11111011110

DETYR KURSI
ARKITEKTUR KOMPJUTERI
VITI I MSC
APPLIED COMPUTER SCIENCE
UNIVERSITETI
ALEKSANDR MOISIU
DURRS
CU
&
ARDUINO
Pedagoge : Elda Doda
Studenti : Jurgen Metalla
LibreOffice
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
/*PASQYRA*/
00011 Mikroproesort dhe mikrokontrollerat
00100 Arkitektura von Neumann dhe Harvard
00101 RISC vs CISC
00111 Bllok diagrama e arkitetkturs AR
01001 Bus !kanal transmetimi"
### $log%ika kom&inatore dhe llog%ika sekuen'iale
01010 (arametrat e kohs
01011 )an*out
### +round &oun'e
### )amil%et llog%ike
### ,u%tesa e AR
01100 I-. / (a%is%et H0rse-1alse
01110 (SR / (rogram Status Register
01111 (rin'ipi i programimit t n% mikrokontrolleri
10001 2hvillimi i so3t4are*it pr mikrokontrollerat
10010 (rogramimi i proesorve A5M6$
10011 ,omunikimi
10110 ,m&t e AR * A5mega789p
10111 :3ar sht Arduino;
11000 Arduino I 16 !Integrated 1evelopement 6nviroment"
11001 5ermometri di <h ital
11011 $iteratur###
8
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
icro CONTROLLER UNIT
00011: Mikroproesort dhe
mikrokontrollerat.
Mikroproesort %an n%si t 'ilat
prm&a%n vetm =N%sin >ndrore t
(rpunimit? !C(@"# MikrokontolleratA nga
ana t%etrA prm&a%n t paktn dhe n%
ku%tes t &rndshme !reg%istrat RAMA
ku%tesa R.MA 66(R.MA )lash###" dhe
portat I-.#
,%o v%en pr shkak se mikrokontrollerat prdoren pr aplikime t dedikuara dhe e kan t
nevo%shme t %en m =autonom? g%at 3unksionimit t t0re# MikroproesortA nga ana t%etrA
prdoren pr t arritur per3orman'a t lartaA ku krkohet kompati&ilitet dhe 3leksi&ilitet# )aktikishtA
duke pasur hapsirn e &rthams t Bn vetm pre% C(@*sA sht e mundur t realiBohen
arkitektura me 3uCi t lart prpunimin dhe shpe%tsi t lart 3unksionimi# Meg%ithatA pr kt
shkakA krko%n ku%tes t %ashtme dhe hard4are shtes I-.D k%o &n C mikroproesort t ken n%
kosto t konsiderueshme n aplikime spe'i3ike# MikrokontrolleratA ndr0sheA duke Cn se kan t
integruar pa%is%e si timeA porta I-.A shndrrues et%A %an pak t modi3ikueshm dhe kan kapa'itet
shum her m t ult#
Aplikimet e implementuara me mikroproesor ose mikrokontroller Cuhen ndr0she edhe
mikrokomp%uter# Mikrokomp%uterat %an CarCe t integruar t a3ta pr t prpunuar in3orma'ione#
Ato egBisto%n C pre% 1EF8 dhe arkitektura e t0re imiton ato t sistemeve t mdha in3ormatike# Ato
n 3akt %an n g%nd%e t kr0e%n opera'ione aritmetike dhe log%ike#
Nga ana e prpunimitA n% mikrokontroller sht analog me n% mikroproesor !prm&an n% N%si
>ndrore t (rpunimitA C(@A dhe ekBekuton instruksione kontrolli t programit m&i n% ku%tes t
dhnash"A por n dallim nga mikroproesort ato ndr0sho%n pre% disa 3unksionaliteteve t
integruaraD
Integrimi i ku%tess s programitD shpesh n 3ormn e 66(R.MA por m shum n (R.MA
R.M ose )$ASHA kto pa%is%e prm&a%n t g%ith n% ku%tes statike me %etg%atsi t
kosiderueshmeA C i duro%n 3ik%eve dhe rindeB%eve dhe %an n g%nd%e t rua%n
pro'esin-programin e kontrollit C duhet ekBekutuar pr n% koh t g%at# Integrimi i
ku%tess s programit n pa%is%e le%on shkput%en nga ku%tesat e %ashtme !1isCeA R.MA et%"
duke reduktuar hapsirn dhe koston e n% sistemi kontrolli e duke prshpe%tuar dhe
prg%ig%en e sistemit n ekBekutimin e det0rave#
Integrimi i ku%tess s t dhnaveD ,u%tesa e t dhnaveA me akses m t shpeshtA edhe pse
e reduktuar n prmasa !duke konsideruar det0rat relativisht t th%eshta C mikrokontrollerat
kr0e%n" integrohet n t g%ith mikrokontrollerat# ,%o ku%tes Bakonisht ndr0shon nga disa
7
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
&0te n disa mi%ra dhe sht e m%a3tueshme pr t rua%tur t g%ith t dhnat dinamike nga
ekBekutimi i pro'esit t kontrollit#
Integrimi i shr&imeve t timingD shum mi'ro integro%n oshilator t &rndshm n
mn0r C t 3unksiono%n edhe n munges t n% g%eneratori t %ashtm e duke krkuar
kshtu vetm lidh%en me ushCimin dhe pa%is%et C duhet t kontrollo%#
Integrimi i peri3eriveD numri i peri3erive t implementuara n n% mikrokontroller ndr0shon
shum nga rasti n rsatA t g%ith mikrokontrollerat integro%n t paktn disa porta numerike
pr kontrollin !55$" t disa lin%ave t %ashtme# Numri i peri3erive t integruara ndr0shon me
numrin e terminaleve t disponueshme n paketim dhe shpesh %an t rikon3igurueshme n
prespektiv me aplikimin e propoBuar#
Mund t kuptohet leht se ndr0she nga n% arkitektur kontrolli sistemi e organiBuar me
mikroproesor e peri3eriA n% arkitektur ekuivalente e &aBuar n mikrokontroller le%on t ulet
kompleksiteti i skems pr Carkun prderisa shum shr&ime !ku%tesaA I-.A###" %an t pr3shira n
&rndsi t mikrokontrollerave#
Integrimi i kt0re 3unksionaliteteve nuk m%a3tohet nga aspekti 3iBik !m shum sisteme n n% ip"
por shpesh integrimi n strukturn e kontrollit n mn0r C t lehtsohet m te% aksesi dhe kontrolli
i t g%itha peri3erive I-. duke ulur n kt mn0r %o vetm kompleksitetin n pro%ektimin e Carkut
por edhe at t programimit#

00100: Arkitektura von Neumann dhe Harvard
6gBisto%n d0 arkitektura komp%uteri C domino%n n pro%ektimin e mikroproesorve dhe
mikrokontrollerave# Ato %an arkitetktura Harvard dhe on Neumann# 5e d0%a m&shteten n katr
nnsisteme kr0esoreD ku%tesaA pa%is%et h0rse-dalse !I-."A n%sia aritmetike-llog%ike !A$@"A dhe
n%sia e kontrollit# A$@ dhe n%sia e kontrollit puno%n s &ashku pr t 3ormuar n%sin Cndrore t
prpunimit !C(@A GsCH N%>("# Instruksionet dhe t dhnat ndodhen t rua%tura n ku%tesa me
shpe%tsi t larta t Cua%tura reg%istra &rnda C(@*s# Se%'ili pre% at0re elementve ndrvepro%n
s&ashku pr t plotsuar ekBekutimin e instruksioneve#
)igura 8#a / Arkitektura Harvard )igura 8#& / Arkitektura on Neumann
6kBekutimi i instruksioneve n t d0%a arkitekturat nd%ek kt 'iklI terheC%e-dekodim-ekBekutim
!3et'h-de'ode-e<e'ute"# (o t shikonim n% 'ikl t proesororit Atmega789p t 3amil%es ARA
&aBuar n proedurn e prg%ithshmeA do t kishim# Instruksionet trhiCen pre% ku%tess s programit
!R.M" n reg%istrin e instruksioneve# N%sia e kontrollit m pas dekodon instruksionin dhe e drgon
at n A$@# A$@ ndrmerr veprimin e duhur m&i t dhnat dhe kthen reBultatin n n%sin e
