparare posse. Docuit me etiam, non
adeo pridem, ad Btim, haud plus quatuor dierum itinere, versus
interiora, novas argenti venas repertas fuisse, qu hactenus ideo erui

cpt non fuissent, quod non satis operarum suppeteret, quoniam multo
maior incolarum pars oppidum incolere, mercatum exercere, aliis artibus
victum et qustum facere, aut vero naut evadere mallent.
"Multum prodesset," sic ipsa finit, "si militum multitudo hc locata
esset."
"Sine dubitatione," assentitur Hannibal avide, "tanta cuiusque regionis
prosperitas est, quantum militum alit."
Diuturna Tzb in colonia morandi consuetudo eam a rebus militaribus
prorsus desuefecit; proinde non parum stupefacta oculos in eum
convertit.
"Ita, sane," excipit illa, "hicce terrarum nos magno numero servorum,
militum, deportandorumque malefactorum egemus."
Nunc vero Hannibalis erat de auditis stupere.
"Militesne et malefactores, ais tu? Quid tibi in mentem incidit? Numquid
inter milites, servos ac malefactores quidquam commune interesse
arbitraris?"
Ne verbis suis animum Hannibalis offendere voluisse videretur, ipsa sibi
videri subiunxit, urbem, aut vero mercatores in collegia iunctos, si
auctoritatem in argentiferis regionibus confirmatam habere vellent,
milites aut emere, aut mercede conducere oportere, eorumque oper
barbaros reprimere. Mancipia vero, qu hi capturi essent, in fodinas
mitti oportere, atque his tribus tot servos addi debere, quot capi
possent; prterea, etiam malefactores deportatos, qui nihilo nisi
alimonii sumptu starent, suo, aut publico sumptu, ali.
Quum animadverterem Hannibalem aliquid severioris secum in responsum
volvere, me ingessi, ab ea sciscitando, utrum in his partibus mancipia
comparari possent, atque, utrum incol regionis amico an inimico animo
essent.
"Ne unum quidem mancipium in lapide hc reperias," respondit illa, "non
prius huc afferuntur, quam prstinentur. Quod vero ad barbaros attinet,
ii quidem satis tranquilli ac mansueti sunt; sed, quum ignari non sint
quanti suum argentum faciamus, operam suam ingenti mercede vendere
conantur."
"Siccine? Tune eos tranquillos et mansuetos appellas?" incidit in
sermonem Himilco, et, cavo oculi eruti exhibito, prosequitur: "Ita,
sane, mansueti fortasse dicendi sunt, si ad effodiendos hominum oculos
hastis utantur; tunc Iberi Tartessici omnium mansuetissimi prdicandi
sunt; quod quidem mihi secus videtur."
Tzba nihil nisi subridebat. Quamquam ipsa mulier negotiis dedita,
leporis non erat prorsus ignara.
"Ita, profecto, gubernator mi," lepide ipsa reddit verbum, "tui omnino
memor sum infortunii, quod ultimum tibi hc versanti acciderat; quin
vulnus tuum oleo roreque marino ipsa obleveram. Verumtamen certiorem te
esse velim tribus, secundum ripas Btis, longe malle merces tuas abs te
mercari, quam iniuri corpus tuum afficere. Nec dubito fore quin tempus
prope sit ubi hi nostro imperio sese su sponte dedant."
"Atque tunc," interloquor ego, "Tartessus, haud secus ac Zeugis, coron

nostr glorios Sidonis splendidissima gemma futura est."

Ad hc verba mea, clar nostr urbi apprecaturus, quisque poculum
prehendit suum, complevit idem, ac funditus hausit.
"Sed ut ad negotia redeamus," excipit Tzba, "mihi quidem consultissimum
videtur ut tu mecum ad Suffetem Navalem venias, cuius consilio forte
operis potiri, ac novas fodinas adaperire posses. Flumen Btis satis
altum est, quod naves tuas intra unius diei spatium dissitum a locis
argenti feracissimis te admittat, milites autem tui nautque ab
assultibus Iberorum barbarorum ad tutandum mihi sufficere omnino
videntur."
Consilio eius facile adstipulabar. Vidua post hc, sumpto ricinio, mulum
conscendit laute loricatum, a duobus servis ornatissime indutis ductum,
quibus tertius, long pertic in manu, prcucurrit. Eam sic prcedentem
nos omnes subsecuti iter versus palatium Prfectur Navalium ingressi
sumus. Suffes in amplo ac spatioso conclavi, in sella picta sedens, nos
excepit. Postquam illi causam ac rationem itineris mei aperueram, ipse
sic fari cpit:
"Si modo vel quaternis diebus ante venisses, cum Tyrio quodam mercatore,
qui ad fodinas hac profectus erat, iter commode facere potuisses."
Dicto celerius suspicio mihi incidit, interrogavique:
"Anne Bodmilcarem innuis?"
"Eum ipsum," respondet Suffes; "Bodmilcarem, eiusque turbam indico, quam
secum habebat mal not, aspectuque profligat. Nos hc plerumque raro
et parum curamus qui cuiusque sint indolis qui ad fodinas contendant;
tamen, fateor, pne nunquam mihi talium perditorum fcem et quisquilias
sub oculos venisse. Furibus ac latronibus nulli unquam mortalium
similiores."
"Nec aliud quidquam illi erant," dixi ego, "nec dux cteris absimilis
est. Modo lege istud, iam intelliges quid ipse sit," quibus dictis,
litteras Adonibalis illi tradidi.
"Per Astarten!" clamat indignatus, "quis furcifer is est!"
Paullo post sic prosequitur:
"Sine ut dicam tibi quid facto opus esse arbitrer. Commodabo tibi
quinquaginta armatos, ut eorum opera nequissimum hunc furciferum,
eiusque turbam prorsus delere possis. Si possem, plures tibi
commodarem. Equidem probe novi quam sit necesse ut is, qui expeditionem
id genus in se suscipit, prsertim in his regionibus mediterraneis, ex
omni parte munitus ac securus sit. Nam circa fodinas omne genus hominum
ad laborandum confluit; nec quidquam facilius est quam hos contra
novissimos concitare, et horum oper illos opprimere. At plures
commodare nequeo. Interim spero tempus prope esse, quum abundantiori
prsidi muniti efficere possimus ut metallici circa fodinas nostrum
imperium auctoritatemque probe sentiant."
Tzba nunc narrabat inter se principemque quemdam tribus Iberic, nomine
Aitz, conventum esse, quo hic se ad comparandos baiulos atque operas
obligaverat, ut mille ducenis mancipiis, qu ipsa ad exhumandam fodinam
novam suppeditaverat, auxilio esset. Prterea docuit etiam Suffetem se
munitiones exstruxisse, qu centum militum prsidio tenerentur, quibus

et domicilium prfecto operum fodin adiecisset, seque undique esse

paratam, certis legibus, exsecutionem earum rerum mihi concredere.
Paratam quoque se esse aiebat totum mihi committere quod sibi obveniret,
item me suis sistere, eorumque prfecto, tutelam sui parvuli prsidii
me cur tradere, si ego partem quintam proventus crudi sibi
attribuendam stipulari vellem.
Propositum Suffeti prorsus quum esse videbatur; ego tamen id illiberale
existimabam, enitebarque animum eius flectere adducereque ut un sext,
loco unius quint, provent s crudi contenta esset.
Postquam aliquantum de e re disceptassemus, Tzba denique assensum
prbuit, quo facto, Hannonem duo exempla pacti exscribere iussi, qu
uterque nostrum subscripsit, quo peracto in dem Astartes digressi
sumus, ibique De sacra persolvimus, atque nos conditionibus pacti
staturos iureiurando confirmavimus.
Tempus anni cptui nostro admodum favebat; nec
pessum ire volebam antequam opus aggrederemur.
non prterivit antea quam naves nostr Gadibus
ostia Btis iterum in mari versarentur, quibus
eramus.

ego ullam partem eius

Sic itaque, quadriduum
iterum relictis versus
bidui cursu potiti

Mare ultra Fretum Gaditanum etiam maiores fluctus volvere consuevit quam
_Iam Suf_; quamobrem morari nos oportebat atque adventum stus
exspectare ut vada fluminis superare possemus. Simul autem ac vada
superari poterant, species fluminis atque conspectus admodum mutabantur;
omnis enim generis navigia in motum acta erant, tum ad flumen
ascendendum, tum ad descendendum: Phnici, a gravibus gaulis ad
levissimas naviculas piscatorias; Iberic lintres, cum atris e
corticibus velis; long Celtarum scaph e corio consut. Null harum
erant vacu; nam quidquid ad victum pertinet, a Gadibus ad regionem
fodinariam comportari debent; atque edem naves, qu commeatum eo
devehunt, metalla secum revehunt.
Transgressus syrtem, quod nulla prorsus flabra erant, stus autem
vehementiori lapsu ferebatur, vela subduci, ac naves remis agi iussi,
adverso nempe flumine. Aqu fluminis cno flav inter ripas magn
celeritate labuntur, aliquando inter sylvas umbrosas, alias inter
demissas planities late steriles. Regio nunc utrimque montibus riget,
nec nisi longo interdum intervallo vici Iberorum conspiciuntur, qui
quidem nihil aliud nisi acervi e luto, sarmentis tecti sunt, meraque
gurgustia, alias vero nihil plus quam cava et antra in terra effossa,
stramentoque constrata sunt. Vici metallicorum quoque haud sunt diversi,
nisi quod gurgustia paullo ampliora et commodiora sunt, atque quod in
medio vico cuiusque coloni munitio est e muro lateritio, item ex aggere
cum vallis, pinnatum murum sepientibus.
"Nihil admodum festivi ac lauti hc quidem," iocatur Hanno; "eruere quam
erogare argentum tristius esse negotium videtur."
Hannibal situm vicorum meditatus, loca natur probe munita esse
arbitrabatur, atque Btin ipsum cursum describere munitionibus maxime
idoneum, atque acerrimis luctaminibus opportuna loca prbere.
"Testis eius rei ipse sum," interloquitur Himilco, "nam barbari hi
Tartessii longe malunt oculos hominum eruere, quam ei pocillum vini
prbere. Ecce balatrones, vide sis illic horsum appropinquare!"
Quisque nostrum oculos protinus in eum locum convertit, quem Himilco

indicavit. Illic, supra ripam, vel viceni homunciones, habitu barbari,

gressu incerto, oberrare cernebantur, atque nostram navim speculari. Hi
fere nudi, nec nisi rude prcinctorium e libro textum, item, genus
capeduli, ex eadem materia confectum gerebant. Corpora eorum sole erant
usta, crines nigri, ocelli atri, ac pne obliqui; cteroquin statur
erant mediocri, atque satis magn pernicitate. Perspicuum tamen erat
nonnullos eorum alterius esse generis, utpote proceriores et
graciliores, barbis perquam densis, sed vultu turpissimi. Eorum quisque
longiora scuta gerebat, pro armis autem clavas, fundas, atque hastas,
qu spiculis osseis, partim autem siliceis erant instruct.
Ego quidem inclamavi illos, sed ii, nullo signo edito, iter suum
prosequi nec nos curare videbantur.
"Heus, tu, Bichri!" inclamat Himilco sagittarium, qui cum Iona in puppi
sedebat, et uterque cum simia lusitabat, "mitte sis sagittam inter illos
muscarios, quippe qui navarchum se non audisse affectant."
Is surrexit et sagittam iam arcui aptatam habebat quum ego intercessi:
"Sine eos, velim; adoriri eos satis erit quando ipsi nos adorti fuerint;
nolimus eos lacessere."
Bichri manus protinus demisit.
"Tum iuvabit," inquit ille, "me cum simiola ulterius divertere; quam,
profecto, ludicrum istud animal est! Vellicat mihi crines, palpat vultum
atque scalpitat; sed ego id libenter fero, quum sit isthoc tam scitulum
ac dextrum animalculum."
"Sic, sic, facies bene; revertere ad tua crepundia; simiola ea quam par
Iberis aspectu est!" subridens nugatur Hanno.
Sagittarius meus iuvencus vix duodevicesimum tatis annum excessit, et
cordis levitate, ludibundque natur, puerulo duoden m annorum
simillimus erat. Pernicitate, prter simiam, nullus ei erat
quiparandus, quamobrem et simiam perquam adamavit, et alter alterum
agilitate superare conabatur; modo uter celerius malum ascendere, modo
uter se in extremo fune oscillando altius vel longius se effligere
posset, inter se mulabantur. Alter Judicis Gebal eximius cultor Ionas
erat. Gigas noster curam terr insolitarum ferarum deposuisse videbatur,
seque totum simi devovisse, quam in suam gratiam et amicitiam prorsus
cooptavit, et quam ob sua nugacia ludicra buccellis maxime opimis,
undecunque comparatis donare consuevit. Plurimum oblectamenti videbatur
simiola e conscendendo caput tubicinis capere reptans in humeris et
dorso, verticeque capitis potita, villoso capillitio se sustinens, inde,
veluti e pertica sua lusitare, porriginosum eius caput scalpitare, vultu
torvo, dentibus frendens, cteris illudere solebat. Bichri itaque et
Ionas, atque simia trinitatem amiciti inter se conciliarunt, quam pauci
ictus, scariphatque gen, vel manus irritam minime reddiderunt.
Sub vesperum, iussu meo, e regione vici metallici constitimus. Prfectus
e tugurio suo salutatum ad nos venit. Homo is perquam rudis erat et
parum bon frugis, utpote qui vix verbum sine maledictis proferre
solitus esset. Ipse ex Arvad oriundus erat, proinde popularis
Hannibalis.
"Per omnes Inferorum Deos," inquit ille, "ista certe hospitum septimana
est."

"Quid ita?" interrogo eum.

"Quin male peream, si alius quis Tyrius quinis hinc diebus hc non
fuerit. Bodmilcar ei nomen fuit, perditissimorumque hominum sentinam
secum habebat. Ebriosarum belluarum illa erat turba, qu hc non paucas
casas compilarunt, ac, per Chusor Phta, iuro tibi, ii nos omnes
iugulassent, nisi ipsi celeri manu eos oppressissemus. Multos iam in
vita mea vidi sceliones, sed, malum, similes his nunquam. Atque, siquis
tam fortunatus fuerit, ut Bodmilcarem ex imo fune suspenderit, et hoc
propri su manu, toti mundo officium gratum fecerit."
"Ubinam nunc ipse est?" quro ex eo, "poterisne mihi indicare? Ipse
quoque habeo quod cum eo agam."
"Dii immortales! procul hinc tibi eundum erit. Magnam sibi Iberorum
turbam comparavit, et ad interiora commigravit. Cterum vide quid
feceris; periculosissimum genus prdonum illi sunt, et in unum
conglobati cohortem efficiunt formidandam."
"Nihil tu cura quam sint illi formidabiles," monet Sammai, "numeri nihil
sunt: modo liceat nobis ad gladii longitudinem ad eos accedere, ctera
nostrum erit curare."
"Alacritas animi decet quidem iuvenculum, tui similem," respondet
prfectus, "modo cave in antecessum victoriam canas." Inde ad me
conversus, satis civiliter: "Sed tu firmum videris consilium cepisse,"
inquit, "rem periclitandi. Porrige mihi poculum vini, tunc, Hercle, tunc
pauca te docebo, quorum meminisse usui esse possit. Cterum, argentum
esse argentum, tibi satis clarum."
"Ita quidem," subiungit Himilco, "et vinum vinum est;" eius nimirum rei
ipse semper satis memor.
Itaque utrem vini generosi afferri ac proponi iubeo, ut dum nostra
consilia pertractamus, ipse commode bibere posset; sed prfectus
hospitalitate a nobis superari nolebat; itaque manibus acriter
complosis, magistrum servorum suo more accersivit, quem, quum
advenisset, vitulum, quem habebat maxime opimum, cdere, ac sub umbra
proximi arboreti, in nostrum honorem eum epulas apparare iussit.
Datis redditisque cunctis e Phnici Tartessoque novis, prfectus, suo
agresti modo, sic fatur:
"Vos fortes quidem et audaces estis; numeros tamen ego magni facio. Nec
vinum vestrum secus, bene id amo. Etiam gaudio mihi est popularem meum
convenisse. Nunc vero in compendium pro vino, Dii me omnes perdant, nisi
omnia qu possim vestri gratia facturus sim."
Tamen, ad summam, parum nobis novi dicere poterat. Verum certiores nos
fecit in agres Aitz contiguis, qui cum Tzba pactum pepigerat, venas
argenti feracissimas sitas esse; atque, licet Iberes, quorum esset
territorium, potius hostili ferrerentur animo, tamen hos subdol qudam
arte mercatori munusculisque vel, in extremis, etiam vi et armis subigi
posse.
"Quam prope possumus navibus ad eos accedere?" quro ex eo.
"Ad iter trium dierum," respondit ille. "Attamen non adeo longitudo
itineris refert, quam vi, qu ibi null sunt, ac, post naves relictas,
nullum cum eis commercium intercedere poterit. Sylv vobis penetrand

sunt, et hoc pedibus, nam equis vel mulis loca impervia sunt."
"Prclarum iter istud!" notat Hannibal, cum quodam supercilio; "quin,
ais tu etiam commeatum nos nobiscum baiulare oportere?"
"Quod ad hoc attinet, asseverare non dubito, quin a prfecto Tzb
aliquot Iberos impetrare possimus, qui se eximios baiulos gerant."
"Placet," assentitur Himilco, "ego autem existimo efficere me posse ut
ii tolutim, vel etiam quadrupedantes, ferantur. Fustem mihi modo dederis
quo tergis eorum litteras su lingu Iberic inscribere queam modo quo
meminerint."
Prfecto asper insulsusque iocus placere videbatur, quia risu
excepit. Cterum exsiccatis nostris poculis, finem epulis fecimus.
Postridie iam prim luce iter nostrum adverso flumine prosecuti sumus,
atque minus uno die iam ad agrum Tzb pervenimus. Prfectus eius
Uticensis quidam ducena mancipia mihi commodavit, qu in baiulos et
metallicos, in duo agmina divisi, quibus duos e meis prfeci. Naves cum
prsidio, quantum mihi sufficere videbatur, cur Hasdrubalis
relinquebantur; _Dagon_ et _Astarte_ ad seligendum pro anchoris aptiorem
locum, prorsum descendere iussi; _Cabiri_ autem, quippe qu minore aqu
mole impediebatur, ad circitandum in flumine et ad commeatum comparandum
relinquebatur. Ductore vi nobis dato, omnibusque qu ad iter faciendum
usui essent compositis, ad explorandam novam regionem profecti sumus.
Eo in itinere per vastam et editiorem planitiem per plures sylvas ac
prcipitia multas solitudines traiiciebamus, vesperi autem satis idoneum
nacti locum, castrametati sumus. Iter plurium dierum per loca deserta
longosque anfractus perquam tdiosum fuit; et etiam iam quartus ex quo
Btim reliquebamus illuxit dies quum denique circa meridiem primum vicum
Ibericum conspicati sumus. Omnes incol sub armis erant, seque, quum
adveneramus, difficiles prbere videbantur, sed pauca munuscula
principum animos emollire et permulcere cperunt; quo facto, etiam
impetravimus ab iis ut in sterilibus tumulis, circiter tria stadia ab
suis paucis mappalibus, castra nobis ponere liceret. Hannibale
administrante castra nostra foss, aggere atque vallo munivimus, ac
biduo ad opus fodiendi parati eramus, quo in cpto consilio utebamur
periti metallici quem eo proposito nobiscum acciveramus.
Molimen ingens aggressi sumus. Tres menses diuturnos sine intercapedine
prosequebamur. Iberi diffidentes quidem se erga nos prbuerunt, nihil
tamen cum hostili animo contra nos susceperunt. Astarte tamen nobis
propiti quamvis labores nostri perquam erant ardui, magno tamen
emolumento consummati. Fossiones, altera post alteram, fructuosissimas
se comprobarunt, ita quidem, ut compendii pars e cpto fodinario qu
mihi obvenerat, bina millia siclorum exquaret. Partem huius ipso eodem
loco repurgandam curavi, ac retinendam apud me censui, cteram terram
argenteam statis temporibus, per servos conductitios ad _Astarten_
comportari iussi, unde mihi post singulas vecturas apoch, ut conventum
erat, remiss sunt.
Tandem tempus advenisse arbitrabar ut agmina nostra ad redeundum
instruerem. His administratis, duce itineris Iberico quodam delecto,
quem singulari cur custodiri iusseram, iter ad naves suscepimus, ex imo
corde lti, quod ex his desertis, post tam diuturnum tempus, nobis ac
libertati redditi sumus.
Vix interim pedes e castris extuleramus, quum Iberi impetum eo fecerunt,

valla everterunt, cunctasque res, etiam minutas, ac prorsus nullius

pretii, avidissime conquisiverunt.

CAPUT XIV
_Insidi_
Per biduum iter nostrum retrorsum prosequebamur sine intermissione et
adversitate, et iam radices attigeramus declivitatis planitiei
editioris, unde despectus est in flumen.
Ascensus in eam arduam planitiem haud carebat difficultate. Scandendum
nobis erat caprarum prope more. Subinde scopulorum cautiumque cornua,
alias ramulos et cirros dumorum ad nos sustinendos apprehendebamus,
pedibus rubos, frutices sentesque terentes, quin et vix his adminiculis
viam, ab agmine tritam, subsequentes tenere valebamus.
Medio circiter huius clivi ascensu subito prrupta vallis iter nostrum
cohibuit, cuius tamen barathrum ad prosequendum iter superandum erat. In
margine voraginis gradus, ad hauriendam auram, stitimus. A tergo longum
nautarum militumque nostrorum agmen pedetentim conglobari cpit, ut
tractim singuli e dumeto emerserunt; ante nos barathrum ipsum hiabat; ex
adverso, latera montis surgebant ad summum usque iugum, arboreto denso
atrum; aliquot aquil alis pendebant supra barathrum.
"Locus pro insidiis prclarus!" notat Hannibal, dum de fronte sudorem
detergebat, nihil suspicatus quid nobis impendret.
Himilco haustu vini ex utre tracto, quem ex humeris pendentem secum
gerebat, longum edidit suspirium:
"A!" inquit circumspectans, "plane istiusmodi damnosa terr plaga erat
ubi ego, denis ab hinc annis, oculum amiseram. Spero eam, qu hastam
mihi illiserat manum, iam pridem putredine absumptam esse."
Quantis periculis terra Tartessia obsita esset, propri experienti
doctus, perquam cautum me esse oportere, intellexi; idcirco duobus
vicariis etiam probantibus, Hannonem et Ionam ad novissimum agmen
remisi, qui palantes, aut in avia dispersos et errantes ad medium agmen
colligerent; Bichri autem cum denis Beniaminitis sagittariis, item
Aminoclem, cum quinis sociis Phocis praemisi, qui viam sibi per
voraginem qurerent, adversaque in declivi monte explorarent.
Tuba Ion a tergo mox insonuit ut palantes convocabat, ac paullo post
Bichri et Aminocles adversum clivum scandere videbantur, barathro iam
superato. Nullum suspicati periculum quo terreremur, ducem vi, quem
naut mei usque arcte observabant, iter ingredi, nosque per anfractum
ducere iussi. Aliqui nostrum iam in fundum pervenerunt, cterum vero
agmen lento cautoque gradu molestissimum descensum tentans, quisque pro
se vi repert, proprium iter tenebat, quum extemplo dux stitit. Ipse
circiter quinquaginta passus nos prcedebat, et iam alterum latus e
voragine ascendere cpit. Quamprimum ipse substitit, stridula vox
fistul e sylva exaudita est, nec procul a nobis, quum Himilco magn
voce exclamavit:
"Cave sis, Navarche, cave sis! Facinus hc paratur!"

Maxim quam poteram voce exploratorem ad celerius procedendum adhortor,

nauta autem, qui custos illi additus erat, eum iam vi prorsum impellere
cpit, quum barbarus subito prosilit, nautam uno ictu prosternit,
spatium inter se sylvamque magnis saltibus transvolat, seque in dumeto
oculis nostris subducit.
"Factum ut dixi," clamat Himilco; "ego enim probe suspicabar futurum, ut
Iberi furciferi ad priscam suam perfidiam redirent."
Usque loquente eo, tuba Ion periculum indicare audiebatur, quo
significabatur novissimum agmen a tergo lacessitum esse; simul a fronte
ingens clamor ac boatus nos excepit, item, lapidibus simul pluere
cpit. Misero ad latus meum naut lapis caput perfregit, et misellus eo
ictu occisus est. Viso hoc, omnes nostri baiuli, depositis sarcinis, ad
unum discurrerunt.
"Ad arma! In aciem!" inclamat suos Hannibal, ac nihil territus grandine
circum se cadentium lapidum, dux intrepidus magno conatu in saxum editum
ante se prosiliens, micante gladio, suas copias ad se celerrime
adscivit. Interea manus nautarum duas mulieres pro prsidio
circumsepsit. Sammai furore concitatus ac pallidus, stricto gladio se ad
Hannibalem recepit.
"Quid tibi, pro scelus, de ista re videtur?" atfatur eum Himilco, animo
commotus, lapidem ostentans, qui vix palmi spatio ab suo latere
inciderat. "Ista, Hercle, amygdala Tartessiaca iusto densius cadunt."
Ac, veluti responsum ad sua verba, alter nos grando, priore etiam
spissior, prope obruere cpit, et profecto aliquot nostrum etiam
prostravit. Modo tamen assultus a tergo veniebat, nempe a convalle, unde
paullo ante eluctati sumus; hinc manifestum erat nos a fronte non secus
atque a tergo hostibus septos esse.
"O, utinam aliquanto equitatu, et paucis essedis instructi essemus!"
suspirat Hannibal, "quam facile utrumque latus eorum circumveniretur,
uti Chet Assyrios circumvenerunt. Equitatum ad dextrum, essedas ad
lvum immitterremus, quo cito efficeretur, ut per medium via nobis
facile pateret."
"Quum tamen neutrum habeamus," interloquor ego, "nostrum erit optimo quo
poterimus modo hinc eluctari."
Nihil verbis meis motus, sua theoremata ulterius texere pergit, de
utilitate, deque iniquitate nostri sit s, quum, denique lapis maiusculus
galeam suam percussit, cristam diffregit, capitis autem tegumentum ipsum
gravi lsit vibice, quo efficacius quam meis verbis admonitus erat hic
non de theoriis quri, sed factis rem agi. Gravitate ictus primum
titubare cpit, sed mox sese recipiens, clamavit:
"Per Deum Nergal, hoc ferendum non est! Sacer El-Adonai! iam hoc quo
plus est; sed faxo ut hc expient. Sagittarii, scandite clivum, ferite
quemcunque vallem intrantem videbitis!"
"Tu autem, Navarche," inquit, me allocutus, "fac reduc tuos nautas edem
qu descenderas semit, et circumveni balatrones, qui nos inde a vertice
molestant."
"Vos autem, gentis Iudaic," prosequitur, "Sammai sequimini. Tu vero
Sammai, fac deduc eos ill, ad lvum. Vos vero cteri mihi adeste,

invadite ad rectum! Itote!"

"Prorsum, ad lvum! Dii Regem servent!" summ voce clamat Sammai,
proruens, ut mandatum erat, suosque in contrariam ab Hannibale partem
abducit.
Sagittarii sub Hamilcare, circum mulieres impedimentaque, in imo vallis
fundo, in globum concurrebant. Himilco atque Gisco mecum profecti, un
iugum montis, unde paullo ante descenderamus, cito attigimus, quo facto,
hostibus undique frontem advertimus.
Simul ac vertice ascens s potiti eramus, naut, copidibus in manu, operi
incumbere cperunt. Seminudi barbari Tartessiaci, fustibus, partim
hastis ligneis prustis armati, acutissimis nostrorum armis nullo pacto
resistere poterant, et multi eorum csi occubuerunt; at nos, quamvis
multi eorum in dumeto sese abdiderunt, phalangem solvere, ut eos
insectaremur, noluimus, sed progredi satius duximus. Multi hostium
fruticetis arboribusque tecti, veluti ex tuto nos subsequi, iaculaque
varia in nos iactare cperunt. Quandoque, quum in loca patula veniremus,
ubi null arbores visui obstarent, nostri manipuli semel iterumque
irruebant fruticeta, si quo pacto aliquot barbarorum capere possent;
barbari tamen utique pedibus celeriores, pernicitate nostros superarunt,
nec se facile capi siverunt, ita ut vix quindeni eorum in manus nostras
inciderent; his tamen nostri non pepercerunt.
Quamvis bina stadia prcesseramus, Hannonis atque Ion nulla omnino
vestigia reperire poteramus. Ulterius procedere consultum non duxi, sed
in quodam minutiori luco meos circum proceram quercum in circulum
conglobavi; verum Himilco, quem sua vindict cupido agebat, accitis
Giacone atque nautarum quindenis, spatium circiter unius stadii ulterius
progressus est. Hi intra unius hor tempus ad nos reverterunt, postquam
duos Iberos cepissent, eosque interfecissent. Sed ea res magis nos movit
quod hi renuntiarunt calamarium Hannonis, cruore madens, in cumulo
cadaverum hostium reperisse, quorum illic octona, vel novena, cum uno
nautarum nostrorum iacebant. Terra ibi detrita, cruore conspersa et
humectata, cadaveraque barbarorum circumquaque iacentia admodum
verosimile esse arguebat scribam, miserumque Ionam, numeris oppressos
succubuisse, ac non modo interfectos, verum etiam cadavera eorum ablata
fuisse.
Mrentes, animoque admodum contristati, ad locum, ubi primum impetum
tuleramus, revertimur, repulsis identidem hostibus nos continuo
lacessentibus. Postquam ad descensum perventum est, in vallem despexi,
et ubi prsidium cum mulieribus salvum et incolume cognoveram, aciem
explevi, et iacturam nostram reputare cpi. Seni meorum
ceciderunt. Interea temporis etiam de salute Hannibalis Sammaique
sollicitari cpi, quod quidem haud diu me angebat, nam hi mox un in
adverso vertice prcipitii, simul cum Bichri, in conspectum venerunt,
quos et cteri armati, solito ordine, comitati sunt. Hi fere quadraginta
captivos secum habebant. In media caterva Aminoclem conspiciebam in
amplexu nati sui, inter captivos autem mulierem, tum duos viros
chitonetis indutos, unum autem talarem Syriacam gerentem. Hannibal
anteibat. Simul ac me conspicatus erat, gladio supra caput in indicium
triumphi elato, mihi gesticulabatur; Sammai vero, etiam magis commotus,
nudo capite, fronte cruentat, acie relict, ad me cucurrit. Ratione
quadam prtext, dum ipse inter currendum ad deosculandam Abigail
subsisteret, ego vultum aliorsum converti; sed in puncto temporis ipse
iuxta me adstitit, gaudio, glorique renidens. Anhelus ac pavitans sic
orsus est narrare:

"Ex angustiis quidem venimus, sed negotia cum iis bene gessimus; iam
illi plus satis habent!"
Viso in fronte patulo vulnere, gladioque cruentato, hc signa esse
memoravi rei sanguinolent, sed bene cum Iberibus gest.
"Iberes?" veluti per contemptum respondit; "quisnam Iberes ullo in
numero habeat? N, depol, isti adeo ipsi nostri Tyrii erant, qui nobis
insidias tetenderunt. Utut tamen res sit, scordalum Hazaelem cepimus,
Aminocles vero recuperavit filium, et hoc quidem in extremo vit
discrimine, et quum iamiam iugularetur, eo potitus est."
"Ecquid de Bodmilcare?" quro his novis gravissime motus.
"Tantum quod non cepimus eum!" respondit ille; "Hannibal ad costas eius
carpendas satis prope serpsit; ac nisi infortunatum istud vulnus mihi
incidisset, hc eum teneremus; suorum tamen diligenti servatus, et in
sylvas abreptus est."
In furorem concitatus, ac vindict de meo adversario sumend avidus,
discriminis proprii fere immemor, ut argentum nostrum erat disiectum,
tum etiam fata scrib incerta, etiam impatiens mor, monebam Sammai nos,
sine unius hor dispendio, ad persequendum Bodmilcarem properare
oportere, eoque sive vivo sive mortuo potiri. Itaque, accitis qui me
sequi vellent, meisque _valete_ dicto, in propinquum anfractum irruo.
Dein Himilco ostendebat Chryseidi thecam scriptoriam sanguine infectam;
ea e paucis verbis intelligebat quid nos de fatis scrib iudicandum
putaremus. Ipsa obmutuit, atque dum Abigail eam amplexata, lacrymis
coortis ei condolescebat, ipsa iunctis ac pressis digitis, vultu msto
omnes animi motus fortiter compescebat, nec nisi tremor humerorum
indicio erat quantum luctum ac dolorem frnare pro viribus
conaretur. Sammai, quem remiseram, ut cteros de verosimili fato
Hannonis Ionque certiores faceret, paucis percontabatur ab Himilcone
quid de iis actum esset; sed gubernator nihil respondit, nisi manu
sylvam a tergo indicabat, velut qui mali ominis quid sine verbis prodere
vellet.
Ubi Hannibali propius obviam factus essem, ipse me conventum properabat,
valdeque ltus videbatur, atque licet id quod illi de Hannone
nuntiabamus se graviter tulisse certum erat, dolorem verbis lenire
affectabat dixitque omnes nos belli incommoda quo animo ferre oportere.
"Sed, dic, obsecro, quid proxime facto opus est," a me qurit.
Docui eum mihi in animo esse, quidquid eveniret, Bodmilcarem persequi,
neque committendum esse ut ipse nobis fug se subducere posset.
"Dictu, quam factu, faciliora memoras," respondet Hannibal; "Bodmilcar
non modo magno Phniciorum malefactorum manu pollet, atque omnigen m
perfugarum, verum, ut ist pugn docti eramus, magnam etiam turbam
barbarorum secum habet, qui omnes partim fustibus, partim iaculis, bene
armati sunt. Cterum, quidquid sit, ipse satis in tuto est. Prterea, ad
circumveniendum eum numeris non sufficimus: sic autem eum persequi nihil
esset aliud, nisi iterum in insidias ruere."
"Quidnam tunc ad agendum superest?" quro, pr ira dentibus frendens.
"Ante solis occasum hinc, e loco iniquo, in verticem nos evadere
oportebit;" animo firmo ille respondet; "tum ad planitiem progrediendum

erit, ne secreto nobis iterum obrepere possint. Quando semel planitie

edit potiti fuerimus in tuto erimus, et tunc licebit nostris cibum
quietemque concedere, iam enim laboribus prope confecti sunt, simul
etiam ad interrogandos captivos otium tibi suppetet."
Graviter ut res has ferebam, negare, quin consilia Hannibalis
iustissima, prudentique plena fuerint, non poteram, et a consilio meo
proprio hostes statim persequendi, desistendum iudicavi. Captivos
itaque, fune circum colla eorum immisso, ligandos et constringendos
curavi, atque prsidio quadraginta armatorum sub Himilcone cum mandato
iis relicto edixi, unumquemque, qui rebellare aut effugere tentaret,
inauditum interficiendum esse.
"Mihi quidem tute eos credideris," respondet gubernator, gro quodam
gestu, "unum nonnisi oculum mihi reliquerunt, sed is acutus est."
Captivis rite colligatis, impedimenta argentumque omne, quod profugi
baiuli quaquaversum circumstrata reliquerant, colligi et colligari
iussi.
"Duplum onus sarcinarum latronibus his baiulandum erit," dixi ego, "et
probe in posterum cavebo, nequid rerum mearum Iberibus concredatur,
antequam eos accurate constrictos sensero."
Dein sarcin, sine ulla turba recrudescente, collect erant, et Gisco
interea e sylva eluctatus rediit, fustem ibi csum manu gerens, ltusque
ostentans ramum nempe quernum satis gravem.
"Ecce stimulum!" inquit, ut captivos magna sua onera subire videbat,
"iam faxo ut intelligant quemadmodum crura celerius movenda sint."
"Nunc ergo incedite, bellu!" inclamat eos lingu su Iberic Himilco,
"et siquis vestrum repugnaverit, vapulabit."
Captivis itaque in medium collocatis, cautissimo gressu iter nostrum e
profundo versus summitatem prcipitii suscepimus; atque dum arduum
ascensum non sine continuis periculis prosequebamur, a Bichri sciscitari
cpi quemadmodum cum Bodmilcare congressi essent.
"Accuratissime quam potero," respondet ille, "rem totam ordine
evolvam. Paullo post nostrum abs te digressum, vix centum passus in
sylvam penetravimus, quum nos subito obviam factos hostilibus Iberum
copiis animadvertimus, alii autem simul a tergo adventantes utrimque
lapidibus iaculisque impetere cperunt. Nos confestim locum nacti, ubi
arbores minus dens apertiore spatio suffugium prbebant, magno cursu eo
pedem retulimus. Cels ibi rupes veluti invitarunt nos, ut tergo ad
illas conversi certamen defenderemus. Mox manipulum conspicabamur
militum, ex alto adversum nos decurrentium. Bodmilcar, suique latrones
erant. Nulla nobis salus superesse videbatur. Brevi de nobis actum iri
sentiebamus; pro bona tamen nostra fortuna, eodem fere temporis puncto
Hannibal et Sammai in conspectum venerunt, atque acerrimum certamen
utrimque initum erat. Vidi Bodmilcarem cadentem; Sammai tantum quod eo
non potitus erat, quum machr icto, desistendum illi fuit; quo Tyrii
spatium nacti ducem suum e certamine eripuerunt, quos pugn excedentes,
barbari veluti prsidium secuti, grandine lapidum telorumque immiso
nobis, pedetentim recesserunt. Sic itaque nos servati eramus."
Animo intentissimus verba Bichri excepi, ac, postquam dixisset, rogavi
ex eo:

"Sed quid, obsecro, de Hazale, de muliere, deque puero?"

