Std11 Maths TM 1
Std11 Maths TM 1
g s g zbM
c I
TPp UmThd u TkWu
AlTPp jRlThP.
Zzbg a uCun
Zzbg a G[}[g
Zzbg g>kgn[}[ un
hMF
eheg
euCu, ukk600 006
hM r
gt cF2005
ccn cF2007
Vn g[} t g d
k K. Q>uk
lzF rVn, eU[
gse e (kkV), ukk 600 005
gn e
k A. rg u
k M. ucrue
lzF rVn, eU[
gse e (kkV),
ukk 600 005
qF rVn, eU[
zbz eeeheg
ukk 600 025
k T. hu
C uk
Vn e
k E. ucruerk
rn (Us), eU[
gse e, ukk 600 005
k C. uro
k P. ro
e rn
q.. re e
kk 601 204
e rn
zbz eeeheg
ukk 600 025
c R. k
c T.M. urrok
heF gk
g>F L, ere 630 003
g Vn
Q N gg nzb
g>FL, ukk600 033
c D. euk
c N. rocrk
q gnVn
rVk g>F L
egeeg, ukk600 024
Ue e Vn
HGk g>F L
cHee, ukk600 005
gne e c qn
cgc D. H
cgc S. Vr
e rn (.s.)
gse e (kkV),
ukk600 005
e rn (.s.)
gse e (kkV),
ukk600 005
: .
Ge nF : hM reee
Lee lneeeg, hM.
l 60 K..g. L uCVFMU.
F Fu [J uCV :
p Lm
RrS
AWu
V
Lpl
TPjhPm
-2003
YLhRuT UX RXm BitLL CdLRlTP
p CVt\lThs[, C[OoLu YeLXjR oQdLd
VRPpXUp. ReLPV TlTn Utm kR]j
\]m Y[oj AVp RphTju AjR[UL
LRm LrYRp Cu\V AYL A Y[of Ljp LRl
TPp CVtRp GuT NYXLm NR]VLm Es[,
ALl Tt RYlTu\ UQYoLd Ckp
TVuTYRl Tu\ A] AjR TXdm Li
NpX mm UQYoLdm Ckp Q Nnm,
Cku JqY TPlTm ALm. [dLm.
LjdLs. LRf NVpTLs. PLs BVYt\d
Lis[, CYt\j RPok TpY RU] LRj of
NuLm
AdLlThs[],
Ckp
RL
CQdLlThs[ NoLm YWTPeLm Gum T
ClTPu
lPjRdL
AmNUm,
ClTp
iLjdLs TX TlTs XX] LjdL[m
YWTPeL[m [dLlThs[],
Ckp LRm Ttdm BVoLdm Tm
UQYoLdm TkQm GuTp Gs[[m IVpX,
H]p
ClTPl
jRLjp
Iktdm
UtThP
GjdLhLm, BWjtm UtThP Tt ]dLm
CPmTts[], CY A]jRm BVoL[ LtdL
Yim Gu GoTolT tm CVXR Ju. G]Y,
BVo LtjR LR AlTPL[d Li. UQYoLs
ReL[LY P LQ VX Yim, Tt ]dLs GuT
Tm UQYoLd GuTR ]p LsRp Yim,
EVoLpd ZYXL +1 Yl LrYRp ClTPl
jRLjp Lm JqY LjRdLjRm LY]ULl k
LsRp Yim,
ClTPljRLju \lLs :
(i) UQYoLs ReL[LY PLm YL[l k
Ls[dV Xp GUV]RLm, BZULm
LQdLs [dLlThs[.
(ii) LRd
LsLL[
UtLs[lThs[,
[dYp
kR
LY]m
YWTPeLs
BeLeL
LjRdLeLu
\u
L, cYNu
RXYo
BVo
TPjhPm
(1) ALm
AdLYLm : A
CVtLRm
YWV\Ls. YLLs. ALu R] NVp\Ls.
CVtLRl TiLs. AdLYLs YWV\Ls.
TiLs. UlPp. LW \. AdLYLu
TdLp. CQdLWd LYLs, (18 periods)
(2) YdPo CVtLRm : YWV\Ls. YdPo YLLs. YdPo
hPo. LjRp. N TdLp. TdLt TiLs. X
YdPo. YdPW L[Ll jRp. Nd LNuLs.
N ReLs, (15 periods)
(3) CVtLRm : Tl u]eLs YWV\Ls. J Td
LWLs (JW LW im YWU). JTd LWLs
(LWLs im YRp). CTd LWLs (LWLs
im YWU). YN Ut\eLs GiRu AlTPd
LsLLs. YN Ut\eLu LjVp. TX\ Ym
ThLu YN Ut\eLs. ThLs im JW
CPjp CPmTYR Htd Lsm YN Ut\eLs.
YhP YN Ut\eLs. NoLs. LRj RjRRp.
Dlj Rt\m (CVp Gi Ad) UV El. lhP
Eld LQp (25 periods)
(4) RPo \m RPm : YWV\Ls. X \lT] RPo
\Lm AYtu RPoLm. CNj RPo\.
RPo\Lu NWNLs. R AddV Dlj
Rt\m. Dlj RPo. RWV Ul. Rp LQp.
Tdj RPo. UPdLj RPo (GV LQdLs)
(15 periods)
(5) T\ YVp : VUl TR. SodLLs. Nej
(6) LQ
ALm.
LQ
ReLm
:
t\ULm
T-ReLu
Ls.
hd
LQeLs A B, UPe LQeLs 2A, 3A, A/2. TdLX
hPp ApX LjRp Yp GRp. TkR]dhThP
t\ULs. LQ NUuTLs. dLQju
TiLs. dLQeLu oLs (SSS, SAA, SAS Uhm),
SoU LQ NoLs (25 periods)
(7) NoLm YWTPeLm : ULs. ULs. CPYLs.
AiUlT. LoVu TdLp. RPo. No. Nou
YWTPm. XdjdL NR]. NoLu YLLs UtLojRp. Jud Ju. NU. SoU No. C
NoLu-CQl. Rp. jVNm. TdLp Utm
YjRp. Uf No. R No. Tdf No.
RX. GiQ[Yf No. lT Gi Utm f
Gi NoLs. fNo. Jt\lTP Utm
CWhPlTPf No. LQf NoLs. CTf
NoLs. CT ANUuT - NoTLm Utm fNLm,
(15 periods)
(8) YL iLRm : No GpX - LjRdLm. AlTPj
T[PdLm
TdL Gi
p Lm
TPjhPm
1. ALm AdLYLm
1.1
A CVtLRm
1.2
Ad LYLs
15
2. YdPo CVtLRm
44
2.1
ALm
44
2.2
YdPo YLLs
46
2.3
YdPoLu R] NVp\Ls
48
2.4
X YdPo
54
2.5
67
2.6
71
3. CVtLRm
78
3.1
Tl u]eLs
78
3.2
YN Ut\eLs
84
3.3
NoLs
100
3.4
LRj RjRRp
110
3.5
Dlj Rt\m
117
4. RPo\m RPm
126
4.1
ALm
126
4.2
RPo\
128
4.3
RPoLs
130
4.4
X \lT] RPo\Lm
AYtu RPoLm
132
4.5
134
4.6
X \lT] RPoLs
140
5. T\ YVp
147
5.1
VUlTR
147
5.2
SodLLs
150
5.3
SodLLu Rl
158
5.4
CWhP SodLLs
172
5.5
YhPm
179
5.6
RL
187
5.7
YhPeLu Rl
195
6. LQ
200
6.1
ALm
200
6.2
LQ ReLm t\ULm
204
6.3
hd LQeLs
220
6.4
LQ NUuTLs
238
6.5
dLQju TiLs
248
6.6
dLQeLu oLs
257
6.7
SoU LQ NoLs
261
dLs ]dLs
270
PLs
283
ToY pLs
291
1, ALm AdLYLm
1,1 A CVtLRm (Matrix Algebra)
1,1,1 ALm
A Gu\ Np RuRp pYvPo (Sylvester)
GuTYWp 1850Cp ALlTjRlThP, AYo AV.
ElL[ YNlTjRp G] YWVjRo, 1858Cp Ln
(Cayley) GuTYo ALu hPp. LjRp. N TdLp.
GoU\ Tu\Yt\ YWVj A CVtLRjt
YYjRo, ALu TVuT. LRjp H\jRZ A]jl
Lm ALUL ClT]p. AYt\l Tt Ak
LsRp Lm AYVUm, T[RW QoLu
NRVd
LQdLl.
YWeL[
EhNjRp.
YdLQWp. RtNXLd CPVV] T[RWm
BVYtt AL[l TVuTju\]o, Um RLYp
RPo. LjRn Utm u TVu LhPUl
TlTnLdm ALs Lm ERVs[],
GjdLhPLl
TpY
RoLp
TpY
TPlLp J UQYo Tt\ UlTiL[ uYU
ThVYm,
Rr
BeXm LRm AVp
NL AVp
Ro 1
70
81
88
83
64
Ro 2
68
76
93
81
70
Ro 3
80
86
100
98
78
UtLiP UlTiL[ mTm UTl Nn
rdLiP AUlp RWXm,
Rp W
70
81
88
83
64
CWiPm W
u\m W
68
76
93
81
70
80
86
100
98
78
1-m
2-m
3-m
4-m
5-m
Wp
Wp
Wp
Wp
Wp
CkR AUlT] SUdl uYm RLYpL[j R\,
(i) RXY.
CWiPY.
u\Y
WLs[
ElLs lhP Rop TpY TPlLu
UlTiL[j Ru\].
(ii) RXY. CWiPY. u\Y. SuLY. IkRY
WpLs[ ElLs TpY RoLp lhP
TPlu UlTiL[j Ru\].
CqY\L ALs ElL[d LiP LQdL[l Tt
TlTRt. J d YV Adu\], JT NUuTLu
RlTm. BVjRXYLu EUt\eLs Tu\Yt\
AL[p dLXm.
1,1,2 YWV\Ls :
ElL[f NqYL Yp WLs Utm WpL[d
Li J APld ds AUlT AVm, CRu
ElLs GiL[L (Un ApX LXlTi). Tpld
LYL[L ApX Ut\ LYL[L CdLXm, AL[ A,
B, C Gu\ GjL[p lY YZdLm,
ALdL] X ERWQeLs
A=
Rp
Wp
Rp W
2Bm W B =
3Bm W
2Bm
Wp
Rp
Wp
Rp W (R1)
2Bm W (R )
2
3Bm W (R3)
2Bm 3Bm
Wp Wp
C1
C2
C3
l : J Ap. WLs Uk ZL GiQlTu\],
WpLs CPk YXUL GiQlTu\],
A. (i) PUhPU] YNLs WLs G]lTm,
(ii) XV] YNLs WpLs G]lTm,
J Au J XLm ApX J El]d LQ CWi
tLs
TVuTu\],
Rp
tV]
El
CPmTts[ Wm CWiPY tV] El
CPmTts[ WXm du\],
Au YN ApX TUQm (Order of a matrix)
J Ap CPmTts[ WLs Utm WpLu
GidL
AkR
Au
YN
ApX
TUQUL
YWVdLlTm,
a
a
a11
A=
i1
m1
a12
ai2
am2
a1j
aij
amj
jY
Wp
a1n
ain
amn
iY W
a11 a12
A = [aij] = a21 a22 Ce i = 1, 2, 3 (WLs),
a31 a32
j = 1, 2 (WpLs)
a32 = 3 4 = 1
1 3
A = 0 2
1 1
(ii) B = [bij]1 2 = [5
AVm,
8] GuT 1 2 YN EPV W
7 8 9
l : TYL n YNPV NW Au ElLu
0 0 6
AVm,
(5) dLQ A (Triangular matrix) : J NW Ap RuU
XhPjt Up Es[ A]j ElLm fVm Gp.
AqY rdLQ A G]lTm, RuU XhPjtd
r Es[ A]j ElLm fVm Gp. AqY
UpdLQ A G]lTm,
3 2 7
A = 0 5 3 GuT UpdLQ AVm,
0 0 1
2 0 0
B = 4 1 0 GuT rdLQ AVm,
8 5 7
5 0
A = [aij]2 2 =
0 5
B =
[bij]3 3
5
= 0
0
5
0
0
0 GuT]
0 0 0 GuT] fV ALd
0
0
[0 0],
0 0
0 0 0
GjdLhL[m,
(9) NU ALs (Equality of matrices) :
A, B Gu\ CWi ALs NU AL[u.
(i) AY JW YN ApX TUQm EPV]Ym,
(ii) AYtu JjR ElLs NUUL Cdm,
(A,,) A = [aij]m n, B = [bij]p q Gu\ ALp m = p, n = q
BLm A]j i, jd aij = bij Gp A, B NU AL[m,
4 3
x y
G,L, 1.2 :
=
1 5 Gp x, y, z, w CYtu UlL[d
z w
LiL,
o : CWi ALm NUURXp JjR ElLm NUm,
x = 4 y = 3 z = 1 w = 5
(10) W Wp Ut A (Transpose of a matrix) :
J LdLlThP A Au WL[ WpL[Lm.
WpL[ WL[Lm UtYRu Xm T\lTm A Au
WWp Ut
dLlTm,
4
A = 2
G]lTm,
ApX
3
4 2 1
0 Gp AT =
3 0 5
5
Au YN m n Gp ATCu YN n m Bm,
ATG]d
cos sin
cos sin
A=
Gp. A =
Bm
sin cos
sin cos
A B = A + ( B) = [aij]m n + [ bij]m n
= [aij bij]m n
l :
(1) A + B. A B Gu\ ALu YN A ApX Bu
YNdf NUm Bm,
(2) LjRXd hPu GoU\Vnd LYo,
(3) Au hPp GoU\ A Bm,
(A,,) A + ( A) = ( A) + A = O = fV A
4 7
7 2
1 Gp.
GjdLhPL A = 8 6 , B = 3
9 6
8 5
11 5
7 2 4 7 7 + 4 2 7
1 = 8+3
6 + 1 = 11
7 Bm,
A+B= 8 6 + 3
9 6 8 5 9 8 6 + 5
1 1
9
7 2 4 7 7 4 2 + 7 3
8
6
5
5
61 =
3 1 = 83
A B = A + ( B) =
9 6 8 5 9 + 8 6 5 17 11
(2) ALu TdLp :
A, BGu\ ALp Au WpLu GidLm Bu
WLu GidLm NUUL Clu CqYLs TdPj
RkRY
G]lTm,
A
Au
JqY
Ws[
ElL[m A Bu JqY Wu JjR ElLPu
Tdd hYRu Xm AB Gu\ TdLp A T\lTm,
CfNn\V WY Wu TdLp GuTo,
A, B GuTY \V m n, n p YNL[ EPV ALs
Gp TdLp A ABu YN m p Bm,
Au WpLu
Bu WLu
(A,,) GidL GidL
ALu TdLXl uYm GjdLhu Xm
[dYm,
6 4 3
2 1 4
A=
B = 3 2 5
GuL,
7 3 6 2 3
7 3 1 3 3
Rp Au WpLu GidL Bu WLu
GidLdf NUUlTRp AB-Id LQ m, TdLp
A ABV] uYU T\lTm,
6 4 3
2 1 4
3 2 5
AB =
7 3 6
7 3 1
2 1 4 3
2 1 4 4
2 1 4 6
5
2
3
1
3
7
6
3
7
4
2
3
3
5
1
(2) (6) + (1) (3) + (4) (7) (2) (4) + (1) (2) + (4) (3)
=
(7) (6) + (3) (3) + (6) (7) (7) (4) + (3) (2) + (6) (3) (7) (3) + (3) (5) + (6) (1)
12 + 3 + 28
42 + 9 + 42
8 + 2 + 12
6+5+4
28 + 6 + 18
21 + 15 + 6
AB =
43 22 15
93 52 42
GjdLhPL, A =
1 1 1 1 0 0
=
=O
1 1 1 1 0 0
B]p AB =
G,L, 1.3:
1 8
A=
4 3
o :
(i)
57 35 4
6
(ii) (AB)C =
(1)k
25 24 3 5
(57) ( 4) + (35) (3) (57) (6) + (35) ( 5)
=
10
123 167
28 30
(AB)C =
(3)
1 3 4
6
BC =
7 4 3 5
(1) ( 4) + (3) (3) (1) (6) + (3) ( 5) 4 + 9 6 15
=
=
16 22
1 8 5 9
A(BC) =
4 3 16 22
(1) (5) + (8) ( 16) (1) ( 9) + (8) (22) 5 128 9 + 176
=
=
28 30
(3) Utm (4)k (AB)C = A(BC) G] YlThP,
1 3 4
6 1 4 3 + 6 3
9
+
B+C =
=
=
7 4 3 5 7 + 3 4 5 10 1
1 8 3
9 3 + 80 9 8
A(B + C) =
4 3 10 1 = 12 + 30 36 3
77 1
(5)
A(B + C) =
18 33
57 35
AB =
(1)k
25 24
1 8 4
6 4 + 24 6 40 20 34
AC =
4 3 3 5 = 16 + 9 24 15 = 7
9
57 35 20 34 57 + 20 35 34
AB + AC =
=
25 24 + 7
9 25 7 24 + 9
77 1
=
(6)
18 33
(5), (6) k A(B + C) = AB + AC G] YlThP,
(iii)
11
1 0
(iv) Au YN 2 2, AR]p I =
0 1 G]d LsL,
1 8 1 0 1(1) + 8(0) 1(0) + 8(1) 1 + 0 0 + 8
AI =
4 3 0 1 = 4(1) + 3(0) 4(0) + 3(1) = 4 + 0 0 + 3
1 8
(7)
=
4 3 = A
1 0 1 8 1(1) + 0(4) 1(8) + 0(3) 1 + 0 8 + 0
IA =
0 1 4 3 = 0(1) + 1(4) 0(8) + 1(3) = 0 + 4 0 + 3
1 8
(8)
=
4 3 = A
(7), (8)k
2 3
G,L, 1.4: A =
4 5
o :
AI = IA = A
Gp A2 7A 2II LiL,
A2 =
AA =
2 3 2 3 4 + 12 6 + 15
4 5 4 5 = 8 + 20 12 + 25
A2 =
16 21
28 37
(1)
2 3 14 21
4 5 = 28 35
(2)
1 0
2 0
=
0 1
0 2
(3)
7A =
2I =
28 37 28 35 0 2
i.e.
0 0
16 14 2 21 21 + 0
= 0 0 = O
28 28 + 0 37 35 2
A2 7A 2I =
G,L, 1.5:
1 4
5 0
2
2
2
,B=
A=
0 3
3 9 Gp (A + B) A + 2AB + B G]d LhL,
1 4 5 0 1 + 5 4 + 0 6 4
o : A + B =
0 3 + 3 9 = 0 + 3 3 + 9 = 3 12
6 4 6 4 36 + 12 24 + 48
(A + B)2 = (A + B) (A + B) =
3 12 3 12 = 18 + 36 12 + 144
12
48 72
(1)
(A + B)2 =
54 156
1 4 1 4 1 + 0 4 + 12 1 16
A2 = A.A =
0 3 0 3 = 0 + 0 0 + 9 = 0 9
5 0 5 0
25 + 0 0 + 0 25 0
B2 = B.B =
3 9 3 9 = 15 + 27 0 + 81 = 42 81
1 4 5 0 5 + 12 0 + 36 17 36
AB =
0 3 3 9 = 0 + 9 0 + 27 = 9 27
17 36
34 72
2AB = 2
9 27 = 18 54
1 16 34 72 25 0 1 + 34 + 25 16 + 72 + 0
A2 + 2AB + B2 =
0 9 +18 54 +42 81 =0 + 18 + 42 9 + 54 + 81
60 88
A2 + 2AB + B2 =
(2)
60 144
(1), (2)k (A + B)2 A2 + 2AB + B2 G] YlThP,
1 2 x = O Gp xCu UlTd LiL,
G,L, 1.6: [2x 3]
3 0 3
x
o : [2x 9 4x + 0] = O (Rp CWi AL[l TdL)
3
1 0
2 2
4
6
(1)
o : LdLlThs[
X + 2Y =
8 10
1 0
(2)
XY =
2 2
4 6 1 0
(1) (2)
(X + 2Y) (X Y) =
8 10 2 2
3 6 Y = 1 3 6
3Y =
3 6 12
6 12
13
XY=
Y=
1 2
2 4
A YI NUuT (1)p WP
1 2 = 4 6
X+2
2 4
8 10
2 4 = 4 6
X+
4 8
8 10
4 6 2 4 = 2
X=
8 10 4 8 4
2 2 , Y = 1 2
X=
4 2
2 4
Tt 1.1
2
2
(2)
LiL,
3 2
2x 3x y
= 4 7 Gp x, y, z, w CYtu UlL[d
2x + z 3y w
(3)
LiL,
(4) A
2 1 ,
4 2
4 2 ,
1 4
2 3
1 2
Gp
uYY]Yt\d LiL,
(i) 2A + (B + C) (ii) A (3B C) (iii) A + (B + C) (iv) (A + B) + C
(v) A + B
(vi) B + A
(vii) AB
(viii) BA
1 1 1
1 2 3
2 0 1
4 B = 2 1 2 , C = 2
1 2 Gp
(5) A = 1 3
2 0 1
1 1 1
1 1 1
uYm L[ NTo,
(i) AB BA
2 1 3
(6) odL : 2X + Y + 5 7 3 = O ;
4 5 4
14
(iii) A(B + C) = AB + AC
4 7 0
X Y = 1 2 6
2 8 5
3 5
(7) A=
Gp. A2 5A 14 I = O G]d LhL, Ce I
4 2
GuT CWiPm YN KWX A,
3 2
(8) A=
Gp. A2= kA 2I Gu\Y ku UlTd LiL,
4 2
1 2 2
(9) A = 2 1 2 Gp. A2 4A 5I = O G]d LhL,
2 2 1
x2 1 2x 3 3 4
=
Gp. x-I LiL,
+
2 3 1 4 3 7
(10)
1 1 2
1
(11) [x 2 1] 1 4
1 1 2
x
2 = [0] Gp x-I LiL,
1
1 2
3 1
(12) A =
2 0 , B = 1 0 Gp uYY]Yt\f NTodL:
(i) (A + B)2 = A2 + AB + BA + B2 (ii) (A B)2 A2 2AB + B2
(iii) (A + B)2 A2 + 2AB + B2
(iv) (A B)2 = A2 AB BA + B2
(v) A2 B2 (A + B) (A B)
3 7
3 2
,B=
(13) A =
, 5C + 2B = A Gp. A CVd
2 5
4 1
LiL,
x
1
1 1
, (A + B)2 = A2 + B2 Gp. x, y-u
(14) A =
, B =
y 1
2 1
UlL[d LiL,
15
1
(1)
2 [x1(y2 y3) + x2 (y3 y1) + x3 (y1 y2)]
C J R[jp (x1, y1), (x2, y2), (x3, y3) Gu\ Efl sL[d
LiP dLQju TWlTd dm G] Sm AYm,
CR Tu abc + 2fgh af2 bg2 ch2 = 0
(2)
GuT x,y-p AUkR J CTf NUuT. J N
SodLL[ lTRtL] TkR] G]m Sm AYm,
CTu\ LYL[ ]p Lsm
\dL
LRVX[oLs
AdLY
CdLYL[d dm hPjR EYd]o,
UtLiP LYLp (1)B] rdLiP
x1 y1 1
1 x y 1
dLlTm, 2 2 2
.
x
y
1
3 3
WUjRd
YYjp
YYjp
a h g
CR Tu NUuT (2) B] h b f = 0 G]d dLlTm,
g f c
Um a1x + b1y + c1 z = 0 ; a2x +b2y + c2z = 0
a3 b3 c3
CqY\L
J AdLYV] \lT]. dLU]
Yp GRlThP J lhP YL LY Bm. Cp C
NejR] LLd Ujp J NW Yp ElLs
YNlTjRlThs[Rd LYdLm,
Adm AdLYdm Es[ YTLs :
(i) J A] J GiQLf dL CVX, ARY J
A GuT YYUl UhU, ARt GqR Gi
Ulm CpX, B]p. AdLYV J GiQLf
dLXm,
16
1.2.2 YWV\Ls :
Un (ApX) LXl GiL[ ElL[Ld LiP n
YNs[ JqY NW A AEPu Sm J GiQj
RPo TjRXm, CR] A ACu AdLY Gu\m,
CR] | A | ApX det (A) ApX G]d dLXm,
CqY\L. Au ElL[ Li
AdLY. ACu AdLY G]lTm,
a11 a12
A=
GuL,
a21 a22
a11 a12
CRu AdLY | A | =
a21 a22
EYdLlThP
17
a22 a23
(i) a11Cu t\dLY = M11 = a
= a22a33 a32 a23.
32 a33
a11Cu CQdLW
a22 a23
= a22a33 a32 a23
a32 a33
a21 a23
(ii) a12Cu t\dLY = M12 =
= a21 a33 a31a23
a31 a33
a12,Cu CQdLW
a21 a23
A12 = (1)1+2 M12 = a
= (a21a33 a23 a31)
31 a33
a21 a22
(iii) a13Cu t\d LY = M13 = a
= a21 a32 a31 a22
31 a32
a13Cu CQdLW
a21 a22
= A13 = ( 1)1 + 3 M13 = a
= a21 a32 a31 a22
31 a32
l : J AdLYV GkRY W
YVLm uYU TjRXm,
ApX
Wp
18
G,L, 1.8:
3 4 1
0 1 2 Gu\
AdLYu
JqY
5 2 6
t\dLY Utm CQdLW LiL,
o :
Elu
1 2
=6+4=2
2 6
0 2
=
5 6 = 0 10 = 10
0 1
=
=0+5=5
5 2
4 1 = 24 + 2 = 26
=
2 6
3 1 = 18 5 = 13
5 6
3 4 = 6 20 = 26
5 2
4 1 = 8 + 1 = 9
1 2
3 1 = 6 0 = 6
0 2
3 4 = 3 0 = 3
0 1
19
1 2 3
GjdLhPL, A = 4 5 6 GuT J fVd LY
7 8 9
AVm,
1 2 3
5 6
4 6
4 5
Q | A | = 4 5 6 = 1
8 9 2 7 9 + 3 7 8
7 8 9
= 1(45 48) 2 (36 42) + 3(32 35)
= 3 + 12 9 = 0
1 7 5
B = 2 6 3 GuT J fVUt\ LY AVm,
4 8 9
1 7 5
6 3
2 3
2 6
7
+5
Q | B | = 2 6 3 = 1
8 9
4 9
4 8
4 8 9
= 1(54 24) 7(18 12) + 5 (16 24)
= 1(30) 7(6) + 5( 8)
= 52 0
B A J fVUt\ LY AVm,
20
TQm :
a1 b1 c1
= a2 b2 c2 GuL,
a3 b3 c3
I Rp W YXL TjR. Sm TY.
(1)
c1 c2 c3
Wp YXLm TjRXm, G]Y Sm TY
1 = a1(b2c3 c2b3) b1 (a2c3 c2a3) + c1(a2b3 b2a3)
= a1b2c3 a1b3c2 a2b1c3 + a3b1c2 + a2b3c1 a3b2c1
(2)
(1), (2) NUuTLk Sm TY = 1, Ck
Ti YlThP,
Ti 2 :
Ko AdLYu HRm C WLs (WpLs) RUds
CPUt\m NnVlTu AdLYu Um ; B]p
ARu GiQ[ U\,
TQm :
a1 b1 c1
= a2 b2 c2 GuL
a3 b3 c3
= a1(b2 c3 b3 c2) b1(a2 c3 a3 c2) + c1 (a2b3 a3 b2)
= a1b2c3 a1b3c2 a2b1c3 + a3b1c2 + a2b3c1 a3b2c1
(1)
1 GuT Cu Rp W 2Bm WVLm. 2Bm WV
Rp WVLm CPUt\m NnYRp (R1 R2) Pdm
AdLY GuL,
a2 b2 c2
1 = a1 b1 c1 . ClT Sm 1 = G] Y Yim,
a3 b3 c3
21
1I R2 YXL NnV.
1 = a1(b2c3 c2b3) + b1 (a2c3 c2a3) c1(a2b3 b2a3)
= [a1b2c3 a1b3c2 a2b1c3 + a3b1c2 + a2b3c1 a3b2c1]
(2)
(1), (2)k Sm TY 1 =
CR Tu.
CdLsLV
HRm
C
WpLu
CPUt\jtm
YXm,
[jRt\m:
J AdLYu WLds (WpLds) Jt\
GidLp CPUt\eLs Lu ARu Um, CWhP
GidLp CPUt\eLs Lu ARu U\,
Ti 3:
Ko AdLYp C WLs (WpLs) NoYNUm Gp.
AqYdLYu Ul fVUm,
TQm :
AdLYu Ul GuL, Rp CWi WLm
NoYNUm G]d LsL, R1, R2I RUds CPUt\m NnYRp.