kontrollit pr Ju rua%tur# 63ikasiteti i 'iklit trhiC-dekodo-ekBekuto varet shum pre% arkitekturs s
K
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
sistemit#
.rganiBimi i nnsistemeve nd0shon n d0 arkitetkuratA Arkitektura on Neumann le%on C n%
instruksion t le<ohet pre% ku%tess apo t dhnave pr tJu le<uar-shkruar pre%-dre%t ku%tess n koh#
N 3%al t t%eraA trheC%a e instruksionit dhe veprimi m&i t dhnat nuk mund t realiBohet n t
n%%tn koh# Instruksionet dhe t dhnat %an t rua%tura n t n%%tn ku%tes !nn*sistem" dhe
nda%n t n%%tn rrug komunikimiA apo &usA me C(@*n# ,%o penges Cuhet ndr0she edhe =von
Neumann &ottlene'k? e 'ila ndikon direkt n per3orman'n e sistemit#
Bottlene'k*u i von Neumann pengon thoughput*in !prur%enA de&itin" apo trans3erimin n kohA t
&iteveA ndrm%et C(@*s dhe ku%tess#
Ndr0shimet mes mikroproesorve dhe mikrokontrollerave vi%n pr paso% t ndr0shimit t
arkitekturave t &rndshme ndrm%et d0 pa%is%eve#
Arkitektura HarvardA ndr0sheA m&shtetet n kanale komunikimi t ndaraA ose &useA pr
ndrveprimin ndrm%et C(@*s dhe ku%tess# ,%o ndar%e le%on C si instruksionet por edhe t dhnat
t mund t aksesohen n%heraBi# +%ithashtuA n% instruksion i ri mund t trhiCet pre% ku%tess n t
n%%tn koh kur t%etri ka pr3unduar ekBekutiminA duke le%uar kshtu edhe n% llo% 3orme primitive
t pipeline*it#
Mikroproesort %an pa%is%e C m&shteten tek arkitektura von NeumannA e 'ila karakteriBohet nga
n% ku%tes e vetme si pr t dhnat e pr programetA duke le%uar n% 3leksi&ilitet m t madh n
alokimin e ku%tess#
00101: RISC vs CISC
RISC redu!ed instru!tion set !omputer# sht n% 3iloBo3i pro%ektimi e 'ila prpiCet t
prshpe%to% ekBekutimin e instruksioneve# )iloBo3ia sht a%o C shum programe t 'ilat
ekBekutohen n am&%entet RISC nuk kan nevo% pr n% numr t madh instruksionesh pr tJu
ekBekutuar# +%ithashtuA do instruksion mund t ekBekutohet n t n%%tn sasi kohe# 1ia nga
mikroproesort e Bakonshm C prCa3o%n kt 3iloBo3i %anD AR !Advan'ed irtual RISC ose
Al3 L egard RISC"A ARMA (IC dhe MI(S# Nga ana t%etrA CISC " !omple# instru!tion set
!omputerA prm&a%n m shum veprime n n% instruksion# Shem&ullA n% instruksion mund t
kodo% n% ngarkimA veprim aritmetikA dhe rua%t%e n ku%tes# Meg%ithatA k%o 3iloBo3i krkon t
m&shtetet n n% g%uh programimi t nivelit t lart dhe metoda komplekse adresimi# Instruksione
m t mdha krko%n m shum pr tJu dekoduar dhe ekBekutuar#
M poshtA 3igura 7A shikohet arkitektura e &rthams AR tipi RISC e 'ila implementon
arkitekturn Harvard# N 3igur shiko%m &llok diagramn e arkitekturs ARA e 'ila prm&an d0
ku%tesa t ndara# ,u%tesa e programit !instruksioneve" si dhe ku%tesa e t dhnaveA dhe &us*e t
ndara g%ithashtu# ,u%tesa e programit sht e tipit InS0stem Reprogramma&le !ISR" )lash#
Reg%istrat e t prg%ithshm %an 78 < 9 &it t 'ilat kan koh aksesi pre% n% 'ikli ore# ,%o le%on
edhe veprimet aritmetike-llog%ike n n% 'ikl !A$@"# +%asht pre% 78 reg%istrave mund t prdoren
pr t patur 7 reg%istra 1M &it*sh pr adresime indirekte#
...: Struktura e n$ mikrokontrollori
Struktura e n% mikrokontrollori !Mi'ro Control @nit N MC@" sht n disa aspekte e ng%ashme me
at t mikroproesorve !M(@" me t 'ilat nda%n strukturn e prpunimit llog%ik#
O
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
2emra e n%sis s prpunimit t n% MC@ sht e pr&r ngaD
Reg%istraI
N%si llog%ike aritmetikeI
(C !numruesi i programit"I
N%sia e trheC%es !3et'h unit"I
1ekoduesi i instruksioneveI
,u%tesa !t dhnashA programi dhe t dhna statike"I
N%sit I-.I
N 3igurn 7&A sht e paraCitur organiBimi i n% mikrokontrolloriA n kt rast i AR*sA nga ku
vihet re se si kto komponent ndrlidhen ndrm%et t0re#
N n% mikrokontrollerA t g%itha n%sit kr0esore komuniko%n nprm%et n% B@S*i !KA 9A 1MA 78
&it" prmasat e t 'ilit lidhen edhe me tipolog%in e mikrokontrollerit# ,0 &usA duke Cen dhe n%sia
&aB e trans3erimit pr t g%ith t dhnatA sht e lidhur me mundsin e manipulimit t t dhnave
n &rndsi t mikrokontrollerit#
,ur %u re3erohemi mikrokontrollerave 9 &itA do t nnkupto%m C kapa'iteti i rua%t%es s t dhnave
i mikrokontrollorit sht i organiBuar n struktura t t n%%tave prmasa e pr paso% edhe &us*i i
&rndshm duhet t prm&a% t n%%tat lin%a#
,omponentt n 3igur ndahen n d0 grupeD n t d%atht t B@S*it t g%itha komponentet I-.
modulare t 'ilat o3ro%n 3unksionin e kontrollitA n t ma%t p%esa e dedikuar n prpunimin e t
dhnave#
Ndar%a nuk sht vetm gra3ike por edhe 3unksionale n sensin C do peri3eri komunikon me
p%esn e prpunimit nprm%et n% p%ese t ku%tes t aksesueshme n B@S dhe e shikueshme n
hapsirn e ku%tess s proesorit#
5 programosh n% pa%is%e I-. krkon aksesin n 3ormA mn0r dhe koh t veant n Bona t
pr'aktuara t ku%tess#
)uksionimi i moduleve t prpunimit sht analog me at t mikroproesoritA me ndr0shimin C
ku%tesat e nevo%shme pr t 3unksionuar %an t pr3shira n &rndsi t arkitekturs &aB !edhe pse
ku%tesa shtes mund t lidhen nga %asht"# N kt mn0r mikrokontrollori mund t &het n%
element indipendent i 'ili 3unksionon kur ushCehet dhe sht i lidhur me n% oshilator i 'ili g%eneron
sin%alin e ors !ngan%her i pr3shir n ip g%ithashtu"#
Mikrokontrollori nuk ka kompleksietetin e n% komp%uteriA nuk ka 3irm4are dhe-ose sisteme
operativ t 'ilat na ndihmo%nA por %u o3rohen programuesit th%esht me karrakteristikat e t0re
hard4are#
Nuk sht e imag%inueshme t shkruash n n% mikrokontroller kodin analog me at C do t
shkruanim n n% mikroproesorA shem&ullA li&rarie &aB e g%uhs =C?A stdioA n kt rast nuk do t
mund tJa prdornim#
N ndeB%e n% mikrokontroller ekBekuton kodin e programuar n nis%e nga n% poBi'ion i pr'aktuar
n ku%tse !normalisht 0<0000" duke nd%ekur edhe mnemonikat e &ashksis s instruksioneve
!identi3ikohet nga n%sia e dekodimit"#
M
Figura 3b
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
00111: %llok dia&rama e arkitekturs A'R
F
Figura 3.a - Bllok diagrama e Arkitekturs AVR
7 5imer
* 2g%edhim shpe%tsin e ors
* +%enerim interruptesh
* +%enerim sin%ale (PM
(ortat
* 5erminale dal%e-h0r%e
* 5 kon3igurueshm vemas
* 5erminale spe'iale
Arkitektura Harvard:
CPU dhe kujtesat e
ndara.