"Exspectadum, sodes, et hoc audies," respondit ille sic loqui pergit:
"Consilium itaque cepimus hostis persequendi, quum nullum subesset
dubium quin Bodmilcar graviter vulneratus esset, et sic mox in densiora
sylv progressi sumus, quum subito in congeriem lignorum, cum puero
colligato ac superimposito incideramus. Hunc quaternideni vel quindeni
milites circumsistebant, Hazael autem, longo cultro in manu, puerum
iamiam mactaturus erat, dum duo viri mulierem amoliebantur, qu, uti res
parebat, sese ad puerum proprio corpore tutandum in eum
coniecerat. Aminocles, eo ipso momento quo victimam conspexerat,
ingentem vagitum edidit: 'Mi fili! Mi fili!' et ad eum prceps ruebat,
homini rabido ac furioso simillimus. Cuncti nos eo concurrebamus. At
Hazal, quum se periclitari sensisset, ictu versus puerum edito, tergum
vertit et effugere tentavit. Verum, celerior ego eum apprehendi, et ad
locum reduxi. Interea Aminocles meique sagittarii cum militibus prsidii
negotium brevi expediverunt, atque puerum intermortuum, vinculis
prcisis, liberaverunt, et ut mox repereramus ille nullum maius
incommodum sustinuit. Mulier quoque, qu cultrum a puero avertere
conabatur, ab uno Phocorum mox agnita erat ut uxor amissa unius
popularium. Qu si omnia ex quo stimemus, quippe qui eunuchum Syriacum
cepimus, puerum servavimus, uxorem abreptam marito restituimus, haud
puto nos iniquum diei laborem explevisse."
Sed nunc, mutat voce, Bichri modo prope lugubri subiunxit:
"At quam gre nos omnes Hannonem nostrum, amicumque fortissimum, tam
miserabili vice nobis ereptum esse, et etiam Ionam desiderari! Utrumque
quo amore sum prosecutus; eheu, nos infortunatos!--Etiam mirum quid de
sene Gebal factum sit. Num etiam ille interiit?"
Ego quidem, ex mea sententia, haud dubium censebam simiam quoque, quippe
qu solito suo loco, super humerum tubicinis sederat, idem fatum
oppetivisse. Bichri longo suspirio indicare videbatur simi fata non
minus cordi sibi fuisse, quam salutem amicorum suorum atque sodalium.
Interea iam ad editam planitiem pervenimus. Locus admodum tristis ac
desertus erat, vix paucis passim arboribus paucisque cirris sentium ac
sterilium herbarum interspersus, et, ut stimare poteram, ad duodena
stadia a flumine Bti. Aqua nostra potabilis quum interea admodum
diminuta esset, inter cnandum perparce nobis adhibenda erat. E satis
quidem frugali exact, postquam Hannibal suas excubias disposuisset,
cunctaque lumina extincta essent, Hazalem accersi iussi. Ipse consedi,
utrimque meis officialibus adstantibus. Etiam Bichri, Aminoclen cum suo
filio, et Phocum cum sua uxore adhibui.
Captivus pallore suffusus atque formidine tremens producebatur. Manus
su a tergo vinct erant, talaria autem lacerata cruoreque ac sordibus
infecta.
"Nonne tu me nosti?" magna voce eum appello.
"Novi te, Here mi clementissime!" trepidabundus, voceque hsitante
respondit, ne oculos quidem levare ausus.
"Etiamne meministi qu tute erga me gesseris?" prosequebar.
Reus nullum responsum dedit.
"Num ad tendendas mihi in gypto, Utic, Gadibusque insidias a me

circumvectatum te putas?"
Usque nullum responsum datum.
"Eccur es ausus hunc puerum mactare tentare?"
"Mandatum eram exsecuturus," flebili voce respondit, "a Bodmilcare
adactus. Ad placandum Numen Moloch puerum hostiam immolari
iussit. Obsistere illi ausus non sum, omnis enim eram in sua
potestate. Non ego, Bodmilcar te male habuit."
"Nihil id refert;" respondeo, "omnes Dii Bodmilcari male faciant! Quid?
num eam ob rem vis ut vit tu parcam? Uno atque unico tantum modo id a
me impetrabis."
Syrus perditissimus, humi volutans, gemebundus flagitabat:
"Ignosce mihi, obsecro! Parce vit me, te etiam atque etiam imploro et
appello! Posce a me quod velis; calcibus pete mihi iugulum; fac me
servum tuum pro omni vita mea, sed vitam, te obtestor, serva!"
Sammai, qui ad latus mihi adstabat, capitis vulnere colligato, vultum
cumn indignatione avertit.
"Vitne tu parcam? aisne tu?" inquam; "quid si officio meo rite functus
essem, iam antehac oportebat me Diis Manibus eorum te immolare, qui ob
tuam perfidiam, fortiter pugnando interierunt." Tum, paullo post:
"Verumtamen, audi!" prosequor sermonem, "fac quod abs te postulo, et ego
vit plus tibi prstabo: quum Gades pervenerimus, te libertate donabo."
"O, Here mi, paratissimus sum cuncta facere, modo iura, iura, quso, me
servaturum!" implorabat me, ac lacrymis miserabiliter obtestabatur,
usque in pulvere volutans.
"Esto! Ausculta!" respondeo illi, "per Astarten, Deam cli summam iuro
tibi promissa me facturum."
Prsenti terrore levatus, ignavus furcifer se in pedes erexit, atque
voce in audaciorem mutat, sciscitari cpit quid ab eo postularem.
"Primum indicare te oportebit, quid Bodmilcar viribus possit."
"Copi eius constant e centum et sexaginta Phnicibus, et e sexcentis
aut septingentis Iberibus."
"Deinde revelabis nobis locum refugii, quem, siquo incommodo
afficeretur, sibi prstituerit."
Hazal dubitabat. Ex opinione Sammai, si iste hoc proderet, qui vicies
penderetur dignus esset. Moram nihili faciens qustionem itero:
"Eius latibulum nobis patefacies."
Iterum nullum responsum.
"Nisi edixeris, confestim pendebis."
Simul ut ostenderem nihil me perperam loqui, funem afferri
iubeo. Himilco evolvit oram quam corpori circumvolutam secum gerere
solebat, chitonet obtectam. Hazal contremuit, pallore offusus.

"Sine, sine! Noli me pendere: cuncta _fatebor_."

"Cedo, confestim responde!"
"Locus is _Tumulus Lupi_ est."
"Hactenus, valet; sed ubinam locus ille est?"
"In sylva, ad duo stadia."
"Sed qu vi?"
"Pone nos; illac!" inquit, "versus dextrum."
"Placet; veni nobiscum, ostende viam!"
Itaque, viribus tametsi ultra modum eram exhaustus, facere non poteram
quin occasione etiam minim usus, adversarium mihi tam exosum qusitum
ire pergerem. Milites itaque meos appellans edixi me quinquaginta
volonibus ad Bodmilcarem in latibulo suo deprehendendum indigere. Longe
plures quam opus habebam sese ad id mihi obtulerunt, ad decertandum
omnes cupidi; quamobrem Hannibalem aptissimum quemque ex omni numero
deligere iussi, et ad expeditionem prparare, cteris autem curam
mulierum, pueri, impedimentique tutandi, accuratam demandavi, item, ut
securitati captivorum invigilarent.
Aminocles enixe me oravit ut sibi in tutelam filioli, item ut Demareti,
cum modo restituta uxore eodem proposito remanere liceret. Agnovit
quidem utrumque eorum grato erga me ob recuperatos suos animo teneri,
spoponditque fore, ut alias eo fortius pro me dimicaturi essent, petivit
tamen, ut saltem nunc, cum mea voluntate, eis manere liceret. Ego utique
minime dubitavi precibus suis adstipulari.
Antequam iter ingressi essemus, obiter meis memoravi fieri posse ut
fortun favente cadaver dumtaxat unius vel alterius amicorum, Hannonis
nempe atque Ion aut utriusque, reperiamus. Chryseis protinus surrexit,
atque multum agitata ac pallida ad me accessit. Qurenti autem mihi
quonam ire pararet, firm voce respondit:
"Ibo qusitum cadaver sponsi mei. Si Dii faverint, tumulo id condere
volo."
"Placet propositum, licebitque ut venias," respondi illi, eius animi
dolore multum commotus, nec minus mirabar eius fortitudinem, suam tantam
calamitatem qui bonique faciendi; "utinam Astarte nobis propitia sit!"
Hannibal cum suis copiis iter ingressus est. Bichri, lassitudinis
patientissimus, agmen ducebat, cum Hazale iuxta se, quem manibus
vinctum fune tenebat. Gisco, cum securi in humero, ex adverso latere
eunuchi itabat, Himilco autem, destricto gladio, a tergo
sequebatur. Versus sylvam in silentio progrediebamur, ea plerumque
secuti cava viarum, qu luna in umbra reliquisset, ac paullo post in
conspectu eramus atr foliorum molis, qu planitiem claudebat. Hac opac
plag admodum cauti, ac veluti furtim, arboreta ac dumeta penetravimus,
pervenimusque ad tumulum sub radice clivi, quem mane transcenderamus.
Hc prruptus editusque erat anfractus, quem Hazal nobis ut _Lupi
Tumulum_ descripserat, quique, secundum eum, latibulum Bodmilcaris
suorumque celaret. Quum ibi constitimus, prorsus nullum lumen videri,
nullus sonus audiri poterat, nec quidquam formidolosum sylvarum

silentium turbabat.
"Antequam ad impetum faciendum signum daremus," submiss voce eloquitur
Hannibal, "quid apud eos ageretur nos scire oporteret."
"Ipse ego optime mihi viam reperiam," ait eunuchus: "sinite ut ipse
procedam, resque vobis renuntiem."
"O tu nimis sapis," redarguit eum Himilco, "valde etiam nobis faves, at
nos e re non te fatigabimus."
Post hanc suam nos eludendi apertissimam astutiam severe repulsam,
Hazal in pristinum suum silentium recidit. Tunc, suadente Bichri, visum
est ipsum cum eunucho proficisi satius esse, atque quo in loco res
starent explorare. Quo consilio probato, ipse edixit fore ut, si
eunuchus e suis manibus se eripere tentaturus esset, pugione eum sne
mora perfoderet.
Hannibale consilium probante, ipsi duo profecti sunt et in tenebris e
conspectu mox evanuerunt, Bichri suum captivum ante se prorsum
agente. Minus quam dimidi hor post, ramorum ac sarmentorum fragorem
audiebamus, atque eorum uterque iterum coram nobis steterunt.
"Ecquid novi?" qurebamus nos.
"Decepit nos furcifer iste," respondet Bichri, "totum tumulum
circuivimus, sed nusquam ullum hominem reperimus."
"Imo, ita vivam, ut ego vos decepi!" singultabat eunuchus: "non vos
decepi. Iuro me Bodmilcarem Lupi Tumulum pro suffugio sibi indicare
audivisse. Linguam mihi prcidite nisi verum dicam; hoc iuro."
"Mitte iuramenta, hominum mendacissime!" inclamo eum animo irritato
indignabundus. "Fortunatum te censeas me tibi vitam spopondisse; at cave
tibi, nam, per Astarten, si alias----"
"Fieri certe potest," interloquitur Hannibal, "furciferos hc loci
latitasse, nobisque adventantibus perterritos hinc dissiluisse. Fortasse
spado verum fassus est. Quidquid sit, nihil effici potest, fateorque me
victum esse."
Himilco et Hamilcar quoque agnoverunt se delusos esse; atque hinc
consultissimum statui ad nostra castra reverti, ibique quiete, tam bene
merit, nos recreare.

CAPUT XV
_Iudex Gebal prclarum edit Facinus._
Ad castra nostra appropinquantes, excubitores nostri, securitati sedulam
dantes operam, nos stiterunt. Vix limites excubiarum ingressi sumus,
quum Aminocles, admodum concitatus, manibus gestiens, mihi obviam
currit, vixque fandi a me facultate impetrat, ut requirerem quid
interea evenisset, narrat mihi incondita, confragosque lingu Phnici,
nobis alibi agentibus, "homunculum" redivisse, iterumque discessisse,
seque haud procul in arboreto continere.

In prsenti confusus hesi; sed Bichri, celerius me hominis mente

perspect, exclamabat: "Gebal! Iudex Gebal!" ac locum indicatum versus
discurrit, consuetoque sibilo profugum lactare cpit. Brevi post lto
vultu rediit cum simia in humero eius sedente, qu nos turpissimo vagitu
ac stridore, et perquam torvis gestibus vult s excipiebat. Turpis ut
bellua erat, tamen fateor eam iterum ad nos revertisse non parum gaudii
mihi parasse, ac pne omnes nostrum ad videndam eam prodiverunt; et
quamvis barbam Hannibalis vellicaret vultumque Himilconis scaripharet,
non secus ac nasum Gisconis momordisset, nihil quidquam hostili animo
tribuebatur, cunctaque in bonam partem accipiebantur, donec bellua manum
Sammai scalpere tentaret, quod quidem Sammai nec ab homine nec a bellua
parum gravatim tulisset; is eum ictu svo feriit, quo hc magno saltu ad
Bichri confugit. Ut illinc dissiluit, aliquid, quod corrigi calcei
similitudinem referebat, illi excidit. Quod quum Sammai sustulisset, et
ad lumen td accuratius inspexisset, sic fatus est:
"Pol!" inquit, "hc aliquid litteris Phniciis scriptum est."
"Mor impatiens, eripio illi corium, accuratius perscrutor, reperioque
litteris, sanguine scriptis, esse consignatum. Ne ad legendum quidem
tempore sumpto, exclamavi:
"Hanno vivit! Vetulus Gebal nova attulit! Hanno ipse nobis ista
scripsit."
Enucleatis pedetentim litteris, omni qu poteram cur, nostros alacri
animo intentos sic alloquor:
"Auscultate, velim, amici, hc sunt qu ipse nuntiat: 'Captivi sumus
vivi et salvi: tuba Ion nos servarat; barbari nos Bodmilcari dedere se
negaverunt; princeps horum egebat tubicine Phnicio. Alius quoque
princeps tubicinem comparare vult, antequam filiam huic in matrimonium
det. Mihi quoque pepercerunt. Mox ad principem Septemtrionalem
mittemur. Animum erectum serves. Nos mox effugiemus. A Bodmilcare cave,
insidias parat: vos flumine prohibere cupit.' Hc, itaque sunt,
commilitones, qu ipse nuntiat. Usque speramus eos visuros."
Finit lectione, Chryseis intra brachia Abigail flens se coniecit; Gisco
cuculum suum sursum iactabat; Himilco ex utre satis liberalem haustum
suxit; Hannibal autem animi affectum septies in successum sternutando
prodebat. Quod vero ad Bichri attinet, simiam in ulnam prehendit,
amplexatus eam pne est, quod affectionis testimonium Gebal cirrum
evellendo crinium eius compensabat.
"O, Gebal, pudeat te! Tune mihi capillos evellicas, quum scias
quantopere te amem? Fortissime Gebal, vetule, ego gratulatus tibi modo
eram ob eximium et insigne tuum facinus."
Cteri quoque haud minus lti belluam contrectare satagebant, eamque
amygdalis uvisque passis donare pergebant, qu ipsa, quin humeros Bichri
reliquisset, grata accepit.
"Ohe, iam satis, siste ioca!" inquam, "otium pro nugis modo non
suppetit. Aqua nobis deficit: oportet ut ad flumen quo citius
deveniamus, quocirca Bodmilcarem nos antevertere oportebit. Interim et
aliud negotium superest, quod nobis dirimendum erit. Adducite huc
Hazalem!"
Eo allato, sever voce eum alloquor:

"Has litteras, Hazal, nonne audivisti? E te mendacem atque proditorem

comprobant. Tuum scelus nobis multis molestiis constitit; nunc nullum
iam levamen tibi suppetit; ad longe aliud iudicium deferri te oportebit:
Menath, Hoce, atque Rhadamathus sunto tui iudices. Moriendum tibi est."
Ad pedes meos devolutus, plorans et eiulans supplex me miser pro vita
sua implorabat, et ut sibi parcerem singultibus orabat. At ego nullis
precibus flecti poteram. Duo naut eum sublevaverunt, Himilco autem
laqueum in fune suo colligans, collo Syri iniecit.
"Selige sis tibi, vir bone, arborem quam velis," alloquitur eum Himilco;
"ex mea quidem parte ilicem quamdam robustam ac probam vellem
commendare."
Hazal nullum responsum dedit, sed omnibus viribus suis ita erat
obluctatus ut vi opprimi et abduci debuisset.
"Noli fatuari!" acclamat eum Gisco. "Quid obtrectas pendi? Vol tu
soleisque favebis."
"Nunc, itaque," iocatur Himilco, quamprimum spadonem sub arborem
collocassent, "fac trahas, age in sublime, in arborem infelicem! Sic!
iste suam navigationem absolvit!"
Atque eo pne usque loquente, Hazal in sublimi, in lumine lun
oscillabat.
"Unus proditorum ad rationes supremas reddendas discessit;" monui ego.
"Alterum autem," addit Hannibal, "speremus mox secuturum."
Brevis atque exilis e nocte nostrum omnium fuit quies. Ac postridie,
quum sol in clo claro surrexerat, post certamina laboresque adeo eramus
irrequieti, ut summo nonnisi conatu ac labore planitiem stuantem et
pulverulentam assequi possemus. Mihi ipsi faux exaruit, alvusque quodam
genere spasmi convellebatur, cuius teterrimus sensus iis nonnisi notus
est, qui cruciatum urentis sitis unquam pertulerint. Himilco suum utrem
iam ad ultimam usque guttam exsiccavit, iterque suum, temeto consueto
privatus, et omnino destitutus, languido gressu prosequebatur. Hannibal
sublat et e cingulo suspens gale itabat; cterique omnes ita erant
lassi et confecti, ut vel verbum proferre inter itandum eos
pigeret. Unus Bichri erat, qui ex omni numero nostrum nulla vestigia
lassitudinis proderet, utpote cuius fibrosum corpus lassitudini fere
impervium esse videretur.
Circa dimidum temporis pomeridiani levis nebula suspensa indicare nobis
videbatur cursum fluminis, quo non parum recreati eramus; nam
conscientia nos in vicinia aqu versari ad alacrius agendum nos
incitavit. Bichri et aliquot aliis, qui utres aut cucurbitas secum
gerebant accitis, prorsum cucurri, ut sine iactura temporis aqu
potiremur, ac reversus, meos haustu aqu reficerem; sed quum circiter
intra dimidium stadii a flumine pervenissem, tanto dolore nauseaque
arripiebar, ut vix pedibus consistere possem. Perseveravi tamen, et vix
passibus vicenis a margine aqu aberamus, quum subito e fruticeto sonum
virgarum ac sarmenti crepantis exaudiebamus, ac fere vicena iacula
sibilantia nos prtervolare cperunt, et clamor bellicus Iberum aures
nostras perstrinxit. Stupentes quidem, tamen versus aquam progredimur,
quum triceni vel quadrageni barbari ex insidiis inter dumeta consurgunt,
nobisque lanceis armati occurrunt, atque alter tantus eorum numerus

latus apertum agminis nostri cum ingenti eiulatu adoritur. Hannibal

atque Sammai hostes suos cito repulerunt, sed mihi, qui paucos passus
prcesseram, fortuna haud tam qua fuit; nam, licet Bichri uno plus
interfecerit ex iis dumtaxat qui sibi a fronte obversabantur, tamen nos
circumvenerunt. Brachium unius nautarum lancea perfodit; sura Bichri
hast vulnerabatur, mihi autem in movendo me magno incommodo erat hasta,
qu inter scutum loraque humeri mei hserat, et, fateor, iam de salute
mea meorumque desperare cperam; sed in ipso extremi discriminis momento
cantus tub Phnici notissimus perstrepuit, voxque audita erat: "Forti
este animo! hic sumus!" simulque facies rerum mutari cpit. Veluti grex
pavidarum avium, barbari pedem referre cperunt; agmen adventans, forte
Bodmilcaris ipsius, cito terga vertit, seseque in fugam mandat:
Hasdrubalem sunt conspicati, qui a ripa fluminis nobis opem latum
adventabat. Amicus amicum haud unquam tanto excepit gaudio. Qurenti
mihi, qu id contigisset ut nobis tam opportune succurreret, respondit,
totum mane se hostium motus speculatum fuisse, qui, propriis insidiis
nimis occupati, suum adventum non animadvertissent; sed quum sibi
persuasum esset illos nefandum quoddam facinus machinari, malum
_Cabirorum_ demitti, atque in sinum ad ripam fluminis prorsum moveri
iussisse, ita egressum in tempore nobis subvenisse.
Sic itaque periculo instantissimo erepti, agmen nostrum ad sitim
restinguendam, ad flumen adduximus. Nec, fortasse, in vita mea
contigisse arbitror ut Himilconem aquam, et maximis quidem haustibus,
(nec sine ingenti voluptate), potare vidissem. Alterius hor spatio
secundo flumine Bti deorsum navigare cpimus, ltus quisque sua
pericula narrando.
Tota nox quam in _Cabiris_ exegeramus ex omni parte quieti optime merit
erat data. Postridie primo mane iter suscepimus ad locum ubi _Dagon_ et
_Astarte_ destinat morabantur.
Eo quum perveneramus, cuique nautarum quinos siclos ac ternas portiones
vini donavi; nam satis perspectum habui singulos eorum labores fere
ultra vires suas prstitisse; item, quatuor et viginti horarum otium eis
concessi, ante iter susceptum. Otium autem istud quisque suo modo et ad
suam indolem exigebat: aliqui ad satietatem potabant, aliqui cantabant,
vel saltando se oblectabant, nonnulli varietatis caus etiam secum
certabant; tamen, etiamsi rudius ac non sine tumultu interdiu se
gesserint, sub vesperum omnes ad saniora rediverunt, seque consuet
disciplin legibus parato animo subdiderunt.
Proximo mane iam iterum altum nos habebat, et, ego dumtaxat, vix
effabili gaudio intuebar eius crulum ac perpetuo mutabilem vultum, non
secus atque aquarum in latera navis liquidum impetum.
Biduo Gades attigimus, ubi cunctas meas rationes cum Tzba ex ordine
pariavi.
Nunc demum tempus advenisse existimavi, ubi officialibus cterque manui
mea prisca consilia proponere possem. Hoc igitur proposito omnes eos ad
convivium sub tentorio, in quodam horto publico extra urbem strato,
invitavi. Convivio peracto, surrexi explicuique illis quare eos
convocassem.
"Amici," inquam, "cptum, propter quod missi eramus,
persolvimus. Voluntati regis Davidis satis est factum; mandata regis
Hiram exsecuti sumus. Subditis regis Davidis licebit in Palstinam
reverti; et ideo vos omnes hc congregavi, ut cunctis valedicerem."

Consurgit Sammai impatiens, meque acie acerrim indagabundus contuetur,

quid ego mihi vellem, a me percontari cpit.
"Quid ego mihi velim?" respondi illi, "id tibi facile explicabo. Mihi in
animo est omne argentum in _Dagonem_ comportare, eamque imperio
Hasdrubalis concredere. Licebit et vobis cum _Dagone_ domum
reverti. Demandatum erit Hasdrubali ut te, Abigail, Hannibalemque, atque
cteros quibus visum fuerit vobiscum reverti, Ioppam deferre."
Hoc audito, Hannibal, animo prorsus commotus, exclamavit.
"Tu vero? Quid de ipso te? An nec Himilco, Hamilcar, neque Gisco
nobiscum revertentur?"
"Nullus horum," respondeo; "nos alia negotia exspectant."
Silentium omnes oppressit. Hannibal consternatus lacrymabundus me
contuetur. Sammai, veluti e sopore evigilans, silentium rupit, pugno suo
sell tent vi illiso ut eam diffringeret; paullo autem post Bichri,
leni sibilo cantilenam su gentis recitare cpit, quo, more suo, acsi
res su minime interesset, curam discutere tentabat.
Sammai primus loqui cpit:
"Per Deum nostrum sacratissimum, Navarche mi, sic te agere posse mihi
nunquam persuadere potuissem!" ganniit ipse.
"Sic, prorsus, qu ubivis sint sacra!" recept voce fatur Hannibal:
"Itane de te omnes nos meriti sumus, ut sic de nobis statuas?"
"Nihil contra vos pecco," respondi, "amici hactenus fuimus, amici
separabimur. Certe nihil plus quo a me postulabitis, quam ut vos in
suam quemque patriam restaurem, ut cteram vitam in otio affluenti
degere possitis."
"At quamobrem ipse tu non revertis?" qusiverunt omnes.
"Eo proposito vos huc invitavi ut id quoque vobis palam facerem. Mihi
nimirum, Sidoniisque qui mecum sunt, in animo est iter exploratorium
suscipere. Iam pridem mihi proposueram explorare, utrum et ali terr
sint nec ne, et quales e sint, insulne an continentes, et utrum ad
Septemtriones hinc lateant. Statui mecum, si possim, dirimere, utrum
Occasum versus a Tartesso navigando Celtarum terr attingi queant nec
ne. Hc est qustio quam solvendam mihi suscepi."
"At tune putas," obloquitur Sammai, "nos interea, dum tu in ignotorum
marium discriminibus periclitaberis, posse otio vitque commodis frui?
Absit! Non adeo sumus ingrati."
"Numquid nos signa deseremus medio prlio? Nunquam, Medius Fidius,
faciemus!" obtestatur Hannibal; "eat domum qui velit; fata mea ad te me
iungunt."
Sammai ei adstipulatur; Abigail negat se ab suo sponso
abscessuram. Motus omnium fide meique desiderio, manus cunctorum seorsum
prehendi:
"Dii vestram fidem fortitudinemque remunerabuntur" respondi illis. "Sed
aliqui vestrum tamen malent in patriam reverti. Quid tibi videtur,
Aminocles? Num tu non mavis filium tuum ad patrios Penates referre? Tu

autem, Chryseis, tu certe noles periclis maris ignoti obiici?"

Aminocles respondit se filio aptiorem patriam quam inter bellatores
fortesque nautas degere vitam posse, nequaquam optare; Chryseis autem
ingenue fassa est se ad me vinculis grati animi devinctam: quod ego eam
e servitute eripuerim, fieri etiam posse, ut, si apud me perseveret,
quondam suum sponsum sibi restitutum videat.
Tunc ad Bichri conversus, qui usque cantilenam su gentis tristi ac
languido sono sibilabat, sic eum alloquor:
"Heus, mi ephebe, necdum audivi quid tibi probandum videretur. Nihilne
tu habes dicere?"
"Nihil multum," is respondit, "areolam in vinea Tzbae palmitibus
consevi. Vobiscum in Septemtriones me profecturum reor, atque redux huc,
Tartessum, excurram visum quemadmodum sata a me vinea prosperet ac
vigeat."
Bichri nullum responsum Himilconi dare dignatus, prosequitur quasi secum
loquens:
"Cum sene Gebal parvuloque Dionyso puto me satis contentum futurum, Ion
tamen gre carebo."
Sic itaque admodum mirabar nullum sociorum a me discedere
velle. Constitui itaque totam meam embolam, cum argento un, fidei
navarchi cuiusdam Sidonii concredere, qui domum reverti parabat, tunc
vero, sine mora, magnam vim commeat s comparare, ut haberem quo victum
in navigando ignota maria Occidentis sustentarem.
Mane eius diei quo solvere statueram, Suffetem Navalem, atque Tzbam
valedictum adii. Ut marginem obeo ostium port s petens, magnam hominum
turbam conspicio, qu huc confluxit ut duas magnas columnas a fabris
erigi spectaret, quarum una imaginem solis, altera autem signum Dei
nostri Melcarth referebat. Ne ego quidem minus cupidus eram sciendi quid
h du column sibi vellent. Responsum tuli iis finem habitabilis
terrarum orbis significari, atque ultra eas, prter oceanum, nihil
dari. Verumtamen effatum oraculi mihi usque memori hrebat; mihi quidem
mundum latius patere persuasum habebam, ac mecum subridens, iter meum,
plenus spei, securus prosequebar.

CAPUT XVI
_Oceani Discrimina._
Septimanam integram oras continentis versus Septemtriones contendendo
exegi; superatoque celso quodam promontorio, iter ad Ortum flexi. In
nulla a me anteacta navigatione tam arduum expertus sum laborem
navigandi, nec fluctus unquam vidi tam iratos quam qui hc saxosas oras
verberabant. Lingua terr hc erat, quam circuire vix quaternorum dierum
spatio nobis licebat; nec nisi quindenis ferme exactis diebus, per
fluctus tempestatesque iactatis licebat nobis denique aquis
placidioribus, orisque demissioribus potiri. Hc montes desinentes
planities amplissima excipit, qu iterum ad Septemtriones
vergit. Diuturna hc contra tempestates luctamina defatigarunt nos fere

ultra vires nostras.

Antequam multum progressi essemus, ad ostia pervenimus fluminis cuiusdam
adeo lata ut primum quemdam maris sinum ea existimarem. Rip eius
utrimque nemoros et collin erant, terr autem tam hospitales mihi
videbantur, ut, denique consistendum ratus, in quodam haud longe dissito
fluminis stuario, aptum ad anchoras iaciendas locum nullo labore
reperi.
"Per De m hominumque fidem!" Gisco clamat multum concitatus: "Mappalia
ista ego certe agnosco! Vicus Celticus est." His dictis, manu ordinem
tuguriorum indicabat cum tectis conicis, ex arundinibus consertis, ac
sine multis argumentis quatuor remiges se ad littus deferri iussit, ut
priscos veluti agnatos suos viseret.
Nec spe deceptus fuit. Dimidi hor spatio circa navigia nostra
multitudo Celticarum trabalium ac lintrium, rumnose factarum,
scatebat. Celtarum plurimi adeo avidi erant nos videndi, ut haud pauci
se in aquam prcipitare non dubitarent, et spatium ab oris ad nos usque
natando emetirentur, nec multo post constratum nostrum, cterarumque
navium, examinis apum instar obsiderent. Hi omnes hilari risu
gesticulabundi, omnes eodem tempore elat voce, iucunde sermocinari
cperunt, quorum tamen lingua auditu nobis quidem haud omnino suavis
esse parebat; ipsi tamen omnes amicissimos sese nobis prbuerunt, ac
moribus multo minus erant barbari quam incol Tartesso vicini. Tunicas
hi admodum breves, e materia rudi, ab ipsis se texta confectas gerebant,
crura vero sua braccis, ad talos usque pertingentibus, tegebantur. Erant
autem hi vultu rotundo, indiciaque boni animi pr se ferebant. Oculi iis
erant clari, ac plerumque csii, capillis helvis, non raro plane
flavis. Aliqui eorum arma nea, atque monilia gerebant, qu ex Phnici
per Salios, secundum flumen Rhodanum in has terras importabantur, multo
plures tamen eorum instrumenta lapidea atque lignea, scitissime facta,
usque adhibebant.
Celt, ut quum vicum eorum visum iveram comperi, casulas suas pilis, in
aquam demissis, superstructas habent, artisque piscandi peritissimi esse
cognoscuntur. Emi ab iis aliquantum aren aurifer; et quum varias
merces nostras perquam appetivissent, plures ex his erga sua mercimonia
campsi. Qurenti mihi de sua origine, se ex Oriente cum Septemtrione
primitus hucce migrasse, omnes ad unum asseruerunt, suosque proavos ante
sculum hicce terrarum consedisse, atque hinc gentem Iberibus,
Liguribusque consimiles exegisse, aiebantque pone se alios quoque esse
Celtas, quos illi Gallos et Cimbros vocarunt.
Relictis eorum vicis, quos ipsi _mas_ nominant, ad naves redii, iterque
nostrum versus Septemtriones prosequebamur. Post navigationem octon m
dierum ad ambages pervenimus scopulorum atque insularum. Egressi in
continentem, alias Celtarum tribus reperimus, qui nos docuerunt suam
terram _Ar-Mor_, hoc est, 'terram maris' vocari; et ab iis persuasus, ad
Septemtriones, quamdam insulam. magnam, opulentam ac fertilem sitam
esse, illud iter aggredi mecum statui.
Post biduum ingens tempestas nos assecuta est, et simul etiam caliginosa
nebula mari undique incubuerat, quam nostri _pulmones oceani_
vocitabant; ab undis per complures dies vehementer iactati, in
regionibus lugubribus orci errare nobis videbamur. Die quinto iam omnem
sit s itinerisque rationem et computum amisimus, atque venti ac fluctus
ad suum arbitrium, quo lubebat, nos egerunt. Sub mediam eius diei
noctem, vigiliis, laboribusque fractus, ad imum malum quietem capiebam,
quum subito magn voce Himilconis suscitor sic clamantis: "Venili und

ante nos!"
Puncto temporis exsilui in pedes, et ad clavum cucurri.
"Refluxus!" clamo, "indicate cteris navibus!"
Prcipites omnes ad lampades faculasque accendendas discurrunt, at sero
totum: clamor calamitosus nobis significabat _Dagonem_ scopulis hsisse;
ut vero ego flexivice pedes referre nitebar, animadverto ingenti terrore
_Cabiros_ pror innixam, totam in venilibus volutari.
_Astarte_ quidem usque incolumis, undique cautibus, aquam non
excedentibus, tamen erat cincta. Aqu tanto impetu ferebantur, ut omnes
mei conatus ad revellendam navim in alveum nostri curs s, quo huc
ducebamur, incassum essent; et etiam post unius hor afflictationem
streporem venilium, scopulis illidentium ac refluentium mihi audire
videbar. Iam fere vicies navim in flexivicem dari mandavi, quum,
denique, horreo dicere, tremor, et concussio subitanea, pro ingenti
nostro terrore, docuit nos in scopulos esse coniectos; ac tota eius
noctis caligine ferre debebamus formidinem ac sollicitudinem, qu ex
interitu navium, nostrumque omnium, conscientiam nostram subire necesse
erat.
Ventus primo auror rubore subsedit. Ultra venilias mare requievisse
satis clare discernere poteram, nec a terra nos plus dimidio stadio
abesse, perspicuum erat. Naufragos nos esse intelligebamus quidem, vitam
tamen nobis servatam, nec in tanto, quantum terrore perculsi
existimaveramus, discrimine nos deprehendimus. _Cabiri_ quamvis in
periculoso situ, tamen salva erat, atque in littus subducta. _Dagon_
tamen, ut erat satis manifestum, in peiori erat statu. Itaque omnes meos
linquere naves, et in littus excedere iussi. Eorum complures
perseverabant, nec se a me divelli siverunt. In horum numero erat
Sammai, qui, nisi vi coactus, discedere omnino recusavit. Perinde
Hamilcar, Hasdrubal, Gisco atque Himilco, tam tenaciter apud me
perseverare licere postularunt, ut amplius ipsis reniti non possem. Meum
nempe consilium erat usque eo in navi perdurare quippe qu per tanta
itinera fida vexisset, dum tabul sibi cohrerent.
Multo iam die turgidum mare sensim recedere. crulumque clum, nubibus
fissis, ac pedetentim dilabentibus, patescere cpit. Haud procul a nobis
viror littorum in conspectu erat, nostrosque ad oras aqu stantes,
signaque gestu edentes, ut forti essemus animo, conspiciebamus. Ex iis
Bichri, atque Dionysus, non sine magn contentione virium, fluctus
scopulosque superantes, nando ad nos pervenerunt, et in navim
correpserunt.
Fluctu recedente, statui carinas navium accuratius perscrutari. Reperi
_Astarten_ non modo prope illsam, sed etiam puppim inter duos scopulos
tam arcte impressam in speciem cunei, ut ibidem tutissime teneretur, et
etiam futurum arbitrabar, ut novo stu ingruente, ipsa facile ab aquis
sublevaretur. Pro mala fortuna, plane aliter res cum _Dagone_ se
habebat. Ipsa tant vi erat cautibus illisa, ut quominus fatisceret, aut
omnino in tabulas soluta dilaberetur fere nihil impedire poterat. Null
itaque mor interposit, eam exonerare cpimus.
Nostri, in arido versantes, fontem invenerunt aqu dulcis, et satis
ramentorum ad accendendum ignem, cterum locus etiam pro castello erat
idoneus. Curam eius rei Hannibali commisi, qui locum protinus aggere et
foss munire cpit. Utrque navi exonerat, malum _Astartis_ tolli, e
materia autem _Dagonis_, item ex instructione, armamentis, atque ris

tantum tolli iussi ac servari, quantum poteramus. Onere atque armamentis

levata, accedentibus insuper agentioribus flabris, _Astarte_ tertio die
in altum elata erat, ingenti plausu nostrorum et acclamatione. Ac tum
Himilco tam scite eam tractavit, ut sine magno labore in aridum a
nostris subducta esset.
Hasdrubalem pro viribus solari conabar, sed ipse fata su ante oculos
dilaps _Dagonis_ multis lacrymis deflevit.
Aliquot dierum spatio nulla incolarum vestigia ob oculos venerunt, et
iam de commeatu sollicitari cperamus. Iam duas lintres parari iussi,
qu piscatum prodirent, quum e longinquo extremum cornu terr
circumnavigantem longum cercyrum conspicamur, versus locum, ubi nos siti
eramus, contendentem. Navicula e corio consuto, formulque ligne
intento erat, eamque quatuor remiges seminudi agebant. Conspicati nos,
primum dubitabant, sed a nobis per signa certiores facti amicos nos
esse, nihilque adversi moliri, appulerunt, et in terram
descenderunt. Gisco, qui eos partim e lineamentis oris, partim e communi
aspectu Celtas esse agnoverat, propri lingu affatus est eos, cui illi
magn verborum copi, multoque gestu in toto sermone,
responderunt. Tanto gaudio omnes affecti erant, quum su lingu nos ad
se loqui audirent, ut etiam renitentibus nobis, nos deoscularentur, et
etiam ob nidorem e rancido longorum capillorum unguento invitis nobis et
reluctantibus, nos amplexabantur.
Gisco tunc certiores nos fecit, hos, quamvis lingu Celtarum
meridionalium atque medianorum simillim uterentur, rever Cimbros esse,
gentem affinem e Septemtrione, qu insulam abs se Prydhayn vocatam,
incolerent. Hi homines perquam inquieti, atque sciscitabundi, nos
omnimodis qustionibus impetiverunt. Statur proceriori, vultu iucundo,
colore punico et candido, oculis csiis, capillis autem coloris helvi ac
triticei erant.
"Ephebi isti eximios prstarent milites," notat Hannibal; "vel mille
eorum in arte militari exercitare cuperem, et tunc Bodmilcari plus quam
par essem."
Quum Bichri miraretur quod hi nullis arcubus sagittisque essent armati,
Gisco eum docuit hos se haud raro ita armatos vidisse; verumtamen
prcipua arma eorum hastas, asciculas cum spiculis acieque admodum
acutis ac perquam affabre factis esse solere.
Interrogari
habuissent.
peregrinis,
mercimoniis
tradidisse,

eos curavi utrum ii antea notitiam Phnicum ullam

Responderunt suos affines, Cimbros Septemtrionales, de iis
fusca facie, nigrisque crinibus, in hasce regiones miris
magnisque navibus non raro ventare solitos memori
eos tamen sibi nunquam obviam factos fuisse.

