ACINA W TERMINOLOGII PRAWNICZEJ ____________________________________________________________________ Nauki historyczne 1. ius prawo, inne znaczenia: m.in.

. system prawny, sd, nauka prawa, rozprawa, orzeczenie, dowd, budynek 2. Iuris- sytuacja prawna jednostki 3. quo iure jakim prawem (jaka podstawa prawna) 4. ipso iure z mocy prawa (z samego prawa) 5. ipso facto z samego faktu 6. Ubi societas, ibi ius gdzie (jest) spoeczestwo, tam (jest) prawo 7. fontes iuris rodla prawa 8. fontes iuris oriundi rda powstania prawa 9. fontes iuris cognosccndi rda poznania prawa 10. ex nihilo z niczego 11. mos maiorum obyczaj przodkw (mos - r.m.) 12. longa consuetudo dugi zwyczaj 13. consuetudines loci zwyczaje miejscowe 14. consuetudines approbatae zwyczaje przyjte, aprobowane 15. consuetudines in scriptis redactae zwyczaje zapisane (zredagowane) w pimie 16. Summum ius - summa iniuria Najwysze prawo najwysz krzywd (niesprawiedliwoci) Zbyt cise przestrzeganie prawa bywa najwiksz nieprawoci (Cycero) 17. Summa summarum Wszystko razem Wziwszy wszystko pod uwag (Plautus) 18. in summa razem, w ogle, w caoci 19. adiuvandi iuris civilis gratia pretorskie wyjanianie przepisw prawa cywilnego 20. supplendi iuris civilis gratia pretorskie uzupenianie istniejcych luk w prawie cywilnym 21. corrigendi iuris civilis gratia pretorskie poprawianie przepisw prawa cywilnego 22. Ius publicum publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat Prawem publicznym jest prawo, ktre dotyczy pomylnoci pastwa 23. Ius privatum privatum ius - quod ad singulorum utilitatem spectat Prawem prywatnym jest to prawo, ktre dotyczy interesw poszczeglnych osb. 24. Ius est ars boni et aequi prawo jest sztuk dobra i susznoci; prawo jest sztuk tego, co dobre i suszne; autor: Celsus (II wiek), potem u Ulpiana. Znajduje si na pocztku Kodeksu Justyniana (VI wiek). 25. In iure- w urzdzie przed obliczem pretora 26. ius civile prawo cywilne, obywatelskie obowizujce w pastwie 27. ius canonicum prawo kanoniczne, prawo stanowione przez zakony 28. ultrisque iuris oboje praw (cywilne i kanoniczne); (doctor utriusque iuris doktor obojga praw, tj. rzymskiego i kanonicznego) 29. ius cogens przepisy bezwzglednie obowizujce, wica 30. ius dispositivum przepisy wzglednie obowizujce wica 31. Ius universale prawo powszechne, oglne 32. Ius particulare prawo partykularne, oddzielne 33. Ignorantia iuris nocet nieznajomo prawa szkodzi 34. Ignorantia iuris non exculpat nieznajomo prawa nie uwalnia, nie tumaczy 35. Ignorantia facti non nocet- nieznajomo faktu nie szkodzi

36. glossa glosa, przypisek, dopisek, komentarz do orzeczenia sdowego, objanienie (redn.) 37. glossa marginalis glosa na marginesie 38. glossa interlinealis glosa midzy wierszami 39. glossa ordinaria (Accursiusa) glosa zgodna z prawem, uporzdkowany zbir najwaniejszych glos 40. ius ducale prawo ksice (lex ducalis - ustawa ksica)zesp uprawnie ksicia w stosunku do ludnoci lub dbr 41. forum agora (gr.), rynek, jarmark, plac, miejsce, sd 42. forum Romanum rynek rzymski, inna nazwa to Forum Magnum plac w staroytnym Rzymie, u stp Kapitolu i Palatynu. Centrum polityczne i towarzyskie Rzymu okresu republiki. 43. loca forensia miejsce gdzie s rynki, miejsce sprawowania sdu (rwnowane z kompetencj sdu) 44. forum liberum sd, ktry mona wybra 45. census fori wykaz sdw 46. privilegium fori przywilej (immunitet) sdu, np sdw wojskowych, duchownych dla osoby nie podlegajcej sdom powszechnym, podobnie Prezydent RP niezawiso sdw kocielnych 47. praescriptio fori zarzut niewaciwoci sdu; przypisany sd; zarzdzenie sali sdowej,- domniemanie prawne 48. actor sequitur forum rei powd idzie na forum pozwanego (do sdu), powd musi zanie tam powdztwo gdzie mieszka pozwany dla powoda sdem waciwym jest sd miejsca zamieszkania pozwanego 49. formula processus formua procesu 50. Ecclesia vivit lege Romana Kosci yje (posluguje si) prawem rzymskim 51. causae spirituales sprawy duchowe, wiary 52. causae saeculares sprawy wieckie 53.Neminem captivabimus nisi iure victum Nikogo nie wizimy, o ile go prawem nie przekonamy (przywilej nietykalnoci osobistej nadany szlachcie przez Wladysawa Jagie) Teoria prawa i cze oglna prawa cywilnego 54. lex perfecta to norma prawna opatrzona sankcj niewanoci. 55. lex plus quam perfecta to norma prawna opatrzona sankcj represyjn (karn) oraz sankcj niewanoci. 56. lex minus quam perfecta to norma prawna opatrzona sankcj represyjn (karn). 57. lex imperfecta norma prawna pozbawiona jakiejkolwiek sankcji. 58. Praeter legem obok ustawy - o dziaaniu nie stojcym w sprzecznoci z prawem, ale i nie przewidzianym w prawie; poza prawem 59. contra legem wbrew ustawie 60. iuxta legem zgodnie z ustaw; zwyczaje zgodne z prawem 61. Ratio legis cel ustawy, racja prawna, uzasadnienie ustawowe 62. ubi eadem legis ratio, ibi eadem dispositio gdzie ten sam cel, tam take takie samo uregulowanie (taka sama dyspozycja ustawy), w takich samych okolicznociach naley stosowa takie same rozwizania prawne 63. Per analogiam przez podobiestwo, analogi 64. Analogia legis wnioskowanie z ustawy; wnioskowanie poprzez ustalanie konsekwencji prawnych faktu, ktry nie jest jeszcze szczegowo uregulowany w prawie

