August
August
pmrsufESm
q&mawmfOD;Owår....................................................................................... 3
q&mBuD;OD;omxGef;....................................................................................17
a'gufwm apmjratmif.................................................................................22
OD;at;omatmif.......................................................................................25
ppfawG qefjyóemta&;awmfyHkaeUtifwmAsL;....................................................... 51
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
trsKd;om;a&; opömjzifh
&ckdif'Drkdua&pDtzGJUcsKyf
(jynfy)rav;oSsm;XmecGJ
pmrsufESm - 2 pmrsufESm - 55
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
pmrsufESm - 54 pmrsufESm - 3
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
jrefrmtrsdK;om; 0HomEkrsm;tm; trsdK;om;pdwf"gwf &ifhoefap&ef yxrqHk; EdkifiHa&; csrf;/ / jrefrmtpd;&u &cdkifom;wd iwfvdkYoDoD ta&;rBuD;? pyg;udk EdkifiHjcm;odkYa&mif;vdkY
rsufpdzGifhay;cJhaom yk*dK¾ vfxl;um; q&mawmfOD;Owåryif jzpfonf/ q&mawmfonf olUwpfouf '*Fg;&auusD/ jynfwGif; ppfrsmoHk;zdkY vufeuf0,fzdkYta&;BuD;a&/ ,if;ESpf &cdkifjynfrSmru
omvHk;wGif jrefrmtrsdK;om;trsdK;orD;rsm;udk EdkifiHa&;todpdwf"mwf Edk;BudK;ap&efESifh wdkif;wyg; jrefrmwjynfvHk; iwfuwfyga&/ uRef;&GmwdrSm xrif;iwfvdkY oDuwfaw/ &efukefrSmqdkau
tkyfcsKyfrIatmufrSvGwfajrmufívGwfvyfa&;&&Sd&ef aqmif&GufBudK;yrf;oGm;cJhavonf/ jrefrm pauacsacsmifyga&/
EdkifiHü yxrqHk;tusOf;uscH&ol EdkifiHa&;orm;rSm q&mawmfOD;Owåryifjzpfonf/ NN/ / ae0if;vufudkifwkwf AdkvfrSL;apmjzLu &cdkifom;wdudk ypfowfpGmrSm oDusvm;colOD;a&
q&mawmftoSsifOD;Owårudk &cdkifjynfe,f? ppfawGNrdKU? ½lyajrmuf&yfuGuf? tzOD;jr? udk odcsifyga&/ ,if;tcsdefu &Smr&aysmufvm;colwdudk aemufjyefwdGyga&vm;
trda':atmifausmfolwdkUrS (1879)ck? 'DZifbmbmv(27)&uf? we*FaEGaeUwGif zGm;jrifcJhonf/ csrf;/ /ol½dkUw&m;0ifvdrfaMunmu pkpkaygif; (24)a,muf&m oDa&vdkYqdkyga&/ a,auvJh
arG;csif;rsm;rSm (1)ay:xGef;atmif? (2)ausmfxGef;atmif? (3)rtdpdk;wdkUjzpfonf/ om;tBuD;qHk; &cdkifom;wdpm&if;aumufpGm vl(300)ausmfoDyga&/ ZmaMumifhvnf;qdkau wcsdKU&yfuGufwdrSm
ay:xGef;atmifrSm toSsifOD;Owåravmif;vsmyif jzpfonf/ nDjzpfol ausmfxGef;atmifonf rdbqGDrsdK;wdu olUom;orD;wdzma&mufvm;a&vJ oDvm;aysmufvm;&SmeDuwfpGm uRefawmfh
aemiftcgwGif &Sift&d,[laom bJGUjzifh&[ef;jzpfawmfrIonf/ ay:xGef;atmif (9)ESpft&G,fodkU udk,fwdGyg/
a&mufaomtcg nDjzpfol ausmfxGef;atmifrSm (6)ESpft&G,f&dSonf/ nDtpfudkESpfa,muf NN/ / typfowfcH&a& vloDtavmif;wdudk ol½dkUZmrSm jr§Kyfypfyga&vJ/
t*FvdyfpmoifMum;vdkí rdbrsm;udkylqmMuonf/ r&ojzifh tdrfrS xGufajy;cJhMuonf/ rdbrsm;
csrf;/ /tavmif;wdudk yxrvrf;rxufrSm attwdkif;ypfxm;yga&/ NyD;au ppfum;BuD;wd
vdkuf&SmMu&m (15)&ufcefUMumrS opfyif wpfyifatmufü nDtpfudkESpfa,mufudk jyefawGUonf/
a&mufvmyga&/ ,if;tcsdef rSm 'Pf&meefYroDodrfha& vlwdu (uRefawmfroDygodrfh?