Amiciti ergo plura munuscula eis dedi, atque Himilcone admodum invito,
etiam aliquantum vini, quamquam iam fere penuri eius laborabamus. Inde
etiam, ad tempus dumtaxat, hilariores fieri cperunt ac licet lautitia
et vociferatio subinde in iurgia et altercationem inter se abiret, tamen
erga nos civiles se prbuerunt, et quamvis non parum agrestes, tam
humanos eos comperiebamur, ut nihil ab iis verendum iudicaremus.
Discedentes a nobia polliciti sunt se cum omni tribu su sub vesperum
reversuros, ac pro munusculis merces quasdam allaturos. Eo tamen die
nihil plus novi ab iis accepimus; sed postridie, quum magn virorum
mulierum ac liberorum turb comitante ad nos reverterent, intelleximus
eos prorsus vacuos venisse. Hi in castra nostra magno tumultu irruentes,
amplexibus nos obruebant, ac tot qustionibus nos vexarunt, ut ipse ego

confunderer. Inter ctera, operam suam ad disponendas in castris nostris

res obtulerunt; quoquo tamen se verterunt, confusionem ingesserunt.
Cterum quque viderant, summis laudibus extulerunt; erant tamen in
cunctis rebus fidi ac probi, nec vel minimam rem surripere tentaverunt;
verumtamen sua sciscitandi cupido, seque ingerendi libido, eos nobis
molestissimos reddiderunt. Prsertim quo Hannibalis animo gerrimam
labem intulerunt, eius loricam, galeamque contrectantes; quo magis eos
reprimere tentabat, hi eo magis riserunt, eiusque iracundi
delectabantur. Chryseis quoque et Abigail gravi tantum conatu sese
continere poterant, quominus hi, materi vestit s earum examinand
cupidi, eas exuerint. Iudex Gebal haud parum delectationis eis attulit,
prsertim quum Bichri atque Dionysus simiolam, animal perquam
ludibundum, ad sua ioca ludicraque edenda instigarunt. Aliqui nostrum
dolebant tubam Ion, fontem tanti oblectamenti, amissam; attamen ali
res satis suppetebant, quibus animi hospitum affatim permulceri
poterant.
In medio horum omnium cavendum iudicavi, ne quo pacto summa consiliorum,
nov terr reperiend, atque cura commeat s comparandi mihi
elaberetur. Quamobrem, magn cur et industri ab his hominibus
disquirendum statui de situ, deque regionum figura, tam su insul, quam
continentis, quem modo reliqueramus. Reperi eos intellectu rationeque
satis multum valere, itineribus longinquis non parum exercitatos esse,
quum dissitissimas terras mariaque scaphis suis coriaceis
pervagarentur. Ex sua notitia nos modo in summa, prcipuaque duoden m
insularum minorum versabamur; verum insula grandis, Prydhayn, tanta ab
iis prdicabatur, ut minus duorum mensium spatio ab iis adminiculo
solitarum scapharum circumnavigaretur; unde quum existimavi eam
Tartessum magnitudine exquare. Rogavi etiam meos hospites, ut quidquid
commeat s sibi ad manus ad vendendum prsto esset, id ad me deferre non
gravarentur. Itaque nunquam imposterum ad nos venerunt, quin copiam
cervin ac piscium afferrent. E quibus quum palam esset eos agricolatum
non exercere, frumentum oleraque ab iis nunquam petivi. Postea tamen,
quum satis exigua copia hordei, alteriusque generis grani e Prydhayn
allata fuisset, coniectare poteram aliquas illic tribus initia cultur
agrorum tentare cpisse.
Non parum demirabar Cimbrorum morem, quod in collo tot prbia gestarent,
et quod metalla, e quibus plurima eorum facta erant, prter morem essent
albida; unde admodum cupidus sciendi fiebam, quonam in loco id metallum
comparari posset. Etiam magis mirabar, quum hi me certiorem fecissent,
in hac ipsa insula, in qua castra nostra posita essent, copiam eius
magnam inveniri. Hoc quidem summo gaudio audivi. Quamobrem, null
interposit mor, scrutari cpi, si quam venam reperire possem. Accitis
itaque aliquot meorum, statim indagare cpimus, nec sine fructu; nam
brevi in venam incidi, et reperi totam adeo insulam vix aliud, quam
fodinam plumbi albi esse.
Nova itaque cogitatio, atque adeo propositum, incidit, quod omnino
exsequendum statui. Ex materia, partim hc, partim in contigua insula,
siqua ibi procurari possit, statui in locum _Dagonis_ dilaps novum
navigium fabricari; ac dum id opus fieret, molem eius metalli comparare,
ut integrum onus unius navis efficeret, cuius simile tota Phnice
antehac nunquam conspexisset. Nemo unus nostrum erat, quin consilium
meum ratum ac probatum habuisset.
In gratiam pro meris nugis, quibus eorum animos conciliaveram, veluti
qudam fragmenta cupri e laminis _Dagonis_, incol libenter indulserunt
ut e suis fodinis metalla erueremus, item quoslibet tractus terr su
insul nobis ad possidendum concesserunt usque eo dum nobis ita

placuisset; quin et cupere videbantur ut apud se stabiles figeremus

sedes; atque hoc proposito omnem suam operam atque succursum obtulerunt
quocumque modo voluissemus, nec ex eo tempore castra nostra ullo genere
commeat s caruerunt, quoniam magnam vim eduliorum e sua piscatione ac
venatione eo comportarunt, munuscula autem, qu nos illis dederamus,
omni tempore in magno pretio apud se habebantur. Loquaces, sciscitatores
ac mobiles animo ut fuerint, tamen asserere non dubito, quin hi omnium
quos nobis convenire contigit barbarorum longe humanissimi censendi
sint.
Qu ad exsequenda consilia nostra usui erant, cito
administravimus. Hamilcar cum Bichri, et viginti sagittariis, navi
nostr _Cabiris_ ad explorandas insulas atque Prydhayn profecti sunt;
Hasdrubal et Gisco munus obibant opus fodinarium curandi; ego cum
Himilcone in castris mansi, ut opus administrarem nov navis parand;
ac, pr cteris aliis rebus, ut securitati meorum providerem, utpote
clum hoc asperum ac frigidum loco tentoriorum magis stabilia postulabat
tuguria. Quod Hannibali atque Sammai nullum fere negotium obveniebat,
tempus suum plerumque venando ac piscando exigere consueverunt, partim
vero diverticulis in societate incolarum, quos in artibus militaribus
exercere cperunt, quibus aptiores magisque dociles tyrones habuerunt
nunquam.
Quodam die Hannibal atque Sammai mentis atque genis ad cutim strictim
tonsis inter nos comparuerunt, nec ullam barbam in vultu relictam
habebant, prter mystaces in superioribus labiis; tam enim arctam cum
barbaris iniverant vict s consuetudinem, ut tandem eorum mores
imitarentur.
"Ehem, prclaram vos formam induistis," cum lenii risu eos alloquor,
"quin et iuvabit vos vultus fucare prstantiores Cimbri fietis."
Hannibal satis speciosis argumentis tentabat mutatum morem probare, et
quum esse conabatur ostendere, decere morem sequi gentis, cuius in
medio quis versetur; et, quoniam ipse inter bellatores bellator sit,
convenire ut eorum mores sequatur.
"Abigail autem," inquit Sammai, "putat mutatum morem mihi perquam
convenire."
Quando istud argumentum refelli non posset, nihil amplius habui dicere.
Dies, septiman, menses elabebantur, dum nos arduis tdiosisque
laboribus solerter vacabamus.
Ex itinere explorandi redux Hamilcar retulit se non modo navigationem
secundum littora Occidua insul magn perfecisse, verum etiam ulterius
ad Occasum, aliquanto minorem reperisse insulam, quam penitus
circumnavigasset; incolas eius _Erin_, sive "insulam viridem" a suo
eximio virore vocare, et id ei usque nomen esse.
Advenit interea hyems, frigida et aspera. Par non sum describendo
terrorem eorum e nostratibus, qui nunquam antea gelu nivemque
conspexerant; nihil nisi necessitudo immitis eos adigere poterat ut e
tuguriis vel pedem efferrent. Simiola misella perquam male se
habebat. Bichri atque Dionysus soli erant quos intemperies nullo pacto
afficere poterat. Hi nunquam non se paratos prbuerunt ad se cum
iuventute Cimbrica glebas niveas iactando, in glacie dilapsando
divertendum, quibus exercitationibus vultus omnium salubri rubore
suffundi solebant.

Instituente Bichri, parvulus Phocus eximi sollerti usum tam fund

quam arc s didicit; quocirca, imposterum cordi eius esse cpit ut e
venationibus suis semper quoddam trophum virtutis peritique
reportaret.
Maxim omnium mstiti afficiebatur Himilco, fortis ille gubernator, non
quod ipse nebulas geluque cteris plus vereretur, sed quod copia vini in
diem decresceret.
"Ohe, me miserum!" suspirabat,
minus iterum! nihil habebimus,
aquam. Revera, tempus iam esse
vineas Beryticas in declivibus

quoties utrem exinanire cerneret; "uno

quo ver adventurum consalutemus, nisi
arbitror ut in Phnicen revertamur;
collium spectare certe iuvaret multum."

His in auguriis socius et adstipulatorem strenuum sibi habebat

Hannibalem, qui, quamquam dicere non ausim, vel unum inter nos fuisse,
qui omne vinum nostrum exhaustum esse gauderet, solus fuit qui dolorem
siticulosi gubernatoris palam probare non dubitaret.
Tandem aliquando dies augeri et clarescere, atque mare, fere per totum
hoc tempus turbulentum ac tempestuosum, considere, tranquilliusque fieri
cpit. Navis, denique, absoluta fuit. Submisimus eam festo nostr
navigationis patefact; ac non solum Cimbri nobis auxilio advenerunt,
verum etiam sacerdotes eorum, positis vestibus, corpora sua cruleo
nigroque tinxerunt. Vesperi epulas instruximus e piscibus, e cervina,
hordeo, variisque regionis esculentis. Tum etiam ultimum utrem vini
exhausimus et exsiccavimus.
"Pro felici nostro reditu propinemus!" precatur Himilco.
"quo maturius eam rem agitas!" monui ego; "peregrinatio nostra a
termino suo multum abest."
Omnes attoniti oculos in me converterunt. Ne uni quidem eorum vel
cogitatio incidit nos usquam alias quam Sidonem iam iter parare. Sammai
interrogabat a me, utrum plus delitiarum e "pulmonibus maris" accepturi
essemus.
"Per me licebit ut domum eas," respondi illi; "navis ista iam parata
est, mihi autem utique in animo est eam cum onere domum mittere, nec ex
mea parte quidquam obstabit quominus tot vestrum, quot frigora
nebulasque amplius tolerare noluerint, domum cum ea revertantur, ut vos
id iam antea monueram."
Sammai in pedes consiluit, obtestatusque sic respondit:
"Navarche mi, certe tu non existimabis me id serio dixisse; nec tibi
persuadebis me abs te divelli optare. Equidem fateor frigidum et
inclemens clum istud mihi displicere; verum te certum esse volo me tibi
comitem futurum quo demum cunque te divertas."
Porrect manu, certiorem eum feci me su constanti summam habere fidem;
tum consilia ei aperui, qu me permovissent ut peregrinationem meam ad
ulteriores fines protenderem. Prterea, exhibui illis quamdam materiam
pellucidam ac flavidam, qu speciem quarumdam nostrarum gemmarum pr se
ferret. Celta, qui eam mihi donaverat, succinum eam vocavit, asseruitque
navigationem tricen m dierum Ortum versus, ad littora nos delaturam
magni continentis, ubi abundantissima eius rei copia ab aquis in littora
everreretur. Nihil dubitandum esse docui, quin ea res donum Astartes

esset.
"Cterum," subiunxi, "quis dixerit, utrum oceanus, qui ad Fretum
Gaditanum Mari Magno iungitur, non ei alicubi in Oriente iterum
iungatur? Hactenus de oris Septemtrionalibus Hellesponti nihil habemus
comperti, et quis augurabitur utrum Sidonem per Cariam atque Chittim
attingere non possimus?"
Nomina hc nostris notissima novam audendi fortitudinem adiecit, ita ut
omnes ad unum comitandum me ad oras succiniferas paratissimos se
prberent.
"Ita, profecto!" addit Himilco, "etiamsi vinum omne ad guttam exhaustum
sit."
Novum navigium, quod _Adonibal_ nominabamus, a nomine Prfecti Navalium
Uticensis, probe oneratum erat plumbo albo, et, ut cter naves, satis
magna copia aqu potabilis carnis sals ac siccat, frumenti atque
fructuum huius regionis pro commeatu instruebatur.
Postquam Cimbris nostris, qui tot tantisque beneficiis nos cumulaverant,
ex corde valedixissemus, mari nos commisimus. Aliqui incolarum insul
comites sese nobis in suis cymbis prbuerunt, quos tamen nos celeritate
facile superavimus, et ut ad extremam lingulam Prydhayn iter
flexissemus, ii e conspectu evanuerunt.
Senum dierum aspera navigatio ad Orientalem eius insul oram nos
detulit; illinc rect ad Orientem contendentes, ad oras devexas
planasque accessimus, secundum quas cautissime progrediebamur. Integram
septimanam hac vi exegimus, qu finit, ostia stuarii cuiusdam
latissima attigimus, in ripa adversa cuius littora iterum ad
Septemtriones vergere cperunt. Licet venti svierint, mareque
stuosissimum nos iactaverit quinis ulterioribus diebus iter
prosequendum statui, si forte viam ad Orientem reperirem, caute ac
diligenter oras scrutatus, nullum cum incolis commercium suscipiendo,
quamvis ignes ex interiori insula satis superque demonstrassent incolis
eam non carere. Tamen, denique, quum et commeatus deficeret, et
asperitas cli, itinerisque nos urgeret, omnem spem transit s
reperiendi, etiamsi exsisteret, quod tamen mihi nunc minus verosimile
videri cpit, omnino mittendam duxi; itaque iter retrorsum flectendum
censui, quum quatuor maiores cymb Cimbriorum nobis obviam fact sunt, e
continente revertentes, quo succinum collectum ivissent. Hi certiores
nos fecerunt nos quamcunque eius rei copiam in oris Orientalibus
colligere posse. Iam hoc iter parabam sine mora aggredi, quum densissima
nebula descendere, nosque obruere cpit, ita quidem, ut cuncta extemplo
missa facere, anchorasque in eo ipso loco iacere coacti essemus. Hoc
facto, scaphas solvi, et exploratores ad littus mittendos
statui. Difficillimum his erat negotium littus adeundi, sed etiam
difficilius ad navem redeundi, licet plures tdas lampadesque pro
signaculis accendi iusserim.
Nebul paulatim recedente, iter caute recepimus, atque e quod nobis
terra esse videbatur, ire contendimus. Hc erat patria succini.
"Quoniam in mari reperiendum nihil est," alloquor meos, "descendendum
nobis erit."
At descensus factu facilis non erat. Etenim ignari penetravimus in
quendam locum, qui stuarium alicuius fluminis esse videbatur, ac,
revera, in palude versabamur, nec profecto discernere valebamus, ubi

aqu turbid ac lutulent finem, aut cnosa ripa initium caperent: et in

caliginosa tempestate clum, aqua, terra unum esse parebant. Tandem post
trium aut quatuor horarum laborem _Astarten_ feliciter in rivulum
quemdam deduximus, cteras vero naves in locum deveximus, qui simillimus
terr iudicari poterat, tumulum nempe sabulonis. Reliquum diem fossam
circum naves ducendo exegimus, ac nobis quoddam genus castrorum parando;
interea nebula que densa descendere, nobisque solem eripere cpit. Diem
caliginosum nox etiam multo densiori nebul caliginosior excepit.
Bichri, qui cum vicenis suorum frumentatum prodiverat, brevi, frigore
tremens rediit, et secum qudam ramenta attulit, humida quidem, sed ita
resinosa, ut facile ignem conciperent, optimeque arderent. Rogos itaque
plures accendimus, et, licet gravem ederent fumum, id tamen minus
curantes, circum torres reclinati, et conquiniscentes, satis hilari
animo cnam paravimus.
Silentium mstum Sammai, lacern sibi arctius obvolut, fregit his
verbis:
"Regio horrida, ac prorsus exsecranda!" inquit, "essene potest ulla gens
tam ignara, tamque sui impos, qu in his desertis, omnium rerum orbis ac
destitutis vitam degere velit? Monstrorum patria hc est, non hominum."
"Seni tamen Ion," insimulat Hannibal cum suspirio, "apprime conveniret;
multum etiam prodesset si Hanno cum suis lepidis sermonibus hicce
interesset, nobisque animos refocillaret."
"Ego quidem non existimo eorum gratia nos sollicitari oportere,"
interloquor ego, "quin etiam confido eos iam dudum evasisse, atque in
apricis Sidonis viis spatiari, aut vero in celsis Libani iugis curis
solutos versari."
"Sic et ego opinor," assentitur Himilco, "nec dubium est quin
generosissimis vinis abundent; vinis, inquam, nectari simillimis ex
Helbon, Byblo ac Sarepta."
"Iam satis eius rei! satius tacebis," reprehendit eum Hannibal, "ne me
tui similem, bibulum ac potonem, feceris."
"Mene potonem vocitas?" interpellat Himilco, poculum aqu cnos
sublevans, "numquid existimas quemquam ex hac sentina crapulam concipere
posse?"
Nebula humida interea magis magisque defrigescere cpit, et quisque
nostrum torpore fere rigebat. Gebal laneis tegetibus involvebatur, quos
Bichri pro ea comparavit, et gestus more suo mimicos edere iam dudum
desiit, tantopere erat frigore confecta. Nos vero quam poteramus proxime
titionibus obvoluti et humi iacentes, sopori haud recreanti nos
tradidimus.
Mane rediit que cinereum ac pridie, nec vel singulum iubar solis e
nubilo emicuit. Sammai ir stuans clamat:
"Mihi quidem sol videtur Tartareis his regionibus nunquam oriri."
"Tamen," explicat Gisco, "sol hc quoque, nec raro, splendet; sed, ut
videtur, res terrestres adeo turpes et horridas cernit, ut iterum ad
Mare Magnum suamque charam Phnicen verti malit."
Aminocles autem, su phantasi iterum abreptus, certum esse existimabat

nos in Orcum aberrasse, enixeque a nobis flagitare cpit, ut Sacra Diis

Inferorum propitiatoria faceremus. Terrorem suum nos utique risu
conabamur discutere; negari tamen, profecto, non potest clum tam
inclemens et asperum homines atr bili suffundere, ac melancholicos
necessario facere.
Ex nostra re esse monui socios ut, siqui sint huius regionis incol,
eorum consuetudinem atque amicitiam conciliare tentemus. Quamobrem,
sumpto ientaculo, iter ad explorandum flumen paravimus. Bichri,
suorumque viceni, prcesserunt. Ego cum Hannibale, et cum agmine
prcipuo subsecutus sum; novissimum autem agmen circiter triginta
armatorum, Hamilcare duce, nos subsidio sequebatur. Hasdrubal cum
quinquaginta armatis prsidio navium, cterorumque in tutelam erat
relictus. Iter ingressurus Bichri memorabat Ionam, quamque iuvaret, si
ipse tub incolas suscitaret, et huc allectaret. At ego monendum eum
duxi nihil attinere in hoc rerum statu res vanas dolere et commemorare.
Postquam ingenti labore paludes uvidaque invia eluctati sumus, nec usque
sciebamus utrum in lacunis, an in terra firma versaremur, ad arboretum
abietum pervenimus, varia genera arborum conspeximus, qu nobis
proceritate, raris frondibus, foliorumque canitie prorsus erant
insueta. Solum ubique uvidum erat, passim et palustre. Hactenus quidem
nemo mortalium nobis obviam est factus; vestigia tamen minime
desiderabantur quibus iudicari poterat solum hc loci pedibus humanis
nequaquam fuisse inculcatum. Inter eundum rudera tuguriorum etiam quater
prterivimus, qu ex arundinibus erant pacta, circa ea cumulos cinerum,
plurimas testas, item multa ossa, qu dentibus rosa et adusta fuisse
satis constabat, invenimus. Tamen, etiamsi homines abfuerint, animalia
satis erant frequentia. Vestigia minime rara deprehendimus ungularum
fissarum, qu subinde parv erant, alias permagn, unde facile poteramus
colligere nos modo penetrare latibula buculorum et cervorum, quos, ut
vestigia prodiderunt, ingentis oportebat esse magnitudinis.
Plagam unam secutus, Bichri referebat per longam semitam in sylva ramos
utrimque fractos cornibus animalis conspicua altitudine a terra, quod
animal oportebat aliquot palmis equum altitudine excessisse. In castra
redeuntibus nobis du dam minoris speciei obviam fact sunt. Has Gisco
agnovit esse eiusdam generis, quod ipse in terris Celtarum vidisset, et
quas hi _rennas_, sive tarandos appellant. Dam simul ac nos conspicat
erant, sese fug mandarunt, unde mihi certum videbatur incolas hc eas
venari solere. Attamen Bichri et Dionysus levi molimine effecerunt ut
illis intra sagitt iactum occurrerent, et utramque prosternerent; quod
quidem nobis gratissimum fuit, iam enim carne recenti pridem
carebamus. Tarandi hi magnitudine asellum quabant, cruribus
gracillimis, ungulis grandibus, pilisque tegebantur cineraceis
densissimis, in pectore maculam albam gerentes, in capite autem patula
cornua.
Postero die Hamilcarem cum duabus scaphis ad explorandas ripas fluminis
misi, cteros vero meos, fere omnes, cum triginta sagittariis ad me
accivi, itinerique me commisi, ut regiones circa accuratius
explorarem. Grex taurorum sylvestrium se nobis iter facientibus
obtulit. Nos quidem extemplo impetum in eos tentavimus, at totum
armentum tanto furore nobis irruit, ut salutem in fuga arborumque tutela
qurere cogeremur. Misellus quidam nautarum nostrorum, qui assultum
taurorum effugere non poterat, ab iis obtritus erat, alter vero cornibus
correptus et in sublime excussus ita in terram recidit, ut spina dorsi
eius frangeretur. Buculorum tamen tres sunt csi quorum dorsa excoriata
et in partes carpta, nobisque in castra retulimus prdam, et laborum
prmium.

Retro ad castra tendentibus ingens cervus nobis occurrit, quem Sammai

celeri manu, sub scapula vulneratum, occidit. Cervus hic fuit cuiusdam
generis, quod apud Celtas, referente Giscone, raro videtur, et quod
nomine _elenn_, sive _eland_, vocatur. Hi _elenni_ non parum grandiores
sunt equis, solentque foliis ac frondibus inferioribus arborum vesci,
quod tam curtis sint collis, tamque rigidis, ut nisi fere genuum tenus
solo molli sese demittant, capita ad herbas carpendas satis declinare
non possint. Cornua quidem sua non sunt tam celsa et erecta quam
utrimque varia ac pansa, suntque magni roboris tam cornibus quam reliquo
corpore; nec ut cteri cervi cum terrore conentur suos persecutores
effugere, se venatoribus ultro in pugnam sese offerunt. H igitur
eiusmodi bellu sunt ut cum iis comminus congredi consultum non sit, ut
modo propri experienti eramus docti.
Hamilcar interea cum satis magna copia succini, quam in littore
collegerat, ad nos rediit.
His in castris nostris iam quindenos dies exegimus, quod tempus
colligendo succino explevimus, atque vitam tarandos, elennos, tauros
sylvestres, omnigenasque feras, quas fors nobis obiecerat, venando
sustinuimus.
Misellum denique nautam, qui venando succubuerat, eodem loco
sepelivimus. Sepulcro eius lapidem advolvimus, nomine naut
invocationeque Deorum ei inscriptis.

CAPUT XVII
_Iono, Deus Fennorum._
Post sedecim dierum his in regionibus moram, quum et succinum rarius
reperiri, et feras in diem magis recedere sentirem, statui solvere, et
quinos dies Ortum versus navigare. Exact itaque quinm dierum
peregrinatione, quum et commeatui ulterius consulere vellem, et regionem
accuratius explorandam esse censerem, ostia eiusdem fluminis petivi,
quod iam antea ingressi eramus. Aspectus huius regionis vix hospitalior
nobis parebat quam ea, unde modo discesseramus; nihilo tamen secius
naves subduximus, ac proxime quam poteramus, castrametati sumus.
Postridie exploratum descendentes, haud procul digrediebamur, antequam
humani commercii indubitata vestigia recentiora sub oculos nobis
venissent. Minimum dena hc offenderamus tuguria coni in speciem facta,
qu omnia vacua intravimus, et horum in uno focus usque ardebat, in
pluribus autem aliis arma, apparatus ac supellectilem invenimus, uti
hastas, iacula cum spiculis e politissimis lapidibus, asciculas,
lebetesque. His rebus accuratius perscrutatis visum nobis est ista
tuguria subito deserta esse; quandoquidem non modo frusta carnis semesa,
atque pisces repereramus, verum etiam stramenta cubatoria ex arundine
facta, muscoque constrata, ab corporibus cubantium usque calebant. Hinc
mihi persuadere cpi incolas, a nobis adventantibus perterritos, tuguria
sua deseruisse. Suspicatus tamen profugos adhuc in viciniis latere, misi
qui e navi pannos rubros, ocellos vitreos, armillas, variaque prbia
afferret, qu res eorum admirationem capere, ipsosque conciliare
possent, et hc in spatiosissimo tugurio in conspectum exponi
iussi. Simul etiam nostros circiter tercentos passus ab eo loco

amandavi, speculaturus quidnam eventurum esset.

Barbari brevi reverterunt, et nos haud procul otiose stantes conspicati,
quum nos nihil adversi moliri viderent, minime verebantur a nobis
spectari, et etiam propius ad nos accesserunt. Accito Giscone, eos
conventum procedo; sed quum hic eos Celtice alloqueretur, comperi eos ne
verbum quidem intelligere, responsumque tulimus lingu, nobis antea
inaudit. Manu interim paludem propinquam indicantes clamaverunt: "Suom,
Suom;" tum vero propriis attrectatis pectoribus dixerunt; "Suomi,[1]
Suomi;" unde ego coniectavi eos dicere velle, paludes su lingu _suom_,
se autem _Suomi_, sive gentem palustrem appellari. Tum telis suis
lapideis exhibitis, manu Orientem Septemtrionalem hoc verbo indicarunt:
"Gothi;" et, quod etiam magis mirabar, eodem verbo alias quoque res ex
re Tibareno nobis exhibitas significarunt. Equidem antehac gentem eius
nominis ne fando quidem unquam memorari audivi, nec quidquam coniectare
mihi posse videbar, nisi quod verbo _Gothi_, fortasse Caucasios
significare eos voluisse.
Equidem in vita mea barbaros plurimos conspexi, sed qui his turpitudine
quales essent, vidi nunquam. Capita illis erant ingentia, vultus in
planum pressi, oculi exigui, ora immania, facie discolori, et universim
exemplari fuerunt teterrim turpitudinis. His accesserunt curta
exiliaque crura, qu vastum et informe corpus sustinendo vix paria
videbantur. Interim nobis explicuerunt suos amicos _Gothos_, tam se,
quam nobis statur proceriores esse.
Prter vult s lineamentorum turpitudinem etiam habitu sordidi erant. Hos
enim nullis prbiis, ut plerosque barbaros quos conveneram, ornatos
vidi, suaque corpora paucis pellium centonibus tuebantur, et sua tela
plerumque constabant e fustibus, minus affabre factis, spiculis
siliceis, atque genere harpaginis, cum ossea cuspide. Unus tantum eorum
gerebat monile, e conchulis, crudisque succinis. Is princeps eorum esse
videbatur. In pignus su in nos voluntatis, ipse in cornu tauri potum
quemdam fiavidum mihi obtulit. Ego iam manum porrexeram ut cornu ad
labia levarem, quum Himilco, ad potandum semper paratus, ad sua labia
admovit; simul tamen atque gustavit potum, cornu in terram abiecit, ac
sputare, omniaque nause ac detestationis indicia edere cpit.
"Va! rem tterrimam!" clamat ille primum quam loquela illi rediit,
"nihil prorsus aliud ista Tartarorum colluvies est nisi oleum piscinum;
apage sis!"
Omnes in cachinnum sumus soluti; at princeps, oblatum su in nos
voluntatis amicitique testimonium sic a nobis sperni ac vilipendi
ratus, animo offensus, et iniuriam succensens, infenso animo cum suis
recessit, et in sylvam se contulit, meis conciliandi et placandi
conatibus minime motus.
Himilconem misellum, quum culpam suam iniuri immerito illat
perspexisset vehementer pnituit.
"Quam, Pol, malesanum me prstiti!" ait ille dolens, "certe e proxima
quercu me pendi quum existimarem. At qu poteram, obsecro, divinare
potum tam delectabilem aspectu nihil nisi ftidum esse oleum?"
"Eia, Himilco," inquam, solari eum conatus, "perperam factum a te
condono tibi; alias tamen vide ut consultius facias. Equidem nihil
dubito futurum, quin brevi alia nobis occasio detur istam contumeliam
barbaris indigne illatam humanitate compensandi."

Sursum ripam fluminis itantibus nobis plures turb istius gentis obviam
fact erant, qu omnes magnopere gesticulabantur. Homines isti,
qucunque munuscula iis offerebantur a nobis, ea summ aviditate
captabant; primum tamen quam negotia cum iis factitare tentabamus sese e
medio continuo eripuerunt.
Erat in recessu sylv locus, arboribus vacuus, quo viso suspicari
cpimus frequentiori coloni nos imminere. Nec frustra. Siquidem haud
procul a nobis aquam diffusiorem conspicabamur, cuius in medio tuguria
conica conferctissima videbantur, inter qu unum in media parte
proceritate erat conspicuum. Hc nempe in insula erant collocata, qu
aggere cum continente iungebatur, hunc tamen nobis transgredi, ut ab
incolis interpretatum accepimus, fas non fuit, negotia tamen nobiscum
agere non aspernabantur. Aliquantum succini satis vili nobis
vendiderunt, quod ipsi eam rem non magni fecerunt; sed de telis suis
plane diverse iudicarunt. Null enim merce in nostra potestate ullum
eorum inducere poteramus, ut vel maxime inconcinno telo vel minimo
ossiculo unco nos quocumque demum modo potiremur. Varias res suas e
polito lapide fabricatas nobis libenter ostentarunt, cupidissimi etiam
erant alia eius generis comparare, nec parum mirabantur quum
intelligerent nos nulla horum venum habere. ra iam antea viderunt, nec
usus arcuum sagittarumque eis ignotus erat; quocirca digitis volucres in
ramis sedentes indicarunt eo nimirum proposito, ut Bichri, unam
alteramve sagitt feriret, quod Bichri, veluti gratum munus, minime
abnuendum putavit.
Ratum quum non ducerem totam noctem eo in loco exigere, receptui signum
dedi; aliqui tamen Suomi facultatem nos comitandi facile a me
impetrarunt; sed tanta erat caligo, vi autem adeo lutulent ac prorsus
null, ut in lacunis scrobibusque plane in devia errassemus. Prope ad
diluculum usque errabamus, donec seni nostrum: ego, Hannibal, Sammai,
Himilco, Bichri, atque nautarum unus, in paludem, ad cingulum usque
delati essemus. Postquam inde eluctati eramus, reperimus nostros socios
adeo a nobis secessisse, ut eos nec videre possemus, nec maximis quem
edere poteramus clamoribus assequi. Hic rerum status, quamquam per se
tterrimus, finis necdum erat, alia adhuc incommoda nobis
impendebant. Namque, dum nos indicia viarum quritamus, qu nos ad
nostros reducerent, fere duceni barbarorum nobis superveniunt, omnes
armati. Obsistere iis, etiamsi facultas data esset, frustra
tentassemus. Quasi magic quadam arte acti, e virgultis atque dumetis
omnes barbari coorti nos undique circumfluunt, et, antequam gladios
nostros contrectare potuissemus, nos obruunt et opprimunt, nobisque in
terram prostratis manus pedesque in terram figunt, interea continuo
subsultantes, ingentes cient clamores. Hi nobis in pedes consurgendi
nullam potestatem fecerunt, sed humi stratos tenuerunt. Duo ex iis
brachia, alii duo pedes apprehenderunt, quintus gladium, galeam
loricamque ex humeris eripuit, me saltando iterum iterumque circuibat,
ac subinde ad caput subsistens mihi in vultum contuebatur. Barbari hi
mihi quidem pro eiusmodi facinore se prparavisse videbantur; nam
capilli eorum rubro erant tincti, facies autem pigmento bellico, crulo
ac nigro erant dispunct.
Denique, circiter post hor spatium per aggerem transducti eramus, unde
nos pridie prohibuerant; quo quum pervenissemus, partim tracti, partim
trusi, in unum gurgustiorum coniecti sumus. Turpes mulieres, et etiam
turpiores proles earum, in catervis nos sequebantur usque ad metam, ubi
matta scirpea pro ianua pendebat, nos autem ibidem in uvido solo ac
frigido, despoliati, tusi ac vincti in caligine relicti eramus. Mox post
audivimus sonum gressuum discedentium, postea autem omnis clamor ac
sonitus sensim evanuit, atque silentium profundissimum cuncta occupavit.

Si funibus essemus vincti, ligamina falli potuissent; at nunc vincula e

libris arborum succidis torta erant, qu membra nostra scariphabant,
quoties nos movimus. Sammai prsertim pr dolore gemebat, non sine
maledictis.
"Quisnam gemit?" qurit Hannibal, cuius vocem in tenebris agnovimus.
"A, ego tento ista Tartarea vincula explicare et exuere," respondit
Sammai.
"Incassum!" interloquitur Himilco, "vel ipsam stupam posses rumpere
tentare;" tum recordatus nec me nec Bichri ullam vocem hactenus
edidisse, percontabatur utrum et nos adessemus.
Bichri dedit responsum:
"Ambo hc sumus; et ego plurimum opto ut Iudex Gebal interesset; iste
nos e muscipula hac certe cito eriperet."
"Quonam ea pertinent?" quro ego. "Non Hercle capio quid simia prodesse
posset. Quoquo modo tamen res se habeat, nostrum erit ex hoc loco
eluctari, quod quomodo fiat, non facile perspicio."
"Nisi Hamilcar et Hasdrubal ad liberandum nos venerint, omnium bipedum
maxime ignavos eos existimabo," inquit Hannibal.
"A, ne prceps iudicaveris," moneo eum, "ego quidem minime dubito, quin
ipsi nihil quidquam intentatum relinquant; at mihi quidem admodum
credibile videtur eos quoque in barbaros incidisse, et commune nobiscum
fatum incurrisse. Prterea nec facile perspicio quemadmodum viam in hanc
insulam ducentem transire per vim possint."
"Nulla in ea re difficultas," fatur dux noster, pergitque explicare
molimen: quemadmodum disponendi sagittarii a dextro et a "lvo,
quadripartita acie militum in medio, dandum tub signum atque----"
Subito conticescit, clangor tub in aures incidit.
"Ecce, veniunt! ecce, veniunt!" inclamat Sammai, animo concitatus,
"Dominus exercituum iis adsit!"
Alius clangor.
Hannibal scite prosequitur doctrinam de acie quaternaria et octonaria,
de fato suo conquestus, quod non ipse agmini presse possit; Bichri
etiam magis impatiens, quod non ipse copiis suis prsit.
Interea cantus tub clarior ac distinctior fieri cpit.
"Equidem sonitum tub non satis clare percipio," inquit Himilco, "nostro
mihi dissimilis esse videtur."
"Cuiusnam id existimas esse?" qurit Hannibal iratus, "certe barbari
tubis non canunt."
Gubernator asseverabat sonum tub nequaquam ex adversa ripa, sed e medio
venire tuguriorum.
"Et tamen," addit ille, "si id impetum prsagit, mirum videtur quod

nullum clamorem bellicum exaudimus."

Omnes nos interea stupebamus, nec minus quum ternae acclamationes aera
verberabant, sonitus autem tub, qui intervallis quadrantis hor
audiebantur, denique ingenti coronide conticuit.
"Prter unum par pulmonum, quod tam clarum edendo sonum par esset, scio
nullum," inquit Himilco.
Nomen Ion memoriam labiaque singulorum nostrum sponte su subiit;
Bichri autem aiebat sibi admodum gratum futurum, si Gebal intraret,
suspicionesque omnium facto confirmaret.
"Gerr," inquam, "quare eiusmodi fabulas aniles texamus? Ea qu usui
sint attendamus. Si nostri commilitones nos servaverint, bene erit;
alioquin aut pretio soluto oportebit nos ipsis nobis redimere, aut vero
aliqu astuti viam ad salutem comminisci."
Nauta qui nobiscum erat nunc primum loqui cpit, et in mentem nobis
revocavit certas trabales, qu ad aggerem, in insulam ducentem, erant
deligat, quas et Himilco se vidisse meminit. Inde speculari cperamus,
quo potissimum modo eo pervenire, et si hoc feliciter cessisset, quonam
modo iis ad effugiendum uti possemus. Hannibali nos usque in potestate
fore barbarorum videbamur, etiamsi advers rip potiti essemus: at
Bichri atque Sammai autumabant: si semel in libertatem vindicati
fuerimus, ctera sibi cur futura.
Interlocutus qusivi ab iis utrum quisquam cultrum apud se haberet; sed
reperimus, ut erat exspectandum, barbaros ita nos emunxisse, ut nihil
eius rei apud nos relictum esset.
"Tum age, Bichri, huc te advolve!" ei suadeo, "atque tenta istud
vinculum tortum de carpis meis rodendo solvere."
Conticuimus omnes, auribus intenti, ut ipse se leni sonitu volvere
cpit, non parum e conatu halitans.
"Dentibus plurimum possum," respondit iuvenis, "sine ergo tentem."
Dicere nequeo quanto id tempore effectum sit, usque dum manus halitu suo
tepescere sensi, sed fuisse dimidium hor existimo. Sedulo ipse vinculum
masticare cpit, subinde et cutim meam mordicus prehendendo, usque dum
plaga ad crassitudinem fili detrita fuisset, quum ego nullo fere labore
rupi eam, factusque sum liber. Continere me non poteram quin gaudio
exclamarem, et me iam ad cteros solvendos accingere cpi, quum Himilco
ad introitum transversum iacens eloquitur:
"St, aliquis appropinquat!"
Ictu oculi ruptum vinculum carpis reposui, sed vix antea quam aliqui
barbarorum intrassent. Unus eorum operculum ianu revulsit, ac defixit,
quo facto, sumpsit contum, eoque tegetem, qu verticem apertum tugurii
operiebat, retrusit, ac veluti fumarium aperuit, quo remoto, lux diei ex
utraque apertura carcerem, ubi detenti eramus, grato lumine
collustravit.
Tugurium prorsus vacuum et inane erat, omnique supellectili destitutum;
parietes fumo ac fuligine atri; humi tres lapides foci vicem egerunt,
nunc cineribus cibique reliquiis obruti. Gutt pluvi algid per
impluvium incidere soloque illidi audiebantur.