65. Analogia iuris wnioskowanie z caego systemu prawa; wnioskowanie poprzez zastosowanie do stanu rzeczy, analogia prawa nie uregulowanego w prawie regulacji dotyczcej podobnego stanu (w prawie cywilnym) 66. a contrario z przeciwiestwa, (wychodzc) z przeciwnego (zaoenia), przeciwnie, przeciwnym sposobem 67. praesumptio facti domniemanie faktyczne, relacja opiera si na przyjciu prawdopodobiestwa wynikajcego z dowiadczenia yciowego; na podstawie pewnych faktw o innych, np.: domniemywa si, e po deszczu jezdnia jest liska 68. Praesumptio iuris tantum domniemanie wycznie prawne, czyli usuwalne, - mona je obali dowodem przeciwnym - np.: domniemanie niewinnoci, domniemanie dobrej wiary, domniemanie ojcostwa w maestwie 69. praesumptio iuris ac de iure domniemanie prawne niewzruszalne - nie mona go obali dowodem przeciwnym; obecnie w polskim prawie wystpuj wyjtkowo - np. domniemanie znajomoci danych wpisanych do KRS. 70. Lex generalis ustawa oglna 71. Lex specialis ustawa specjalna, przepis szczeglny 72. Lex retro non agit - ustawa (prawo) nie dziaa wstecz 73. desuetudo wyganicie ustawy przez nieuywanie; zaprzestanie; 74. lex posterior derogat legi priori prawo ustanowione pniej (pochodzce z aktw prawnych o tej samej mocy, np. z dwch ustaw i tym samym stopniu szczegowoci) naley stosowa przed prawem ustanowionym wczeniej. 75. lex posterior generalis non derogat legi priori speciali przepis oglny pniejszy nie uchyla przepisu wczeniejszego szczeglnego. Jedna z dyrektyw derogacyjnych stosowanych przy wykadni przepisw. 76. lex specialis derogat legi generali prawo o wikszym stopniu szczegowoci (pochodzce z aktw prawnych o tej samej mocy, np. z dwch ustaw, obowizujce w tym samym czasie) naley stosowa przed prawem oglniejszym. 77. de lege lata o ustawie obowizujcej, 78. de lege ferenda o ustawie, ktra ma by uchwalona, 79. erga omnes wobec wszystkich, prawo/norma skuteczne wobec podmiotw trzecich, np. prawa rzeczowe 80. inter partes midzy stronami, np. zobowizania z umw 81. da mihi factum, dabo tibi ius daj mi fakt, dam ci prawo; udowodnij fakt, a ja ci wska prawo (a przyznam ci racj, a wymierz sprawiedliwo). 82. iura novit curia sd (urzd) zna prawo 83. sensu stricto w cisym znaczeniu 84. sensu largo w szerokim znaczeniu 85. clara non sunt interpretanda jasne teksty nie podlegaj (nie wymagaj) wykadni, 86. ex definitione (co wynika) z definicji 87. qui suo iure utitur, neminem laedit nikogo nie krzywdzi ten, kto korzysta ze swego prawa; kto korzysta ze swego prawa, nikomu nie szkodzi. 88.prior tempore potior iure pierwszy w czasie, lepszy w prawie; pierwszestwo w czasie daje lepsze prawa 89.expressis verbis wypowiedziane wyranie sowami; dobitnymi sowami, wyranie, dokadnie 90. superfluum co ponad; np. zbdne powtrzenia nie wnoszcego nowoci do systemu prawa 91. numerus clausus okrelona liczba, liczba zamknita, ograniczona np. ograniczone prawa rzeczowe 92. prima facie na pierwszy rzut oka,
3

93. genus rzeczy oznaczone co do gatunku; rzeczy zamienne, rodzajowo oznaczone, 94. species rzeczy oznaczone indywidualnie, rzeczy odrbnie kwalifikowane ze wzgldu na ich cechy indywidualne (obraz, rzeba), niezamienne 95. genus perire non censetur rzeczy oznaczone co do gatunku nie gin, gatunek nie ginie 96. inter vivos midzy yjcymi, np. czynnoci prawne - umowy 97. mortis causa na wypadek mierci, np. czynnoci prawne - zapis, testament 98. causa solvendi celem jest zwolnienie si z obowizku cicego na osobie dokonujcej przysporzenia, czyli zmniejszenie si jej pasyww. Przykadem jest zapata dugu.powd zwolnienia si 99. causa Donandi dokonuje si czynnoci tylko po to, eby nastpio przysporzenie na rzecz innej osoby, bez adnego ekwiwalentu. Przykadem jest darowizna.powodem jest darowizna. 100. causa obligandi vel acquirendi celem jest nabycie prawa lub innej korzyci majtkowej przez dokonujcego przysporzenia, czyli zwikszenie jego aktyww. Przykadem bd sprzeda i najem. 101. ubi loqui potuit et debuit gdzie mg i powinien mwi 102. ad incertas personas do niepewnych osb; (oferty) adresowane do nieoznaczonego krgu odbiorcw 103. per facta concludentia przez zaistnienie pewnych faktw; w sposb dorozumiany 104. ad solemnitatem (forma czynnoci prawnej zastrzeona) pod rygorem niewanoci 105. ad probationem (forma czynnoci prawnej zastrzeona) dla celw dowodowych 106. ad eventum (forma czynnoci prawnej zastrzeona) dla wywoania okrelonych skutkw prawnych 107. reservatio mentalis zastrzeenie dokonane w myli, zmieniajce tre sw wypowiedzianych gono; potajemne zastrzeenie, restrykcja. Wola nie jest zgodna z owiadczeniem woli. 108. essentialia negotii przedmiotowo istotne skadniki treci czynnoci prawnej skadniki treci czynnoci cywilnoprawnej, ktre okrelaj typ tej czynnoci (w szczeglnoci typ umowy) i charakter wynikajcego z niej stosunku prawnego 109. naturalia negotii przedmiotowo nieistotne skadniki treci czynnoci prawnej skadniki treci czynnoci cywilnoprawnej, ktre powinny si znale w jej treci, jednake jeli strony ich do tej treci nie wcz, czynno jest wana, a brakujce elementy mona ustali na podstawie przepisw dyspozytywnych, zasad wspycia spoecznego i ustalonych zwyczajw 110. accidentalia negotii podmiotowo istotne skadniki treci czynnoci prawnej, ktre nie wpywaj na istot tej czynnoci jednake moc woli stron zostay podniesione do rangi istotnych. Np. warunek, termin, polecenie, kara umowna. dodatkowe wanoci czynnoci prawnej 111.negotium claudicans "czynno prawna kulejca", czynno prawna dokonana przez osob do tego nie niezdoln (np. maoletni) lub nieupowanion (np. penomocnik bez upowanienia). Staje si czynnoci wan od momentu zawarcia (ex tunc) jeeli potwierdzi j waciwa osoba ( np. opiekun maoletniego lub np. mocodawca rzekomego penomocnika), przy odmowie staje niewana od momentu zawarcia (ex tunc). 112. dies a quo termin pocztkowy 113. dies ad quem termin kocowy 114. computatio civilis sposb liczenia czasu od dnia zdarzenia, w ktrej najmniejsz jednostk obliczania czasu jest doba, tzw. komputacja rzymska .. 115. computatio a momento ad momentum (naturalis) sposb liczenia czasu - sposb bardzo dokadny (okrelona godzina) - od godziny zdarzenia
4

116. ex tunc od samego pocztku zawarcia, z moc wsteczn 117. ex nunc od teraz, od zaraz, od tej pory 118. ex contractu (wyniky) z umowy (kontraktu) 119. ex delicto (wyniky) z czynu niedozwolonego (deliktu) 120.verba legis brzmienie ustawy Prawo rzeczowe 121. res omnium communes rzeczy wsplne wszystkim ludziom 122. superficies solo cedit to co jest ponad powierzchni przypada gruntowi 123. iura in re aliena prawa na rzeczy cudzej, ograniczone prawa rzeczowe 124. actio in rem - erga omnes powdztwa o ochron praw na rzeczy - wobec wszystkich (ale in personam inter partes) 125. ius possidendi prawo do posiadania rzeczy 126. ius utendi (abutendi, fruendi) 127. ius utendi uprawnia do uytkowania (uywania) rzeczy 128. ius fruendi uprawnia do pobierania poytkw i przychodw z rzeczy, 129. ius abutendi uprawnia do dyspozycji faktycznej, prawo zuycia rzeczy, zmniejszenia rzeczy. 130. ius disponendi prawo rozporzdzania (dysponowania) rzecz, ius alienandi - prawo wyzbycia si rzeczy 131. Ius infinitium prawo nieograniczone, prawo niczym nieograniczone 132. nemo plus iuris ad (in) alium transferre potest quam ipse habet nikt nie moe przenie na drugiego wicej praw ni sam posiada 133. solo consensu samym porozumieniem, z samego porozumienia 134. accessio possessionis doliczenie posiadania 135. accessio temporis doliczenie czasu 136. in statu usucapiendi w sytuacji prowadzcej do zasiedzenia 137. lege non distinguente ustawa nie czyni rnicowania 138. dominium directum wasno zwierzchnia (senior) 139. dominium utile wasno uytkowa (wasal) 140. condominium pro indiviso wspwasno niepodzielna 141. rei vindicatio - cum omni causa skarga wydobywcza (wystpienie o zwrot rzeczy) z kadego powodu, z kadej przyczyny 142. actio negatoria skarga o naruszenie posiadania, zwrot rzeczy przy naruszeniu wykonania pr. wasnoci 143. non facere pati znosi nie czyni ten kto ma grunt obciony prawem innego 144. confussio poczenie (ruchomoci z nieruchomociami) 145. ususfructus uytkowanie, suebno osobista polegajca na prawie uywania cudzej rzeczy i pobierania z niej wszystkich poytkw bez naruszenia jej substancji bez zuycia 146. quasi-ususfructus uytkowanie, ktrego przedmiotem bya rzecz zuywalna, ktra staje si wasnoci uytkownika z obowizkiem zwrotu w takiej samej iloci i jakoci po ustaniu uytkowania) 147. civiliter korzystanie z umiarem, ogldnie w sposb zgodny z prawem cywilnym; po obywatelsku, (np. przy wykonywaniu suebnoci) suebno nie moe polega na pozytywnym dziaaniu (facere) ale na zaniechaniu nieczynieniu