rdbrsm;u uav;ESpfa,mufqE´jynfh0atmif t*Fvdyf-jrefrm ESpfbmom oifausmif; qD;½HkudkydkYyg? qD;ukauaumif;Edkifygodrfha&)vdkY awmif;yefauvJh abmufomtdyfudk um;xuf
odkYydkYaqmif tyfESHMuonf/ ausmif;tyfonfhtcg xHk;pHtwdkif; oli,fwef;wGifxm;av&m wifydkifa,Smif,lvm;NyD;au tkef;awmrSm toDt&Sifwygwnf;aygif;vdkY "gwfqDavmif;vdkY
ay:xGef;atmifu olUudk wwd,wef;wGif xm;cGifhjyK&ef ajymqdkonf/ q&mBuD;u t&nftcsif; rD;wdkufypfvdkufuwfyga&/ ppfwyfu Mo*wf(pf) 13&ufedefYrSm tavmif;(24)avmif;udk
udkodvdkí wwd,wef; zwfpmudk zwfcdkif;avonf/ ay:xGef;atmifu txpftaighr&dS (14)&ufedrSm ppfawGNrdKU aMu;eef;,kef;&SdrSm yGJBuD;cif;vdkYjyyga&/ ,if;tavmif;wdudk ppfawGNrdKU
'dk;'dk;a'gufa'guf zwfjyvdkuf q&mMuD;rSm tHMooGm;onf/ ausmif;raeao;bJ zwfjyEdkifjcif;rSm u&maw;eefYodkif;tzGJUu oif;N*d[fzdkY awmif;auvnf; cGifhryD;bJ ppfawGNrdKU ocsØKif;em;
tdrfeD;csif; oli,fcsif;rsm;xHrS MudKwifoifMum; xm;jcif;aMumifhjzpfonf/ ay:xGef;atmif o&ufawmbkef;BuD;ausmif;em;u uGif;jyifxJrSm jr§Kyfypfvdkufuwfyga&/
MudKwifoifMum;xm;jcif;udk ol\ rdbrsm;yifrod[kqdkonf/ ausmif;tkyfq&mMuD;u ay:xGef;
NN/ / qef&[da&;twGuf &cdkifom;wdqE´jypGm ZmuZmydkifpvmyga&vJ/
atmiftm; 'kwd,wef;wGif aecGifhjyKonf/ ausmif;aeí (2)ESpfrsSMumaomtcg ay:xGef;atmif
yOörwef;a&mufNyD; nDausmfxGef;atmif pwkw¬wef;odkUa&mufonf/ twef;wifpmar;yJGNyD;qHk; csrf;/ / &ckdifjynfqefjyóemu Mo*wf(pf)v 12&ufedefYuyifjzpfonf/ yxrppGmu Mo*wfpf
aomtcg ay:xGef;atmifrSm 'kwd,ynmoifqkudk t*FvdyfrsufESmjzL &cdkifwdkif;rif;BuD; udk,f 12 &ufedefYnZm 3csufxkd;avmufrSm a,musfm;rdefYr(100)avmufu EkdifiHjcm;qefwifoabFm
wdkif <ua&mufqkcsD;jr§ifhjcif;jzpfonf/ ay:xGef;atmifrSm qkudk,laomfvnf; 0rf;omrIr&SdcJhacs/ xufukdwufvkdYqefvkuwfyga&/ ,if;tcsdefcg qefpuf0if;xJrSm vkHjcHKa&; &Jom;wDur[efY
nDudkac:í ppfawGNrdKU urf;em;bufodkY xGufcGmoGm;Muonf/ urf;em;odkUa&mufaomtcg wm;yg/ wcsKdUqkdau qeftdwfwdukd oabFm0rf;acgif;xJu rEkdifreif;xrf;vmvkdY &DxJukdvlus
&&SdcJhaom qkudkcsdK;NzJNyD; ukvm;wefjrpfxJodkU ypfcsvdkufonf/ þodkU ypfcsNyD;aomtcg ay:xGef; vm;pGmwdvnf;[dyga&/ nZmom;ig;csufwD;avmufrSm qefvkyGJjyD;yga&/ xl;jcm;pGmu ,if;
atmifu nDjzpfoltm; 'DrSm ighnD? qk,l&if yxrqkudkom,l? 'kwd,qk? wwd,qkwdkYqdk&if tcsdefrSm tmPmykdifrsm;u t[efYtwm;rvkyfygodrf;/ ,if;edefYnZmom; (7)csufwD;avmufrSm
b,fawmhrSr,leJY[k qdkavonf/ ay:xGef;atmif\ pdwfxm;um; wu,fyifjrifhrm;vS\/ vrf;rawmf&yfuGufu ausmif;q&mredeftdrfwpftdrfrSm vli,fokH;q,favmufrSmpkvdkY ,if;tdrf
pmrsufESm -ay:xG
4 ef;atmifwdkU nDtpfudkESpfa,muf twef;wGifynmoifMum;aepOf t*Fvdyf pmrsufESm - 53
c&pf,mef bkef;awmfMuD;wpfyg;u arG;pm;vdkaomfvnf; rdbrsm;urxnfhí umvuwåodkU
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
Mo*k w f ( 13)ppf a wG qef j yóemed e f Y wG i f ud k , f w d k i f u d k , f u syg0if c ol rvdkufcJh&ay/ ay:xGef;atmifrSm wdkif;wpfyg;wGif ynmoifvdkpdwf&Sd\/ xdkUaMumifh zcifjzpfol
tm; azaz? ararwdkY rvTwfayr,fh wpfaeYus uRefawmfxGufajy;NyD; EdkifiHjcm;rSm ynmoifrSmyJ[k
OD;armifat;csrf; ESifh wGdqHkjcif;
wpfcgajymzl;onf/ (13)ESpfom;odkUa&mufaomtcg ay:xGef;atmifonf EdkifiHjcm;odkU ynm
(1967)ckESpf? Mo*wf(pf) 13&ufed qE´jyyGJwGif udk,fwdkifyg0ifcol OD;armifat;csrf;rSm
oifMum;a&;udk txl;tm&Hkpdkufvmonf/ aiG&SdvQif ynmoGm;oifEdkifonf[k ,HkMunfcsufjzifh
&cdkifjynfppfawGNrdKUrS jzpfNyD;? jrefrmEdkifiHvGwfvyfa&;&NyD; (2)ESpftMum (1950)ckESpfwGif
rdcifbufxHrS awmfpyfaom OD;&D;\aps;qdkifwGif ulnDvkyfudkif&if; aiGrsm;udk pkaqmif;cJhonf/
rDG;zGm;onf/ b0oufwrf;wavQmufvHk; &cdkifEdkifiHa&;wGif yg0ifcojzifh tBudrfBudrf axmifcsc
olvnf;jzpfonf/ &cdkifjynfvGwfajrmufa&;ygwD (&rvy)wGif wm0efxrf;aqmifonf/ aemuf BuH&G,fonfhtwdkif;rjzpfcJhí ay:xGef;atmifonf OD;&D;awmf xHwGifvnf;rae? rdbrsm;
ydkif; &cdkifjynf trsdK;om;nDñGwfa&;ygwDwGif yg0ifvmonf/ ,cktcg yef;xdrfq&mwpfOD;tjzpf xHodkUvnf;rjyefbJ ppfawGNrdKUü y&d,wådpmayoifMum;rIwGif xdktcgu tausmftapmjzpfaom
b*Fvm;a'hcsfEdkifiH aumhbZmNrdKUwGif rdom;pkESifhtwl eDxdkifvsuf[donf/ OD;armifat;csrf;onf a&TapwDausmif; q&mawmfxH oGm;a&mufí a&S;OD;pGm zdk;olawmftjzpfjzifh r*FvmokwfrSp?