Barbari intrantes, secundum suum ritum ac mores, pigmento erant in vultu

fucati. Capiti unius eorum pellis et caput ursi erat inductum, quod ipse
tamquam personam in vultu gerebat, ad eum fere modum, quem ego olim apud
Assyrios videram; alter in humeris caput et cornua cervi
gerebat. Tertius denique qui manu scipionem tenebat, alios duos in
medium tugurium duxit, ibique omni gestu distortioneque absurd, mut,
prorsus sine verbo, choreas agitare cperunt. Postquam hunc saltum per
aliquod tempus prosecuti erant, alter eorum, qui monile e dentibus
ferarum colligatum gestabat, quique princeps eorum esse videbatur, ad me
accessit, constitit, et mihi infixis oculis me contuebatur. Animadverti
manum eius, et in ea meum proprium gladium. Longam iste incepit
orationem, ex qua ne verbum quidem percipere poteram, sed animadverti
eum spe _Iono_ memorare, et quoties ipse id verbum extulisset, alteros
conclamare. Oratione finit, barbarus quadam re liquid ac ftid nos
conspersit, quam e cornu super nos effudit; alteri autem duo, unison
voce, veluti cum verbo _Iono_ verbum aliud consonum et concinens
mutientes ritum terminarunt, et e tugurio digredientes, aulum eius
iuncinum demiserunt, ac deligarunt.
"Nihil pacti cum id genus belluis suscipias!" stomachose alloquor
socios, ubi iterum soli eramus.
"Forti animo parumper es!" solatur me Hannibal, "dummodo manus mihi
liberentur, iam faxo, inermis ut sim, ut tergoribus sen m solum sub
pedibus extergeam."
Himilco vicissim iurabat se cupiditate iniuriam ftidi olei piscini
ulciscendi flagrare; Sammai quoque obtestabatur, seque vovit barbaros,
etiamsi palmas Iericho numeris exquent, aut pulices Sechem, elusurum,
viamque sibi ad Abigail facturum.
Dum hi eiusmodi sermocinationes texebant, ego manum extricavi, tum manus
Bichri expedivi, eius ope dein manus cterorum distrinximus. Semel
vinculis soluti, omnes in pedes consurrexerunt, artus porrectarunt,
atque Hannibal, Sammai et Himilco sese lapidibus foci armarunt.
"En rem satis aptam, qu cerebrum unius alteriusve excutiam," inquit
Sammai, unum eorum lapidum manu vibrans.
"Non quidem telum militare per speciem," explicat Hannibal, dum lapidem
accuratius inspicit, "maiores tamen nostri etiam peioribus telis, nec
incassum, olim utebantur."
Sublatis dein aliquot lapidum fragmentis, Bichri gre se fund carere
querebatur, quum Himilco temporis puncto exprompsit funem semper apud se
gestari solitum, item, decerpto frustulo utris, in quo vinum secum
gestare consueverat, satis iam materi ad manus habuimus, unde iuvenis
funditor nullo negotio fundam consarcire properabat, cuius mox usum se
capere posse sperabat et confidebat.
Interea nox obrepsit. Pluvia usque cadebat, atque ventus pedetentim
validius flare cpit, ita ut ad fugam capessendam nobis nihil non favere
videretur.
"Nunc demum, amici, tempus vestrum advenisse arbitror," sic socios
alloquor, "Deos quisque invocate vestros, postea confestim per quietem
evolabimus."
Convenit inter nos, ut, si plus uno excubatore nobis obviam fieret,

pugnando nobis ad trabalia viam aperiremus; si in hoc frustraremur,

tamen ad aquam confugeremus, et ad adversum finem viduct s
contenderemus. Tessera verbi essent crocitus tres.
"Iam pergite," hortor eos, "et Deos invocate."
Tugurium nostrum silentio alto tenebatur. Animadverti Himilconem unicum
oculum versus laquear levare, quasi Cabiros qurentem, sed nihil prorsus
videbatur, nisi noctis illunis spissa caligo.
Iam viam ingressurus eram, quum per aulum speculabundus sonitum
vestigiorum percepi, quin et languidum lumen facul. Cor mihi palpitare
cpit. Socios cito intra ingressum utrimque dispono, ut ianuam
custodiamus. Haud plus uno vel duobus appropinquare videbantur. Sammai
tergum parieti figit, paratus cerebrum barbari lapide qui primus
ingrederetur, excutere; sed quicunque hi fuerint, manifestum erat minime
properare: nam constiterunt foris, secum otiose colloquentes, ac subinde
vocabulum illud arcanum _Iono_ iterum excipere poteramus.
"Miror utrum iterum sibi in animo sit nos spurco illo liquamento
offundere?" qurit Himilco.
"Tentent modo aspergere," mutit Hannibal, "est mihi hc aliquid, quod
asperginem facesset, quam ii minime appetant."
Subito silentia noctis cantus eiusdem tub rupit, insequiturque clamor
ac vociferatio. Is clamor e condicto videbatur oriri; nam eodem temporis
momento operculum ingress s revulsum erat, et quidam cum tda intrabat,
et operculum pone se clausit. Sed vix erat ingressus, quum quaterna
fortissima brachia eum prehendunt. Manus Sammai os eius cito oppressit,
ut nullum sonum edere posset; ego tdam ei eripui, Himilco autem, lapide
in sublime elato, iam iam in caput su victim demissurus erat, quum
repente saxum in terram deiicit et cum stupore exclamat:
"Per misericordes Cabiros!"
Faculam ad vultum hominis adhibeo, simulque me in brachium eius
coniicio,--Hanno erat!
Nauta sustulit faculam, a me in animi comotione elisam, quo et Hannoni
copia data est vicissim nos cognoscendi.
Elingues stetimus.
Aliquot minutis nihil nisi alter alterius manus prehendere et complexari
amicum pridem amissum.
Hanno primus dicere cpit:
"Cave me suffoces.--Quam fortunate hc contigre!"
"Iocum proferto, Hanno!" inclamat eum Hannibal, "alioquin nunquam tibi
fidem habebo te ipsum esse."
Hanno nequaquam subrisit, sed de Chryseide sollicitus
sciscitabatur. Postquam a me certior factus esset eam sospitem esse ac
valere, lacrym ei oboriebantur, secumque mutiebat:
"Sunto Astarti grates!"

Aliquis interea foris vehementer pulsare cpit, quod nos repente ad

sobrietatis officia revocavit. Quum vero idem pulsum iteraret, Hanno ad
ianuam accessit, cum aliquo pauca verba e lingu peregrin conseruit,
qu ille, saltem ex parte, grunnitu probavit, tum ad nos rediit.
"Nunc vero," inquit voce vivaci, sibi consuet, "scire fortasse cupietis
quonam officio ad vos venerim. Veni ut vos ad grande templum Fennorum
adducerem. Grande profecto illud dificium est, ut mox videbitis, ex
arundinibus, spinis piscium et idgenus rebus factum gloriose. Futurum
est ut ibi vos magno Deo Iono immolemini."
"Siccine? Deus itaque Iono est!" dixi ego; "at si tu summus eius vates
es, non oportebit nos de ea re admodum sollicitari."
Himilco cavillabundus aiebat, Iono, si Deus esset olei piscini, se
admodum velle ut pauca centena pedum in altum mergeretur mare.
"Moderare tibi, bone mi gubernator," monet Hanno voce admodum solemni,
"noli de magno Numine minus reverenter verba facere. Licebit mihi tamen
unum monere. Iono oleo piscino haud magis delectatur quam ipse tu. Nec
quisquam haustum vini magis appetit. Quin etiam iuvabit vos iam nunc
scire quisnam ipse sit. Nemo alius is est, quam amicus noster Ionas de
Eltece, tubicen, inquam, noster nulli comparandus, Ionas."
"A, nonne dixi" interloquitur Himilco, "neminem tantam ac talem
coronidem, prter Ionam, per tubam efflare posse?"
Tum Hanno pergit narrare populum iam in fano prsto esse, adventumque
nostrum, veluti hostiarum, ex voto prstolari. Suadenti Sammai, ut nos
consurgentes totum ctum adoriremur, respondit, ibi plus quam tria
millia eorum esse congregata, ita ut quidquid per vim tentaremus,
necessario noster esset interitus.
"Absit," prosequitur ille; "nihil quod agatis superest, nisi ut fidei ac
potestati Iono invictissimi, suique summi sacerdotis, Hono, vos penitus
concredatis; is autem Summus Sacerdos ego, vester fidissimus amicus
est. Primum itaque negotium erit ctui explicare, vinculis vos solutos
esse, atque arte magica effecisse me, ut omnes vos mansuefieretis, et ad
omne obsequium obeundum essetis parati."
"Sine, quso, ut te interpellem," peto ab eo, "de fatis meorum sociorum
admodum sum sollicitus; dic, sodes, utrum quidquam certi de iis
compertum habeas."
"Ii iam horsum iter habent;" respondet Hanno; "atque Suomi eo ipso
proposito vos mactari et immolari statuerunt, ut eo sacrificio Deum suum
sibi propitiarent, ut is victoriam sibi adiudicaret."
Hannibal magno animi impetu, auditis his, in hc verba erupit:
"Pro certo scivi fore ut nostrates auxilio nobis subventuri essent;
facinus prclarum, forti animo susceptum, tamen usque vincemus!"
"Festina lente!" responsum tulit; "rectius tute mihi concredideris. Sine
mora nuntium mittam ad Hamilcarem et Hasdrubalem. Videdum: scriptoria in
promptu habeo; calamum ipse mihi feci ex arundine palustri; atramentum
meum e pigmento est Suomiorum bellico; vicem chart autem frustum pellis
cervin praestat."
Hanno inter loquendum scribebat; quo finito se ad nos vertit:

"Itaque sequimini me ad templum. Usque modo nihil vereamini. Dabo operam

ut Deus neget vestram vitam in prsenti se exposcere. Hoc aliquot
horarum intercapedinem vobis concedet. Interea confido meas litteras ad
amicos nostros me transmittere posse. Eamus! Monitos tamen vos ultimo
esse volo, nequid risu, qui, aut qualescunque nostri ritus sint,
excipiatis."
"At vero," inquam, "te artis magic carmineque fascinandi perquam gnarum
te esse oportebit, si nos ex isthoc discrimine liberare posse tibi
confidas."
"Vera memoras," cum leni risu respondet ipse, "haud incassum inter istos
educatus eram. Artem eorum magicam ut sacrificulus satis edidici,
quamvis nunquam putavissem eam artem in hoc genus rerum discrimine fore
me exercitaturum."
Sumpt denique su facul, nos ducere cpit. Nos vero, barbaris non
parum mirantibus, et circum fanum conglobatis, demissis oculis, prorsus
muti sequebamur.
Insula quam perambulabamus multo erat amplior quam nobis
videbatur. Tuguria sine certa regula et ordine in globis erant
confercta, et quque colonia propriis vallis erat septa. Via caliginosa
erat admodum, et plures lacun erant nobis pervadend, quum interea
pluvia in capita nostra descendere nunquam cessarat. Postquam multas
vicorum ambages perambulavimus in meditullio pagi, in locum apertum
pervenimus tdis collustratum, ubi ingentes Suomiorum turb erant
conglobat, omnes eorum armati, bellicis coloribus fucati ac
distincti. Tugurium in centro, ad quod nos ducebamur, cteris longe erat
grandius, viceque templi fungebatur. Specie ac form rotundum dificium
alvearis similitudinem ferebat. Ex interiori parte facibus lampadibusque
oleareis erat templum hoc spatiosum undique illuminatum. Lampades h in
speciem ampullarum erant fictiles, olei plen, cum rostellis, quibus
ellychnia, e fibris arborum plexa, oleoque tincta, inhrebant, qu
accensa non sine magno fumo ardebant. Locus catervis barbarorum erat
referctissimus. E fumo tdarum atque lampadum, item ex oleo ac
pinguedine, qua barbari corpora sua oblinere consueverant, perinde atque
ex halitu tant multitudinis, aura loci ob gravem nidorem plane ferenda
non erat.
Ubi ctum ingressi eramus, aura fumo tam erat densa, tantusque
barbarorum erat clamor ac tumultus, ut eos omnes furere et insanire
existimaveris, nec venerandum suum Numen primum dignoscere poteram;
attamen, quum paulisper fumo vaporibusque assuefieri cperam, paulatim
dispicere tentavi, et tunc animadverti e regione mihi quoddam genus
solii, sive ar, cumulatum omnigenis terr marisque productis, uti
pellibus ferarum, extis piscium, vesicis phocarum, plumis avium, super
quam congeriem ipse "Deus" crulo et coccineo pictus et fucatus,
cornibus taurinis, dentibusque phocinis omatus, residebat. Nullum
lineamentorum faciei primum dignoscere poteram potentissimi illius
Numinis; una nonnisi res mihi cognita videbatur; nempe in una Numinis
manu coccinea conspicabar ipsam eam tubam, quam duodenis siclis
argenteis ab Cheles Bal mercatore Tyri prstinaveram.
Barbari plus quam nobis opus erat vi aperuerunt; prorsum nos truserunt,
usque dum in apertum sanctuarium ante aram pervenissemus. Hanno prope ad
latus Numinis sese collocavit, quod signo dato tubam ad labia levavit,
ingentemque clangorem edidit. Ad pauca Hannonis verba totus ctus,
demptis nobis, cernuus se prostravit. Nos vero ex omni turba sic erecti

stantes, admodum conspicui eramus, fieri proin haud poterat quin Numen
nos agnoverit.
Quanto autem stupore attonitus Ionas nos agnoverit, nullis sane verbis
exprimi potest. Oculi, nasus, denique facies tota eius convelli ac
distrahi videbantur, ut crusta pigmenti e vultu eius in micis deglubi ac
decidere cperint. Stupore prorsus perculsus, elinguis aliquantum hsit,
et miraculo rei stupebat, ac tandem in verba eiusmodi erupit.
"Bal Hassamaim! Dominus cli!"
Turba cernua, audita Numinis voce, tota contremuit. Iono, Numen
ineffabile, locutus est!
"Frena linguam, fatue!" inclamat eum Hannibal sonor voce, sed planis
verbis Phniciis, quibus Numen motum est et conticuit.
Deicol reverenti terrore ac formidine tenebantur.
Subito vagitus stridens et immanis totum fanum pervasit. Aliquid atri ac
formidolosi, prorsusque incerti ingenti saltu per mediam turbam prorsum
ruit, et ipsum caput Numinis insidens, capillos eius vellicare, vultum
palpare, mulcere, tandem amplecti omni affectionis indicio Numen lingere
ac deosculari cpit. Barbari horrore consternati in pedes prosiliunt,
plurimi confestim diffugiunt; cteri autem quum viderent Numen, tub
miss, miram illam rem in ulnis excipere, audirentque Deum illam "Gebal,
Gebal," et "chare homuncule, iamne senem tuum Ionam reperisti" verbis
permulcere et appellare, nos omnino solos reliquerunt.
Sammai ex uno latere costas Numinis pugno petit, Hanno autem ex altero
crura eius calce pulsat, sed neutrum horum vel minimum movet eum;
denique descendens de solio sic fatur:
"Maximopere delector, amici, vos insperatos iterum convenire posse! Quam
prter spem accidit: me hc, in prsenti, Deum esse vobis cognitum; quid
cibi vobis mandem?"
"Recede ad solium tuum, nebulo!" adoritur eum Hanno, "ne verbum quidem
iniussu meo protuleris!"
Pro temporis momento dumtaxat Ionas maiestatem suam lsam esse
succensebat, atque primum obedire dubitabat; me tamen utrem vini
generosi illi pollicitante, ad solium suum, iniuri immemor,
redit. Hanno ornamenta fucumque scit manu iterum in ordinem composuit
atque concinnavit, et Deum sibi restauravit, Bichri autem simiam sibilo
ad proprios humeros allicuit.
"Ecce nuntium!" eloquitur Hanno, "quo nemo magis idoneus esset, quique
meo proposito ad amussim quadrabit."
His verbis ad simiam conversus, qu iam suos gestus ludicros iterum
agere cperat, sic ad eam fatur:
"Gebal, simiola mea, tene hanc rem, eamque ad Hamilcarem propere defer,
quod si rite perfeceris, lixul donaberis."
Simiola munus sibi concreditum prorsus intelligere videbatur; frustum
corii oblatum apprehendit, dentibus frendens, tribusque pedibus
subsultans, e templo celeriter excurrit. Fremitus miraculi pariter ac
terroris extra templum, nobis intus, indicio erat simiolam barbarorum

turbas feliciter evasisse.

"Res eatenus bene gesta!" lte fatur Hanno, "nunc reliquam rit s partem
attendamus. Oportebit vos coram Iona in terram pronos prosternere:
interim ego meos Suomi revocabo."
Ionas primum renuit modesti ductus, indignum ratus ut nos tanto
humilitatis obsequio plecteremur; sed Sammai, ad obediendum Hannonis de
silentio servando mandatis eum adacturus, transversum os eum leniter
percellit, tum ad nos reversus, sese nobis reverentiam prostratione
significantibus accomodat.
Hanno ad postes ostii munere summi sacerdotis _Hononis_ consistens,
ctum ad prosequendum sacra invitavit. Audaciores eorum pedetentim
animum sibi sumpserunt, et circiter quinquaginta eorum ausi sunt,
tametsi usque tremuli, quod vix se e superiore terrore adhuc penitus
receperunt, in fanum intrare, atque in conspectum ar et sanctuarii
consistere. Iono sonitu acerrimo tub sacrum dificium iterum complebat,
quo finito, Hanno pauca verba ad ctum fecit, eorumque animos timore
levavit. Suomi postea pedes tranquille retraxerunt, custodibusque ad
portam constitutis caverunt nequis templum intraret.
Quum sic satis in tuto essemus positi, nec suspicio ulla subesset fore
quemquam qui nos interpellaret, Hanno prter duo facularum lumina omne
luminare exstinxit, nosque in angulum templi maxime opacum conduxit, quo
Ionas, missis omnibus suis centonibus, libentissimo nos animo secutus
est.
[1] Vulgo _FENNI_, gens ad Mare Balticum; n. 60.

CAPUT XVIII
_Ionas Magnopere Sibi Tribuit._
"Ubinam vinum meum est?" prima fuit Ion qustio.
"Opportune sane venis!" reddo illi, "nonnihil exspectandum tibi erit,
fortasse aliquot menses."
Gigas noster prorsus stupefactus me contuebatur, usquedum Sammai, pugno
eum in costis fodicans ad saniora reduxit.
"Nimium quantum, bibule veterane, delector, tibi in medio nostrum
gratulari posse."
"Nec minus et ego," inquit ille; "sed quidnam me ulterius facere vultis?
Iuvabit me scire."
"Quidquid facere statueris, unum id attendas ut Hannoni in rebus
universis obsecundes," illi respondi, "quandoquidem eius oper istinc ad
naves nostras elabi in animo nobis est."
Verba mea eum in profundam contemplationem movere videbantur. Sic enim
frontem suam palpare cpit, ut defricta crusta pigmenti in micis
decideret; tandem ad se reversus, interrogabat, utrum sibi nos sequi

necesse esset.
"Sine dubitatione," respondi, "nisi apud barbaros perseverare consultius
tibi videtur."
"Fruique oleo suo piscino, ad vertendum stomachum," avide subiungit
Himilco.
"At hicce ego Deus sum!" tractim respondet tubicen, veluti de re ardua
deliberabundus. "In navi Sammai me pugnis dolat ac terebrat; Hannibal
pugillatur; quisque me bardum ac vacerram vocitat: at hc res longe
aliter se habet. Hc nemo me pugnis petit, sed mihi fas est
quemcunque. Nuper in Septemtrione cuidam Deo barbarorum tanta inflixi
verbera, ut paulo post ex eo moreretur. Quin etiam domi me in oppido
Eltece, pusiones me verborum contumeli stipitem et baronem vocitare,
aliisque scommatibus insectari solebant, viri autem qualos olivarum in
capite portare, nec minus saccos frumento onustos baiulare coegerunt,
nec multum vini in gratiam atque mercedem mihi concedere dignabantur; at
hc res toto clo diverse se habent, nec nisi tub tantillum cantillare
placet, et nulla mora, iam cunctorum ciborum deliti, bubula, cervina,
pisces, plus affatim aggeruntur. Deum esse munus perquam iucundum est."
Omnes nos hc cum stupore audivimus. Nemo nostrum antehac eum tam diu,
tamque sanis rationibus locutum audivit; nec quisquam nostrum de suis
argumentis dubitare poterat; in summa, maiestas ac dignitas Numinis
effecerunt, ut stimator sui immodicus esset, sibique nimium tribueret.
"Non tibi itaque in animo est nobiscum proficisci?" interrogo eum,
pendentem animi ut video.
Ipse anceps dubitabat; tamen, post aliquam dubitationem interpositam
edixit eo se iturum, quo Hanno iturus esset.
Tum Himilco eum ludere cpit:
"Ohe, tu nobis significare vis Suomicum oleum piscinum vino Helbonico te
longe anteponere, teque nimis malle nebulas algidas paludum, quam
oliveta Dan; item segmenta assi tarandini potiora te habere quam
placentas libaque mellita Iud."
Gutta lacrym micabat in altero oculo gigantis.
"Equidem," inquit "vobiscum ire satius esse duco."
"Prterea," subiungit Hanno, "certe lubebit tibi Eltece revisere; quid?
nonne vis popularibus tuis de _leviathan_, de _behemoth_, deque culina
Nergal narrare, et quemadmodum Deus factus fueris?"
"Fidem mihi negarent!"
"Memineris etiam," addit Bichri, "senem Gebal nobiscum nos laturos, ut
eum popularibus nostris Dan ostendamus."
Argumento tam agenti, ut hoc esse videbatur, responderi non poterat, nec
tentavit, quin, ex imo corde motus, fere singultando ingemuit et sic
respondit:
"Sane, vera memoras: eundum mihi est; oportere sentio ut vobiscum et cum
Gebal un eam."

Hannibal lacrymas Ion, quas vitulinas appellarat, palam derisit;

cteroquin consilium Ion ad officium classici redeundi sibi perquam
gratum et acceptabile erat; quod ut statim remuneraretur, binos siclos
argenteos, quos sibi bona fortuna post tot discrimina usque in sacculo
conservaverat, exprompsit, eique his verbis porrexit:
"En, tubicen, hc habeto! Istis, quum ad naves pervenerimus, aliquem
opportune conduces, qui te e tuis hisce sordibus ex sententia eluat et
elutriat."
Post hc Hanno sua consilia aperit et evolvit. Nuntium ad Hamilcarem
missum huius erat tenoris: Sua colloquia cum Suomi eum usque eo
producere oportere, donec clangorem tub Ion auditurus esset, quam quum
audisset, su tub respondere. Tum sic prosequitur:
"Interim barbaris persuadebo," inquit, "Deum suum imperare ut victimas
ad mactandum extra insulam educam; isto artificio si semel viductum
transgressi fuerimus, atque in conspectum agminis nostri venerimus,
cteras res ad nostram sententiam componere difficile non futurum."
Probato suo consilio, unum nonnisi animadvertendum censui: qu nimirum
nos cognituros exspectaret nostrates inter atque barbaros colloquium
intercedere? nequid erroris suboriatur. Hanno me de his certiorem fecit
barbaros nec quidquam suscepturos quin se, suum sacrificulum, in
antecessum consulant, sicque futurum ut cuncta qu usquam gerenda sint,
sibi probe fore cognita.
Interim iam diem totum inedi exigimus, et nimium quantum insomnio et
omni vicissitudine confectos fames iam nos atque lassitudo urgere
cperunt. Proinde Hannibal sciscitabatur utrum qudam edulia comparari
non possent. Itaque Hanno ad ostiam accessit, aliquid veluti cornicando
cum circumstantibus colloquitur.
"Significavi illis," inquit, "Iononem cibum appetere. Consueta eius
orexis cunctis his probe nota est; nec dubitandum quin hi satis allaturi
sint, quibus omnes vos affatim expleamini."
Haud multo post ostium percrepuit, atque aliquot barbari lances piscium
lixorum, cervinam frixam, et alia cibaria, item aliquot cornua largiora
cuiusdam potus, ad ostium templi adtulerunt, qu omnia Hanno in ingressu
templi e manibus eorum excepit, nobisque in ordine tradidit. Famelici
quum essemus admodum, dapes minime sprevimus, nec quidquam fastidivimus;
ipse vero Deus, ut modestissimam suam portionem, piscem, magnitudinis
dimidii thynni, itemque segmentum tarandini assi, haud spernend molis,
sibi selegit. Hanno quoque nobiscum discubuit, et inter epulas plurimas
qustiones de rebus nostris exinde gestis, agitabat. Deinde tum ipse,
tum Ionas, sitim suam pluribus haustibus modo ex uno modo ex altero
cornu restinguere pergebant, qu cornua acuminata parte, prope ad manum,
terr erant defixa. At Himilco et Hannibal fastidia sua eius potus parum
celare poterant, utpote qui potus oleum rancidum esse putabatur.
Verumtamen Hanno paucis explicuit potum in cornibus temetum esse ex
hordeo, item e succo alterius cuiusdam plant lixatum, esseque communem
potum non modo Suomi atque Cimbrorum, verum etiam Celtarum in Occasu,
Gothorum Orientis, atque Germanorum in Meridie.
"Dicere utique non ausim temetum hoc succum uvarum quare," monet Hanno,
"nec tamen, revera, palatui refragari asseruerim; aude id modo gustare!"
Hannibal dubitare videbatur. Himilco aiebat se iam antea a Giscone
quoddam genus liquamenti alicubi confieri solitum accepisse, nec se

prorsus certum esse, utrum ad ostia Rhodani aliquid eius generis ipse
non gustasset. Denique uno cornu ad labra sublato, paucas guttas
sorbillat, nihil tamen effatur.
Eius dein exemplum omnes nos ex ordine sequimur. Bichri id nimis acidum
esse arbitrabatur; Sammai idem amaritudine exsecrandum existimabat; ego
vero atque nauta id simillimum rei esse autumabamus, quam olim alibi
gustaveramus.
"Non valet multum," censebat Hannibal, post haustum satis copiosum;
"inebriatne res ista?"
"Quam maxime quidem," asserit Hanno.
"At ego nihil unquam spurcius ac vilius gustavi," ait Himilco, ultimus
ac summus temetorum arbiter, "verumtamen, cum bona vestra venia, alterum
haustum tentabo."
Nec dubitabat alterum cornu penitus haurire.
"Ad vertendum stomachum!" inquit, vehementer sputando, et tamen potui
huic iam adeo se assuefecisse videbatur, quem verbis tam detestandum
prdicarat, ut potius verendum existimarem, ne plus quam sibi prodesse
posset, ingurgitaret.
Interea iam diluculum exoriri cperat dum nos ad finem epularum
vergebamus, quum Hanno ab aliquo foras vocatur, mox tamen iterum redit,
Ionam tub canere iubet, nos autem ad proficiscendum paratos esse
hortatur.
Ionas ad ostium templi progressus, acrem tub cantum edit.
Himilco interim quque reperit cornua, epotat, simulque temeto, ut rei
odios maledicit, utpote quod stomachum moveat, atque impurissim aqu
longe deterius sit.
In responsum ad signum a Iona datum, repente clangorem nostrarum
Phniciarum inaudimus tubarum, ac, sine mora interposita, Ion
Hannoneque ducibus, e templo excedimus. Turba foris superstitiosa quadam
reverenti nos prosecuta, sine molestia sivit nos prterire, atque ultra
fines suos progredi, ita ut spatio dimidi hor in medio amicorum
versaremur. Hanno Chryseidem amplexibus prehendit, Ionas Iudicem Gebal
in ulna excepit, Sammai autem ita erat societate Abigail captus, ut
neque animadverteret Hannibalem, Himilconem atque Bichri manipulum
barbarorum in vicinia palantem modo profligasse.
Quum barbari propriis cernerent oculis quemadmodum socii nos
excepissent, probe senserunt suum Deum prorsus human ac terrestri
natur esse prditum, quem ipsi immortalem esse crediderunt; nec dolum
ante perspexerant, quo manus suas effugeramus, quam simul etiam grandine
lapidum iaculorumque nos impetere et insectari inciperent.
Nec, profecto, noster ad naves regressus periculis carebat. Attamen
nullus nostrum gravius tulit incommodum, quamquam plures leviori vulnere
ac lsione ex hoc impetu recesserunt, in quorum numero fuit Ionas, qui
ictum lapidis, nasum eius fde sauciantem retulit, ab uno suorum paullo
ante cultorum in eum coniecti.
Semel navibus feliciter potiti, nihil morati sumus quin ab his
littoribus tam inhospitalibus quo citius naves solveremus, ac terga

vertentes, et ad Occasum eluctati, cursum nostrum versus insulam

Prydhayn flecteremus.
Mari tranquillo, ventisque secundis cursus noster et celer et iucundus
fuit. Hoc in rerum statu, quum etiam cupiditate duceremur ab Hannone
Ionaque audiendi, quonam modo in potestatem ac ditionem Suomi venissent,
quasque res ex iis temporibus gessissent, quque illis accidissent,
quibus e medio nostrum abrepti essent. Eo itaque proposito in puppi
_Astartes_ consedimus, ut eorum relata audiremus. Ionas ex sententia
perlotus ac perpexus et comatus, denique etiam indumentis Phniciis
ornatus, simi in humero eius sedente, iuxta scribam recubuit, qui munus
sibi assumpsit totam historiam ab initio narrandi, et ordine evolvendi.
"Iam plus quam annus est, ut probe meministis, ex eo die quo insidiis a
Tartessiensibus nobis tentis capti eramus. Ab ipso eius temporis puncto,
quo captivi facti eramus, in extremo vit discrimine versabamur. Nam, ut
a quodam Phnice, quem casu conveneram, monitus intellexi futurum ut
Bodmilcari, qui tum haud procul aberat, dedendi essemus. Quum ista res
agitabatur casu evenit, ut quidam principum Iberum, desiderio et amore
tub Ion adeo caperetur, ut nos eius grati retinendos existimaret, nec
Tyrio, quem vulneratum cognoverat, dederemur. Usus e intercapedine, ope
cal, propriique vulneris sanguine, rationem cominiscebar nuntii ad vos
permittendi, nihil enim dubitavi quin Gebal, animali acta instinctu, id
ad Bichri delatura esset, et eo proposito simiam meum nuntium institui."
"Recte statuisti; nam nuntius tuus edem ips nocte ad nos pervenit,
atque nuntium rite adtulit," respondi.
"Ita coniectavi," pergit ipse, "quod simia non redivit. Inde nos paullo
post versus Septemtrionem missi eramus prsidio cohortis Iberic, qu
nos nequaquam male habuit. Post diuturnum laboriosumque iter regionem
ingressi sumus, ubi tam celsi erant montes, ut iuga eorum nivibus
perpetuis tegerentur. Hi montes terram Tartessiorum a terris Celtarum
seiungebant, vocabanturque Pyreni. Hc nos tradebamur principi
Guipuzcoa, ad quem missi eramus. Gens Guipuzcoa eadem est, qu aliter
etiam Cantabri appellatur. Gens ista bellicosissima est, genti Aitzco,
sive "viris rupium," infensissima et cum ea in Septemtrione cum Occasu,
perinde atque cum cteris Iberibus in circuitu, nunquam non bella
gerit. Plus duos menses hc exegimus, antequam occasio fugam moliendi
nobis sese prberet. Tandem, expeditione quadam eius generis soli in
vico relicti eramus, in ostio fluminis minoris pilis superstructo.
Trabariam nacti, eam, quoad videbatur, commeatu oneravimus, remisque
innixi, in mare ire contendimus, ac satis commode ad littora Celtarum
pervenimus, a quibus sciscitati reperimus aliquas naves sua littora non
adeo pridem prternavigasse, et e variis mercibus exhibitis haud dubium
mihi videbatur eas _Astarten_, _Dagonem_, atque _Cabiros_ fuisse. Quum e
sermonibus Celtarum satis liqueret vos ad Septemtriones navigasse,
relict trabari, quamdam navim eorum, qu versus Ar-Mor solutura erat,
conscendimus. Eo quum ventum erat, reperimus Cimbrios insul Prydhayn
atque hos bellum inter se gerere, nec proinde nos eo transfretare posse.
Duos omnino menses huc et illuc iactati in insulis Ar-Mor exegimus, nec
parum interea ex lingua Celtarum didici; sed per omne id tempus maximum
dabamus operam aliquid comminiscendi, quo iter vestrum sequi possemus,
qu nobis certe constabat vos profectos esse. Denique incidi in tribum
Cimbrorum qu cum incolis Prydhayn bellum non gereret, ascendique
illorum navigium; sed ort ingenti tempestate, procul in Orientem
abrepti eramus."
"Dicat quis de tempestatibus," interponit verbum Ionas, "quidquamne e
tempestate svius? Vidi etenim leviathan vim aqu e naribus in

altitudinem mali tui sursum iaculari; nos vero ab undis fluctibusque

instar truncorum eramus sursum ac deorsum volutati. Ternos dies ac
noctes absque cibo potuque pne in interitum quassabamur et agitabamur."
"Vera, Hercle, Ionas memorat," pergit Hanno, "tempestas revera tterrima
fuit, qu nos, postremo, in cnosa ac lutulenta littora propulit et
everrit. Cimbri, denique, desperat salute, dat oper se undis
merserunt, nos vero, morti quam vit propinquiores, septimanam et ultra,
vitam radicibus, nucibus, et quidquid in nemoribus esui sese nobis
obtulerat, gre sustentavimus."
"Ecquid pro potu reperisistis?" qurit Himilco.
"Lutulentam acquam, et prterea nihil," respondit Hanno.
Bonum gubernatorem multum eorum misertus est, subiunxitque:
"Tristis potus admodum; scio experienti doctus."
Post hanc interpellationem Hanno sic prosequitur:
"Interea Ionas tub canere raro cessavit, si quo casu aliquos mortales
ad nos allicere posset; nec hoc in cassum; nam post diuturnos conatus,
tandem cohors Suomi, qu incursiones Cimbrorum atque Germanorum evitare
conata, quod illi unum agrum post alterum suis eripiebant, ad Orientem
migrare decreverat, sonitum tub denique percepit. Grandis tuba Ion non
modo in sui admirationem rapuerat Suomi, sed protinus comperi, iam inde
a principio, staturam, habitumque validum corporis, csariem quoque
uberrimam atque barbam promissam gentem hanc pusillam atque imberbem
Suomi reverenti quadam superstitios eos perculisse, quam sententiam
ego, nostro bono communi, fovendam esse rebar. Societate nos illis
adiungentes, in novas sedes suas secuti sumus eos, ubi testes eramus
novi vici condendi, ubi in nos incideratis. Multis interea verbis eos
permovere conabar, nec tandem perperam, ut Ionam, sive, ut ipsi
efferebant, _Iono_nem in Numen summum adoptarent, me autem in eius
sacerdotem. Per aliquod itaque tempus, ut habes exploratum,
commoditatibus, adeoque luxu, vit affluebamus, nihil tamen per omne id
tempus me a memoria navium tuarum avocarat, nec unquam Magni Maris
charque nostr Sidonis adeo eram immemor, ut non eorum desiderio
tenerer."
"Ego autem faciam ut Sidonem brevi contueare!" adiungo ego, post suam
finitam narrationem; "etenim iam iter domum versum habemus, ulterius
enim progredi non est in nostra potestate, itaque hinc iam domum
proficiscemur."
"Floreat Sidon in omne vum! Dii servent Regem!" clamabat Sammai, "solem
denique rursum cernemus!"
"Atque vino potiemur!" addit Himilco, capedulum in sublime pr gaudio
iactans.
"Novisque indumentis," supplet argumentum Hannibal, "nam milites nostri
mendici nunc sunt pannosi."
Cteris omnibus laute agentibus, Ionas unus sedebat silens, suisque
cogitationibus mersus.
"Quidnam rei tibi est, tubicen?" quro ex eo, "anne redire domum usque
dubitas?"

"Domum ire mihi nihil proderit," quadam gritudine animi balbutiebat

ille, "nihil prorsus mihi credent: omnes me ludificabuntur, quum me
culinam Nergal, dena duodenaque behemoth propriis oculis me vidisse
asseveravero; si vero ausus ero narrare Numinis instar me habitum et
cultum fuisse, mihique quotidie epulas stratas, qu pro mense satis esse
poterat, nemo erit quin me insanire putet."
"Nihil prorsus eas res cures, vetuscule!" solatur eum Sammai; "verba tua
nostr interposit auctoritate tuebimur, tibique, quidquid dixeris,
fidem faciemus; quin et regi te sistemus, qui te tuamque tubam audiet
canentem."
Amicis et generosis verbis Sammai animo erectus, item honoribus speratis
allevatus, prope in lacrymas animo commotus est.
"Futurane revera hc omnia esse speras? Num rex etiam Gebal conspecturus
est?"
"Quin tu dubitas? Imo vero et Gebal nos mores aulicos instituere
expediet, ut caput dumtaxat coram rege inflectere discat."
Hannibal quum se existimare aiebat ut Ionas tubicen regius crearetur,
tunicamque coccineam gereret; ego autem omnem meam operam collaturum
spopondi, ut ipse votis potiretur, pollicitus insuper, ut, si res ea e
sententia cesserit, prima synthesis aulica meo sumptu pararetur.
Ionas pr ltitia tremulus in stomacho ridebat.
"Egone revera synthesin coccineam geram? Quin etiam coram rege tub
canam? Quid, Hercle, populares mei Eltecenses dicent, quum hc
audiverint? Fortunatum, Medius Fidius, prdicabo diem, qui me Tartessum
proficisci voluit. Dii regem servent!"
His, talibusque secum iactatis ad extremam pror oram se recepit, et in
altum silentium lapsus, secum honores ac dignitates, qu sibi
pararentur, otiose contemplabatur.
Ionas inde ab eo die, indole mutat, homo plane alius factus esse
videbatur.