149. pignus antichreticum zastaw antychretyczny polegajcy na moliwoci zaspokojenia si zastawnika jedynie z poytkw, ktre przynosi rzecz obciona poytki id na spat kapitau (gre.) 150. corpus faktyczne posiadanie, fizyczne wadanie rzecz przez posiadacza (animus wola posiadania) 151. animus rem sibi habendi, animus possidendi wola posiadania dla siebie 152. nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest nikt sam dla siebie nie moe zmieni przyczyny posiadania 153. possessio vitiosa non vitiosa posiadanie wadliwe niewadliwe, np. sia 154. animus possidendi pro alieno wola posiadania dla drugiego 155. precario dans accipiens: precario dans oddajcy w precarium; precario accipiens prekarzysta, otrzymujacy w precarium; precarium umowa polegajca na oddaniu rzeczy na prob w bezpatne uywanie z obowizkiem zwrotu na kadoczesne danie 156. beneficium possessionis dobrodziejstwo posiadania 157. cautio damni infecti kaucja (gwarancja) za szkod, ktra bdzie wyrzdzona stypulacja o charakterze gwarancyjnym - odszkodowawczym 158. traditio corporalis wrczenie (wydanie) rzeczy (art. 348 KC), jedna z form przeniesienia posiadania. 159. longa manu traditio przekazanie posiadania przez wskazanie bez fizycznego zetknicia z ni; jedna z form przeniesienia posiadania. 160. constitutum possessorium sposb przeniesienia posiadania bez rzeczywistego przekazania, wrczenia rzeczy (traditio), wycznie na podstawie porozumienia stron, jeli przenoszcy wasno zatrzymuje rzecz we wadaniu, 161. traditio brevi manu polega na tym, e nastpuje przeniesienie possessio z posiadacza na dzieryciela moc samej umowy zawartej midzy posiadaczem a dzierycielem, dzieryciel mia ju corpus, teraz moc samej umowy przechodzi na niego posiadanie 162. nemini deneganda nikomu nie mona odmwi 163.conditio sine qua non warunek bez ktrego niemoliwe, warunek (wymg) konieczny Prawo spadkowe 164. ex lege wg ustawy, z mocy prawa 165. successio in univesitatem sukcesja (nabycie praw) w caoci, pod tytuem oglnym, np. przyjcie spadku w caoci (zob. 4 rodzaje sukcesji w prawie rzymskim spadkobranie, conventio immarrum, abrogatio, bonorum emptio !) 166. nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet nikt nie moe przenie wicej praw ni sam posiada 167. nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur majcy si narodzi (dziecko poczte) jest uwaany za ju narodzonego, ilekro chodzi o jego korzyci (fikcja prawna). Dla ochrony jego praw mozna byo powoa specjalnego kuratora (curator ventris). Prof. Stelmachowski zdolno prawna pod warunkiem rozwizujcym 168. in capita wedug gw (na szczyciewierzchoku) 169. in stirpes wedug szczepw (u podstawy), np. dzieci dziedziczce zamiast ojca pniej zmarego 170. facultas alternativa upowanienie przemienne w przypadku, gdy zobowizanie opiewa na jedno wiadczenie, ale dunikowi wolno je zastpi innym,, np. roszczenie o wydanie rzeczy albo w zamian innej

171. obligatio alternativa danie przemienne, wierzyciel moe da od dunika spenienia jednego spord kilku wiadcze, za dunik powinien speni jedno, przez co nastpuje wykonanie zobowizania (uno res in obligatione duo - jedna rzecz.) 172. mortis causa na wypadek mierci 173. cum animo testandi z wol (zamiarem), myl testowania 174. favor testamenti z przychylnoci, dobrodziejstwem (korzyci) dla testamentu 175. lucidum intervallum przebysk wiadomoci, np. u chorych psychicznie 176. sensu stricto w sensie cisym 177. legatum per vindicationem legat windykacyjny. Zapis prawa cywilnego ius civile polegajcy na bezporednim przekazaniu wasnoci kwirytarnej rzeczy przez testatora i dajcy legatariuszowi mono wystpienia z rei vindicatio dla realizacji zapisu, Legatariusz nabywa wasno w momencie nabycia spadku przez dziedzica mia prawo do domagania si wydania przedmiotu zapisu za pomoc rei vindicatio od kadego, w czyi wadaniu rzecz si znajdowaa, np. Spadkobierc niech bdzie Lucius. Tytusowi daj/zapisuj niewolnika Stichiusa (Nb. 259) 178. legatum per damnationem legat damnacyjny. Zapis dajcy zapisobiorcy roszczenie przeciw dziedzicowi o przeniesienie wasnoci zapisanej rzeczy lub przysporzenie zapisanej korzyci majtkowej, Legatariusz nabywa roszczenie do dziedzica o wypenienie treci zapisu. Suya mu do tego celu actio ex testamento. Przedmiotem takiego zapisu mogy by rzeczy (rwnie przysze) stanowice wasno nie tylko testatora, lecz rwnie rzeczy dziedzica, a nawet osb trzecich. W tym ostatnim przypadku dziedzic mia obowizek wystara si o rzecz zapisan albo zapaci zapisobiorcy jej rwnowarto, np. . Spadkobierc niech bdzie Lucius. Mj spadkobierca niech bdzie zobowizany da/wyda Tytusowi niewolnika Stichiusa (Nb. 259) 179. legatum nominis legat zapisany z imienia (nazwiska) z wierzytelnociami, z tytuu legatu; zapis wierzytelnoci nalecej do spadku, 180. legatum liberationis legat do wyzwolenia; zapis zwalniajcy zapisobiorc z dugu jaki mia wobec spadkodawcy, 181. transmissio hereditatis przeniesienie dziedziczenia 182. per facta concludentia przez fakty dorozumiane 183. cum viribus hereditatis rzeczy nalece do spadku 184. pro viribus hereditatis do wysokoci tego co jest w spadku 185. successio anticipata spadek wczeniej przyjty 186. hereditatis petitio powdztwo o wydanie spadku 187. separatio bonorum moliwo wydzielenia masy spadkowej spadkodawcy od spadkobiercy Prawo rodzinne 188. matrimonium non existens maestwo nieistniejce (niezawarte) impedimentum dirimens przyczyna zrywajca uznanie maestwa za niezawarte nawet po (niewano); np. wiek, bigamia, zabicie wczeniej wspmaonka, impotencja, pokrewiestwo do 4 stopnia w linii bocznej, luby zakonne, celibat (Kodeks Kanoniczny) 189. matrimoniale foedus przymierze maeskie (umowa) 190. consensus matrimonialis zgoda maeska (w prawie rzymskim wymagana przez cay czas trwania, w prawie kanonicznym wymagana jest tylko zgoda pocztkowa, w prawie polskim istnieje moliwo orzeczenia o skutku zrywajcym) 191. numerus clausus ograniczona liczba, np. ilo przeszkd zrywajcych maestwo matrimonia libera esse debent maestwa by powinny wolne (swoboda zawarcia i rozwizania) sponsalia uroczyste zapytanie ojca narzeczonej zarczyny (formalne)
7