AdLYu Ul Bm (Ti 2u T) R1, R2
NoYNUURXp. TUt\jtl \m AdLY () U\,
(A,,) =
2 = 0
=0
Ti 4 :
Ko AdLYp HRm J Wp (Wp) Es[
JqY Elm J U k Bp TdLlThlu AkR
AdLYu Ul kBp TdLlTm,
TQm :
a1 b1 c1
= a2 b2 c2 GuL,
a3 b3 c3
RXY Wu ElLs Vm kBp Td Ym
AdLY 1 GuL,
a 3 b 3 c3
R1 YVL TjR Sm TY
22
1 + x1 1 + y1 1 + z1
b2
b3 GuL
= b1
c2
c3
c1
c2 c3
c1 c3
c1 c2
b2 b3
b1 b3
b1 b2
= 1
1c c + 1c c
c
c
1 3
1 2
3
2
b2 b3
b1 b3
b1 b2
+ x1
y1
+ z1
c1 c3
c1 c2
c2 c3
1 1 1 x1 y1 z1
= b1 b2 b3 + b1 b2 b3
c1 c2 c3 c1 c2 c3
Ck Ti T\lThP,
23
a3 b3 c3
CWiPY Wp. u\Y Wp CYt\ \V l, mBp
Td C1 EPu hP Tm AdLY 1 GuL,
a1 + lb1 + mc1 b1 c1
1= a2 + lb2 + mc2 b2 c2
a3 + lb3 + nc3 b3 c3
a1 b1 c1 lb1 b1 c1 mc1 b1 c1
= a2 b2 c2 + lb2 b2 c2 + mc2 b2 c2 (Ti 5k)
a3 b3 c3 lb3 b3 c3 mc3 b3 c3
a1 b1 c1
2Y A.L.-p C1, C2 Rf NUU]Y
= a2 b2 c2+ 0 +0
24
3 2 7
GjdLhPL. | A | = 0 5 3 G] Gjd LsYm,
0 0 1
| A | = 3(5 0) 2(0 0) + 7(0 0)
= 15
AdLY | A |u Ul 15 Bm,
RuU XhP ElLu TdLtTXu 3 5 1 = 15.
x
x 2
x 1
0
x 2 x 3 = 0
G,L, 1.9 : odL
0
0
x 3
o : RuU XhPjtd Z Es[ A]j
ElLm fVUm, G]Y. AdLYu Ul
(x 1) (x 2) (x 3)
(x 1) (x 2) (x 3) = 0 x = 1, x = 2, x = 3
x 5 1 2
7 x + 1 1 = 0 Gp x-dj o LiL,
G,L, 1.10 :
x 5 1 2
o :
7 x + 1 1 = 0
(x2 35) + (1 2) = 0 x2 35 1 = 0 x2 36 = 0
x2 = 36 x = 6
0 1 0
G,L, 1.11: x 2 x = 0 Gp x-dj o LiL,
1 3 x
o :
(0)
x x
2 x
x 2
1
+ (0)
3 x
1 x
1 3 = 0
x2 + x = 0 x(1 x) = 0
1 a
G,L, 1.12: UlL (i) 1 b
1 c
0 1(x2 x) + 0 = 0
x = 0, x = 1
b + c
x + 2a
c + a (ii) x + 3a
x + 4a
a + b
25
x + 3a
x + 4a
x + 5a
x + 4a
x + 5a
x + 6a
1 a b + c 1 a a + b + c
= 1 b c + a = 1 b a + b + c C3 C 3 + C 2
1 c a + b 1 c a + b + c
(i)
[Q C1 C3]
x + 4a x + 2a a 2a
C2 C 2 C 1
x + 5a = x + 3a a 2a
C3 C3 C 1
x + 6a x + 4a a 2a
= 0 [Q C2, C3 R NUU]Y]
2x + y x y
G,L, 1.13: 2y + z y z = 0 G] L,
2z + x z x
2x + y x y
2x x y y x y
2y
+
z
y
z
=2y y z + z y z
o :
2z + x z x
2z z x x z x
Rp AdLYp C1, C2
R NUU]Y
= 0+0
Q
CWiPY AdLYp C1,C3
NoY NUm
= 0
=0
x + 2a x + 3a
(ii) = x + 3a x + 4a
x + 4a x + 5a
G,L, 1.14:
1
1
1
2
c
a a2
b b2
c
= (a b) (b c) (c a) G] L,
o :
1
1
1
0
2
b = 0
1
c2
a a2
b
c
ab
bc
a2 b2
2
b c
R1 R1 R 2
R2 R2 R3
c2
0 1 a + b R1,R2k
= (a b) (b c) 0 1 b + c
(a b),(b c)
2
YV
GdLm
1 c
c
= (ab) (bc) [(1) (b + c) (1) (a + b)] = (ab) (bc) (ca)
c
1
1
1
1 = xy G] L
G,L, 1.15: 1 1 + x
1
1
1 + y
26
o :
1
1
1
1 1 1
1 1 + x
1 = 0 x 0 R 2 R2 R1
1
0 0 y R3 R3 R1
1
1 + y
= xy
1/a2
1/b
1/c2
2
G,L, 1.16:
1/a2
1/b
1/c2
2
bc
ca
ab
= 0 G] L
a + b
bc
b+c
ca
c+a
ab
1 1/a
c + a = abc 1/b
1/c
a + b
b+c
abc a(b + c)
R , R , R -I
abc b(c + a) 1 2 3
a, b, cBp TdLm
abc c(a + b)
a(b + c)
C Ck abc-I
b(c + a) 2
YV GdLm
c(a + b)
1 a(b + c)
1 b(c + a) C1I abcBp TdLm
1 c(a + b)
1 ab + bc + ca
1 ab + bc + ca C3 C3 + C1
1 ab + bc + ca
bc 1 1
C3k (ab+bc+ca)
(ab+bc+ca)
ca 1 1
=
abc
YV GdLm
ab 1 1
(ab + bc + ca)
(0) [Q C2 , C3 NoY NUm]
=
abc
=0
1/a
abc
= abc 1/b
1/c
bc
1
= abc ca
ab
bc
1
= abc ca
ab
b2 c2
G,L, 1.17: c a
a2b2
2 2
b2 c2
o : = c a
a2b2
2 2
bc
ca
ab
bc
ca
1
1
1
= 0 G] L
a + b
b+c
c + a GuL
a + b
b+c
c+a
ab
R1, R2 , R3I \V a, b, cBp TdLm,
27
ab2 c2
bc a
ca2b2
2 2
1
= abc
ca + bc
abc
ab + ac
abc
bc + ab
abc
bc
1
ab
+
ac
C , C k abc
(abc)2
1 2
= abc ca 1 bc + ab YV
GdLm
ab 1 ca + bc
bc 1 ab + bc + ca
= abc ca 1 ab + bc + ca C3 C3 + C1
ab 1 ab + bc + ca
bc 1 1 C k (ab + bc + ca)
3
= abc (ab + bc + ca) ca 1 1 YV GdLm
ab 1 1
= abc (ab + bc + ca) (0)
[Q C2, C3 NoYNUm]
=0
b
a+b+c c
a+b+c
c
a = 2(a+b) (b+c) (c+a) G] L,
G,L, 1.18 :
b
a
a+b+c
o :
b a + b
a + b (a + b) R1 R1 + R2
a+b+c c
c a+b+c a = (b + c) b + c
b + c R2 R2 + R3
b
a
a+b+c b
a a + b + c
1
1 1
R ,R -k (a+b), (b+c)
1 1 2
= (a + b) (b + c) 1 1
YV GdLm
b a a+b+c
2
0
0
R1 R1 + R2
1
1
1
= (a + b) (b + c)
b a a + b + c
1
1
= (a + b) (b + c) ( 2)
b a + b + c
= (a + b) (b + c) ( 2) [ (a + b + c) + b]
= (a + b) (b + c) ( 2) [ a c]
= 2(a + b) (b + c) (c + a)
28
a +
ab
ac
2
G,L, 1.19:
2
c +
ab
ac
b +
bc
a +
o : = ab
ac
2
ab
2
b +
ac
bc
c2 +
bc
= 2 (a2 + b2 + c2 + ) G] L
bc
GuL
a(a +2 )
ab
ac2
2
1
= abc
a2 b
2
c(c + )
a2c
b(b2 + )
bc2
b2c
a +2
b
c2
2
abc
= abc
+
a +b +c
2
=
b
c2
2
2
c +
a2
a2
b2 +
b2
c2
a2+b2+c2+
2
b +
a2+b2+c2+
c +
1
R1 R1 + R2 + R3
1
1
2
2
b2
= (a + b + c + ) b b +
2
c
c2
c2 +
2
1 0 0
C2 C2 C 1
2
= (a + b + c + ) b 0
2
C3 C3 C 1
c 0
2
= (a2 + b2 + c2 + )
a +
ab
ac
2
ab
2
b +
bc
c2 +
ac
bc
= 2(a2 + b2 + c2 + )
29
Tt 1.2
6
4
2
1
3
2
UlTd LiL,
(2) fVd LY Utm fVUt\ LY AV Li
2
3
1
1 4 9
5
6
(i) 4 9 16
(ii) 4
9 16 25
2 4 6
4 3 9
2 x 4
(ii) 3 2 7 = 1
(3) odL (i) 3 2 1 = 3
1 2 3
4 4 x
a b b c c a
1 ab c(a + b)
(4) UlL (i) b c c a a b (ii) 1 bc a(b + c)
1 ca b(c + a)
c a a b b c
2a
2a
a b c
2b
b
a
2b = (a + b + c)3 G] L
(5)
2c
2c
c a b
1
1
1 + a
1 1 1
1+b
1 = abc 1 + + + G] L,
(6) 1
a b c
1
1 + c
1
Ce a, b, c GuT] fVUt\ UnViLs,
Ck
1
1
1 + a
1
1+a
1 Cu UlTd LiL,
1
1
1 + a
1 a a3
(7)
1
1
b
c
c3
b3
= (a b) (b c) (c a) (a + b + c) G] L,
(8) x, y, z YqY\]YVk.
xyz = 1 G]d LhL,
30
x
y
z
3
1z
x2
1 x3
y2
1 y3
z2
= 0 Gp
1
1
1
1
b = 1
c2 1
a2
c
y
+
z
x
z
+
x
z
(ii)
x + y y
a
b
c
bc
ca
ab
y
x = (x + y + z) (x z)2
(10) uYY]Yt\ L,
y+z z+x x+y x y z
a
(iii) b
b
c
a
a
(iv) a b
b + c
a
ab
ac
2
c
ab
ac
bc
bc
c
a= 3abc a3 b3 c3
b
b
c
b c c a = a3 + b3 + c3 3abc
c + a a + b
= 4a2b2c2
1.2.4 LW \ :
AdLYLd Rt\ju (Remainder theorem) TVuT
Rt\m 1.1 :
Ko AdLYu () ElLs xCp AUkR Tpld
LYL[L Ck. x = a G]l WP Cu Ul fVm
Gp (x a) GuT u J LWVm,
TQm :
Cu ElLs xCp AUkR Tpld LYLs, G]Y
TjmT -u Ul x-Bp AUkR J Tpld
LYVm,
CR] p(x) GuL,
x = a GmT = 0
ARY x = a GmT p(x) = 0
ARY p(a) = 0
Rt\juT (x a) GuT p(x)u J LW Bm,
(A,,) (x a) B] Cu J LW Bm,
31
l :
(1) Sm. AdLYu UlTd LWLu TdLp
Yp
TYRt
CjRt\m
Lm
TVuTm,
GjdLhPL. a = b G] WP AdLY Cp
ARu HRm C WLs ApX WpLs NoYNUU]p.
= 0 Bm, G]Y. UtLiP Rt\juT a b GuT
Cu LWVm,
(2) x = a G] WP. (n r) YNs[ AdLYp r
1
G,L, 1.20: 1
1
a
b
c
= (a b) (b c) (c a) (a + b + c) G]d LhL,
3
c
a3
b3
o :
1
= 1
1
b3 GuL, a = b G] WP
c3
a a3
b
c
1 b b3
= 1 b b = 0
1 c c3
3
[Q R1, R2 NoYNUm]
(a b) GuT Cu J LW,
Y] a, b, cCp NUfo Ti EPV G] AVXm,
CRTu b = c, c = a G]l WP = 0 G] Sm T\m,
G]Y (b c), (c a) GuT]m Cu LWL[m,
(ab) (bc) (c a) Gu\ TdLtTXu Cu J LWVm,
ClTdLtTXu T 3 Bm, AR NUVm RuU XhP
ElLu TdLtTXu 1.b.c3 Bm, CRu T 4 Bm.
t UtNu] 3 LWLs Uhu JT LW
Ei G] A\m,
32
1
CqY\L 1
1
a
b
c
= (a b) (b c) (c a) k(a + b + c)
3
c
a3
b3
1 0 0
1 1 1 = k(3) ( 1) ( 1) (2) k = 1
1 2 8
= (a b) (b c) (c a) (a + b + c)
l : a, b, cp AUkR YhP YN Utm NUfo Tpld
LYL[d LWlTjmT Rs[ NUfo LWVl
TtV dVd l
m GuT LWLu (WYRp T\lThP) TdLu
T-dm. RuU XhP ElLu TdLu T-dm
Es[ jVNm GuL,
(1) mCu Ul fVm Gp Ut\ NUfo LW J
UVm, (k)
(2) mCu Ul Ju Gp Ut\ JTjR] NUfo
LW k(a + b + c) Bm,
(3) mCu Ul CWi Gp Ut\ CTjR] NUfo
LW k(a2 + b2 + c2)+l (ab+bc+ca) Bm,
G,L, 1.21:
1
1
1
a2 a3
b2 b3
2
c
\p L,
o :
1
1
1
GuL, a= b G]l WP
3
c
a2 a3
b2 b3
c2
33
G]d LW
1
= 1
1
=0
3
c
b2
b3
b2
b3
c
(a b) GuT Cu LW,
NUfo RuUVp b = c, c = a G]l WP = 0 G] Sm
Gp LQXm, G]Y. (b c), (c a) GuT Cu LWL[m,
Ck (a b) (b c) (c a) GuT Cu J LWVm,
ClTdLu T 3 Bm, RuU XhP ElLu
TdLp b2c3Cu T 5 Bm,
Cu Ut\ LW k(a2 + b2 + c2) + l(ab + bc + ca) Bm,
1
1
1
c3
a2 a3
c2
k, lCu UlL[l T\ C\m fVULRT a, b, cd
RkR UlL[d LdLm,
a = 0, b = 1, c = 2 G]d LsL,
1 0 0
1 1 1 = [k (5) + l(2)] ( 1) ( 1) (2)
1 4 8
4 = (5k + 2l) 2 5k + 2l = 2
Um a = 0, b = 1, c = 1 G]d LsL,
1 0 0
1 1 1 = [k(2) + l( 1)] (+ 1) ( 2) (1)
1 1 1
(1)
2 = (2k l) ( 2) 2k l = 1
(1), (2) I odL. k = 0, l = 1G]l T\m,
(2)
= (ab + bc + ca) (a b) (b c) (c a)
= (a b) (b c) (c a) (ab + bc + ca)
(b +2c)
G,L, 1.22: b
c2
a2
(c + a)2
c2
= 2abc (a + b + c)3 G] L,
(a + b)2
a2
b2
34
o :
(b +2c)
= b
c2
a2
(c + a)2
2
c
a = 0 G]l WP
(b +2c)
= b
c2
2
(a + b)
a2
b2
=0
2
b
GuL,
b2
[Q C2 , C3 R NUm]
c
(a 0) = a GuT Cu J LW, CR Tu b = 0, c = 0
G]l WP Cu Ul fVUm,
a, b, c GuT] Cu LWL[m,
a + b + c = 0 G]l WP
( a)2
= b
c2
a2
( b)2
c2
= 0 G]l TYm,
2
( c)
a2
b2
(b +2c)
b
c2
a = 1,
4
1
a2
(c + a)2
= k abc (a + b + c)3
(a + b)2
a2
b2
c2
b = 1, c = 1 G]d LsL,
1 1
4 1 = k(1) (1) (1) (3)3 54 = 27k k = 2
1 4
= 2abc (a + b + c)3
x a a
G,L, 1.23: a x a = (x a)2 (x + 2a) G]dLhL
a a x
35
o :
x a a
= a x a GuL,
a a x
x = a G]l
a
= a
WL,
a a
a a = 0
a a
2a
a = 0 [C1 C1 + C2 + C3]
a =
2a
= a
a
2a
a
a
2a 0
(x + 2a) B] Cu J LWVm,
(x a)2 (x + 2a) B] Cu J LWVm, CRu T 3
Bm, RuU XhP ElLu TdLu T 3 Bm,
G]Y. Cu] LW U k Bm,
x a a
a x a = k(x a)2 (x + 2a).
a a x
x3 ElL[ C\m NUlTjR. 1 = k
x a a
a x a = (x a)2 (x + 2a)
a a x
G,L, 1.24: LW \Vl TVuTj
5
x+1 3
2 x+2 5 = (x1)2 (x + 9) G] L,
2
3
x+4
3
5
x + 1
2
x+2
5 GuL,
o : =
2
3
x + 4
2 3 5
x = 1 G]l WP. = 2 3 5 = 0
2 3 5
36
8 3 5 0 3 5
= 2 7 5 =0 7 5
2 3 5 0 3 5
[Q C1C1 +C2+C3]
=0
(x + 9) B] Cu LW,
(x 1)2 (x + 9) B] Cu LW, CRu T 3Bm, RuU
XhP ElLu TdLp (x + 1) (x + 2) (x + 4), CRu T 3
Bm.
Rs[ Ut\ LW. U k BL CdL Yim,
x + 1
2
3
x+2
3
5
5 = k(x 1)2 (x + 9).
x + 4
Tt 1.3
(1)
1
LW \Vl TVuTj 1
1
= (a b) (b c) (c a)
2
c
a2
b2
G]d LhL,
b + c a c a b
(2) b c c + a b a = 8abc G]d LW \p dL,
c b c a a + b
x + a
(3) LW \Vl TVuTj a
a
a b c
(4) LWlTjL = a2
bc
b2
ca
c2
ab
37
b
x+b
b
c
c = 0 odL,
x + c
b + c
c + a
a + b
= (a + b + c) (a b) (b c) (c a)
2
c
a2
b2
G]d LhL,
ALu
TdLp
| B | GuT R,
cos sin
cos sin
G,L, 1.25: If A =
, B =
GuT] C NW
sin cos
sin cos
ALs Gp | AB | = | A | | B | G]d LhL,
o :
cos sin
cos sin
, B=
sin cos
sin cos
A=
cos
AB =
sin
sin cos
cos sin
sin
cos
cos2 + sin2
cos sin sin cos 1 0
=
=
sin cos cos sin
cos2 + sin2 0 1
38
1
| AB | =
0
0
=1
1
(1)
cos sin
= cos2 + sin2 = 1
sin cos
|A| =
cos sin
= cos2 + sin2 = 1
sin cos
|B| =
|A|
| B |= 1 1 = 1
(2)
(1), (2) Cp Ck | AB | = | A |
|B|
2
2
2
ab
ac
o c b b + c
2
2
c
o
a
= ab
G,L, 1.26:
c
a
bc
+
G]d LhL
b a o ac
2
2
bc
a +b
2
o c b o c b o c b
o : L.H.S. = c o a = c o a c o a
b a o b a o b a o
o + c + b
= o + o + ab
o + ac + o
2
c + b
= ab
ac
2
o + o + ab
2
c +o+a
bc + o + o
ab
2
c +a
2
2
b + a + 0
o + ac + o
bc + o + o
b2 + a2
ac
bc
bc
= R.H.S.
2
a12 + a22 a1b1 + a2b2
a 1 b 1
G,L, 1.27:
=
2
2 G] L
a 2 b 2
a1b1 + a2b2 b1 + b2
o :
a 1
L.H.S. =
a 2
a 1
=
b 1
b12 a1 b1 a1 b1
=
b2
a2 b2 a2 b2
a2 a1 b1 Rp AdLYu
)
b2
a2 b2 W WpL[ TUtL
a12 + a22
a1b1 + a2b2
a1b1 + a2b2
b12 + b22
= R.H.S
39
2bc 2 a
G,L, 1.28: c
b2
c2
2ca b2
a2
a
2
a
= b
2 c
2ab c
b2
b
c
a
c 2
a G]d LhL
o :
R.H.S. =
2
a b c
a b c a b c
b c a = b c a b c a
c a b
c a b c a b
a b c
a b c
b c a ( 1) c a b; R2 R3
=
c a b
b c a
=
a b c a b c
b c a c
a
b
c a b b
c
a
a +bc2+ cb
ab + c + ab
ac + ac + b2
2
2bc 2 a
c
b2
ab + ab + c2
b2 + ac + ac
bc + a2 + bc
2
c + ab + ba
ac + b2 + ac
bc + bc + a2
c2
b2
2ac b2
a2 = L.H.S.
2ab c2
a2
a3 b3 c3
a1, b1, c1 CYtu JjR CQdLWLs A1, B1, C1 GuL,
A1 B1 C1
CQd LWLu AdLY A2 B2 C2Bm,
A3 B3 C3
40
R1 Xm TjRlT\ GuL
b2 c2
a2 c2
a2 b2
= a1
b1
+ c1
b3 c3
a3 c3
a3 b3
= a1 (a1u CQdLW) + b1 (b1u CQdLW)
+ c1 (c1 u CQdLW)
= a1A1 + b1 B1 + c1 C1
i.e. Ko AdLYp HRm J Wu ElLs Utm
AYtu JjR CQdLWLs BVYtu TdLtTXu
RX] AkR AdLYu Ultf NUm Bm,
CR Tu = a2A2 + b2B2 + c2C2
= a3A3 + b3B3 + c3C3
ClT. AR AdLYp RXY W ElLs
Utm CWiPY W ElLu JjR CQdLWLu
TdLtTX]d LiTm, (A,,) uYm LYVd LL,
a1A2 + b1B2 + c1C2
b1 c1
a1 c1
a1 b1
= a1
+ b1 a c c1 a b
c
b
3 3
3 3
3 3
= a1(b1c3 b3c1) + b1(a1c3 a3c1) c1(a1b3 a3b1)
=0
a1A2 + b1B2 + c1C2 = 0
CqY\L. Sm TY
a1A3 + b1B3 + c1C3 = 0 ; a2A1 + b2B1 + c2C1 = 0 ; a2A3 + b2B3 + c2C3 = 0
a3A1 + b3B1 + c3C1 = 0
; a3A2 + b3B2 + c3C2 = 0
i.e. AdLYp HRm J W ElLs Utm
Y\Rm W ElLu JjR CQdLWLs CYtu
TdLt TXu RX] fVUm,
l :
WLdl TXL. Sm WpL[ Gjd LiPm
CR L[l TYm,
= a1A1 + a2A2 + a3A3
= b1B1 + b2B2 + b3B3
= c1C1 + c2C2 + c3C3
41
R2
R3
C1
C2
C3
r1
c1
r2
c2
r3
c3
A3 B3 C3
A1,
c1-Cu
CQdLWL[L
o :
a1 b1 c1 A1 B1 C1
a2 b2 c2 A2 B2 C2
a3 b3 c3 A3 B3 C3
a1A1 + b1B1 + c1C1 a1A2 + b1B2 + c1C2 a1A3 + b1B3 + c1C3
= a2A1 + b2B1 + c2C1 a2A2 + b2B2 + c1C2 a2A3 + b2B3 + c2C3
0 0
A1 B1 C1
i.e. A2 B2 C2 = 3
A3 B3 C3
A1
A2
A3
42
B1
B2
B3
C1
C2 = 2
C3
Tt 1.4
2
1 a a 1 2a
(1) a 1 a = a2
a a 1 a2
(2)
1
1
1
a2
2
y b
z2 c2
x x2
y
z
1
1
1
G] ,
2
a 2a
1
2
2
2
2a
(a x)2 (b x)2 (c x)2
2b =(a y) (b y) (c y)
2c (a z)2 (b z)2 (c z)2
2
a2
a2
a2 2a
43
G] ,
2, YdPo CVtLRm
2.1 ALm
AVoXk LR YpSo W.R. BpPu (1805 1865) Utm
_oUV LRVX[o H.G. WUu (1809 1877) BVu
AV LilLpRu Ru Rp YdPoLs TtV Lj
TYeLs
EY],
CYoLs
CYm
NUvRjp
RofVPkR UV[oLs GuT BfNVlTPjRdLRm,
AUdL Utm CeXk LR YpSoL[] J.B. lv
(1839 1903), Q. VoNh (1850 1925) BVo iLRjp
LohVu YY LRj] CQdmT EY] V
TPU YdPo CVtLRUm, YdPo Gu\ YojR Xju
Up
to
carryGu\
UVdLjPu
BpP]p
LiPVlThP, Um YdPVp. WUu hVXm
AlTPVLd LiP,
tLXjp YdPoL[] YVXm. CVtVXm
YYL BdWj. Lf\kR V YlTLs EY],
RtT YdPo CVtLRU] CVkWVp. RphTVp
Utm TV LRjm YYLl TVuT\,
CVtVp LVeL[j (Physical quantities) NL[Lm
(scalars) Utm YdPoL[Lm CYLL[Ll dLXm,
YWV\Ls:
N : GiQ[Y Uhm Lis[ LVm N
G]lTm,
CRt
Yp
(space)
GkRR
NPm
RPopX,
G,L,: TUu, L] A[. APoj. YX. YlT X. Wm.
TWlT[. UnViLs Tu\Y,
Sm NVd lTRt UnViL[l TVuTjYm,
A. AkRd LVju GiQ[Y X AlTP AXPu
R\, Sm NL[ UnViL[Ld Li. AYt]
a, b, cGu\ L[p lYm,
YdPo : Nm GiQ[m LiP LVm YdPo G]lTm,
44
G,L,
:
CPlTVof
(displacement)
NYLm.
dLm.
lj\u, N. Nu GP Tu\Y,
YdPoL[ dm \ :
J YdPW Sod Lhj iPLd dLXm, Cp
SodLhj iu [m YdPu GiQ[ (magnitude) Bm,
AkSodLhj iu J ]s[ Amd V]
AqYdPu N] dm,
J YdPW a
= AB Gu
lhPp Ap SodLhj i
A k BI SdV NV] a u
TPm 2. 1
ARY
AB
= AB
a
=
GiQ[] a G]m GRXm,
| |
G]Y a
| |
|
AB |
| |
=a ;
|b |
= AB ;
=b ;
G]d
dLXm,
a -u
|c | = c
|
CD | = CD
|
PQ | = PQ
45
[m
||
Um AB , CD
JW N]m
TtlTRp AB = CD ApX a = b
TPm. 2. 2
46
: a = | a | a^
YdPo = (ARu Uh) (ARu Np AUkR KWX YdPo)
a
^
a =
| |
(a O )
TYLd
LdLlThP J YdPu Np KWX YdPWd LQ.
AqYdPW ARu GiQ[Yp YdL Yim,
JW N Utm GojN YdPoLs (Like and unlike vectors) :
JW NVXUkR YdPoL[ JW N YdPoLs Gum.
JudLu GojNXUkR YdPoL[ GojN
YdPoLs Gum Yo,
JW N YdPoLs
GojN YdPoLs
TPm. 2. 3
Tt\
YdPoL[
JW
47
a
Gu\ YLPu GiQ[m ARt GojNp
GoU\ BA = a Bm,
YdPu RXr YdPo (Reciprocal of a vector) :
( )
( )
OA
= a , AB = b
GuL,
O-I B-Pu
OA + AB = OB G] GRXm,
TPm. 2. 4
G]Y OB = OA + AB = a + b
CY YdPo hPu dLQ Vm, Cqk
Sm AY VRp. HRm C YdPoL[ AYtu
GiQ[Ym NVm J dLQju YNVL
GdLlThP CWi TdLeLu XUL lhPp. AYtu
RX AmdLQju GoYNp GdLlThP u\Y
TdLj]p lTo GuTRm,
48
dLQ
BC + CA = BA
BC + CA = AB
AB + BC + CA = 0
TPm. 2. 5
G]Y J dLQju YNdWUUL GdLlThP
TdLeL[p dLlTm u YdPoLu RX] J
fV YdPo Bm,
YdPo hPu CQLW (Parallelogram law) :
TPm (2.7)-p OA = a , AB = b , BC = c , CD = d , DE = e
GuTY HRm Ik YdPoLs GuL,
JqY YdPm kRV YdPu
lsk YWVlThs[Rd
LY]jp LsL,
OA + AB + BC + CD + DE = OE
G]Y
A]j
YdPoLu
RX] Rp YdPu RPdLl
sVd
LP
YdPu
l
sPu CQdm YdPWm, CR]
TPm 2. 7
YdPo Ru TXLQ (Polygon) GuTo,
49
a b = a + b
OA = a Utm AB = b GuL,
OB = OA + AB = a + b Bm,
BAI B YW AB = ABGU hL,
AB = AB = b
ClT
hPdV
dLQ
k
( )
TPm. 2. 8
OB = OA + AB = a + b = a b
( )
OA = a , AB = b GuL
OABk OA + AB = OB
a + b = OB
(1)
CB = OA = a ; OC = AB = b
OCBk OC + CB = OB
50
TPm 2. 9
(A,,) b + a = OB
(2)
(1), (2) Lk a + b = b + a
G]Y YdPo hPp. TUt V \ Nn\,
Rt\m 2.2:
YdPo hPp Nol V \ Nnm
(A,,) a , b , c Gu\ HRm u
YdPoLd
(a +b ) + c = a + (b +c ) Bm.