CAPUT XIX
_Rursus Bodmilcar._
Secundis acti ventis, littora Prydhayn tam Orientalia, quam Occidua,
facili volatu prtervecti, brevi etiam Insulas Albo-Plumbeas
prterivimus, atque in Archipelagum Ar-Mor pervenimus; fundi insularum
passim exesi erant, et hiantibus cavernis cuniculisque eluti esse
videbantur, fluctibus in omne vum atque aspergine verberantibus.
Hannoni cuncta hc loca prope cognita esse parebant.
"Aspice modo," inquit, uno post alterum indicato loco digitis, ut
prtervehebamur, "hicce est insula ubi ego tyrocinium lingu Celtic
feceram; deinde, ibi sunt cautes, ubi cum Iona hamis osseis ac spineis
piscari solebamus; inibi autem insula est sita ubi sacerdotes sua sacra

factur vultus cruleo rubroque fucare solit erant. Apud eas agentibus
nobis, novaculis e conchulis factis omnem barbam abradere nobis
voluerunt."
"Idem et Hannibali atque Sammai," inquit Himilco, "in insulis
Albo-Plumbeis persuaserunt, et factum etiam est ut hi quodam die tam
glabris quam silex mentis ad nos redirent."
"Ego vero," interloquitur Hannibal, "nihil satius haberem quam ut id
agerent Bodmilcari, quod ipsi nobis egeramus; nisi quod loco test,
probe exacutum gladium transversum guttur eius ducendum potiorem
haberem."
Nomine Bodmilcaris in sermonem incidente, Hanno qurebat utrum quidquam
nobis de eo constaret nec ne; quod vicissim Hannibali in mentem
revocabat insidias, quum illi grave vulnus cuspide gladii in latere eius
inflixerat, sui tamen eum e medio certamine eripuerunt, nec, utrum usque
superstes sit, hactenus proditum.
"Minime id cures," monet Sammai, "dabitur nobis eum conveniendi copia,
fortasse ubi minime exspectabimus."
"Ac, deinde, futurum spero," inquit Hanno, "ut ego illi secundum merita
retribuere possim."
"Nisi ego antecedam sagitt e probo meo arcu," vox ex antennis, ex
excelso loco in aere resonat. Bichri enim atque Dionysus illic sese cum
simia diversitabant. Hanno per risum ludificabat Bichri asserens hunc
tam diu multumque cum simia versatum, ut postremo ipsum in simium mutari
necesse esset, simul etiam Dionysum que volatilem effecturum. Ad hc,
quin perticam suam mitteret, Bichri qusivit:
"Eccur ephebum non membris suis uti doceam? Eccur eum arcu iaculari non
instituam?"
"Eccur," addit Hanno, "eum artem legendi non doceas?"
"Qu possim" respondit ille, "quum ipse eam doctus non fuerim? Prterea,
ars legendi eum non docebit montes scandere, rupicapras venari, sagittas
collimare."
"Fieri quondam poterit," scriba monet, "ut sentias calamum quam
sagittam, certius accuratiusque esse telum. Velletisne, tu et Dionysus,
artem legendi discere?"
Consilio sagittarius vehementer motus prehenso fune, ad pedes Hannonis
delabitur, Dionyso sequente, simia autem ad summum malum sola provolat.
"Ai'n tu lectionem me discere oportere?"
"Ita sane," affirmat Hanno; "paciscamur itaque: tu me iaculatum, ego
autem te et Dionysum lectionem docebimus."
"Esto, valet," ltus assentitur Bichri; "et ego spondeo tibi fore ut
intra mensem scopum haud ampliorem palmo, e longitudine huius navis
attacturus sis."
Et sic deinceps tempus agebatur. Hanno diligenter docebat Bichri et
adolescentem Phocum fundamenta litterarum Phniciarum. Himilco navim
suam more suo gubernabat, penuriam tamen temeti haud quo animo

patiebatur abstemius invitus. Sammai atque Hannibal, nisi languore

tabescere quius visum erat, atque oscitando artus porrectare, aleis ac
talis se divertebant; muliercul plerumque in cubiculis sermocinando
otia agebant; ac, denique Ionas, Iudici Gebal somnia sua magnitudinis
futur confidere et memorare solebat.
Paullo plus quam sex septimanarum spatio column Melcarth in conspectum
venerunt, nec multo post portum Gaditanum intravimus. Suffes, Tziba
cterique nostri familiares, nos iam pridem mersos crediderunt, proinde
nobis gratulabantur admodum quum nos reduces, et quidem sospites et
incolumes cernerent, quum autem merces meas, plumbum album, atque
succinum exhibebam, magnopere mirati erant.
Diligenter sciscitabar a Suffete de Bodmilcare, sed ex oratione eius
nihil certi colligere poteram, quam quod fragmenta qudam tabularum in
ostio Illiturgis collecta fuerint, qu ex navigiis eius provenisse
existimata essent, nec tamen quidquam e gaulo suo visum, unde
colligendum putabam helluonem alicubi in mediterraneis interfectum
fuisse, naves autem abreptas et fractas.
Negari utique nequit cibum potumque probum ac proprium omnes nos magno
desiderio appetivisse. Himilconi, revera, diuturnum vit genus abstemium
vires exhaurire cpit; ita ut portum nactus, differendum non putarem
quominus commilitones mei primo quoque tempore commeatu libero siccum
peterent, quo potiti, haud dubium erat quin recta ad cauponas ac popinas
convolarent. Antequam Ionas discessisset, animadverti nonnullos siclos
in manu eius, qusivique ex eo utrum eos non in marsupio reconditurus
esset.
"Minime gentium!" respondit, "usque eo haud securos eos esse arbitor,
donec vino eos commutavero, intraque me condidero."
Hanno, Sammai, suque amasi, comites se mihi adiunxerunt, et un domum
Tzb petivimus; Bichri et Dionysus per urbem hortosque erratum iverunt;
Hannibal, denique, modo, quum in urbem, scilicet vit genus redivimus
urbanum atque humanius, quum dignumque censuit ut tubicen su cohortis
digno ornatu compareret, Ion secum accito, illi nova decoraque
indumenta prstinavit.
Duos integros dies lautitiis dedimus; quum vero iis exactis ad
_Astarten_ regressi essemus, Himilconem Gisconemque conveni, quorum
uterque admodum erat concitatus, caus cuiusdam naut Phnicii, quem,
mihi prorsus ignotum, in eorum societate repereram.
"Prclara habemus nova, Navarche!" inclamat me Himilco, simul atque
intra auditum eius veneram, "nova, inquam, optima, nempe fama de
Bodmilcare!"
"Effare cito!" mor impatiens illi respondeo.
"Ehem, scire te oportebit," inquit Himilco, qui pedibus haud usque
firmis fulciebatur; "casu hunc virum bonum conveneramus; ipse
siticulosus erat, nec nos minus sitiebamus, itaque in caupona eum
pocillis hospitaliter tractavi, ubi narravit nobis se ex navi
Bodmilcaris profugisse."
"Mitte, malum, istam tuam sitim!" exprobro eum, "et edissere confestim
quid scias."
"Sitimne mittam? Quin sitis recusat me mittere."

"Idum in malam crucem!" prope furens in eum regessi, "anne extemplo

dixeris?"
"Sine, obsecro, saltem spiritum ducere! Non te morabor, narraboque quid
in caupona audiverim."
"Ubinam est Bodmilcar, pecus ebrium?" clamo, pedibus, pr furore terram
tundens; tum vero mei prope impos, ad nautam conversus, "Dic mihi, vir
bone," inquam "unde huc venias."
"Undene?" eius vice gubernator invincibilis respondet, "atqui ipse
nobiscum venit, inde hic venit ubi nos un potaveramus."
Iam prter me actus, alapam, satis severam, trans os eius impegi,
indicii instar, ut inde disceret opportune tacere.
Itaque, quemadmodum e relatis naut colligere poteram, ipse e sinu
quodam minus frequentato, qui circa centum quinquaginta stadia aberat,
et ad Meridiem cum Occasu iacebat, huc venit; ibi Bodmilcarem primum uno
gaulo _Melcarth_, adfuisse, dein alias quoque obtinuisse, tum magnum
numerum Tartessiorum in sua servitia coegisse, et aliquo molimine
ingentem vim malefactorum ac profugarum eo contraxisse. Retulit insuper
Bodmilcarem se quoque plagio rapuisse, dat tamen occasione, fug se
illi subduxisse, tum vero magno conatu secundum littora pedibus huc
pervenisse, nunc autem eum coram Suffete Gaditano incusaturum.
Tum percontabar ab eo,
utrum quidquam sibi de
septimanam iam esse ex
illius esse, in terras
iter facere.

quam pridem a Bodmilcare profugisset, atque,

consiliis Bodmilcaris constaret. Respondit
quo ipse effugisset, scireque se consilium Tyrii
Rasennarum commigrare, illinc autem in Ioniam

His auditis, memoravi illi me retro, Tyrum, mox iter suscepturum,

licereque illi, si ita ei visum esset, nostris nautis se iungere, quod
ipse gratissimo animo accepit. Hoc humanitatis officio permotus, non
modo fide se mihi devinxit, sed et certiorem me esse voluit nihil sibi
tam gratum futurum, quam iniurias, sibi a Bodmilcare illatas, opportune
ulcisci.
Die denique tertio postquam hc gesta sunt, omnique commeatu quum naves
iam instruxissem, omnium cordibus revisendi natalis soli ad plenitudinem
ltis, naves solvimus. Cursum commode tenentibus mox Calpe, atque Abyla
nobis in conspectum venerunt; sed vento interim invalescente, ad
potiundum freto oportebat nos ventum ipsum suffugere. Sub vesperum
sequentis diei gaulum animadverti ex adverso appropinquantem, quem et
alloqui volebam; verum, adversante tempestate, satis prope accedere non
valebam; quamobrem Himilconem quinque aut sex nautas accire, et lintre
ad eum remis contendere iussi. Hac in re unum mirabar prsertim, nempe
paratum novi naut animum remum capiendi.
Vix linter a nobis divergebat, quum aliquis nautarum anhelus ad me
accurrit his verbis:
"Navarche, rimam accepimus!"
Accensa protinus lampade, celeriter in cavum descendo. Duo naut atque
gubernator sequuntur. Cor mihi palpare desiit, et vox mihi hsit, quum
rem conspexi. Aqua non modo cavum penetravit, verum ad genua usque
increvit, et usque augeri manifestum erat. Accedit quod et mare continuo

asperius fieri cpit, navis autem adverso vento laborabat. Nisi malo
mederi in nostra fuerit potestate, et citissime quidem, vel dimidio hor
cadavera fluitabimus, aut ad ima mergemur.
Horrore fere extra me concitatus, arrepto conto, huc et illuc eum
trusitando lacunam qusitavi, dum fama calamitatis ad omnes in navi
perlata est, et quisque in eam partem navis concurrere cpit. Ego,
prter priores tres, omnes amandavi. Prterquam puerum Dionysum, utpote
qui, ignaris nobis, se iam in cavum demiserat, et qui nunc in aqua, sibi
iam ad humeros surgente, flutabat.
Dum omnibus viribus connisus rimam reperire tento, voces de stega, supra
me, ad aures meas pervenerunt propere prolat, indicia trepidationis, e
quibus Bodmilcaris atque _Melcarth_ nomina clare prolata intellexi. Fere
eodem temporis momento, qui in scala positus lumine lampadis cavum
collustrabat, alteri cuidam locum cedendo sese ad unum latus
retraxit. Ut lumen languidum opacumque fuerit, tamen ex vultu involantis
potius quam irruentis, satis clare perspexi nudum caput Himilconis,
passis capillis, manu machram tenentis. Antequam otium mihi ad eum
alloquendum suppetivisset, cantus tub supra caput meum intonuit,
vagitusque Hannibalis Stentoreus percrepuit:
"Ad scorpiones! In aciem sagittarii!"
"Dii immortales, quidnam rei geritur?" exclamo attonitus.
"Iam scies," reclamat Himilco, "nauta, quem susceperamus, speculator
erat Bodmilcaris, in nostrum interitum subornatus. Cum lintre quidem
scite effugi, sed _Melcarth_, cum suis barcis et actuariis e vestigio
aderit."
Vix fari finierat, quum ex tumultu supra me exorto intellexi certamen
initium cepisse.
"Tum male occidimus," inquam, desperat salute, quod gemino discrimine
obruti, nisi interitum sperare non poteram: "ille, scelestissimus
scordalus navim nostram effregit!"
Himilco furore ingemuit.
Eodem puncto temporis acer insonuit vagitus Dionysi, opem meam
implorantis:
"Serva me! serva me! Mergor in rima!"
Caput ephebi iam in rima evanuerat, quum Himilco, sepo sit machr in
scala, ac puerum inclamans, in aquam insiluit, proclamat rimam a puero
repertam esse, eum protrahit, atque semivivum nautis tradit, qui eum in
stega prostraverunt. Nulla mora erat interposita. Fabri ac naut
protinus accersiti erant, et quum unda vehementior navim ad latus
deflecteret. rima in conspectum venit. Opus omni conatu aggressi sumus,
atque quamvis pugna supra capita nostra iam svire cperat, feliciter
consummavimus, atque grati Astartes, rimam, saltem pro tempore,
obturavimus.
Interea omnis clamor et tumultus certaminis cessavit, et iam altum
silentium navim tenebat. Quum stegam ascenderam, plura ibi cadavera
circumiacentia, tabulatum autem cruore maculatum reperi. Naves
_Adonibal_, atque _Cabiros_ a dextro et lvo iacentes conspexi, at
navigia Bodmilcaris prsidio usa tenebrarum, elapsa erant.

Hannibal atque Sammai propter fugam sui adversarii furebant, nec verba
sibi satis maledica suppetebant, quibus ignaviam negat qu pugn
occasionem carperent. Hanno, qui arcum usque manu tenebat, disertis
prdicebat verbis nihil nisi crepusculum in causa fuisse quare Bodmilcar
se fug subduxisset; alioquin, si eum agnovisset, vivum se hinc non
eripuisset.
"Ego quidem," inquit Himilco, "quum helluo ille nobis in navi impetum
faceret, facile agnovi eum qui mihi olim unum oculum excusserat; ac nisi
milleni eorum tela in nos iactassent, et hoc insimul----"
"Quotnos memoras?" qurit Hannibal cum leni risu.
"Esto, malum, quid refert? Certe mihi constat senos, vel octonos minimum
fuisse; sed quidquid sit, sive multi, sive pauci fuerint, unus eorum
fuit quem ego nimis bene noveram; atque, dum in cavo rimam qusitandi
eram intentus, nemo mortalium dixerit quanta cupiditate gul eius
potiundi gestiverim."
Per totum id tempus ventus sensim augescebat, ac pedetentim in procellam
increvit. Satis caus interesse quare timeremus, certum erat; rima
quidem obturata quodammodo erat, sed ita obiter, utsi tabul quolibet
temporis momento undis arietantibus extus fuissent, parum mirari
potuissemus, quandoquidem und navim nostram pil instar huc et illuc
iactabant et volutabant.
Nemo nostrum tot e nocte somnum capiebat. Nautis nostris alternis
catervis totam noctem elaborandum erat, ut aquam situlis exhaurirent;
postea autem, ubi aqua infra rimam usque exhausta ac repressa erat,
ulteriorum quinum horarum spatio enitendum erat ut novis tabulis opus
firmaretur, interstitiaque stup ac liciis offarcinaretur; ac tum demum
rima prorsus clausa resarta erat, et, quominus iterum fatisceret, nos in
tuto esse existimabamus.
Lumen diei interea eluxit quidem, non tamen ventus minus
sviebat. Equidem haud memini flatum violentiorem me unquam expertum
fuisse. Columb, quas emiseram, vento incassum obluctat, nec provolando
pares, postquam alas iterum iterumque expert essent, ad nos in stega
anhel resederunt. Omnes ad moderandum naves editi labores in nihilum
reciderunt, et in hoc tanto discrimine, ignari quonam naves verteremus,
quidque nobis moliendum esset, visum nobis est furori procell nos
penitus concredere, ut ea nos, nec intererat quo, pro furore ageret, et,
iam non obluctantes, ad arbitrium nos raperet.

CAPUT XX
_Mundus Funditus Eversus._
Tempestas dies octo continuos sviit. His exactis ventus sensim cessare,
clum vero clarescere cpit. Tunc demum reperi nos haud procul a
littoribus, prope quoddam promontorium versari, ultra quod ora ad
Meridiem versus perpetua vergere videbatur. Cursum interea commode
prosecuti, in conspectum insul montibus asper venimus, qu anfractibus
et arboretis visu iucunda erat. Clum benefico solis calore clementius,
memoriam nobis char et felicis Phnices in memoriam revocabat, atque

conspectus loci adeo nos allectabat, ut anchoras iacere et oras quoque

visere statuerem, non tam animi caus, quam potius navium, qu, tot
tantisque superatis laboribus, ut accuratius inspicerentur, sine dubio
exigebant.
Sinus nos excipiebat omni venustate aspect placidissimus. Haud ita
multo post examen nos circumfudit trabari m, qu barbaris erant
confercta. Hi lineamentis vultuum, angust fronte, elongatoque capite
erant conspicui. Non sine magno stupore eos audivimus Libyc lingu nos
alloquentes, moxque reperimus eos veros Garamantes, sive rubros fuisse
Libycos. Nos fuimus primi Orientis Incol quos ipsi in oris suis
viderint; unus tamen seniorum meminerat se Rhysaddiri versatum, Phnices
vidisse. Cterum magn liberalitate nos exceperunt, docueruntque nos
suam insulam ex iis esse, quas ad Occasum a Libya sitas esse
cognovimus. Navigationis cteroquin prorsus ignari quam dissitus unus
locus ab altero esset docere nos non potuerunt, nec plus ab iis
percontando elicere valui, quam quod littora Libyca longissime ad
Meridiem vergerent, omnemque eam regionem a gentibus incoli qu eiusdem
secum originis essent; ac, denique, longinquius in Meridiem ab his
gentes reperiri, qu belluis simillim, ac prorsus nigr essent.
"Regio eiusmodi est," interloquitur Bichri, "quam visu dignam
iudicaverim; hominem nigrum capere perquam optarem."
Animadverti interim incolas monilia,
gestare, perinde atque inaures, quas
mihi responsum est non in insula sed
velut micas a Garamantibus in ostiis
in aquis intercipi.

armillas, prbiaque e collo

aureas esse reperi, interrogantique
in continente tam in baccis quam
fluminum inveniri, opeque vellerum

Incol aurum suum haud maximi fecerunt, et nobiscum satis libenter erga
quamlibet prope mercem, quam offerre libebat, campserunt; sic, v. g.,
erga nugas vitreas tantum mihi obtulerunt auri, quantum vol mans
continere poteram; erga eiusmodi merces autem, ut cultri, spicula,
gladii, aurum qui ponderis nobis dederunt. Gaudii felicitatisque meorum
nullus prorsus fuit finis; et gre tantum impedire poteram quominus
cuncta sua arma divenderent. Sic Hannibal vendidit suam galeam
cristamque; quin Ionas ipsam adeo tubam dimercatus est, palam
gloriabundus se nunc ex auro solidam comparare posse, qu coram rege
caneret; atque tanto denique amore huius delectabilis regionis captus
erat, ut, si incol eius se in Numen cooptassent, paratus prorsus esset
apud eos perpetuas figere sedes.
Binas hc omnino exegi septimanas aurum mercando, navesque
reparando. Intervallum temporis ex opinione omnium iucundissimum
egimus. Fertilissimum solum fruges, quas me nunquam vidisse usquam
memini, uberrime profundebat. Vidi gustavique hc genus fructuum,
alioquin spinis asperum, gustatu perquam delectabile. Valles malorum
aurantium arboretis, qu per scula creverant, virebant, colles autem et
circumquaque montes sylvarum ac rubetorum ornatu luxuriebant, in quibus
avicul flav, aliisque pict coloribus, suavi cantilen mortalium
animos permulcebant Bichri, qui plus auri quam ad balteum pharetramque
adornandam suffecerat, minime cupidus, cum Dionyso plures dies totos in
his vallibus exegit, pluresque harum alitum cantillantium cepit, easque
in caveis reclusit; sui tamen conatus operaque omnis perperam fiebant,
nam avicul cunct, una post alteram, perierunt.
Quod vero ad Iudicem Gebal attinet, delitiis huius regionis ita
capiebatur, ut, ne nobis elaberetur, catenul nobis cavendum erat.

Verum enim vero, tempus anchoras solvendi pedetentim

appropinquavit. Opere itaque naves reparandi ad finem perducta, inviti
denique littoribus Archipelagi amicissimis, quibus nomen Fortunatarum
Insularum imposueram, valediximus.
Semel alto potitus, cursum nostrum sine negotio constitui. Quum regionis
aurifer visend omnes nostrum cupidissimi essent, Bichri vero in
proposito videndorum hominum nigrorum perseveraret, Himilcone
adversante, ne iter in regiones nos duceret ubi nulla copia vini
proveniret, eius tamen proposito posthabito, reliquorum omnium consilia
probavi, iterque ad Meridiem fleximus.
Unum prsertim hoc nostro itinere animadvertendum, tamquam rem insolitam
putavi, solem nempe non modo altius in vertice cli ascendere, verum
etiam Cabiros eadem ratione versus horizontem descendere. Himilco itaque
conqueri cpit, nos ultra tutelam Deorum enavigare. Hc et ego mecum
perpenderam, cogitata tamen non prodidi.
Post longiusculum versus Ortum iter, ora iterum ad Meridiem se flectere
cpit. Hc demum evenit ut sol, qui in convexo cli in diem altius
ascendere videbatur, verticem attingeret, atque capitibus nostris ad
perpendiculum impenderet, ac, denique situ omnino mutato, qui antea ad
lvum, nunc iam ad rectum nobis lucere videretur. Noctibus quoque
singulis alia, et iterum alia sidera, hactenus nobis nunquam visa, sub
oculos venerunt. Hc cli mirabilia stupore tanto animos omnium nostrum
perculerunt, ut non abs re censerem officiales meos omnes, ac nautarum
quoque doctiores, in consilium convocare, ut arcanum hoc, quoad eius
poterat fieri, declararemus.
Ex sententia Hamilcaris verosimile erat Deos cli faciem quodammodo
mutavisse; Hasdrubal nos fines mundi transgressos in terminos alterius
mundi intrasse censebat; denique Himilconi visum est, nisi quid eiusmodi
factum sit, mundum rotundum esse, nosque in alteram eius partem
ingressos esse. Ut absona et absurda Himilconis coniectura cteris
omnibus videbatur, mihi tamen, ingenue fateor, meis propriis
speculationibus ex multis partibus concordare sensi, idque mihi pro
causa erat, quare suspicarer, si ita se res haberet, necessario sequi
solem astraque stare immobilia, mundum autem nostrum circum ea volvi ac
rotari. Verumtamen Himilco potius prodigium quoddam meditari, quam
doctrinam tam miram et insolitam concipere mihi parebat.
Quum pluribus qustionibus, qu mea consilia essent, a meis premerer,
quidque facere statuissem, ab eis interrogarer, mihi in animo esse dixi,
iter versus Meridiem prosequendum; atque, si, postremo, or in Occiduum
vergere inciperent, vel, quod mihi dumtaxat Occiduum videretur, ad
Fortunatas Insulas reverti; at vero, ut ego animo anticipem, si ora in
Orientem vergeret, persequendum putavi e spe, ut postremo tamen ad
Septemtriones flecteretur ac tum futurum esset, ut per Mare Algosum
gypto potirer. Istud propositum totam terram Liby circumnavigandi,
gubernatori meo perquam commendandum videbatur, Hannibali tamen,
cterisque terrvagis captum plane superabat.
Hannibal, quum viam nostram in gyptum memoratam audiret, obstupidum me
contuetur, et sic fatur:
"gyptumne? quid, malum, tibi in mentem venit? Dum a Gadibus, fretoque
continenter in adversam partem navigamus, tune in gyptum venire speras?
Apage sis!"
"quo sis modo animo!" respondeo illi, "iter altero brevius eo reperire

posse usque speramus."

Ipse caput dubitabundus quassavit. Quin et Hanno autumabat arcana artis
navigandi profunda et abstrusa admodum esse, nec sibi nigmata ista,
studiis Sidoni vacanti, solvi posse videbantur.
"A, bone adolescens," redarguit Himilco, "amplius te peregrinari
oportebat, insuper et astrorum cursus ac meatus rite perdiscere."
"Hanc peregrinationem," respondit Hanno, "cuique sufficere arbitraberis,
ni fallor."
Sammai unum pro certo constare putabat, iudicio meo omnes se tuto
concredere posse. Et hic fuit nostr consultationis exitus.
Littora spenumero appropinquavimus in terram descensuri; verumtamen
alibi nimium quantum desolata ac deserta, alias autem ita scatere nigris
incolis ea comperimus, ut in aridum descendere non ratum arbitraremur,
prsertim ubi clamoribus gestuque homines nigros nobis infensos esse
deprehenderemus. Prcipue cert quadam nocte, ubi promontorium quoddam,
cui ego nomen "Plaustri Deorum" attribueram, prtervecti essemus, clamor
et vociferatio adeo minaces mihi parebant, ut a littore magis recedendum
consultus ducerem. Tamen denique, commeatus noster adeo exhauriri cpit
ut prter descensum nihil nobis reliqui esset. Etenim Bichri,
vicissitudinum omnium nunquam non patiens, iam de victu, qui e piscibus
salsis modo constaret, conqueri cpit; Ionas quoque de tenuitate
portionum pro se, ac de penuria fructuum pro Gebal, obmurmurabat;
Hannibal occasionem aurum comparandi neglectam graviter ferebat. His
igitur rebus permotus, primum quam idoneus ad descendendum locus sese
oblaturus esset, anchoras iacere, ac terram petere statui.
Locus, denique, ubi primum anchoras iecimus stuarium erat fluminis
cuiusdam, fere eiusdem cum Nilo, in gypto, magnitudinis. Rip eius
utrimque sylvis erant umbros.
Prope ad littus complures crocodili atque hippopotami in aquis lusitare
videbantur, superne autem aves maiuscul stridula voce clamitabant,
dulcisonas cantilenas edendo.
Dies quaternos circumquaque in littoribus sylvisque contiguis divagati,
nulla humana vestigia reperimus, in multos tamen fructus sylvestres
incidimus, pluresque uros, atque antilopas iaculati sumus, quorum
tergora e maxima parte in naves comportavimus, saleque condivimus, et
nova quoque piscium salgama fecimus.
Quodam die, ex expeditione huiusmodi quum reverterer, Bichri accurrit
animo prorsus deiectus, eumque Dionysus in fletum solutus insequitur,
moxque Ionas, admodum gesticulabundus, nec minus quam ille animo
commotus, accedit.
"Quidnam rei, Bichri mi?" quro ex eo.
"Gebal aufugit!" msto vultu respondet, "Bodmilcaris simii eam
abduxerunt."
Risum tenere non poteram. Bichri haud minus acerbo vultu me contuitus
est, quam qui ad iugulandum me paratissimus esset.
"Ego vero certo scio eos Bodmilcaris esse!" instat ipse; "bellu erant
cum longis caudis; ips eam abduxerunt; sua enim sponte ipsa cum his

nunquam aufugisset."
Nulla verba mea eum conciliare poterant, nec animum eius usque eo
quidquam permulcere, dum copiam ei facerem ut aliquot sociis accitis, ad
requirendam profugam iter susciperet. Sub vesperum tamen, itinere,
vanoque conatu prorsus lassi, ut exspectandum erat, infect rea d nos
rediverunt. Nihil dubii subesse poterat quin simia, in societatem
aliquot simiorum sylvas pervagantium inciderit, seseque illis
adiunxerit. Unum solatium, et hoc dubium, Bichri mansit, cadaver
cuiusdam grandis bellu nigr. Hanc ipse primum vulneravit, deinde alii,
qui cum eo erant, quamquam bellua se mir fortitudine defendisset, eam
hastis suis spius configendo interfecerunt. Fera illa revera animal
formidabile erat. Pellem eius postea efferciri curavi, et hc in de
Astartes, Sidoni, etiamnum cernitur. Bichri postmodum nobis narravit
hanc belluam immanem, etiam post senas septenasque lateribus hrentes
sagittas, manubria iaculorum, tamquam meras arundines sine labore in
frusta fregisse. Ad hc Hannibal animadvertit per ratiocinium, vim qu
manubrium iaculi, e robore Basan factum, comminuere valebat, stupendam
esse oportuisse.
Solvendum denique nobis erat quin ullum Gebal vestigium
reperissemus. Post cursum circiter quatuordecim dierum res cibari nos
iterum urgere cperunt; ut vero inter nos quid facto potissimum opus
esset disceptabamus, Hannibal interclamavit:
"Gaulus pr nobis!"
Omnium oculi secundum indicium prorsum convertebantur. Nec id frustra;
nam revera gaulus Phnici artis ante oculos versabatur; verumtamen, ut
accuratius perscrutati eramus, omnino eversus ac pro fluctuum arbitrio
ferri videbatur.
"Quid si insidi Bodmilcaris ea res sit?" coniectat Himilco.
Suspitionem hanc haud spernentes, caute admodum appropinquavimus, nec
antea ad latus accessimus donec ex omni parte certe nobis constaret
plane neminem qui signis nostris responderet in navi esse. Erat ea
omnino deserta.
Gisco aiebat se probe meminisse quondam ad Insulas Pityusas navim se sic
deseruisse; istic autem idem factum fuisse existimabat; intelligere se
tamen non posse qu fluxus marinus eum gaulum in istum dissitissimum
locum deferre potuisset.
"Nihil," inquam "tu curaveris, unde is venerit, huc vectus bono nostro
fieri poterit."
Hannibal et Himilco, qui eam conscenderant, mox reversi nuntiant, nec
sine summo nostro gaudio, gaulum bene conferctum frumento ac vino, quas
res nos sine mora in nostram transvectavimus navim, eam autem vacuam
vento undisque reliquimus. Sub vesperum De Astarti, in gratiam su
manifest in nos voluntatis sacra fieri iussi.
Postridie in conspectum promontorii admodum celsi venimus, cuius dorsum
mens instar planissimum erat. Ventus interea satis vehemens coortus
est, qui et sensim increvit.
"Noli ventum reputare," monet Ionas; "quid ego nunc iam ventos curem?
Marsupium etenim nunc auri plenum habeo, ad edendum satis, ad potandum
satis, et mox tunicam quoque coccineam. Male tempestas pereat! Dii regem

servent!"
Ventus interea sensim augeri, violentiaque eius crescere cpit, et ita
quidem ut naves iam clavis regi nullo pacto possent. Quum vero post
octonos dies vis procellarum ac turbinum recidere, mareque subsidere
cpissent, terra mihi a lvo sub oculos venit. Hc secundum
exspectationem meam evenerunt, atque oras versus Septemtrionem vergentes
ex proposito prosecutus sum, in diem spe magis firmatus, prsertim quum
solem in eadem quam antea plaga exsurgere conspicarer. Nocte quadam
amnissim, quindenos circiter dies postea, subito Himilco brachium mihi
prehendit, animoque haud parum concitatus, digito horizontem ad
Septemtriones indicat, voceque tremul sic clamat:
"En, Cabiros!"
"Ita quidem, revera; illic Cabiri visuntur!" respondi ego, que atque
ipse ltus. "Rem prorsus inauditam perfecimus," subiungo, "Libyam[1]
circumnavigavimus."
"Cras vero," inquit ipse, "solem iterum a dextro nobis orientem
lustrabimus; sumus itaque in itinere versus Mare Algosum."
"Quin iam ad Mare Algosum? Iam Mare Algosum! Iam versus Sidonem, nostram
propriam Sidonem; Sidonem gloriosam; Sidonem nulli quiparandam!"
Nemo nobis testis interfuit. Naut in suis camis sopiti aberant; nos
vero felicitate prorsus abrepti, alter alterum amplexabamur.
Mense uno post, quum in ostio fluminis cuiusdam hydrias nostras aqu
dulci repleremus, homines aliqui nigri nobis obviam facti sunt, qui
thiopibus, quos in gypto spe videre nobis contigit, simillimi
erant. Horum unus gyptiace paululum callebat, quam linguam se in
thiopia, qu tunc Pharaoni pareret, se didicisse aiebat. Prterea
docebat nos suam patriam sex mensium iter ab extremis finibus Meridianis
thiopi abesse; quam procul tamen itinere maritimo eadem hinc distaret,
nihil certi quod dicere posset, habebat. Hi homines nigri sese Cus[2]
appellabant, et quum nullos unquam Phnices vidissent, nos yptios esse
putabant. Postquam tamen certiores eos feceramus adeo abesse ut nos
subditi essemus Pharaonis, ut Mitzrim[3] plane in numero inimicorum
haberemus, confestim ut amicos nos consalutarunt, nosque omni humanitate
exceperunt. gyptios se aspernari satis manifestum esse videbatur, et
hoc propter crudeles, sine dubitatione, incursiones rapinasque, quibus
fines horum Septemtrionales depopulari ac vastare consueverunt.
Per tres prope menses post hc nulli fere venti ad cursum accelerandum
nobis secundi fuerunt. Itaque interea otio ad negotia cum Cusitis agenda
usi sumus, item ad expeditiones venatorias in regionibus circa. Cambia
quoque subinde aurum, ebur, margaritas, pellesque erga nostras merces
comparando factitavimus. Venationes in hac regione, qu feris, prsertim
elephantis, rhinoceris, camelopardalis, perinde ac minoribus maxime
abundabat, fructuosissim erant. Nemo nostrum fuit, quin quoddam bon
fortun, aut su fortitudinis venatori trophum exhibere posset. Bichri
leonem traiecit, cuius ex pelle sibi pallium confecit. Imo et ipse adeo
Dionysus, puellus, pantheram se ccidisse merito gloriari poterat.
Tandem occasio nobis tam exoptata denique advenit, qu usi, vela sine
mora ventis dedimus. Decimo a nostro digressu die, dum flabra Euri
severiora mare verrebant, gaulus quidam Phnicius nobis in conspectum se
obtulit, qui incommodum quoddam tulisse videbatur, atque ab ipso vento
agi. Signo ei dato responsum tuli partem remorum, item unam antennam

amisisse, seque aliquo auxilio egere. Ad ferendam opem navibus in

periculo versantibus quamvis semper essem paratus, tamen etiam insidias
veritus, nautas meos sine mora evocavi, verumtamen Hannibalem catapultas
in procinctu et apparatas habere iussi. Sic instructa _Astarte_ ad unum
latus gauli accedit, _Adonibal_ vero alterum, _Cabiri_ denique a tergo
subsequitur.
At nulla sollicitudinis causa suberat quare timerem. Simul atque in
conspectum alter alterius veneramus, navarchus in puppi consistens,
passis brachiis exclamabat:
"Per Bal Smaim! is certe Mago est!"
"Per Astarten, ac Deos Deasque omnes!" ego quoque exclamo, "consobrinus
is meus est, Ethbal!"
Tam inopinato sese invicem agnovisse, summo nobis fuit gaudio. Naves
nostr protinus ad latera adstiterunt, manusque mutuo prehendimus mult
salute dat et reddit.
"Quanto, Hercle, mihi gaudio est, Mago mi, te necopinato, ac tam insueto
loco convenisse!" iterum iterumque repetit ille; "Phnice te iam pridem
deperditum luget; nemo est quin te mreat. Per Astarten, certe tu Deorum
interventu salvus es."
Manibus humeris meis appositis, diu mihi in vultum contuitus est, veluti
qui oculis minus fidem haberet.
"Duo," inquam, "me doceas, obsecro: ubi ipse sim, et qu fiat ut tu hc
sis?"
Ethbal multum miratus est, sed sic respondit: "Mitte nugas, quso; tu
me ludis. Certe tu probe novisti ubi verseris!"
Certiorem itaque eum feci me prorsus serio loqui, asseruique identidem
me revera nescire quibus in mundi partibus versarer; atque quum et
Himilco eum docuisset nos e plagis venire, ubi Cabiri nequaquam
viderentur, sol autem nobis a lvo latere surrexisset, stupens nos
intuebatur, quasi quibus sensus sobrius desideretur. At ne tunc quidem
relata nostra rectius intelligere videbatur, quum Himilco illi
narravisset aliquando nos oleum piscarium potavisse, vinum autem per
plurimos menses non gustasse.
"nigma mihi sane est," secum Ethbal mussabat; "en Magonem, prope ad
oras Maris Algosi, senum dierum itinere ab Ophir, et tamen e Meridie eum
navigasse, postquam quaternis annis ante hinc Occasum versus, Tartessum
iter instituisset! Prorsus capere nequeo!"
Aliquantulum secum deliberavit, tum sic prosequitur:
"Sic est, profecto," inquit, "prope Mare Algosum versaris."
His auditis ltus exclamavi; tum ad meos conversus, gloriabundus sic
prosequor:
"Ecquid vos? num ego erravi? Nonne recte prdicavi nos versus gyptum
navigare? Iuvat nos a Fortunatis Insulis reversos non fuisse; nonne et
vos iam gaudetis?"
Ethbal in sua suspitione me insanire confirmari videbatur, dixitque

sibi de Insulis Fortunatis plane nihil constare:

"Ego vero de iis ne fando quidem audivi!"
"Nec mirum, utique; nec de Insulis Plumbi Albi, nec de Prydhayn, nec,
porro, de flumine Suomiorum, nec, denique de Plaustro Deorum,"
interponit verba Himilco. "Vos, nobis comparati, meri errones
littorales, ac venatores concharii estis."
Ut verus Sidonius, consobrinus meus nauticam peritiam suam ludi haud
facile ferebat, et his verbis sui villipensionem interpretatus, non
parum erubuit, ac voce graviori sic respondit:
"Qu hc tua insolentia est? Littoralemne erronem tu vocitas quemquam
Ophir prternavigantem? Tune gaulum meum testam cochleariam ludis?
Quidnam rei est: furisne, an es ebrius, lusce insane?"
Himilco ad officia sobrietatis sic revocatus, a vituperatione ad
assentationem conversus est.
"Quin," inquam, "sodalis mi, tu etiam multo egregiora prstare vales,
quam me, ioculatorem reprehendere. Dic potius obsecro, utrum in cavo tuo
aliquantum vini habeas. Prclare feceris si utrem nobis protuleris; nam
nos duos hos menses ne guttam quidem gustavimus."
Intercedendum apud Ethbal censui rogavique eum ne omnino offenderetur,
neque, siquid insolentius ab Himilcone iactatum esset, in malam partem
acciperet, quod quum res gest nostr revera fidem excedere viderentur,
gloriationi aliquid concedendum esset. Ipse meam intercessionem non modo
in bonam partem parato animo accepit, sed et misit qui utrem vini
afferret, et hunc in pignus grati, propria manu Himilconi tradidit,
monuitque eum ut Cabiris eo litaret. Gubernator autem tam longum haustum
per fauces deorsum fundere cpit, ut sodales eius mirarentur, ubi et
quando haustus finem acciperet et iam desperabant ne fluxus vini
deficeret antequam in ordine ad se veniretur.
"Prstantissimum vinum! Vinum Arvadicum, Hannibal!" inquit ille,
labiorum poppismate utre avulso, cterisque concesso.
Gisco et Hannibal utrem simul apprehenderunt.
"Euge, obsecro, sodales," alloquitur eos Ethbal, "quin mittite
certamen: copi eius abundo. Imo nihil aliud oneris nisi vinum habeo ad
Ophir deferendum."
"Possesne me quoque tecum eo deferre?" qurit Himilco a vide; "paratus
enim sum imperata tua facere."
[1] Africa; 61, _1_
[2] thiopes; 61, _2_
[3] gyptus; 61, _3_

CAPUT XXI

_Regina Sab._
Simul ac ventus subsederat, Ethbalis monitis obsecuti, naves nostras
secundum eius prcepta reximus, suoque gaulo nobis subiuncto, iter
versus Ophir occepimus.
Vespere facto, in puppi _Astartes_, ex instituto Ethbalis, veram atque
genuinam Phniciam cnam apparatam reperimus; caseus, oliv, ficus, uv
pass, duplaque vini portio nautis dispensabantur; nos vero sedes in
tapetibus prstantissimis cepimus, qu in locum centonum lacerorum,
quibus nos iam tam diuturno usu assueti eramus, sternebantur; ac nunc
demum, post menses, quin profecto annos, dapibus Tyriis ac Sidoniis cum
voluptate fruebamur, vinaque Byblica atque Arvad lti sorbillavimus.
Sic genio indulgentibus animi quoque nobis pedetentim ad dignandam
occassionem erigebantur, nec fatendum arbitror quot pocula hauserim
antea quam mea, qu Ethbal admodum cupiebat audire, pericla narrare
cperim.
Fari autem in multam noctem non desii.
Finit denique narratione, Ethbal, cuius audiendi animus ne minimum
quidem languebat, sublatis ad astra manibus, Deos omnes obtestabatur
iurabatque ea, qu narraveram, digna esse qu posteritati litteris
aureis consignate traderentur. Memoravit deinde onus, quod ego Gadibus
misissem, perinde ac nuntia Tyrum rite pervenisse; deinceps omnium
civium consensu cunctos nos in oceano interivisse existimari, atque,
quum nulla fama de Bodmilcare perlata esset, opinione omnium, vindict
ipsorum Deorum, ob suam perfidiam, sacramentumque violatum, eum
perculsum fuisse existimari.
Post hc Ethbali aliquot eximias margaritas in donum otuli; qui quidem
primum omne prmium ob sua in nos merita abnuit, postremo tamen a me
persuasus, donum grato animo accepit. Quandoquidem damna qu gaulus suus
pertulerat prsertim armamenta affecissent, non autem ipsam compaginem,
et quum ultro subiunctam suam navim duxissemus, nulla causa suberat
quare sollicitaremur, nosque solit quieti, quum per otium liceret,
traderemus.
Postero die inter sermocinandum Himilco ex Ethbale qusivit:
"Ullamne pugnam, Navarche, ex quo solveras sustinuisti?"
"Pugnamne, ais?" qurit ille, "minime; et quamobrem?"
"Nempe si in nostra manseris societate mox senties eam nostram esse
vicem. Nos etenim semper pugnamus, si non cum hominibus, quod quidem
plerumque fit, cum feris sylvestribus; quod si hoc minus fiat, cum
ventis fluctibusque colluctamur. Cterum quo demum cunque nos vertimus
certamen invitamus, quemadmodum promontoria tempestates. Certamina
nostra fata sunt; quamobrem monitum te esse volo ut semper in procinctu
sis."
Ethbal ridebat. Sibi tamen videri arbitrabatur eam rerum gestarum
partem iam prterivisse, foreque ut reliquum ad Ophir iter prospero
eventu emetiamur. Tum ad me conversus interrogabat, quid in Ophir
comparare mihi in votis esset, quum iam cognoverit me satis magnam vim
auri, quod genus merces illic plerumque comparari solerent, in meis
cistis congestam habere.

