POSTAWY RODZICIELSKIE

Postawy rodzicielskie s uwaane przez wielu badaczy za czynnik, od ktrego w duej

mierze zaley rozwj dziecka i jego przyszo. Z pewnoci s tym czynnikiem ycia
rodzinnego, ktry daje o sobie zna najwczeniej - nie tylko wtedy, gdy dziecko pojawi si na
wiecie, ale ju w onie matki.
W literaturze pedagogicznej i psychologicznej spotkaam si z kilkoma desygnatami
terminu postawa rodzicielska. Heliodor Muszyski okrela ow postaw, jako stosunek do
dziecka, swoist tendencj do odczuwania go, mylenia o nim, jak rwnie zachowania si
werbalnego i niewerbalnego wobec niego. Natomiast Maria B. Pecyna rozumie postaw
rodzicielsk jako mio rodzicielsk, czy te emocjonalny stosunek rodzicw do
dziecka, ktry wywouje u niego reakcj w postaci specyficznego zachowania si prawidowego, bd zaburzonego. Naley doda za Rembowskim, e postawa rodzicielska to
ustosunkowanie si rodzicw (osobno matki, osobno ojca) do dziecka i uksztatowana
podczas penienia funkcji rodzicielskich. Funkcje te pojawiaj si, nie jak dotd sdzono w
momencie narodzin dziecka, ale jeszcze w okresie prenatalnym. Bowiem wedug W.
Fijakowskiego, od momentu poczenia si komrki rozrodczej mskiej z esk, czyli od
momentu poczcia naley mwi nie o przyszych rodzicach, ale o najmodszych
rodzicach, najmodszych wiekiem swojego dziecka. Przyszymi rodzicami jestemy od
swego zaistnienia w onie matki, od pierwszego zblienia seksualnego, ktre uruchamia
naturalny rytm podnoci ludzkiej. Od pierwszego zblienia stajemy si ju potencjalnymi
rodzicami. (W. Fijakowski)
Kada postawa rodzicielska zawiera trzy komponenty:
Uczuciowy (moe by wyraony sownie)
Mylowy
Dziaania
Wikszo badaczy za cech najbardziej charakterystyczn dla danej postawy uwaa adunek
emocjonalny, ktry z kolei determinuje dziaanie (A. Dakowicz, s.1986)
Istotnym faktem jest rwnie to, i postawy rodzicielskie s plastyczne i zmieniaj
si w miar, jak zmienia si dziecko w rnych fazach swojego rozwoju. (M. Ziemska, 1986,
s.169) Jak podkrela Maria Ziemska, zmienia si jako i stopie dawanej dziecku swobody i
stopie kontroli. Tak wic mio rodzicielska wyraa si w konkretnym stanowisku wobec
dziecka i w duej mierze decyduje o stylu wychowania, a take o skutecznoci rodkw
wychowawczych. Te same rodki wychowawcze bd daway rne rezultaty, zalenie od
emocjonalnego nastawienia stosujcych je rodzicw. (M. B. Pecyna, s.59)
Jedn z pierwszy typologii postaw rodzicielskich przedstawi amerykaski psychiatra
L. Kanner, dzielc je na cztery typy:
akceptacja i uczucie
jawne odtrcenie
perfekcjonizm
nadmierne chronienie

Nieco bardziej obszernie przedstawia ten problem Anna Roe, upatrujc w zachowaniu
rodzicielskim dwa podstawowe pojcia: chd i ciepo. Na ich podstawie wyprowadzia sze
gwnych typw zachowa, bdcych wyrazem emocjonalnego stosunku rodzicw do
dziecka. S to:
akceptacja przypadkowa
akceptacja kochajca
koncentracja nadmiernie opiekucza
koncentracja nadmiernie wymagajca
unikanie odtrcajce
unikanie zaniedbujce
Najbardziej popularn typologi w literaturze pedagogicznej i psychologicznej jest typologia
Marii Ziemskiej, zawierajcej postawy prawidowe jak i nieprawidowe. Za prawidowe
uznaje nastpujce postawy:
akceptacj dziecka
wspdziaanie z dzieckiem
dawanie dziecku swobody
uznanie praw dziecka
Do nieprawidowych nale:
postawa odtrcajca
postawa unikajca
postawa nadmiernie chronica
postawa nadmiernie wymagajca
Z nieco nowsz typologi postaw rodzicielskich spotkaam si u Mieczysawa Plopy (5/1987),
ktry rne oddziaywania rodzicw sprowadzi do kilku podstawowych wymiarw:
akceptacja
odrzucenie
autonomia
nadmierne ochranianie
nadmierne wymaganie
niekonsekwencja
I wanie na tej podstawie pragn przybliy opis postaw rodzicielskich. Zanim jednak
przejd do tej charakterystyki, powoam si na Elizabeth Hurlock, ktra mwi, e postawy
rodzicw w stosunku do dzieci s rezultatem uczenia si i wyrnia ona dziewi czynnikw
bdcych rdem postaw rodzicielskich. S to:
1. Pojcie wymarzonego dziecka, wytworzone zanim dziecko si urodzi. Pojcie to
oparte jest na tym, jakiego dziecka rodzice pragn. Gdy dziecko zawiedzie ich
oczekiwania, s rozczarowani, co sprzyja rozwijaniu postawy odrzucajcej.
2. Wczeniejsze dowiadczenia z uprzednich kontaktw z dziemi
3. Przyjty w danym krgu kulturowym pogld, na temat najlepszej metody
wychowawczej, ma wpyw na postawy rodzicielskie wobec dzieci i na traktowanie
przez nich wasnych dzieci