TQm :
OA = a ;
AB = b ; BC = c GuL
OBCk
ABCk
OACk
(2), (4)-k
OA + AB
a + b
OB + BC
(a +b ) + c
AB + BC
b + c
OA + AC
a + b +c
TPm 2. 10
OB
OB
(1)
OC
OC
(2)
AC
AC
(3)
OC
OC
(4)
(a +b ) + c = a + (b +c )
51
OA = a GuL
a +O
a +O
Um
O + a
= OA + AA = OA = a
= a
= OO + OA = OA = a
O + a
= a
a +O
= O + a = a
( )
( )
a + a
G]Y
( ) =
OA + AO = OO = O
( a ) + a =
AO + OA = AA = O
a + ( a ) = ( a ) + a = O
52
(1) a = a
;
( 1) a = a
;
0a = O
a -u Goj Nm AUm,
YdPoLu N. TdLt TiLs
Z LdLlThs[Y YdPoLu N TdLt
TiLs Bm,
a ,
b
GuTY
YdPoL[Lm.
m,
n
GuTY
NL[Lm Clu
(i) m a
( ) = ( m) a = (ma )
(ii) ( m) a
( ) = ma
(iv) (m + n) a = m a + n a
HRm J NVu m a + b = m a + m b .
: Rt\m 2.5k m a b = m a m b
53
TPjk OP = r
TPm 2. 11
XYdPo Bm, Um OB
su XYdPo Bm,
GuT
O-I Tj B-Gu\
GuTY \V A, Bu X
OA = a ; OB = b Bm,
OA + AB = OB
AB = OB OA = b a
TPm 2. 12
CRl Tu BA = OA OB
54
na +mb
OP = m + n
Bm
TQm :
O GuT Bs GuL,
OA = a ; OB = b Bm,
TPm 2. 13
i.e. OP = r
P B] ABI m : n Gu\ Rjp Eh\ULl d\ GuL,
AP
m
n AP = m PB
PB = n n AP = m PB
n
(
OP OA )
= m OB OP
nr na = mb mr
(m + n) r = m b + n a
(r a ) = m (b r )
mb +na
r = m+n
(1): P GuT AB-u Sls Gp AB-I 1 : 1 Gu\ Rjp
dm,
1 . b + 1. a
a + b
Pu X YdPo =
=
1+1
2
a + b
AB-u Sls P-u XYdPo= OP = r =
2
(2): u sLs JW SodLhp AUYRtL]
TkR],
55
mb +na
r = m+n
(m + n) r =
mb +na
(m + n) r m b n a = 0
CkR
YdPo
NUuThp
CPl\s[
N
QLeLu Rp (m + n) m n = 0 Bm, CqY\L. uYm
]l T\m,
a , b , c BVYt\ X YdPoL[Ld LiP A, B, C
Gu\ sLs JW SodLhp AUUu x, y, z Gu\
NL[ x a + y b + z c = O Utm x + y + z = 0 GU LQ
m,
URXVL x, y, z Gu\ NLs x + y + z = 0,
mb na
OP =
Bm
mn
TQm : O GuT Bls GuL,
OA = a ; OB = b Bm,
PB] ABI m : n Gu\ Rjp
Yl\ULl d\ GuL,
TPm 2. 14
56
ClT
m
AP
PB = n
n AP =
AP & PB
GojNp Es[]
n AP = m PB
n
= m OB OP
n r a = m r b
na = mr mb
mb na =mr nr
n a = (m n) r
mb na
r =
mn
J dLQju SdLLs JW sp
(
OP OA )
nr
mb
m PB
Rt\m 2.8:
Nkdm,
TQm :
ABC Gu\ dLQjp D, E, F GuTY \V BC, CA, AB
Gu\ TdLeLu SlsLs GuL,
AD, BE, CF Gu\ SdLLs JW sp Nkdm G] Y
Yim,
O GuT Bls GuL, A, B, C Gu\ sLu
XYdPoLs \V a , b , c GuL,
ClT D, E, F BVYtu ,Y,
b + c
c + a
a + b
,
,
Bm,
2
2
2
AD Gu\ SdLhP G1 Gu\ s
2 : 1 Gu\ Rjp Eh\ULl
dUu.
G1 u ,Y, =
TPm. 2. 15
2OD + 1OA
2+1
b + c
2 2 + 1 a
a + b + c
=
(1)
3
3
BE Gu\ SdLhP G2 Gu\ s 2:1 Gu\ Rjp
Eh\ULl dUu.
OG1 =
57
OG2
2 OE + 1 OB
u ,Y,, =
2+1
OG2
c + a
2 2 + 1. b
a + b + c
=
3
(2)
OG3
a + b + c
=
3
(3)
sV
G,L, 2.1: J dLQju u\ TdLeLs a , b , c Gu\
BC = a , CA = b , AB = c GuL,
a + b + c = BC + CA + AB
= BA + AB ( BC + CA = BA
= BB = O
58
TPm 2. 16
G,L, 2.2:
J Je ALQju CWi AjRjR TdLeLs
AB = a Utm BC = b GuL
AD || BC Utm AD = 2.BC BRXp
AD = 2 BC = 2 b
ABC-p AB + BC = AC
AC = a + b
ACD-p,
AD =
AC + CD
AB = a
BC = b
CD =
DE =
EF =
FA =
AD AC
CD =
TPm 2. 17
= 2b a + b = b a
(b a ) = a b
G,L, 2.3:
A, B, C, D BVYtu ,Y, \V
a , b , 2 a + 3 b , a 2 b Gp DB Utm AC LiL,
o :
OA = a
OB = b
; OC = 2 a + 3 b
; OD = a 2 b
DB = OB OD = b a 2 b = b a + 2 b = 3 b a
AC = OC OA
=
(2a
+ 3b) a = a + 3 b
59
OA = a 2 b ; OB = 2 a b
3 2a b +2 a 2b
3 OB + 2OA
=
P-u ,Y, =
5
3+2
) (
6a 3b +2a 4b
8a 7b
8 7
=
= 5 a 5 b
5
5
3 OB 2OA 3 2 a b 2 a 2 b
Q-u ,Y, =
=
1
32
) (
= 6a 3b 2a +4b = 4a + b
G,L, 2.5: A, B-u ,Y, \V
a , b Gp AB-I u
NUTLeL[Ll dm sLu ,Y, LiL,
o :
P, Q Gu\ sLs AB-I u
NUTLeL[Ll d\ G]d
LsL,
TPm 2. 18
AP = PQ = QB = (GuL)
P Gu\ sV] AB-I 1 : 2 Gu\ Rjp lTRp
1. OB + 2.OA 1. b + 2. a
b +2a
=
=
Pu ,Y, = OP =
3
3
1+2
b +2a
b +2a +3b
+
b
3
3
OP + OB
2a +4b
Qu ,Y, =
=
=
=
6
2
2
2
60
a +2b
=
3
G,L, 2.6: J StLWU] CQLWUL CdLj RYV] Utm
TU] TkR]. ARu XhPeLs Ju\Vu C
NUdRXm GuTR] YdPo \p L,
o :
ABCD GuTR] J StLWm GuL,
Rp CR] J CQLWm G]
Gjd Li. ARu XhPeLs
Ju\Vu
NUdm
G]
lTm,
O GuT Bls GuL,
OA = a , OB = b , OC = c , OD = d
TPm 2. 19
ABCD J CQLWURXp AB = DC
OB OA = OC OD b a = c d
b + d
a + c
b + d
= a + c
=
2
2
i.e. BD-u Slsu ,Y, = AC-u Slsu ,Y,
G]Y JW sV]. AC, BD-I CNUd\, BLVp
CQLWm
ABCD-u
XhPeLs
Ju\Vu
CNUd\,
URXVL
ABCD
Gu\
StLWjp
XhPeLs
Ju\Vu CNUd\ G] Gjd Li ABCD J
CQLWm G] Ym,
A, B, C Utm D Gu\ EflsLu ,Y, \V a , b ,
c , d GuL, AC Utm BD Gu\ XhPeLs Ju\Vu
CNUd\ GuTRp.
AC-u Slsu ,Y, = BD-u Slsu ,Y,
b + d
a + c
=
2
2
b a = c d i.e. AB = DC
61
a + c = b + d
(1)
Um (1)
d a = c b
i.e.
AD = BC
AB
Utm
3
BE + DC = 2 BC G]d LhL,
o :
A Gu\ sV Bl sVL
YNdLtT
Gjd
LsYm,
B, Cu ,Y, \V b , c
GuL,
AB, AC-u
SlsLs
D, E
BLVp D, E-u ,Y, \V
b c
2 , 2 Bm,
TPm 2. 20
c
ClT BE = E-u ,Y, B-u ,Y, = 2 b
b
DC = C-u ,Y, D-u ,Y, = c 2
c
b
BE + DC = 2 b + c 2
3
=2
(c b )
3 3
2 c 2 b
3
= 2 [C-u ,Y, B-u ,Y,]
3
= 2 BC
G,L, 2.8: J dLQju C TdLeLu SlsL[f
Nodm SodL ARu u\Y TdLjt CQ G]m.
ARu A[p T G]m YdPo \p L,
62
o :
ABC Gu\ dLQjR Gjd
LsL, O GuT Bls GuL, AB,
ACu SlsLs \V D,E GuL,
OA = a , OB = b , OC = c
a + b
Du ,Y, = OD =
2
Eu ,Y, = OE =
TPm 2. 21
a + c
2
a + c
a + b
ClT DE = OE OD = 2 2
a+cab 1
1
=
= 2 c b = 2 OC OB
2
1
DE = 2 BC DE || BC
1
1
DE = 2 BC DE
DE = 2 BC
1
G]Y DE || BC and DE = 2 BC.
G,L, 2.9: J StLWju TdLeLu SlsL[f
SodLLs J CQLWjR AUdm G] YdPo
L,
o :
ABCD Gu\ StLWjp AB, BC, CD
Utm
DA
BV
TdLeLu
SlsLs \V P, Q, R, S GuL,
A, B, C, Du ,Y, \V
a , b , c , d VL CluP,Q,R,S
Gu\ sLu ,Y, \V
| |
a + b
b + c
c + d
d + a
,
,
,
2
2
2
2
Bm,
63
) = 12
BC
| |
1
= 2 BC
TPm 2. 22
Nodm
\p
= SR , PS
= QR G]
b + c
a + b
c a
PQ = Q-u ,Y, P-u ,Y, = 2 2 = 2
c a
c + d
d + a
SR = R-u ,Y, S-u ,Y, = 2 2 =
2
PQ =
SR
PQ || SR and PQ = SR
CR Tu PS = QR, PS || QR G] dLXm,
G]Y PQRS J CQLWUm,
G,L, 2.10 : A, B, C Gu\ sLu ,Y, \V a , b , c GuL,
ClT l a +m b +n c = O Utm l + m + n = 0
BV
TkR]Ld EhTh l, m, n Gu\ NLs (GpXU
fVUpXR) PdU]p A, B, C Gu\ sLs JW
SodLhp Cdm G] ,
o :
l, m, n
NLp HRm Ju\Y fVUt\Rm,
AR] n G]d LsYm,
la +mb +nc =
c =
nc = la +mb
(
la +mb)
(
la +mb)
=
(l + m)
la +mb
l+m
C Gu\ sV] A, B-I m : l Gu\ Rjp d\,
G]Y A, B, C GuTY JW SodLhp AUm,
l : a , b JW LhPU YdPoLs Gp Gu\
NV a = b GU LQ m
c =
64
N -d. AB = BC , AB = AC ApX BC = AC
GU Clu. A, B, C BVY JW LhPU sL[m,
a 2 b + 3 c , 2 a + 3 b c Utm 4 a 7 b + 7 c GuL,
OA = a 2 b + 3 c , OB = 2 a + 3 b c , OC = 4 a 7 b + 7 c
AB = OB OA =
( 2a + 3b c ) (a 2b + 3c )
BC = OC OB =
(4a 7b + 7c ) ( 2a + 3b c )
= 4 a 7 b + 7 c + 2 a 3 b + c = 6 a 10 b + 8 c
BC = 6 a 10 b + 8 c = 2 3 a +5 b 4 c
AB
Utm
BC
) = 2(
AB )
YdPoLs CQV]Y, Um B
Tt 2.1
(1) ABCD Gu\ CQLWju CWi AjRjR TdLeL[]
AB , BC I a , b Gu\ YdPoLs dUu ARu
(2) PO + OQ = QO + OR
sLs G]d LhL,
65
Gp P, Q, R JW LhPU
(3) a 2 b + 3 c , 2 a + 3 b + 2 c , 8 a + 13 b Gu\ X
YdPoL[d LiP sLs JW LhPU sLs
G]d LhL,
(4) 2 a + 3 b + 5 c , a + 2 b + 3 c , 7 a c Gu\ X
YdPoL[d LiP sLs A, B, C JW LhPUl
sLs G]d LhL,
(5) ABC Gu\ dLQju TdLm BC-u Sls D-Gp
AB + AC = 2AD G] L,
GA + GB + GC = O G] L,
(7) ABC Utm ABC Gu\ C dLQeLu SdLhf
FBL Clu AB + AD + CB + CD = 4 EF G] L,
66
YdPoLs GuL, r GuT a , b -Pu JW R[jp AUkR
l : l a + m b GuT a , b Gu\ YdPoLu JTf
NodLVL (linear combination)
AZdLlTm, l, m GuTY
NL[m,
C TUQjp J YdPu Nej Ls
Rt\m 2.10 :
C TUQjR[jp P Gu\ J su AfjWeLs
TPm 2. 23
i ,
j
GuTY
KWX
YdPoLs GuL,
OL = x i , LP = y j Bm,
OP -u Ls Bm,
YdPo hPdV dLQ lT.
OP = OL + LP = x i + y j = r (GuL)
67
x i +y j
OP2
OL2 + LP2 = x2 + y2
ClT
x2 + y2 r = x2 + y2
OP =
G]Y R[js[ s P-u AfjWeLs (x, y) Gp
(i) r = OP = x i + y j
(ii) r = OP = x i + y j = x2 + y2
| |
| | | | |
AN = (x2 x1) i ,
TPm 2. 24
NB = (y2 y1) j
AB =
a = a1 i + a2 j , b = b1 i + b2 j GuL,
ClT
(i) a + b = a1 i + a2 j + b1 i + b2 j = (a1 + b1) i + (a2 + b2) j
(ii) a b = a1 i + a2 j b1 i + b2 j = (a1 b1) i + (a2 b2) j
(iii) m a = m a1 i + a2 j = ma1 i + ma2 j
(iv)
a = b a1 i + a2 j = b1 i + b2 j a1 = b1 and a2 = b2
G,L, 2.12: OI BsVLm XY R[jp P( 2, 4) GuT J
|
OP | -I LiL,
o:Pu ,Y, OP = 2 i + 4 j
OP = 2 i + 4 j = ( 2)2 + (4)2 = 4 + 16 = 20
=2 5
G,L, 2.13: P( 4, 3) Gu\ su X YdPu x, y AfLs
YV] L[d LiL,
o :
P-u ,Y, = OP = 4 i + 3 j
x-Af YV OP u 4 i Bm,
| | |
3 Utm
YdPoLs i , j XUL GL, Um AB -I LiL,
| |
69
OA = 6 i + 3 j ; OB = 2 i 5 j
o :
AB = OB OA =
( 2i 5j ) ( 6i + 3j )
= 4 i 8 j
|
AB | = |4 i 8 j | =
(4)2 + ( 8)2 = 16 + 64 = 80
=4 5
Rt\m 2.11 (TQu) :
a , b , c Gu\ YdPoLs JW R[jp AUVRY Gp
| |
TQm :
OX, OY, OZ GuT] Jud
Ju\]
NejR]
AfLs,
Y[Y Yp HRm J
s P(x, y, z) GuL,
OP = r GuL,
XOY R[jtf NejRL PQ
YWL, OXd NejRL QR YWL,
G]Y OR = x ; RQ = y ; QP = z
OR = x i ; RQ = y j ; QP = z k
OP =
TPm 2. 25
OQ + QP = OR + RQ + QP
70
OP = x i + y j + z k r = x i + y j + z k
r = x i + y j + z k Bm,
NeLQ dLQm OQPk
OP =
r =
|r | =
x2 + y2 + z2
x2 + y2 + z2
(QQP || OZ)
PQ
z
x
y
cos = OP cos = r CRl Tu cos= r and cos = r
x y z
OP u Nd LNuLs r, r, r Bm, Ce r = x2 + y2 + z2
1: Nd LNuLu YodLeLu Rp Ul 1 Bm,
cos2 + cos2 + cos2
x2 + y2 + z2
x 2 y 2 z 2
= r + r + r =
r2
=
r2
= 1
r2
[ Q r2 = x2 + y2 + z2]
71
x y z
where r = x2 + y2 + z2
r u N LNuLs r, r, r
x
y
z
cos = r ; cos = r ; cos = r Ce , , Gu\ LQeLs
cos
cos
cos
y
z
x
=
=
=r
cos cos
cos
x : y : z = cos : cos : cos
i.e. YdPu Nejd L[] i, j, kdLu QLeLs
AkR YdPu Nd LNuLd R NUUL Cdm,
a = a1 i + a2 j + a3 k , b = b1 i + b2 j + b3 k Gu\ C
YdPoL[ Gjd LsYm,
ClT
(i)
a + b = (a1 + b1) i + (a2 + b2) j + (a3 + b3) k
(ii)
(iii)
m a = ma1 i + a2 j + a3 k
Ce m J N
= ma1 i + ma2 j + ma3 k
72
(iv)
a = b a1 = b1, a2 = b2 ; a3 = b3
CWi sLd CPlThP Wm :
A (x1, y1, z1), B(x2, y2, z2) Gu\ HRm C sL[ Gjd
LsYm,
ClT
OB OA
x
2 i + y2 j + z2 k x1 i + y1 j + z1 k
AB =
||
A Utm Bd CPlThP Wm AB = AB
| |
1 , 7
2 ,
2 i j + 7 k u Nd LNuLs
Bm,
3 6
3 6 3 6
o :
a = 3 i + 4 j 12 k GuL
3 i + 4 j 12 k
a
^
=
a u Np KWX YdPo a =
13
| | |
| |
73
o :
a = i j + 2 k , b = 2 i + 3 j 4 k GuL,
a + b =
|a + b |
(i j + 2k ) + (2i + 3j 4k ) = 3i + 2j 2k
32 + 22 + ( 2)2 = 9 + 4 + 4 = 17
||
OA = i + 2 j 3 k , OB = 2 i 4 j + k
AB = OB OA
= 2 i 4 j + k
= i 6 j +4k
|
AB |
) (i + 2j 3k )
a = 3 i +4 j
o :
( 3)2 + 42 = 9 + 16 = 5
a =
1
1
a
=
a = 5 3 i +4 j
a^ =
a
a
4
3
i +5 j
a d CQV] KWX YdPoLs a^ = 5
| |
| | | |
a =2i j
o :
a = 22 + ( 1)2 = 5
| |
74
^a = a = 1
5
| |
(2i j ) =
2 1
i
j
5
5
2 i j d CQVLm GiQ[ 5 LiP YdPoLs = 5 a^
2 1
i
j = 2 5 i 5 j
5
5
= 5
OA = 2 i + 3 j 5 k ; OB = 3 i + j 2 k ; OC = 6 i 5 j + 7 k
AB = OB OA = 3 i + j 2 k 2 i + 3 j 5 k
= i 2 j +3k
) (
AC = OC OA = 6 i 5 j + 7 k
AC
) (2i + 3j 5k )
= 4 i 8 j + 12 k = 4 ( i 2 j + 3 k ) = 4 AB
(
CQV] YdPoLs, Um
G]Y AB Utm AC
AYLdl TY] s A Bm,
A, B, C JW LhPUl sL[m,
G,L, 2.22:
A, B Gu\ sLu X YdPoLs 3 i 7 j 7 k , 5 i +4 j +3 k
GiQ[]m.
Nd
OA = 3 i 7 j 7 k , OB = 5 i + 4 j + 3 k
AB = OB OA =
(5i + 4j + 3k ) (3i 7j 7k )
75
AB = 2 i + 11 j + 10 k
|
AB |
2 11 10
Nd LNuLs 15 , 15 , 15 Bm,
Tt 2.2
(1) 4 i + 5 j + k , 2 i + 4 j k Utm 3 i 4 j + 5 k BV
YdPoLu RXm. Ru GiQ[]m LiL,
(2) a = 3 i j 4 k , b = 2 i + 4 j 3 k , c = i + 2 j k Gp
2 a b + 3 c -u Ul]d LiL,
YdPoLs 2 i + 3 j + 4 k , i + 2 j k 3 i 5 j + 6 k Gp
dLQju TdLeLu YdPoL[m AlTdLeLu
[eL[m LiL.
(4) LdLlThP X YdPoL[d LiP sLs JW
LhPU G] dL,
(i) 2 i + 3 j + 5 k ,
i +2 j +3k, 7 i k
(ii) i 2 j + 3 k ,
2 i + 3 j 4 k , 7 j + 10 k
(7) 3 i 5 j + 8 k
Utm 2 j 2 k BV YdPoLu
Rd CQVL Es[ KWX YdPoL[d LiL,
(8) a =3 i j 4 k , b = 2 i + 4 j 3 k , c = i + 2 j k Gp
76
4 i + 5 j + 6 k , 5 i + 6 j + 4 k , 6 i + 4 j + 5 k Gp
AmdLQm NUTdL dLQm G] dL,
(11) 2 i + 3 j + 4 k , 3 i + 4 j + 2 k , 4 i +2 j + 3 k Gu\ X
YdPoL[d LiP sLs J NUTdL dLQju
EflsLs G] L,
(12) i + 2 j + 3 k , 2 i + 3 j + k , 3 i + j + 2 k Gu\ X
YdPoL[d LiP sLs. J dLQju Efl
sL[L Clu ARu SdLhf Nku (centroid)
X YdPo LiL,
(13) P, Q Gu\ sLu X YdPoLs \V
(i) i 2 j + 3 k ,
2 i +3 j 4k,
j +2k
(ii) 5 i + 6 j + 7 k ,
7 i 8 j +9k,
3 i + 20 j + 5 k
(15) 4 i + 5 j + k , j k , 3 i + 9 j + 4 k , 4 i + 4 j + 4 k
Gu\ X YdPoL[d LiP sLs JW R[jp
AUks[] G] dL,
77
3, CVtLRm
3.1 Tl u]eLs (Partial Fractions) :
YWV\Ls:
R
78
A
B
3x + 7
= x 1 + x 2 GuL,
2
x 3x + 2
3x + 7
=
2
x 3x + 2
A(x 2) + B(x 1)
(x 1) (x 2)
3x + 7 = A(x 2) + B(x 1)
79
(1)
(2)
(3)
x2 x2
x1
x 3x + 2 x 1
l : A, B-u UlL[ x-d RkR UlL[ Whm
LQXm,
A-I LQ, (1)-p x = 1 G]l WP
3(1) + 7 = A(1 2) + B(0)
10 = A ( 1)
A = 10
B-I LQ (1)-p x = 2 G]l WP
3(2) + 7 = A(0) + B(2 1)
B = 13
10
13
3x + 7
=
+
2
x
1
x
2
x 3x + 2
3x + 7
13
10
=
2
x
2
x
1
x 3x + 2
G,L, : 3.2:
x+4
-I T u]eL[L UtL,
2
(x 4) (x + 1)
o :
2
TV] (x 4) (x + 1)-I J TLWLu TdLXL
GRXm,
2
i.e. (x 4) (x + 1) = (x + 2) (x 2) (x + 1)
A
B
C
x+4
=x+2 +
+ x + 1 GuL,
2
x
2
(x 4) (x + 1)
Ce A, B, C-I LQYim,
x+4
A(x 2) (x + 1) + B(x + 2) (x + 1) + C(x + 2) (x 2)
=
2
(x + 2) (x 2) (x + 1)
(x 4) (x + 1)
80
(x 4) (x+ 1)
x+4
1
1
1
= 2(x + 2) +
x+1
2(x
2)
(x 4) (x+ 1)
2 =
2
(x 1) (x + 2)
(x 1) (x + 2)
2
(1)
C-I LQ.
(1)-p x = 2 G]l WP
Sm TY
9 = C ( 2 1) C = 3
2
(1)-p x -u QLeL[f NUlTjR
A+B = 0
1+B = 0
B=1
1
1
3
9
2 = x1 x+2
2
(x + 2)
(x 1) (x + 2)
YL 3: CTd LWLs (LW im YWU)
2
ax + bx + c Gu\ CTd LW. JTd LWLu
TdLXL Ut\ CVXRT J u]ju Rp YUu.
81
Ax + B
Bm, A, BBVY JW
2
ax + bx + c
SWjp fVUpXR ULs,
2x
Gu\ u]jR Gjd LsYm,
2
(x + 1) (x + 1)
ARtV Tl u]m
2x
A Bx + C
=x+1+ 2
G] GRXm,
2
(x + 1) (x + 1)
x +1
x + 1 Gu\ LWu T 1-BL ClTRp ARtV u]ju
2
Rp A Gu\ U Uhm Es[, x +1 Gu\ LWu T
2BLm J T LWLu TdLXL GR VRT Es[,
ARtV u]ju Rp JTd LY Bx + C Es[,
2
x 2x 9
G,L, 3.4: 2
-I Tl u]eL[L UtL,
(x + x + 6) (x + 1)
CkR Rl u]jR
o :
2
x 2x 9
Ax + B
C
= 2
+ x + 1 GuL
2
x +x+6
(x + x + 6) (x + 1)
2
2
(Ax + B) (x + 1) + C(x + x + 6)
x 2x 9
=
2
2
(x + x + 6) (x + 1)
(x + x + 6) (x + 1)
2
2
x 2x 9 = (Ax + B) (x + 1) + C(x + x + 6)
(1)
C-I LQ.
(1)-p x = 1 G]l WP
Sm TY 1 + 2 9 = C(1 1 + 6) C = 1
B-I LQ,
(1)-p x = 0 G]l WP
Sm TY
9 = B + 6C
9 = B6
B=3
A-I LQ,
(1)-p x = 1 G]l WP
1 2 9 = (A 3) (2) + ( 1) (8) 10 = 2A 14
A=2
2
x 2x 9
2x 3
1
= 2
x+1
2
x +x+6
(x + x + 6) (x + 1)
2
x +x+1
-I Tl u]eL[L UtL,
G,L, 3.5: 2
x 5x + 6
82
o :
Ce Tm. Rm JW T] Lis[, G]Y
C RLl u]Um,
2
x +x+1
6x 5
= 1+ 2
2
x 5x + 6
x 5x + 6
YjRp
(1)
6x 5
A
B
=
+
GuL
2
x
2
x
3
x 5x + 6
6x 5 = A(x 3) + B(x 2)
x = 2 G]l P, A = 12 5
x = 3 G]l WP,
A=7
B = 18 5
B = 13
2
x +x+1
7
13
=
+
2
x
2
x
3
x 5x + 6
(1)
2
x +x+1
7
13
= 1
+
2
x2 x3
x 5x + 6
Tt 3.1
rdLm u]eL[ Tl u]eL[L UtL,
1
(1)
(x 1) (x + 1)
(4)
1
2
(x 1) (x + 2)
2
x 6x + 2
(7)
2
x (x + 2)
x+2
(10)
2
(x + 1) (x + 1)
7x 1
(2)
2
6 5x + x
(5)
2
x +x+1
(3)
(x 1) (x 2) (x 3)
x2
2
(x + 2) (x 1)
2
2x 5x 7
(8)
3
(x 2)
2
7x 25x + 6
(6)
x+1
2
(x 2) (x + 3)
2
x 3
(9)
2
(x + 2) (x + 1)
2
x +x+1
(11) 2
(12) 2
(x 2x 1) (3x 2)
x + 2x +1
83
84
85
86
87
(ii)
88
9.
2, 3, 0, 7, 9, 5 BV CXdLeL[ J\ TVuTj
GjR] 6 CXdL GiLs EYdL CVm?
10.
11.
J RoYo. 5 N/RY YL
YLLp PVdLXm?
12.
13.
]dL[
GjR]
J SQVj] 5 \ im T Pdm
YL[l T NnRp GjR] RU] TLs
PdL Ynl Es[?
89
n(n 1) (n 2) (n r 1) Bm,
1
2
3
r
Rp CPjR n ThLk GYVm J Ts
Li n YLLp WlTXm,
CWiPY CPjR s[ (n 1) ThLk
GYVm J T[d Li (n1) YLLp WlTXm,
u\Y CPjR s[ (n 2) ThLk
GYVm J T[d Li WlTXm,
CqY\L Rp u CPeL[ n(n 1) (n 2) YLp
WlTXm, CR Tu r CPeL[
n(n 1) (n 2) r LWLs (ARY)
n(n 1) (n 2)
Rt\m 3.2:
90
TQm :
nPr = n(n 1) (n 2) (n r 1)
n(n 1) (n 2) (n r 1) (n r) (n r +1)2.1
(n r) (n r +1) 2.1
=
n!
(n r)!
Rt\m 3.3:
n YqY ThLk JW SWjp GpXYt]m
GjRp Pdm YN Ut\eLu GidL n! Bm,
TQm :
nPr = n(n 1) (n 2) (n r 1)
= n(n 1) (n 2) (n n 1)
= n(n 1) (n 2) 1
= n!
nPn = n!
lW : 0! = 1 G] HtL]Y Gjd LiPm, CR]j
RtT dLXm,
n!
nPr =
GuTR] AYm
(n r)!
n!
r = n G]l WhPp
nPn =
(n n)!
n!
n! = 0! (Q nPn = n!)
n!
0! = n! = 1
0! = 1
G,L, 3.16: 8P3-u Ul LiL
8!
8! (8 7 6) 5!
= 5! =
o :
8P3 =
5!
(8 3)!