matrimonii promissio przyrzeczenie maeskie (nieformalne) ad reparationem damnorum - do naprawienia szkd, np. po wycofanych zarczynach 192. nemo turpitudinem suam allegans audiatur nikt nie bdzie wysuchany powoujc si na swoj niegodziwo, np. rozwd bo adniejsza ssiadka 193. matrimonium ratum et consummatum maestwo zawarte (wane) i dopenione jest nierozerwalne 194. nulla humana potestas adna ludzka wadza; nie moe rozerwa maestwa wanie zawartego i dopenionego 195. separatio quoad torum et mensam rozdzielone co do oa i stou 196. separatio perpetua rozczenie trwae 197. separatio temporanea rozczenie czasowe 198. matrimonium non consumatum maestwo niedopenione 199. separatio manente vinculo rozczenie przy trwajcym wle maeskim 200. mater semper certa est matka zawsze jest pewna 201. pater est quem nuptiae demonstrant ojcem jest ten na kogo wskazuje maestwo, ojcem jest m matki (domniemanie prawne) - jeeli dziecko urodzio si w czasie trwania maestwa lub przed upywem 300 dni od ustania (180 dni po zawarciu pr.rzymskie?) 202. praesumptio iuris tantum domniemanie zwyke obalalne, np. domniemanie ojcostwa 203. praesumptio hominis vel facti domniemanie faktyczne 204. impotentia generandi niezdolno do podzenia 205. impotentia coeundi niezdolno do wspycia 206. liberi vulgo concepti dzieci poczte poza maestwem 207. filii legitimi dzieci z prawego oa 208. filii illegitimi dzieci z nieprawego oa 209. filii illegimi legitimantur per subsequens matrimonium parentum dzieci z nieprawego oa s legitymowane przez pniej zawarte (nastpujce) maestwo 210. exceptio plurium concubentium wyczenie, gdy wielu wspyo z matk 211. matrimonium putativum maestwo mniemane, trwajce 212. adoptio plena przysposobienie pene; adopcja pena zachodzia, gdy adoptujcym by krewny wstpny dziecka 213. adoptio minus plena przysposobienie niepene; gdy adoptujcym bya osoba obca 214. adoptio plenissima przysposobienie cakowite; wie dziecko z now rodzin w sposb tak cisy, jakby byo naturalnym dzieckiem przysposabiajcych 215. adoptio naturam imitatur przysposobienie naladuje (imituje) natur, np. wiek przysposabianego i przysposabiajcego 216. in vivo w naturze 217. in vitro w szkle (probwce) Zobowizania i prawo handlowe 218. vinculum iuris wze prawny 219. obligare zobowizywa 220. in natura w naturze 221. inter partes zobowizania midzy stronami 222. obligatio naturalis zobowizanie naturalne, dunik nie ponosi odpowiedzialnoci prawnej za swj dug. W konsekwencji wierzytelno jest niezaskaralna w sdzie, chyba, e zostanie uznana. Np. zobowizania w ktrych roszczenie wierzyciela ulego przedawnieniu. 223. dare da, wiadczy 224. facere dziaa, czyni 225. non facere zaniecha
8

226. pati znosi 227. impossibilium nulla obligatio est rzeczy niemoliwych nie mona si zobowiza 228. ius variandi prawo wyboru wiadczenia 229. genus perire non censetur (uwaa si, e) gatunek nie ginie 230. species perit ei cui debetur rzecz oznaczona indywidualnie przepada temu, komu si naley 231. damnum emergens rzeczywista, powstaa, poniesiona, wynika szkoda 232. lucrum cessans utracony zysk, korzyci jakich poszkodowany mg si spodziewa gdyby szkoda nie nastpia 233. pretium commune cena rynkowa 234. pretium singulare cena jednostkowa (szczeglna) 235. pretium affectionis cena sentymentalna, zwizana z przywizaniem do rzeczy 236. ius moderandi prawo regulowania, np. wycena sdziego 237. compensatio lucri cum damno potrcenie zysku ze strat 238. ius retentionis prawo zatrzymania rzeczy (np. posagu po rozwodzie) 239. ius tollendi zatrzymanie nakadw (uytecznych, zbytecznych) 240. obligatio alternativa dunik moe wedug swojego uznania zwrci rzeczy w naturze lub zapaci sum oszacowania, jeli zwrot w naturze by niemoliwy 241. facultas alternativa dunik ma prawo do jednostronnego zwolnienia si ze zobowizania przez wykonanie innego wiadczenia ni wiadczenie gwne 242. datio in solutum danie w celu uwolnienia si od zobowizania, wiadczenie w miejsce dopenienia 243. negotium mixtum cum donatione czynno mieszana, w ktrej umowa darowizny zostaje poczona z inn umow odpatn czy nieodpatn 244. via facti w drodze faktw, drog faktw (dokonanych) 245.pactum in favorem tertii umowa na korzy osoby trzeciej 246. lex commissoria klauzula przypadku 247. contractus innominatus umowa nienazwana (bezimienna) 248. pactum de contrahendo umowa o zawarcie umowy (umowa przedwstpna)umowa nie nazwana 249. culpa in contrahendo niedbalstwo przy zawieraniu umw 250. pacta sunt servanda umw naley dotrzymywa 251. rebus sic stantibus poniewa sprawy przybray taki obrt; klauzula zasadniczej zmiany okolicznoci, ustalone warunki obowizuj, o ile okolicznoci si nie zmieni, np. sia nabywcza pienidza 252. exceptio non adimpleti contractus zarzut niewypenionego kontraktu 253. dolus wina umylna, podstp 254. culpa wina nieumylna, polegajca na zaniedbaniu okrelonych norm starannoci, niedbalstwo; culpa lata race niedbalstwo, culpa levis lekkie niedbalstwo 255. culpa in eligendo niedbalstwo przy wyborze 256. culpa in custodiendo wina osoby zobowizanej do nadzoru 257. culpa in abstracto wina polegajca na nie zachowaniu starannoci okrelanej wedug wzorca abstrakcyjnego 258. casus przypadek, sprawa 259. vis maior sia wysza 260. vis cui humana infirmitas resistere non potest sia, ktrej sabo ludzka nie moe si opiera (casus Est maior vis cui humana infirmitas resistere non potest - si wysz jest zdarzenie, ktremu sabo ludzka oprze si nie moe) 261.compensatio kompensacja, potrcenie, np. dugu
9

262. novatio odnowienie, przeksztacenie si zobowizania w drugie 263. confusio zmieszanie przez zlanie praw i obowizkw; zlanie si wierzytelnoci i dugu w jednej osobie; zejcie si zastawu i wasnoci w jednym rku, jeeli si jest jednoczenie uytkownikiem wieczystym i wacicielem to nastpuje zlanie praw na wasno 264. cessio przelew wierzytelnoci 265. pactum de non cedendo vel non alienando umowa o niedokonywanie cesji albo niewyzbywanie si 266. cessio legis cesja z mocy ustawy 267. actio Pauliana akcja pauliaska, skarga pauliaska; kady z wierzycieli moe da uznania tej czynnoci za bezskuteczn w stosunku do niego, jeeli dunik dziaa ze wiadomoci pokrzywdzenia wierzycieli, np. wyzbywa si majtku 268. emptio rei speratae kupno rzeczy przyszej, spodziewanej, np. plony 269. emptio spei kupno szansy, losu (nadziei) 270. res extra commercium rzecz poza obrotem prawnym, wyjta z obrotu 271. cuius commodum eius periculum ten kto ma korzy (zysk) ponosi ryzyko, np. utraty rzeczy 272. dicta et promissa zapewnienie, przyrzeczenia o rzeczy; dicta - nieformalne zapewnienie sprzedawcy o przymiotach i braku wad sprzedawanej rzeczy, zwaszcza niewolnika; promissa obietnica (formalna) 273. pactum reservati dominii umowa z zastrzeeniem wasnoci, np. zastrzeenie wasnoci sprzedanego przedmiotu na rzecz sprzedawcy a do chwili zapaty ceny 274. pactum displicentiae umowa o zwrot rzeczy; np. sprzeda na prb, kupujcy do okrelonego czasu moe si wycofa si z kontraktu uznajc, ze towar mu nie odpowiada 275. emptio ad gustum kupno z zastrzeeniem, ze kupujcy moe zwrci rzecz, jeeli nie bdzie mu odpowiadaa 276. pactum de retroemendo umowa o odkupienie rzeczy od kupujcego 277. locatio conductio operis najem dziea 278. depositum irregulare depozyt nieprawidowy, w ktrym depozytariusz staje si wacicielem rzeczy 279. negotiorum gestio prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia 280. condictio indebiti skarga, roszczenie o zwrot nienalenego wiadczenia 281. indebitum nienaleno wiadczenia 282. condictio causa data causa non secuta przypadek zachodzcy wwczas gdy kto przenis na drug osob wasno jakiej rzeczy w oczekiwaniu wzajemnego wiadczenia albo zdarzenia ktre jednak nie nastpio (?) 283. condictio causa finita odpadnicie podstawy prawnej; przyczyna, sprawa zakoczona 284. condictio ob causam finitam gdy przysporzenie pocztkowo miao podstaw prawn, w pewnym momencie traci j 285. condictio sine causa bezpodstawne wzbogacenie, bezprzyczynowe 286. condictio ob turpem vel iniustam causam skarga z tytuu niegodziwoci sprawy; np. skarga o odzyskanie rzeczy uzyskanych w sposb nieetyczny (turpis causa) lub niezgodny z prawem (iniusta causa) 287. affectio (animus) societatis ch, wola pozostawania w spce 288. tempus deliberandi czas do namysu, rozwaenia 289. pro viribus patrimonii do wysokoci majtku spadkowego, np. odpowiedzialno za dugi spadkowe ograniczona do wartoci aktyww Proces cywilny