Pajisje I/O:
USART:
Universal Sync/Async dhe
Paralel/Serial Tx/Rx
SPI Serial Peri!heral Inter"ace
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
5rheC%a e instruksionit dhe dekodimi#
Instruksionet A$@#
I-. dhe 3unksionet e veanta#
9
Figura 3.b - Bllok diagrama e AVR (Bus-et)
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
01001: %us (kanal komunikimi)
Qan tre llo%et e &use*ve t 'ilat lidhin C(@*n me komponentt e t%er t &rndshmD &us t
dhnashA &us adresash dhe &us kontrolli#
%us t dhnash sht ai C prdoret pr t trans3eruar t dhnat me t 'ilat punon programi#
+%ersia e kti% &us*i sht numri i &iteve C mund t trans3erohen n n%sin e kohsA g%ithashtuI k0
parametr pr'akton edhe madhsin e 3%als !4ord siBe" pr mikrokontrollorin# Shum arkitekturaA
pr t optimiBuar hapsirnA prdorin &usin e t dhnave edhe pr t trans3eruar adresat#
%usi i adresave prdoret pr t shn%uar n ku%tes apo n lin%at I-.#
%usi i kontrollit prdoret pr sin%ale t 'ilat trego%n llo%in e in3orma'ionit C lviB n &us*in e t
dhnave dhe pr'akto%n destina'ionin e kt0re t dhnaveA duke %u &ashkang%itur edhe
in3orma'ioneve t pranishme n &us*in e adresave# Sin%alet m&i kt &us duhet t ken n% kohBim
tepr preiB e t ekBekuto% protokolle t para'aktuar#
N arkitekturn Harvard do t ishte ideale t ishin t ndara &us*i i t dhnave nga &us*i i adresaveA
n mn0r C t sh3r0tBohet plotsisht paraleliBmi i &rndshmD i pari do t komunikonte me
ku%tesn volatile RAM !pr t dhnat"A i d0ti me at %o volatile R.M !pr instruksionet"#
$idh%et ndrm%et C(@A ku%tess dhe lin%ave I-. g%nden Bakonisht n% e nga n% n &us# K llo%et e
Bakonshme t kontrollit t C(@*s %anD
C(@ po le<on t dhna apo instruksione pre% ku%tess !memor0 read"D proesori vendos n%
adres m&i &usin e adresave dhe aktiviBon sin%alin e le<imit t ku%tess !k%o &n C
vendndodh%a korresponduese vendoset m&i &us*in e t dhnave"I
C(@ po shkruan t dhna n ku%tes !memor0 4rite"D proesori vendos n% adres m&i &us*
in e adresave dhe t dhnn C do t shkruhet m&i &us*in e t shnaveA e m pas aktiviBon
sin%alin e shkrimit n ku%tes !k%o &n C n vndin korrespondues n ku%tes ngarkohet
prm&a%t%a e &us*it t t dhnave"I
C(@ po le<on t dhna nga n% pa%is%e I-. !I-. read"I
C(@ po shkruan t dhna m&i n% pa%is%e I-. !I-. 4rite"#
N mn0r konven'ionale pr'aktohen dre%timet pr trans3erimet kundre%t C(@*sA pra input
!h0rse" dhe le<im %an sinonimeA sikurse output !dalse" dhe shhkrim#
N% komponent thel&sor pr optimiBimin e &us*eve sht dekoduesiA i 'ili identi3ikon g%nd%et e
ndr0shme C merr n% 3%al &inareD shem&ullA n% dekodues 9 &it le%on detektimin e 8OM g%nd%eve#
(raA trans3erimi i in3orma'ionit me kodim &inar le%on Bvoglimin e numrit t lidh%eveD shem&ullA
nuk nevo%iten 8OM lin%a pr t identi3ikuar n% in3orma'ionA por vetm 9#
...: *lo&$ika kom+inatore dhe llo&$ika sekuen!iale
Makinat kom&inatore nuk kan ku%tes dhe dal%et C g%enerohen
%an 3unksione llog%ike t h0r%eve t pranishme n at kohA pas n%
kohe vones !vonesa n prg%ig%e"# Shem&u% t kt0re makinave
%an portat llog%ike !AN1A N.5A .R###"A &u33erA invertuesA
multiplekser dhe dekodues#
Makinat sekuen'ialeA n t kundrtA kan ku%tes# ,%o do t thot C
dal%et %an 3unksione t h0r%eve t tanishme si dhe t at0re t mparshme# Shem&u% t kt0re
makinave %an 3lip*3lopetA reg%strat e ku%tessA mikroproesortA numratort#
E
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
+%ithashtuA egBisto%n d0 llo% llog%ikash sekuen'iale pr komunikiminD $log%ika sinkroneA kur kemi
ndr0shim vetm kur kemi tranBi'ion t n% sin%ali t orsA dhe llog%ika asinkroneA e 'ila nuk
m&shtetet n sin%alin e ors# Shem&u% t llog%iks sinkrone %an numruesitA mikroproesortA
elementet e ku%tessI shem&u% t llog%iks asinkrone %an portat llog%ike dhe dekoduesit# N n%
mikrokomp%uter %an t pranishme komponent C prdorin t d0%a llog%ikat#
01010: ,arametrat e kohs
,oha e ng%it%es !rise time" pr n% sin%al nnkupton kohn C i duhet sin%alit llog%ik i shprehur n
tension pr t kaluar nga n% vler 80R n 90R t vlers s ti% nominale# ,oha e B&rit%es !3all time"
pr n% sin%al nnkuptohet koha C nevo%itet pre% sin%alit llog%ik e shprehur n tension g%at kalimit
nga vlera 90R n 80R t vlers s ti% nominale# 1isa prodhues i %apin kto koh edhe re3eruar 10R
dhe E0R kundre%t vlers nominale#
onesa e prhap%es !propagation dela0" sht koha C h0r%a n n% Cark krkon pr t dhn n%
ndr0shim n dal%e# :do pa%is%eA edhe pr'%ellsatA sh3aCin n% vones n prhap%en e sin%alit#
+%ithashtuA n prg%ithsiA vonesat e prhap%es pr tranBi'ionet nga lart-posht !S
(H$
" %an m t
shkurtr se n rastin posht-lart !S
($H
"# ,%o vones =%o simetrike? sht veori e llog%iks 55$A pr
dal%et open*drain dhe open*'olle'torA duke Cen se prthithin m mir rr0mn se sa e g%enero%n#
(randa%A ngarkesa n dal%e t kt0re CarCeve ngarkohet m ngadal kur kta duhet tJi durniBo%n me
rr0m !pra kur duhet t kalo%n n n% nivel llog%ik i lart"A ndrsa shkakohet m shpe%t !kur duhet t
kalo%n n nivelin llog%ik i ult"# N pr3undimD S
(H$
T S
($H
# +%ithashtuA sht mir t ku%to%m se
kto koh normalisht g%at mat%es i re3erohen vlers O0R t tranBi'ionitD mat%a nis me arrit%en e O0R
t tranBi'ionit n h0r%e dhe pr3undon mat%en n O0R t tranBi'ionit n dal%e#
,oha setup !setup time" sht koha C i nevo%itet sin%alit pr t m&a%tur t pandr0shuar vlern e ti%
deri n momentin C kemi n% varia'ion i ri t ors# ,oha e m&a%t%es !hold time" sht koha C i
nevo%itet n% sin%ali pr t m&a%tur t pandr0shuar vlern e ti% pasi ka ndodhur n% varia'ion i ors#
(r vlera kohore m t vogla se kto kemi pasiguri m&i Cndrueshmrin e sin%alitA i 'ili mund t
sholo% n vlera t ndr0shme#
,ur disa pa%is%e mund t piloto%n t n%%tn lin%A egBiston mundsia C d0 apo m shum pa%is%e
tento%n t piloto%n at lin% n n dre%time t kundrta !kontestimi i &us*it"# +%nd%a e &us*it nuk
sht e parashikueshme g%at ksa% kohe# N veantiA pasi disa pa%is%e prthithin rr0m !sink" dhe t
t%era e prog%o%n !sour'e"A n n% situat t till mund t veri3ikohen vlera maksimale rr0meC mund
t s%ellin edhe paso%a t paparishikueshme# 5entohetA atherA t 3uten koht e vdekura ndrm%et
aktiviBimit t n% pa%is%e kundre%t n% t%etreA n mn0r C t evitohen rreBiCe t tilla#
+%ersia e n% impulsi sht intervali i kohs nga 3ronti i ti% rrits dhe ati% B&rits# ,0 parametr
sht shum i rndsishm n sin%alet e ors# (erioda !5" e n% sin%ali sht shuma e kohs C sin%ali
kalon n nivelin e lartA dhe kohs kur sin%ali kalon n nivelin e ult# )rekuen'a e n% sin%ali !3N1-5"
mund t %epet si limit i poshtm apo i siprm n 3aBa t 'aktuaraD k%o varet nga arkitektura e
prdorur dhe pre% komponentve#
10
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
01011: -anout
N dal%e t CarCeve %an t lidhur ngarkesa t ndr0shme# Nse n% dal%e nuk arrin t piloto%
ngarkesn e plotA k%o ngarkes nuk garanton punimin e rregullt t Carkut# )an*out sht numri i
pa%is%eve h0rse C mund t pilotohen nga n% dal%e#
)an*out varet nga &urimi i ports si dhe karakteristikat e ngarkess# N prg%ithsi sht e
rndsishme komponent%a e vashduar 1CD rr0ma minimale C mund t prodhohet nga n% dal%e
sht rr0ma maksimale e nevo%shme pr t pilotuar n% h0r%e !1C 3an*out"#
...: .round +oun!e
+round &oun'e !kr'im i massA toks" sht n% t%etr e3ekt i 'ili veri3ikohet n shpe%tsi t lartaA
kur kri%ohet n% vler maksimale rr0me prg%at terminalit t mass !toks"D n% apo disa terminale
n ip ndr0sho%n nivelet llog%ike n%kohsisht dhe shkarko%n t g%itha nprm%et terminalit t
mass#
6dhe induktan'a paraBitare !$" i terminalit t mass mund t duket e negliBhueshme !n rendin e
nH"A tranBi'onet shum t shpe%ta !t Bakonshme g%at ndr0shimit t g%nd%eve llog%ike" mund t
shkakto%n nivele tensioni t larta# N 3aktA tensioni v n terminalin e toks %epet ngaD
vN$!di-dt"A
ku $ sht induktiviteti paraBitar i terminalitA i rr0ma e shkarkimit g%at tranBi'ionitA t koha e