= 876
= 336
G,L, 3.17 : 5Pr = 6Pr1 Gp r-u Ul LiL,
5Pr = 6Pr1
o :
6!
5!
=
(5 r)!
(6 r
1)!
91
5!
6 5!
=
(5 r)!
(7 r)!
6 5!
5!
=
r = 9 or r = 4
r=4
(Q 5Pr AojRs[RL CdL r 5)
2!
(n 4) !
n! = 6!
n=6
G,L, 3.19: 9Pr = 3024 Gp r-u Ul LiL,
o :
9Pr = 3024
= 9 8 7 6 = 9P4
r=4
G,L, 3.20: (n 1)P3 : nP4 = 1 : 9 Gp n-u Ul LiL,
(n 1)P3 : nP4 = 1 : 9
o :
(n 1) (n 2) (n 3) : n(n 1) (n 2) (n 3) = 1 : 9
i.e. 9(n 1) (n 2) (n 3) = n(n 1) (n 2) (n 3)
n=9
G,L, 3.21: 5 ZkRLs J YNp tL GjR] ReL[d
LV[Xm?
o : 5 ZkRL[ J So YNp tL Ydm ReLu
GidLm. 5 jVNU] ThLk JW SWjp
A]jl
ThL[m
Gdm
YN
Ut\eLu
GidLm NUm,
G]Y ReLu GidL = 5P5 = 5! = 120
92
93
94
A
A
A
AB
AB
AB
i.e. 9 YLs Es[], CR] nr = 32 = 9 Gum LidLXm,
Ce nr GuT
LdLXm
Gu\
GidLVm,
n CPeLd r ThL[ im
\p
LQdPlThs[
YLu
95
an 2 , an 1
an, a1, a2, ,
Fig. 3. 1
G]Y JqY YhP YN Ut\m n JT YN
Ut\j]d Ld\,
B]p Sm x YhP YN Ut\eLs Es[RL Gjs[m,
G]Y. UjR JT YN Ut\eLs xn Bm,
B]p n ThLp JW SWjp n ThL[
GdmT PdLdV JT YN Ut\eLs n! Bm,
xn = n!
n!
x = n
x = (n 1) !
n ThL[p PdLdV YhP YN Ut\eLu
GidL (n 1)! Bm,
l : UtlhP Rt\jp YXgVLm (clockwwise),
CPgVLm
(anti-clockwise)
GdLlTm
YNL[
YqY\Ld LRlTm,
YXg Utm CPg YNLu YTLs :
rdLm YhP YN Ut\eL[ Gjd LsYm:
TPm 3. 2
TPm 3. 3
C TPeLkm YhP YN AUlT a1, a2, a3, a4 G]
Gjd
Ls[Xm,
B]p
TPm
(3.2)p
YNV]
97
98
Tt 3.3
1. uYY]Ytu UldL[d LiL:
(i) 5P3
(ii) 15P3
(iii) 5P5
(iv) 25P20
(v) 9P5
99
100
ARY
n Cr . r !
n Pr
n Cr
n Pr
r!
n!
(n r)! r!
(2) nC0 = 1
(3) nCr
=
Q P = n!
n r (n r)!
= n Cn r
0rn
n!
(1)
r = n Gp.
n!
n!
nCn = (n n)! n! = 0! n!
= 1
(2)
r = 0 Gp
n!
n!
nC0 = (n 0) ! 0! = n! = 1
n!
n!
=
(n r)! r!
(n r)! n n r !
= n Cr
l : UtlhP Ti] rdLiPY YWVdLXm :
ARY x Utm y GuTY \Vt\ GiL[k
x + y = nBL CdU]p nCx = nCy
n Cn r =
(3)
(n r 1)! (r 1)!
=
=
=
=
=
n!
n!
+
(n r + 1) ! (r 1)!
(n r)! r!
n!
n!
+
(n r) ! r{(r 1)!}
(n r + 1) {(n r)! (r 1)!}
1
n!
1
n r + 1
(n r)! (r 1)! r
n r + 1 + r
n!
101
(n + 1) {n!}
(n r + 1) (n r)! r(r 1)!
(n + 1)!
=
(n r + 1)! r!
(n + 1)!
=
(n + 1 r)! r!
= (n + 1)Cr
(n 1)!
[(n 1) (r 1)]! (r 1)!
n
= r (n 1)C(r 1)
(6) 1 r n Gp n . (n 1)C(r 1) = (n r + 1) . nC(r 1)
TQm :
(n 1)!
n . (n 1)C(r 1) = n
n!
(n r)! (r 1)!
(n r + 1)n!
(n r + 1) (n r)! (r 1)!
= (n r + 1)
n!
(n r + 1)! (r 1)!
n!
!
(r
1)!
n
r
1
(
)
= (n r + 1)
= (n r + 1) . nC(r 1)
(7) C L GiLs x, yd
n Cx
= nCy x = y ApX x + y = n
102
TQm :
n Cx =
n Cy
n Cx =
nCy = nC(n y)
x = y or x = n y
x = y or x + y = n
l : nCx = nCy Utm x y Gp x + y = n
G,L, 3.34: uYY]Ytu UlL[d LiL :
5
(i) 6C3
5 Cr
(ii)
r=1
o :
6C3 =
(i)
6 P3
654
3! = 1 2 3 = 20
(ii)
r=1
= 5 + 10 + 10 + 5 + 1 = 31
G,L, 3.35: nC4 = nC6 Gp 12Cn-I LiL,
o :
n = 4 + 6 = 10
nC4 = nC6
RtT 12Cn = 12C10
12 11
= 12C(12 10) = 12C2 =
12
= 66
G,L, 3.36: 15Cr : 15C(r 1) = 11 : 5 Gp r-u UlT LiL,
o :
15Cr
11
15Cr : 15C(r 1) = 11 : 5 15C(r 1) = 5
15!
r!(15 r)!
11
= 5
15!
(r 1)! (15 r + 1)!
15!
(r 1)! (16 r)!
=
15!
r! (15 r)!
103
11
5
11
5
16 r
=
r
11
5
r= 5
G,L, 3.37: RPokR r GiLu TdLp. r! Bp YTm G]
,
o : RPokR r GiL[ n + 1, n + 2, n + 3, , n + r GuL,
CRu TdLp = (n + 1) (n + 2) (n + 3) (n + r)
1.2.3 n. (n + 1) (n + 2) (n + r)
=
1.2.3 n
(n + r)!
= n!
CRu TdLp
(n + r)!
=
n! r!
r!
= (n + r)Cr C J Gi,
RPokR r GiLu TdLp. r! Bp YTm,
G,L, 3.38: r, n GuTY L GiL[L Ck 1 r n Gu\
TkR]d EhTU]p
nCr
nr+1
=
r
nC(r 1)
o :
n!
r!(n r)!
n Cr
=
n!
nC(r 1)
(r 1)! (n r +1)!
=
n!
(r 1)! (n r + 1)!
n!
r! (n r)!
nr+1
r
G,L, 3.39 : nPr = nP(r + 1) Utm nCr = nC(r 1) BLm CkRp n, r-u
UlL[d LiL,
104
o :
nPr = nP(r + 1)
n!
(n r)!
1
(n r) (n r 1)!
nr
n!
r! (n r)!
n!
r(r 1)! (n r)!
1
r
nCr = nC(r 1)
=
=
=
=
=
=
nr+1 =
n 2r =
(1), (2)k n = 3, r = 2
n!
(n r 1)!
1
(n r 1)!
1
(1)
n!
(r 1)! (n r + 1)!
n!
(r 1)! (n r + 1) {(n r)!}
1
nr+1
r
1
(2)
Tt 3.4
1. uYY]Yt\d LQdL,
(i) 10C8
(ii) 100C98
(iii) 75C75
2. nC10 = nC12 Gp 23Cn-Id LiL,
3. 8C r 7C3 = 7C2 Gp r-u Ul LiL,
4. 16C4 = 16Cr + 2 Gp rC2-Id LiL,
20
(ii) nC(n 4) =70 BVYtu n-u
5. (i) 2 . nC3 = 3 nC2
Ul]d LiL,
6. (n + 2)C8 : (n 2)P4 = 57 : 16 Gp n-u Ul LiL,
7. 28C2r : 24C(2r 4) = 225 : 11 Gp r-I LiL,,
NoLs NmTkRU] Nn\ LQdL[ :
G,L, 3.40: 15 dLh WoLs LiP J UjkR 11 To
LiP J Ro NnV. GjR] YL[d LV[Xm?
o : 15 To LiP Xjk. 11 To LiP ]
15C11 YLp Ro NnVXm,
15 14 13 12
= 1365 YLs
15C11 =
1234
G,L, 3.41: 25 UQYoLs Utm 10 UQVoLs LiP Ylp
Ck 5 UQYoLs. 3 UQLs APeV 8 To GjR]
YLp EYdLXm?
105
Ro
106
= nC2 =
n(n 1)
2
n(n 1)
n(n 3)
n=
2
2
107
sL[p
GkRR
Tt 3.5
1. J Ro kp 12 To LXk LiP]o, CYoLp
JqY CYm Ld]p. AkR kp EiP]
dLpLu GidL Gu]?
108
109
10 = 7 + 3
110
LRj RjRm \ :
TX (1) : n = 1 GuTRtd t EiU G] dL
TX (2) : n = k GuTRtd t EiU G] Htd LsL,
TX (3) : n = k + 1 GuTRtd t EiU G] dL,
TX (4) : LdLlThP t GpX CVp GiLdm
EiU Gu\ d YWm,
2
G,L, 3.48: LRj RjRRp \p n + n GuT J
CWhPlTP Gi G] dL
2
o : P(n) GuT n + n J CWhPlTP Gi Gu\ t
G]d LsL,
T X (1):
n = 1 G]l WP.
2
2
n +n = 1 +1
= 2, J CWhPl TP Gi
P(1) GuT EiU
TX (2):
n = k GuTRtd t EiU G]d LsL,
(A,) P(k) GuT EiU,
2
(A,,) k + k J CWhPlTP Gi G]d LsL,
(1)
111
n(n + 1)
, nN
2
G] ,
o : P(n) GuT 1 + 2 + 3 + + n =
n(n + 1)
Gu\ t GuL,
2
n = 1 G]l WL,
P(1) Gu\ t :
1=
1=
1 (1 + 1)
2
1(2)
2
1= 1
G]Y P(1) GuT EiU,
ClT LdLlThP t n = kd EiU G]d LsL,
k(k + 1)
(i.e.)1 + 2 + 3 + + k =
(1) GuT EiU G]d LsL,
2
P(k + 1) GuT EiU G] dL
i.e.
(1)k
1 + 2 + 3 + + k + (k + 1) =
(k + 1) (k + 2)
2
GuT EiU G] dL
[1 + 2 + 3 + + k] + (k + 1) =
k(k + 1)
+ (k + 1)
2
k(k + 1) + 2(k + 1)
2
(k + 1) (k + 2)
2
RjRRp
LhThuT
1+2+3++n =
P(n), nN
n(n + 1)
nN
2
112
GuTm
o :
2
2
2
2 n(n + 1) (2n + 1)
P(n) GuT 1 + 2 + 3 + + n =
Gu\ t
6
GuL
n = 1 G]l WP
P(1) Gu\ t :
1(2) (3)
6
1=1
P(1) GuT EiU,
n = k GuTRt P(k) Gu\ t EiU G]d LsL,
2
2
2
2 k(k + 1) (2k + 1)
(1)
ARY. 1 + 2 + 3 + + k =
6
P(k + 1) GuT EiU G] dL
2 2 2
2
2 (k + 1) (k + 2) (2k + 3)
(i.e.)
1 +2 +3 ++k +(k+1) =
G] dL
6
2
2
2
2
2 k(k + 1) (2k + 1)
+ (k + 1)2
[1 + 2 + 3 + + k ] + (k +1) =
6
k(k + 1) (2k +1) + 6(k + 1)2
=
6
(k + 1) [k(2k + 1) + 6(k + 1)]
=
6
1=
(k + 1) (2k2 + 7k + 6)
6
2
2
2
2
2 (k + 1) (k + 2) (2k + 3)
1 + 2 + 3 + + k + (k +1) =
6
o :
P(n) GuT 1.2+2.3 + 3.4 ++ n(n + 1)=
n(n + 1) (n + 2)
Gu\ t
3
G]d LsL,
n = 1 G]l WP.
1(1 + 1) (1 + 2)
3
1(2) (3)
1(2) =
3
2(3)
2= 3
1(1 + 1) =
2=2
P(1) GuT EiU
n = k GuTRt P(k) Gu\ t EiU G]d LsL,
k(k + 1) (k + 2)
GuT EiU
ARY 1.2 + 2.3 + 3.4 ++ k(k + 1) =
3
P(k + 1) GuT EiU G] dL
(k + 1) (k + 2) (k + 3)
1.2 + 2.3 + 3.4 + ,+ k(k + 1) + (k + 1) (k + 2) =
3
1.2 + 2.3 + 3.4 + ,+ k(k + 1) + (k + 1) (k + 2)
=
=
=
=
114
o :
P(n) GuT 2
3n
n = 1 G]l WP.
2
3(1)
1 =
=
=
3
2 1
81
7 C HZp YTm
115
k
k
ARY a b B] (a b) Bp YTm G]d LsL,
k
k
a b
= c (GuL) Ce cN
ab
k
k
a b = c(a b)
k
k
a = b + c(a b)
(1)
P(k + 1) GuT EiU G] dL
k+1
k+1
(i.e.) a
b
B] a bBp YTm G] dL
k+1
k+1
k
k
b
= a .ab b
a
k
= [bk + c(a b)] a b b
k
k
= b a + ac(a b) b b
k
= b (a b) + ac (a b)
k
= (a b) (b + ac). C (a b) Bp YTm
P(k + 1) GuT EiU
ARY P(k) GuT EiUV]p P(k + 1) GuTm
EiU, G]Y LRj RjRRp LhThuT P(n), n N
GuTm EiUVm,
n
n
a b B] a b Bp YTm, Ce n N
Tt 3.6
LRj RjRRp
dL
LhThuT
rdLm
L[
n(3n 1)
2
(5) 4 + 8 + 12 + + 4n = 2n(n + 1)
2
2
3
3
3
3 n (n + 1)
(6) 1 + 2 + 3 + + n =
4
116
1
1
1
1
1
(7) 2 + 2 + 3 + + n = 1 n
2
2
2
2
(8) a, a + d, a + 2d, Gu\ hPp RPp
nY El a + (n 1)d
2n
(9) GpX CVp Gi n-dm 5 1 B] 24Bp YTm,
2n 1
+ 1 B] 11Bp YTm
(10) GpX CVp Gi n-dm 10
(11) GpX CVp Gi n-dm n(n + 1) (n + 2) B] 6 Bp YTm
3
2
(12) GpX CVp Gi n-dm Sn = n + 3n + 5n + 3 B] 3 Bp
YTm,
2n
(13) GpX CVp Gi n-dm 7 + 16n 1 B] 64Bp YTm
n
(14) GpX CVp Gi n-dm 2 > n
117
118
k+1
k 1
k 1 2
kr+2 r1
+ kC1x a + kC2x
a + + kCr1 x
a
= [kC0x
kr+1 r
k
a + + kCkxa ]
+ kCrx
k r+ 1 r
k
k 1 2
k2 3
+ [kC0x a + kC1x a + kC2 x
a + + kCr1 x
a
k r r+1
k+1
+ + kCka
]
a
+ kCr x
k+1
k+1
k
k 1 2
= kC0x
+ (kC1 + kC0) x .a + (kC2 + kC1) x
a
(x + a)
kr+1 r
k+ 1
a + + kCk a
+ + (kCr + kCr 1) x
(2)
kCr + kCr 1 =(k + 1)Cr G] Sm AYm
r = 1, 2, 3, G]l WP
kC1 + kC0 = (k + 1)C1
kC2 + kC1 = (k + 1)C2
119
120
3 4
5
G,L, 3.54: (i) (2x + 3y) (ii) 2x2 x -u YdLeL[d LiL,
o :
5
5
4
1
3
2
o
(i) (2x + 3y) = 5C0 (2x) (3y) + 5C1 (2x) (3y) + 5C2 (2x) (3y)
2
3
1
4
5
0
+ 5C3 (2x) (3y) + 5C4 (2x) (3y) + 5C5 (2x) (3y)
5
4
3
2
= 1(32)x (1) + 5(16x ) (3y) + 10(8x ) (9y )
2
3
4
5
+ 10(4x ) (27y ) + 5(2x) (81y ) + (1) (1) (243y )
5
4
3 2
2 3
4
5
= 32x + 240x y + 720x y + 1080x y + 810xy + 243y
3 4
3 0
3 1
24
2
(ii) 2x2 x = 4C0 (2x ) x + 4C1 (2x )3 x
2
3
4
3
22
21 3
20 3
+ 4C2 (2x ) x + 4C3 (2x ) x + 4C4 (2x ) x
3
27
8
6
4 9
2
= (1) 16x (1) + 4(8x ) x + 6(4x ) x2 + 4(2x ) x3
81
+ (1) (1) x4
216 81
= 16x8 96x5 + 216x2 x + 4
x
G,L, 3.55 : Dlj Rt\jRl TVuTj 117u Ul]d LiL,
o :
7
7
11 = (1 + 10)
7
0
6
1
5
2
4
3
3
4
= 7C0 (1) (10) +7C1 (1) (10) +7C2(1) (10) +7C3(1) (10) +7C4 (1) (10)
2
5
1
6
0
7
+ 7C5 (1) (10) + 7C6 (1) (10) + 7C7 (1) (10)
76 2 765 3 765 4 76 5
6
7
= 1+70+
10 +
10 +
10 +
10 + 7(10) + 10
12
1 2 3
123
12
= 1 + 70 + 2100 + 35000 + 350000 + 2100000 + 7000000 + 10000000
= 19487171
1
G,L, 3.56: x + 3
x
1
o : x + 3
x
17
5
u YdLjp x u QLjRd LiL,
17
-u p. T El
122
r
17 r 1
Tr + 1 = 17Cr x
x3
= 17Crx
17 4r
5
x Id LiP El Tr + 1 GuL,
17 4r = 5
r = 3
Tr + 1 = T3 + 1
17 4(3)
5
= 17C3 x
= 680x
5
x -u QLm = 680
2
G,L, 3.55: x 2
x
2
o : x 2
x
10
10
-u p.
Tr + 1 =
10 r 2
10Cr ( x)
x2
10 r
10 r
2r
( 2)r
r
2
= 10Cr ( 2) x 2
10Cr x
2r
x
r
10Cr ( 2) x
=
U El Tr + 1 GuL.
10 5r
=
2
U El
10 5r
2
0 r=2
10 5(2)
2
2
10C2 ( 2) x
10 9
0
4x
12
180
123
(ii) Jt\
ElLu
LdLu Rp
n1
ElLu LdLu Rp = 2
CWhP
o :
n
(1 + x) u s[ LdLs nC0, nC1, nC2, , nCn GuT]
Dld LdLs Gu AZdLlTu\], CYL[ Sm
C0, C1, C2, Cn G] G\m,
2
n
r
n
(1 + x) = C0 + C1x + C2x + + Crx + + Cnx
(1)
x = 1 G]l WP.
n
0 = C0 C1 + C2 C3 + ( 1) Cn
C0 + C2 + C 4 + = C1 + C 3 + C5 +
C 0 + C2 + C 4 + = C1 + C 3 + C5 + = 2
Gu jRp TU],
G]Y.
n1
C0 + C2 + C4 + = C1 + C3 + C5 + = k (2) GuL,
n
(1)k. C0 + C1 + C2 + + Cn = 2
n
2k = 2
(2)k
k
(2) k.
C 0 + C2 + C4 +
=2
n1
= C1 + C 3 + C5 + = 2
n1
Tt 3.7
(1) Dlj Rt\jRl TVuTj uYY]Yt\ YdL
5
5
25
(ii) (a 2b)
(iii) (2x 3x )
(i) (3a + 5b)
1 11
2
36
4
(v) (x + 2y )
(vi) (x y + y x)
(iv) x + y
124
5
5
(iii) ( 1 + 5) + (1 5)
7
7
(v) (2 + 3) (2 3)
6
6
(iv) ( 2 a + 3) + ( 2 a 3)
TVuTj
(101)
Utm
3
(99) u
3
(4) Dlj Rt\jRl TVuTj (0.998) u UlTd LiL,
(5) YdLju UV El]d LiL,
2
2x 8
b x 16
(i) 3x 3
(ii) x + b
2 17
(v) x + 2
x
n n
1.3.5.7 (2n 1)2 x
2n
(6) (i) (1 + x) Cu UV El
n!
a
(iii) x x
16
(iv) (x 2y)13
2n
1.3.5. (2n 1)
1
(ii) x + 2x Cu UV El
n!
2n
( 1) . 1.3.5.7. (2n 1) n
1
2 G]d LhL
(iii) x x Cu UV El
n!
1
(7) x x
11
cx
125
4, RPo \m RPm
4.1 ALm:
Sm AdL LslTm LrfLu YNdWUm
(YN), Cj Rod u YNVL SPjRlTm lRp
RoLu RPo, dLh Rol Thu RPo
BhPeLs GuT] Tu\ tLp YNdWUm Utm
RPo BV YojRLs JW AojRjp LV[lThlTRd
Li\m,
LR
VL
SdmT
CqYojRLs
RphTs[
YqY
\lT]
AojReL[
AdLdV]YVm,
J
Rls[
ThL[
\VL YNlTjRXd lP RPo\ Gu\
YojRV TVuTjm AR SWjp RPo Gu\ YojRV
Y\ AojRjp TVuTjY \kRRm,
uYm GjdLh] BWnYm, J Vm RY[m
JW Np jR YiQUn Es[], BWmTjp AYtt
CPlThP Wm J hPo GuL, VX] RY[Vl dm
GiQjPu
AR]
Sd
d\,
AR
NUVjp
RY[V] Ru] LlTtd Ls[ AkR CPjR h
1
Tj WU] 2 hPo Wjt u] R\, JqY
\m RY[V] kRV Wjp T Wjt R\,
CfNVp RPok SPTt\p VX] RY[Vl dL
U?
TPm 4. 1
Rp. 2m. 3m. 4m. ,,,, XLp Vdm RY[dm
CPlThPj WeLs \V a1, a2, a3, a4 GuL, Rp Xp
Vdm RY[dm CPlThPj Wm 1 hPo BRXp.
126
a1
1
1
1
1 ; a2 = 2 ; a3 = 4 = 2 ;
2
1
1
a4 = 8 = 3
2
a1
=1
a2
a3
an
1
1
=2 = 1
2
1
1
=4 = 2
2
1
= n1
2
uYm
YWeL[
TkR]dhTh
Sm
GRlThs[],
127
TPm 4. 2
128
7Y ElTd LiL,
o :
n+1
an = ( 1)n + 1 n G]j RWlThs[
n = 7 G]l WP
8
8
a7 = ( 1)7 + 1 7 = 7
129
ak G]d lYo,
CR]
k=1
1
n -u n-Y Td RXd LiL,
n=1 2
1
1
1
o :
Sn = 1 + 2 + + n
2
2
2
1
1
1
1
and Sn + 1 = 1 + 2 + + n + n + 1
2
2
2
2
1
S n + 1 = Sn + n + 1
2
Sn + 1-Il uYUm GRXm,
1
1
1
1
Sn + 1 = 1 + 2 + + n + n + 1
2
2
2
2
1
1 1
1
= 2 1 + 2 + 2 + + n
2
2
1
1
1
1
= 2 1 + 2 + 2 + + n
2
2
G,L, 4.2
130
(1)
1
(2)
Sn + 1 = 2 [1 + Sn]
1
1
(1), (2)k Sn + n + 1 = 2 [1 + Sn]
2
1
2Sn + n = 1 + Sn
2
1
Sn = 1 n
2
l : CR]l Tdj RPo LsLVl TVuTjm
APVXm, J Tdj RPu n ElLu Rp
a(1 rn)
G]j Rm,
Sn =
(1 r)
1
1
Ce a = 2 , n = n, r = 2 (< 1)
1
1 n
2 1 2
1
Sn =
=1 n
1
2
12
Tt 4.1
(1) uYm RPo\ JqYum Rp 5 ElL[
GL,
n(n2 + 5)
(iii) an = 11n + 10
4
n+1
1 ( 1)n
n2
(iv) an = n + 2
(v) an =
(vi)
a
=
n
3
3n
(2) uYY]Ytp
nY
ElTL
Tts[
RPo\Lu RYV] ElL[d LiL,
1
n
(i) an = 2 + n ; a5 , a7
(ii) an = cos 2 ; a4 , a5
(i) an = ( 1)n 1 5n + 1 (ii) an =
(n + 1)2
; a7 , a10
(iv) an = ( 1)n 1 2n + 1, a5 , a8
n
(3) rdLm an-Il T ElTLd LiP RPo
\u Rp 6 ElL[d LiL,
n2 1, n Jt\ Gi Gp
an =
n2 + 1
2 , nCWhP Gi Gp
(iii) an =
131
132
a + 11d = 5
(2)
1
7
(2) (1)
7d = 60 d = 60
1
1
(1) a + 4 60 = 12
1
1
4
4
a + 60 = 12 a = 12 60
1
a = 60
133
1
1
1
60
= 1
1 = 15 = 15
a + (15 1)d
60 + 14 60 60
T15 = 4
T15 =
Aa = bA
2A = a + b
A=
a+b
2
134
(b a)
= na + n + 1 [1 + 2 + + n]
(b a) n(n + 1)
n(b a)
= na + (n + 1) .
= na +
2
2
na + nb
a+b
2na + nb na
=
=n 2
=
2
2
a = G =r
G2 = ab
G = ab
135
l :
(1) a, b L GiLs G = + ab Bm,
(2) a, b \ GiLs Gp G = ab Bm,
(3) a, b CWim YqY\] Ls Ttlu G.M B]
J UnVi ApX, CR]j Roj PXm,
H]u\p Sm Unj RPoL[ UhU Ljp
Ls\m,
(A,,) a. b CWim YqY\] Ls LiPY Gp
AYtu G.M LQ CVX,
G,L, 4.7: RWlThs[ a Utm b GiLd CPlThP n
Tdf NWNL[d LiL, Um AYtu TdLXm
LiL,
o :
a Utm bdm CPlThP n Tdf NWNLs G1, G2, , Gn
GuL, YWV\k a, G1, G2, , Gn, b GuTY G.P.p
Cdm, AYtu T Rm r GuL,
AqY\u G1 = ar, G2 = ar2, , Gn = arn Utm b = arn + 1
1
b
b n + 1
n+1
r
= a
r= a
n
1
2
b n + 1
b n + 1
b n + 1
G1 = a a
, G2 = a a
Gn = a a
AYtu TdLp
1
2
n
b n + 1
b n + 1
b n + 1
.a a
a a
G1 . G2 . G3 . Gn = a a
1 + 2 + + n
b
n+1
= a a
n(n
+
1)
n
n b 2(n + 1)
nb 2
= a
= a a
a
n
n
(ab)2
136
r6 = 576 r = 576 6 = 64 6
r=
1
2
1
G1 = 576r = 576 2 = 288
G2 =
1
576r2 = 576 4 = 144
1
G3 = 576r3 = 576 8 = 72
G4 =
1
576r4 = 576 16 = 36
1
G5 = 576r5 = 576 32 = 18
G]Y 576 Utm 9-dm CPlThP RYV] G.M.Ls
288, 144, 72, 36, 18 Bm,
G,L, 4.9:
b GuT a Utm c, (a c)dL] A.M. GuL, (b a) GuT
a , (c a)u G.M. GuL, AqY\u a : b : c = 1 : 3 : 5 G]d LhL,
o : b GuT a Utm cdL] A.M GuTRp a, b, c GuTY A.P.p
Cdm, T jVNm d GuL,
b = a+d
(1)
c = a + 2d
(2)
(b a) B] a Utm (c a)dL] G.M. GuTRp
(b a)2 = a(c a)
b =a+d
b = a + 2a
b = 3a
d2 =
d=
c=
c=
a(2d)
2a
[Q d 0]
a + 2d
a + 2(2a)
c = 5a
a : b : c = a : 3a : 5a
= 1:3:5
137
(1), (2)k
2
H
2ab
H=a+b
CkR H B] a Utm bdm CPVV] RjR CNf NWN
Bm,
YWV\ :
a, H1, H2, ... Hn, b BVY H.P-p Clu adm bdm CPV
Es[ H1, H2, Hn GuTY n CNf NWNLs G]lTm,
A.M., G.M. Utm H.M. BVYtt CPVV] RPo :
G,L, 4.10: a, b CWim YqY\] L GiLs Gp (i) A.M.,
G.M., H.M. BVY G.P.p Cdm G]m
(ii) A.M > G.M > H.M
G]m dL,
TQm :
A.M. =
a+b
2
2ab
; G.M. = ab ; H.M. = a + b
G.M
2 ab
ab
(1)
A.M = a + b = a + b
2
2ab
a+b
H.M
2 ab
(2)
G.M = ab = a + b
(1) Utm (2)k
H.M
G.M
A.M = G.M
A.M, G.M, H.M BVY G.Pp Cdm,
(i)
(ii)A.M G.M =
a + b 2 ab
a+b
2
2 ab =
138
2
a b)
>0
2
A.M > G.M
2ab
G.M H.M = ab a + b
=
Qa>0;b>0;ab
(1)
ab [a + b 2 ab]
ab (a + b) 2ab
=
a+b
a+b
2
ab ( a b)
=
> 0
a+b
G.M > H.M
(2)
(1) Utm (2)k
A.M. > G.M > H.M
=
Tt 4.2
(1) (i) 1 Utm 19dm CPVV] Ik hfNWNL[d
LiL,
(ii) 3 Utm 17dm CPVV] 6 hfNWNL[d
LiL,
(2) (i) 7 Utm 13
(ii) 5 Utm 3
(iii) (p + q) Utm (p q)
CPVV] RjR A.M-Id LiL.