Mo*wf(pf) 13ta&;awmfyHkwGif udk,fwdkifudk,fusyg0ifcoljzpfojzifh ,ckvwGif usa&mufaom o'´g&SpfapmifESifh oN*ØKvfudk;ydkif;txd oif½dk;wef;ukefatmif oif,lcJhonf/ (16)ESpft&G,fa&muf
ESpf(43)ajrmuf &cdkifjynfqefjyóemed (odkYr[kwf) 13Mo*wf(pf) ta&;awmfyHkedefYwGif Mo*wf(pf) rS rdbrsm;u &SifomraP0wfay;ojzifh &SifOwÅ[kwGifonf/ &SifOwÅonf eufeJus,fjyefUaom
13ta&;awmfyHktaMumif;tm; trsm;oligodMum;Edkif&ef olESifhwGdrdef;jref;cef;udk xyfqifh azmfjy yd#uwfwdkUudk oiftHavhusifh&mjzpfaom yckuúLpmoifwdkufMuD;wGif oGm;a&mufynmoifMum;vdk
vdkufygonf/ ojzifh vl0wfvJí "g;awmifq&mawmf OD;*E¨mESifhvdkufoGm;onf/
NN/ / &cdkifjynfa& pyg;qef&D tvGefaygrsm;a&? wdkif;jynfjzpfyga&/ (1976)ckESpfrSm Adkvfae0if; a&S;OD;pGm rtlyifodkYa&mufí &efukef? xdkrS awmifiljrdKUokdUa&mufonf/ &SifOwÅonf
ppftpdk;&u &cdkifjynfu qef;pyg;wdudk owfrSwfxm;a& psD;eefYra&mif;reD& twif;t"r® awmifilwGif &SifomraP pmjyefyJGwpfckudk oifa&muf yxr&&SdcJhonf/ odkYuvdk pmawmfonfh
odrf;usHK;0,f,lNyD; tpdk;&*dka'gifwdrSm avSmifxm;yga&/ NyD;au ,if;qefpyg;wdudk EdkifiHjcm; owif;aMumifh awmifiljrdKU&dS ypönf;Opöm jynfh0aom &Srf;trsdK;orD;MuD;wpfOD;u om;tjzpfarG;pm;
wdkif;jynfwdudk tqufrjywfa&mif;eDvdkY &cdkifjynfom;wd xrif;iwfuwfyga&/ csrf;oma& um umvuwåm;jrdKUodkUydkUí ynmoifMum;aponf/ umvuwåm;jrdKUwGif oHk;ESpfcefYaeNyD;
vlwdawmifu aiG[dauvJh qef0,fvdkYr&? uyfqdk;qdkufyga&/ &cdkifom;wdpGm wcgvnf; t*Fbmom (10)wef;tqifhudkatmifjrifcJhí jrefrmjyefodkU jyefvmonf/ jrefrmjynfodkUa&muf
tiwfzD;udk rBuHKbl;yg/ ae0ifvufatmufa&mufrS &cdkifom;wd xrif;iwfvdkY olawmif;pm;jzpf vSsifa&mufcsif; yckuúLjrdKUodkUoGm;í a&pMudKwdkufwGif Ak'¨bmom pmayusrf;*efrsm;udk &Sif0wfjzifh
yga&/ Nydef;OeefYcsdKifaygifBudK aomufuwf&yga&/ 0rf;vm;vdkYoDoloD aysmufolaysmuf qufvufoifMum;onf/xdkodkUoifMum;aepOfyif &SifOwÅtm; aqGrsdK;awmfol bHkabbm;rm;
'k u © q d k u f a &muf y ga&/ wcsd K Uqd k a u&S u f v d k Y rd o m;pk w ck v H k ; tqd y f p m;vd k Y ud k , f h p G m ud k udk,fpm;vS,f OD;xGef;atmifausmfu yOöif;'g,umjyKvsuf &[ef;cHay;onf/ &[ef;cHpOf
owfoDvm;uwfyga&/ &cdkifjynfwckvHk;rSm qefjyóemaMumifh trsdK;rsdK;jyóemjzpfyga&/ &SifOwÅ \ oufawmfrSm (19)ESpf? (2)v &SdNyDjzpfonf/
iwfvdkYtysdKracswd 0gBuD;0gBuD;rwdygurusef xrif;tvSLcHpm;b0 a&muf&yga&/ atcsifhwd
t&SifOwÅronf &[ef;0wfESifhyif umvuwåm;jrdKUodkUoGm;jyefonf/ umvuwåm;jrdKU
udkjrifvdkY jynfolwdu tpdk;&bm;rSm qefa&mif;csyD;zdkY tBudrfBudrf wifjyawmif;yefauvJh
odkU a&mufcsdefwGif tdE´,EdkifiHa&;rSm wpfrsdK;wpfzHkajymif;vJNyD; tdE´d,EdkifiHa&;rSm wpfrsdK;
tmPmydkifwdu vHk;0*½krpdkufyg/ ,if;twGufeefY tmPmydkifwdudk xdyfwdkuf&ifqdkifvdkY
wpfzHkajymif;vJNyD; tdE´d,acgif;aqmifwdkU vGwfvyfa&;twGuf x<uEdk;Mum;cdkufESifh MuHKBudKuf
qef&[da&;udk &cdkifom;wdawmif;qdkpGm jzpfyga&/ a,auvJh ,if;tcsdefu &cdkifjynfudk
