1

TEORIE KWASW I ZASAD.

Teoria Arrheniusa (nagroda Nobla 1903 r).

Kwas kada substancja, ktra dostarcza jony H
+
do roztworu.
HA H
+
+ A

Zasada kada substancja, ktra dostarcza jony OH

do roztworu.
MOH M
+
+ OH

Reakcja zobojtnienia kwas + zasada = woda + sl
HA + MOH MA + H
2
O HCl + KOH KCl + H
2
O
H
+
A

+ M
+
OH

M
+
A

+ H
2
O H
+
(aq) + OH

(aq) H
2
O(l)
H
o
= 52,3 kJmol
1

Braki teorii Arrheniusa:
1. Brak wyjanienia roli wody w procesie dysocjacji
2. Sole powinny mie zawsze odczyn obojtny
3. Dlaczego amoniak, NH
3
, jest zasad?
4. Wolny proton H
+
jest niezwykle reaktywny, reaguje on z wod
H
2
O + H
+
H
3
O
+
H
o
tw
= 799,3 kJmol
1
[H
+
] = 10
130
M

Teoria Brnsteda Lowryego (nagroda Nobla 1923 r).

Kwas jest to substancja, z ktrej proton moe zosta usunity. Jest to
donor protonu. Utrata protonu to deprotonowanie.
Zasada jest to substancja zdolna do oderwania i zwizania
(zaaakceptowania) protonu z kwasu. Jest to akceptor protonu.
2
Definicje te s oglne i dotycz wszelkich roztworw protycznych, tzn.
nie musz odnosi si do roztworw wodnych (np. roztwory w ciekym
amoniaku, popatrz teoria rozpuszczalnikowa, bdca odmian teorii Brnsteda).

Teoria ta dobrze tumaczy reakcje kwasowo-zasadowe jako polegajce
na konkurowaniu o proton przez dwie zasady.
Mocny kwas chlorowodorowy (solny) HCl.
HCl(aq) + H
2
O(l) H
3
O
+
(aq) + Cl

(aq) K Z i K Z s to
K Z K Z sprzone pary kwas- zasada
HCl(aq) jest mocniejszym kwasem ni H
3
O
+
(aq), a H
2
O(l) mocniejsz
zasad ni Cl

(aq), dlatego rwnowaga reakcji ustala si po stronie pro-

duktw. H
3
O
+
jest to najsilniejszy kwas w roztworze wodnym.
Mocny kwas ulega we wodzie cakowicie deprotonowaniu z wytworze-
niem jonw oksoniowych (hydronowych) H
3
O
+
. Innymi sowami, moc-
ny kwas jest cakowicie zjonizowany w roztworach wodnych.

Jon wodorowglanowy jest sabym kwasem, jon H
3
O
+
jest do silnym
kwasem a jon wglanowy CO
3
2
jest do siln zasad, zatem rwnowa-
ga poniszej reakcji ley po lewej stronie.
HCO
3

(aq) + H
2
O(l) H
3
O
+
(aq) + CO
3
2
(aq)
kwas I zasada II sprzony kwas II sprzona zasada I


Kwas oddaje proton i przechodzi w sprzon zasad tego kwasu,
zasada przycza proton i przechodzi w sprzony kwas tej zasady.

Jon O
2
jest mocn zasad. O
2
(aq) + H
2
O(c) OH

(aq) + OH

(aq)
zasada I kwas II sprzony sprzona
kwas I zasada II

3
NH
3
jest sab zasad. NH
3
(aq) + H
2
O(c) NH
4
+
(aq) + OH

(aq)
zasada I kwas II sprzony sprzona
kwas I zasada II
Mocne zasady reaguj z wod cakowicie dajc jony wodorotlenkowe
(hydroksylowe) OH

. OH
-
+ H
2
O H
2
O + OH
-

Inaczej, mocna zasada jest we wodzie cakowicie sprotonowana. Saba
zasada jest we wodzie tylko czciowo sprotonowana.
OH
-
jest to najsilniejsza zasada w roztworze wodnym.

Podaj kwas i zasad, oraz sprzony kwas i sprzon zasad w poniszych
rwnaniach reakcji.
HCO
3

(aq) + H
3
O
+
(aq) H
2
O(c) + H
2
CO
3
(aq)
O
2
+ NH
3
OH

+ NH
2

NH
4
+
(aq) + H
2
O(c) NH
3
(aq) + H
3
O
+
(aq)


Wska substancj, ktra moe by: a) kwasem Brnsteda b) zasad
Brnsteda c) kwasem i zasad Brnsteda. Podaj odpowiednio sprzo-
ny kwas lub zasad.