(3) b GuT a Utm c-u G.M. GuL, x GuT a Utm b-u A.M.
GuL, y GuT b Utm c-u A.M. GuL, CqY\u
a c
x + y = 2 G] L,
(4) J H.P-u Rp Utm CWiPm ElLs \V
1
1
3 Utm 5 Gp 9Y ElTd LiL,
b+a b+c
+
= 2 G] L,
(5) a, b, c BVY H.P.p Clu
ba bc
(6) C L GiLd CPlThP jVNm 18 Utm
AYtu G.Mu 4 UPe UlT] H.M.-u 5 UPedf
NUUu. AkR GiL[d LiL,
(7) C GiLu A.M-u Ul 1 Gp. AYtu H.M B]
G.M.-u YodLjt NUUdm G] L,
(8) a, b, c BVY A.P.m a, mb, c BVY G.Pm Clu
a, m2b, c BVY H.P-p Cdm G] L,
139
n(n 1) 2 n(n 1) (n 2) 3
x +
x ++xn
2!
3!
n J L GiQdLp. (x + a)n-u p
CPmTm ElLu GidL (n+1) Bm, G]Y CjRPo
J Y] RPWm, B]p n J L GiQL
CpXlu. CjRPo J Yt\ RPWm,
Rt\m (TQu)
n GuT L Gi ApXR J R GiQu.
| x | < | G] CdLp
n(n 1)
n(n 1) (n 2) 3
x + Bm
(1 + x)n = 1 + nx + 1.2 x2 +
1.2.3
Ce | x | < | Gu\ TkR] SUdj RYlT\, CRtV
LWQjRl uYm GjdLhPp [dYm,
x = 1, n = 1 G] UtLiP jWjp WYm,
1
jWju CPl\m = (1 + 1) 1 = 2 ,
( 1) ( 2) 2
YXl\m = 1 + ( 1) (1) +
1 +
2
= 11+11+
140
2.
X lhP YdLeLs
n GuT J R Gi AdLu
(1 + x)n = 1 + nx +
n(n 1) 2 n(n 1) (n 2) 3
x +
x +
2!
3!
(1)
n(n 1) 2
n(n 1) (n 2) 3
x +
2! x
3!
(2)
141
(1 + x)1 = 1 x + x2 x3 +
2.
(1 x) 1 = 1 + x + x2 + x3 +
3.
(1 + x) 2 = 1 2x + 3x2 4x3 +
4.
(1 x) 2 = 1 + 2x + 3x2 + 4x3 +
T El :
| x | < 1BL CdLp. J R Gi n-d
n(n 1)
n(n 1) (n 2) 3
x +
(1 + x)n = 1 + nx + 1.2 x2 +
1.2.3
CkR YdLjp
Rp El T1 = T0 + 1 = 1
n
CWiPY El T2 = T1 + 1 = nx = 1 x1
n(n 1)
u\Y El T3 = T2 + 1 = 1.2 x2
SuLY El T4 = T3
= 1 20x + 15(16x2) 35(64x3) +
= 1 20x + 240x2 2240x3 +
4
(2 + x)
(4) (4 + 1) x 2 (4) (4 + 1) (4 + 2) x 3
x
1
+
= 16 1 (4) 2 +
1.2
1.2.3
2
2
142
1
= 16
1
= 16
x
5
5
8 + 32 x2 32 x3 +
1x
n+1 1x 2
1x
y = 1 + x GuL,
o :
n(n + 1)
R.H.S = 2n 1 ny + 2! y2 + = 2n [1 + y] n
1x n
1 + x + 1 x n
= 2n 1 + 1 + x
= 2n
1+x
2 n
1+x n
= 2n 2 = (1 + x)n = L.H.S.
= 2n 1 + x
1
1
3
126 = (126) = (125 + 1)3
1
1
1
1 3
1 3
3
= (125)
1 + 125
= 125 1 + 125
1 1
1
Q 125 < 1
= 5 1 + 3 . 125 +
1
= 5 1 + 3 (0.008)
143
1
1
1
1
3 3
3 3
6 3
3 3
3
3
3
3
x + 6 x + 3 = (x + 6) (x + 3) = x1 + 3 x 1 + 3
x
x
1
6
1
3
= x 1 + 3 . 3 + x 1 + 3 . 3 +
x
x
2
1
2
1
= x + 2 + x + 2 + = 2 2 +
x
x
x
x
1
= 2 (RWVUL)
x
1
1
1
1
B]p e = 1 + 1! + 2! + 3! +
x
x2 x3
G]Y xu GpX UnUlLdm ex = 1 + 1! + 2! + 3! +
144
Ck rdLm Ls Pdu\],
x
x2 x3
ex = 1 1! + 2! 3! +
x2 x4
ex + ex
=
1
+
2
2! + 4! +
x3 x5
ex ex
=
x+
2
3! + 5! +
1
1
e + e1
= 1 + 2! + 4! +
2
1
1
1
e e1
= 1! + 3! + 5! +
2
4.6.3 UPdLj RPo (Logarithmic series) :
x2
x3
x4
1 < x < 1 Gp log(1 + x) = x 2 + 3 4 + Bm,
CjRPW] UPdLj RPo Gu AZdLlTm,
UPdLj RPu Ut\ AUlLs uYU :
x2 x3
log(1 x) = x 2 3
x2 x3
log(1 x) = x + 2 + 3 +
x3 x5
log(1 + x) log(1 x) = 2 x + 3 + 5 +
1
1+x
x3 x5
log
=
x
+
2
3 + 5 +
1x
Tt 4.3
(1) rdLm YdLeLp Rp Su ElL[ GL,
(i)
1
Ce | x | > 2
(2 + x)4
(ii)
1
3
6 3x
145
Ce | x | < 2
(ii)
1
3
I 2 RNUjR]eLs jRUL
128
(3) x Lf V Gp
x2
1x
=
1
x
+
1+x
2 (RWVUL) G] dL,
(4) x LlTV Gp
x2 + 25
8
x2 + 9 = x RWVUL G]
dL,
11
146
5, T\ YVp
(Analytical Geometry)
ALm
YVp GuT sLs. LLs. Y[Ls. Y[R[l
TWlLs Tu\YL[m AYLu TiL[m TtV
TlTm, AlTP LsLL[p YVp EY] Gu
,, 300p YVd AjR[m ChPYo LrTt\ WdL
LRUR h AYoLs, ,,. 17Bm t\ip CVtLR
\L[ YVp Tlp TVuTjRlThPRu [YL
T\ YVp EY], LrTt\ Wg RjY URm
LRURU] W PLoP (Rene Descartes) (1596 1650)
CVtLR \L[ YVp Tlp GqY TVuTjR m
GuTR [d]o, CR]p AYo T\ YVX
RtjRYo G]d LRlT\o, AYPV TVu Xju
YYU] LoVu GuTk C LoVu YVp
G]m AZdLlT\,
CVtLRjtm YY LRjtm Es[ RPoTd
LQW
CVtLRju
AlTPV]
GiQ
YYLRju dV LjR] sd PLohP ALm
NnRo, CkR RPoT] BVj RXLu Rl G]
AZdLlT\, Um AYo J su ClPjR
XV] SodLLk Alsds[ WjRm.
NVm Li RPoTj]o, CkR AjVVjp. Nu\
YlLp UQYoLs Lt\ T\ YVp LjLu
RPofVd LiTm,
147
TPm 5. 2
LhlT PA = 2PB
PA2 = 4PB2
i.e.
i.e.
i.e.
148
o :
LdLlThP C sLs A( 2, 3), B(4, 5). P(x1, y1)
CVeYWp Es[ HRm J s GuL, LdLlThs[
LhlT. PA2 PB2 = 20.
(x1 + 2)2 + (y1 3)2 [(x1 4)2 + (y1+5)2] = 20
x12 + 4x1 + 4 + y12 6y1 + 9 [x12 8x1 + 16 + y12 + 10y1 + 25] = 20
12x1 16y1 48 = 0
i.e.
3x1 4y1 12 = 0
PA = PB PA2 = PB2
(x1 7)2 + (0 + 6)2 = (x1 3)2 + (0 4)2
x12 14x1 + 49 + 36 = x12 6x1 + 9 + 16
8x1 = 60 x1 = 15/2
15
G]Y RYV] s 2 ,0 Bm,
Tt 5.1
(1) (1, 4) Gu\ sk GlTm 6 AX Wjp
Cdm su CVeYWu NUuT LiL,
(2) (1, 4), ( 2, 3) Gu\ sLk NUWjp SLm
su CVeYWVd LiL,
(3) 7x 4y + 1 = 0 Gu\ SodLhu Up P(5t 4, t + 1) Gu\
skRp
(i) tu Ul LiL, (ii) Pu L[d LiL,
(4) Bk J su RX ARu y-Afj
RXYlTp
Ik
UPeLp
Alsu
CVeYWVd LiL,
149
(ii) PA = 4PB.
150
J SodL x, yAfL[ \V
R, N Gu\ sLp Yh\
G]d LsL,
RNd OL Gu\ NejdL
Ju YWL,
OL = p. Um XOL = GuL,
x, y AfLu YhjiLs
\V OR, ONBm,
x
y
SodLhu NUuT OR + ON = 1 (1)
OR
NeLQ dLQm OLRp, sec = OL
TPm 5. 3
OR = p sec
ON
NeLQ dLQm OLNp cosec = sec (90 ) = OL
ON = p cosec
NUuT (1)p OR, ON UlL[l WhPp
x
y
x cos y sin
+
=1
(A,,)
+ p
=1
p
p sec p cosec
(A,,) x cos + y sin = p GuT RYV] SodLhu
NUuT Bm,
5.2.3 QVX YYm (Parametric form) :
YWV\ : x Utm y Gu\ CULs. u\Y U u
NoL[u. -u YXL GRlTm x Utm y-dV NoLs
x, y-dV Q AX YYeL[m, Ce Gu\ UV]
Nou Q AX Bm,
(x1, y1) Gu\ s YVLm.
x-AfPu LQjR
HtTjRdVU]
SodLhu
NUuThPd
LQp,
(QVX YYm)
Q (x1, y1) GuT LdLlThP s
Utm P(x, y) GuT SodLhu Up
Es[ HRm J s GuL, PQ = r
GuL,
PTR = GuL.
B]p PQM = PTR
PQM =
TPm 5. 4
151
x x1
=r
cos
(1)
y y1
PM
PR MR
CRTp sin = PQ =
= r
r
(1),(2)
y y1
=r
sin
(2)
x x1
y y1
=
= r GuT RYV] SodLhu
cos
sin
NUuT,
SodLhu GkR J sVm (x1 + r cos , y1 + r sin ) G]j
QVX YXL GRXm, Cp r GuT CVtLRj
WUm, Ce r J Q AXLm,
(1)
ax2 + by2 + c = 0
(2)
ax3 + by3 + c = 0
(3)
152
a2 + b2
ax + by + c = 0
(1) Gm
NUuT AB Gu\ SodLhPd
dLhm,
P(x1, y1) GuT LdLlThP
s ABd PD Nej YWL, PD
Ru RYV] Wm,
PD d
CQVL O YVL OM YWL,
OM=p GuL, Um MOB = . GuL,
TPm 5. 5
pb
ap
cos = c , sin = c
sin2 + cos2 = 1 GuTR AYm
p2b2 p2a2
+ 2 =1
c2
c
p2(a2 + b2) = c2
p=
G]Y cos = K
a
2
, sin = K
a +b
153
i.e.
p2a2 + p2b2 = c2
i.e . p2 =
c
2
a + b2
b
2
a + b2
c2
a2 + b2
c
2
x1 . a
2
y1 . b
2
ax1+by1+c
a +b
a +b
a +b
a2 + b2
G]Y (x1, y1) sk ax + by + c = 0 Gu\ SodLht
ax1 + by1 + c
YWVlTm NejdLhu [m =
a2 + b2
[jRt\m :
Bk ax + by + c = 0 Gm SodLht YWVlTm
c
Neju [m =
2 2
a +b
a
c
l : SodLhu Tf NUuT ax+by+c = 0 i.e. y = b x a
C y = mx + c Tp Es[
xu QLm
a
m = b (A,,) Nn = yu QLm
G,L,5.5: Nn 2 Utm y-Yhji 7 EPVU]
SodLhu NUuT LiL,
o :
Nn-Yhji YYm y = mx + c Ce m = 2, c = 7
G]Y RYV] SodLhu NUuT y = 2x + 7
G,L, 5.6: ( 1, 2) Gu\ su YVLf Npm SodLhu
2
Nn 7 Gp AdLhu NUuT LiL,
o :
s - Nn YYm y y1 = m(x x1).
154
Ce
2
(x1, y1) = ( 1, 2) Um m = 7
2
y 2 = 7 (x + 1) (A,,) 7y 14 = 2x + 2
SodLhu NUuT 2x 7y + 16 = 0
G,L, 5.7:
(1, 2), (3, 4) Gu\ sLs YVLf Npm SodLhu
NUuThPd LiL,
o :
C sLs YVLf Npm SodLhu NUuT
x x1
y y1
=
Ce (x1, y1) = (1, 2) Um (x2, y2) = (3, 4)
y1 y2 x1 x2
RYV] SodL,
y2
x1
2+4 = 13
y2
x1
6 = 2
y2
x1
=
3
1
y 2 = 3 (x 1) y 2 = 3x + 3
SodLhu RYV] NUuT 3x + y = 5
x
y
2k + 3k = 1
a = 2k,
(1)
b = 3k.
(A,,) 3x + 2y = 6k
(1, 2) s Y NpYRp. 3 + 4 = 6k
(A,,) 6k = 7
155
o :
(x1, y1) Gu\ sk ax + by + c = 0 Gu\ SodLht
ax1 + by1 + c .
YWVlThP NejdLhu [m =
a2 + b2
BLVp (2, 3) Gu\ sk 2x y + 9 = 0 Gu\
SodLht
YWVlThP
NejdLhu
[m
16
2(2)
(
3)
+
9
=
AXLs,
5
(2)2 + ( 1)2
G,L, 5.10: 4x3y+20=0 Gu\ Lht 5 AXLs RXs[ y
= x + 1 Gu\ Lhu Us[ su L[d LiL,
o : (x1, y1) Gu\ s y = x + 1 Gu\ SodLhu Up Es[
G] Gjd LsYm,
y1 = x1 + 1
(1)
(x1, y1) Gu\ sk 4x 3y + 20 = 0 Gu\ SodLht
YWVlThP NejdLhu [m
4x1 3y1 + 20
4x1 3y1 + 20
42 + ( 3)2
4x1 3y1 + 20 = 25
LdV GjRp.
4x1 3y1 + 20 = 25
4x1 3y1 = 5
\dV GjRp.
(2)
4x1 3y1 + 20 = 25
4x1 3y1 = 45
(3)
(1), (2)u o
x1 = 8, y1 = 9
(1), (3)u o
x1 = 42, y1 = 41.
156
o :
SodLhu Nej YYm x cos + y sin = p
Ce = 120, p = 6
1
3
x 2 + y 2 = 6 x + 3 y = 12
x 3 y + 12 = 0
SodLhu NUuT x 3 y + 12 = 0
G,L,5.12: 4x 3y 12 = 0 Gu\ SodLht 3 AXLs Nej
Wjp y-Afu s[ sL[d LiL,
o :
RWlThs[ LhlThtQeL
sV P(0, y1) GuL,
y-Afu
AUkR
LdLlThP SodL 4x 3y 12 = 0
P Gu\ sk 4x 3y 12 = 0 Gu\ SodLht
3y1 12 3y1 + 12
NejdLhu [m 2
= 5
4 + ( 3)2
5
(A)
3y1 + 12 = 15
3y1 = 3
(A)
3y1 = 27
y1 = 1
(A)
y1 = 9
3y1 + 12 = 15
Tt 5.2
(1) ( 1, 2) Gu\ su YVLf Npm SodLhu
4
Nn 7 Gp AdLhu NUuThPd LiL,
y-Yhji
(2) Nn
3
Utm
4
EPVU]
SodLhu NUuThPd LiL,
(3) (3, 3) Gu\ sYf NpYm x-AfPu 45 LQjR
HtTYU] SodLhu NUuThPd LiL,
157
158
Utm
TPm 5. 6
m2 = tan2. C LLd CPV Es[ LQm GuL,
TPm (5.6)uT
1 = + 2
= 1 2
tan = tan (1 2) =
tan1 tan2
m1 m2
=
1 + tan1.tan2 1 + m1 m2
m1 m2
Ul
\
GiQLY
ApX
L
1 + m1 m2
GiQLY Cdm, YZdLU] UWlT Sm C LLd
CPlThP LQm eLQULd LsYm, G]Y Sm
tan t L UlT (R UlT) GjdLsYm,
m1 m2
G]Y tan = 1 + m m ;
m1 m2
= tan1 1 + m m
1 + m1 m2
(A,,)
m1
CQV]p. AYtu
AYtt
=0
CPlThP
m1 m2 = 0
= m2
159
a1
a2
b1
= b
2
160
(A,,)
a1x + b1y +
c2
=0
c2
)
a1
b1
(A,,)
b = a = GuL, a1 = b, b1 = a
161
c1
(A,,)
bx ay + k = 0 Ce k =
(1)
a2x + b2y + c2 = 0
(2)
a3x + b3y + c3 = 0
(3)
b1 c2 b2c1
c1a2 c2 a1
(A,,) a3
+ b3 a b a b + c3 = 0
a
a
b
b
1 2 2 1
1 2 2 1
(A,,) a3 (b1c2 b2c1) +b3(c1a2 c2a1) + c3(a1b2 a2b1) = 0
(A,,)
1
a2
a3
=0
c3
a b1 c1
(A,,)
b2 c2
b3
162
5.3.4
(1)
a2x + b2y + c2
(2)
(3)
GuL,
Gu\
NUuThP
Gjd LsYm, Ce J U,
NUuT (3) B] x, yp J TfNUuTPL ClTRp.
Cm J SodLhPd dm, (1), (2) NUuTLs Yhm
s (x1, y1) GuL,
a1x1 + b1y1 + c1 = 0 Utm a2x1 + b2y1 + c2 = 0
a1x1 + b1y1 + c1 + (a2x1 + b2y1 + c2) = 0
s (x1, y1) B] NUuT (3)Im \ Nn\,
G]Y a1x + b1y + c1 + (a2x + b2y + c2) = 0 Gu\ SodL
a1x + b1y + c1 = 0 Utm a1x + b2y + c2 = 0 Gu\ SodLLs
Yhm sYf Npm SodLPm,
G,L, 5.13 : 3x 2y + 9 = 0, 2x + y 9 = 0 BV C SodLLdm
CPlThP LQjRd Li,
o :
3
9
3
3x 2y + 9 = 0 Gu\ SodLhu Nn m1 = 2 y = 2 x + 2
2x + y 9 = 0 Gu\ SodLhu Nn m2 = 2 [ y = 2x + 9]
C SodLLdm CPlThP LQm Gp.
m1 m2
= tan1 1 + m m
= tan1
3
2+2
3
1 + 2 ( 2)
163
2
= tan1
2 6
2
7
7
7
= tan1 4 = tan1 4
m1 = m2
a + b2
Bm, Ce c1 = 6, c2 = 7, a = 2, b = 3
6 7 13
= 13 AXLs
=
22 + 32 13
G,L, 5.17: 2x + 3y 9 = 0, 3x 2y + 10 = 0 Gu\ SodLLs
JudLu Nej G] L,
o :
2
2x + 3y 9 = 0 Gu\ SodLhu Nn m1 = 3
G]Y RYV] Wm
164
3
3x 2y + 10 = 0 Gu\ SodLhu Nn m2 = 2
2 3
m1m2 = 3 . 2 = 1
G]Y LdLlThP C
NejRm,
SodLLs
JudLu
m1 m2
= tan1 1 + m m Gu\ jWjRl TVuTj]p
165
34
= tan1
4 3
1 + 3 4
4
16 9
12
= tan1 2
7
7
= tan1 24 = tan1 24
1 +4 ( 1)
= tan1 (7)
x+y 2 = 0 Utm 4x3y 18= 0 Gu\ SodLLd CPlThP
LQm GuL,
4
7
1 3
3
1
= tan1
1
4 = tan
1 + ( 1) 3
3
= tan1 (7)
=
G]Y RWlThP dLQm Ko CNUTdL dLQUm,
G,L, 5.21 : 5x + 4y 13 = 0 Utm 3x + y 5 = 0 Gu\ SodLLs
YhdLsm sVd LiL,
o :
SodLLs YhdLsm sVd LQ. AYtu
NUuTL[j odLm,
YhdLsm s (x1, y1) GuL,
(x1, y1) B] C SodLLu m Es[Rp
5x1 + 4y1 = 13
(1)
3x1 + y1 = 5
(2)
12x1 + 4y1 = 20
(3)
(1) (3)
7x1 = 7
(2) 4
166
x1 = 1
y1 = 2
(1) 2
2x1 + y1 = 8
(1)
3x1 2y1 = 7
(2)
4x1 + 2y1 = 16
(3)
9
38
9 38
x1 = 7 ; y1 = 7 ; (x1, y1) = 7 , 7
74
36 38
7 + 7 +k = 0 ; k= 7
74
4x + y 7 = 0
(2) + (3)
167
5 + 3 3
6 + 2 5
15 + 9 = 30 + 10 = 45
(1) 5x 6y 1 + 45 (3x + 2y + 5) = 0 i.e. 140x + 84y + 224 = 0
(A,,) 5x + 3y + 8 = 0 GuT RYV] SodLhu
NUuTPm,
G,L,5.25: 3x + 4y = 13; 2x 7y + 1 = 0 Utm 5x y = 14 BV
SodLLs JW sp Nkdm G] ,
o :
Rp CWi SodLLm Yhm s (x1, y1) Gp
3x1 + 4y1
13
(1)
2x1 7y1
(2)
(1) 7
21x1 + 28y1
91
(3)
(2) 4
8x1 28y1
(4)
(3) + (4)
29x1
87
(1)
9 + 4y1
13
x1 = 3
y1 = 1
168
CR
5x y = 14 Gu\ NUuThp WP
C,T, = 5x y
= 15 1 = 14 = Y,T,
(A,,) (3, 1) Gu\ sV] u\Y SodLhu
NUuThPm \ Nn\, G]Y u SodLLm
JW sp NklT]Ym,
G,L, 5.26: x y 5 = 0, 2x y 8 = 0 Utm 3x y 9 = 0 BV
SodLL[l
TdLeL[Ld
LiP
dLQju
NeLh UVjRd LiL,
o :
xy5 = 0
(1)
2x y 8 = 0
(2)
3x y 9 = 0
(3)
CfNUuTLs
\V
ABCu TdLeL[] AB, BC
Utm CAId lTY GuL,
(1), (3) Yhm s A(2, 3)
TPm 5. 7
BCu NUuT 2x y 8 = 0. CdLhtf NejR]
SodLhu NUuThu YYm x + 2y + k = 0
(4)
A(2, 3) Gu\ sY SodL (4) NpYRp
26+k = 0 k = 4
G]Y AD u NUuT
x + 2y = 4
(5)
(1)Im (2)Im olTRp SUd B(3, 2) Gu\ Yhm s
Pd\,
3x y 9 = 0 Gu\ SodLhtf NejR] Lhu
NUuThu YYm x + 3y + k = 0
CdL B(3, 2) Gu\ sYf NpYRp.
36+k = 0 k = 3
G]Y BEu NUuT
x + 3y = 3
(6)
NUuTLs (5)m, (6)m Yhm s O ( 6, 1). CY ABCu
NeLh UVUm,
G,L,5.27: aCu GmUlt 3x + y + 2 = 0, 2x y + 3 = 0 Utm
x + ay 3 = 0 Gu\ SodLLs JW sYf Npm GuTRd
LiL,
169
o :
(x1, y1) GuT u SodLLm Nkdm s GuL,
Rp CWi NUuTL[m CkR s oj Nn\,
3x1 + y1 + 2 = 0
2x1 y1 + 3 = 0
(1)
(2)
Tt 5.3
(1) 2x + y = 4 Utm x + 3y = 5 BV C SodLLdm
CPlThP LQm LiL,
(2) 2x + y = 5, x 2y = 4 Gu\ C SodLLm JudLu
Nej G] L,
(3) 3x + 2y 7 = 0 Gu\ SodLht CQVLm (1, 2) Gu\
sYVLm Npm SodLhu NUuTh]d
LiL,
(4) x + y = 9 Gu\ SodLhtf NejRLm (2, 1) Gu\
s YVLm Npm SodLhu NUuT LiL,
(5) 5x + 4y 13 = 0, 3x + y 5 = 0 Gu\ SodLLs
YhdLsm sVd LiL,
(6) 2x 3y + 9 = 0, 6x + ky + 4 = 0 Gu\ C SodLLs CQ
Gp. k-u Ul LiL,
(7) 2x + y 9 = 0, 4x + 2y + 7 = 0 Gu\ CQ SodLLd
CPlThP WjRd LiL,
(8) 8px + (2 3p) y + 1 = 0 ; px + 8y 7 = 0 Cq SodLLm
NejR]Y Gp pu Ul Li,
(9) 2x + y = 8 ; 3x 2y + 7 = 0 Gu\ SodLLs
YhdLsms YVLm 4x + y 11 = 0 Gu\
SodLht
CQVLm
Es[
SodLhu
NUuThPd LiL,
170
2hy
4h2y2 4aby2
2a
2
2h 2 h2 ab
y = h h ab y
=
a
2a
ax = ( h
h2 ab) y
172
tan =
1 + m1 m2
4h2 4a
b
b2
a
1+b
2 h2 ab
tan =
a+b
173
4h2 4ab
b2
a+b
b
2
2 h2 ab
i.e. = tan1 2 h ab
a
b
a
b
+
+
= tan1
2 h2 ab
2
2
= tan1
(hy + g)
ax + hy + g =
174
2 h2 ab
= tan1 2 4 3 = tan1 1
2
4
a+b
= tan1
m1 . 3m1 =
a
b
a
h 2 a
3m12 = b 3 2b = b
3h2
=
4b2
a
b
3h2 =
4ab
m1 + 3m1 =
B]p
h
m1 = 2b
175
9 1 89+1
=24 +4 =
4
=0
G]Y LdLlThP NUuT CWhP SodLL[d
dm,
a + b = 1 1 = 0 G]Y CWhP SodLLd CPlThP
LQm 90.
G,L, 5.31: 3x2 + 7xy + 2y2 + 5x + 5y + 2 = 0 GuT CWhP
SodLL[d dm G]d LhL, Um CdLLu
RjRf NUuTL[m LiL,
o :
LdLlThPf NUuThP ax2 + 2hxy + by2 + 2gx + 2fy + c = 0
EPu JlmT
7
5
5
a = 3, b = 2, h = 2 , g = 2 , f = 2 , c = 2. CWhP SodLLdL]
LhlT abc + 2fgh af2 bg2 ch2 = 0
5 5 7
25
25
49
abc+2fghaf2bg2ch2 = (3) (2) (2) + 22 2 2 3 4 2 4 2 4
175 75 50 98
= 12 + 4 4 4 4 = 0
G]Y LdLlThP NUuT CWhP SodLL[d
dm, ClT CT ElL[d LWlTjR PlT
3x2 + 7xy + 2y2 = (x + 2y) (3x + y)
3x2 + 7xy + 2y2 + 5x + 5y + 2 = (x + 2y + l) (3x + y + m) GuL
x-u LdL[f NUuTjR. 3l + m = 5
... (1)
y-u LdL[f NUuTjR. l + 2m = 5
... (2)
(1), (2) NUuTL[j odL
l = 1, m = 2
176
G]Y
CWhP
SodLLu
x + 2y + 1 = 0 Utm 3x + y + 2 = 0
RjR
NUuT
UdL[f NUuTjR
4
l+ l = 3
(A,,)
(l + 4) (l 1) = 0
Ce
lm = 4
(2)
l2 + 3l 4 = 0
l = 4, 1
m = 1, 4
2x + y 4 = 0
Utm 2x + y + 1 = 0 GuT] CWhP
SodLLu RjR NUuTL[m, CYttPVs[
RX
| c1 c2 |
2
a +b
41
= 5 AXLs
2 2 + 1 2
177
Tt 5.4
(1) ax2 + 3xy 2y2 5x + 5y + c = 0 Gu\ CWhP SodLLs
JudLu Nej Gp a Utm c-u UlL[d
LiL,
(2) (a23b2) x2+8ab xy+(b23a2)y2=0 Gu\ CWhP SodLLd
CPlThP LQjRd LiL,
(3) ax2 + 2hxy + by2 =0 Gu\ BYf Npm CWhP
SodLLd
CPlThP
LQm
60
Gp
(a + 3b) (3a + b) = 4h2 G] L,
(4) 9x2 + 24xy + 16y2 + 21x + 28y + 6 = 0 GuT C CQ
SodLL[d
dm
G]
L,
Um
AYLdPV Es[ WjRm LiL,
(5) ax2 + 2hxy + by2 = 0 Gm BYf Npm CWhP
SodLLp Juu Nn Ut\u NnYlTX
CWi UPe Gp 8h2 = 9ab G] L,
(6) 2x + y + 1 = 0 Gu\ SodLht CQVLm.