ae&m OD;Owårvnf; edkifiHa&;pGefUpm;vdkpdwfrsm; &ifwGif;ü w<u<u jzpfay:vmav\/ trsdK;om;
tkyfcsKyfxm;a& jrefrmtpdk;&u &cdkifom;wdudk npfnpfywfywf ypfowfcpGmjzpfyga&/ ,if;eda&
pdwf"mwfvnf; tawmrowf&ifhoefcJh\/ t&SifOwÅronf tdE´d,wGif&Sdcdkuf trsdK;om;
1967-ck Mo*wf(pf) 13&ufedjzpfNyD; &cdkif;om;wd towfcHc&a& edqdk;ed,kwfjzpfyga&/
aumvdyfwpfckwGif ygVdESifh Ak'¨bmompmayqdkif&m {nfhygarmu©tjzpf 0ifa&mufaqmif&Guf
&cdkifom;wdtm;vHk; ,if;edefYudk wcgvnf;rdzdkYr[kwfyg/
onf/ ,if;odkU aqmif&Guf&if;jzifh ouF½dkufbmom? b*FgvD? em*&Dpaom a&S;a[mif;[dE´L
NN/ / jrefrmtpdk;&u &cdkifjynfqefjyóemudk tD;tD;csrf;csrf; ajz,Sif;vdkY &,ifhom;eefY pmayusrf;rsm;udk oifMum;jyefonf/ tdE´d,EdkifiHwGifaepOf q&mawmfOD;OwÅrtm; [dE´Lr[m
pmrsufESm - 52 pmrsufESm - 5
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
pmrsufESm - 6 pmrsufESm - 51
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
pmrsufESm - 50 pmrsufESm - 7
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
vrf;aMumif;u oGm;r,fqdk&if 'Drdkua&pDEdkifiHjzpfzdkY wdkif;&if;om;awG&Jh tcGifhta&;awGudk *syefjynfrS jrefrmEdkifiHodkU ay;ydkUaom pmoHk;apmifteuf arv(17) &ufaeUpJGygpmwGif -
azmf aqmifEkdifzdkUtwGuf BudK;yrf;rIawGjzpfEdkifvdrfhr,fvdkY uRefawmfrxifbl;/ 'gaMumifh tJ'Dvdk
*syefwdkUonf puúLtdrfrsm;jzpfonfhtwGuf trnf;ae&m? tjzLae&m? t0gae&m
0ifvdkufJjcif;tm;jzifh &Edkifr,fhtusdK;tjrwfu ra&&mayr,fh wbufrSmawmh ay;vkduf&r,fh
&Sdonf/ xdkae&mwGif ajrjzLESifhjzpfap? cJwHESifhjzpfap? rD;aoG;ESifhjzpfap ra&;&/ jrefrmvlrsdK;
t&if;tESD;awG qkH;½IH;rIawGu twdkif;tqr½Sd ay:vmEdkifw,f/
wdkUonf xdkuJhodkUa&;jcif;udk tvGefw&m tavhtx&SdMuonf/ jrefrmjynfü tdrfwHcg;ydwfí
yxrqkH;½IH;rIuawmh jynfolvlxkBuD;&Jh ppfrSefwJhqE´vnf;jzpf? ½Spfav;vkH;ta&;awmf
aomfvnf;aumif;? eH&Hüaomfvnf;aumif;? pm;yJGcHküaomfvnf;aumif;? pmoifausmif;üaomf
ykHBuD;&Jh atmifoD;atmifESHvnf;jzpf 'Drdkua&pDtiftm;pkawG&JU wdkufyJGatmifvHwHcGefvnf;jzpf
vnf;aumif;? rD;&xm;wJGay:üvnf;aumif;? a&tdrfüaomfvnf;aumif;? omvm,HZ&yfüaomf
wJh (90)a&G;aumufyJG &v'fudk pGefUvTwfqHk;½HI;cH&r,fhta&;yg/
vnf;aumif; ajrjzLeufjzpfap? rD;aoG;ESifhjzpfap raumif;aomtcsif;t&m? ½dkif;jyaom pmom;
'kwd,qHk;½HI;rIuawmh e.t.z.tkyfpku wdkif;jynfudk xm0&pdk;rdk;cs,fvS,fEdkifzdkU wzuf
rsm;udk a&;í xm;wwfMuonf/ ,if;onf *syefjynfodkUraumif;aom tusifhpm&dwå jzpfaMumif;
owf a&;qJGxm;wJh (2008)zJGUpnf;yHktajccHOya'udk EIwftm;jzifh? oabmw&m;a&;tm;jzifh
[lí vnf;aumif;-
rnfodkY qefYusifuefYuGufrIawG jyKvkyfonfjzpfap a&G;aumufyJGudk 0ifvdkufjcif;tm;jzifh tqdkyg
zJGUpnf;yHkOya'udk um,uHajrmuf vufcHtwnfjyKay;vdkufovdk jzpfoGm;ayr,fh ta&;yg/ wzef *syefjynfwGif jrLeDpDyg,ftzJGUu OD;aqmifí wdkusdKjrdKU\ oefU&Sif;a&;vkyf
wwd,tcsufuawmh a&G;aumufyJGrSm NLDygwD tygt0if 'Drdkua&pDtiftm;pkawG aqmifyHkudk arv(21)&uf aeUpJGyg pmwGif-arv(7)&ufaeUusaomtcg wdkusdKNrdKU (jrLeDpDyg,f)