shkarkimit# Shiko%m se $ sht e rendit t nHA i n rendin e AA t n rendin e nsI v sht e rendit t
A pra nuk mund t in%orohet#
,0 e3ekt mn%anohet duke Bvogluar g%atsite e lidh%eve !shem&ullA duke prdorur komponent
SM1 terminalet kan dimensione t vogla"A duke ndrtuar komponentet me m shum terminale
toke !n mn0r C t ndahet rr0ma g%at shkarkimit"#
...: -amil$et llo&$ike#
5re 3amil%et llog%ike m t prhapura %anD
55$ !5ransistor*5ransistor $ogi' ose llog%ika &ipolare"I
NM.S !N*'hannel Metal .<ide Semi'ondu'tor 3ield e33e't transistor logi'"I
CM.S !Complementar0 n* and p* 'hannel M.S logi'"I
)amil%a 55$ sht m e prhapuraA nd%ekur nga NM.S dhe n 3und CM.S#
N veanti 3amil%a CM.S prdor nivele t ulta 3uCie dhe le%on n% nivel t lart integrimi#
...: /u$tesa e A'R: /u$tesa t ndara t pro&ramit dhe t dhnave

AR prdor adresa 1M &it*sheA dhe meC 8
1M
N MOAO7M N MK, !,N108K"A ai mund t adreso% n%
ku%tes pre% MK,B# AR sht n% arkitektur HarvardA C do t thot C ku%tesa e t dhnave sht e
ndar nga a%o e programitA e pr paso% hapsirat e adresave %an t ndara# (r m teprA do adres
e ku%tess s programit tek AR sht n% adres e 3%alsA C do t thot C do poBi'ion m&an 1M &it
!8B"A ndrsa ku%tesa e t dhnave sht adresuar n nivel &0te*iA C do t thot C do poBi'ion
m&an vetm n% &0te !9 &it"# ,%o do t thot C AR*t mund t mena<ho%n ku%tes programi deri
n 189,B dhe MK ,B ku%tese t dhnash#
11
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
Modeli %on !avr789p" ka 78,B ku%tes )lash pr rua%t%en
e programeveA por vetm 8,B ku%tes t dhnash !SRAM"#
,u%tesa e programit nuk sht e aksesueshme nga
instruksionet e ku%tess t tipit load-storeA k%o g% ndodh
vetm tek ku%tesa e t dhnave# ,u%tesa e programit sht e
aksesueshme vetm n mn0r impli'ite n rastin e
trheC%es s instruksionit kur na nevo%itet#
AR sht little endianA C do t thot C sa her C egBisto%n
vlera shum*&0te*sheA ato g%ithmon %an rua%tur me rregullnD
=rua% &0te*in m t vogl n 3illim? !6ndianess"# ,%o sht e
vrtet n ku%tesn e programitA n ku%tesn e t dhnaveA
reg%istrat 1M &it*sh UA V dhe 2 kemi t rua%tur vlera me shum
&0te#
,u%tesa e programit / )lash
,u%tesa e t dhnave * SRAM
00,R1M
Shum pre% produkteve 9 &it*sh tAR*ve pre% lin%s Atmel pm&a%n ku%tesa t &rndshme t tipit
66(R.M# 66(R.MA sht shkurtimi pr 6le'tri'al 6rasa&le Read*.nl0 Memor0A sht n% ku%tes
%o volatile me n% %etg%atsi t konsiderueshme# MeCnse sht %o volatileA do ta rua%
in3orma'ionin edhe kur pa%is%a nuk ushCehet me energ%iA pranda% sht n% vnd i paraplC0er pr t
rua%tur t dhna si parametrat dhe kon3igurimet e sistemit#
N% t%etr 3akt i rndsishm i ku%tess 66(R.M n &rndsi t AR*ve sht C a%o ka n%
%etg%atsi t ku3iBuar n shkrimA rreth W 100A000 shkrimeA ndrsa pr le<imin nuk ka ku3iBime#
01100: I21 " ,a$is$et H3rse24alse
Mikrokontrollerat si AR %an t pa%isur me porta I-. e an t t 'ilave mund t kr0a%n n% sr
det0rashD h0r%e-dal%e di<hitaleA h0r%e analoge !a pa%isur me shndrrues 1AC"A timers !kemi 7 n
dispoBi'ion"A dhe komunikim serial !komunikim ndrm%et pa%is%eve me n nivel &it*i"#
18
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
Adresat I-. %an nga 0<00*0<7)D pr instruksione n nivel &it*i !'&iA s&iA s&i'A s&is" adresa nga
0<00*0<1)#
HartBimi i ku%tess sht si m poshtD
1iapaBoni i adresave >llimi
0<0100 / 0<09)) 8, SRAM !+( RAM"
0<0080 / 0<00)) ,u%tes e mapuar I-.
0<0000 / 0<001) Reg%istra R0*R71
Nse AR %on do t kishte m shum ku%tes t instaluarA ku%tesa do t te%kalonte adresn 0<09))A
mundsisht deri n 0<)))))#
Mn3rat e adresimit:
* Adresim direkt i reg%istrit
* Adresimi direkt i I-. * Adresimi direkt i ku%tess s t dhnave
* Adresim direkt i ku%tess s t dhnave !,1" me Bhvendos%e * Adresim indirekt i ku%tess s t dhnave
17
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
01110: ,SR " ,ro&ram Status Re&ister
Reg%istri i g%nd%es !,SR" prm&an in3orma'ionet n lidh%e me reBultatin e instruksioneve t
ekBekutuar m s 3undmi dhe rin3reskohet sa her C A$@ merret me prpunim ndrm%et
reg%istrave#
(rogram Status Register !(SR" 9 &itet e reg%istrit t g%nd%es kan kto karakteristikaD
&it F M O K 7 8 1 0
0<7) !0<O)"
(SR0.)
I 5 H B N 2 C
Read-Prite RP RP RP RP RP RP RP RP
Initial alue
0 0 0 0 0 0 0 0
%it 5 " I: .lo+al Interrupt 0na+le kur k0 &it merr vlern 0 asn% dllokim do t mund t peBullo%
3luksin e e programit t proesoritA &it*i vendoset n Bero automatikisht g%at ekBekutimit t
proedurave t interrupteve dhe rivendoset n 1 pre% instruksionit R65IA por mund t komandohet
edhe manualisht me instruksionet S6I dhe C$I#
%it 6 " 7: %it Cop3 Stora&e &it*i 5 prdoret n t g%itha instruksionet e proesorit C opero%n me
n% &it impli'it !&urim apo destina'ion" re3erimi !B$1 dhe BS5"#
%it 8 " H: Hal9 Carr3 -la& sht &it*i i g%0sm rikthimitA i prdorur pr t shikuar nse n% kthim
sht g%eneruar ose pre% ni&&le*it t poshtm t reg%istrit m&i t 'ilin kr0het opera'ioni# I nevo%shm
shpesh n opera'ionet t 'ilat krko%n prdorimin e BC1 !&inar0 'oded de'imal"#
%it : " S: Si&n %it; S<N.' Bit*i shen%s#
%it = " ': 7>o?s Complement 1ver9lo> -la& .ver3lo4 n mn0rn komplement me 8#
%it @ " N: Ne&ative -la& Bit i reBultati negativ#
%it 1 " A: Aero -la& Bit i BerosA i vendosur do her dhe reBultati i opera'ionit t 3undit sht Bero#
%it 0 " C: Carr3 -la& Bit i kthimit t 'arr0*t#
ShnimD ISA * seti i instruksioneve t proesorve C opero%n me 9 &it sht shum elementarA ai
parashikonI m&ledh%e-B&rit%e dhe shi3t !Bhvendos%e" t elementve 9 &it*sh# (r Bg%erimin e
opera'ioneve pre% 9 &it n 3orma matematikore m komplekse reBulton e nevo%shme t kemi edhe
disa &it shtes !NA SA A 2A C" t 'ilat marrin vlera !n do opera'ion" do her kur n% opera'ion C
po ekBekutohet ndodh ng%ar%e e veant !'arr0A BeroA###"#
Si do t shiok%m ndrm%et opera'ioneve t n% mikroproesoriA prve opera'ioneve aritmetikore
do t egBisto%n edhe opera'ione t kontrollit t 3luksit !elementarA kr'imet e kushtBuara" C
le%o%n mena<himin e 3luksit sa her C kemi n% 'arr0A n% reBultat null apo t%etr#
Sta'k*uA apo stivaA sht n% p%es e ku%tess e prdorur pr rua%t%en e t dhnave t prkohshmeA
pr shem&ull t ruhet vlera e 'arr0*t t n% proedure# Shn%uesi n sta'k sht n% reg%istr i 'ili
shn%on g%ithmon n ma% t sta'k*ut !n kt rast sta'k*u in'rementimi ka dre%tim nga lart*poshtA
k%o s%ell C 3ut%a n sta'k e ul vlern e shn%uesit"#
,u%tesa sta'k ndodhet n ku%tesn SRAM t MC@*s dhe vlera e sa% %epet ng programatori n
3unksion t nevo%s# Sigurisht ai duhet t shno% si vler minimale nis%e%e m&i poBi'ionin e 3undit
t ru%atur pr proesorin !0<M0"# Shn%uesi i sta'k*ut pr3shihet si kop%e e reg%istrave !S(HA S($"
1K
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
pre% 9 &itA n mikrokontrollera me t paktn 8OM &0te ku%tes do t prdoret vetm S($# lera
3illestare i kt0re reg%istrave sht Bero dhe i m&etet programuesit ti nis ato si duhet#
Instruksioni Sta'k pointer (rshkrimi
(@SH 1ekrement me 1 6 dhna 3utt m&i stiv
CA$$
ICA$$
RCA$$
1ekrement me 8 Adresa e kthimit sht 3utur m&i stiv me n% nn*rutin 'all ose interrupt
(.( Inkrement me 1 6 dhna trhiCet nga stiva
R65
R65I
Inkrement me 1 Adresa e kthimit trhiCet pre% stivs me kthim nga nn*rutina ose kthim nga interrupt*i
(ipeline i th%esht / Stadet
Instruksionet e A$@ n n% 'ikl oreD
Shum pre% instruksioneve ekBekutohen n n% 'ikl ore#
S%ell C llogarit%a e kohs C shpenBohetnga programi sht m e th%esht#
Nuk kemi 'ashe / miss#
1 'ikl-instruksion

01111: ,rin!ipi i pro&ramimit t n$ mikrokontrolleri
mikrokontrolleratA n prg%ithsiA programohen n mn0ra nga m t ndr0shmetD ngan%her
dre%tpsdre%ti nga Bhvillimi i n% kodi o&%ektA ngan%her duke prdorur g%uh programimi m t
so3istikuar !CA CXXA pas'alA &asi'A###" dhe disa her n g%uh viBuale !gra3ike"A si le%o%n disa m%ete
t so3istikuara Bhvillimi#
,ro&ramimi i mikrokontrollerave
/odi 1+$ekt !Ndr0shon nga MC@ n MC@"
.$uh C2CBB
%asi!