10

290. iurisdictio voluntaria jursdykcja dobrowolna; mona wybra sd kompetentny do rozpatrzenia sprawy 291.lex fori processualis ustawa miejsca pooenia sdu gdzie toczy si proces (sd pozwanego) 292. iudicium - actus trium personarum sd akt (czynno) trzech osb: powoda, pozwanego i sdziego 293. audiatur et altera pars niech bdzie wysuchana i druga strona 294. domini litis dysponenci procesu (sporu) strony ; dis litis - ? 295. nemo iudex sine actore nie ma sdziego bez powoda 296. vigilantibus iura scripta sunt - dla czuwajcych (troszczcych si) prawo jest pisane 297. ne eat iudex ultra petita partium niech nie idzie sdzia poza dania strony 298. ante litem natam przed powstaniem (urodzeniem si) sporu 299. post litem natam po powstaniu (urodzeniu si) sporu 300. perpetuatio fori przeduenie kompetencji sdu; sd waciwy do rozpoznania danej sprawy w chwili wszczcia postpowania, niezalenie od pniejszych zmian podstaw okrelajcych jego waciwo, pozostaje waciwy a do ukoczenia postpowania 301. actor sequitur forum rei powd idzie do sdu pozwanego 302. qui rem in iudicium ducit ten, kto wnis spraw do sdu 303. contra quem res in iudicium deducitur przeciwko temu, kto spraw do sdu wprowadzi 304. legitimatio ad causam legitymacja (procesowa) do konkretnej sprawy; uprawnienie danej osoby do wystpowania w procesie w charakterze strony procesowej w konkretnej sprawie 305. legitimatio ad processus legitymacja (procesowa) do caego procesu 306. successio mortis causa sukcesja, wejcie w spr (nastpstwo) na wypadek mierci 307. successio inter vivos sukcesja, wejcie w spr (nastpstwo) midzy yjcymi 308. res iudicata - inter partes rzecz (sprawa) osdzona midzy stronami 309. res inter alios gesta sprawa tworzy prawo midzy stronami 310. ad quem do tego terminu 311. post quem po 312. ad momentum do momentu 313. post momentum po momencie 314. prorogatio fori przeduenie kompetencji (waciwoci)sdu 315. prorogatio iurisdictionis przeduenie jurysdykcji 316. negatio per positionem alterius zanegowanie przez przedstawienie innego stanowiska 317. exceptiones peremptoriae zarzuty peremptoryjne uniemoliwiajce powodowi skuteczne dochodzenie roszczenia (trwae), np. przedawnienie 318. exceptiones dilatoriae zarzuty dylatoryjne odraczajce na pewien czas danie powoda (przejciowe), np. zwoka, niewaciwo sdu 319. exceptiones declinatoriae zarzuty zwalniajce pozwanego od sporu, odpowiedzi 320. replicatio odpowied na zarzut 321. duplicatio odpowiewied na replikacj (odpowied) 322.triplicatio odpowiewied na duplikacj 323.onus proferendi obowizek wniesienia dowodu przytoczenia twierdze dla uczestnikw 324.onus probandi obowizek udowodnienia (winy oskaronego, cizcy na oskarycielu) 325. ei incumbit probatio qui dicit non qui negat udowodnienie ciy na tym, kto mwi, nie na tym, kto neguje 326.ne bis in idem nie dwa razy w tym samym; zakaz ponownego sdzenia lub karania w postpowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod grob kary
11

327.sententia facit ius inter partes wyrok tworzy prawo midzy stronami 328.reformatio in peius apelacja (odwoanie) na niekorzy odwoujcego si jest niedopuszczalne (wyj. Prokurator wg kpk) 329.de minimis non curat praetor bahostkami wadza si nie zajmuje 330.error in iudicando bd materialny w osdzeniu 331.error in procedendo bd proceduralny w przebiegu procesu 332. iudex inhabilis sdzia niezdolny (wyczony) z mocy ustawy; np. wizy krwi 333. iudex suspectus sdzia niezdolny (wyczony) na wniosek strony, podejrzany 334. absolutio ab instantia uwolnienie od rozpatrzenia sprawy, drogi prawnej (od kary), np. umorzenie sprawy z braku dowodw winy 335. professio iuris wyznanie prawa, owiadczenie strony co do tego, jakim prawem si posuguje w zwizku z zasad osobowoci prawa (redn.) 336.ad litis ordinationem dla prowadzenia procesu; habiteur ordinationem ?, dotyczce prowdzenie procesu 337.ad litis decidendam do rozstrzygnicia procesu (celem wydania wyroku); ad litem ? Rzeczy dotyczce pr. materialnego Prawo midzynarodowe prywatne 338. lex fori - lex loci processus prawo miejsca, prawo obowizujce w miejscu urzdowania sdu; prawo miejsca procesu 339. locus regit formam actus miejsce rzdzi form czynnoci prawnej 340. statuta personalia statuty osobowe 341. statuta realia statuty rzeczowe 342. statuta mixta statuty mieszane 343. lex loci ubi res est ustawa miejsca, gdzie znajduje si rzecz 344. statutum comitatur personae statut osobowy przypisany w zwizku z przynalenoci do korporacji, gdziekolwiek dana osoba si znajduje bdzie sdzona wg obowizujych jej przepisw korporacji 345. ius commune a) prawo przysugujce szerszemu krgowi osb, b) prawo pospolite, prawo powszechne stanowice konglomerat zasad prawa rzymskiego, kanonicznego i germaskiego, c) prawo rzymskie redniowieczne 346. statuta prohibitiva statuty wprowadzajce zakaz nie znany prawu powszechnemu 347. statuta prohibitiva favorabilia statuty wprowadzajce zakazy korzystne dla osb, ktrego dotycz (np. zakazy majce na celu ochron modocianych) 348.statuta prohibitiva odiosa statuty wprowadzajce zakazy niekorzystne dla osb, np. wyczenie crek od dziedziczenia 349. statuta permissiva statuty przyznajce szczeglne uprawnienia 350. comitas gentium kurtuazja midzynarodowa, kurtuazja ludw; grzeczno midzynarodowa; nie majce charakteru prawa zwyczaje przyjte w stosunkach midzynarodowych, zwaszcza dyplomatyczne 351. lex domicilii ustawa (prawo) miejsca zamieszkania 352. mobilia personam sequuntur rzeczy ruchome towarzysz osobom 353. lex loci solutionis prawo miejsca wykonania zobowizania 354. datio in solutum wiadczenie rzeczy w miejsce wykonania zobowizania 355. lex patriae prawo ojczyste 356. animus manendi wola, ch pozostawania; czynnik wewntrzny, np. przy zamiarze staego pobytu 357. animus retendi wola powrotu 358. lex adoptionis prawo przysposabiajcego
12