Docui eum itaque me longe maiorem copiam succini in mercibus habere quam
auri; in votis mihi igitur esse aliquam partem eius mercimonii cum ligno
santalino commutare, item res alias, veluti aromata, pavones, simias,
aut quidquid regio ea mihi apta venum offerat, si visum fuerit,
commercari.
Or Arabi saxis erant asper, sed sex dierum spatio prternavigavimus
eas sine periculo, quibus exactis Havilam, caput regni Ophir ac Sab
pervenimus. Portus hic, Phniciis absimilis, nullas arces et munitiones,
nullas crepidines, pavitos margines, atque armamentaria habet, tamen
securus atque commodus portus mercatorius est.
Urbs in editioribus circum collibus exsurgens, aspectum amphitheatri
prbet, fastigiaque albicantia, cum tholis fuscis ac rubris, virentibus
palmetis intersecta, crulo clo undique obiecta, aspectu iucundissimum
spectaculum est. Passim etiam eminent templorum tholi nei aurati, qui
radiis solis collustrati micant et coruscant. Tametsi incol omnes
fortunas totamque prosperitatem mari in acceptis referre debent,
navigatione haud multum possunt; urbs tamen emporium frequentissimum est
inter regnum nostrum Indiasque dissitissimas.
Regina ipsa omnis est in rebus qu ad navigationem pertinent, cuius et
regia in ipso littore sita est. Hc e materia cedrina constat, estque
cancellis ac mnianis decora. Parietes regi omnes tabulis pictis, item,
subinde lapidibus raris ac pretiosis, alias autem tapetibus, bysso,
aliisque telis bistinctis ac variegatis ornantur.
Placere regin, eique munuscula se digna offerre perquam cupiebam. Hoc
consilio selectissima succini frustula conquiri, fiscellque ex argento
Tartessiaco affabre fact digeri et imponi curavi, et eam propriis
manibus gestans, cum Ethbale prcipuisque officialibus meis ad portam
regi me stiti, atque grande tympanum, cuius sonitu propositum in regiam
admitti significari solebat, more consueto et ego pulsavi.
Mos regin erat sese in tentorio, tapetibus constrato et ornato, unde
latissimus in mare conspectus patebat, continere. Ubi nos gratiam ac
facultatem aditus petisse sibi nuntiatum esset, ipsa sine mora nos sibi
sisti iussit. Itaque per pulcherrimum hortum ducti, ad regium tentorium
accessimus. Circumquaque ingens plantarum multitudo, calycibus, foliis,
floribus ac fragrantia mirifica, circa fontes salientes disposita, ad
admirationem nos rapuit. Passim nitidissima tentoria ac parad,
tapetibus et appendiculis versicoloribus exquisitissimis conspicua inter
selectissima arbusta odorifera, et alioquin rara, digesta
cernebantur. Nonnullis arboribus cum ramis patulis simii catenulis
aureis erant deligati. Aves Indic, colorum pomp nitentes ac vari,
prpetes in sublimi volitabant, pavones autem explicatis pennis mir
varietate pictis superbi semitas perambulabant. Cuncta qu nobis sub
oculos cadebant potentissimo terrarum imperio digna esse videbantur.
Nos coram prostratos regina confestim surgere iubet. Ipsa usque iuvenis
formque venustissima erat. Quamquam matron eam ad obsequia
circumsistebant, virginesque in comitatu aderant, ipsa specie ac
pulchritudine cunctas exsuperabat. Ornatus corporis, fragranti
redolens, sumptum regium atque elegantiam prodebat. In crinibus
circumque collum gemmas moniliaque gerebat, quorum pretio classis
comparari ac sustentari posset. Cterum stol erat amicta auro acupict,
qu imagines hominum, ferarum, aviumque pr se ferebat, qu a fronte
disclusa, indumentorum sub ea magnificentiam visui patefaciebat. Manic
su ad cubitum usque patebant, et in carpis armillas pretio haud

stimandas prodebant.
Ubi primum in conspectum su pulchritudinis ac magnificenti veneramus,
admiratio nos muto silentio perculit; at Hanno fere sine mora propius
accessit, aususque est oden quamdam Arabicam recitare ad hunc fere
tenorem:
_Ignibus thereis Phbes tua lumina prstant,_
_Quin radiis eadem paria Apollini sunt:_
_Orbium ex arcu celeres iaculare sagittas,_
_Fortia corda quibus vulnere, sva, feris._
_Quaqua terra viret genta tibi iure parebunt,_
_Ipsa adeo gratiis diva natura tuis_
_Sceptra tradit. Gratiis? An sic memorare licebit?_
_Vincula quin ea sunt, tendiculque animi._
_Quid digitos vocitem? Labiis qu attrecto quid aiam?_
_Claviculas aditus dixerim Elysii._
Lingua, qu incol Ophir utuntur, nostr similis est; regina autem, qu
et Phnicice bene callet, gratum sibi admodum prdicabat quod Hanno de
se acroama cecinisset. Dein dona qu obtuleram inspicere dignata est,
tum me succinctam rerum gestarum itinerisque historiam narrare iussit,
qu finit ipsa surrexit ac nobis sequi iussis prodiit, ministris
comitantibus, hortumque omni grati dignitateque De cuiusdam
peragravit, ut pulchritudines omnemque sui paradisi pompam atque gloriam
nobis ostenderet. Priusquam illi valedixissemus nos ad se iterum
visendum venire iussit, ut iter ingressuris qudam mandata comitteret.
Eodem vespere regina munificentissima magnum commeatus apparatum pro
navibus donaque pro nobis misit, inter qu iuvat memorare qudam pro
mulierculis indumenta acupicta, unam tunicam coccineam, cingulum
hyacinthinum, pro Hannone autem balteum humeralem auro ac seric pictum.
Havil septimanam exegimus merces commutando cunctaque loci memorabilia
visendo. Cives omnium fere gentium hanc urbem frequentare soliti, hic
frequentes nobis occurrebant, uti incol Indiarum, Taprobanes, thiopi,
denique, nonnulli ab ostiis Euphratis. Sab ipsi magnam cum Iudis
similitudinem ferunt, perinde atque cum Phnicibus et Arabibus, nec nisi
quod statur paullo humiliores coloreque faciei paululum fusciores sunt,
ab iis differunt. Regina tamen omni ex parte helvior est.
Aurum plumbumque album, perinde ac pavones, test conche, atque ebur,
qu hic prstinaveramus, ex Indiis erant importata; aromata tamen
telque ac vasa e vitro opaco etiam quidem e citeriori India, sed etiam
e regionibus longius dissitis importantur, quo hominum memori nemini
navigare contigit, nec intra minus quam duorum annorum spatio attingi e
regiones possent.
Paullo ante quam naves solverem me regin iterum stiti.
"Monitum te, Navarche Mago, esse volui," fatur regina, "senem regem
Davidem, qui te Tartessum miserat, ante annum et dimidium mortem
oppetivisse, eique filium Salomonem in regno successisse, de cuius
ingenti potentia, prsertim vero sapientia, miri rumores ad me perlati
sunt. Regnum eius in oris Maris Algosi ad Sinum Elamiticum usque patere
fertur, ubi etiam portum Etzi Geber ab ipso teneri perhibetur. In votis
mihi est fdus cum eo pangere, cuius rei negotium tibi concredo, et ex
parte mea, huius rei gratia insigni huic regi donum trades, quod et me
et eo dignum habeatur."

"Tuum est, regina, imperare, meum est obsequi;" respondi illi, profunde
proclinatus, valeque dicere cpi.
Ipsa tamen me demorata sic prosequitur:
"Ante tamen omnia, dic mihi, Navarche, amabo, utrum tu sodalesque tui,
post tot exantlatos labores peregrinationesque prope infinitas, non adeo
sitis laboribus periculisque confecti ut alterum iter, in meo servitio,
perdurare nequeatis? Nuntiis edocta sum regem Babyloni, Assur, atque
Accad, cum ingenti exercitu in itinere versus ostia Euphratis ad
rebellionem quamdam opprimendam esse. Nemo prorsus meo proposito ita ut
tu exsequendo par est. Enixe itaque vellem, si per te possem, nuntia
qudam illi permittere, ac per te munuscula qudam eidem mittere."
Obtemperare voluntati regin nihil dubitavi; nec modo me velle edixi,
sed et certiorem eam fieri volui iter nec difficile nec diuturnum
futurum.
"I itaque, fortis nauta!" inquit regina suaviter renidens, "ego iam
faciam ut prmium regium feras."
Itaque coram ea rursus me prostravi ac paullo post discessi.
Post horam Ethbali valedixi. Is enim vi Etzion-Geber Sidonem
revertebatur per canalem Pharaonis, ego autem cum meis omnibus naves
conscendi aliud iter ingressurus.

CAPUT XXII
_Belesys Comperit Bichri Paullo Graviusculum Esse._
Iter ad ostia Euphratis haud plus unius mensis navigatione absolvimus,
quamquam partem itineris cum Arabibus, partem autem cum Gedrosiis
Ichthyophagis advers or feceramus.
Sammai popularesque sui audit senis regis Davidis morte a me enuntiat,
luctum unius septiman, more gentis, instituunt: ieiunant, vestem
scindunt, crines ac barbas nec pectunt nec tondent ac radunt; septiman
vero exact, se lavando multum sunt, regisque Salomonis, filii regis
mortui, successionem lauti celebrant.
Ad ostia fluminis primo mane pervenimus, nullque mor fact, penetrare,
iterque prosequi cpimus, donec ad oppidum nomine Oannes
veniremus. Hisce in regionibus nulli lapides inveniuntur, proindeque, ut
in cteris circa Euphraten vicis, cuncta dificia e lateribus
fiunt. Munitiones quoque e lateribus, partim coctis, partim sole
siccatis exstruct sunt, atque bitumine coagmentat. A dextro oppidi
usque supersunt qudam vestigia ingentium sylvarum, qu, ut opinio fert
doctissimorum quorumdam, tribus ante sculis domicilia elephantorum esse
consueverunt. Ex adverso latere, quam longe oculis patet, planities ac
prata agrique segetibus virentes visuntur. Flumen oculis persequentes
centena tentoriorum in agris inter segetes et sub umbris sylvarum
conspicimus, ut fumus e medio eorum exsurgit, et hinc atque illinc
greges equorum deligati pascuntur. In flumine pauc navicul, et aliquot
naves maiores, arte Phnici fact, in ripis destinat
iacent. Conspectui tamen nostro maxime memorabiles videbantur turb

militum, cum gladiis destrictis, alii cum hastis, qui quidem in

manipulis tam in syvlis, quam in agris, pratisque, quam vero etiam
secundum ripam fluminis dispositi erant.
"En exercitum Assyriorum!" docet nos Himilco.
"Diis denique sint laudes!" maximo gaudio eloquitur Hannibal; "iam nunc
iterum licebit mihi oculos in exercitu quodammodo vero pascere. Vide
sis, quem situm teneant! Videdum quum apte sciteque sint copi
disposit. Officiales copiarum certe mihi cognoscendi sunt."
Nec laudes ulterius texere poterat; nam clamores intervenerant equitat s
versus nos ruentis, cuius prfectus sermone Chaldaico allocutus, nos
naves confestim sistere, et qui essemus, edisserere iussit. E puppi
navis me prfecto urbanissime quam poteram respondi, ipse vero, usque
eo dum superiori responsum nuntiaret, locum, ubi steteram, tenere me
mandavit. Circiter intra quadrantem hor e castris quo iverat, cum turma
equitum reversus est, cui robustus quidam vir prerat, cataphract plen
indutus, quique manu hastam gerebat.
Hannibal interim amico suo Sammai concinnum ordinem instructionemque
scitam copiarum extollere pergebat: equitatum quidem Assyriacum
prstantissimum esse non negabat, sed peditatum Iudaicum illi haud
secundum esse contendebat, nec peditatum Assyriorum Iudaicis copiis
pedestribus anteponendum esse. Antequam tamen rem inter se dirimere
potuissent, Chaldus ille e regione navium constitit, nosque inclamavit,
mandataque tradidit, nostros prfectos e navibus descendere, se coram
Belesy, summo imperatore regis sistere, quidque nobis velimus, quo
proposito venerimus, aperire et explicare oportere.
Hanno satis Chaldaice intellexit probeque norat "belesyn" e lingu
"terribilem" sonare, et secum mussabat nomen idgenus quolibet homine
satis dignum, quin et formidabile esse.
Sumptis itaque litteris regin Sab, et evocatis octo nautis qui munera
regin portarent, accitisque postremo meis officialibus, simul ac naves
deligare poteramus, in terram descendi et ad prfectum illum
accessi. Chaldus iste procerus, vastoque erat corpore, amplo vultu
maxillis solidis, largis ac profundioribus oculis, barb spiss et
hispid, ut sociorum fere omnium, moribus autem prorsus erat agrestibus
ac protervis.
"Heus vos marivagi, paullo celerius itate!" sic nos verbis procacibus
lacessit; "mihi enim nequaquam lubet lentis gressibus equitare."
Primum nos per spatium deduxit septem essedis multisque carris
referctum; dein locum prterivimus tentoriis peditat s plenum, quorum
maxima pars Mesopotamii, securibus, lanceisque armati erant, hi vero
lineamentis vult s Iudis admodum similes esse videbantur. Non multum ab
his aberant legiones Medorum, qui quidem cives erant gentis nuper tan
tum subact, cuius tamen maiores seriem quondam regum Ninivitis
tribuerunt. Hi statur mediocri, sed ampliore ac rotundiore capite,
rariore barba, oculisque parumper obliquioribus erant. Severitas vult s
istorum, cum truci aspectu nobis protinus in notitiam venit; quibus si
addimus gladios, breves, firmosque arcus, dubitare non licebit quin hi
in prliis maxime formidabiles habendi sint. Prtereuntes satis clare
audivimus eos scommata convitiaque in nos iactare, ac risu nos
prosequi. Mox turba obstreper m linguosorumque Arabum seminudorum nobis
obviam facta est. Isti cum suis camelis semper in comitatu regum
Assyriorum deprehenduntur. Inter hos agnovi aliquot Midianitas, servorum

mangones, perinde ac nonnullos mercatores Phnicios, qui exercituum

susceptores esse consueverunt, summum tamen lucrum e mercatu captivorum,
et e prda militum conflare solent.
Hinc ad sedes equitat s progressi sumus. Ante tentorium stabamus
rotundum, tapetibus laute pictis undique ornatum, cuius prsidium
pedestres Cardaces erant, cum galeis cristatis et cataphractis, sutis
cruralibus induti, parmis instructi, pro armis autem clavas manibus
gerebant. Hoc erat tentorium Belesys terribilis.
"Intrate!" mandat prfectus equitat s, qui huc nos duxerat, ac per lusum
subiungit: "Interim fore spero ut dux exercit s nostri belle excepturus,
et pro re nata, vultum in comem mutaturus sit."
Edito tum resonanti cachinno, tolutim abequitavit.
Custodes Cardaces minut diligenti nos perquisiverunt, tum, voce
submiss, inter se consultabant. Vestimenta Hannonis videbantur eorum
sollertiam singulari modo capere ac devincire, utpote qui pretiosis iis
vestibus indutus erat, quas a regina Sab dono accepisset. Unus itaque
eorum ad hunc conversus qusivit ex eo:
"Dic velim, tune navarchus es?"
"Minime," respondit illi Hanno, et me digito indicans, "iste Navarchus
noster est."
Cardaces stupefacti mirabantur.
Ego nempe habitu navali quotidiano eram indutus; quoniam vero Assyriis
solemne est dignitatem e pretioso indumento stimare, meam simplicitatem
exteriorem aliunde quam e simulatione coniectare non poterant.
"Tune Belesyn convenire cupis?" qurit custos. Me probante, penetrale
ingressus est, moxque reversus, facultatem nobis intrandi fecit.
Imperator exercit s Assyriorum in ulteriori parte penetralium tentorii,
turb officialium servorumque circumdatus, in grabato reclinis, vel
potius porrectus, nos excepit. Lautissime erat indutus, nullam tamen
cataphractam gerebat. Utrimque milites armati eum circumsistebant,
duoque pocillatores vino parati aderant, quibus tamen in prsenti ipse
vix egebat, quandoquidem iam utique plus satis ingurgitavisse videbatur.
Uno Bichri dempto tentorium ingressi, profunde nos inclinavimus; verum
iuvenis sagittarius, qui non semper morem conciliatorium pr se ferre
solebat, ad ostentandam urbanitatem parum videbatur, ut nos cteri,
proclivis.
Uno pocillatore submoto, nempe qui visui ipsi obstabat, Belesys protinus
in nos invehitur. Vir ille erat procerioris statur, demiss hirtque
barb, labiis tumentibus, maxillis firmis, crinibus denique unguento
delibutis ac fulgentibus. Ad latus eius adiacebat genus scipionis, cum
figura capitis taurini. Ut oculos in nos coniecerat, caput quassare,
oculos retorquere, omnibusque vult s lineamentis in torvum distorquere
cpit, quod totus suus comitatus, veluti per adulationem imtaturus,
prorsus idem fecit. Interea nos taciti exspectabamus donec ipse fari
inciperet. Denique, ad confirmandam nostram suspicionem, eum prorsus
ebrium esse, boare in nos cpit:
"Videtisne hos duos grandes nebulones? Videtisne istum muculentum

ephebum cum arcu? Apprehendite illos, numeretisque iis quinos et vicenos

ictus scorpionum singulis; postea autem adnumerate eos meis
sagittariis. Aspectum eorum minime aspernor."
Plane attonitus, linguam refrnavi. Null ratione habit Hannonis pugno
gestientis oculisque micantibus eius, loqui singultiendo pergit:
"Iuvenculum illum cum aureo balteo humerali, nudum exuetis et inter
servos relegabitis. Ctera avium terriculamenta nihil moror, pro
arbitrio de iis statuetis; est tamen inter illos turpis quidam
scordalus, luscinus, eum pendetis, vel detruncabitis, ut vobis
videbitur, quo citius eo melius."
"Quid?" furore abreptus vagit Himilco, "tune scordalum luscinum me
vocitas? Quin et Navarchum nostrum, Prfectum classis Phnici, audes
contumeliis verborum lacessere, ac terriculamentum avium nominibus
vituperare ac maledicere? Dii Deque te omnes----"
Belesys in cachinnos effusus est; tum mandata ad suos, ut nos
apprehendant, repetit, sumptoque e manu proximi pocillatoris poculo vim,
eoque uno haustu deglutito, poculum in faciem hominis reiecit.
"Capistrate eos! inquam," magno boatu eos adoritur.
Aliquot eorum ad imperata exsequenda accedunt. Ego manum eius, qui me
attrectare tentabat, averti. Hannibal Chaldum, qui eum prehendere
tentabat, in terram deiecit, pugno illi celeriter inter oculos illato,
haud absimili modo quo Cimbrum Prydhayniensem. Sammai Celtarum more,
adversarium, medium stomachum eius arietando, prostravit. Bichri, omnium
nostrum obstinatissimus, qui et pernicitate inter nos plurimum poterat,
aliquid longe asperius et insimul efficacius audere statuit.
Tigridis instar sese in Imperatorem super grabatum prcipitavit, fixoque
in pectore eius genu, alter manu barbam eius prehendit, alter autem
sicam gutturi eius ita admovit ut mucronem eius dux sentiret.
"Capitale et egregium facinus, Bichri! bene fecisti!" clamat Hannibal,
stricto gladio.
"Tenetodum fortiter, Bichri; et Dii servent Regem!" vociferatur Sammai,
Hannibalis secutus exemplum.
Ego et Hanno, ex instituto nostro, tueri quam aggredi satius ducentes,
gladios strinximus. Himilco, celeri dexteroque nautis proprio flexu
man s, quo terricolas subvertere solent, alterum Chaldum
prostravit. Cteri quoque naut mei, rerum statu cito perspecto, suis
manipulis depositis, copides in promptu habuerunt.
"Visne eum iugulem?" qurit ex me Bichri placidus et compositus.
"Siste parumper," respondi illi, "dum cum eo colloquar."
Propius itaque accedens, ut dux me darius audiat, sic eum alloquor:
"Belesys, si vel clamaveris, aut obstiteris, sica illa gulam tuam
penetrabit."
"Milites," inquam, ad eos nunc conversus, "simul atque quisquam vestrum
manum sustulerit, aut opem duci vestro ferre tentaverit, cadaver, non
ducem vestrum cernetis."

Propinquitas sic Bichri ad gulam eius ducem ex ebrietate ad sobrietatem

videbatur revocare; ac proinde voce multo magis temperat ac submiss,
milites servosque suos, ut quo bonoque essent animo implorabat, qui
obsecuti ad latera tentorii pedes retraxerunt.
Bichri interea dum cantilenam quandam su gentis Beniaminitic incipit,
alterum quoque pedem de industria sublevat genuque pectori ducis
insistit,
"Ephebe," gemit dux, "tu me suffocas; sine ut respirem, sine me spirare,
obsecro."
"O, tu nugas agis," Bichri respondet, quin spatium unius digiti
cesserit; "satis scio quid agam. Cterum nec sum tam ponderosus."
"Sine ut exsurgam!" ingemiscit Belesys; "quin etiam ego nihil nisi
iocatus sum; si mihi libertatem concesseris, regio modo te munerabor;
cededum!"
"Ad libertatem tuam quod attinet, nihil mei negotii est; id omne penes
Navarchum Magonem esse scias; nemo apud nos mandata nisi Navarchus
impertit: eum fac exores!"
Ad nutum meum, ut facultatem spirandi illi concederet, Bichri alterum
pedem in terram demisit, quin tamen sive manum in barba relaxaret, sive
vero sicam a gutture eius amoliretur. Belesys graviter halitabat; vultus
vehementer expalluit, sudorque gelidus in fronte eius oboriebatur; unde
nec amplius dubitandum erat quin iam omnino sobrius factus esset. Nunc
demum de navarcho percontari cpit, misereque eum implorare, ut
aggressorem suum compesceret. Himilco nihil moratus dum ego eloquerer,
eum ludificare cpit:
"A, numquid tu tandem vetusculum avium terriculamentum videre
concupisti? En et me, luscinum illum scordalum prsto habes. Longum,
crede mihi, diuturnumque iter est Libyam omnem circumnavigare, ut collum
tibi prcidamus, nihilo tamen secius pretium oper erit id suscepisse,
si vel inde didiceris saluti tu ita consulere, ut ipse tu ex omni turba
tua solus ebrius ne fueris."
His dictis, erepto poculo vini e manu alterius pocillatoris, illud
exhausit, poculum autem vacuum in vultum ducis coniecit.
"Humanius, velim, agas!" rogo gubernatorem iracundum, manu humero eius
illat, "Belesys enim rerum nostrarum omnino ignarus fuit, ac prorsus
prter se; nec sciebat nos regi suo dona tulisse."
Assyrius auditis his verbis adeo contremuit, ut collum suum imprudens
sic paululum illideret, quam Bichri gutturi suo usque imminentem
tenebat. Protinus ipse aliquid de suo illustri rege clamitare cpit,
quem nomine Belochum II-um memoravit; ego tamen eum prstare commonefeci
submissiori agere voce, quod monitum Bichri, manu in gula eius arctius
compress, ut clarius intelligeret, confirmavit.
"At ego iocabar solum; te autem iocorum patientiorem esse deceret;"
respondit ille. "Modo iube hunc adolescentem manum in gutture meo
laxare, ego autem iuro per omnipotentem Nisroch, me ne capillis quidem
in capitibus vestris ullam noxam illaturum. Anne nunc iam fidem mihi
habebis?"

"Necdum prorsus;" respondi leni risu.

Nunc iam mihi ius competere arbitrabar cum eo per ioca, affectatamque
urbanitatem ac reverentiam agendi, proin sic eum alloquor:
"Nunc vero, vir fortissime, Belesys, serve potentissimi Belochi, visne
mihi gratiam visendarum nostrarum navium largiri?"
"Volo, equidem. Sum paratissimus. Protinus veniam."
"Sumemus otium," prosequor ego. "Ausculta modo. quum esse, ut honores
omnes tu dignitati debiti et condigni a nobis exhibeantur, tibi certe
palam est. Quamobrem, eo profecturus inter Hannibalem atque Sammai
ambulabis, qui grati honoris strictis gladiis te comitabuntur, Bichri
autem te a tergo sequetur, quod que honoris caus fiet. Quum vero navim
ingressus fueris, illic permanebis donec ego regem convenire possim. In
navi autem, ut iam probe audisti, solus navarchus mandata impertit."
"Leges tuas me satis perspicere existimo," respondit ipse. "Visne me
tecum ire? Prorsus intelligo. Sum itaque tuus; si clamorem civero tu me
interficies; quum vero in navi fuero, obses tenebor."
"Recte intelligis," inquam.
Himilco nequam eum iterum ludificare cpit, qusivitque utrum plusculum
vini elicere nequiret; at bellidux nihil respondit, sed oculis clausis
secum alte cogitare cpit. Bichri interea in pectore sui captivi
ulterius sedere perrexit. Hic, quamvis indignitatibus prorsus
opprimeretur, tamen tantam iuvenis admirationem concepit ut maximis
oblatis opibus eum ad partes suas trahere et in suum servitium illectare
tentaret.
"At tu, age, descende! descende, inquam, te obsecro," obtestabatur dux
adolescentem; "mihi crede, tu longe onustior es quam tu ipse existimare
videris."
Bichri nihil quidquam respondit, sed sibilare cantilenam perrexit, seque
interea in ventre ducis sursum deorsumque agitabat.
Himilco interim uni pocillatorum clam subduxit lagenam vini, obtestantem
paucis pugni ictibus perdomuit veluti gratias illi relaturus, ac tunc
demum se egregie delectare aiebat.
"Agedum, Bellidux, procedamus!" eum alloquor; "nihil attinet diem hic
totum pessumdare; fieri enim poterit ut interea quis intret; iamne
cepisti consilium?"
Loco respondendi incertum motum tentavit; Bichri truci aspectu sicam
propius ad gulam eius admovit.
"Sic, depol, ibo vobiscum," respondit subito. "Profecto mea solius culpa
fuit totum."
Profectionem itaque quo statui modo et ordine paro. Salv omni honoris
specie, Hannibal atque Sammai ex utroque latere Belesys locum suum
ceperunt, Bichri autem usque secum sibilans, a tergo solus subsecutus
est. Ego cum Himilcone atque nautis, qui manipulos suos iterum
collegerant, agmen clausi.
Relicto tentorio, ut in medium progressi sumus, castrenses omnes quos

prteribamus, in summam Ducis reverentiam in terram se prostraverunt;

ego vero, ob profundam inscitiam tant multitudinis veri rerum stat s
vix risum continere poteram. Belesys ne verbum quidem interea protulit,
nec ullo indicio suam conditionem significavit, atque intra dimidi hor
spatium in stega _Astartes_ ipse constabat, testis salutationis
solemnis, qu me reducem naut excipere soliti sint, taciturnus.
"Ad loca vestra!" amice alloquor nautas; "en vobis illustrem Imperatorem
exercit s Assyriorum qui nos visitando naves cohonestat."
"Et in animo ei est," subiungit Himilco, "vos duplici portione vini
donare."
"Dii servent regem Assyriorum! Dii servent illustrem suum Imperatorem!"
magno clamore omnium vocibus consalutant eum nostri.
Belesys, qui usque pallido erat vultu, invitus subridebat, atque
hilaritate quadam simulat paratum sese spopondit non modo ad prstandas
duplas portiones vini, verum etiam ad eos aliquot ovibus bobusque
donandos. Nostri iterum cum magno clamore plausuque verba Ducis
exceperunt, et Hannibale preunte cum militari salutatione illi gratias
reddiderunt. Sammai nihil nisi humeris gestiebat, Bichri vero facere non
poterat quin Dionyso patefaceret hunc hominem, qui nunc ante se staret,
nihil esse nisi ignavum et ebrium heluonem, qui quinquaginta hominum
millia ad nutum et voluntatem plagis et flagellis regeret ac terreret.
"Illi igitur Grci non sunt;" iuvenis Phocus respondet, "quippe qui
verberibus minime obtemperarent."
Belesys erubuit: casu enim exceperat verba qu hc serebantur, eademque
admodum gre tulit. Offensionem quidem animi dissimulare conabatur,
mecum tamen collocutus annotabat se arbitratum esse Phnices negotiis
mercatoriis adeo esse deditos ut ea, qu ad regendam Rempublicam
pertinerent, nihil omnino curarent. Hannibal iam prope exempla
Adonibalis, Suffetis Navalis Uticensis, in adversam partem allegaturus
erat, quum protinus animadvertimus partem exercit s Assyriorum ex una
parte fluminis in alteram transduci. Universum flumen navibus atque
ratibus erat opertum, qu carros et essedas vehebant, in puppibus autem
milites videbantur, qui frnis equorum tranantium capita
sustinebant. Copi pedestres utribus inflatis transvehebantur. Cterum
res omnes summ confusione, nullo certo ordine ac disciplin
gerebantur. Complures gregariorum miserorum undis absumpti erant, quod
tamen centuriones, qui in ripa flagris descendentes urgebant, parum
curare videbantur. Certo quodam loco animadvertimus quemadmodum captivi
ante quemdam tribunum in catasta sedentem prsidio circumdatum,
ducebantur. Verosimile nobis parebat oppidum quoddam fuisse
captum. Simulacra Deorum, magna copia prd primum ante pedes tribuni
disponebantur, deinde captivi, viri, mulieres, pueri coram eo
sistebantur. Misera illa erat turba, exspes et abiecta. Virorum plurimi
catenis et compedibus neis erant vincti, cteris fere omnibus manus a
tergo erant colligat, atque cuncti ad prosternendum se coram tribuno
adigebantur, qui colla eorum pedibus calcabat. Tribunus nonnullis
pepercit, eosque vit donavit; multo plures tamen extemplo pensi, partim
obtruncati periverunt, sociis malorum inspectantibus. Animadverti etiam
ex omni numero horum miserorum quaternos selectos missosque, qui sudibus
in propinquo tumulo terr defixis adigerentur.
Spectaculum hoc erat visu omnino horribile. Sammai atque Hannibal testes
iam antea fuerunt eventuum huiusce generis temporibus belli in proprio
regno; verum Aminocli, suisque popularibus Grcis, de humanitate deque

humana libertate longe aliter videbatur, spectaculum rerum hc gestarum

prorsus ferendum non erat, nec dubitabant asserere se mori, quam tant
talique servituti obtemperare, malle.
Dum has crudelitates svitiamque contemplaremur, nuntii a rege
advenerunt ut a me, quis essem, quid et quamobrem venissem,
sciscitarentur. Paucissimis quam poteram verbis docui. Post elapsam
circiter unam horam unus eorumdem nuntiorum rediit ut in conspectum
regis Belochi nos accerseret. Prter Hannonem nautasque qui regin dona
portabant, accivi neminem. Itantibus nobis Hanno alte silebat, veluti
qui acroama, quod regi gratum futurum esset, meditaretur. At hic
prclarus conatus ad nihilum recidit, quandoquidem nobis ad regem
propius accedere datum non erat, sed magnificentiam eius e longinquo
solum nobis spectare licuit. Centum circiter a solio passibus nos
prosternere iussi eramus.
Rex Belochus II. sub umbra arborum in solio ita erat circumseptus a
prtorianis, pocillatoribus ac ministris, cum flabellis et umbraculis,
perinde a servis, muscarias agitantibus, ut diu nihil viderem nisi
tiaram eius, qu magno fulgore micabat, item partes indumentorum mir
arte pictorum, ac denique nudos pedes gemmis coruscantes. Postremo tamen
ministrorum turba patescere in utramque partem cpit, quo facto,
facultatem nactus sum in tanta adstantium turba faciem ipsius regis
contueri. Longi capilli ex una parte, ex altera vero demissa cincinnaque
barba vultum eius cinxerunt.
Milites utrimque longis ordinibus stabant, in medio autem veluti xystus
patebat. Centuriones aliquot ad nos accesserunt, ut quidquid
documentorum munerumque attulissemus, exciperent: quo facto, iterum nos
prosternere iubebamur; hoc autem peracto, prtoriani regis nos ad naves
nostras reduxerunt. Eo quum veneram, Belesyn tdio captivitatis admodum
gravatum reperi, cupidumque libertatis obtinend. Quum vero eum
monuissem necdum me eum libertate donare posse, opusque esse ut breve
dumtaxat tempus captivitatem perduret, et hoc veluti obses, grati me
securitatis, admodum excanduit.
Post circiter hor spatium aliquot litter in capsula aurea ad reginam
Sab dat a rege ad me perlat sunt. In vicem munerum a regina missorum
qudam res frumentaria ieiuna, item aliquot tel pannique pro me
sodalibusque a rege missa sunt.
Sic itaque omnia mea officia feliciter ad finem perlata sunt, nec
quidquam supererat quare hc diutius morarer; hinc protinus consilium
naves solvendi cepi.
"Iam per me licebit ut hinc abscedas;" sic allocutus sum captivum; "ut
amici invicem valedicamus."
Belesys graviori suspirio animum sublevavit.
"Multum me delectat," inquit, "te verbis tuis stare."
Hilari risu verba eius excepi.
"Num me putavisti te retenturum? Quidnam boni tu mihi prstare
potuisses?"
"Ulcisci iucundum est," respondit ille; "verebar nempe, ne contumeliam a
me acceptam inultam prterire non sineres."

"Inde colligo ita te meo loco facturum fuisse. Cterum, mihi crede,
generosum atque liberalem fuisse multo esse iucundius quam malefacta
ulcisci."
Belesys ad hc nihil nisi subrisit.
"Manus, qu prcidi nequit," tandem respondit ipse, "mulcenda est."
Diligentem operam dedi interea ut antequam ipse a nobis discederet,
probe cerneret scorpiones missilibus oneratas, ac pro omni eventu
paratas, quibus ostensis dimisi eum omnibus honoris dignitatisque
officiis per speciem erga eum rite observatis.
Navi descensurus omni arte ac pollicitationibus enitebatur, si forte
iuvenem Bichri ad suas partes perducere et ad sua servitia perlicere
posset. Honorem tamen hunc, tanta industri oblatum, iuvenis firmo animo
identidem accipere renuit.