4. Rodzice, ktrym rodzicielstwo sprawia rado i ktrzy s szczliwi, i dobrze

przystosowani do maestwa, przejawiaj yczliwe postawy w stosunku do swoich
dzieci
5. Gdy rodzice sdz, e potrafi wypeni swoj rol, ich postawy s o wiele waciwsze
ni wwczas, gdy uwaaj, e si do tej roli nie nadaj i czuj si niepewni w roli
rodzica
6. Rodzice zadowoleni z pci, liczby i cech ich dzieci maj bardziej pozytywne postawy
7. Zdolno i gotowo przystosowania si do modelu ycia skoncentrowanego na
rodzinie
8. Jeeli rodzice chcieli mie dziecko, aby utrzyma zachwiane maestwo, i jeeli to
nie pomogo, postawa wobec dziecka bdzie o wiele mniej przychylna, ni gdyby
pragnli dziecka, aby zwikszy swoje zadowolenie z maestwa
9. To jak dzieci odnosz si do rodzicw, ma wpyw na postawy rodzicw
(1985, s. 387-388).
OPIS POSTAW RODZICIELSKICH
wedug Mieczysawa Plopy (5/1987)
ODRZUCENIE
Bywa nazywana odtrcajc. Dziecko jest ciarem dla rodzicw. Nie odczuwa
przyjemnoci, ciepa, satysfakcji w obcowaniu z rodzicem. Co wicej, odbiera go jako osob
chodn, niedostrzegajc jego problemw, potrzeb. Prby emocjonalnego zblienia si s
traktowane z duym dystansem, wrcz negatywnie. Rodzic nie wykazuje poszanowania dla
potrzeb psychologicznych dziecka, ogranicza si jedynie do zaspokajania potrzeb
materialnych. Problemy dziecka s mu obce, nie podejmuje prb zblienia si do niego.
Traktuje dziecko instrumentalnie, nie dostrzega jego podmiotowoci(Plopa,5/1987) Maria B.
Pecyna w swojej ksice Rodzinne uwarunkowania zachowa dzieci w wietle psychologii
klinicznej podkrela, i takie odtrcenie, odrzucenie dziecka wywouje u niego agresj,
nieposuszestwo i jest przyczyn zachowania aspoecznego czy nawet antyspoecznego,
moe take powodowa zastraszenie, bezradno, lkliwo oraz rnego typu reakcje
nerwicowe.(1998, s.59)
AKCEPTACJA
Tu mamy do czynienia z przeciwiestwem odrzucenia. To wanie
akceptacja jest t witamin M dla modego organizmu dziecka, ktra pomaga mu w
prawidowym rozwoju, i o ktr tak zabiega. Postawa ta polega na przyjciu dziecka takim,
jakie ono w rzeczywistoci jest. Z jego cechami wygldu, umysowoci, zaletami i wadami.
Postaw t, ponadto charakteryzuje ywe zainteresowanie dzieckiem i jawne obdarzanie go
mioci. Kontakt z dzieckiem sprawia rodzicom przyjemno i zadowolenie. Staraj si
pozna i zaspokoi potrzeby dziecka, daj poczucie bezpieczestwa. (Plopa ) W przypadku
zego zachowania, rodzice daj pozna, e gani jedynie wykroczenie, a nie jego jako osob.
Zgodnie z tym, co gosi Mieczysaw Plopa stosunki z dzieckiem ukadaj si na paszczynie
partnerskiej, obustronnego zaufania (5/1987) Dziki takiej postawie dziecko jest pogodne,
przyjacielskie, wsppracujce, a dziki poczuciu bezpieczestwa odwane.(1998,s.59)
POSTAWA AUTONOMII
. Rodzic traktuje dziecko jako osob prawie doros. Zachowanie rodzica jest
elastyczne, dostosowane do potrzeb rozwojowych dziecka. Rozumie silna potrzeb
prywatnoci, posiadania rnych wasnych tajemnic. Wyraa aprobat dla prb