SO
3
2
, HPO
4
2
, NH
4
+
, NH
3
, Br

, HClO
4,
H
2
O, OH
-


a) Definicja Brnsteda Lowryego:
Kwas jest to substancja z ktrej proton moe zosta usunity. Jest to
donor protonu. Utrata protonu to deprotonowanie. Po oderwaniu
protonu otrzymujemy z kwasu sprzon zasad. Im mocniejszy kwas
tym sabsza sprzona z nim zasada.
Zasada jest to substancja zdolna do oderwania protonu z kwasu i jego
zaakceptowania. Jest to akceptor protonu. Po zaakceptowaniu protonu
4
zasada przechodzi w sprzony z ni kwas. Im silniejsza zasada, tym
sabszy sprzony z ni kwas.

W wietle teorii Brnsteda zawsze jest rywalizacja rnych zasad o
proton.

W roztworze wodnym silnego kwasu azotowego (V) o proton
rywalizuje jon NO
3

i woda H
2
O; wygrywa woda. Woda jest silniejsz
zasad ni NO
3

.
H
2
O + H- - -ONO
2
H
2
OH
+
+ NO
3

W roztworze wodnym sabego kwasu fluorowodorowego o proton
rywalizuje jon F

i woda H
2
O. Wygrywa F

, ktry jest silniejsz zasad

ni woda.
H
2
O + H- - -F H
2
OH
+
+ F

Jon tlenkowy O
2
- bardzo silna zasada.
NH
3
+ Na
2
O NaOH + NaNH
2

NH
3
+ O
2
OH

+ NH
2

kwas 1 zasada 2 kwas 2 zasada 1

H
2
O + Na
2
O NaOH + NaOH
H
2
O + O
2
OH

+ OH

kwas 1 zasada 2 kwas 2 zasada 1

5

b) Definicja Lewisa:
Kwas jest to akceptor pary elektronowej, zasada jest donorem pary
elektronowej. Proton mona uwaa za akceptor pary elektronowej a
aniony OH

, HSO
4

, Cl

za donory pary elektronowej.

HCl ( H
+
+ Cl
-
) + H
2
O = H
3
O
+
+ Cl
-
kwas + zasada Lewisa


H
3
O
+
+ OH
-
= 2 H
2
O kwas + zasada Lewisa


Na
2
O + H
2
O = 2NaOH jonowo


AsCl
5
+ Cl

= AsCl
6

AsCl
5
to bardzo silny kwas Lewisa. Ma on ten-
dencj do przyczenia par elektronowych (tu: zwizanych z jonem Cl

).
AsCl
3
+ Cl

AsCl
4

AsCl
3
jest sabszym kwasem Lewisa. Typowe
waciwoci dla halogenkw pierwiastkw trzeciego i wyszych
okresw, moliwe przez rozszerzanie oktetu.
Cl
Cl
Cl
As
Cl
Cl Cl

Cl
Cl
Cl
As Cl
Cl
Cl
. .
:
. .
. .
. .
. .
. .
. .
. .
. .
. .
. .
. .
+
:
. .
. .
:
-1
. .
. .
. .
. .
. .
. .
:
:
:
:
: :
:
:
: :
:
:
:
:
-1

.
.
.
.
O
2-
+ H
O
H
: :
..
..
6
O
S
O
O
S
O
O
:
O
: :
..
-2
..
:
..
:
..
..
:
:
..
:
..
:
-1
-1
..
:
O
S
O
O H
H
O
S
O
O
H
H O
S
O H
O
H
..
:
..
O
: :
:
..
..
:
..
..
:
..
:
:
..
:
..
O
..
:
..
:
:
..
..
..
O
O
C
O
H
O
C
O
O
:
H
..
:
..
..
:
-1
:
..
O
C
O
H

O
:
..
..
O: :
:
..
..
:
-1
..
:
..
..
:
-1
:
..
Kwasy Lewisa czsto generuj nietypowe kationy:
SbCl
5
+ NOCl [NO][SbCl
6
] NO
+
kation nitrozylowy
SbCl
5
+ NO
2
Cl [NO
2
][SbCl
6
] NO
2
+
kation nitrylowy

Tlenki niemetali, szczeglnie na wyszych stopniach utlenienia.
SO
2
+ O
2
SO
3
2
SO
2
+ CaO CaSO
3



Najbardziej prawdopodobna
struktura Lewisa dla SO
3
2
.


SO
3
+ O
2
SO
4
2
SO
3
+ Na
2
O Na
2
SO
4

podobnie SO
3
+ HOH H
2
SO
4





Take tlenki pierwiastkw niemetalicznych II okresu
CO
2
+ OH

HCO
3

CO
2
+ NaOH NaHCO
3

Regua oktetu
musi tutaj by
speniona.


Podobnie typowe kwasy Lewisa, to zwizki pierwiastkw II - grupy,
7
Np. BeF
2
i zwizki pierwiastkw III grupy, np. BF
3
lub AlCl
3
.
BeF
2
+ 2KF K
2
[BF
4
] w II okresie speniona jest regua oktetu.
F Be F
F
F

:
:
: :
:
:
2-
+
2 K
+
F Be F
K
-1
-1
+1
+1
: :
: :
: :
+
F
+
F
K



Podobnie H
3
N: + BF
3
H
3
N:BF
3
Speniona jest regua oktetu.
(H
3
NBF
3
)




Dla glinu (III okres) nie musi by speniona regua oktetu. Dlatego
moliwa jest reakcja

Al(OH)
3
+ 3 OH

[Al(OH)
6
]
3
12 elektronw wok Al

Jon [AlH
4
]

spenia regu oktetu, jon wodorkowy H

jest ligandem

Kationy metali s kwasami Lewisa, w roztworze wodnym zawsze
hydratowane: [Al(OH
2
)
6
]
3+
, [Be(OH
2
)
4
]
2+
, [Na(OH
2
)
4
]
+
.