.$uh &ra9ike
7 t$era
Meg%ithse disponi&iliteti i veglave t so3istikuara t Bhvillimit sht i lartA p%esa m e madhe e
kodit Bhvillohet direkt n kodin o&%ekt# ,%o v%en pr shkak t d0 karakteristikaveD prdorim sa m i
1O
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
mir i &urime t disponueshme n &rndsin e mikrokontrollerit dhe e3ikasitet maksimal !n
kuptimin e madhsis s koditA optimiBimit t pro'eseveA shpe%tsis dhe rendimentit energ%itik" n
Bhvillimin e so3t4are*it kur k0 hidhet direkt n kodin o&%ekt t mikrokontrolloritI n mn0r
analoge th%eshtsia e det0rave C g%nden n kta mikrokontroller e th%eshton edhe Bhvillimin e
kodit o&%ekt#
(amvarsisht tipit t g%uhs t prdorur dhe nga llo%i i mikrokontrollerit t g%ith sistemet e kti%
llo%i le%o%n d0 tipolog%i kr0esore programimiD
programimi me kontroll me &llokimD
k0 llo% lidhet me disa proedura !routine" C sistemi sht n g%nd%e t ekBekuto% n
prani t ng%ar%eve !interrupteve" t sin%aliBuar nga peri3erit n mikrokontroller#
programimin me kontroll t programitD
k0 llo% ekBekutohet normalisht pre% mikrokontrollerit sapo k0 ndiBet#
5hekso%m se kto d0 llo%e programimiA edhe pse t ng%ashme me ato C tashm %emi msuar t
n%ohim nga sistemet operative ndr0sho%n m%a3tueshm pr nga th%eshtsia e mekaniBmitA &%n t
mundur prshkrimin se si 3unksiono%n parimisht ato# Asn% mikrokontroller nuk ka t pr3shir n%
sistem operativ si n rastin e n% komp%uteri tradi'ional dhe 3ardollo% ekBekutimi m&i t do t
spe'i3ikohet hap pas hapi nga programi C sht ndrtuar nga programuesi i ti%#
Sapo ushCehen me energ%i t g%ith mikrokontrollerat ekBekuto%n n% p%es t kodit t para'aktuarA
duke proeduar n ekBekutimin e ti% dhe kontrolluar linearisht hapsirn e instruksioneve t
programit deri n rastin e ng%ar%eve t veanta# 6kBekutimi i kodit mund t ndr0sho% paksa
ndrm%et mikrokontrollerave t ndr0shm dhe n &rndsi t t n%%tit n 3unksion nga llo%i i
programimit t Bg%edhur# N t g%itha rastetA duke u &aBuar n kt parim reBulton e mundshme t
pr'aktohen !kodohen" algoritmet e kontrollit t mikrokontrollerit duke rua%tur instruksionet n kod
o&%ektA duke 3illuar nga adresa e par C ekBekutohet nga mikrokontrolleri#
,ur sht e mundshme !nprm%et so3t4are apo programimit"A interruptet mund t ndalo%n
rr%edhn e Bakonshme t programit duke thrritur disa proedura !routine" t vendosura n adresa
spe'i3ike n ku%tse dhe duke u kth0er n ekBekutimin e programit n pr3undim t proedurave
!routines" t shr&imeve#
,0 mekaniBm le%on mena<himin e opera'ioneve t kontrollit t lidhura me sin%alet e marra pre%
peri3erive duke ulur edhe m&ikC0r%en e t0reA e 'ila do t krkonte &urime t dedikuaraA si n rastin e
kontrollit t g%nd%es s peri3erive nprm%et mekaniBmit t kontrolit aktiv polling#
Mekanizmat e kontrollit t ekzekutimit
,ontroll i programit 6kBekutimi i kodit t programit &het n ng%ar%e spe'i3ike !ndeB%aA riBg%imitA reset"A
dhe vaBhdon n mn0r %o t prsritur !prderisa &llokimet mund ta ndalin
prkohsisht" deri kur hasim ng%ar%e t veantaD &llokimA 3ik%eA resetA sleep
,ontroll i interrupteve 6kBekutimi i kodit t &llokimit nuk nuk ndodh deri kur disa ng%ar%e !interrupt" t
veanta nuk sin%aliBohen pre% peri3erive#
Sleep mode 6kBekutitimi i kodit t programit sht ndalur ndrkoh C disa peri3eri !3unksionimi i
t 'ilave sht i pamvarur pre% proesorit" vaBhdo%n t puno%n dhe mundsisht t
sin%aliBo%n nevo%n C t riBg%ohet proesori Cndror#
1isa mikrokontroller !pak a shum t g%ith sot" le%o%n t vendosin n =g%um? pa%is%en dhe tJa
riBg%o%n at vetm n prani t disa ng%ar%eve pre% &llokimeve# ,0 3unksion le%on n 3akt t kursehet
energ%i n t g%itha ato aplikime t kontrollit ku energ%ia sht e ku3iBuar !pa%is%e portativeA orA
tele3onA apo mo&ileA##"#
1M
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
10001: Ahvillimi i so9t>areit pr mikrokontrollerat
2hvillimi i so3t4are*it pr sisteme t keti% llo%i sht shum delikatA pamundsia pr t aksesuar me
programe spe'i3ike n so3t4are dhe n diagnostikimin e 3unksionimit t sistemeve t integruar e &n
kt 3aB t vshtir#
sht m e rndsishme 3aBa e B&ulimit se sa a%o e programimit t kodit pr mikrokontrollerin#
,rkohet &agaBh n%ohurish t m%a3tueshme n mena<himin e pa%is%eve t integruar dhe strukturs
s kodit t ekBekutimit#
Si tek proesort dhe pr komp%uterin n prg%ithsiA do mikrokontroller paraCet n 3akt n%
=mikrokoBmos? in3orma'ioni C sht i nevo%shm t n%ihet pr g%enerimin ekBakt t 3unksionimit
t koditA programimin dhe de&ugging !Bg%idh%e t pro&lemeve"#
(ran am&%enteve t integruar t Bhvillimit !I16" t 'ilt prm&a%n simulatorA kompilator t
nivelit t lartA dhe ngan%her edhe vegla Bhvillimi gra3ik !me ikonaA shem&ull $a&I6P"A reBulton
shpesh e nevo%shme egBisten'a e n% sistemi veri3ikues t shpe%t# Skedat e Bhvillimit %an disa
sisteme elektronik t asem&luar t 'ilt prm&a%n prkrah mikrokontrollerit n% numr t madh
ndr3aCesh t ndr0shme ndrveprimi t lidhura me peri3erit e mikrokontrollerit# Shem&ullA led dhe
&utona mund t lidhen n portat numerike !digital"A portat seriale %an adapte pr komunikimin me
(CA h0r%et analoge %an t pa%isur me konektor t th%esht n prdorim# N thel& kto skeda le%o%n
C ne t eksperimento%m 3unksionimin e kodit ton#
...: ,ro&ramimi i proesorve A7M0*
2g%edh%a e prdorimit t mikrokontrollerit A5M6$ sht a%o e disponi&ilitetit n n% numr t madh
instrumentash BhvillimiA komunitet i madh n internet pr krkimin e in3orma'ioneve si dhe kosto
relativisht e prm&a%tur#
N kt det0r do t shiko%m mundsin e aksesimit n mikrokontroller vetm n n% nivelD
programim n g%uhn C me ndihmn e Arduino I16# N t ardhmen do t mund t tra%to%m edhe
programim me an t ARStudio dhe programim nprm%et so3t4are*it t programimit n g%uh
gra3ike +A $ABI6P# ,%o e 3undit dika shum praktike pr in<hiniert t 'ilt nuk kan a3tsi t
mira n g%uht e programimit#
A5mega789p sht n% mikrokontroller me konsum t ult CM.S 9*&itsh i 'ili &aBohet n
arkitekturn RISC !Harvard"# 1uke ekBekutuar instruksione t 3uCishm &rnda n% 'ikli oreA
Atmega789 arrin n% prur%e !throughput" pre% 1MI(S pr MhB duke le%uar C pro%ektuesit t ken