359. lex loci actus prawo miejsca zawarcia (sporzdzenia) czynnoci prawnej 360. pactum de lege utenda umowa o korzystanie z ustawy, o korzystanie z wybranego prawa 361. ultimum refugium ostateczna (ostatnia) ucieczka; ostatnie schronienie, stosowane przez sd, np. gdy nie mona ustali miejsca zamieszkania 362. lex loci contractus ustawa (prawo) miejsca zawarcia umowy 363. lex loci celebrationis matrimonii ustawa (prawo) miejsca zawarcia maestwa 364. Iex loci delicti commissi ustawa (prawo) miejsca popenienia przestpstwa 365. lex rei sita ustawa (prawo) miejsca pooenia rzeczy, np. nieruchomoci 366. lex fori ustawa (prawo) miejsca poozenia sdu; prawo miejsca siedziby wadzy orzekajcej 367. lex causae prawo waciwe dla danego stosunku prawnego, istoty danej sprawy 368. lex valutae - lex pecuniae prawo waluty (pienidza) 369. locus gestionis prawo miejsca dziaalnoci gestora (zarzdcy) 370. lex loci laboris prawo pastwa, w ktrym praca bya, jest lub miaa by wiadczona 371. lex libri sitae prawo miejsca pooenia ksig; prawo miejsca wpisu do rejestru pastwowego 372.situs naturalis pooenie naturalne; naturalne, faktyczne pooenie przedmiotu 373. lex in transitu ustawa (prawo) odnoszca si do rzeczy przewoonej - znajdujcej si w transporcie 374. lex loci expeditionis prawo miejsca wysania przesyki 375. lex loci destinationis prawo miejsca przeznaczenia, dostarczenia przesyki 376. lex voluntatis prawo wybrane przez strony, zgodne z wol 377.lex loci protectionis prawo miejsca, w ktrym dochodzi si ochrony, np. praw autorskich 378.lex cartae sitae prawo miejsca pooenia dokumentu, ksig rachunkowych 379.lex successionis prawo nastpstwa, prawo waciwe dla sprawy spadkowej 380.ius contrahendi (ius contractum) prawo do zawierania umw 381.pacta sunt servanda umw naley dotrzymywa 382.pacta tertiis non nocent non prosunt umowy zawierane nie szkodz osobom trzecim i nie pomagaj, pakt nie moe rodzi praw ani szkodzi pastwom trzecim 383.res inter alios acta rzecz (sprawa) dokonana midzy innymi 384.in favorem tertii na korzy osb trzecich 385.opinio iuris sive necessitatis przekonanie, e okrelona praktyka jest obowizujcym prawem 386.pro foro interno dla sdu wewntrznego 387.pro foro externo dla sdu zewntrznego 388.dismembratio rozdzielenie, rozerwanie, rozczonkowanie, rozbir pastwa 389.ius postliminii prawo powrotu z zagranicy, zniewoli; prawo obywatela rzymskiego, ktry wrci z niewoli nieprzyjacielskiej na terytorium Rzymu do odzyskania wczeniej posiadanych praw z wykluczeniem stosunkw opartych na fakcie, tj. maestwa i posiadania 390.tabula rasa czysta, niezapisana tabliczka, np. nowe pastwo 391.ius representationis omnimode prawo reprezentacji oglnej (zupenej) pastwa w stosunkach midzynarodowych 392.qui in territorio meo est, etiam meus subditus est ius kto jest na moim terytorium, jest take moim poddanym; ktokolwiek znajduje si na terytorium danego pastwa, podlega jego wadzy i prawu 393.quidquid est in territorio, est etiam de territorio co znajduje si na terytorium, naley take do terytorium; wszystkie rzeczy znajdujce si na terytorium danego pastwa podlegaj jego wadzy i prawu
13

394.delictum iuris gentium przestpstwo (zbrodnia) prawa ludu (narodw), przestpstwo prawa midzynarodowego, np. zbrodnie wojenne, ludobjstwo i inne zbrodnie przeciwko ludzkoci, przestpstwa o charakterze terrorystycznym, piractwo, faszowanie pienidzy, handel niewolnikami, kobietami, dziemi 395.ius sanguinis prawo krwi - jeden ze sposobw wyznaczania obywatelstwa z mocy prawa, w Polsce jest ona zasad 396.ius soli prawo ziemi - jeden ze sposobw wyznaczania obywatelstwa z mocy prawa, w Polsce ma charakter uzupeniajcy stosuje si, gdyby dziecko urodzone na terytorium Polski nie nabywao adnego innego obywatelstwa 397.persona non grata osoba nie mile widziana, niepodana w danym pastwie Prawo i postpowanie karne 398. delicta iuris gentium przestpstwa (czyny niedozwolone) prawa rodw (ludw, narodw) 399. victima ofiara przestpstwa 400. nullum crimen n u l l a poena adna zbrodnia, adna kara - sine lege poenali anteriori bez wczeniejszej ustawy karnej - sine lege scripta bez ustawy pisanej - sine lege certa bez pewnej ustawy - sine lege praevia bez ustawy wczeniejszej 401. lex retro non agit ustawa nie dziaa wstecz (zasada nieretroaktywnoci ustawy) 402. res iudicata rzecz (sprawa) osdzona 403. vis absoluta sia absolutna; przymus fizyczny wykluczajcy istnienie woli i czynu zabronionego; np. zwizany drnik nie otwierajcy przejazdu 404. vis compulsiva sia uderzajca, naga; przymus kompulsywny (psychiczny), boja wywoana grob, przymus psychiczny poczony z obaw przed realizacj groby, nie wycza on woli i czynu, ale win sprawcy, np. zmuszenie do popenienia czynu zabronionego poprzez groenie broni 405. dolus directus zy zamiar bezporedni 406. dolus directus repentinus zy zamiar nagy 407. dolus directus praemeditatus zy zamiar przemylany, zamierzony 408. dolus eventualis zy zamiar ewentualny (godzenie si) 409. culpa dolo exorta wina pochodzca ze zego zamiaru; win kombinowana polegajca ona na takim poczeniu umylnoci z nieumylnoci, w ktrym znamiona przestpstwa typu podstawowego objte s umylnoci, natomiast nastpstwa czynu powodujce wysz karalno - nieumylnoci. Przestpstwa popenione z winy kombinowanej nale jednak do kategorii przestpstw umylnych. 410. iter delicti cieka (pochd, droga) przestpstwa; Przestpstwo umylne moe potencjalnie przej przez cztery etapy: 1. zamiar 2. przygotowanie 3. usiowanie 4. dokonanie. Przygotowanie, usiowanie i dokonanie stanowi formy stadialne popenienia czynu zabronionego (przygotowanie wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Przestpstwo nieumylne mona popeni tylko przez dokonanie. 411. delictum putativum przestpstwo mniemane, urojone, sprawca myli, e je popeni, mylnie uwaa, e istniej przepisy wg ktrych jego czyn jest przestpstwem 412. nemo prudens punit quia peccatum est sed ne peccetur nikt rozumny nie karze dlatego, e (poniewa) popeniono przestpstwo (przewinienie), lecz dlatego, aby nie byo popenione; prewencja oglna i szczeglna