0ifa&muf,SOfNydKifcJhr,fqdk,if b,folbJEdkifEdkif½IH;½IH; a&G;aumufyJGtNyD;ay:aygufvmr,fh tpdk;&&Jh tpdk;&rsm;xHrS qifhpmwGif tdrfudk aumif;pGm oefU&Sif;&rnfqdkaomaMumifh tdrfudkaq;aMumí
w&m;0ifjzpfrI[m ydkrdkcdkifrmoGm;rSmjzpfNyD; jynfolvlxkESifh jynfolvlxkeJY EdkifiHwum todkif; oefU&Sif;NyD;vQif xm;&aMumif;? þ*syefwpfjynfvHk;wGif ESpfESpfwpfcg arvusaomtcg wpfaeU
t0dkif;Mum; tJ'D(2008)tajccHOya't& yHkajymif;xm;wJh ppftpdk;&tay:xm;&Sd&r,fh oabmxm; udkvrf;wpfvrf; uGmwmwpfck? t&yfwpf&yfudkoefU&Sif;&aMumif;? xdkodkUoefU&Sif;aomtcg
eJYywfoufvdkU tjrif½IyfaxG;rI? 0d0g'uJGjym;rIawGay:aygufEdkifNyD; tJ'Duwpfqifh 'Drdkua&pD 0efpnfpvnf ypönf;aowåmrsm;? zsmrsm;? toHk;taqmif tpcyfodrf;wdkUudk vrf;ay:rSm xkwfí
tiftm;pkawG&Jh a&SYquf&r,fh c&D;vrf;aMumif;rSm csdUeJYtm;enf;rIawG xdcdkufqHk;½HI;rIawG xm;&onf/þuJhodkY xm;NyD;vQif ykvdyft&m&SdMuD;rsm;ykvdyfom;rsm;ESifh oefU&Sif;a&; MuD;Muyfol
ay:aygufvmEdkifr,fh ta&;yg/ rsm;vmNyD;vQif tdrfwGif;udk0ifNyD; tnpftaMu;&Sdonfr&Sdonf? oefU&Sif;onfr&Sdonfudk
'gaMumifhrdkUvdkU uRefawmfwdkU 'Dvrf;xufpm&if apmapmuajymovdk e.t.z&JU (2010) MunfhNyD;vQif oefU&Sif;aomtdrfjzpfygu þtdrfonf þESpftwGuf oefU&Sif;í ppfaq;NyD;aMumif;
xdk;ppfudk MuHhMuHhcH&if;eJUrdrd&JhcHppfaMumif;udk vHkatmifxdef;odrf;NyD;awmh a&G;aumufyJGrwdkifrDrSm udk tdrfwHcg;0wGif puúLuav; wpfckuyfíoGm;aMumif;? xdkUuJhodkUtdrfudk aumif;rGefpGm
vnf; a&G;aumufyJGudk qefUusifr,f/ a&G;aumufyJGNyD;wJhtcgrSmvnf; uRefawmfwdkY pnf;pnf; oefU&Sif;&jcif;\taMumif;um; tnpftaMu;r&Sdí vlrsm;usr®mpGma&m*gqdk;? temqdk; rjzpfav
vHk;vHk; nDnDñGwfñGwfeJU qufNyD;awmh&yfr,fqdk&if uRefawmfwdkU a&SYudkqufNyD;awmh EdkifiHa&; atmif ykvdyfa&m*g rjzpf&avatmif Munfh½Iapmifr apmifha&Smuf&aMumif; [lívnf;aumif;?
MudK;yrf;aqmif&GufrI vkyfEdkifrSmjzpfygw,f/ wzef *syefjynf&Sd ausmif;ol ausmif;om;wdkUtaMumif; arv(21)&uf aeUpJGyg tjcm; pmapmif
tJ'Dawmh a&G;aumufyJG [dkbufumvrSmvnf; uRefawmfwdkY jynfwGif;rSm NLDeJU wpfapmifwGif-
wuG EdkifiHa&;ygwDawGudk tay;t,lrvkyfonfhtwGuf? rnd§EdIif;twGuf? raqG;aEG;wJhtwGuf? *syefuRef;wGif rdef;uav;jzpfap? a,mufsm;av;jzpfap ajcmufESpfaphí rlvwef;
trsdK;om;nDñGwfrI r&SdwJhtwGuf wdkif;jynf[m EdkifiHa&;wnfNidrfrIr&Edkifygbl;/ xdkUtwlyJ pmoifausmif;rSm oifvQif xdkvluav; rdef;uav;wdkUonf nudk(10)em&DrS tdyfí reuf (5)
ukvor*¾eJY urÇmEdkifiHawG tm;vHk;yg0ifEdkifwJh EdkifiHa&;vkyfief;pOfwpfckudk aqmif&GufzdkUtwGuf em&Dudktdyf&mux&rnf[lí tpdk;&rif;rsm;u Oya'jyKíxm;onf/ OD;yOÆif;wdkU jrefrmvlrsKd;
wdkufwGef;aeMuwJhMum;u e.t.z taeeJY a&G;aumufyJGudk wpfzufowf usif;yaqmif&GufoGm; wdkUum; ttdyftae? tpm;taomuf? taetxdkif tppt&m&mwdkUwGif pnf;urf;enf;vrf;
r,fqdk&if a&G;aumufyJGudkaomfvnf;aumif;? a&G;aumufyJGNyD;wJhaemuf jzpfay:vmr,fh tpdk;& r&SdonfhtwGufaMumifh ysufpD;jcif;rlv jzpf[ef&SdaMumif;[lí pmoHk;apmifwGif *syeftavhtx?