mundsin e optimiBimit t rendimentit energ%itik kundre%t shpe%tsis s prpunimit#
A'R / Advan'ed 'irtual RISC - Al3 L 'egard RISC !Bllok diagrama e MC@ A5M6$# )ig#7"D
AR sht n% proesor 9 &it*shA kshtuC n% p%es e instruksioneve opero%n me 1 &0te
vlerA edhe pse disa spe'ial kan instruksione 8 &0te !1M &it" !reg%istrat UA VA 2"I
AR prdor adresa 1M &it*sheI
,a 78 reg%istra t prg%ithshm !+((" 9 &it*shA me emrtime r0*r71I
M reg%istrat e siprm !r8M*r71" mund t prdoren si 7 reg%istra 1M &it*shD UA V dhe 2I
shr&e%n n adresimin indirektI
AR ka reg%istra 9 &it*sh pr g%nd%en e 3lamu%veA SR6+ !Status )lag R6+"A t 'ilt
1F
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
prm&a%n 9 3lamu% individual 1 &it*sh !kushtet true-3alse" C trego%n do g%nd%e t
veant C v%en pre% instruksionit paraardhsI si sta'k pointerA SR6+ sht i aksesueshm n
hapsirn I-.A n adresn 0<7) t I-. !n ku%tes adresa 0<O)"#
I g%ithi k0 in3orma'ion prm&ahet n ISA*n e AR*s#

(eri3erit kr0esore prm&a%nD
1" d0 5imer-Counter !numrues" pre% 9 &it t pa%isur me pres'aler t ndar dhe krahasuesI
8" d0 5imer t ndar pre% 1M &it me pres'aler dhe krahasues t ndarA dhe 'apture modeI
7" M kanale t moduluar n (PM me reBolu'ion t ndr0shueshm nga 8 n 1M &itI
K" 9 konvertues A1C pre% 10 &itsh se%'ilaI
O" (ort seriale S(IA master-slaveI
M" Ndr3aCe seriale me d0 lin%a Serial Inter3a'e !(hilips I
8
C"I
F" 8 @SAR5 d0dre%timshe e programueshmeI
9" Pat'hdog 5imerI
E" ,rahasues analogI
A5mega789p o3ron kto karakteristikaD
(a%is%a )lash 66(R.M SRAM Interrupt e'tor SiBe Iin%a I-.
A5mega789p 78,B 1,B 8,B 8 instruksione 3%al-vektor O7
Arkitektur
Harvard
ku%tesa e
programit
rua%t%e t dhnash pr koh t
g%at
ku%tes t
dhnash
&us data
10010: ,ro&ramimi n kod o+$ekt
(r programimin n kod o&%ektA duhet t pranohen disa konven'ione C paraCiten n ta&eln m
poshtA t 'ilat do t prdoren pr t shp%eguar instruksionet e sistemitD
Rd Reg%istr destina'ion
Rr Reg%istr &urim
R ReBultat n pr3undim t opera'ionit
, 6 dhn konstante
k Adres konstante
& Bit n reg%istr ose reg%istr I-. !7 &it"
UAVA2 Reg%istra t prdorur pr adresimin indirekt t t dhnaveA rreth 1M &it se%'iliA konsisto%n n d0 reg%istra
pr se%'ilinD UNR8FR8MA VNR8ER89A 2NR71R70
A Adres n hapsirn I-.
C Adres direkte M &it
N proesort ARA egBisto%n kategori t ndr0shme instruksionesh sipas ndrveprimit t t0re me
reg%istrat dhe-ose ku%tesn# 5ipet e instruksioneve p'aktohen nga ta&ela m poshtD
7ipi i instruksionit 1r&aniCimi
Instruksione direkte me n% reg%istr !.(A Rd" 11 &it op'ode dhe O &it pr reg%istrin
Instruksione direkte me d0 reg%istra !.(A RrA Rd" M &it op'ode dhe OXO &it pr t identi3ikuar d0 reg%istrat
Instruksione direkte n hapsirn e I-. !.(A Rd-RrA A" O &it op'odeA O &it reg%istrA M &it adresa e ku%tess
19
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
Adresim t dhnash direkt !.(A RrA RdA 1ataAddr" 11 &it op'odeA O &it reg%istrA 1M &it adresa
Adresim t dhnash direkt me Bhvendos%e !.(A RrARdAC" O &it op'odeA O &it reg%istrA M &it C
Adresim indirekt ku%tes t dhnash !.(A MSBA $SB" 10 &it op'odeA 88 &it adresa
,r'ime indirekte n ku%tes 2 prdoret si poBi'ion i ri
,r'ime relativeD .p'odeA k (CN(CX1XkA k sht 18 &itsheA komplement i 8
10011: /omunikimi
,rotkolli I
@
C
Mn0ra se si plat3ormaA ku implementohet mikrokontrolleriA komunikon sht 3are i th%esht duke
sh3r0tsuar protokollin e kounikimit serial !serial do t thot / n% &it n koh" i 'ili Cuhet I
8
C i 'ili
prdor vetm d0 terminaleI n% pr sin%alin e ors dhe n% pr komunikimin e t dhnave#
DSAR7
Shumi'a e pa%is%eve n 3amil%en AR prm&a%n nnsistemin @SAR5# ,0 nnsistemA hard4areA
le%on C AR t transmeto% dhe t marr t dhna n mn0r seriale dre%t dhe pre% pa%is%eve t t%eraA
si komp%uter apo n% t%etr AR#
Sistemi i transmetimit @SAR5 ndr0shon nga p%esa m e madhe e &us*eve numerik !di<hital"
sepse ai nuk prdor n% terminal t ndar pr sinkroniBimin e ors# (e shkak t ksa%A @SAR5*it i
nevo%iten vetm tre pr'%ells pr komunikimin d0dre%timsh !duple<" !R<A 5< dhe tok"#
S,I
S(I / Serial (eripheral Inter3a'e# S(IA le%on transmetimin me sinkron me shpe%tsi t lart t t
dhnave ndrm%et AR dhe pa%is%eve t t%era# A%o prdoret g%ithashtu edhe pr t programuar
mikrokontrollerin nga n% pa%is%e e %ashtmeA IS( !In S0stem (rogramming"#
Ndrlidh%a ndrm%et d0 pa%is%eve S(I g%ithmon ndodh C n%ra ps%is%e sht master dhe t%etra slaveA
S(I e AR*ve mund t kon3igurohet pr t d0%a rolet#
S(I ka katr lin%a sin%ali t ndr0shme# ,to lin%a %anD Bhvendossi i ors !SC, / shi3t 'lo'k"A lin%a e
dal%e master-h0r%e slave !M.SI / Master .ut Slave In"A lin%a h0r%e master-dal%e slave !MIS. /
Master In Slave .ut" dhe lin%a e aktiviBimit t g%nd%es s ult !SS / Slave Sele't"#
1E
Ndrlidhe Master - !la"e
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
Interruptet (IRE) dhe 7imers
AR*t / dhe pak a shum t g%ith mikrokontrollerat / kan n% a3tsi C Cuhet interrupt# N%
interrupt sht n% ng%ar%e !si h0r%e nga I-. nga prdoruesi" e 'ila ndalon ekBekutimin normal t
programit tonA &n C C(@ t kalo% n g%nd%e prit%e%e dhe t &% dika t%etr !si ti prg%ig%et
ng%ar%es C solli interrupt"A k%o proedur n%ihet me emrin ISR !Interrupt Servi'e Routine"A dhe m
pas programi vaBhdon me ekBekutimin e ti% nga pika ku kishte ndaluarA sikur interrupt*i mos t
kishte ndodhur#
Interrupte*et ndahen n d0 kategoriD 1" Hard4are dhe 8" So3t4are
Interrupt*et le%o%n C sistemi t %et m e3ientA pra m t shpe%t# (a%is%et I-. %an shum m t
ngadalt se proesori# Nse C(@ do t priste pr n% pa%is%e I-. t &aronte punnA komp%uterat do
tishin shum m t ngadalt#
Si puno$n interruptetF
,ur n% interrupt ndodhA C(@ e n%eh at dhe =g%en? se 'ili ishte# Cpu ndrkoh pret t g%e% at0 n%
kod t programit C duhet ekBekutuar n prg%ig%e t interrupt*it# C(@ e g%en kt kod duke
prdorur n% ta&el C n%ihet si interrupt ve'torI k%o ta&el sht th%esht n% vektor adresashA ku do
h0r%e sht adresa e kodit C duhet ekBekutuar n prg%ig%e t interruptit i 'ili sht i shoCruar me
at inde< n vektor# ektori i interrupt*eve i AR*A5mega789p e g%eni n 1atasheet.