samodzielnego rozwizywania wasnych problemw przez dziecko, w miar oczekiwa

swojej pociechy, suy yczliw rad, pomoc, partnersk dyskusj. W sytuacjach
konfliktowych nie narzuca si swojego zdania, lecz daje si przekonywa, co do racji
dziecka, potrafi z jego punktu widzenia spojrze na problem. Z szacunkiem podchodzi do
pogldw dziecka, nawet, jeli ich w peni nie akceptuje(5/1987, s.554)
POSTAWA NADMIERNIE OCHRANIAJCA
Jest to postawa, kiedy rodzic nadmiernie troszczy si o dziecko, traktuje je jako osob
wymagajc cigej troski i opieki. Nie potrafi uwiadomi sobie faktu dorastania swojego
dziecka, potrzeby zmiany sposobu postpowania z nim. Przejawy autonomii w postpowaniu
dziecka s odbierane z lkiem, niepokojem. Rodzic wyraa przesadn trosk o przyszo
dziecka, nie wierzy, e moe ono prawidowo funkcjonowa bez jego wsparcia, pomocy,
bezporedniej bliskoci. Zarwno matka jak i ojciec nie uwiadamiaj sobie, e to wanie ich
przesadne angaowanie si we wszystkie sprawy dziecka jest najczstszym rdem
konfliktw, odsuwania si emocjonalnego od nich, rodzenia si buntu(Plopa,5/1987, s.554).
Jednymi sowy rodzic rozwizuje za sw pociech wszystkie trudnoci i problemy, powodujc
tym samym brak aktywnoci i samodzielnoci ze strony dziecka. Konsekwencj nadmiernego
ochraniania, wedug Marii B. Pecyny(1998,s.57) jest opnione osignicie dojrzaoci
emocjonalnej i spoecznej, bierno, brak wasnej inicjatywy a take dua ustpliwo bd
zachowanie typu rozpieszczone dziecko, a wic nadmiern pewno siebie, a ta z kolei
prowadzi do postawy roszczeniowej typu mnie si naley.
POSTAWA NADMIERNIE WYMAGAJCA
W momencie, gdy rodzic traktuje dziecko bezwzgldnie, wedug sztywnie przyjtego
przez siebie modelu wychowania, uwaa si za autorytet we wszystkich sprawach, nie
rozumie rodzcych si nowych potrzeb dziecka, a w szczeglnoci potrzeby autonomii,
samodzielnoci, wspdecydowania o swoich sprawach,(Plopa,5/1987) to mamy do
czynienia wanie z postaw nadmiernie wymagajc.Ponadto rodzic o takiej postawie nie
toleruje krytyki i sprzeciwu. Perfekcjonistycznie podchodzi do oceny wykonywanych przez
dziecko obowizkw, zada, nie liczc si z jego moliwociami (5/1987). Tylko te
poczynania dziecka, ktre s zgodne z pogldami nadmiernie wymagajcego rodzica
podlegaj akceptacji. Zdaniem Marii B. Pecyny nadmierne wymaganie powoduje
uksztatowanie si takich cech osobowoci jak: brak wiary we wasne siy, niepewno,
lkliwo, przewraliwienie, brak zdolnoci do koncentracji(1998, s.57). Uwidaczniaj si
rwnie trudnoci szkolne, a take dua podatno na frustracj.
POSTAWA NIEKONSEKWENTNA
Pedagodzy zauwaaj coraz czstsz tendencj do tego typu zachowa u
rodzicw. Jest ona tym niebezpieczniejsza, i sieje duy zamt w gowie dziecka. Jest to
postawa, kiedy mamy do czynienia ze zmiennym stosunkiem rodzica do dziecka, ktry
czstokro jest uzaleniony od nastroju, samopoczucia, innych spraw osobistych,
niekoniecznie zwizanych z yciem rodzinnym(...).Brak stabilnoci w postpowaniu rodzica
powoduje dystansowanie si emocjonalne dziecka od rodzica, ukrywanie wasnych
problemw, trudnoci w zwierzaniu si ze swoich spraw(5/1987)
Zdaniem Pluty (...)postawy rodzicw wobec dzieci to sprawa nie tylko wiedzy, lecz
pewnego rodzaju artyzmu, i e musz by owe postawy potraktowane indywidualnie. Intuicja,
obserwacja i rozumienie dzieci, wiedza pedagogiczna czsto lepiej pozwalaj dostrzec istot
wychowawczych dziaa w rodzinie, anieli korzysta z raz ustalonych rzekomo cudownych
recept na rodzinne szczcie, na unikanie konfliktw, na sukces wychowawczy. ( , s.10)