14

413. in dubio pro reo w razie wtpliwoci na korzy oskaronego; chodzi o nie dajce si usun wtpliwoci; jest to powizane z zasad domniemania niewinnoci 414. dolus non praesumitur zego zamiaru (winy umylnej) nie domniemuje si; podstawowa zasada procesu karnego; jest powizana z zasad domniemania niewinnoci 415. reformatio in peius iudici appellato non licet sdziemu apelacyjnemu nie wolno (nie wypada, nie godzi si) zmienia (wyrok-u) na niekorzy (odwoujcego si) 416. delicta parentum liberis non nocent przestpstwa rodzicw nie szkodz dzieciom; indywidualizacja odpowiedzialnoci karnej 417. reus in exceptione actor est pozwany, podnoszc zarzut wystpuje w charakterze powoda (staje si powodem) 418. ei incumbit probatio qui dicit non qui negat ciar przeprowadzenia dowodu spoczywa na tym, kto mwi (twierdzi), a nie na tym, kto przeczy; dowie winien ten, kto twierdzi, nie ten, kto przeczy; wyjtek od zasady stanowi domniemania 419. quod non est in actis non est in mundo (to) czego nie ma w aktach, nie istnieje na wiecie; np. w dawnym procesie, gdy dla sdziego miarodajna bya tylko tre akt. Ten kto twierdzi musi udowodni 420. verba volant, scripta manent sowa ulatuj (odlatuj, uciekaj), pisma pozostaj 421.testis ex auditu wiadek ze syszenia; nie jest wiadkiem z widzenia (testis ex visu) 422. nemo iudex in propria (sua) causa nikt nie jest (nie moe by) sdzi we wasnej sprawie; nikt nie jest stosowanym sdziom we wasnej (osobistej) sprawie; np. przepisy wyczajce sdziego z orzekania 423. forum delicti commissi miejsce popenienia przestpstwa 424. forum praeventionis miejsce, gdzie przestpstwu zapobierzono 425. perpetuatio fori przeduenie (utrwalenie) kompetencji sdu; utrwalenie waciwoci sdowej, tj. pozostawienie jako waciwego sdu, przed ktrym wszczto postpowanie, nawet gdyby podstawy waciwoci zmieniy si w toku sprawy 426. forum connexitatis causarum miejsce, gdzie mia miejsce zbieg spraw; waciwoi szczeglna ze wzgldu na zoono sprawy. Waciwo z cznoci spraw wystpuje w sprawach zoonych, kiedy w jednej sprawie rozpoznaje si kilka czynw (np. czno podmiotowa, przedmiotowa). 427. causa principalis sprawa gwna 428. causa accessoria sprawa wpadkowa (uboczna) 429. res iudicata pro veritate habetur spraw osdzon uwaa si za prawdziw; 430. ne bis in idem crimen iudicetur aby w tej samej sprawie zbrodnia dwa razy nie bya sdzona; nie wolno dwa razy osdza tego samego przestpstwa 431. confessio est regina probationum przyznanie si (do winy) jest krlow dowodw; np. w procesach inkwizycyjnych 432. propter falsa ze wzgldu na faszywe dowody (dokumenty); jako przyczyna wznowienia postpowania 433. propter nova ze wzgldu na nowe dowody (dokumenty) nie znane przedtem sdowi; jako przyczyna wznowienia postpowania

Paremie 434.In legibus magis simplicitas quam difficultas placet (L2.23.7) W prawie podoba si bardziej prostota ni zawio; ustawa powinna by pisana jzykiem prostym

15

435. Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio (ad D.9.2.32 pr.) Tam gdzie taki sam powd ustawy tam takie samo rozstrzygnicie ustawy; W takich samych okolicznociach naley stosowa takie same rozwizania prawne; 436. Optima est legum interpres consuetudo (D.1.3.37) Zwyczaj jest najlepszym interpretatorem ustaw (najlepsz wykadni prawa) 437. Leges ab omnibus intellegi debent (C.1.14.9) Ustawy powinny by zrozumiale dla wszystkich (przez wszystkich rozumiane) 438. Leges bonae ex malis moribus procreantur (Macrobius, sat. 3.17.10) Dobre ustawy rodz si ze zych obyczajw 439. Legem bonam a mala nulla a lia nisi naturae norma dividere possumus (Cicero, de leg. 1.44) Dobre prawo od zego moemy odrni miar prawa natury; Ustawy dobrej od zej w aden inny sposb nie moemy odrni jak tylko natur normy (J.Z.) 440. Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem (D.1.3.17) Zna ustawy (prawa) to nie znaczy trzyma si sw ustawy, ale jej treci i mocy dziaania 441. Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur (D.1.3.8) Prawa s stanowione nie ze wzgldu na konkretne (poszczeglne) osoby, lecz dla wszystkich (dla ogu) 442. Satius enim esse impunitum relinqui facinus nocentis quam innocentem damnari (D.48.19.5 pr.) Lepiej pozostawi bezkarnym wystpek zoczycy (nie ukara winnego) ni skaza niewinnego 443. Cessante ratione legis, cessat ipsa lex (ad D.35.1.72.6) Gdy ustaje powd (przyczyna) wydania (obowizywania) ustawy, traci moc (wygasa) sama ustawa 444. Vanae voces populi non sunt audiendae (c.9.47.12) Nie naley dawa posuchu czczym gosom tumu Sdzia nie powinien ulega naciskom 445. Non omne quod licet honestum est (D50.17.144 pr.) Nie wszystko, co dozwolone, jest godziwe (uczciwe) 446. Sententia facit ius inter partes (ad D5.2.17.1) Wyrok tworzy prawo midzy stronami 447. Libertas inaestimabilis res est (D.50.17.106) Wolno jest rzecz bezcenn 448. Vim vi repellere licet (D.43.16.1.27) Si wolno odeprze si. 449. Male nostro iure uti non debemus (Gaius 1.53) Nie powinnimy le korzysta z przysugujcego nam prawa; 450. Nullus idoneus testis in re sua intellegitur (D.22.5.10) Nikt nie moe by wiarygodnym wiadkiem we wasnej sprawie; Nikt nie moe by uwaany za zdolnego wiadka we wasnej sprawie 460. Poena constituitur in emendationem hominum Kara ustanowiona jest w celu poprawienia ludzi 461. Res nullius cedit primo occupanti Rzecz niczyja przypada pierwszemu zawaszczajcemu; Rzecz niczyja staje si wasnoci pierwszego, ktry j zagarn 462. Vigilantibus, non dormientibus, iura subveniunt Czuwajcym, a nie picym przychodz na pomoc prawa 463. Volenti et scienti non fit iniuria Chccemu i wiedzcemu nie dzieje si krzywda 464. Ignorantia legis neminem excusat Nieznajomo prawa nikogo nie uwalnia od skutkw prawnych 465. Culpa lata dolo aequiparatur Wina umylna jest zawsze ze zym zamiarem 466. Ex iniuria ius non oritur Z bezprawia nie rodzi si (nie moe wynika) prawo (uprawnienie) 467. Nemo ex suo delicto meliorem suam condictionem facere potest (Ulpianus Dig. 50,17,134,1) Nikt z tytuu przestpstwa (deliktu) nie moe uczyni lepszej swej sytuacji (pooenia)
16

468.Hominum causa omne ius constitutum est Ze wzgldu na ludzi wszelkie prawo zostao ustanowione 469. Quid leges sine moribus, vanae proficiunt Co prawa bez obyczaju niewiele znacz; Horacy C warte s prawa bez prawych obyczajw (gdzie obyczaj niewiele znaczy) 470. Moribus ornes, legibus emendes Ozdobione obyczaje, naprawione ustawami 471.Corruptissima re publica plurimae leges Najbardziej skorumpowana rzeczpospolita wieloma ustawami; Najwicej praw w skorumpowanym pastwie (Tacitus Annales III, 27)