CAPUT XXIII
_Rationes Nostras cum Bodmilcare pariamus._
Satis iam advesperaverat quum ad brevia fluminis perveni, sed quum
tempore nocturno iter tentandum non iudicarem, satius duxi sub anchoris
pernoctare. Qudam minora Chaldorum castra nobis in conspectu
erant. Ego tamen, nequid Belesys insidiarum nobis moliri posset,
diligentiori cur cavi.
In ripa fluminis haud pauca tabernacula e ramentis confecta stabant, in
quibus aliquot mercatores Phnicii a militibus prdas mercabantur et
cambiebant erga vinum. Himilco et Gisco compluresque alii, impensiori se
aiebant prodeundi desiderio flagrare, quibus ego copiam votis potiundi,
tametsi sciebam eos nihil nisi potaturos, ac de rebus suis gestis
gloriari velle, nullo pacto negare poteram. Unum nonnisi stipulabar, ne
extra auditum discederent. Binis circiter horis post, cupidus sciendi
quid rei in emporiolo tam alacri ac strenuo, plurimisque lampadibus
collustrato, gereretur, accitis Bichri atque Ion, in cymba ad ripam
remigavimus. Iam in ripam egressurus animadverti duas naves secundum
flumen vectas, et e medio flumine versus ripam tendentes, quasi prope
nos, paullo infra, anchoras essent iactur. Eas minores secutus est
gaulus, qui prope adversam ripam sequebatur; sed quod et flumen nimis
latum erat, et crepusculum perquam opacum, formam eius discernere haud
poteram. Prterea, quum ignarus non essem frequentissimam hc mercaturam
servorum vigere, minus curiosus, rem neglexi.
Himilconem et Gisconem ferventissimas cum Chaldaicis militibus loquelas
conserentes reperi. Milites horum res gestas, mirabiliaque omnia, de
ingentibus cervis, de putido oleo piscario, de sole ex adverso latere
lucente, cterasque idgenus, absque dubitatione tamquam fabulas
Milesias, si non ut audacissima mendacia, stimaverunt. Quidam eorum
asseverabat prorsus neminem illi persuadere posse, plane ullam gentem
adeo esse ab omni humanitate alienam ac remotam ut Ionam, hominem
mortalem, sui omnino similem, in numerum Deorum retulerit, eumque ut
Numen venerata sit. Ad hc Bichri respondit, nec sine contemptu, sibi
non liquere quare Ion minus quam Nisroch ab ullo ctu tribui posset,
aut deberet. Gisco autem subiunxit se iam omnia credere doctum esse,

quum intelligeret Assyrios, nullo adversante, tolerare ut ipsis ab

eiusmodi hominibus velut Belochus, eiusque Dux Belesys, ad arbitrium
imperetur.
Chaldus tanto probro Deo, regique suo, illato in furorem actus, dira ei
minabatur, fore ut cuncta eius sub cuti latentia ossa comminueret; ad
qu Gisco responsum regessit se prorsus paratum ab eo in pugnam, vel
singulare certamen, provocari, et cum eo, quo demum cunque modo visum
esset, decertare, sive ut incol Prydhayn, sive vero ut incol Ar-Mor,
uti libuerit.
"Ego vero," inquit Himilco, "consultum non duco ut tu nobiscum armis
decertes: nos, enim, quocunque nos divertimus, vincimus; Siculos,
Garamantes, Suomi, Germanos, omnes ex ordine profligavimus. Peragravimus
terras ad flumen Illiturgis, Montes Pyrenos, Carpentum Deorum, Insulas
Fortunatas, ubi quantum cupivimus auri comparavimus. Nihil prorsus est
quod nobis non e sententia succedat. Quamobrem nihil tibi satius esse
arbitror quam a molestando nos desistere."
Exstupuit Chaldus tant nominum eluvione audit, qu Himilco volubili
lingu effundebat, et quasi sui purgandi caus, sic ei leniori voce
respondit:
"Vos, Sidonii, certe miri estis viatores. Ipse Cardax sum, et mirum mihi
molimentum perfecisse videbar, quum e dissitissimis montibus nostris
hucce venissem. Ergo terrarum orbis longe maior est quam ego
existimavi."
Alter quidam Chaldus, auditis sermonibus, ex sua parte adiecit, se
quidem Tartessi nunquam fuisse, modo tamen Tartesium quemdam vidisse.
"Tune ais modo Tartessium vidisse?" mirabundus qurit Himilco, "ubinam,
rogo?"
"In regiis castris. Ipse in societate erat navarchi Phnicii, qui sub
rege Belocho servitium iniit."
Tremor mihi omnes artus percurrit. Ictu oculi gaulus duque barc mihi
in mentem venerunt, ac tota prorsus res in animo mihi clarescere cpit.
"Quidnam nomen ei est? obsecro," Chaldum interrogo, "efferto eius
nomen, siclo te donabo."
"Fac binos, tum dicam tibi."
Proieci illi nummos, quos ipse collegit et in crumenam abdidit. Hoc
facto abire cpit, quid opus esse dictitans nomen navarchi nunc
effutire, quum iam sibi solutum esset. Ob hominis proterviam furore
abreptus iam violentas illi illaturus eram manus, quum quidam
Phniciorum mercatorum se ingessit:
"Quid attinet ob insolentiam nebulonis furere? Iam ego dicam quod velis:
nomen navarchi Bodmilcar est; estque Tyrius."
Nomen ipsum audire satis habebam. Idem omnes mei mox exceperunt, ac
temporis momento iter ad naves nostras habebamus. Simul ac stegam
attigeramus, consilium omnium prfectorum inivimus, eisque confestim
patefeci Bodmilarem infra nos, spatio paucorum remulcalium longitudinis
in insidiis iacere; eum cum regio exercitu iunctum armorum societate,
esseque perquam verosimile ut Belesys nos a tergo adorturus esset. Quam

triste id futurum esset, monere meos pergebam, si nostra cpta, hactenus

tam prospera, ab exsecrando inimico nostro denique frustrarentur.
Sammai atque Hanno verbis contendere cperunt uter eorum Bodmilcarem
occisurus esset.
"Modo ego illi in longitudinem manus occurram!" minatur Sammai.
"Quin ego eius rivalis sum, et manu me illi cadendum erit," animo
accensus ruboreque perfusus clamitabat Hanno.
"Nolite fatuari, ephebi!" interpello eos; "mittite nugas; multo graviora
nobis impendent. Curate vestra officia. In alveum nobis enitendum est."
Omni cautel adhibit solvimus et ad ostium fluminis ire
maturamus. Itaque _Astarte_ medium fluminis cursum intrat, _Adonibal_
sibi a recto, _Cabiri_ autem a lvo. Lumina cuncta restinximus. Naut
omnes, sanguine concitato, armati sua quisque loca tenuerunt, oculisque
intentis tenebras intuebantur. Bichri sagittas in constrato prope ad
manus disposuit, ipse conquiniscens inter Dionysum atque Ionam arcum
intentum tenebat. Tubicen asciol grandiori in cingulo erat armatus,
ephebus autem Phocus arcu sagittisque pro subitaneo usu apparatis erat
munitus. Himilco, machr scutoque in manibus, in puppi stabat,
prceptaque gubernatori impertiebat. Hannibal atque Sammai suas quisque
ante copias stantes suspensis pedibus adventum hostium speculabantur.
Circa diluculum sonitum percepimus aquarum e regione syrtis ruentium; et
per rarescentes tenebras satis clare perspiciebamus tres Bodmilcaris
naves, ut e exitum in ostio prcludere nobis nitebantur. _Melcarth_ in
medio erat posita. Constrata omnium trium turb hominum armatorum
scatebant, cunctis eorum galeas gerentibus. In littoribus prorsus nulla
hominum vestigia cernebantur.
"Profluvium nobis favet," inquam, "aggrediamur itaque opus, si ita
videbitur, succensoriis."
Sine mora aliquot tabul flagranti materi onerat aquis mandat sunt.
Eodem fere tempore Ionam ad impetum faciendum tub signum dare
iussi. Nec hostes segnes se prbuerunt, et provocantibus nobis celeriter
responderunt, ac brevi post tela versus nos provolarunt, quibus nos pari
grandine telorum respondimus et sic pugna ipsa hoc in modo initium
cepit.
Quandoquidem _Melcarth_ me cur dificata erat, non eram nescius ita
firma robustaque eius statumina lateraque esse, ut arietando nostr
pror nullum detrimentum illi inferre possemus, nec minus habebam
exploratum insolitam laterum eius altitudinem ipsis pr nobis ad
obruendum nos telis ingenti commodo esse; probeque sensi eam a nostris
ad comminus pugnandum nullo pacto conscendi posse. Verumtamen, vicissim,
et debilitates eius mihi probe cognit erant. Ipse ego experienti
edoctus eram ingentem molem onusque segnem ad movendum ac tardam
reddere; quamobrem statui, si id fieri posset, usum huius debilitatis
capere. Postquam itaque sciscitando a Himilcone, qui de alveo fluminis
satis cognoverat, certior fuissem factus tantum aqu a _Melcarth_
calcari, ut in longitudinem remulc ab eo, quo nunc sita esset loco, ad
rectum recedere non posset, omnes meas naves, quque quantum par esset,
materiam flammificam in eo coacervare iussi. Hoc constituto, per signa
_Cabiros_ accersi iussi; qu quum ad latus nostrum pervenisset, accito
Himilcone, eam conscendo, _Astarten_ autem cur Hamilcaris

concredo.--Dum hc gerebantur, sagitt circum nos cadere nunquam

desinebant. Manifestum quoque nobis videbatur Bodmilcarem a Belesy, ad
tergum nostrum, auxilium exspectare, itaque pugnare acsi de victoria
sibi iam certo constaret.
Gisco Himilconi in prora _Cabirorum_ stanti se adiunxit, quorum in medio
et ipse locum cepi, indeque mandata dedi. Nunquam quoad memini, quisquam
tant diligenti tamque scite rexit quam modo _Cabiri_
regebatur. Postquam alias duas naves stupis subiunxeramus, materiamque
flammificam, qu in singulis erant, succenderamus, rect in _Melcarth_
invecti sumus; atque, quum fere ad dimidium iactus sagitt
accessissemus, Bodmilcar nos animadvertit nosque deridere cpit.
"Heus, Mago, salve! Perquam opportune advenis; qudam inter nos negotia
supersunt parianda: illud nempe negotiolum in gypto; item, illud
alterum Tartessi; necnon denique, illud in Freto Gaditano. Iuvabit hc
omnia hoc ipso die pariare ac dirimere. Spero futurum ut ante solis
occasum ex istis antennis te pendentem oscillare cernam. Te videre
multum gaudeo."
Verbum ultimum proferentem sagitta eum feriit.
"Ictus est! tactus est!" magn voce clamavit Bichri, qu universum
tumultum superavit.
"Minime vero!" reboat Bodmilcar, "cataphracta mea sagittis impervia
est."
"Videamus!" reclamo ego, "utrum naves tu igni sint impervi."
Nunc _Cabiri_ magn vi incitata irruit inter _Melcarth_ barcamque a
dextro eius. Gaulus, ubi nos vitare tentat, capitur inter rates
ardentes. Sagittis inter nos cadentibus, quarum una genam meam
vulneraverat, ego stupam helciariam discidi. Flamm subito erumpebant,
aterque fumus in altum prorumpere cpit. Gisco in fmore vulnus accepit,
nec ob id pedibus stare valebat, tamen in genua provolutus, alacri animo
gubernare non destitit. Tam celeriter prtervolavimus hostes, ut
missilia eorum ex magna parte in undas pone nos consurgentes
inciderent. Vertentes nos in adversum navis hostilis latus, qu
celeritate recurrimus, inclamoque Bodmilcarem, me eodem modo eum
tractare velle, quo gyptios Tanidi tractavissem. Et Himilco eum aliquot
iocis mordacibus in discrimine suo lacessivit.
Ad primam navim reversus _Adonibalem Cabiros_que mecum un in alteram
barcarum impetum facere iussi, inde autem alteram antevertere. Impetum
omni qu pares eramus celeritate instituimus. Barca quoque nihil non
tentavit ut nos eluderet; sero tamen. Nam, antequam quidquam tentare
potuisset, unum latus eius infregi, eamque ingenti impetu, quo navim
nostram ei impuleramus, lateri _Melcarth_ impegi, et inter duas rates
ardentes intrusi. Sub velamine ingentis fumi, animadverti quemadmodum
naut _Melcarth_ desperato conatu in constratum _Adonibalis_, qu iam
inter se alteramque barcam penetraverat, desilire tentarent, sicque
cunctas sex naves in unum globum solidum collat essent, cuius in una
extremitate flamm svirent, in altera autem ascicul, gladii, machr,
aliaque arma librarentur.
"In _Adonibalem_ concurrite!" inclamo meos, "ibi iis potiemur."
Tum mei, tum naut _Cabirorum_ simul eo concurrunt, et in constratum
_Adonibalis_ perveniunt. Bodmilcar iam ibi erat. Hanno versus eum

currit, et:
"Denique, tandem, Bodmilcar ades; iam te virum esse probes!"
"Quin accede, lactisuga, mucose, iam me paratum senties. Tuum primum
componam negotium, tum vacabit ad cteros vestrum procedere."
Gladii eorum confligunt, et comminus agunt; sed quum turb undique
essent circumclusi, ex oculis mihi eripiuntur.
Subito Himilco, qui hactenus ad latus meum perseverarat, proruit
magnque voce maledicit:
"O, monstrum tterrimum, o scordale sceleste ac patibulande, en te iam
habeo!"
Nam hominem, quem annos quaternos et denos qusierat, agnovit, illi
insiluit, cumque eo in constrato volutabat.
"Egregie factum, Himilco! tene eum!" inquit Bichri, gladio cruore
manante prteriens.
"Bellua ista brachium mordicat; potesne subvenire?"
Bichri ictu oculi sicam illi subministrat, qui eam protinus in latus
eius intinxit; is recidit et gravi halitu moribundi singultat.
"Ulcisci dulce est," suspirat gubernator, "ista mors, cane digna, tibi
nimis bona est."
Interea Ionas, Aminocle adstipulante, machr su prclara virtutis
facinora edidit. Hannibal atque Sammai, cataphractis suis multum tusis,
in prora decertabant, et unum post alterum proruentem hostem ictum in
mare prcipitabant. Hasdrubal male quidem vulneratus, clavo suo firm
manu hsit. Interim ego ipsi opem tuli, iunctisque viribus effecimus ut
navim in tutum a flammis flecteremus. _Astarte_ interim perinde atque
_Cabiri_ paulisper a nobis avuls erant, earumque naut mandatum meum ad
revertendum et ad prlium redintegrandum prstolabantur; una vero
hostium barca, licet incendium evasisset, a fluctibus abrepta fluitabat.
Res itaque in hoc ancipiti dubioque statu versabatur, quum ego meos ad
redintegrandum prlium accersivi. Hanno gladio fracto, vestibusque
tritis, ac cruore madentibus ad me accurrit, et:
"Effugit!" inquit halitans; "in turba eum amisi."
"Bono es animo!" respondi illi, "haud ipse procul fugit."
Denique et ego pedem retrahere, et ad alias meas naves recedere statui;
proinde, simul atque copia eius rei dabatur, meos inclamo:
"Retro, ad _Astarten!_"
Pedem itaque retracturi omnem proram _Adonibalis_ copiis Bodmilcaris
reliquimus ita tamen ut duplici acie prsidii causa contra eas relict,
puppim vacuam ad recedendum nobis linqueremus.
Bodmilcar itaque sui omnino impos, in fovea captus est, in constrato
nempe _Adonibalis_, qu sagittarum et catapultarum nostrarum ictibus
patebat; sua enim navis furni instar ardebat, altera barcarum depressa,

altera, ut iam ostendimus, ftuctibus abrepta erat.

Plus dimidi hor Bodmilcar iacula nostra quo animo tulit; deinde
statui _Adonibal_ iterum conscendere, eique obviam ire. In prora stantem
eum reperimus, copiarum reliquiis, vix ultra tricenos armatos,
circumdatum. Vultus eius cruore erat infectus.
"Visne eum sagitt transfigam?" qurit Bichri.
"Nullo pacto!" inquam, manu humerum iuvenis attrectans, "ipsi multo
probrosiori morte erit pereundum."
Ultimum certamen cohortis prtorian Tyrii breve ac desperatum
erat. Extremo molimine in me se prcipitare tentabat, quum Ionas eum
giganteis manibus apprehendit.
"Ecce hominem tuum, Navarche!"
Bodmilcar eluctari tentat.
"Tenta modo evadere," admonet eum classicus, "vitam tibi e corpore
exagitabo!"
Spumans furore ac rabie subact, sese fato ineluctabili dedit.
Immotus silensque stabat. Ad labia aperienda nullo pacto induci
poterat. Qustiones meas pervicax audivit; responsum omne
recusat. Itaque laqueo ex extremo fune ligato, mox post ex extremo fine
antenn _Adonibalis_ collo pendebat.
Rationes itaque me cum Bodmilcare pariat erant.
--Rebus his peractis, mox iter domum versus ingressi sumus.
Primum regin Sab, qu experti eramus, retulimus; deinde secundum
canalem Pharaonis Tyrum profecti sumus, tantum sub itinere morati dum
regi Salomoni nostra obsequia prstitissemus.
Sidoni denique cum triumpho excepti eramus. Ingentes popularium turb
nobis obviam gratulatum processerunt. Ipse rex Hiram in nostri gratiam
epulas lautissimas publice parari iussit, cui et ipse interfuit, meque
historiam nostram peregrinationis in publicum enarrare mandavit.
Rex, qu erat munificenti, naves tres, quas salvas et incolumes domum
revexeram, mihi donavit, populus autem universus suffragio omnium me
Suffetem Navalem urbis Sidonis consalutavit.
Eo munere functus Hannibalem copiis meis centurionem prfeci, cteris
autem navalibus muneribus condign mercede Himilconem, Gisconem,
Hasdrubalemque prposui. Famam, qu de Hamilcare in pugna cso
circumferebatur, factum comprobavit.
Parum superest quod dicam.
Nemo Phnicum est quin sciat quemadmodum cedros, cteramque materiem,
quibus ad exstruendum Hierosolymis rex Salomon templum
magnificentissimum indigebat, eo navibus devehi et in urbem comportari
curaverim. Sammai modo centurio est in exercitu regis Salomonis, et,

quandocunque me, cum uxore Abigail, visum venit, in Palatio Prfectur

Navalis dignis honoribus excipitur. Perinde Bichri universis notissimus
est ut vinearum maximarum cultor, qui statis temporibus Sidonem
frequentare consuevit, ut generosissima sua vina venderet, quique
Himilconem, ad hc primum degustanda unquam non invitare solitus sit;
item Paphos Hannoni dolium mittere solere, ut ipse, qui ibi Summo
Sacerdotio cum prclara uxore Chryseide, De Astartes fungitur, in de
metropolis splendida rite libare posset. Non raro et Dionysus, qui
gentis su institutor factus est artis navigandi cum patre un, iam
provect tatis, subinde etiam huc visendi caus ventitare solet.
In omni huiusmodi eventu _Cabiri_ aulis ac paradis in honorem hospitum
meorum adornari solet, eosque in mea crepidine privata devehere, ubi, ut
mei quondam itinerum socii ac sodales, quibuscum Cassiterides, oras
succiniferas, Fortunatasque Insulas repereramus, mecum laute agere
solent.
His nostris solemnibus consuetudo grata fert ut caveamus ne Himilco quo
ac solito rectius domum ambulet, cuius rei diligens observator Bichri
esse consuevit, quod cantilenam Beniamiticam, vel Cimbricam sibilare, et
eo sibilo hunc prodere solet. Ac, denique, quum hospites iter domum
ingrediuntur, Ionas, classicus noster regius, qui nunquam desideratur,
muneris sui esse ducit iis ad navim itantibus sonoro tub cantu anteire.
F I N I S.

NOT AUCTORIS.
AD CAPUT I.
_Phnices._--Quod tota hac narratione ficta nomen _Phnicum_, auctoribus
Grcis atque Romanis usitatum adoptavi, quod quidem sive ut "homines
rubri," sive vero ut "homines terr dactylifer" interpretari potest,
solius simplicitatis causa feci. Ipsi enim se "Canaanitas," sive a
"gente montana," sic appellaverunt.
Omnino prter rem esset hic de vocabulis _Khna_, et _Aram_, a quibus
Canaanit atque Arami nomina sua traxerunt, in criticam disceptationem
descendere.
_Siclus._--Vocabulum hoc, quod Hebraice certum pondus significat, tam ad
nummos cusos designandos adhibetur, quippe quum nummi idgenus primum a
Phnicibus inventi fuerunt, quam ad certa, lege statuta, pondera.
_Elenchus Pretiorum hostiarum._--Ritus, perinde atque pretia hostiarum,
ad sacrificia oblatarum, ex opere Cl. Sacerdotis Bargs, de Phnicibus
inscriptionibus, Massili repertis, desumpta sunt.
_Gaulus._--A principio vocabulum istud quamlibet rem rotundum et cavam
sonabat. Phnices eo insulam _Gozzo_ "Gaulo Melitta," sive Melitam
Rotundam designarunt; unde facile intelligetur, quare idem, pedetentim,
ad naves mercatorias, specie rotundas, qu quidem potissimum a Tyriis
mercatoribus originem traxerunt, designare cperit. "Onerariam navim
Hippus Tyrius invenit." (Plin., Hist. Nat.)
In describendis Phnicum navibus, sequentium usus sum auctoritate:

1. Clatur in Layard.
2. Vaticinium Ezechielis contra Tyrum (Cap. xxvii, 7).
3. Xenophontis descriptio in conomia, grandis navis Phnici, qu in
Pirum quotannis venire solita sit.
4. Clatur in Wilkinson.
Prterea licere existimavi, per analogiam, ex allegatis Genuensium,
Pisanorum, Venetiorumque sculi tredecimi navibus, a Chiliarcho Yule, in
suo de Marco Polo libro, nonnulla inferre.
_Lamin Cupre._--Quamvis anachronismus id videri possit, tamen quodam
gradu ac mensura certitudinis licebit asseverare Phnices laminis
cupreis eo proposito usos fuisse. Id enim et Vegetius (Rei Militaris iv,
24), et Athenus (v, 40) indicare videntur. Ut e vetustate traditum
tenemus, eius rei inventio Melcartho, Herculi Tyrio, attribuitur:
"Hercules...navi nea navigavit...navem neam habuit" (Servius).
Cteram materiam in struendis navibus adhibitam fuisse, vates Ezechiel
auctor est.
Prter gaulum etiam barcam, actuariam, longam, atque bellicam
quinquaginta remorum induxi.
Quin sit in minutissima inquirendum, asserere licebit barcam, propria
sua natura Phniciam esse. Namque _barec_, sermone Hebraico, flexi quid
et curvi significat, uti plancam. _"Barca est, qu cuncta navis
commercia ad littus portat"_ (Isidorus, "Origines"). Idiomate Berberorum
moderno eadem _"ibarca"_ appellatur.
Navis expedita a Grcis _Hippos_ vocabatur, sive propter celeritatem,
sive vero ob simulacrum equi, quod plerumque in prora effictum
gerebat. Strabo dumtaxat hanc esse causam allegat. Ea igitur navis
species, quam nos in textu describimus, coloni Phnicum Gadensi fuit
maxime usitata, et ob eam rem etiam "Gadit" nomen ei impositum
fuit. Non pauci Phnicum nummi, quos in littoribus Africanis satis certe
constat in usu fuisse, equino capite fuerunt insigniti. Item, in
ruderibus Carthaginis inscriptio capitis equini inventa erat, cuius
origo, haud dubie, a symbolo Phnicum gentili, quod naves eorum
gesserant, repetenda est.
Vera navis Sidonia quinquaginta remorum barca est:
; Eurip. Hel. 1141.
Quanti oneris navis huiusmodi fuerit, aut quo potissimum modo
quinquaginta remis acta fuerit, aut qui, denique, quadringentos homines
toleraverit, sunt qustiones, quibus respondere mihi supersedendum
censeo; non enim meum est in particularia artis nautic inquirere.
Si exemplum huius rei postularetur, non abs re esset ingentia Serum
navigia in mentem revocare, qu Ibn Batuta, scriptor Arabicus sculi
quarti decimi se vidisse memorat, veluti qu sexcentos homines vexerint,
et qu quinquagenis, vel sexagenis grandibus remis, octonis remigibus,
ope funium in adversas vicissim partes tractis agerentur. Ea vero, qu
Marco Polo se vidisse allegat, quaternis remigibus agebantur. Haud
absonum igitur putandum est Phnices quoque simili quodam modo naves

suas impulisse.
_Purpurea vela._--Mea festivarum navium descriptio non est prorsus
ficta. Imagines etenim earum in opere Wilkinson (vol. iii) exhibentur,
omnesque fere vetustatis auctores, ab Herodoto ad Plutarchum, has ad
minutas partes adumbrant. Sic Herodotus Sidoniam describit navim, ex qua
Xerxes classem suam lustravit, veluti qu tegetibus auro pictis, nempe
bysso Babylonico, auro textis, fuerunt constrat.
AD CAPUT II.
_Columb. Corvi._--Consuetudinem volucres secum in iter maritimum
ferendi, qu volatu iter situmque terrarum proderent, priscis temporibus
viguisse, annales veterum perhibent. Huius rei documento esse possunt
posteriorum temporum, apud semi-barbaros exempla, uti Ingolfi, regis
marium, aut Flocii Vilgedarson, anno 868, quem in itinere suo, quo
Islandiam qurebat, tres corvos secum tulisse fama est.
_Flos lilii._--Tiara cum hoc emblemate adumbrata, inter imagines, sub
calce operis Bott conspicitur.
AD CAPUT V.
_Pharao._--Quis Pharaonum tempore nostr fabul regnaverit in gypto,
lacuna, qu inter finem sculi undecimi, initiumque decimi, intercedit
in gyptiorum annalibus, obstat quominus eius nomen indicare queam.
Ex essedis gyptiorum milites Libyci, hoc est, Berberii, tribus Tamesec,
quorum posteri Cabyli atque Tuareges sunt, pugnare consueverunt. H
essed atque equitatus, perinde Libyci, summum erant robur exercitus
gyptiorum.
AD CAPUT VI.
_Cydonii. Pelasgi._--Fusius hac de re disserere oper pretium non duco;
satis esse arbitror memorare per totam Europam gentes fuisse diffusas,
qu genere linguarum ab Ariis, quos antecesserant, prorsus diversas
exstitisse. Du potissimum dign sunt ex his qu memorentur: altera cum
cranio, sive calvaria, pne rotunda, specie Tatarorum Mongolicorum, qui
vulgo Turanii appellantur; altera vero cum calvaria paullo longiori, qu
species Australoides apte vocabuntur. H species gentium quaquaversum
uberrima reliquerunt vestigia tam su quondam prsenti, quam sui
sequioris cultus atque humanitatis. In insula Creta Grci memoriam
Cydoniorum iis dumtaxat in paucis verbis, qu ego in textu allegaveram,
prservarunt.
AD CAPUT VII. _Homerus._--Veniam mihi ob illatum hic nomen Homeri
flagitandam esse haud ambigo. Illecebr enim arcana vit illustrissimi
Poet, currente mea fabula quodam dumtaxat modo revelandi, perquam mihi
arriserunt. Quandoquidem tempus Belli Troiani, etiam post lucubrationes
Schliemann, usque est incertum, licere mihi arbitrabar eam qustionem
prorsus patentem iudicare.
AD CAPUT IX.

_Tyrrhenic naves prdatori._--Descriptio navium huiusmodi figuris in

vase, nunc in Museo Campana servato, clatis nititur.
_Scylla. Charybdis._--Poetarum fabul, quas narrationi me intertexeram,
prorsus Phnici sunt. Proinde et mihi fas esse arbitrabar eiusmodi
ficta adducere, quibus proderem, quemadmodum navigatores Phnicii
peregrinos deludere, quum eius rei copia dabatur, consueverint. In fidem
huius rei liceat mihi memorare locum Herodoti, ubi de fabula agitur de
puella, aurum in profluvio quodam insul Cyraunis legente, quam fabulam
ipse Phniciam appellat. "Narra hoc Grcis," iam in proverbium
abiit. Pontivagi Phnicii non parum voluptatis ex hoc genus fabulis
percipere soliti sunt, quum narrando itinerum memorabilia, pretia quoque
mercium suarum adaugere possent.
_Nergal._--Superstitio de ingenti gallo gallinaceo e figmentis
Rabbinorum, qu a Movers allegantur, desumpta est.
AD CAPUT XI.
_Adonibal._--Fabulam meam iam ad finem perduxeram, quum e
disquisitionibus Cl. Sainte-Marie comperi nomen Adonibal suffetibus
navalibus Uticensium solemne fuisse, vel constare dumtaxat longam
magistratuum seriem eo nomine insigniri solitam. Casu mihi prorsus
fortuito contigit ut illud, velut aptissimum, quod mihi in mentem
venisset nomen Phnicium, adhiberem.
Cterum animadvertendum hic censeo me in toto hoc opere nomina propria
eo, quo lectoribus familiarissima sunt modo, exscripsisse. Litterionem
enim atque Grcum me sapere mihi viderer si Hanna-Baal (charus Diis),
aut Bod-Melcarth (vultus Melcarth), loco Hannibal, et Bodmilcar,
scripsissem. Sufficiat quemque lectorem, qui linguis Semiticis nullam
operam dederit, monuisse, nomina Phnicia atque Iudaica, perinde ac
nomina Arabica moderna plurima in particulas discerpi posse; uti, v. c.,
Hamilcar est _Abd-Melcarth_ (servus Dei Melcarth); vel _Abd-Allah_
(servus Dei). Studiosis vero linguarum Semiticarum gratia eruditionis ad
meum recurrere opus haudquaquam necessarium erit.
Quod vero ad nomina locorum propria attinet, nonnihil difficultatis
expertus sum. Quare non more Semitico hc nomina exscripserim, rationes
mihi trifari sunt:
1. Non cuncta eorum sunt nobis iis formis cognita.
2. Qu sunt, lectoribus communibus sic ignota sunt.
3. Eorum veritas. scribendi modus, sonusque dirimi ac declarari, sine
minuta disquisitione, quam locus hic abhorret, non posset.
Paucis itaque demptis, statui, etiam periculo censur, more lectoribus
magis usitato, scribere, uti Creta pro _Caphtorim_, gyptus, pro
_Mitzraim_, Libya pro _Massovia_, &c.
AD CAPUT XII.
Hic induxi Magonem veluti sacra super lapidem planum in tortuosa caverna
subterranea facientem. Res ista cum minutis eius partibus ex opere
Cl. Bourguignat, _Monuments Mgalithiques du Nord de l'Afrique_
deprompta est. Cl. Daux quoque exhibet exemplum templi eiusdem

generis. Fateor tamen me ab sententia Cl. Bourguignat, lapidea ista

monumenta rudia in species anguium, scorpionum, aliarumque rerum
conformata fuisse, longissime discrepare, nec eam comprobatam
accipere. Quin etiam cteris qu de templis ante-historicis relata
circumferuntur, omnino diffido, tutioremque Fergussonis sententiam
sequor, ea omnia monumenta ad sequiora spectare tempora.
_Atlantides._--Opinio, qua intra fines Algiri olim mare mediterraneum
exstitisse creditur, quod textus noster suadet, a sententia mea haud
abhorret. Tantundem tamen de exsistentia Atlantidis asserere non ausim,
sed quum de migrationibus Libyum agerem, qu teneremus de his tradita,
commemorare haud iniquum iudicavi.
AD CAPUT XVI.
_Ar-Mor._--Multum, profecto mihi dubitationis datur, utrum eo vo, quod
hic pertracto, Celt ad Occidua Galliarum littore usque penetraverint,
quamvis certum sit eos iam in partibus ad Orientem, perinde atque ad
Rhodanum prsto fuisse. tate anteriore hominum genera, veluti
Mongoloides, atque Austraolides in iis regionibus versata fuisse,
disquirendo reperi, ut tam hic loci, quam in posteriori capite
memoraveram. Reum quoque me anachronismi et quaternorum quidem
sculorum, esse non diffiteor, quod nisi fecissem, insolens quid
lectoribus communis sortis me patrare visus essem, si Phnices in terras
Galliarum descendisse facerem, quin ullam gentem notiorem
convenissent. Ad extenuandum flagitium nihil iustius et acceptabilius me
allegare posse fateor, quam studium efficiendi, ne anachronismus meus
iusto flagrantior videretur.
AD CAPUT XVII.
_Suomi._--nulla subest causa, quare hoc vo ad ostia Albis Fennos
exstitisse dubitemus. Quoniam nullum nomen vetustum Fennorum mihi
cognitum erat, placuit e moderna lingua Fennica derivatum vocabulum
_Suomi_ comminisci, et in usum adhibere.
AD CAPUT XX.
_Circumnavigatio Liby._--Vix dubitandum censeo fore, ut aliqui me, ob
attentatum recursum ad istiusmodi figmentum, quo fabulam meam
suffulcirem, ad minimum temeritatis arguant. At quis in dubium vocabit
id a Phnicibus revera perfectum fuisse? In neutram partem quisquam apte
disputabit, tametsi _Periplus Hannonis_ nostra memoria commentitius, et
adulterinus esse ante oculos comprobetur; fabulam nempe intelligo a
quodam Grco fabularum auctore cusam; tamen ego nonnulla eius
lineamenta, a veritate non prorsus abhorentia, in hanc meam fabulam
fictam adoptare minime dubitavi.
AD CAPUT XXI.
_Saba. Ophir._--Hc loca cum oris Arabi Meridianis eadem esse prter
omnem dubitationem positum est.
_Disticha._--Elegia hc e sequioris vi poemate Arabico conversa
est. Indoles gentium orientis tam parum mutata est, ut prorsus neminem
qui me exprobret futurum censeam, quod in os commiserim Phnicis, mille

annis ante Christum, verba qu ab Arabe, mille annis post Christum

conficta et concinnata credantur.

NOT INTERPRETIS.
1. _Mago, -nis_, nomen proprium viri, perinde atque ctera nomina
sociorum expeditionis, ut infra, non sunt nomina ficta, nec proprie
Phnicia, sed imperatorum Carthaginiensium, ut ex historia Romana
omnibus constat. Clarus ille _Mago_ fuit frater Hannibalis, ut ex
Corn. Nepote (Han. 7, 4), et ex Livio (21, 47, 4) liquet. Nomen _mago_ e
radice Hebraica , _mag_, derivatur, quod insignem, clarum significat,
unde et Latinum _magus_, et _magnus_ originem ducunt.
2. _Hiram_, in Bibliis (II. Chron. 2, 11) , _Churam_, alias
(II. Sam. 5, 11, ct.) , _Chiram_, rex Tyriorum annis ante Christum
980-947, qualis regis Salomonis, qui Templum Hierosolymitanum
condiderat, cuius materiam rex Chiram naves Phnicias undique conquiri
et comparari curaverat. Fabula itaque hc circa unam harum expeditionum
ad Tartessum, Hispani oppidum, texitur, cuius prfectus, sive
navarchus, (vulgo _capitaneus_), Mago fuisse fingitur.
3. _Tyrus, -i_, e Grco _Tyros_, hoc autem ex Aramaica forma ,
_Tra_, vocabuli Hebraici , _Tzr_, sive , _Tzor_, derivatur, quod
saxum sonat. Cterum urbs fuit frequens et copiosa in littoribus Maris
Interni (vulgo _Mediterranei_). Sequiori vo in insula, e regione
antiqu, alia condita est, quam Alexander Magnus, mole interiecta, cum
continente copulavit, et expugnavit.
4. _Sidon, -is_, fuit urbs Phnicum opulentissima, caputque gentis in
littore eiusdem maris ad Septemtrionem, cum frequentissimo portu. Nomen
Phnicium erat , _Tziddon_, quod _piscationem_ valet. Quum sonus
_tz_ nec Grcis, nec Romanis domesticus esset, eum in _s_ mutaverunt, ut
alias semper. Omnes incol totius regionis ad Tyrum, et Montem Libanum
usque, ab hac urbe Sidonii appellabantur, unde et , _Tziddon
Rabba_, Sidon Grandis, vocari solebat; modo pagus est Saida.
5. _Phnice, -s, -i, -en_, nomen regionis inter Mare Internum atque
Montem Libanum, in Occidua parte Syri. A sculo IV. (Serv. in
Virg. Mart. Cap.) iam "Phnicia" cpit vocari; in Vulg. (II. Mace.)
autem, aspiratione deducta "Pnice" scribitur, velut et incol
Carthaginis "Pni," _puni_, appellabantur. Quisque unus mas erat
"Phnix," fmina quque "Phnissa." Est tamen hoc nomen Grcum, et
terram dactyliferam significat. Utrum tamen hoc ipsum vocabulum, cum suo
derivato, quod colorem rosaceum, sive _punicum_, denotat, a , _pun_,
occasu solis, sumptum sit, asseverare non ausim. Certum est colonos
suos, Carthaginienses, sic appellatos esse. Gens Phnicia, ut apud omnes
constat, cteras eius vi nationes cultu, moribus, artibusque, prsertim
navigationis, atque mercatura, longe superavit. Cadmus ab his litteras
in Botiam intulisse perhibetur, et Grcos primus litteras ac scripturam
instituisse.
Cterum ipsi nec suam terram Phnicen, nec se Phnices sed patriam
suam , _C'n'an_, ipsos autem se , _C'na'-anim_, sive
Cena'anitas, vel Canaanitas appellarunt, ut in Genesi, terra
eorum , _Eretz C'na'an_, Terra Canaan, quod verbum terram planam
ac depressam sonat, ad distinguendum a terra Syri, qu, utpote

editior, , _Aram_ vocatur, incol autem Aramait. Cterum nec hi, nec
Philisti, sive _Pilishtim_, a Iudis lingua, moribus atque aliis
institutis, multum inter se discrepant.
6. _Melita, -_, v. _Melite, -es_, insula est, et nunc Malta vocatur.
7. _Byrsa, -_, Chaldis , _Birza_, et _Barza_, qu respective
foramen, et corium denotant (unde vox Latina _bursa_), Phnicibus autem
_arcem_, hoc in loco autem Arcem Carthaginiensem, atque adeo ipsam etiam
urbem. Fabula de Didone, et de pelle bovina in fila secta, quibus agros
sibi dono dandos emetita sit, satis nota, nullam fidem meretur. Ruus,
post Donatum, rectius explicat, eam nummis, e corio factis, ut quibusdam
in locis iis temporibus moris erat, agrum illum prstinavisse; quod si
valeat, ut verosimile videtur, _byrsam_, _birsam_, ac _barzam_, corium
nempe atque foramen commodissime intelligemus.
8. _Carthada_, nomen primigenium, et originarium Carthaginis esse
putatur. Panormi olim numisma inventum est, cui in una facie inscriptum
erat , _machanoth_, castra, in altera autem , _cereth
chadesheth_, urbs nova. Quoniam Panormus iis temporibus colonia erat
Carthaginiensium, opinio usuvenit iis verbis Carthaginem significari. At
mea longe aliter fert opinio. Vocabulum enim _carth-ago_ a _cereth
chadesheth_ multum discrepat, _carth-ada_ vero simillimum est. Nam ,
_cartha_, Chaldaica forma, urbs est, , (Hebr. , _adi_) _edia_,
autem ornatum quid, pulchram dem, templum (unde vocabulum "des"
derivatur) Chaldis significat, ita ut _carth'adi_ vel _carth'ada_,
pulchr des, pulchra templa, multo verosimilior derivatio esse
videatur.
Quis, quoque tempore, Carthaginem condiderit, prter Virgilii de Didone
fabulam, nihil certo constat. De tempore apud historicos non
convenit. Appianus docet urbem 50 annis ante Troiam captam florentem iam
urbem exstitisse. Iustinus perhibet (Lib. 18, 6) 72bus ante Romam fuisse
conditam; Paterculus ait 65, Livius 93bus, hoc est, 296 annis ab excidio
Troi. Satis certum igitur est nec Didonem, nec nean, si hi vel maxime
exstiterint, ullam ibi partem capere potuisse. Prterea, eademne Dido,
qu Elissa fuerit, que parum constat. Unde _dido_ derivetur, ignoro;
unde _Elissa_, suspicor. Est enim locus nomine Elis, unde purpura Tyrum
vectari consuevit, qui Iudis , _El-Ishah_, audit; si hoc minus
sit, oportet esse , _El-ish-shah_, ut Elisus, Eleazar, &c.,
proinde "Mulier Divina," agnomen Didonis.
Quin, denique, ne nomen ipsius quidem urbis Rom sive Latinum sive
Grcum manifeste est, sed omnino Phnicium. Philologi Germanici iam
pridem suspicabantur Romam ab Etruscis esse conditam; ego autem iis
maxime adstipulor. Nam verbum , _r mah_, celsum locum denotat, ,
_r m_ autem celsum, elatum esse, , _rmh_, denique, celsitudinem,
exaltationem, quin et, propter celsitudinem, salvum suffugium.
9. _Gades, -ium_, Hispanis _Cadiz_, nunc caput Vandaliti (Andalusi),
circiter 70,000-um incolarum, in parva insula Sancti Leonis.
10. _Tartessus, -i_, oppidum in eadem insula, iis temporibus
florentissima Phnicum colonia, cuius regio, prsertim in continente,
argenti, plumbi albi, ferrique, item gemmarum erat feracissima, qu
Tyrum, Sidonemque vectata, fructuosissimam mercaturam perpererunt. In
Bibliis locus hic , _Tarshish_ appellatur. Rex quoque Hiram suam
expeditionem, qu in hac fabula narratur, huc misit.
11. _Suffes, -tis_, apud Iudos , _shfet_, in plur. ,