udkaomfvnf;aumif;? EdkifiHwumtodkif;t0dkif;u vufcHrSmr[kwfovdk jynfolvlxkuvnf;
vufcHrSm r[kwfwJhtwGufaMumifh EdkifiHwumeJY jrefrmEdkifiHqufqHa&;rSmvnf;yJ 'g[m vdyfcJ
pmrsufESm - 48 pmrsufESm - 9
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
oefU&Sif;a&;? pnf;urf;&SdyHkwdkUudk twdtvif; udk,fawGUa&;om;xm;avonf/ *syefEdkifiHrS jrefrm vdkw,fqdkwJh taMumif;jycsufeJY tvHjzLav;axmifNyD; (jynfolawG&Jh wu,fppfrSefwJhqE´eJY
jynfodkU jyefMuGvmNyD; ol&d,owif;pmwdkufwGif oDwif;oHk;aexdkifawmfrlNyD; *syefjynftaMumif; tusdK;pD;yGm;udk vspfvsL½INyD;) uRefawmfwdkY&Jh &yfwnfcsufawGudkpGefUNyD; (2010)a½G;aumufyGJudk
pmtkyfwpftkyf a&;om;xkwfa0cJhonf/ 0ifrSmvm;? 'grSr[kwf uRefawmfwdkY&Jh&yfwnfcsufawG rlawGudk cdkifcdkifrmrm pGJudkifNyD;awmh
aemufqkH;cHppfaMumif;rSmyJ jywfjywfom;om; &yfrvm;qdkwJh uRefawmfwdkYrSm a½G;cs,fp&m
q&mawmf\pmtkyüf *syefjynftaMumif;ESihf ywfoufí þodUk azmfjyxm;onf/ igwdUk
vrf;ESpfoG,f ay:aygufvmygw,f/
Ak'¨bmom omoemawmfonf a&S;tcgu tdE´d,EdkifiH rZÑdra'owGif tvGefw&mMuD;yGm;í
tJ'Dawmh uRefawmfwdkYu a½G;aumufyGJ 0ifrvm;qdkwJhbufudk a½G;cs,fNyD;awmh pOf;pm;
,cktcg tb,fhtwGufaMumifh Ak'¨bmomw&m;udk rudk;uG,fMuavoenf;/ rdrdwdkY Ak'¨bmom
Mu&atmif/ tu,fí a½G;aumufyGJ0ifr,fqdk&if e.t.zrSm tmPm½Sdw,f/ aiG½Sdw,f/ vl½Sdw,f/
w&m;awmfonf ESpfaygif;(2000)ausmf umvmu wnfbdouJhodkU ,ckvnf; wnfapvdkaom
aemuf,EÅ&m;½Sdw,f/ uRefawmfwdkYrSm tmPmr½Sdbl;/ aiGr½Sdbl;/ vltaeeJYuawmh jynfolawG&hJ
qE´jzifh tdE´d, EdkifodkUoGm;í xdkolwdkU\bmom? t,l0g'? xHk;pH? pnf;urf;enf;vrf;wdkU
tawmftwefaxmufcHrIawmh½dSw,f/ 'gayr,fhvnf; (90)wkef;uvkd jynfoltm;vkH;&hJ axmufcH
oif,ljyD;vQif avhvmwwfajrmufí &Sifawmfbk&m;\ w&m;awmfrsm;udka[mí aeonfhtwGif;
rI&zdkYawmh arQmfvifhvkdYr&Edkifygbl;/ bmaMumifhvnf;qdkawmh vlxk&Jha½G;aumufyGJtay: arQmfvifh
wdbufEdkifiHwGif &[EÅwm&Sdonf[k Mum;&ojzifh xdkEdkifiHodkY oGm;vdkaomqE´jzifh [dr0EÅm
csufeJY pdwf"gwftajctae[m (90)jynfhESpftajctaeeJY rsm;pGmuGmjcm;oGm;NyDjzpfvdkYyg/ aemuf
awmifajc&if;ü wnf&Sdaom 'g*sDvif jrdKUodkUoGm;í wdbuf EdkifiHodkY oGm;&? roGm;& pHkprf;Munfh&m
wpfcku uRefawmfwdkYrSm ,Eå&m;r½dSbl;/ NLD[m atmufajctxd zGJUpnf;w,fqdkayr,fh
wdbufbmompum;wwfvQif oGm;Edkifonf[k od&aomaMumifh arvwGif píoifonf/ Edk0if
uRefawmfwdkYtzGJUtpnf;[m wu,fwrf;ajym&&if cdkifrmuspfvspfrI r½Sdawmhygbl;/
bmv usvmaomtcg tvGeaf t;csrf;vSojzifh umvuwåm; (,cku;kd vfvmuwåm;)odUk jyefvm
tJ'DvkdtajctaeawGrSm uRefawmfwdkYa½G;aumufyGJ0ifr,fqdk&if a½G;aumufyGJ0ifrnfh
cJhonf/ {NyDusaomf wpfcgoGm;íoifMum;? tenf;i,fajymwwfqdkwwfaomtcg wdbufodkU
udk,fpm;vS,frsm;taeeJY cvkwfuefoif;awG axmifacsmufawGtrsm;BuD; jzwfMu&r,f/
'g*sDvifrS oGm;\/ e,fjcm;odkUa&mufaomtcg r0if&qdkíjyefvmNyD;vQif u&drm,m (uoD&)
a½G;aumufyGJOya'awGeJY ty,fcH&rSmawG½Sdovkd? NyD;awmh aemufwpfcsufu udk,fpm;vS,fawGudk
EdkifiHodkU oGm;jyef\/ xdkEdkifiHu qm&De*& NrdKUESifh (15)&uf c&D;cefUuGma0;aom v’wfjrdKUodkU
trsdK;rsKd;t[efYtwm;awG taESmuft,SufawG tEå&m,fawG ray;bl;vkdY b,fvkdrS tmrrcHEdkif