7imers
Sistemi i timer*aveA apo numruesat e kohsA n mikrokontrollerat e 3amil%es AR sht shum
kompleks# Ato kan n% prdorim t g%rA C nga g%enerues i intervaleve t vonesave e deri tek
g%enerimi i sin%alit kompleks (PM / Modulimim me +%ersi (ulsi# )unksioni i nnsistemit t
timer*ave konverg%on n n% t vetmD n at t mat%es s kohs#
5imer*at e AR mund t ekBekutohen n mn0r asinkrone kundre%t &rthams s AR*sA pra
timer*at %an CarCe t ndara n ipin AR t 'ilat mund t pno%n n mn0r t pavarur nga
programi kr0esorA ndrveprimi n sistemin e kontrollit dhe reg%istrave t numrimitA si dhe
interupteve# Ato mund t kon3igurohen t prodho%n sin%al n dal%e direkt tek terminalet e
para'aktuaraA duke ulur edhe ngarkesn e puns s &rthams AR#
Si n do sistem numerik !di<hitalA timer*at C t puno%n krko%n n% sin%al oreA i 'ili g%enerohet
nga &urimi i ors# :do puls i ors rrit numruesin e kohs me n%A timer*i mat intervalet n perioda
vlera e t 'ils g%ndet nga 3ormulaD
Rezolucioni i Timer=
1
Frekuenca nehyrje
N rastin ton C kemi Bg%edhur m'u A5mega789p kemiD
5re 5imerI 5imer 0A 5imer 1 dhe 5imer 8#
5imer 0 dhe 5imer 1A %an 9 &it*sh# (ra mund t numro%n n diapaBonin 0*8OO#
5imer 1A sht 1M &it*sh# ,0 mund t numro% n diapaBonin 0*MOO7O#
Numruesit e kohs !5imers" C t mund t 3unksiono%n i nevo%itet sin%ali i ors C g%enerohet nga
80
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
g%eneratori i ors# +%eneratori i ors varet nga 3rekuen'a e &rthams s ARA n rastin ton Arduino
@no Rev#7A ka n% 3rekuen' &aB 80MHBA por ne mund t prdorim prshkallBues !pres'aler /
p%estues * p%es hard4are e 'ila mund t nda% g%eneratorin e ors"A dhe n rastin e timer*ave k0
prshkallBues mund t %et 1A 9A MKA 8OM ose 108K !pra 10 &it"#
.$uha Assem+l3
Instruksionet makin %an t tillD =01101010? * ato %an thh%esht sekuen' &itesh#
ShD d0 &a%t*et n proesorin AR paraCiten kshtu =00001111*00000001? kan kuptimin
=m&lidh reg%istrat r1M dhe r1F dhe reBultatin vendose n r1M?#
(or pr ne do t ishte m e th%esht n% paraCit%e t%etr dhe n vnd t 1 dhe 0 ne prdorim 3%al dhe
shkurtime pr do instruksionA e m pas prdorim n% program pr t prkth0er 3%alt n instruksione
makin n 3orm &inare#
)%ala =add? !m&lidh" nnkupton instruksionin makin 000011UU*UUUUUUUU n C(@
ARA dhe do t thot = Add Registers? !M&lidh Reg%istrat" !&itet U Bvndsohen me
numrat e reg%istrave"
,%o =g%uh? 3%alsh dhe shkurtimesh pr instruksionet makin Cuhet g%uha assem&lerA dhe
assem&ler*i sht programi i 'ili le<on n% program t shkruar n g%uhn assem&lerA e prkthen at
dhe prodhon kodin &inar makin# ,0 proes sht i ng%ashm me kompilimin e n% programi n
g%uht e nivelit t lart t programimitA por Cuhet assem&ler pikrisht pr tJu veuar nga kompilimi
sepseD
do instruksion n assem&ler sht egBaktsisht n% instruksion makinA ndr0she nga g%uha e
nivelit t lartI dhe
instruksionet assem&ler %an spe'i3ik pr n% tip t veant mikroproesori !C(@"#
Y +lo&al data !val1 and val8" !ne4 'hange"
Y
#data
#'omm val1A1
#'omm val8A1
Y
Y (rogram 'ode !'ompute 3un'tion"
Y
#te<t
81
#estuesi i ores
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
#glo&al 'ompute
'omputeD
lds r19A val8
ldi r1EA 87
add r19A r1E
sts val1A r19
ret
N% g%uh assem&ler prm&anD
MnemonikaD emrtime pr instruksionet makin !n kodin m siprmD ldsA ldiA addA stsA ret"I
6mrtime reg%istrashD r19A r1E
1irektivat assem&ler pr t kri%uar t dhna n adresa spe'i3ikeD #dataA #'ommA #glo&alA #te<t
Sim&ole t 'ilat %an emrtime t vleraveA si vlera t dhnash ose adresaD val1A val8
SintaksaD pr mn0rn e spe'i3ikimit t adresave
lera numerikeD 87
,omenteD lin%at C 3illo%n me JYJ
10110: /m+t e A'R A7me&a=@Gp
,m&t e mikrokontrollerave Atmel ndr0sho%n nga tipi n tipA por edhe &rnda t n%%tit tip a%o
mund t ndr0sho% edhe si paso%e e tipit t veant t paketimit t prBg%edhur# 1o t shiko%m n%
mikrokontroller t 3amil%es ARD A5mega789p#
Atmega789p pr momentin g%ndet n n% paketim pre% 89 km&sh 1I( !dual*in*line pa'kage"#
,m&t %u korrespondo%n portave numerike !digital"
h0r%e-dal%eA ose t 3unksioneve shtesA t kon3igurueshme
do port n mn0r t veant sipas nevo%ave#
(rshkrimi i km&ve
Atmega789p sht n% pa%is%e e pa%isur me 89 km& t 'ilat i korrespondo%n
CC 5erminalD F 5ensioni i ushCimit
+N1 5erminalD 9A 88 5ok
(orta B G(B FD0H 5erminalD EA 10A 1KA 1O*1E (ort 9 &it- 10dre%timore- I-.
(orta C G(C OD0H 5erminalD 87*89 (ort F &it- 10dre%timore- I-.
(CM-R6S65 5erminalD 1 Reset
(orta 1 G(1 FD0H 5erminalD 1*MA 11*17 (ort 9 &it- 10dre%timore- I-.
ACC 5erminalD 80 5erminal ushCimi pr shndrruesin A-1
AR6) 5erminalD 81 5erminal re3erimi anaog pr shndrruesin A-1
A1C 5erminalD M*F 5erminal pr shndrruesin A-1
88
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
ARDUINO http://weeengineer.wordpress.com/
10111: H9ar sht ArduinoF
Arduino sht n% plat3orm me kosto t ult e
programueshmeA me an t s 'ils mund t
ndrtohen CarCe =gati? t t g%itha llo%eve pr shum
aplikimeA m&i t g%itha n 3ushn e ro&otiks dhe
automatiks# BaBohet m&i mikrokontroller*in e
A5M6$A A5Mega1M9-789D pr shem&ull Arduino
@no prdor n% A5Mega789p# $ind n Ivrea !Itali"A
n vitin 800OA nga n% ide e n% pro3esori C %epte
msimn universitetA n% in<hinieri elektronikA
Massimo BanBiA i 'ili vendosi t kri%onte n%
plat3orm pr studentt e ti%A n kt mn0r pr tZu
lehtsuar studimin n Intera'tion 1esign !pro%ektim
interaktiv"# Solli n% sukses t plotA deri n pikn sa t sht0nte at ta &nte kt plat3orm .pen
Sour'e !n t vrtet sht .pen Hard4are" me pak 3%al sht e mundur t g%esh n 3aCen B0rtare
httpD--444#arduino#'' A CarCetA komponentt mad%e dhe instruksionet pr t ndrtuar vet
plat3ormn Arduino# 1uke Cen se skemat %an .penA pra edhe t shikueshme nga t g%ithA mund t
prmirsohen vaBhdimisht pre% komunitetit dhe 3al kti% t 3undit %an Bhvilluar n% numr i madh
li&rarish so3t4are t 'ilat e lehtso%n ndr3aCen me peri3eri t shumllo%shme#
Ishte n% grup studentsh nga 3akulteti i in<hinieris in3ormatike t 'ilt shkrua%tn li&rarinA I16
!li&rari porta&le m&i do sistem operativ" dhe A(I*t !A(I*appli'ation programming inter3a'e" e
paraI 3al kt0re pre*in<hiniershA Arduino edhe sot sht k%o plat3orm e th%esht n programim #
N internet mad%e mund t g%enden li&rari t gatshme pr nevo%at tona# (r shem&ull nse na duhet
ndon% 3unksion i veant apo ndon% support pr ndon% shndrrues mund ta g%e%m at t gatshm#
1uhet shtuar n% veori shum e rndsishmeA do program C shkruhet n Arduino do t ndiBet me
'iklA loop!"A derisa t hiCet ushCimi pa%is%es# ,ur e lidhim me n% &urim ushCimi !shem&ull @SB n
(C apo edhe me n% &ateri E" ndiBet dhe ekBekuton programin e ngarkuar nga I16 me 'ikl
in3initA deri n momentin kur e shkputim nga &urimi i ushCimit#
/u$t i dre$tohet k$o plat9orm.