_shfetim_, iudex, iudeces, summi quondam magistratus, sic apud

Carthaginienses erant duo consules, quorum alter rebus sacris ac
terrestribus, alter negotiis, ac rebus maritimis prerat.
12. _Gebal, Arvad, Byblos_, oppida; _Gebal_, , erat in regione
Tripolitana, usque exstat, et ab Arabibus _Dshebl_, mons,
vocatur. Locus situs est in colle, hinc nomen _dsheble_, Hebraice
_gebal_, quod Arabes, per diminutionem etiam _dshobail_, colliculus, vel
tumulus, appellant. Grci hunc locum _Byblos_ vocant; itaque hc duo
nomina unum idemque oppidum significant. _Arvd_, , oppidum in
insula minuscula, prope ad littora Phnices sita, quod a fugitivis
Sidonensibus conditum fuisse perhibetur.
13. _Adonai_, , dominus; sed cum hac terminatione titulus honoris
Dei nonnisi est, nec hominibus adhiberi potest; ea enim forma est ,
_adon_, uti, v. g. , , _Adon, hammelech David_, Dominus rex
David; alloquendo autem, particula possessiva adiungitur, sic: _Adoni,
Melech David_, Domine mi, rex David.
14. _Hierosolyma, -orum, n., Hierusalem, indecl._ (Accusat. apud Florum,
et in Vulg., Hierosolym_am_); etiam _Slyma, -orum_, Hebraice ,
_Ier shlaim_, quondam summa urbs et caput C'na'an, dehinc Iudorum,
sive regni Iud, cunctis notissimum, cum arce , _Tzijjn_, super
collem eiusdem nominis; ibidem, in colle Moriah, ubi et regia Davidis
stabat, dificavit Templum rex Salomon. Nota hic quoque sonos sibilos
_sk_, et _tz_ a Grcis et Romanis (in Hiero_s_olyma, et _S_ion) in _s_
commutatos fuisse.
15. _Ioppa, -_. Romanis; Grcis _Ip_, et _Ipp_, ex Hebr.
et , If, pulchritudo, quod nomen est oppidi cum claro portu in
littore Maris Interni, unde Hierosolyma ferrovia ducit; nunc Jaffa
vocatur.
17. _Siclus, -i_, nummus Iudaicus , _shekel_, qui viginti ,
_gerah_, complectitur. Genera eius erant duo, sanctuarii, et regis;
valebant autem 4 drachmas Atticas, sive totidem denarios Romanos; hi,
vicissim, circiter 16 libellas Americanas, exquant, itaque 4 drachm,
sive 1 siclus, circiter 65 libellas efficiunt.
17. _Hanno_--_Himilco_, proprie nomina sunt imperatorum
Carthaginiensium, et inde in hanc fabulam translata. Sunt autem ita
composita ut _Iohannes_, ex Iehova et _chan_, vel _chen_, ut: ,
_Ichnan_, contractum ex , _Iehochnan_, gratia vel favor
Dei. Itaque , _Chanano_, sua gratia; _Himilco_ autem verosimile est
ex _chn_, clementia, vel gratia, atque _melech_, rex, compositum esse.
18. _Astarte, -s_, , _Asthoreth_, est nomen De, Veneris apud
Phnices, patron navigationis, qu Bibliis testantibus, etiam subinde a
Iudis coli solita est.
19. _Chalcis, -idis_, v. _-idos_, est nomen oppidi in insula Euba (nunc
Negroponte), adversus Aulidem, ubi rea arma optima tunc fiebant.
20. _Apis, -is_, (Hapi), est nomen Dei gyptiorum, quem sub specie magni
bovis colere consueverunt.
21. _Lora, -_, (_o_ breve), est vinum e brisa obtineri solitum. Uva
etenim primum proprio pondere succum exprimit, qui _protropum_ vocatur,
cuius generis nobilissimum in oppido Hungari _Tokaj_ in omni orbe
notissimum est. Tum pedibus exculcatur, nulla aqua admixta, et hoc

Romanis _merum_ est. Quod superest, torculari subiicitur, et exprimitur,

quod usque vinum bonum est. Denique aliquantum aqu infunditur, ac
pressione aucta quod tum e brisa (quod nempe ex uvis superest) effluit,
_lora_ vocatur, et ab hoc etiam omne vinum minus generosum, iocose, vel
per contemptum, "lora" appellatur. Quodsi vinum per neglectum, aut
inscitiam, acescit, aqua temperari solet, ac tum _posca_ more Romano
vocatur, quod genus vini peregrinis, mendicis atque captivis, aliisque
ignotis et servis solebat apud Romanos dispensari.
22. _Cambio, cambire, campsi, camptum_, significat merces erga alias
merces emutare sine pecunia, uti semper et ubique fieri solebat; hinc
est Italorum vocabulum _cambiare_, Francorum _changer_.
23. _Bal Shmaim_, Hebraice , Dominus Clorum. Verbum _bal_,
quod Babylonii ut _bel_ efferunt, significat _regnare_, vel
quocunque modo presse, et inde Deum, prfectum, maritum, dominum
quemlibet, aut superiorem designat. Qudam Melitensis inscriptio sic se
habet: , _Malcereth Bal Tzor_, Malcereth Dominuus Tyri,
h. e., Melcarth Deus Tyri. Istud _malcereth_ est contractum ex _melech_,
rex, atque , _cereth_, urbs; est itaque _Melcarth_ "rex urbis." Ex
hoc, et ex bal plurima nomina virorum conflantur, veluti ,
_Channibal, Hannibal_, Gratia Dei; , _Azr bal_, Auxilium Dei,
_Hazdr bal_, , _Chanmelcarth_, Gratia Dei Melcarth,
Hamilcar; , Bmelcarth, "in eo Melcarth," Bomilcar, ita semper
historici Romani, quamvis noster auctor Bo_d_milcar scribat; ,
Bmelcarth, secundum Rosenberg, Phnikische Sprachlehre.
24. _Gaulus, -i, m._, Grcis _Gal los_, et _ga ls_, ex Hebraica
radice , _glal_, volvi, volutari, unde , _gellh_, crater, capis,
lacus, labrum, vasa, ex rotunditate; res qu volvi, non ferri soleant ob
gravitatem, uti , _gill lim_, trabes, stirpes arborum; ,
_gelom, golem_ atque _glam_, volvo, convolvo, involvo, hinc _glomus_,
_globus_, et Grcis _gaulos_, rotunda navis Phnicia, item, alterum vas
rotundum, quod Latinis est _mulctra_, ad lac ex uberibus vacc
excipiendum, quod etiam _gaulus_ vocatur, item ad portandam aquam,
veluti _situla_. Est autem gaulus hic navis maior biremis, aut triremis,
mercatoria, ad vehenda onera apta, cum lateribus rotundis; ab hoc
derivantur variarum gentium nomina ad eiusmodi navim ampliorem, marinam
significandam, uti: _galra, galre, galley, glya, galeon, galioss,
galion, galiote_, et si qu sint alia.
25. _Barca, -_, ab Hebraica radice , _bra_, excavare; secundum
Isidorem navis est Phnicia, Romanis ut suppetiaria nota, qu onera e
navibus maioribus ad littora solit sunt provectare.
26. _Chitonta, -_, Grcis _chiton_, ex Hebraico , _c'thonet_, est
genus subucul line, vel gossypin, cum manicis, plerumque ad genua
usque, quandoque ad talos pertingens, eratque vestis apud Iudos et
Phnices utriusque sexus.
27. _Moloch_, indecl., , _Molech_, rex, Deus Ammonitarum, cuius
simulacrum speciem hominis, cum capite bubulo referebat; fuit plerumque
ex re, cum cavo trunco vast molis, quo victim pueri includebantur ope
brachiorum mobilium, dein, igne subiecto, tympanistris ac
buccinatoribus, ut eiulatus victimarum opprimeretur, concinentibus, in
sacrificium immolabantur.
28. _Nergal_, , Cuthorum Deus, cum gallinaceo capite, tamquam
gallus pugnax, significabat autem Martem, Deum bellorum. ,
_C thim_, autem, sive _C sim_, erat gens, quam reges Assyriorum in

devastatas regiones Iud invexerunt, qu postea cum Samaritanis

coaluerunt, erantque Iudis adeo exosi Cuthi, ut omnes, quos oderint,
etiamnum _C sim_ appellent.
29. _Gera, -_, , granum, nummus exiguus, una vigesima pars sicli.
30. _Nisan_, indecl., , mensis florum, pars Martii et Aprilis.
31. _Syrus, -i_, homo natione Syrius, terra Syria, res Syriaca; _Syrus_
Iudis est ,_sursi_, eunuchus autem , _sars_, hinc etiam odium
ac priudicium horum contra illos.
32. _Hazal, -is_, ,_Chazl_,--"quem Deus contuetur," est nomen
regis Syri (I. Reg. 19, 15).--_E familia Regia_, e domesticis, servis,
regis.
33. _Santalum, -i_, adi. _santlinus, -a, -um_, e Grco, fortasse
Hindic originis; est lignum odoriferum, rubicundum, durum, in Hindia et
in Polynesia domesticum, tingendo aptum.--_Cama, -_, est lectulus;
_lumen, -inis_, n., est pars vasis, tubi, cubiculi, interior, hoc est,
vacuum, vel cavum.--_Quadratura, -_, est margo vel capulus ligneus, vel
alterius materi, qui vitra fenestr vel imaginem pictam undique
complectitur.--_Opus intestinarium_ est idem in opere ligneo, quod
tessellatum est in marmoreo pavimento; alias opus _musivum_, mosaicum.
34. _Talentum, -i_, (Atticum) aureum est summa pecuni, qu nostra
(Americana) stimatione mille centum octuaginta duos centusses et
novemdecim libellas ($1182.19), valet; cteroquin hic anachronismus est,
ut multa alia, passim.
35. _Vitreatus, -a, -um_, quandoquidem vitreamen, -inis, iam Romanis
usitatum vocabulum, vasa vitrea significat, novum arbitrabar fingendum
ad significandum pigmentum plumbeum, vitre duritiei, quibus vasa nea,
diversissimaque metallica ornamenta variis coloribus distingui solent,
quo candorem micantem, aut superficiem alterius coloris fulgidam rebus
artefactis prbere solent, fiuntque tamquam myrrhin.
36. _Dagon, -is_, , _dgon_, piscis magnus, , _dg_, piscis, Deus
gentis , _P'lishtim_, Philistorum, capite brachiisque humanis,
reliquo autem corpore in piscem desinente. Azoti ei honor tribui solebat
37. _Cabirus, -i_, nro. sing. apud Ciceronem tantum (Nat. Deor. 3, 23,
58), alioquin semper in pl., _Cabiri, -orum_, quos Pelasgi velut genios,
seu Deos minores tutelares coluerunt. Proprie Deorum ministri esse
existimabantur, revera tamen septem stellas Urs Maioris, qu alias
Septemtriones appellantur, significaverunt.
38. _Mare Algosum_, Hebraice , _iam-suf_, mare algosum. Nomen
Hebraicum est Maris Rubri, quod pars est Sinus Arabici: idem etiam
vocatur , _iam-Mitzraim_, Mare gyptiacum; _algosum_ dicitur ab
algis, qu illic abundant; gyptiacum autem, quia ab Occasu gyptum
alluit.
39. _Thogarma, -tis_, , Gen. x. 3, gens ex Gomer oriunda dicitur
Thogarmah incoluisse, quae, secundum nonnullos auctores Cimmerii esse
existimantur, ac de numero equorum memorabiles traduntur; alii tamen
putant Armenios hoc nomine designari, utpote qui originem suam a Torgom,
filio Gomer ducunt.
40. _Sanchoniathon, -is_, nomen vetustissimi auctoris Phnicii est; qua

tamen tate vixerit, minime constat. Scripsit Annales diversorum

Phnices locorum, e quibus pauca admodum fragmenta ad nostram tatem
pervenerunt, ctera iniuria temporum interciderunt.
41. _Luna dimidiata_, insigne fortasse primum Phnicum fuit, a quibus
Byzantini adoptaverunt, sed stellam vespertinam, fortasse Veneris, ei
adiunxerunt; quum vero Turc Byzantium in suam redegerunt potestatem,
cum imperio etiam hoc insigne in hreditatem acceperunt.
42. _S ta, -orum_, (Virg., n. 10, 313), est eadem ipsa res, quam alias
_thoracem_, (Liv. iv, 20, 7; Suet. Aug. 82; Virg., n. 10, 337, alii
alias) appellavi, nempe operculum pectoris, cterorum membrorum, e
lamellis neis, ad instar pinnarum piscium, ad resistendum ictibus
telorum. Eandem rem etiam _cataphractam_ (_-ta, -, -phracte, -s_),
auctoritate Corn. Taciti, et aliorum, nomino, qu tamen etiam munimenta
equorum atque navium esse solent. Aliqui _loricam_ eandem rem vocant, at
ea res ex corio fiebat, atque militum Romanorum erat propria.
43. _Helbon_, , _Chelbn_, pingue, ferax, est Syri oppidum, ob
vina generosissima clarum, Ezech. 27, 18, Grcis, _Chalubn_. Reges
Persarum vina inde comparavisse Strabo (XV) auctor est. In historia
Arabum quoque oppidum celebre erat, vocabaturque _Halebi_, nunc est
_Aleppo_.
44. _Filii_, sive _posteri Asher_, , _sher_, beatus, felix, est
nomen filii Iaacob (Gen. 30, 13, &c.), princeps tribus eiusdem nominis
(Num. 1, 40), cuius provintia in Septemtrione Palstin sita erat.
45. _Sammai_, , _Shammaj_, sive Sammus, est nomen Rabbini, qui
temporibus C. Csaris atque Ciceronis vixit, fuitque caput ac princeps
unius sect Pharisorum, et cum duce alterius sect, Hillel, magna ei
semper erat altercatio. Mortuus est ante Iesum natum. Auctor nomen huius
attribuit ficto centurioni Iudaico.
46. _Moab_, , nomen gentis ex Orientali littore Maris Mortui. Hi in
Bibliis Moabit (Ier. 48, 4, 11, 13; Deut. 34, 1, 8, &c.), nunc ab
oppido suo _Carrac_ vocantur.--Qui illi , _P'lishtim_, sive
Philisti, in Bibliis spe memorati (Gen. 26, 1; Iud. 10, 6; I. Sam. 4,
1, &c.) fuerint, nemo certo dixerit. Alii volunt eos posteros esse
gyptiorum, alii , sive Cappadoces, denique recentiores eos
Cretenses fuisse arbitrantur.
47. _El_, fere semper in plurali, , _Elhim_, phrasis autem
est , _Elhim tzeboth_ (sive ut Iudi nostri efferunt,
_Eljhim tz'vos_) Dominum exercituum, nempe clestium.
48. _Ascalon_, , _Ashleln_, oppidum maritimum Philistorum,
e Bibliis notissimum (Iudic. 1, 18; 14, 19, &c.); nunc pagus Arabum, ac
nomen _Ascaln_ usque retinet.
49. _Bichri_, , _bichri_, iuvenilis, nomen proprium, II. Sam. 20, 1,
veluti , _bochr , bochr h _, primogenitus.
50. _Barzillai_, , _Barzillaj_; Talmudicis _barzilla_ est pastor,
subbubulcus, minister bubulci; hic loci nomen proprium est viri, estque
desumptum a Gileadita quodam, qui II. Sam. 17, 27, &c., ob suam erga
regem Davidem hospitalitem ac liberalitatem commendatur.
51. _Milcha_, v. _Milch_, , _milch_ (Chald.), nomen
prop. mulieris, ductum ex Gen. 11, 29; 22, 20, ubi sic vocatur filia

Haran, uxor Nahor.

52. _Sba, Sobanus_, , v. , _Tzba_, sive _Tzva_, proprie, ut
in Psal. 60, 2; II. Sam. 10, 6, 8, , _Aram Tzvh_, regnum
Syri, cuius rex cum rege Davide bellum gesserat (II. Sam. 8, 3, &c.),
situm prope Damascum, quo etiam , _Chamath Tzvh_ pertinere
videbatur.
53. _Bal zeb b_, , _Bal z'b b_, v. _z'v v_, more Babyloniorum
_Bel z'b b_, Deus Philistorum, quem Ecroni colebant, ceu persecutorem
muscarum. Eiusmodi Deus et apud Grcos, sub nomine _Zeus Apomyos_
(Paus. 5, 14, 2), et apud Romanos (_Solin, Polyhist. Cap. I._) "Deus
Myagros" exstitisse memoratur; Plin. H. N. 27, 106 _myagros_ herbam
medicinalem esse dicit.
54. _Moria_, , _morijjah_, v. _Mrijjah_, quod est, "Iah (Iehvah)
discrevit," i. e. oculis, ac per intuitum selegit ac segregavit; locum
nempe ut aptissimum, in quo sibi templum erigeretur.
55. _Inas, -n_, , _jnah_, columba; nomen vatis (Ion. 1, 1;
II. Reg. 14, 25 ), item, nomen Apostoli Petri Iudaicum ac verum,
_Shim'on bar Jnah_.
56.1 _Pillegesh_, , et , _plegesh_; Grcis _pllax_, Romanis
autem _pellex, -licis_, ut Grcis _pallacis_, significat mulierem, qu
cum marito alterius mulieris tamquam uxor convivit, et Romani, utpote
quorum mores inde a temporibus Num Pompilii severissimi erant, eas
mulieres _concubinas_, per contemptum, appellarunt, sequiori tamen vo
_amicas, sorores, pellices_. At temporibus nostr fabul mores utique
erant prorsus diversi. Null cert leges monogamiam prscripserunt;
nihil contra ius vel fas peccabat, qui pro suo arbitrio, plures aut
multas uxores duxerunt, uti omnes Orientis gentes, quod in Islam usque
valet, Lingua Hebraica terminum technicum _uxor_, ne novit quidem: ,
plur. , _ish-sha_, atque _nshim_, proprie mulierem significat, sed
etiam _pillegesh_, quamquam interpres Latinus Vulgat uxorem fratris
Abrah, Ramam, _concubinam_ appellat (Gen. xxii, 24). Sed quum utrumque
vocabulum promiscue adhibeatur, _pillegesh_ eo vo nihil contumeliosi,
sed uxorem secundariam significabat in polygamia. _Pellicem_ Latini
sequioris vi a verbo _lacio, allicio, elicio, illicio, perlicio_,
h. e. perduco, seduco, derivarunt, quamobrem mulierem seductricem
valebat, et auctor noster modernus eo sensu hic accipit. Idem
_pillegesh_ Chaldis est , _pilacta_ et , _p'lacta_, idemque
valet quod Hebraicum; verumtamen _radix_ et genus vocabuli nec
Chaldaicum, nec Hebraicum, neque Grcum aut Latinum est, sed Hungaricum,
ex eo nempe vo, quum "quatuor nationes," nempe prisci Chaldi in
Assyria cum Turaniis atque Ariis, velut unum Imperium, una vixerunt;
inde est illis hoc (cum multis aliis vocabulis) verbum commune. Est
autem verbum Hungaricum _felesg_, (effer _feleshg_), quod ad litteram
veluti _dimidietatem_, h. e., dimidiam partem coniugii, quam mulier cum
viro qua sorte gerit, itaque _uxorem_ ratam, ac probam,
significat. Quod autem ad inscia et ignara deliramenta philologorum
Germanicorum de _paelex_, loco _pellex_ attinet, audiendi non sunt.
56.2 _Ivn_, , sic vocant Iudi _Ioniam_, qu provintia Asi Minoris
est, mari go contigua, cuius urbs prcipua Smyrna est. Vocatur Ionia
ab Ione, Atheniensi, qui eo coloniam duxerat. Quia vero Grci eius
regionis Syris, Phnicibus, Iudisque proximi fuerunt, omnes Grcos
_Ievnim_, sive _B'n Hajvnim_, appellaverunt.
57. _Dodnim_, , est aliud nomen Grcorum, i.e., qui non sunt

proprie Ievnim, sive Ionii. Quidam tamen interpretes existimant

hic , _Rodnim_ legi debere, eoque nomine Rhodios designari; at
priores, rectius, nomen a _Dodona_ derivandum putant.
58. _Posteri Isral epulabuntur._--Quamquam fabula Phnicia esse,
temporibusque Regum Davidis atque Salomonis gesta perhibetur, Auctor,
ipse Iudus, inducit hic Ionam tamquam Iudum orthodoxum, et Talmudicum,
Sammum autem velut "liberalem," duas divisiones iis temporibus prorsus
ignotas. Quod autem ad "stultiloquia Danaitarum" attinet, atque
"ebriorum Ephraimitarum," ea, revera, doctrin sunt Talmudic, mille
annis post fict, et etiamnum tradit.
Quid de "Culina Nergal" Rabbini fabulentur, mihi non liquet.
Tyrrheni, et Rasenn iidem sunt qui Etrusci, incol Etruri,
potentissima quondam Italia superioris gens, qu insignia su artis
monumenta reliquit, qu et conditrix Rom fuisse verosimile est, etiamsi
Auctor noster nec nomen eorum memoret, nec stirpem, nec admodum laudibus
Rasennas extollit, imo ut valde turpes ac deformes homines eos
insectatur. Origine Etrusci Finno-Ugri fuisse modo creduntur, quod
Prof. Iulius Martha e Sc. Universitate Parisiaca, novissimo opere, _La
Langue Etrusque_, Paris, Ernest Leroux, 1913, e radicibus Fennicis,
Hungaricis, Vogul, Ostiac, &c., luculenter demonstravit.
59. _Prydhayn_, vocabulum mihi prorsus ignotum, rationeque omnino absona
et absurda scriptum. Efferendum enim videtur esse _Prdhajn_, ita ut
_y_, quod secundum principia alphabeti Romani in Grcis tantum vocabulis
adhiberi potest, hic partim Grcum __ valeat, partim vero barbaro more
pro _i_, vel pro consonante eius _j_, ponatur. Hc ratio scribendi sibi
non consistit. Quidquid tamen sit, manifestum est _Britanniam_
significare velle.
60. _Sumi_, est nomen gentis Fennorum, qui propria lingua ita se
vocant, patriam autem Fenniam, qu Archiducatus est in littoribus Maris
Baltici, atque Russorum imperio paret. Ratione stirpis, Fenni ad eas
gentes pertinent, qu vulgo _Ural-Altaic_ appellantur de montibus, qui
regiones eas continent, suntque _Lapones, Mordvini, Zyrjni, Vogules,
Tsheremissi, Ostiaci, Samojedes_ (ut Russi curioso eos modo vocant,
quasi _sese edentes_), ac, si qu sint ali. H gentes extrema
Septemtrionalis pars est famili gentium, quarum Centrum Tatari sunt in
Asia Occidua, ubi cum Turcomanis miscentur, quorum, vicissim, extrema
pars Meridiana sunt Osmanli, sive Turc; inter has extremas autem partes
medium tenent locum Hungari, qui sua lingua se _Magyar_ appellant. Ipse
adeo Russi, atque Bulgari ad eandem stirpem spectant, sed lapsu temporis
idiomata Slavica susceperunt.
Utrum Sumi mille ante Christum annis eas sedes tenuerint, mihi quidem
non constat, nec negare volo, sed dubitare licet.
Quo animo Auctor noster erga has varias gentes fuerit, clarum est. Ipse
opus suum lingua Gallo-Francica pro Gallo-Francis scripsit; itaque Celt
sibi formosi, affabiles, admodum humani, atque perquam amabiles fuerunt;
contra, Etrusci, atque Sumi omnium mortalium turpissimi, informes,
barbari, ridiculi describuntur. Quamobrem? Nescio. At lingu omnium,
etiam Celtarum, sunt mera _cornicatio_ (lingu corvorum et
cornicum). Nemo sobrius de re sibi ignota ita scribit.
Quod ad _oleum piscinum_ attinet, utique de potu accipiendum est, quod
Franci _de la bire_, ac, post eos Germani _Bier_ vocant, quod quidem e
Latino _bibere_ desumptum est, nec ii proprium vocabulum pro eo temeto

habent. Idem Latine _sabaia, clia, camum_, ac, minus apte, _cervisia_
(quod verbum proprie _aquam melleam_, ex _cera_ decoctam valet), vel
cer_e_visia, appellatur. Etiam de ista re licet dubitare.
Prterire quo animo nequeo, quod Auctor de sacris Sumi tam temerarias
gerras et affanias effingit. Satis apud omnes cordatos superque constat
apud has gentes Boreales Summum Numen sub nomine _Thora_ cultum fuisse;
utrum nomen hoc idem sit, quod apud Germanos _Thor_, sive _Tonans_,
Iupiter, an vero Hebraicum vocabulum _Thra_, Lex, nempe Mosaica, ceu
persona, dicere nequeo. Sed Fenni suum Deum _J mala_ vocaverunt, et
usque vocant. Quid opus erat Ionam eorum Deum constituere? Est hoc
contra historicam veritatem, contra rationem sanam, quumque gustum. An
non satis erat hunc Iudaicum heroem ducem, aut regem statuere? Scimus
tamen quo hc colliment. Sapienti sat.
61.1 _Circumnavigavimus Libyam._-- Eius continentis, quem modo _Africam_
nominamus, prter partes Septemtrionales, null ali erant not
vetustati. Ab Oceano Atlantico incepit _Mauritania_, proxima huic erat
_Numidia_, qu nunc partes sunt Algiri; hanc excepit _Africa_, qu nunc
Tunisia vocatur; inde se porrexerunt _Tripolitana_ (h. e., regio _trium
urbium_), _Cyrenaica_, et _Marmaria_, qu nunc universim Berberia, falso
"Barbaria" appellantur; denique gyptus. Ctera omnis regio uno verbo
_Libya_ vocabatur, qu ad Meridiem ab his sita erat. Ultra Libyam, ad
Meridiem, ab Oceano Atlantico ad Sinum Arabicum, itaque ad Meridiem ab
gypto, omnis regio erat thiopia. Quum, ergo, Navarchus Mago
"circumnavigarat Libyam," intelligi debet modernam Africam
circumnavigasse.
Clara urbs Utica sita erat in Africa _eorum temporum_, i.e. proprie sic
dicta, in extremo Promontorio Apollinis, et ad flumen Bgrada; nomen
oppidi nunc est _Bushater_, fluminis autem _Medsherda_. Non adeo procul
ad Meridiem sita erat Carthago. Quoniam hc urbs caput "Afric" erat,
inde omnis continens Africa vocari cpit.
Numidiam et Africam a Libya du amplissim paludes seiunxerunt: altera
Palus Libyca, Tritonia Palus altera; ultra has, ad Meridiem, Deserta
Libyca incipiunt, qu quondam fundus vastissimi maris fuisse creduntur,
quamvis nunc altiora sint quam fundus Maris Interni. Hanc universam
eversionem Auctor per servum senem Libycum enarrari curat.
61.2 _Cus_, , _cush_, sic vocatur in Bibliis (Gen. 2, 13) regio, in
qua fluit _Gihon_, et huius regionis incol erant nigri (Ier. 13, 18),
et inde putatur per Cus thiopiam intelligi debere, hos autem homines
nigros posteros esse _Cham_ (Shem, Cham et Iepheth, vel Iefes, filii
_N ach_). Ubi autem thiophia sita sit, supra narravimus.
61.3 _Mitzraim_, , est nomen Hebraicum gypti, estque in numero
duali, quia . Superior, et Inferior significantur; singulari numero
est , _Mtzor_.
62.1 _Ophir--Saba._--, _phr_, vel , _phir_, nomen regionis
cuiusdam, auri, gemmarum, ligni santalini, aromatum, rerumque
pretiosarum feracissim, unde Phnices, ac per eos Rex Salomon, merces
hoc genus comparare solebant. Ubi autem sita sit, apud interpretes
ambigitur. Sunt qui Hindiam intelligi debere contendant, prsertim oras
Malabar, et Goa; alii plures Meridianam Arabi Felicis partem, quondam
auriferam eam esse volunt; multi denique adversas oras Afric, prsertim
Oman, Mozambicam, atque Zanzibar innui volunt, quod in Mozambica usque
floret locus _Fura_, auri satis ferax.

62.2 _Sba_, Hebraice , _Sheb_ sive _Sh'v_ iis temporibus summum

oppidum, et caput Arabi Felicis, sive _Imen_, thuris, aromatum,
gemmarumque fertilis locus atque opulentus. Saborum satis frequens fit
in Bibliis mentio. Maxime tamen memorabilis est , _malcas
Sh'v_, Regina Saba, sive Sab (nunc _Hedshaz_), nomine, ut aliqui
historici tradiderunt, _Balcis_, qu omnigenis opibus et magnificentia
affluens, fama sapienti regis Salomonis ad se allata, non dubitavit ad
eum visendum iter Hierosolyma suscipere, tametsi hic tantum de donis
missis auctor refert, qu Mago ad regem detulerit.
Denique, placet de _Fortunatis Insulis_ hc memorare: Nomen a Grcis
acceptum est, qui eas Beatorum vocant insulas. Plinius (H. N. iv. 119)
memorat: "Ex adverso Celtiberi complures sunt insul _Cassiterides_
dict Grcis, a fertilitate plumbi; et e regione Arrotrebarum
Promontorii Deorum sex, quas aliqui _Fortunatas_ appellavere." Eas ad
Canarias Insulas spectasse, idem auctor meminit, qui (Libro vi., 202-4)
plures insulas memorat cum Fortunatis, tum sic fatur: "Proximam ei
(Ninguari) Canariam a multitudine canum ingentis magnitudinis, ex
quibus perducti sunt Iub duo." Hinc etiam palam est "Canarias" a
multitudine magnorum _canum_ sic appellari.

Transcriber's Notes:
(Note for version 1) Since the transcriber did not feel confident to
reliably transcribe the Hebrew characters of the original text, each of
these has been replaced by a '#'.
(Note for version 2) The Hebrew characters have been added in this
version.
The following typos in the text have been corrected:
Prfatio Auctoris:
- nobis in libris pasim obviam -> nobis in libris passim obviam
Caput I:
- notus erat, atquc -> notus erat, atque
- experient tibi par non sum -> experienti tibi par non sum
- "Haudquaquam;" inquit -> "Haudquaquam," inquit
- Animum ad id dadvertens -> Animum ad id advertens
Caput II:
- ducentos nonnonnisi nautas -> ducentos nonnisi nautas
- habebat manunuum complementum -> habebat manuum complementum
- sese iam collegise -> sese iam collegisse
- et videoeum -> et video eum
- cantica alto silentio absorbta -> cantica alto silentio absorpta

- quo com copiossisim -> quo com copiosissim

- illa tamem respondit -> illa tamen respondit
Caput III:
- ut soboles eius trib sc revi -> ut soboles eius trib s crevi
- erat, nonullas oves -> erat, nonnullas oves
- peregrinatio in deserto. -> peregrinatio in deserto."
- caput quasstiva -> caput quassavit
- et fidem ultro dandam exegi -> et fidem ultro dandam exegi
- benn erant tinct -> henn erant tinct
- mempe domicilii pro -> nempe domicilii pro
Caput IV
- dena centupondia cassei -> dena centupondia casei
Caput V
- ad alvam navigationem -> ad salvam navigationem
- Ibi scapha gytiaca -> Ibi scapha gyptiaca
- e cingulis pugiones penedentes -> e cingulis pugiones pendentes
- Ad unum latus hius viri -> Ad unum latus huius viri
- cancellis navis llidit -> cancellis navis illidit
- duas maiores na ves -> duas maiores naves
- usque erat occucupata -> usque erat occupata
- sat frequens nostrumerat -> sat frequens nostrum erat
- utrumgens etiam bellicosa esset -> utrum gens etiam bellicosa esset
- recita e cpit -> recitare cpit
- Equidem facile hariolor -> "Equidem facile hariolor
- formidine pne iguerunt -> formidine pne riguerunt
Caput VI
- nihil unqum audivi -> nihil unquam audivi
- ad me ucurrit -> ad me cucurrit
Caput VII
- cornua caprina affere possent -> cornua caprina afferre possent

- sensum quorundum vocabulorum -> sensum quorundam vocabulorum

- ac sempiternos esse." -> ac sempiternos esse.
- Ill enim fortissimos -> Illi enim fortissimos
- Sub noct prtervecti eramus -> Sub nocte prtervecti eramus
- une alacriorem nactus animum -> unde alacriorem nactus animum
- ???c subiunxit -> either "nunc subiunxit" or "tunc subiunxit"
Caput VIII
- iterum-prope rect ad Orientem -> iterum prope rect ad Orientem
- cteros gladio arcet -> cteros gladio arcet
- lagdiumque illi sub axillam -> gladiumque illi sub axillam
- tres nostrumdenique -> tres nostrum denique
- prim dat occassione -> prim dat occasione
- Grci summus -> Grci sumus
Caput IX
- naves iterum censcenderet -> naves iterum conscenderet
- iis subatis -> iis sublatis
- se frustra quarere -> se frustra quaerere
Caput XI
- multis partibus consilimis est -> multis partibus consimilis est
- prosecutos sermonem est -> prosecutus sermonem est
- spadonem secum hadebat -> spadonem secum habebat
- nautarum indicaverat, effere -> nautarum indicaverat, efferre
- fornices, promtuariaque -> fornices, promptuariaque
- in loco fer ebur -> in loco fer, ebur
- cum cociis meis -> cum sociis meis
- ad aures prevenit -> ad aures pervenit
- saltere eam docerem -> saltare eam docerem
Caput XIII
- cum iliis mercatoribus -> cum aliis mercatoribus
- in nostrum honoremeum -> in nostrum honorem eum

Caput XV
- manus cunctorum seorsim prehendi -> manus cunctorum seorsum prehendi
Caput XVI
- nequequam fuisse inculcatum -> nequaquam fuisse inculcatum
Caput XVII
- constabant e fusstibus -> constabant e fustibus
- interpretatum acceptimus -> interpretatum accepimus
- adeo lutulant -> adeo lutulent
- dimidum hor existimo -> dimidium hor existimo
- per vim tenteramus -> per vim tentaremus
- facinus prlarum -> facinus prclarum
- interim egomeos Suomi -> interim ego meos Suomi
Caput XIX
- intraque me condidedero -> intraque me condidero
- quidnam rei geritur? -> quidnam rei geritur?"
Caput XX
- preperam fiebant -> perperam fiebant
- "Risum tenere non poteram. -> Risum tenere non poteram.
- tam insueto loco conuenisse -> tam insueto loco convenisse
Caput XXI
- munuscula se digna offere -> munuscula se digna offerre
- huie regi donum trades -> huic regi donum trades
Caput XXII
- e manu proximi pocillatotoris -> e manu proximi pocillatoris
- diuturnumque iter est Liybam -> diuturnumque iter est Libyam
- quippe qui verberibus -> "quippe qui verberibus
Caput XXIII
- in longitudinem manus occuram -> in longitudinem manus occurram
- uunquam non -> unquam non
- In omni huismodi eventu -> In omni huiusmodi eventu

Not Auctoris
- in Pireum quotannis venire -> in Pirum quotannis venire
- nonnula eius lineamenta -> nonnulla eius lineamenta
Not Interpretis
- verosimile est eq _chn_ -> verosimile est ex _chn_
- Qudem Melitensis inscriptio -> Qudam Melitensis inscriptio
- _Ashkeln_ -> _Ashleln_ [error in original text]

End of the Project Gutenberg EBook of Pericla Navarchi Magonis, by Lon Cahun
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PERICLA NAVARCHI MAGONIS ***
***** This file should be named 48681-0.txt or 48681-0.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
http://www.gutenberg.org/4/8/6/8/48681/
Produced by Carolus Raeticus
Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.
Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties. Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research. They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.

*** START: FULL LICENSE ***

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project

Gutenberg-tm License available with this file or online at

www.gutenberg.org/license.
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States. If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed. Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work. You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in
a constant state of change. If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to,
access to, the full Project Gutenberg-tm License must
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the

or other immediate
appear prominently
work on which the
phrase "Project

Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,

copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges. If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form. However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that
- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is
owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he

has agreed to donate royalties under this paragraph to the

Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments
must be paid within 60 days following each date on which you
prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
returns. Royalty payments should be clearly marked as such and
sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
address specified in Section 4, "Information about donations to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
License. You must require such a user to return or
destroy all copies of the works possessed in a physical medium
and discontinue all use of and all access to other copies of
Project Gutenberg-tm works.
- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days
of receipt of the work.
- You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg-tm works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a

defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation. The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund. If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation information page at www.gutenberg.org
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit

501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the

state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations. Its business office is located at 809
North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email
contact links and up to date contact information can be found at the
Foundation's web site and official page at www.gutenberg.org/contact
For additional contact information:
Dr. Gregory B. Newby
Chief Executive and Director
[email protected]
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit www.gutenberg.org/donate
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations.
To donate, please visit: www.gutenberg.org/donate
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.
Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone. For forty years, he produced and distributed Project

Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.

Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
www.gutenberg.org
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.