0if&atmif oGm;a&mufjyefonf/ r0if&[kwm;jrpfonfhtwGuf pdwfysufNyD;vQif tdE´d,EdkifiH
ygbl;/ tJ?DrSm udk,fpm;vS,fawG apmifhaewJhMum;xJu rJvdrfrIawG rJcdk;rIawG rjzpfEdkifbl;vkdY
twGif;ESifh a&S;utvGefw&mMuD;us,faom tD*spfESifh jyifopfEdkifiHwdkYodkY vSnfhvnfí oGm;vm
uRefawmfwdkY b,fvkdrS tmrcHcsufray;Edkifygbl;/ 'Dvdktajctae rsdK;awGrSm uRefawmfwdkY
aepOftwGif; *syefvlrsdK;wdkUESifh &k&Sm;vlrsdK;wdkU ppfjydKifí wdkufMu&m ppfwdkufaom aeUupí
a½G;aumufyGJ0ifMu&rSm jzpfygw,f/
ppfyJGNyD;onfhwdkifatmif *syefvlrsdK;wdkUonf ta&;omvsuf ½k&Sm;vlrsdK;wdkUudk Edkifeif;aMumif;udk
'Dae&mrSm bmoma&;,kHMunfcsuftjrifeJY qufpyfaewJh qdk½kd;pum;wpfckudk wifjycsif
owif;pm tapmifapmifwdkUwGif awGUjrif&í a&S;tcgu &mZ0if? r[m0ifwdkUwGif tygt0if
ygw,f/ tckumvonf odMum;omoem jzpfwJhtwGufaMumifh uyfqdk;ab;qdk;awGeJY BuHKawGU
r[kwfaomEdkifiH\ ta&twGufwGif roGif;aom tm&Swdkufta&SYbufu qDrD;cGufavmuf
Muawmhr,f/ tJ'Dumvqdk;eJYywfoufNyD; ,ufoJhMum;ig;wif? wifwJhig;aMumfpm;? usefwJhig;rS
*syefu ½k&Sm;udkEdkifaMumif;? *syefvlrsdK;wdkUESifh ½k&Sm;vlrsdK;wdkUudk ,SOfMunfhvdkufaomf *syefwdkUu
vGwf qdkwJhqdk½kd;pum;yg/
vlykvli,f? ½k&Sm;wdkUu cGeftm;AvjynfhpHkaMumif;? odkUygvsuf *syefonf ½k&Sm;vlrsdK;wdkYudk
xdkYtwlyJa½G;aumufyGJ0ifr,fh vTwfawmfudk,fpm;vS,favmif;rsm; taeeJYvnf;
ppfNydKifwdkufvQuf tb,faMumifhEdkifoenf;[k tHhMojcif;jzpfNyD;vQif ,cktcgigwdkUonf
apmapmu axmifacsmufawG cvkwfuefoif;awG ausmfjzwfNyD; a½G;aumufyGJrSm tEdkif&&ifawmif
olwumxuf tpp t&m&mwGif atmufusaeonfhtwGuf igwdkUbmomw&m;onfvnf;
tenf;pkaom tJ'DvTwfawmfudk,fpm;vS,fawG[m 'Drdkua&pDa&;? vltcGifhta&;eJY? wdkif;&if;om;
b,faomtcgrS BuD;yGm;rnfr[kwf/ igwdkUEdkifiH? igwdkUjrefrmvlrsdK; BuD;yGm;rSomvQif igwdkY
awG&Jh tcGifhta&;twGuf b,favmufrsm; aqmif½GufEdkifrvJqdkwmudk tav;teufpOf;pm;
udk;uG,faom &Sifawmfbk&m;\ omoemawmfonfvnf; MuD;yGm;ausmfaZmí urÇmay:wGif
zdkUvkdygw,f/
ay:vGifxGef;awmufvmEdkifrnf[k txif&Sdí *syefvlrsdK;wdkU\ vHkYv? 0D&d,? pnf;urf;enf;vrf;?
aemufwpfcsufu jyefvnfjyifqifzdkY vkH;0rjzpfEdkifatmif taotcsm pDrHa½G;qGJxm;wJh
xHk;pH bmom t,l0g'? tpm;taomuf? taetxdkif? toGm;tvm? tajymtqdk? ,Ofaus;rI
zGJUpnf;ykHtajccHOya'udk olwdkYb,fvkdvkyfNyD;awmh jyifqifEdkifrSmvJ/ 'gaMumifhrdkYvkdU tJ'D
pmrsufESm - 10 pmrsufESm - 47
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
PmvTJajymif;a&;? vTwfawmfac:,la&; qdkwmawGudk pGefYvTwfcJY&jyD;aemufydkif;rSm awGYqHkaqG;aEG; wdkUudk enf;cH&atmif tBuHjzifh (1917)ESpfwGif jrefrmjynfodkUjyefvmí xdkESpf azazmf0g&Dv
a&;? trsdK;om;jyefvnfoifhjrwfa&;qdkwJh &yfwnfcsufoabmxm;awGudkyJ uRefawmfwdkY udkifpGJcJY (4)&ufaeU &efukefu pifumylNrdKUodkU oabFmpD;í xGufcGm\/ xdkrS wzef(10)&ufaeY *syefuRef;
&ygawmhw,f/ BuD;odkY oabFmpD;í xGufcGm&m ,dkudk[m;rm;qdyfurf;odkU rwfv(17)&ufaeYa&mufaMumif;?
tJ'Dawmh 'Dae&mrSm uRefawmfwdkY avmavmvwfvwf CRPP &JU &yfwnfcsuf? ae&xdkif&wmrsm;udk pHkprf;vdkufaomf jrefrmjynfu &[ef;awmfrsm;uJhodkU qGrf;cHpm;ír&?