NejRLm
BYV
Npm
SodLLu
JeQkR NUuThPd LiL,
(7) x + 2y 3 = 0, 3x + y + 5 = 0 BV RjR NUuTL[d
LiP
CWhP
SodLLu
JeQkR
NUuThPd LiL,
(8) 12x2+7xy12y2x + 7y + k = 0 GuT CWhP SodLL[d
jRp ku Ul LiL, Um CkR SodLLu
RjR
NUuTL[m
AYLd
CPlThP
LQjRm LiL,
(9) 12x210xy+2y2+14x5y+c = 0 GuT CWhP SodLL[d
jRp c-u Ul LiL, Um CkR SodLLu
RjR
NUuTL[m
AYLd
CPlThP
LQjRm LiL,
(10) k-u GmUlt 12x2 + 7xy + ky2 + 13x y + 3 = 0 GuT
CWhP SodLL[d dm? Um AYLu
RjR NUuTL[d LiL,
178
TPm 5.8
y y1 y y2
x x x x = 1
1
2
179
CY YhPju
(
[x ( g)]2 + [y ( f)]2 = (
(x + g)2 + (y + f)2 =
g 2 + f 2 c)
g 2 + f 2 c)
180
2 tan 2
1 tan2 2
sin =
; cos =
GuT Sm AkR
1 + tan2 2
1 + tan2 2
t = tan 2 GuL,
0 2 Gp < t <
x = r cos
x=
r(1 t2)
1 + t2
y = r sin
y =
2rt
1 + t2
2rt
r(1 t2)
y =
, < t < GuT x2+y2=r2
2 ,
1 + t2
1+t
YhPju UtU QVX YYUm,
G]Y x =
2rt
r(1 t2)
,y=
GuTY YhPju NUuThP oj
1 + t2
1 + t2
Nnu\] GuT R,
x=
G,L, 5.34: UVm (2, 3), BWm 4 EPV YhPju NUuT LiL,
o :
(x h)2 + (y k)2 = r2
Ce (h, k) = (2, 3) Um r = 4 (x 2)2 + (y + 3)2 = 42
(A,,) x2+y24x+6y3=0 RYV] YhPju NUuTPm,
G,L,5.35: (2, 3), (3, 1) GuT] HRm J hPju
]lsLs Gp. AqYhPjtL] NUuThPd LiL,
o :
(x x1) (x x2) + (y y1) (y y2) = 0 GuT YhPju
NUuTPm,
Ce (x1, y1) = (2, 3), (x2, y2) = (3, 1)
(x 2) (x 3) + (y + 3) (y 1) = 0
x2 5x + 6 + y2 + 2y 3 = 0
181
BWm
2
1 + 4 3 = 2 AXLs,
BWm
g2 + f 2 c =
2 7
1
9 + 1 + 2 = 3 AXLs,
182
AB u UVm C Gp
y1 + 1
x1 + 4
= 1,
2
2 = 3 x1 = 2, y1 = 7
U] ( 2, 7) Bm,
G,L,5.39: (0,1), (2,3) Utm (2, 5) BV sLu YVLf
Npm YhPju NUuThPd LiL,
o :
RYV] YhPju T AUl x2 + y2 + 2gx + 2fy + c = 0
C (0, 1), (2, 3) Utm ( 2, 5) Gu\ sLu Yf NpYRp
(1) (2)
(2) (3)
2f+c
4g + 6f + c
4g + 10f + c
4g 4f
g+f
8g 4f
2g f
=
=
=
=
=
=
=
1
13
29
12
3
16
4
(4) + (5)
3g
1
1 g=3
(4)
10
1
33 = 3
(1)
17
3
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
17
10
1
x2 + y2 + 2 3 x + 2 3 y + 3 = 0
UVjRm
EPV
YhPjtL] NUuThPd LiL,
o :
RYV] YhPju NUuT
x2 + y2 + 2gx + 2fy + c = 0 GuL,
183
4g 4f = 12
g+f = 3
(4)
(3) + (4)
3f = 6
f=2
g = 1
(3)
(1)
c=3
184
G,L,5.43:
(4, 1) Gu\ s YVLf Npm YhPju UVm (1, 2)
Gp AqYhPju NUuT LiL,
o :
C (1, 2) P (4, 1) GuL,
BWm r = CP =
(1 4)2 + ( 2 1)2 =
(x 1) + (y + 2) = 18
9 + 9 = 18
TPm 5.12
Tt 5.5
(1) uYm YhPeLu UVjRm BWjRm LiL:
(i) x2 + y2 = 1
(ii) x2 + y2 4x 6y 9 = 0
(iii) x2 + y2 8x 6y 24 = 0
(iv) 3x2 + 3y2 + 4x 4y 4 = 0
(v) (x 3) (x 5) + (y 7) (y 1) = 0
185
186
5.6 RL (Tangent) :
5.6.1 ALm :
C-V UVULd LiP J YhPjRm AB Gu\
SodLhPm GjdLsYm, TPjp Lijs[T
CkR SodL YhPjRl TjRYWp u YqY\]
XLp Cdm,
TPm. 5.13
TPm (5.13 a)p SodL AB B] YhPjRj RPY
ApX YhPY CpX,
TPm (5.13 b)p SodL AB B] YhPjR C sLp
Yhf Np\, CR] YhdL (secant) GuTm,
TPm (5.13 c)p SodL AB B] YhPjR JW CPjp
Rhf Np\, AY RLPm, YhdLhu
YW GpXV RL GuTm, (TPm 5.13)
YWV\: J SodL YhPjR JW J sp Yhf
(Rhf) Nu\p AY YhPju RLPm,
TPm 5.14
P p YWVlTm RL PT
GuL,
YhPju UVm C( g, f)
y1 + f
CP u Nn = x + g
1
187
CP m PT m NejRL ClTRp.
x1 + g
PTu Nn = y + f
1
y y1 = m(x x1)
RL PT-u NUuT
x1 + g
y y1 = y + f (x x1)
1
(y y1) (y1 + f) = (x x1) (x1 + g)
(y y1) (y1 + f) + (x x1) (x1 + g) = 0
188
a2 m
a2
,
y
=
1
c
c
189
x12+ y12 = a2
a4 m2 a4
2
2 + 2 =a
c
c
a2m2 + a2 = c2 a2 (m2 + 1) = c2
(A,,)
,
Rm s
2
2
m
m
1
+
1
+
y1 mx1 = a
1 + m2
1 + m2
190
TPm 5.16
(2)
Gu\
191
22 + 32 4.2 3.3 + 12
=
=
4 + 9 8 9 + 12
8 = 2 2 units
x2+y2=25
Gu\
YhPjt
Gu\ YhPjt
1 + m2
192
4x 8 = 0
x + 2 = 0 CY RYV] RLhu
NUuTPm,
G,L, 5.51: x2 + y2 2x y + 1 = 0 Gu\ YhPjR x 2y = 1 Gu\
SodL YhYRp HtTm Su [jRd LiL,
o :
Su ]lsL[d LQ x = 2y + 1 Gu\ SodLhu
NUuThPm x2 + y2 2x y + 1 = 0
NUuThPm odL,
Gu\ YhPju
y(5y 1) = 0
1
y = 5
7
x =5
7 1
(1, 0), 5 , 5 CWim Su ]lsLs,
Su [m =
1 72 + 0 12 =
5 5
1
1
4
25 + 25 = 5 AXLs,
c2 = a2 (1 + m2)
p2
9
16 = 16 1 + 16 = 25
p2 = 16 25
p = 20
193
(2 2) 2 + (3 0) 2 = 3
TPm 5.17
x2 + y2 4x 6y + 4 = 0
Tt 5.6
(1) (1, 2) Gu\ sk x2 + y2 2x + 4y + 9 = 0 Gu\
YhPjt YWVlTm RLhu [m LiL,
(2) (0, 5) Gu\ sk x2 + y2 + 2x 4 = 0 ; x2 + y2 y + 1 = 0
Gu\ YhPeLd YWVlTm RLLu [eLs
NUm G] L,
(3) (2, 1) Gu\ sk x2+y24x+8y5 = 0 Gu\ YhPjt
YWVlTm RLhu NUuThPd LiL,
(4) (7, 11) Gu\ s x2 + y2 10x = 0 Gu\ YhPju Es[
Es[R ApX YV Es[R GuTRj oUdL,
(5) ( 2, 1), (0, 0), (4, 3) BV sLs x2 + y2 5x + 2y 5 = 0
Gu\ YhPjRl Tj GeL AUk Es[]
GuTRd LiL,
(6) x + y = 2 Gu\ SodL x2 + y2 = 4 Gu\ YhPjR Yhm
sL[d LiL,
(7) 2x + y 3 = 0 Gu\ Sod Lht CQV] x2 + y2 = 9
Gu\ YhPju RLLu NUuTL[d LiL,
(8) x 7y + 4 = 0 Gu\ SodL x2 + y2 14x + 4y + 28 = 0 Gu\
YhPjR Yh]p HtTm Su [jRd LiL,
(9) (5, 6)
Gu\ sV UVULd Li (i) x-AfNj
Rm YhPm (ii) y-AfNj Rm YhPm BVYtu
NUuTL[d LiL,
(10) ( 3, 2) Gu\ sPj x2 + y2 2x 10y + 1 = 0 Gu\
YhPjt YWVlTm RLhu NUuThPd
LiL,
194
XU (2): C YhPeLs
Eh\ULj RhPp
CYtu UVeLd
CPV
Es[
Wm.
BWeLu jVNjtf
NUm,
(A,,) C1 C2=C1P C2P = r1r2
TPm 5.18
TPm 5.19
195
TPm 5.20
r2 =
g12 + g22 2g1g2 + f12 + f22 2f1 f2 = g12 + f12 c1 + g22 + f22 c2
2g1 g2 2f1f2 = c1 c2
(A,,)
2g1 g2 + 2f1 f2 = c1 + c2
CY RYV] LhlTPm,
G,L, 5.54: x2 + y2 4x + 6y + 8 = 0 ; x2 + y2 10x 6y + 14 = 0 Gu\
YhPeLs Ju\Vu Ru\] G]dLhL,
o :
LdLlThP YhPeLs
x2 + y2 4x + 6y + 8 = 0
2
x + y 10x 6y + 14 = 0
(1) g1 = 2 f1 = 3, c1 = 8. UVm A(2, 3)
BWm r1 =
g12 + f12 c1 =
4+98 = 5
196
(1)
(2)
(2)
BWm r2 =
(2 5)2 + ( 3 3)2
A, Bd CPlThP Wm =
= 9 + 36 = 45 = 3 5
= r1 + r2
G]Y RWlThP C YhPeLs Ju\Vu Yl\ULj
Ru\],
G,L, 5.55: ( 4, 5) YVLf NpXdVm x2 + y2 4x 6y 9 = 0
Gu\ YhPjPu TUVm LiP YhPju NUuT
LiL,
o :
LdLlThP YhPju NUuT x2 + y2 4x 6y 9 = 0
UVm ( g, f) = (2, 3)
( 4, 5) YVLj RYV] YhPm Np\,
(2 + 4)2 + (3 + 5)2 = 36 + 64 = 100 = 10
BWm =
CY
RYV]
YhPju
G,L, 5.56: x2 + y2 8x + 6y 23 = 0 ; x2 + y2 2x 5y + 16 = 0 BV
YhPeLs NejRL Yhd Lsu\] G]d LhL,
o :
LdLlThP YhPeLu NUuT
x2 + y2 8x + 6y 23 = 0
2
x + y 2x 5y + 16 = 0
c1 = 23
(1) g1 = 4, f1 = 3,
(1)
(2)
5
(2) g2 = 1, f2 = 2 , c2 = 16
CWi YhPeLs NejRL YhdLsYRtL] LhlT
2g1g2 + 2f1f2 = c1 + c2
197
5
2g1g2 + 2f1 f2 = 2( 4) ( 1) + 2 (3) 2 = 8 15 = 7
c1 + c2 = 23 + 16 = 7
2g1g2 + 2f1 f2 = c1 + c2
Yhd
G,L, 5.57 :
(1, 2) Gu\ sYf NpXdVm x2 + y2 = 9 Utm
x2 + y2 2x + 8y 7 = 0 Gu\ YhPeL[f NejRL
YhYU] YhPju NUuThPd LiL,
o :
RYV] YhPju NUuT x2 + y2 + 2gx + 2fy + c = 0
(1)
1 + 4 + 2g + 4f + c = 0
2g + 4f + c = 5
2
(2)
2g(0) + 2f(0) = c 9
c=9
2
Um YhPm (1), x + y
NejRL Yh\,
(3)
2x + 8y 7 = 0 Gu\ YhPjR
2g( 1) + 2f(4) = c 7
(2)
2g + 8f = 9 7 = 2
g + 4f = 1
2g + 4f = 14
g + 2f = 7
(4) + (5)
(5)
6f = 6 f = 1
g2 = 7 g = 5
198
(4)
(5)
Tt 5.7
(1) x2 + y2 2x + 6y + 6 = 0, x2 + y2 5x + 6y + 15 = 0 Gu\ YhPeLs
Ju\Vu Ru\] G]d LhL,
(2) x2 + y2 + 4y 1 = 0, x2 + y2 + 6x + y + 8 = 0 Um
x2 + y2 4x 4y 37 = 0 Gu\ YhPeLs JqYum Ut\
C YhPeL[j Rm G]d LhL,
(3) 7 AXLs BWm x2 + y2 2x 6y + 4 = 0 Gu\ YhPjPu
TUVm LiP YhPju NUuT V?
(4) (5, 4) Gu\ su YVLf NpXdVm.
x2 + y2 8x + 12y + 15 = 0 Gu\ YhPjPu TUVm
LiP YhPjtL] NUuT V?
(5) x2 + y2 8x 6y + 21 = 0, x2 + y2 2y 15 = 0 Gu\ YhPeLs
Nej YhPeLs G]d LhL,
(6) uYm YhPeL[ NejRL Yhm YhPju
NUuT LiL,
(i) x2+y2+2x+4y+1=0, x2+y2 4x+3 = 0 Utm x2 + y2 + 6y + 5 = 0
(ii) x2 + y2 + 2x + 17y + 4 = 0, x2 + y2 + 7x + 6y + 11 = 0
Utm x2 + y2x + 22y + 3 = 0
(7) (1, 1) Gu\ s Yf NpYm x2 + y2 + 5x 5y + 9 = 0,
x2 + y2 2x + 3y 7 = 0 Gu\ YhPeL[ NejRL
YhYU] YhPjtL] NUuThPd LiL,
(8) (1, 1) Gu\ su YVLf NpYm
x2 + y2 8x 2y + 16 = 0, x2 + y2 4x 4y 1 = 0 Gu\
YhPeL[
NejRL
YhYU]
YhPju
NUuT LiL,
199
6, LQ
(dLQVp)
6.1 ALm :
J L ARu RPdL
Xk (initial position)
X YW J sVl Tj
Zm
A[YVd
LQm
Gu\m,
YXgVLf
ZYR
L
Gum
CPgVLf
ZYR
\
Gum AZd\m,
OA Gu\ Zm Lu J]
TPm 6. 1
O G] Gjd LsYm,
Zm Lo OAV LQju lTdLm (terminal side)
Gum x-Afu L AWlT (OX)Vj RPdLlTdLm
Gum AZd\m,
XOA GuT Ld LQm (CPg)
XOA GuT \d LQm (YXg)
200
l : 1. J f t (CPgVL) = 360
2. Zt CpXVp LQju A[ 0.
TPm 6. 3
GuT CPgVL J ft Gp = 2 WVu
Gu\m, J ft = 360 GuT SUdj Rm, 360 = 2
201
180
7
1 WVu = 180 22 = 57 16 (RWVUL).
X LQeLdL] WVu Ut\m :
TLLs
30 45 60 90
WVuLs
6
4
3
2
(AhPYQ 6.1)
3
G,L, 6.1: UtL (i) 150I WV]L (ii) 4 I LQUL
1
(iii) 4 WV] LQUL
o :
(i)
150 =
(ii)
3
4 WVu =
(iii)
1
4 WVu =
5
150 180 WVu = 6
3 180
4 = 135
1 180
4
1
7
= 4 180 22 = 14 19 5
TPm 6. 4
202
J Lp Tp Es[ LQm :
J LQju hPXdV lTdLm GkRd Lp
Tp Es[R. AkRd LpTp RWlThP LQm
AUks[RLd LRlTm,
G,L, 6.2: rdLiP LQeLu lT GkRd LpYhPjp
Es[ GuTRd LiL,
(i) 60
(ii) 300
TPm. 6. 5 a
TPm (6.5a)p
60u l
TdLm IVY Lp
Tp
Es[,.
(iii) 1295
TPm. 6.5 c
TPm. 6.5 b
TPm (6.5c)p
TPm (6.5b)p
300u TdLm
Rp Lp Tp
Es[,
1295 = 3360+180 + 35
u lTdLm III Lp
Tp Es[,
Tt 6.1
(1) rdLiP LQeLu A[L[ WVu A[p
UtL,
(i) 30
(ii) 100
(v) 85
(vi) 7 30
(iii) 200
(iv) 320
(i) 8
18
(ii) 5
(iii) 3
7
(iv) 12
(ii) 140
(iii) 1100
203
y=3 ;r=
x2 + y2 = 4 + 9 = 13
TPm. 6. 7
204
3
x
2
y 3
y
; cos = r =
; tan = x = 2
sin = r =
13
13
13
cosec = 3
Note :
13
; sec = 2
2
; cot = 3
1.
x +y
TPm. 6. 8
= 4 + 9 = 13
y
3
x 2
y 3
3
sin = r =
= ve ; cos = r =
= ve ; tan = x =
= 2 = + ve
2
13
13
r
r
2
2
13
13
cosec = y =
= ve ; sec = x =
= ve ; cot =
= 3 = + ve
3
3
2
CkR
GjdLhk
LQ
NoLs
\GiQLm CdLXm G] A\m, r GuT GlTm
y
r
L GiQL ClTRp sin = r , cosec = y GuTY yu Vl
Ttdm, G]Y sin , cosec GuTYLs Rp. CWiPm Lp
Tp CdmT L GiQl Tm, GuT
u\Y. SuLY LpTp CdmT \ V
Tm, Ut\ LQ NoLu L[ CRTu
LQXm,
rdLiP AhPYQ Il Tj L[d Lh\.
205
LpTLs
NoLs
Sin
Cos
Tan
Cosec
Sec
Cot
I
+
+
+
+
+
+
II
III
IV
AhPYQ 6.2
II
sin
cosec
I
All
III
tan
cot
IV
cos
sec
3
= 0, 2 , , 2 and 2BL CdmT cos, sinu Ul
3
B, A Gu\ sLp pu [m = 0, 2 , , 2
206
cos 2
= 0 Utm sin 2 = 1
B (0, 1)-p
=2
A (1, 0)-p =
cos
= 1 Utm sin = 0
TPm 6. 10
GoTdLm= 1
Ajs[ TdLm = 1
LoQm = 2
2 AX TdLs[ J NUTdL dLQjR GjdLsYm,
CkR dLQju JqY LQm 60. CD GuT LQm
Cu CNUYhVLhm (bisector). BLY ACD = 30. Um
AD = 1, CD = 22 12 = 3 . ClT NeLQ dLQm ACDp
LQm 60d
LQm 30d
GoTdLm =
GoTdLm = 1
3
Ajs[ TdLm = 3
Ajs[ TdLm = 1
LoQm = 2
LoQm = 2
1
sin 30 = 2
3
sin 60 = 2
3
cos 30 = 2
TPm 6. 11
1
cos 60 = 2
1
tan 30 =
tan 60 = 3
3
207
cosec 30 = 2
2
sec 30 =
3
cot 30 =
sin
cos
tan
6
1
2
3
2
1
3
2
3
sec 60 = 2
1
cot 60 =
3
cosec 60 =
4
1
2
1
2
1
3
3
2
1
2
3
2
1
3
2
1
AhPYQ 6.3
dVU] Ls :
u GpX UlLdm cos ( ) = cos Um sin ( ) = sin
TQm :
XOX Um YOY GuTYLs LohVu AfLs GuL, OI
UVULm 1 AX BWm LiP YhPU] OXI Ap
NkdLhm, ClT J SLm s Ak CPgVL
SLok P(x, y)I APVhm, YhPp AP = .
CRt U\L SLm s Ak YXgVL SLok
pu [m AP = AP Gu\Y P AUkRp YhPp AP= .
TPm. 6. 12
G]Y AOP = Um AOP =
208
LQ ReLs
OP
OP
; sec =
; cot =
cosec =
(90 )u LQ ReLs
Rp Lp Tp XOQ = 90
GudU Q Gu\ sV
Gjd LsYm, Um OQ = OP.
209
TPm 6. 13
= OP = cos
OQ
u x RX
= OP = sin
cos (90 ) =
OQ
u y RX
tan (90 ) =
=
= cot
u x RX
sin (90 ) =
CRTX,
(90 + )u LQ Rm :
(T-ratios of (90 + ))
CWiPY Lp Tp
XOR = 90 + Gu\Y R Gu\
sV Gjd LsYm,
TPm 6. 14
Um OR = OP, RC GuT xAfd
Nej,
G]Y OAP RCO Um R ( , ), G]Y
Ru y RX
= OP = cos
sin (90 + ) =
OR
Ru x RX
cos (90 + ) =
= OP = sin
OR
Ru y RX
tan (90 + ) = Ru x RX =
= cot
Su y RX
= OP = sin
OS
Su x RX
cos (180 ) =
= OP = cos
OS
Su y RX
tan (180 ) = Su x RX =
= tan
TPm. 6. 16
G]Y OAP OET Um T = ( , ). G]Y
Tu y RX
= OP = sin
sin (180 + ) =
OT
Tu x RX
cos (180 + ) =
= OP = cos
OT
Tu y RX
tan (180 + ) = Tu x RX =
= tan
211
k p LQf
2
90
90 +
180
180+
270
270+
360
or
function
sin
sin
cos
cos
sin
sin
cos
cos
sin
cos
cos
sin
sin
cos
cos
sin
sin
cos
tan
tan
cot
cot
tan
tan
cot
cot
tan
cosec
cosec
sec
sec
cot
cot
sec
sec
cosec
cosec
sec
sec
cosec
cosec
cosec
sec
sec
cosec
cosec
sec
tan
tan
cot
cot
tan
tan
cot
AhPYQ 6.5
l : 360 GuT J ZtVd lTRp
sin(360+45) ; sin (720+45);sin (1080+45) GuTYLs sine-u (45)d
NUm, ARY J LQm 360I P ALUu 360u
UPeL[ dh AkRd LQjR 0dm 360dm CPp
AUU dl T\Yim,
G,L, 6.5:
dL : (i) tan 735
(ii) cos 980
(iii) sin 2460 (iv) cos (870)
(v) sin (780) (vi) cot (855) (vii) cosec 2040 (viii)sec ( 1305)
o :
(i)
tan (735) = tan (2 360 + 15) = tan 15
(ii)
cos 980 = cos (2 360 + 260) = cos 260
= cos (270 - 10) = sin 10
(iii)
sin (2460) = sin (6 360 + 300) = sin (300)
= sin (360 60)
= sin 60
3
= 2
212
o :
3
sin 780 = sin (2 360 + 60) = sin 60 = 2
sin 480 = sin (360 + 120)
3
= sin 120 = sin (180 60) = sin 60 = 2
1
1
cos 120 = cos (180 60) = cos 60 = 2 ; cos60 = 2
213
1 1
3
3
L.H.S. = 2 . 2 2 . 2
1
3 1
= 4 4 = 2 R.H.S.
214
Tt 6.2
11
(1) sin = 12 Gp.
sec (360 ) . tan (180 ) + cot (90 + ) sin (270 + )u Ul
LiL,
(2) rdLiTYL[ L eLQeLu NoTL GL,
(i) sin ( 840) (ii) cos (1220)
(iii) cot ( 640) (iv) tan (300)
(v) cosec (420) (vi) sin ( 1110) (vii) cos ( 1050)
sin 300 . tan 330 . sec 420
2
(3) L
=
3
cot 135 . cos 210 . cosec 315
(4) L 1+cot sec + 2 1 + cot + sec + 2 =2 cot
(ii) cosec A 2
(v) tan (A + )
(6) L
3
(iii) tan A 2
5
(v) cot (315) (vi) cosec ( 300) (vii) cot 4
215
Ym,
2
CR]
sin2
G]
GRXm,
CR
Tu
TPm 6. 17
y
y
x
ClT cos = 1 = x Um sin = 1 = y; tan = x
Um r2 = x2 + y2 = 1
dLQm OLPk x2 + y2 = r2 = 1
A,,
x2 + y2 = cos2 + sin2 = 1
y2 x2 + y2 1 2 1 2
2
1 + tan2 = 1 + 2 =
= x
= cos = sec
x
x2
x2 y2 + x2
1
1 2
2
1 + cot2 = 1 + 2 = 2 = y 2 =
sin = cosec
y
y
G]Y SUdd PjR t\ULs
sin2 + cos2 = 1
1 + tan2 = sec2
1 + cot2 = cosec2
CYLk SUd PlT
216
sec2 tan2 = 1
cosec2 cot2 = 1
G,L, 6.8: cos4A sin4A = 1 2 sin2A
o :
cos4A sin4A
1
sin2A + cos2A
=
2
2
2
cos A . sin A cos A . sin2A
= sec2A . cosec2A
G,L, 6.10:
cosA
1 + cot2A =
cosec2A 1 G] L
cosA
o :
a sin2 + b cos2 = c
C\m cos2p YdL. a tan2 + b = c sec2
a tan2 + b = c (1 + tan2)
tan2 (a c) = c b
cb
tan2 =
ac
1 cosA
1 + cosA = cosec A cotA G] L,
1 cosA
1 + cosA I GjdLsYm,
1 cosA
(1 cosA)2
1 cosA 2
=
= sinA
2
1 + cosA
1 cos A
G,L, 6.12:
o :
217
1 cosA
1
cosA
1 cosA
1 + cosA = sinA = sinA sinA
= cosec A cotA
G,L, 6.13:
If x = a cos + b sin Um y = a sin b cos Gp
x2 + y2 = a2 + b2 G] L,
x2 + y2 = (a cos + b sin)2 + (a sin b cos )2
= a2 cos2 + b2 sin2 + 2ab cos sin
+ a2 sin2 + b2 cos2 2ab sin cos
= a2 (cos2 + sin2) + b2(sin2 + cos2)
= a2 + b2
2
G,L, 6.14: sin A.tanA+cos2A . cotA+2 sinA . cosA=tanA + cotA G]
L,
sinA
cosA
o :
CPlTdLm = sin2A . cosA + cos2A . sinA + 2sinA cosA
sin3A cos3A
= cosA + sinA + 2sinA . cosA
sin4A + cos4A + 2sin2A . cos2A
=
sinA . cosA
2
(sin A + cos2A) 2
1
=
= sinA . cosA
sinA . cosA
sin2A + cos2A
= sinA . cosA
[sin2A + cos2A = 1]
sin2A
cos2A
= sinA cosA + sinA cosA
sinA cosA
cosA + sinA = tanA + cotA = YXlTdLm
G,L, 6.15: 3(sinxcosx)4+6(sinx + cosx)2+4 (sin6x+cos6x) = 13 G] L,
2
o : (sinx cosx) 4=[(sinx cosx)2] = [sin2x + cos2x 2sinx cosx] 2
= [1 2sin x cosx] 2
(i)
= 1 4sinx cosx + 4sin2x cos2x
2
2
2
(sinx + cosx) = sin x + cos x+ 2sinx . cosx
= 1 + 2sinx cosx
(ii)
o :
218
(iii)
CPlTdLm =
Tt 6.3
(1) rdLiTYL[ L,
(i) sin4A cos4A = 1 2cos2A
(ii) sin3A cos3A = (sinA cosA) (1 + sinA cosA)
(iii) (sin + cos)2 + (sin cos)2 = 2
(iv) (tan + cot)2 = sec2 + cosec2
secx + tanx
1
1
(v)
+
= 2sec2 (vi)
= (secx + tanx)2
secx tanx
1 + sin 1 sin
1
cosec
= cos
(viii)
= sec tan
(vii)
cot + tan
tan + sec
1 + cos
1
=
(ix)
sin
cosec cot
(x) (sec + cos) (sec cos) = tan2 + sin2
1
1
(2) tan + sec = x Gp. 2tan = x x , 2sec = x + x G] .
x2 1
G] L,
Ak sin = 2
x +1
219
TPm. 6. 19
TPm. 6. 18
220
sin = cos 2
221
=
2
2
4
2
2
2
2 2
2 2
222
3 3
=2 3
3+ 3
3
12
G,L, 6.18: A, B GuTYLs eLQeLs sinA = 5 ;cos B= 13
Gp cos(A + B)-u UlTd LiL,
o :
cos (A + B) = cosA cosB sinA sinB
9
4
cosA = 1 sin2A =
1 25 = 5
144
5
1 169 = 13
sinB = 1 cos2B =
33
4 12 3 5
cos(A + B) = 5 . 13 5 . 13 = 65
G,L, 6.19: (i) sin(A + B) sin(A B) = sin2A sin2B
(ii) cos(A + B) cos(A B) = cos2A sin2B G] L,
sin(A +B) sin(A B) = (sin A cosB + cosA sinB) (sinA cosB cosA sinB)
= sin2A cos2B cos2A sin2B
= sin2A (1 sin2B) (1 sin2A) sin2B
= sin2A sin2B
cos(A + B) cos(A B) = (cosA cosB sinA sinB) (cosA cosB + sinA sinB)
= cos2A cos2B sin2A sin2B
= cos2A (1 sin2B) (1 cos2A) sin2B
= cos2A sin2B
223
A + B = 45 tan (A + B) = tan45
tanA + tanB
=1
1 tanA . tanB
tanA + tan B = 1 tanA . tanB
1 + tanA + tanB = 2tanA tanB (C\m1-Id hP)
1 + tan 22 2
=2
1
1 + tan 22 2 = 2
1
tan 22 2 = 2 1
1
1
22 2 J eLQm, G]Y tan 22 2 J L Gi, G]Y
1
tan 22 2 = 2 1
G,L, 6.21: L
tan69 + tan66
tan (A B) + tanB
(i)
=1
(ii)
= tan A
1 tan69 tan66
1 tan(A B) tanB
cos 17 + sin17
= tan62
(iii)
cos17 sin17
o :
tan69 + tan66
= tan (69 + 66)
(i)
1 tan69 tan66
= tan (135) = tan (90 + 45) = cot45 = 1
tan (A B) + tanB
= tan [(A B) + B] = tanA
(ii)
1 tan(A B) tanB
cos 17 + sin17
(iii)
CPlTdLm =
cos17 sin17
RVm TVm cos17Bp YdL.