Zwizki frazeologiczne -abutendi prawo zuycia rzeczy, -ad bellum prawo do wojny,

17

-ad rem prawo do rzeczy, -aequum prawo suszne, -antiquum prawo wczeniejsze w porwnaniu z prawem aktualnie obowizujcym (w jzyku kancelarii cesarskiej w pnym cesarstwie i za Justyniana prawo klasyczne), -auspiciorum prawo badania woli bogw w zakresie przedsibranych czynnoci przy wspudziale augurw, -auxilii prawo plebejuszy do pomocy trybuna ludowego przeciw samowoli magistratury, -belli prawo dotyczce wojny, prawo wojenne, -belli et pacis prawo wojny i pokoju, -caducum a) prawo kaduka, tj. prawo do bezdziedzicznego spadku, b) bezprawie, gwat, -canonicum prawo kocielne, -civile a) dawne prawo rzymskie przysugujce tylko obywatelom gminy rzymskiej, b) r.: prawo miejskie, c) prawo obywatelskie, ktrym rzdz si obywatele danego kraju, d) r.: sd miejski, e) r.: prawo rzymskie, -civitatis a) prawo obywatelskie, b) prawo miejskie -cogens prawo bezwzgldnie obowizujce, od ktrego norm strony nie mog odstpi, -commune a) prawo przysugujce szerszemu krgowi osb, b) prawo pospolite, prawo powszechne stanowice konglomerat zasad prawa rzymskiego, kanonicznego i germaskiego, c) prawo rzymskie redniowieczne, -contrahendi prawo zawierania umw, -conubii prawo zawierania zwizkw maeskich wanych w obliczu ius civile, -disponendi

18

prawo rozporzdzania rzeczami lub prawami, -dispositivum prawo wzgldnie obowizujce, ktre zezwalao stronom na wprowadzenie drog umowy pewnych odstpstw od danego przepisu, -dominii prawo wasnoci, -ducale r.: prawo ksice, -fruendi prawo do pobierania poytkw z rzeczy, -generale prawo oglne, -gentium prawo narodw, prawo midzynarodowe publiczne, -gestionis prawo zarzdzania, -hereditatis prawo dziedziczenia, -honorarium system rzymskiego prawa prywatnego powstay dziki prawotwrczej dziaalnoci magistratur, -honorum przysugujce obywatelowi rzymskiemu prawo piastowania urzdw, bierne prawo wyborcze, -in re prawo rzeczowe, -in re aliena prawo na rzeczy cudzej, -intercessionis prawo sprzeciwu przysugujce: a) kademu urzdnikowi w stosunku do zarzdze wydanych przez wspurzdujcego koleg, b) trybunowi ludowemu, -mixtum prawo stanowice zbir przepisw ustawowych i zwyczaju, -municipale r.: a) prawo miejskie, b) prawo lokalne, -naturale s. naturae prawo natury, przyrodzone, waciwe wszystkim stworzeniom, w przec. do prawa nadanego, -particulare prawo partykularne, prawo szczeglne, -patris uprawnienia ojca rodziny, -patronalis prawo patronatu nad wyzwolecem,

19

-peregrinorum prawo peregrynw, -positivum prawo pozytywne, obowizujce, -possidendi prawo do posiadania, -postliminii prawo powrotu, na podstawie ktrego odyway uprawnienia wracajcego z niewoli wojennej obywatela z momentem przekroczenia przez niego granic pastwa rzymskiego, -primae noctis prawo pierwszej nocy przysugujce panu feudalnemu wobec wychodzcej za m chopki, -primi occupantis prawo pierwszestwa w zajciu rzeczy, -privatum prawo prywatne, prawo regulujce stosunki prawne poszczeglnych osb w zakresie ich uprawnie osobistych i majtkowych, -provocationis prawo odwoania si do zgromadzenia ludowego od kary mierci wymierzonej przez magistratur, -publicum prawo publiczne, dotyczce pastwa jako caoci, -puniendi prawo karania, -referendi prawo stawiania wnioskw na zgromadzeniach ludowych, przysugujce magistraturom wyposaonym w ius agendi cum populo. -sacrum prawo sakralne, -saeculare r.: a) prawo ludzi wieckich, b) sd wiecki, -sanguinis a) prawo pokrewiestwa opartego na kognacji, b) prawo krwi uzaleniajce obywatelstwo dziecka od obywatelstwa rodzicw, =scriptum a) prawo pisane, tj. takie, ktre powstao i istniao w postaci pisanej (w przec. do prawa zwyczajowego, przekazywanego drog ustnej tradycji), b) r.: prawo rzymskie -singulare a) prawo szczeglne, obejmujce normy o charakterze wyjtku od

20

oglnych regu prawa powszechnego, zw. nakazujce szczeglne traktowanie pewnych grup lub osb w przec. do ius commune, b) prawo wyjtkowe, przepisy obowizujce wyjtkowo, -soli prawo ziemi, tj. miejsca urodzenia jako czynnik decydujcy o obywatelstwie, -speciale przywilej, -spirituale a) prawo duchowiestwa, b) sd duchowny, -statuendi r.: mono stanowienia prawa przysugujca miastom woskim, -strictum prawo cise, formalistyczne, zobowizujce do cisego trzymania si wypowiedzianych sw lub formuy procesowej, -suffragii prawo gosowania na zgromadzeniach ludowych, czynne prawo wyborcze, talionis prawo odwetu, talion, tertii prawo osoby trzeciej, testandi zdolno do sporzdzania wanego prawnie testamentu, tollendi przysugujce pozwanemu przy rei vindicatio oraz negotiorum gestorowi prawo zabrania nakadw zbytkownych (impensae voluptuariae), o ile jest to moliwe, tractatuum prawo pastwa do zawierania umw midzynarodowych, universale prawo oglne, powszechne, utendi prawo u ywania rzeczy, utendi fruendi prawo u ywania i pobierania poytkw z rzeczy. variandi a) prawo zastpienia jednego przedmiotu innym przy upowanieniu przemiennym, b) prawo wyboru wiadczenia, np. przy legatum optionis, vetus prawo dawne, przeciwstawiane poklasycznemu systemowi prawnemu utworzonemu gwnie

21

przez konstytucje cesarskie, vitae ac necis prawo ycia i mierci, in re aliena prawa na rzeczy cudzej, LEX -- ustawa agraria ustawa rolna, caducaria ustawa stwierdzajca niezdolno pewnych osb do nabycia spadku, ktry wskutek tego przypada skarbowi pastwa, causae prawo waciwe dla danego stosunku prawnego, coloniae ustawa, ktra regulowaa organizacj kolonii oraz uprawnienia jej mieszkacw, commissoria zastrzeenie, e sprzedawca moe odstpi od umowy, jeeli kupujcy nie uici ceny w okrelonym terminie, albo e zastawnik zatrzyma przedmiot zastawu na wasno, gdy wiadczenie dugu nie nastpi w terminie, domicilii prawo obowizujce w miejscu zamieszkania danej osoby, duodecim tabularum ustawa XII Tablic, ferenda ustawa, ktra ma by uchwalona w przyszoci, fori prawo obowizujce w miejscu urzdowania sdu, generalis przepis oglny, loci contractus prawo obowizujce w miejscu zawarcia umowy, loci delicti commissi prawo obowizujce w miejscu popenienia przestpstwa, mitior ustawa agodniejsza, municipalis lokalna ustawa wydana przez rzymskiego magistratus cum imperio dla danego miasta, regulujca jego organizacj, naturalis prawo przyrodzone, prawo naturalne, prawo natury, particularis prawo szczeglne, patriae

22

prawo pastwa, ktrego obywatelem jest dana osoba, prawo obowizujce w ojczynie danej osoby, personalis prawo osobowe, posterior ustawa pniejsza, primaria a) przepis pierwotny, b) ustawa podstawowa, regia nazwa nadana przez Justyniana tzw. lex de imperio, severior ustawa surowsza, specialis przepis szczeglny, subsidiaria przepis posikowy, talionis prawo odwetu (talionu), LEGES ustawy barbarorum ustawy krlw germaskich dla Germanw, comitiales ustawy uchwalone przez zgromadzenia ludowe, consulares ustawy zaproponowane przez konsulw, datae zarzdzenia wydawane przez magistratury rzymskie, a zwaszcza cesarzy na podstawie upowanienia zawartego w ustawie zgromadzenia ludowego w zakresie spraw zastrzeonych do ich kompetencji, regiae zbir rzekomych ustaw z okresu krlewskiego w Rzymie, rogatae ustawy uchwalane na zgromadzeniach ludowych w Rzymie w wyniku zoonego wniosku rogatio, Romanae barbarorum ustawy krlw germaskich dla podbitej ludnoci rzymskiej, !

23