Kationy lub metale bloku d s czsto efektywnymi kwasami Lewisa.
AgCl + 2NH
3
= [Ag(NH
3
)
2
]Cl lub jonowo Ag
+
+ 2 NH
3
= [Ag(NH
3
)
2
]
+

AgCl + 2KCN = K[Ag(CN)
2
] lub jonowo Ag
+
+ 2 CN

= [Ag(CN)
2
]

Dysocjacja elektrolityczna tych kompleksw:
B
F
F
F:
: :
: :
..
..
..
N
H
H
H
:
..
8
[Ag(NH
3
)
2
]Cl [Ag(NH
3
)
2
]
+
+ Cl

K[Ag(CN)
2
] [Ag(CN)
2
]

+ K
+
K
2
[Zn(OH)
4
] [Zn(OH)
4
]
2
+ 2 K
+

Zasady Lewisa - musi by wolna para elektronowa.
N H
H
H
O H H
..
N
O H F
: :
..
..
O
2-
: :
..
..
.. ..
:
:
..
..
1-


c) Definicja rozpuszczalnikowa (tylko dla rozpuszczalnikw ulegaj-
cych autodysocjacji): Substancja, ktra zwiksza stenie kationw
odpowiadajcych rozpuszczalnikowi, to kwas; substancja, ktra zwik-
sza stenie anionw odpowiadajcych rozpuszczalnikowi, to zasada.


2NH
3
NH
4
+
+ NH
2

NH
4
+
Cl

- kwas, Na
+
NH
2

- zasada
zobojtnianie: NH
4
+
Cl

+ Na
+
NH
2

2 NH
3
+ NaCl (sl)
reakcje z metalami Mg + 2NH
4
+
Mg
2+
+ 2NH
3
+ H
2

Mg + 2H
3
O

+
Mg
2+
+ 2H
2
O + H
2

2Al + 2NH
2

+ 6NH
3
2[Al(NH
2
)
4
]

+ 3H
2
w ciekym NH
3

2Al + 2OH

+ 6H
2
O 2[Al(OH)
4
]

+ 3H
2
we wodzie


d) Definicja Luxa Flooda (dla tlenkowych ukadw bezwodnych):
Kwas jest to akceptor jonu tlenkowego, zasada jest to donor jonu
tlenkowego.
Na
2
O(zasada) + SiO
2
(kwas) = Na
2
SiO
3
(sl)
jonowo O
2
+ SiO
2
= SiO
3
2
(sl)

Na
2
O + Al
2
O
3
= 2 NaAlO
2
(taki glinian istnieje tylko w warunkach bezwodnych)
9
jonowo O
2
+ Al
2
O
3
= 2 AlO
2

(sl)


e) Koncepcja twardych i mikkich zasad i kwasw.
Twarde kwasy: mae, sabo polaryzowalne kationy, np. jony litowcw,
berylowcw, Al
3+
, jony lejszych metali przejciowych na wysokich
stopniach utlenienia, np. Ti
4+
, Fe
3+
, Co
3+
.

Mikkie kwasy: due, dobrze polaryzowalne kationy, np. jony
ciszych metali przejciowych szczeglnie na niskich stopniach
utlenienia, np. Pt
2+
, Pt, Cu
+
.

Twarde zasady: mae, sabo polaryzowalne aniony, np. jony O
2
, F

,N
3-

mae czsteczki bdce zasadami Lewisa H
2
O, NH
3
.

Mikkie zasady: due, dobrze polaryzowalne aniony, np. jony Se
2
, I

,
due czsteczki bdce zasadami Lewisa AsH
3
.

F

Cl

Br

I

H
2
O H
2
S H
2
Se H
2
Te Cr
3+
Cr
2+
Cr
0
O
2
S
2
Se
2
Te
2
NR
3
PR
3
AsR
3
SbR
3
Zn
2+
Cd
2+
Hg
2+

Bardziej mikkie Bardziej mikkie Bardziej mikkie

Twarde kwasy reaguj chtnie z twardymi zasadami, mikkie kwasy z mikkimi
zasadami. Twarde zasady daj z twardymi kwasami bardziej trwae zwizki ni z
mikkimi kwasami. Mikkie zasady daj z mikkimi kwasami bardziej trwae
zwizki ni z twardymi kwasami.
Bardziej trway jest AlF
6
3
ni AlCl
6
3
, bardziej trway jest HgI
4
2
ni HgCl
4
2
.
10