224
1 + tan17
tan 45 + tan17
=
( tan45 = 1)
1 tan17 1 tan45 tan17
= tan (45 + 17) = tan62 = YXlTdLm
1
(ii) If tanA = 3 and tanB = 2 , prove that A B = 4
o :
(i)
CPlTdLm = tan 4 + tan 4
1 + tan 1 tan
=
= 1 YXlTdLm tan 4 = 1
1 tan 1 + tan
1
5
32
2
tanA tanB
(ii)
tan (A B) = 1 + tanA tanB =
1 = 5 = 1 = tan 4
1+3.2 2
tan (A B) = tan 4 A B = 4
G,L, 6.23:
4
5
cos( + ) = 5 Um sin ( ) = 13 Gp tan 2u Ul LiL,
Ce ( + ), ( - ) GuTYLs eLQeLs,
o :
4
3
cos ( + ) = 5 tan ( + ) = 4
5
5
sin ( ) = 13 tan ( ) = 12
2 = ( + ) + ( )
tan2 = tan [( + ) + ( - )]
3 5
14
+ 12
4
12
56
tan ( + ) + tan( )
=
= 11 = 33
=
3
5
1 tan( + ) . tan( )
1 4 12
16
G,L, 6.24 : tan3A tan2A tanA = tanA tan2A tan3A G] L
o :
tanA + tan2A
tan3A = tan(A + 2A) =
1 tanA tan2A
CPlTdLm =
225
i.e.
i.e.
Tt 6.4
(1) Ul LiL (i) sin 15 (ii) cos 75 (iii) tan 75 (iv) sin 105
(2) L,
1
1
(i) sin (45+A) =
(sinA+cosA) (ii) cos(A+45) =
(cosAsinA)
2
2
(3) L ,
(i) sin (45 + A) cos(45 + A) = 2 sinA
(ii) sin(30 + A) + sin(30 A) = cosA
(4) L (i) cos(A + B) cos(A B) = cos2B sin2A
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
(11)
226
2tanA
G] APVXm,
1 tan2A
227
G]Y.
cos2A = 2cos2A 1k
1 + cos2A
cos2A =
2
1 cos2A
tan2A = 1 + cos2A
sin2A = 2sinA cosA
2 sinA
2 tanA
2tanA
= cosA cos2A =
=
2
sec A 1 + tan2A
BLY
cos2A =
228
sin2A
cos2A
A
2 u LQ ReLs YXL Au
LQ ReL[d LQp :
6.3.3
A
(Trigonometrical ratios of A in terms of trigonometrical ratios of 2 )
A
sinA = sin2 2
A
A
= 2 sin 2 . cos 2
A
A
A
cosA = cos 2 2 = cos2 2 sin2 2
A
= 2 cos2 2 1
A
= 1 2 sin2 2
A
tan A = tan 2 2
A
2 tan 2
=
A
1 tan2 2
CRTu rdLiP t\UL[ YXm,
A
2 tan 2
sinA =
A
1 + tan2 2
A
1 tan2 2
cosA =
A
1 + tan2 2
A 1 cosA
sin2 2 =
2
A 1 + cosA
cos2 2 =
2
A 1 cosA
tan2 2 = 1 + cosA
229
A
sinA
A
1 cosA
Um tan 2 = 1 + cosA Utm tan 2 = sinA
GuTRd
LYdL,
3
G,L, 6.25: sin = 8 , J eLQm Gp. sin2u UlTd
LiL,
9
55
3
1 64 = 8
o : sin = 8 ; cos = 1 sin2 =
3
3 55
55
sin 2 = 2 sin cos = 2 . 8 . 8 = 32
G,L, 6.26: (i) sin15 (ii) tan15 BVYt\ UlL,
o :
(i)
(ii)
30
sin15 = sin 2 =
1 cos30
=
2
30 1 cos30
=
tan 15 = tan 2 =
sin30
3
1 2
=
2
3
1 2
= 2
1
2
2 3
2
3
tan2A + tanA
1 tan2A . tanA
2 tanA + tanA
1 tan2A
1 tanA .
2tanA
1 tan2A
3 tanA tan3A
1 3tan2A
230
o :
G,L, 6.28:
cot3A =
cot3A 3cotA
G] L,
3cot2A 1
o :
1
3
3 tanA
cot A 3cotA tan A
1 3tan2A
YXl\m =
=
=
3
3cot2A 1
3tanA tan3A
2 1
tan A
1
= tan3A = cot3A = CPl\m
G,L, 6.29:
1 cosB
tanA =
Gp. tan2A = tanB G] L, Ce A,
sinB
BGuTYLs eLQeLs,
B
B
2sin2 2
sin 2
1 cosB
B
o: YXl\m = sinB =
B
B =
B = tan 2
2sin 2 . cos 2
cos 2
B
G]Y tan 2 = tanA
B
A = 2 B = 2A
G]Y
tan2A = tanB
G,L, 6.30: 4 sinA sin (60 + A) . sin (60 A) = sin3A G] L,
o : CPl\m
= 4 sinA sin (60 + A) . sin (60 A)
3
= YXl\m
1
G,L, 6.31: cos20 cos40 cos80 = 8 G] L,
231
1
= 4 cos20 {1 4(1 cos220)}
1
1
= 4 {4cos320 3 cos20} = 4 [cos3 20]
1
1
= 4 cos60 = 8 = YXl\m
G,L, 6.32: Ul LiL
(i) sin18
(ii) cos18 (iii) cos36 (iv) sin36 (v) sin54 (vi) cos54
o :
(i) = 18 GuL,
5 = 90 2 = 90 3
sin2 = sin(90 3) = cos3
2sin cos = 4cos3 3cos
2sin = 4cos2 3
(cos 0)
2sin = 1 4sin
4sin2 + 2sin 1 = 0
1 5
2 4 + 16
=
sin =
8
4
sin 18 is positive, sin18
1 sin218 =
5+1
4
(ii) cos18 =
(iv) sin36 =
1 cos236 =
1+ 5
4
10 + 2 5
5 1 2
4
4 =
10 2 5
4
5+1
4
10 2 5
4
232
Tt 6.5
(1) rdLiTYL[ L
1
(ii) sin 8 cos 8 =
2 2
1
(i) 2sin15 cos15 = 2
10 + 2 5
4
(iii) sin72 =
(iv) cos72 =
1
1
(v) 1 2sin 22 2 =
2
2
(vi)
51
4
1
2 tan22 2
1 =1
1 tan2 222
= tan 2 G] L,
1 + sin + cos
(5) L
(4)
233
(I)
(II)
Um
cos(A + B) = cosA cosB sinA sinB
(3)
cos(A B) = cosA cosB + sinA sinB
(4)
(3) + (4) cos(A + B) + cos(A B) = 2 cosA cosB
(III)
(4) (3)
cos(A + B) cos(A B) = 2sinA sinB
(IV)
ClT
A + B = C Utm A B = D GuL
CD
C+D
2A = C + D (OR) A = 2 and 2B = C D (OR) B = 2
G]Y A, Bu UlL[ UtLiP jWjR I, II, III
Utm IVp WP
C+D
CD
1) sinC + sinD = 2 sin 2 . cos 2
C+D
CD
2) sinC sinD = 2 cos 2 . sin 2
C+D
CD
3) cos C + cosD = 2 cos 2 . cos 2
C+D
CD
4) cosD Cos C = 2sin 2 . sin 2
G,L, 6.33: rdLiPYL[ hPp ApX LjRXLd
(i) 2sin2 . cos (ii) 2 cos2 cos
(iii) 2 sin 3A . sinA
3A
5A
(iv) cos7.cos5 (v)cos 2 .cos 2 (vi) cos3.sin2 (vii) 2cos3A . sin5A
o :
(i)
2 sin 2 . cos = sin(2 + ) + sin (2 ) = sin3 + sin
(ii) 2 cos2 . cos = cos(2 + ) + cos (2 ) = cos3 + cos
(iii) 2 sin3A . sinA = cos(3A A) cos(3A + A) = cos2A cos4A
1
1
(iv) cos7 . cos5 = 2 [cos(7 + 5) + cos(7 - 5)] = 2 [cos12 + cos2]
3A
5A 1
3A 5A
3A 5A
(v) cos 2 . cos 2 = 2 cos 2 + 2 + cos 2 2
1
1
= 2 [cos4A + cos(A)] = 2 [cos4A + cosA]
1
1
(vi)
cos3 . sin2 = 2 [ sin (3 + 2) sin(3 2)] = 2 [sin 5 sin ]
(vii) 2 cos3A . sin5A = sin(3A + 5A) sin(3A 5A) = sin8A sin(2A)
= sin8A + sin2A
234
= 2sin40 sin20
(vi) cos55 + sin55=cos55 + cos(9055) = cos55 + cos35
55 35
55 + 35
cos
= 2cos45 cos10
= 2 cos
2
2
1
cos10 = 2 cos10
= 2
2
3
G,L, 6.35: sin 20 sin40 sin80 = 8 G] L,
1
o : CPl\m = sin20 sin40 in80 = sin20 2 {cos40 cos120}
1
1
= 2 sin20 cos40 + 2
1
1
= 2 sin20 cos40 + 4 sin20
1
1
1
= 4 (sin60 sin20) + 4 sin20 = 4 sin60
3
= 8 = YXl\m
G,L, 6.36: 4(cos6 + sin24) = 3 + 15 G] L,
o :
CPl\m=4(cos6+sin24)=4(sin84+sin24) [cos6=cos(9084)= sin84]
235
84 + 24
84 24
cos
= 4 . 2sin
2
2
= 8 sin54 . cos30 = 8
=
5 + 1 3
4 . 2
15 + 3 = YXl\m
G,L, 6.37:
(i) cos20+cos100 + cos140 = 0
L,
(ii) sin50sin70+sin10= 0 G]
o :
(i) CPl\m = cos20 + (cos100 + cos140)
100 + 140
100 140
= cos20 + 2cos
. cos
2
2
1
= cos20 + 2cos120 cos( 20) = cos20 + 2 2 cos20
1
= 2 cos60 . sin( 10) + sin10 = 2 2 ( sin10) + sin10
= sin10 + sin10 = 0 = YXl\m
(Conditional Identities)
G,L, 6.38:
A + B + C = Gp sin2A + sin2B + sin2C = 4sinA sinB sinC G]
L,
o :
CPl\m = sin2A + sin2B + sin2C = (sin2A + sin2B) + sin2C
= 2sin(A + B) cos(A B) + sin2C
= 2sin( C) cos(A B) + sin2C
= 2sinC cos(A B) + 2sinC cosC
= 2sinC {cos(A B) + cosC}
236
= 2 sinC cos(A B) + cos(180 A + B)
= 2 sinC {cos(A B) cos(A + B)} = 2sinC {2 sinA sinB}
= 4 sinA sinB sinC = YXl\m
G,L, 6.39:
A + B + C = 180 Gp cos2A + cos2Bcos2C = 14sinA sinB cosC G]
L,
o :
CPl\m = cos2A + (cos2B cos2C)
= 1 2sin2A + {2 sin(B + C) sin(B C)}
= 1 2sin2A 2sin(180 A) sin(B C)
=
=
=
=
=
Tt 6.6
(1) uYY]Yt\ hPp ApX LjRXLd
(i) 2sin4 cos2
(ii) 2cos8 cos6
(iii) 2cos7 sin3
(iv) 2sin3A sinA
(v) 2cos6A sin3A
(vi) cos4 sin9
3A
A
7A
5A
5
4
(vii) cos 2 sin 2
(viii) sin 2 cos 2
(ix) cos 3 cos 3
237
3
(3) sin20 sin40 sin60 sin80 = 16 G] L,
1
(4) cos20 cos40 cos60 cos80 = 16 G] L,
(5) sin50 sin70 + cos80 = 0 G] L,
+
(6) (cos + cos)2 + (sin sin)2 = 4cos2 2 G] L,
cos2A cos3A
A
sin3A sinA
= cot2A (ii) sin2A + sin3A = tan 2 G] L,
(7) (i)
cosA cos3A
(8) A + B + C = Gp sin2A sin2B + sin2C = 4 cosA sinB cosC G]
L,
(9) A + B + C = 180 Gp
sin2A + sin2B + sin2C = 2 + 2cosA cosB cosC G] L,
B
B
C
C
A
A
(10) A+B+C = Gp tan 2 tan 2 +tan 2 tan 2 +tan 2 tan 2 = 1 G]
L,
sin2A + sin2B + sin2C
= cot A cot B G]
(11) A + B + C = 90 Gp
sin2A + sin2B sin2C
L,
B
C
A
(12) A + B + C = Gp sin2 2 + sin2 2 + sin2 2
B
C
A
= 1 2 sin 2 sin 2 sin 2 G] L,
6.4 LQ NUuTLs :
(Trigonometrical Equations)
LQ NoL[ Es[PdV NUuT LQ
1
1
NUuT G]lTm, cos = 2 , tan = 0, cos2 2sin = 2 GuTYLs
LQ NUuTLdf X GjdLhL[m, CkR
LQ NUuTL[j odL Sm Gu\ Ud TX
UlLh LdLlThP NUuTL[f NTod\m,
238
239
ARY = 2 , 2 , 52 , . . [CPgVL)
3
5
= 2 , 2 , 2 [YXgVL]
3
cosx = 2 = cos 6 Um 6 [0, ]
G]Y xu RuU Ul 6 .
240
3
(ii) cos = 2 < 0
cos GuT \ GiQL ClTRp GuT CWi
ApX u\Y LpTp AU\. CRu RuU Ul
[0,]p i.e. Rp ApX CWiPY Lp Tp AUV Yim,
G]Y u RuU Ul CWiPY LpTp AUm,
3
cos = 2 = cos (180 30) = cos150.
5
u RuU Ul = 150 = 6 .
2
3
sin = 2 < 0
3
G]Y u\Y ApX SuLY LpTp AUm,
RuU Ul 2, 2 p ARY Rp ApX SuLY
LpYhPjp AUVYim, = 3
(iv) cot = 1 tan = 1 < 0
u Ul CWi ApX SuLY LpYhPjp
AU\, RuU Ul 2, 2 p AU\, u Ul
cot 4 = 1 = 4 2, 2
2 2
i.e. 2, 2
sin sin = 0
+
2 cos 2 . sin 2 = 0
cos 2 = 0 or sin 2 = 0
2 = (2n + 1) 2 , or 2 = n, n Z
+ = (u Jt\ UPe) ApX
241
= (u CWhP UPe)
= (u Jt\ UPe)
(1)
(2)
= n + ( 1)n., Ce n Z
0 i.e. [0, ]
cos cos = 0
+
2sin 2 . sin 2 = 0
+
2 = n ; n Z ApX 2 = n ; n Z
= 2n ApX = 2n +
G]Y = 2n n Z.
2 <<2
i.e. 2, 2
sin sin
=
cos cos
sin cos cos sin = 0
sin ( ) = 0
= n, n Z
= n + , n Z
242
Tj o = n + ( 1)n . 6 ; n Z
1
<0
2
u RuU Ul [0, ]ds CdL Yim,
2
3
= 2n 4 ; n Z
(iii)
(iv)
(v)
2
1
= 2 4 1 = 2 1 = 2 = cos 3 = cos 3
2
2 = 2n 3 ; n Z
= n 3 ; n Z
1 + cot2 = cosec2 1 + 3 = cosec2
GuT SUdj Rm
1
cosec2 = 4 or sin2 = 4
1
1
cos2 = 1 2 sin2 = 1 24 = 2 = cos 3
2 = 2n 3 ; n Z
= n 6 ; n Z
1
4
tan2 = sec2 1 = 3 1 = 3
GuT SUdj Rm,
1 2
13 3
1 tan2
1
cos 2 =
=
1 =4 =2
1 + tan2
1+3 3
243
cos 2 = 2 = cos 3
2 = 2n 3 ; n Z
= n 6 ; n Z
3
l : o : sin = 2
CRt CWi oLs 0 < 2p Ei,
4
ARY = 3 and 3
Tj o
2 (1 sin2) + 3 sin = 0
2sin2 3sin 2 = 0
(2 sin + 1) (sin 2) = 0
1
( sin = 2 is not possible)
sin = 2
sin = sin 6
244
sin = sin 6
=6
= n + ( 1)n . 6 ; n Z
tan = tan 4
= n + 4
= n 4 ; n Z
1
tan = 2 = tan (-RuU Ul)
= n +
1
= n + tan1 2
1
G]Y
= n 4 or = n + tan 1 2 ; n Z
G,L, 6.45: o : sin2x + sin6x + sin4x = 0
o : sin2x + sin6x + sin4x = 0 or (sin6x + sin2x) + sin4x = 0
ApX 2sin4x . cos2x + sin4x = 0
sin4x (2 cos2x + 1) = 0
245
n
sin4x = 0 4x = n or x = 4 ; n Z
1
2 cos2x + 1 = 0 cos 2x = 2
2
2
2x = 2n 3 or x = n 3
n
G]Y x = 4 or x = n 3 ; n Z
G,L, 6.46: o : 2sin2x + sin22x = 2
o :
2 sin2x + sin22x
sin 2x
2 2sin2x
sin22x
=
=
2(1 sin2x)
2 cos2x
cos2x = cos2 2
x = n 2 , n Z
1
1 2
cos2x = 2 =
2
cos2x = cos2 4
x = m 4 , m Z
tan = tan 4
tan = tan 3
m + 3 , m Z
= n 4 , n Z
246
(1)
a + b Bp C\m YdL
b
c
a
cos +
sin =
2
2
2
2
2
a +b
a +b
a + b2
a
b
c
cos =
; sin =
and cos =
G] GdL
2
2
2
2
2
a +b
a +b
a + b2
NUuT (1) cos cos + sin sin = cos
cos ( ) = cos
= 2n
= 2n + , n Z
G,L, 6.48: o : 3 sin x + cosx = 2
o : C a cosx + b sinx = c, Ce c2 a2 + b2 Gu\ Yp Es[,
( 3)2 + 12
ARY cos x 3 = 1
cos x 3 = cos 0
x 3 = 2n 0
i.e. x = 2n + 3 , n Z
Tt 6.7
(1) rdLm NUuTLp RuU UlL[d LiL:
1
(i) sin =
(ii) 2 cos 1 = 0
(iii) 3 cot = 1
2
1
3
(v) sinx = 2
(vi) tan =
(iv) 3 sec = 2
3
(vii) sec x = 2
247
(ii) tan = 3
(iii) cos 3 =
1
2
(3) rdLiTYL[j o :
(i) sin3x = sinx
(ii) sin 4x + sin2x = 0
(4) rdLiTYL[j o:
1
(i) sin2 2cos + 4 = 0
248
BOD = A
NeLQ BODp
sinA
2R sinA
b
sinB
a
sin A
CRTu
=
=
BD
a/2
a
R = R = 2R
a
a or sinA = 2R
c
sinC = 2R G] YXm
b
c
sin B = sin C = 2R
tan
ab
C
AB
= a + b cot 2
2
(2)
tan
bc
A
BC
= b + c cot 2
2
CA
ca
B
= c + a cot 2 GuTY EiU Bm,
2
UtLiPY SlVu jWeLs G]lTm,
(3)
(1):
TQm:
tan
tan
ab
C
AB
= a + b cot 2
2
Nu jWjk
C
ab
a + b cot 2 =
2R sinA 2R sinB
C
2R sinA + 2RsinB cot 2
sinA sinB
C
sinA + sinB cot 2
AB
A+B
2 sin 2
C
cot 2
A+B
AB
2 sin 2 cos 2
AB
C
A+B
cot 2 tan 2 cot 2
C
AB
C
cot 90 2 tan 2 cot 2
2 cos
249
C
AB
C
AB
tan 2 tan 2 cot 2 = tan 2
=
tan
ab
C
a + b cot 2
AB
=
2
= AC AD + AB + AD 2AB AD
Fig. 6.23
a = b + c 2bc cosA
CRTu Ls (2) Utm (3)I dLXm,
LNu jWeL[ rdLiPY Ut GRXm,
2
cosA =
b +c a
c +a b
a +b c
; cosB =
; cosC =
2bc
2ca
2ab
IV. Zp jWeLs :
dLQm ABCp
(1) a = b cos C + c cosB (2)b = c cosA + a cosC (3) c = a cosB + b cosA
GuTY YZdLU] Lp EiU Bm, CY Zp
jWeLs G]lTm,
250
(s b) (s c)
bc
B
(2) sin 2 =
(s c) (s a)
ca
C
(3) sin 2 =
(s a) (s b)
ab
A
(4) cos 2 =
s(s a)
bc
B
(5) cos 2 =
s(s b)
ca
C
(6) cos 2 =
s(s c)
ab
A
(7) tan 2 =
(s b) (s c)
s(s a)
B
(8) tan 2 =
(s c) (s a)
s(s b)
(s a) (s b)
s(s c)
a+b+c
Ce s =
2
UtLiP Ls AWdLQ jWeLs G]lTm,
C
(9) tan 2 =
A
(1): sin 2 =
(s b) (s c)
bc
251
A
A Y 2 Gu Ut GR
= 1
=
=
=
A
2sin2 2 =
A
sin2 2 =
A
2 sin2 2 = 1 cosA
b2 + c2 a2
2bc b2 c2 + a2
=
2bc
2bc
(a + b c) (a b + c)
a2 (b c) 2
=
2bc
2bc
(a + b + c 2c) (a + b + c 2b)
2bc
(2s 2c) (2s 2b)
a + b + c = 2s
2bc
2(s c) 2(s b)
2bc
(s b) (s c)
bc
(s b) (s c)
bc
A
A
2 J eLQm GuTRp sin 2 GlTm J L Gi,
A
sin 2 =
A
(s b) (s c)
sin 2 =
bc
CR Tu NPu RPoPV jWeLs (2) Utm
(3)I dLXm,
BLY
s(s a)
bc
(4):
A
cos 2 =
TQm :
2cos2A = 1 + cos2A
A
A
A GuTR 2 G] Ut GR 2 cos2 2 = 1 + cosA
= 1+
b2 + c2 a2
2bc + b2 + c2 a2
=
2bc
2bc
(b + c)2 a2 (b + c + a) (b + c a)
=
2bc
2bc
(b + c + a) (b + c + a 2a) 2s(2s 2a)
=
=
2bc
2bc
=
252
2s 2(s a)
A
2 cos2 2 =
2bc
s(s a)
A
cos2 2 = bc
A
s(s a)
cos 2 =
bc
CR Tu LNPu RPoPV jWeLs (5)
Utm (6)I dLXm,
(7):
TQm :
(s b) (s c)
s(s a)
A
(s b) (s c)
sin 2
bc
A
tan 2 =
=
A
s(s a)
cos 2
bc
A
tan 2 =
(s b) (s c)
s(s a)
CR Tu tan EPu RPoPV jWeLs (8) Utm(9)I
dLXm,
=
253
abc
(4): = 4R
TQm :
1
= 2 ab sinC GuT SUdj Rm
c
c
1
sinC = 2R
= 2 ab 2R
abc
= 4R
(5): = 2R2 sinA sinB sinC
1
TQm :
= 2 ab sinC GuT SUdj Rm
1
( a = 2R sinA
= 2 2R sinA 2R sinB sinC
= 2R2 sinA sinB sinC
(6) : =
TQm :
b = 2R sinB)
s(s a) (s b) (s c) G] L
1
= 2 ab sinC GuT SUdj Rm
C
C
1
= 2 ab 2sin 2 cos 2
= ab
(s a) (s b)
ab
s(s c)
ab
= s(s a) (s b) (s c)
G,L, 6.49: ABCp a sinA b sinB = c sin(A B) G] L,
o : Nu jWjuT
b
c
a
sinA = sinB = sinC = 2R
a = 2R sinA, b = 2R sinB, c = 2R sin C
a sinA b sinB = 2RsinA sinA 2R sinB sinB
= 2R (sin2A sin2B)
= 2R sin(A + B) sin(A B)
= 2R sin(180 C) sin (A B)
= 2R sinC sin(A B)
= c sin (A B)
254
sin(A B) a2 b2
G,L, 6.50: sin(A +B) =
G] L,
c2
o :
b
c
a
Nu jWjuT sinA = sinB = sinC = 2R
a2 b2
(2R sinA)2 (2R sinB)2
=
(2R sinC)2
c2
=
sin(A + B) sin(A B)
sin2C
2 sin
=
255
sin
=
BC
B+C
2 cos 2
A
cos 2
BC
180 A
sin 2 cos 2
=
A
cos 2
A
BC
sin 90 2 cos 2
=
A
cos 2
= cos
BC
2
A
A
sin 90 2 = cos 2
a2 sin (B C)
(2R sinA)2 sin(B C) 4R2 sin2A sin (B C)
=
=
sinA
sinA
sinA
= 4R2 sinA sin(B C) = 4R2 sin(B + C) sin(B C)
= 4R2 (sin2B sin2C) = 4R2 sin2B 4R2 sin2C
= b2 c2
CRTu
b2 sin(C A)
= c 2 a2
sinB
c2 sin(A B)
= a2 b2 G]d LhPXm,
sinC
= b2 c2 + c2 a2 + a2 b2
=0
Tt 6.8
dLQm ABCp rdLiTYL[ L,
A
A
(1) a2 = (b + c) 2 sin2 2 + (b c) 2 cos2 2
256
c2 + a2 b2
tanA
(8) tanB = 2
b + c2 a2
(9) a cosA = b cosB Gp ABC J CNUTdL dLQm
ApX NeLQ dLQm G] L,
257
LQjRd
a2 =
cosA =
A=
LQ
LNu
jWjRl
b2 + c2 2bc cosA
b2 + c2 a2 81 + 100 64 117
=
= 180
180
2bc
49 28
CRTu
83
c2 + a2 b2 100 + 64 81
=
= 160
160
2ca
B = 58 51
B]p A + B + C = 180
C = 180 (49 28 + 58 51)
= 71 41
BLY
A = 49 28, B = 58 51, C = 71 41
l : UtLiP LQdp dLQju TdLeLu A[Ls
V]RL CkRRp LNu jWm TVuTjRlThP,
G,L, 6.55: a = 31, b = 42, c = 57 Gp dLQju GpX
LQeL[m LiL,
o :
dLQju TdLju A[Ls TVRL ClTRp
AWdLQ jWjRl TVuTjL,
a+b+c
s=
= 65
2
1
(s b) (s c) 23 8 2
A
=
tan 2 =
s(s a)
65 34
A
1
log tan 2 = 2 [log23 + log8 log65 log34]
cosB =
258
=
=
=
A
2 =
B
tan 2 =
B
log tan 2 =
=
=
1
2 [1.3617 + 0. 9031 1.8129 1.5315]
1
1
2 [ 1.0796] = 2 [2 + 0.9204]
1
= 1 .4602
2
+
0.9204
2
16 6 A = 32 12
1
(s c) (s a)
8 34 2
s(s b)
65 23
1
2 [log8 + log34 log65 log23]
1
1
2 [ 0.7400] = 2 [2 + 1.2600]
1
2 2 + 1.2600 = 1 .6300
B
2 = 23 6 B = 46 12
C = 180 (A + B) = 101 36
G]Y
A = 32 12 B = 46 12 C = 101 36
YL II: J TdLm HRm CWi LQeLm RWlThPp
(SAA) dLQju Ut\ TLeL[d LQp :
CkR YL dLQjRj odL Nu jWjRl TVuTjR
Yim,
G,L, 6.56: dLQm ABCp, A = 35 17, C = 45 13, b = 42.1 Gp
dLQjRj odL,
o :
LQYiV TLeLs B, a, c
B = 180 (A + C) = 180 (35 17 + 45 13)
= 99 30
TdLeL[d LQ Nu jWjRl
TVuTjR
Fig. 5.27
a
b
c
sinA = sinB = sinC
259
log a
=
=
=
=
=
Again
log c
=
=
BLY
c
B
=
=
=
=
1.3859 1 .9940
1.3859 [ 1 + 0.9940] = 1.3919
24.65
b sinC 42.1 sin45 13
sinB =
sin99 30
log 42.1 + log sin45 13 log sin99 30
1.4754 1 .9940
1.4754 [ 1 + 0.9940] = 1.4814
30.3
99 30, a = 24.65, c = 30.3
25 + 16 2 5 4 cos 68
41 40 0.3746 = 26.016
5.1
LQ Nu jWjRl TVuTjR
b sinC 4 sin68
=
c =
5.1
=
=
c =
Ut\ CWi LQeL[d
sinB
260
1 .8618
46 40
65 20
log sinB
BLY
AB
2
ab
C
a + b cot 2 Id P TVuTjRXm,
1
cos1 2 u
RuU
Ul
Bm,
261
NoTLm
f (RuU Ul)
1.
y = sin1x
1x1
2 y 2
2.
y = cos1x
1x1
0y
3.
y = tan1x
2 <y<2
4.
y = cosec1x
x 1 or x 1
2 y2 , y0
5.
y = sec1 x
x 1 or x 1
0<y; y2
6.
y = cot1 x
0<y<
AhPYQ 6.6
G,L, 6.58: rdLiTYLu RuU Ul LiL :
1
1
2
(iii) tan1 (iv) sin1 ( 1)
(i) Sin1 2 (ii) sec1
3
3
1
(v) cos1 2
(vi) cosec1 ( 2)
o :
1
(i)
sin1 2 = y GuL, Ce 2 y 2 .