(ro3esionistve dhe ho&istve dhe e 'ilitdo C sht i interesuar pr t kri%uar o&%ekte interaktiv#
Skeda Arduino sht n g%nd%e t ndrvepro% me am&%entin ku ndodhet duke m&ledhur
in3orma'ion nga n% numr i madh shndrruesish# (or nuk 3litet vetm pr shndrruesA Arduino
mund t komando% llampaA $61A motor dhe aktuator t t%er# +%uha e programimit &aBohet n
Piring !n% am&%ent programimi .pen*Sour'e i menduar pr n% aplikim t th%esht pr t
th%eshtuar programimin n C dhe CXX" dhe m&i ndr3aCen (ro'essing# (ro%ektet C &aBohen n
Arduino mund t %en t pavarur ose t ndrthurur me so3t4are t t%er si (ro'essingA Ma<MS(A
)lash e t t%er# (rogrami i viBatimit !6A+$6" dhe skematika !CA1"A %an t lirA t shkarkueshm
dhe mund t ndr0shohen sipas dshirs#
+rupi Arduino sht i pr&r ngaD
MASSIMO BANZI, DAVID CUATIELLES, TOM IGOE, GIANLUCA MARTINO dhe DAVID MELLIS.
87
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
11000: Arduino I40 (Inte&rated 4evelopement 0nviroment)
(r 3amil%en A5M6$ aplika'ioni i sht ARstudioD
ARstudio sht am&%enti i Bhvillimit i shpndar nga Atmel Corporation n gnd%e t mena<ho%
pro%ekte t shkruar n g%uhn assem&ler#
Ai prm&an vegla siD Assem&ler-$inker-Simulator-1e&ugger
A ndrsaA pr Arduinon Cuhet Arduino I16 !am&%enti i Bhvillimit i integruar"#
Arduino I16 sht n% aplika'ion multiplat3orm i shkruar n QavaA sht kri%uar pr g%uhn e
programimit (ro'essing dhe pr pro%ektin Piring# Ndrtuar sa m th%esht duke Cen se %u dre%tohet
edhe at0re C %an n 3illimet e programimit#
,arakteristikatD
I16 / pr3shin n% editor teksti
6ditori esht n g%nd%e t komilo% dhe t ekBekuto% programin
n%kohsisht#
sht e pa%isur me li&rari so3t4are C-CXX C Cuhet Piring#
8K
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
M%a3ton t pr'aktohen d0 3unksioneD
setup!" * thirrret n% her n 3illim t programitA deklarohen settings 3illestareI
loop!" * 3uksion i 'ikleve i 'ili ndalon kur 3iket skedaI
11001: 7ermometri di#hital
1o t shp%ego%m se si 3unksionon Arduino me ndihmn e n% shem&ulli praktikD
=5ermometri di<hital?
>arku i integruar !IC" $M7O do t mas tempereturn n am&%entin prreth# Integrimi i Arduinos
shr&en pr mat%en e temperaturs# 1o t le<o%m me ndihmn e Arduinos vlern e matur pre%
$M7O !e 'ila sht vler tensioni" dhe do ta prkthe%m n grad 'elsius e 'ila do t a3ishohet n
komp%uter pre% monitorit serial t arduinos#
6lementt C %an prdorurD
Arduino @no Rev#7
Bread&oard
*M=8 IC / sensor temperature !5ranBistor"
(C / (r t a3ishuar reBultatin !n munges t n% ekrani C mund t lidhet direkt me Arduinon"
@SB me konektor i tipit A*B#
$M7OA shndrruesiA sht n% Cark i integruar !IC" i 'ili ushCehet me XO 1C# ,%o sht
mir pr ne pasi arduino arrin t uushCe% pa%is%e deri n O# IC ka 7 terminaleA 8 %an pr
ushCim dhe n%ri sht pr dal%e analoge#
5erminali i dal%es o3ron n% vler analoge tensioni i 'ili sht propor'ional me
temperaturn n grad 'elsius# 5erminali 8 o3ron n% nivel 8#0K9 m pr 1[C# (ra vlern
C merret pre% ti% duhet ta p%esto%m apo shumBo%m me koe3ientin pr ta kth0er n [C#
Nse dal%a e terminalit 8 sht M0m !0#0M"A ather temperatura sht 8E#8E[C#
Skematikisht lidh%a e shndrruesit me ArduinonD * >arku
8O
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
(ra lidh%et %an si m poshtD
5erminali 1 i $M7O shkon n XO tek ArduinoI
5erminali 8 i $M7O shkon n terminalin A0 tek ArduinoI
5erminali 7 i $M7O shkon n tokn e Arduinos#
5ani C kemi lidhur CarkunA lidhim ka&llin @SB nga Arduino n koomp%uter# 5ani mund t
shkrua%m kodi n so3t4are*in pro'essing pr ti dhn instruksionet Arduinos#
3loat tempI -- deklaro%me varia&latA ne kete rast me pres%e sepse temperature
int temp(inN0I -- deklaro%me portatA ne kete rast nr# i plote
void setup!" -- 3uksioni kr0esor
\ Serial#&egin!EM00"I -- ,emi ini'ialiBuar komunikimin serial me (C ]
void loop!" -- Cikli
\
tempNanalogRead!temp(in"I -- le<o%me nga terminalet analoge
tempNtemp^0#K998918OI -- !vlera e tensionit pre% $M7O" ^ !koe3ient" N [C
Serial#print!_5emperatura N _"I -- shkrua%me ne &usin serial
Serial#print!temp"I
Serial#print!_^C_"I
Serial#println!"I
dela0!1000"I -- vonesa nga nderm%et le<imeve ]
> t marrim n% le<im t temperatursA dal%a analoge !tension" duhet t le<ohet 3illimisht# ,%o do t
%et edhe vlera e paprpunuar akoma !RAP" e 'ila do t kampionohet me n% reBolu'ion pre% 10 &it
sa porta o3ron !10 &it N 108K nivele"# (ra 108K nivele n<n O vler kshtu C pr t pr3tuar
vlern e sin%alit analogA pre% $M7OA duhet 3illimisht t p%estohet !kampionohet me 10 &it" me vlern
108K dhe m te% t shumBohet me vlern O000 !n m" pr t marr vlern e sin%alit n h0r%e n
m#
(asi kemi vlern ather duhet t shumBo%m me koe3ientit !0#K998918O" C t pr3to%m
temperaturn n [C#
IArduino punon n mn3r autonome; $o i lidhur me komp$uterin; pasi sht n&arkuar
pro&rami por n shem+ullin e msiprm duhe$ n$ a9ishues dhe pr kt motiv prdora
ndrm$etsin e komp$uterit; n mun&es t a9ishuesit *C4.J
ArduinoA s 3undmiA mund t ndr3aCsohet me komp%uterin dhe t prdoret me ndihmn e
plat3ormave so3t4are*ike siD MA5$AB dhe $a&I6P, duke e prdorur at si shto%' t komp%uterit
me am&%entin prrethA n kt mn0r shto%m n% dimesion t ri komp%uterit ton#
8M
UAMD CU & ARDUINO JURGEN METALLA

T E K N O L L O G J I
http://www.scribd.com/jurgen_metalla
#r t ardhmen do t tento t shk$us Arduinon n mn%r & t $uno n mn%r autonome dhe t mund t
trans'ero t dhnat n$rmet n(d% antene )*(R* me radio "al. +o g mund t realizohe edhe ktu $or
ne"oiteshin disa $es t tera si,
nsi -igbee. nsi & $unon n dia$zonin /30 Mhz ose 1thernet !hield (me ndrmetsin e
#2(Mobile).
a'ishues (324).
Literatur... 11011
ATMEL - atmel.com
Arduino - arduino.cc
Wikipedia - wikipedia.org
Gjithashtu pr t qndruar n tem t bots s lir, pr krijimin e ktij materiali sht prdorur:
Arduino - Open Hardware
S.O. XUBUNTU 13.10 - Free Software
LibreOffice 4.1.3.2 - LGPL (Free Software)
8F