1
1
G]Y
sin1 2 = y sin y = 2 = sin 6 y = 6
1
sin1 2 u RuU Ul 6
2
(ii)
sec1 = y GuL, Ce 0 < y < 2 ,
3
2
2
= sec 6 y = 6
sec1 = y sec y =
3
3
2
sec1 u RuU Ul 6
3
262
1
= y GuL, Ce 2 < y < 2
3
1
= tan 6 y = 6
tan1 = y tany =
3
3
1
tan1 u RuU Ul 6
3
(iv)
sin1 ( 1) = y GuL, Ce 2 x 2
(iii)
tan1
sin1 ( 1)
y siny = 1
1 = sin 2 y = 2
sin1 ( 1) u RuU Ul 2
1
(v)
cos1 2 = y GuL, Ce 0 y , then
1
1
cos1 2 = y cosy = 2
2
1
cos1 2 u RuU Ul 3
(vi)
cosec1 ( 2) = y GuL, Ce 2 y < 0
263
sec = 1 + tan2 = 1 + 49
sec = 5 2
1
cos =
5 2
1
(ii) tan1x = sin1 2 = 6 tan1x = 6
1
1
x = tan 6 =
x=
3
3
SoU LQf NoLu TiLs :
(1)
264
= sin1 x
= sin1x
sin1( x) = sin1x
x = cos
x = cos = cos ( )
= cos1x
= cos1x
cos1( x) = cos1x
dLXm,
(ii)
cos ( x) = GuL,
CR Tu Ut\ L[m
Ti (4):
(i)
sin1x = GuL x = sin = cos 2
cos1x = 2
cos1x = 2 sin1x
sin1x + cos1x = 2
CR Tu (ii) Utm (iii)I dLXm,
Ti (5):
x+y
xy < 1, Gp tan1x + tan1y = tan1
1
xy
1
265
tan1 + tan2
x+y
=
1 tan1 . tan2 1 xy
x+y
1 + 2 = tan1
1 xy
x+y
tan1x + tan1y = tan1
1 xy
xy
l : CRTu tan1x tan1y = tan11 + xy G]d LhPXm
tan (1 + 2) =
1 x2]
1 y2 + y
1 sin22 +
= sin1
= [x
1 y2 + y
1 + 2 = sin1 [x
1 sin21 sin2
1 x2]
1 y2 + y
1 x2]
266
x + y + z xyz
G] L
1 yz zx xy
x+y
+ tan1z
1 xy
x + y + z xyz
x+y
+z
1 xy
1
xy
1
=
tan
= tan1
(x + y)z
1 xy xz yz
1
1 xy
1 xy
x + y + z xyz
1 xy yz zx
= tan1
2x + 3x
1
tan12x + tan13x = 4 tan1
= tan (1)
1 6x2
5x
= 1 1 6x2 = 5x 6x2 + 5x 1 = 0
1 6x2
1
A,, (x + 1) (6x 1) = 0 x = 1 or 6
x-u \UlT Gjd LiPp YXl\m
1
GiQm, G]Y xu \Ul JdLlT\, x = 6
G,L, 6.63:
UlTd LiL :
3
4
3
1
(i) sincos1 5 (ii) cos tan1 4 (iii) sin 2 cos1 5
o :
3
3
(i) cos1 5 = GuL, G]Y cos = 5
9
4
3
1 25 = 5
sin cos15 = sin = 1 cos2 =
3
3
(ii) tan1 4 = GuL, G]Y tan = 4
3
1
1
4
=
=5
cos tan1 4 = cos =
2
sec
1 + tan
267
4
4
(iii) cos1 5 = GuL, G]Y cos = 5
4
1
sin 2 cos1 5 = sin 2 =
1
1 cos
=
2
10
3
5
cos sin1 5 + sin1 13
3
4
= A GuL sinA = 5 cosA = 5
5
12
= B GuL sinB = 13 cosB = 13
o :
5
sin1 13
3
5
cos sin1 5 + sin1 13 = cos (A + B) = cosA cosB sinA sinB
33
4 12 3 5
= 5 . 13 5 . 13 = 65
Tt 6.9
(1) rdLiTYLu RuU Ul LiL,
3
(i) sin1 2
1
(ii) cos12
(iii) cosec1 ( 1)
(iv) sec1 ( 2)
(v) tan1 ( 3)
(vi) cos1
(2) L :
3
1
(i) 2tan1 3 = tan1 4
2x
1 + x2
4
1
8
1
(iv) sin cos1 2
(iii) tan cos1 17
(4) L :
(i) tan1
1 cosx x
1 + cosx = 2
268
1
2
3x x3
1
(iii) tan1
(iv) sin1 (2x
2 = 3tan x
1 3x
2
12
(5) 2tan1 3 = tan1 5 G] L,
1 x2) = 2sin1x
m
mn
x 1
x+1
+ tan1 x + 2 = 4
x 2
2x
1 x2
1
(8) o tan1
+
cot
2x = 3 , Ce x > 0
1 x2
(7) o : tan1
4
(9) o : tan1 (x + 1) + tan1 (x 1) = tan1 7
(10) rdLiTYL[ L :
(i) cos1x + cos1y = cos1
[xy 1 x2 1 y2 ]
(ii) sin1x sin1y = sin1 [x 1 y2 y 1 x2 ]
(iii) cos1x cos1y = cos1 [xy + 1 x2 . 1 y2 ]
269
dLs ]dLs
HtPV P] GjRL,
(1) B = [1 2 5 7] Gu\ Au YN
(1) 1 4
(2) 4 1
(3) 2 1
(4) 1 1
(2) 2
(3) 3
2 1 4 , X + A = 0 Gp X GuT
3 2 1
2 1 4
3 2 1
(1)
2 1 4
3 2 1
(2)
(3)
2 1 4
3 2 1
(4)
(4) [7 5 3]
(1) [70]
(7)
(8)
(9)
2 1 4
3 2 1
7
3 -u TdLp
2
(2) [49]
(3) [15]
2
(5) 0
(6)
(4) 6
(4) 70
0 0
3 0 Gu\ AV]
0 3
(1) N A
(2) XhP A
(3) AX A
(4) XhP Utm N A
0
[2 x 1] x = [13] Gp x-u Ul
3
(1) 5
(2) 2
(3) 3
(4) 4
A, B Gu\ ALu YNLs \V 2 3, 3 2 Gp BAu YN
(1) 3 3
(2) 2 3
(3) 2 2
(4) 3 2
[3 1 2]B = [5 6] Gp. B-u YN
(1) 3 1
(2) 1 3
(3) 3 2
(4) 1 1
rdLm tLp EiUV] tLs
270
0 0 2
(1) Up dLQ A
(2) r dLQ A
(3) NW A
(4) fV A
(11)
(1) 0
2 3
(12) 6 0
1 5
(1) 18
a1
(13) A =
a
2
a3
(2) 1
(3) 2
5
4 -p 7-u CQdLWu Ul
7
(2) 18
(3) 7
b1 c1
,|A|=2
c3
b2 c2
b3
(4) 3
(4) 7
Gp | 3 A |-u Ul
(1) 54
(2) 6
(3) 27
(4) 54
(14) J u YN AdLYp a23 Gu\ Elu
t\d LYm. CQdLWm NUm Gp ARu
t\d LYu Ul
(1) 1
(2)
(3)
(4) 0
2x
3
= 0-u o
(15)
2 3
(1) x = 1
(2) x = 2
(3) x = 3
(4) x = 0
271
1 1 1
(16) 2x 2y 2z -u Ul
3x 3y 3z
(1) 1
(2) xyz
(3) x + y + z
(4) 0
1
2
3
3
1
2
(17) = 3 1 2 Gp 1 2 3 =
2 3 1
2 3 1
(1)
(2)
(3) 3
(4) 3
1 2 3
(18) 7 6 5 -u Ul
1 2 3
(1) 0
(2) 5
(3) 10
(4) 10
(19) A GuT 3 YNPV NW A Gp | kA | GuT
(1) k| A |
1 4
(20) = 1 1
3 2
(1) 1 = 2
(2) k | A |
3
2
5 , 1 = 2
6
1
(2) 1 = 4
8
2
4
(3) k3 | A |
(4) k3 | A |
6
10 Gp
2
(3) 1 = 8
(4) = 81
7 6 1
7 6 1
(21) 1 = 5 3 8 , 2 = 8 2 4 Gp
8 2 4
10 6 16
(1) 1 = 22
(2) 2 = 21
(3) 1 = 22
(4) 1 = 22
3 2x x + 2
(1) x + 2
(2) x 3
(3) 2x 1
(4) x + 3
(24) Gu\ 3 YN AdLYp x = a Gu\ WPd 3
WpLm NoYNUm Gp. -u J LW
(1) x a
(3) (x a)2
(2) x + a
272
(4) (x + a)2
b
c
x + a
a
x
+
b
c Gu\ AdLYu J LW
(25)
a
b
x + c
(1) x
(2) x + b
(3) x + c
(4) x a + b + c
a 0 0
(26) 0 b 0 -u Ul
0 0 c
(1) abc
(2) 0
(3) a2b2c2
1 2 2 0 Gu\ TdLu Ul
(27)
3 1 1 4
(1) 56
(2) 56
(3) 1
b
c
a
1
1
1
(28) = a2
a 3
b2
b3
(4) abc
(4) 63
c2 Utm A , B , C GuTY \V
1 1 1
c3
(1 + ax)2
(1 + bx)
(1 + cx)2
2
(30)
LW
(1) x + y
2
(1 + cz)
(1 + ay)2
(1 + az)2
(1 + by)2
(1 + bz)2
(1 + cy)2
Gu\
AdLYu
(3) x y
(2) a + b
(4) a + b + c
2 i + 3 j + 4 k , AB = 5 i + 7 j + 6 k Gp B-u ,Y,
(1) 7 i + 10 j + 10 k
(2) 7 i 10 j + 10 k
(3) 7 i + 10 j 10 k
(4) 7 i + 10 j 10 k
273
(32) a J fVUpX YdPo. k a = 1 GmT k Gu\
Nu Ul
1
1
(4)
(2) 1
(3)
(1) a
a
a
(33) ABCDEF Gu\ J Je ALQju AjRjR
CTdLeL[] AB , BC ] \V a , b G]d
lhPp EF GuT
(1) a b
(2) a + b
(3) 2 a
(4) b
(34) AB = k AC Gp (k J N)
(1) A, B, C J LhPUl sLs
(2) A, B, C JW R[ sLs
(3) AB , AC -u GiQ[YLs NUm
(4) A, B, C BVY JW sVd d\
(35) A, B Gu\ sLu ,Y, a , b GuL, AB-I P Gu\ s
3 : 1. Gu\ Rjp d\, Q GuT AP.u Sls
Gp Q-u ,Y,
5a +3b
(1)
8
3a +5b
(2)
2
5a +3b
(3)
4
3a + b
(4)
4
(1) O
(2) OG
(4) 4 OG
(37) ABC Gu\ dLQjp G SfNk Gp GA + GB + GC =
(1) 3 a + b + c
(3) 3 OG
(3) O
(2) OG
274
a + b + c
(4)
3
(1) GG
(2) 3 GG
(3) 2 GG
(4) 4 GG
(1) 3 i + 2 j + 8 k
(2) 3 i + 2 j + 8 k
(3) 3 i 2 j 8 k
(4) 3 i + 2 j 8 k
(1) i + 2 j
(2) 2 i + 4 j (3) 3 i + 6 j
4) 3 i 6 j
(41) a = i + j 2 k , b = i + 2 j + k , c = i 2 j + 2 k ,
Gp a + b + c -d CQV] KWX YdPo
2i + j + k
i 2 j + k
i j + k
(1)
(2)
(3)
6
3
6
i + j + k
(4)
3
(42) a =2 i + j 8 k , b = i + 3 j 4 k Gp a + b -u Uh
(1) 13
(2) 13/3
(3) 3/13
(4) 4/13
6
11
2
,
,
161
161
161
(2)
2
6
11
,
,
161
161
161
(3) 2, 6, 11
(4) 1, 2, 3
ax
2
3
(44)
=
+
Gp a =
(x + 2) (2x 3) x + 2 2x 3
(1) 4
(2) 5
(3) 7
(45) nPr = 720 nCr Gp r =
(1) 6
(2) 5
(3) 4
275
(4) 8
(4) 7
(1) n
(3) n + 1
(4) n + 2
(3) 2n
(2) n
(4) 0
10
(3) 102
(2) 1
(4) 1024
24
(1) 11
(2) 36
(56) Dl QLeLu Rp
2
(1) 2n
(2) n
276
(3) 37
(3) 2
(4) 35
(4) n + 17
(57)
(2 +
(1) 81
3) -u LP El
(2) 27
(3) 3
(4) 3
(2) 1
(3) 9
277
1
(4) 1 4
(2) ab = 1
2
(3) a > b
(4) a < b
x
x
(71) ex = 1 + x + 2! + 3! + GuT GkR UlLd EiU,
(1) 1 < x < 1 (2) 1 x 1 (3) GpX UnViLs x
(72) elogx-u Ul
(1) x
(2) 1
(4) x > 0
(4) log ex
(3) e
3
(2) 2
(4) x = 4
2
(3) 3
3
(4) 2
(2) x + 2y = 3
(3) 3x + 4y = 5
(4) 4x + 5y = 6
(1) 4x + 3y + 6 = 0
(3) 4x 3y + 9 = 0
278
(2) y x + 2 = 0
(3) 2y = 4x + 1
(4) y + x + 2 = 0
(2) y = 2x 1
(3) y = x 2
1
(4) y = 2 x
(2) y-El
(83) J Lhu Nn
2
3 Gp ARu Nejd Lhu
Nn
2
(1) 3
2
(2) 3
3
(3) 2
3
(4) 2
(3) a b = 0
(2) a + b = 0
(4) a = 0
(1) 4
(2) 6
(3) 2
(4) 0
1
(2) 2
(3) 2
279
1
(4) 2
(2) 2 2
(3) 4 2
(4) 8
(2) 8
(3) 4 5
(4) 2
(4) x2 + y2 10y = 0
(3) 5 5
(4) 5 2
2
280
(2) x2 + y2 = 1
(4) (x 1)2 + y2 = 1
(3) (9, 0)
YhPjt
(4) (1, 1)
YWVlTm
(1) 1
(2) 2
(3) 3
(101) CWi
YhPeLs
(r1,
r2-BWPV)
Ju\Vu
RhdLiPp
UVlsLd CPVV] Wm
(4) 4
Yl\UL
AYtu
r1
(2) r
(1) r1 r2
r2
(3) r
(4) r1 + r2
(2)
180
(3) 0
(3)
(104) 0k 90 YWX]
Cdm LpT
180
LQeLu
(4) 3
(4)
11
180
lTdLm
(1) Rp Lp T
(2) u\m Lp T
(3) SuLm Lp T
(4) CWiPm Lp T
1
(105) J ftp 360 TV YXlTdLUL LQdhPp
PlT
(1) 1
(2) 360
(3) 90
(4) 1
(106) lTdLm
RPdLlTdLm
JW
SodLhp
GojNp AUkRp AYtu CPlThP LQm
(1) 0
(2) 90
(3) 180
281
(4) 270
(2) 2
(3) 2
(1) 2R
(2) 4R
(3) 2
2R
(111) cosB =
c2 + b2 a2
a2 + b2 c2
c2 + a2 b2
(2)
(3)
(1)
2ca
2bc
2ab
282
1
(4) 2 bc sinB
(4) s
abc
(4) R
(4)
4R2
(4)
a2 + b2 + c2
2ab
PLs
Tt 1.1
2 3 4
(1) (i) 3 4 5
4 5 6
1 2 3
(ii) 2 4 6
3 6 9
5
1
3
(3) x = 2 , y = 2 , z = 1, w = 2
(2) x = 0, y = 7, z = 3
2 7
12 4
(ii)
6 10
2 12
4 4
4 4
(iii)
(iv)
6 4
6 4
(4) (i)
6 1
6 1
(vi)
5 2
5 2
(v)
(6)
2
X = 2
2
(10) x = 1, 3
2 1
3
1
2
3 , Y = 1
0
3
0
9
14 16
0 8
(viii)
18 7
(vii)
5 1
1
(8) k = 1
1 9 3
(13) 5
6 7
(11) x = 2, 5
(14) x = 1, y = 4
Tt 1.2
(1) 0
27
(3) (i) x = 8
(ii) x = 9
(6) a3 + 3a2
Tt 1.3
(3) x = 0, 0, (a + b + c)
Tt 2.1
(1) AC = a + b , BD = b a
Tt 2.2
(1) 5 i + 5 j + 5 k , 5 3
(2) 185
283
(3) AB = 3 i j 5 k
BC = 4 i 7 j + 7 k ;
CA = i + 8 j 2 k
AB = 35 , BC = 114 , CA = 69
i + 3 j
3 i 7 j +6k
(5) m = 9
(6)
(7)
2
94
17 i 3 j 10 k
(12) 2 i + j + k
(8)
398
11
4
5
(13) PQ = 4 i 5 j + 11 k ;
,
,
9
9
2
2
2
9
(1)
x3
x2
2(x 1)
3
7
13
1
1
1
(3)
+
(4) 9(x + 1) 9(x + 2)
2(x 1)
x2
2(x 3)
3(x + 2)2
4
1
2
3
2
4
(6)
+
(5) 9(x + 2) +
9(x 1) 3(x 1)2
25(x 2) 5(x 2)2 25(x + 3)
9
7 1
(7) 2x + 2 + 2(x + 2)
x
2
3
9
+
(x 2) (x 2)2 (x 2)3
4x 8
1
(x 3)
1
(10) 2(x + 1)
(9) 5(x + 2) +
2
5(x + 1)
2(x2 + 1)
4
1
1
x5
+
(12) 1 x + 1 +
(11) 2
x 2x 1 3x 2
(x + 1)2
Tt 3.2
(1) 378
(2) 42
(3) 600
(4) 1320
(5) 42840
(6) 512
(7) 153
(8) (i) 27216 (ii) 90000
(9) 5 5! (10) 21
5
(12) 9000 (13) (i) 125 (ii) 60
(14) 25
(11) 2
Tt 3.3
25!
(v) 15120
(1) (i) 60 (ii) 2730 (iii) 120 (iv) 5!
(2) 23
(3) 4
(8)
284
(4) 41
(7) 172800
(8) 5040
(13) 9000
(9) 60
(14) 45
Tt 3.4
(1) (i) 45 (ii) 4950
(5) (i) 12 (ii) 8
(iii) 1
(2) 23
(6) 19
(3) 3
(7) 7
(4) 45
Tt 3.5
(1) 66
(2) 200
(3) 210
(4) 425
(8) 1540
(9) 817190
Tt 3.7
11x
1
165x3 55x2
+ 9 + 10 + 11
y
y
y8
y
(ii) 16C8
(v) 5822 3
(4) 0.9940
(iii)
16C8 .a8
x4
1
1
(iv) 13C6 .26x7y6 and 13C7 . 27x6y7 (v) 17C8.28 7 and 17C9.29 10
x
x
(7) 165 (8) (i) 7920
(ii) 2268
b 4
(iii) 12C4 c 98 (9) r = 3 (10) 7, 14
Tt 4.1
9
21
75
3
(ii) 2 , 2 , 2 , 21, 2
3
4
5
6
2
(iv) 3 , 4 , 5 , 6 , 7
285
(2)
(3)
(4)
(5)
(1)
(4)
2
2
1
4
1
16
25
2
(vi) 3 , 9 , 3 , 81 , 243
(v) 3 , 0, 3 , 0, 3
15
64
121
11
(ii) 1, 0 (iii) 7 , 10
(iv) 64, 512
(i) 5 , 7
17
37
5
0, 2 , 8, 2 , 24, 2
(i) 2, 2, 1, 0, 1 (ii) 1, 2, 3, 5, 8 (iii)1, 2, 6, 24, 120 (iv) 1, 1, 5, 13, 41
1
5
1
1
(6) 4 [5n 1]
(7) 200 (2100 1)
2 1 3n
2
Tt 4.2
(i) 4, 7, 10, 13, 16 (ii) 5, 7, 9, 11, 13, 15
(2) (i) 10 (ii) 1 (iii) p
1
(6) 6, 24
(10) 2, 3, 6 (or) 6, 3, 2
19
Tt 4.3
40
160
1
(1) (i) 5 x 8 + x 2 +
x
x
(5)
(ii)
1
3
x x2 7x3
1 + 6 + 18 + 324 +
11.9.7.5 12
x
4!
Tt 5.1
2
(2) 3x + y = 2
(1) x + y 2x + 8y 19 = 0
(3) (i) t = 1 (ii) P(1, 2)
(4) y2 24x2 = 0
(7) (i) x2 + y2 + x 3y + 2 = 0 (ii) 15x2 + 15y2 + 66x 96y + 207 = 0
(1) 4x 7y 10 = 0
(4) 11x y = 27
(7)
(9)
(11)
(12)
Tt 5.2
(2) y = 3x + 4
(5) 2x + y = 6 ; x + 2y = 6
(3) x y = 6
(6) x + 3y = 8
14
3x 2y = 0 ; 2x y = 0 Utm 5x 3y = 0
(8)
AXLs
13
2x 3y + 12 = 0
(10) 9x 8y + 10 = 0 ; 2x y = 0
2x 3y = 6; 3x 2y = 6
6
x-Yhji 7 ; y- Yhji2
(14) 3 2 AXLs
286
Tt 5.3
(1) 4
(3) 3x + 2y + 1 = 0
(4) x y 1 = 0
(5) (1, 2)
(6) k = 9
5 5
(7) 2 AXLs
(8) p = 1 ; p = 2
(9) 28x + 7y 74 = 0
(10) 5x + 3y + 8 = 0
(11) x + y = 1 (12) 5x + 3y + 5 = 0
16
(18) a = 9
(17) a = 5
5
(19) 2 , 3
(14) 4 ; 4
(22) ( 4, 3)
Tt 5.4
(1) a = 2 ; c = 3
(2) /3
(4) 1
(ii) (2, 3) ; 22
(iii) (4, 3) ; 7
(v) (4, 4) ; 10
(5) x2 + y214x + 6y + 42 = 0
(6) x2 + y2 + 8x 10y + 25 = 0
2
(8) x + y 12x + 11 = 0 ; x + y + 4x 21 = 0
(9) x2 + y2 3x 6y + 10 = 0
(10) x2 + y2 = 1
(11) x2 + y2 5x y + 4 = 0
(13) x2 + y2 4x 2y 5 = 0
3
3
(15) x = 2 cos ; y = 2 sin
(12) x2 + y2 6x 8y + 15 = 0
(14) 16x2 + 16y2 = 1
Tt 5.6
(3) y 1 = 0
(4) YV
(1) 2 5 AXLs
(5) (0, 0), (4, 3) Es[ Es[]; ( 2, 1) YV Es[
287
(7) 2x + y = 3 5
(8) 5 2 AXLs
Tt 5.7
(3) x2 + y2 2x 6y 39 = 0
(4) x2 + y2 8x + 12y 49 = 0
(1) (i) 6
5
(ii) 9
10
(iii) 9
(iv)
16
9
17
(v) 36
(vi) 24
(iv) 105
Tt 6.2
(1)
1331
276
1
2
1
3
3
(ii) 2 (iii) 2 (iv) 2 (v) 1 (vi)
(vii) 1 (viii)
2
3
3
13
(10) (i) 3 (ii) 1
(viii) 11
(iii) 0
25
(ix) 12
(iv)
2 6
4
(v) 5 (vi) 2
7
(vii) 3
149
(x) 120
Tt 6.4
(1) (i)
6 2
4
(8) (i)
2+1
6+ 2
,
2
4
(12)
2 +1
(ii)
(14)
6 2
4
(ii)
(iii) 2 + 3
2 3
,
2
15 + 2 2
12
288
6+ 2
4
(iv)
6+ 2
4
Tt 6.5
1
(3) 2
9
(6) (i) 13
117
(ii) 125
Tt 6.6
(1) (i) sin6 + sin2
1
1
1
(vii) 2 [sin2A sin A] (viii) 2 [sin6A + sin A] (ix) 2 [cos3+cos /3]
(2) (i) 2sin9A cos4A
53
17
(x) 2 cos 2 cos 2
Tt 6.7
(1) (i) 4
(ii) 3
(iii) 3
(3) (i) n 4 , n
(4) (i) 2n 3
(iv) 6
(v) 3
(ii) n 3
(vii) 3
2n
(iii) 3 4
(ii) 3 , (2n + 1) 2
(ii) 2n
(vi) 6
(iii) n
(iii) 2n 3 , (2n + 1) 4
n
(iv) 3 , 2n
(5) (i) 2n + 4 (or) n + ( 1)n 2 4
(ii) 2n 4
2
(iii) 2n 4 (iv) 2n, 2n + 3
Tt 6.9
(1) (i) 3
(ii) 3
(iii) 2
3
(iv) 4
(v) 3
3
(vi) 4
3
12
4
15
1
1
(3) (i) 13 (ii) 5 (iii) 8 (iv) 2 (7) x =
(8) 2 3 (9) x = 2
2
289
(2) 4
(3) 2
(4) 1
(5) 2
(6) 4
(7) 1
(8) 3
(9) 1
(10) 1
(11) 1
(12) 2
(13) 1
(14) 4
(15) 1
(16) 4
(17) 2
(18) 1
(19) 3
(20) 3
(21) 2
(22) 1
(23) 4
(24) 3
(25) 1
(26) 3
(27) 2
(28) 2
(29) 2
(30) 3
(31) 1
(32) 4
(33) 4
(34) 1
(35) 1
(36) 3
(37) 3
(38) 2
(39) 2
(40) 4
(41) 4
(42) 1
(43) 1
(44) 3
(45) 1
(46) 2
(47) 1
(48) 3
(49) 1
(50) 1
(51) 3
(52) 4
(53) 1
(54) 3
(55) 3
(56) 3
(57) 1
(58) 2
(59) 3
(60) 1
(61) 2
(62) 3
(63) 2
(64) 3
(65) 3
(66) 2
(67) 1
(68) 1
(69) 4
( 70) 1
(71) 3
(72) 1
(73) 3
(74) 3
(75) 3
(76) 2
(77) 3
(78) 3
(79) 4
(80) 3
(81) 1
(82) 3
(83) 4
(84) 3
(85) 2
(86) 4
(87) 3
(88) 3
(89) 4
(90) 2
(91) 3
(92) 1
(93) 3
(94) 3
(95) 3
(96) 1
(97) 2
(98) 3
(99) 4
(100) 2
(101) 4
(102) 1
(103) 3
(104) 4
(105) 1
(106) 3
(107) 2
(108) 2
(109) 2
(110) 3
(111) 1
290
ToY pLs
(1) Calculus and Analytical Geometry,
George B.Thomas and Ross L. Finney (Ninth edition) Addison-Wesley.
(2) Topics in Algebra,
I.N. Herstein, Vikas Publishing Company.
(3) Elementary Treatise on the Calculus,
George A. Gibson, Macmillan & Co. New York.
(4) Mathematical Analysis,
S.C. Malik, Wiley Eastern Ltd.
(5) Differential and Integral Calculus,
N. Piskunov, Mir Publsihers, Moscow.
(6) Methods of Real Analysis,
Richard R. Goldberg, Oxford and IBH Publishing Company, New Delhi.
(7) Elementary Calculus, Vol. I,
V.I. Smirnov, Addison Wesley Publish Company, Inc.
(8) Calculus (Volume 1 and II),
Tom. M. Apostol, John Wiley Publications.
(9) Mathematical Statistics,
John E. Freund and Ronald D. Walpole, Prentice Hall of India.
(10) Mathematical Statistics,
Saxena and Kapoor
(11) Analytical Geometry, (2 Dimensional),
P. Duraipandian and others
(12) Vector Algebra,
A.R. Vasistha
(13) Trigonometry,
S.L. Loney.
(14) A Text Book of Trigonometry,
Raisingania and Aggarwal
(15) Matrices,
H.R. Swarup Sharma and H.B. Pandey
(16) Introduction to Matrices,
S.C. Gupta
291