NLD&JU &yfwnfcsuf wdkif;&if;om;ygwDrsm;&JU&yfwnfcsufrlawG oabmxm;awG ajymygqdk&if wjcm; Oa&mywdkufom; w&m;a[mq&muJhodkU axmufyHhMunfh½Iaom toif;rsm;vnf;r&Sd?
txl ; ojzif Y NLDuxk w f j yef c J Y wJ Y a&T * H k w d k i f a Munmpmwrf ; [m NLD&J Y Ed k i f i H a &;rl ? odkUaomf rdrdynmudktm;udk;í tdE´d,EdkifiHrSmyif wpfpHkwpfa,mufaxmufyHhaomol r&SdbJvsuf
EdkifiHa&;oabm xm;&yfawGcsufawGjzpfovdk CRPP&JYrl? CRPP&JU &yfwnfcsufcsufvnf; &SpfESpfausmfrQ aexdkifcJhonf/
jzpfygw,f/ xdkYtwl wdkif;&if;om;ygwD&JU oabmxm;eJY &yfwnfcsufqdk&ifvnf; rrSm;ygbl;/
þ*syefjynfrSmvnf;aexdkifatmif BuHonf[laom qE´jzifhwdkusdKjrdKU Ak'¨bmom
tJ'DrSm 'Da&T*HkwdkifaMunmpmwrf;yg tcsuf(3)csufudk tESpfcsKyfvdkufr,fqdk&if t"du
odyÜHausmif;awmfBuD;wGif tBuD;OuúXjzpfaom trwfBuD;tdkwmrDxH OD;yOöif;onf &[ef;0g(9)0g
tcsufuawmY zGJYpnf;yHktajccHOya'udk jyefvnfoHk;oyfjyifqifa&;[m t"duusygw,f/
&í t*FvdyfbmomESifhwuG ygVdbmom? ouF½dkufbmom? b*FvD? em*&Dtm;vHk; &Spfbmomudk
tJ'DawmY 'DaeYuRefawmfwdkU NLDtygt0if CRPP&JU&yfwnfcsuf oabmxm;udk ajymygqdk&if
pmESifhwuG wwfajrmufí trwfBuD;\ odyÜHausmif;wGif toHk;jyKvdkygu OD;yOöif;udk taMumif;
a&T*HkwdkifaMunmpmwrf;ESifhtwl t"duuswJh zGJUpnf;yHktajccHOya'udk jyefvnfoHk;oyfjyKjyifa&;
Mum;yg[k pmay;vdkuf&m ESpf&ufaeNyD;rS pmjyefavonf/ pmESifhudk,fawmf <uvmcJhyg udk,fawmf
[m uRefawmfwdkU&Juoabmxm;jzpfygw,f?rlvnf;jzpfygw,f/
*syefpmESifh pum;t,l0g'? "avhxHk;pHrsm;udkoifyg? oifaeUonfhtwGif; p&dwfpuudk uRefawmf
tJ'DawmY 'Drludk uRefawmfwdkUu 'DaeUtcsdefcgrSm qkyfudkif&yfwnfMuayr,fh rMumcif
u cH,lygrnf[kqdkí <uoGm;aomtcg t*Fvdyfpmwwfaom *syefwpfa,mufudktyfvsuf
umv rSm e.t.z tpdk;&u EdkifiHa&;xdk;ppfw&yf qifvmzdkU&Sdaeygw,f/ tJ'Dxdk;ppftwGufvnf;
oifjyaponf/ wpfESpfoifNyD;vTif *syefpmudk bmompum;ESifhwuG pmar;yJG0ifí atmifjrif
olwdkUbufujyifqifrIUawG tcif;tusif; vkyfaeygw,f/ jynfwGif;a&mjynfya&myg jyKvkyfae
onf/
wmjzpfw,f/txl;ojzifY rMumao;cifu ukvor*¾taxGaxGnDvmcHrSm e.t.z&JU 0efMuD;csKyf
udk,fwdkifu (2010)a&G;aumufyGJudk axmufcHzdkY wdkufwGef;ajymMum;cJYwmawGU&ygw,f/ xdkYaemuf wuúodkvfwGif ygVdESifh ouF½dkufbmom ya&mfzufqmtjzpf cefUtyfí
tJ'g[m (2010)a&G;aumufyGJtwGuf jyifqifwmjzpfygw,f/ tJ'Dawmh rMumawmh tjcm;q&mrsm;enf;wl vcudkay;rnf[kajym\/ cifAsm;aus;Zl; tvGefMuD;ygw,f/ vpmr,l
r,fhumvrSm e.t.zç[m (2010)a&G;aumufyGJudk usif;yrSmjzpfygw,f/ tJ'Dvdkusif;ywm[m yg&apESifh/ a&S;uuJhodkUyif Munfh&IaxmufyhHyg/ OD;yOöif;onf xdkodyÜHausmif;wGif (2)ESpfausmf
jynfolYqE´udk udk,fpm;jyKjyD; (90)a&G;aumufyGJ &v'fudkifpGJ&yfMuwJY EdkifiHa&;ygwDawGudkvnf;yJ avmufjyNyD;aemuf rdrdarG;&yfXmaeodkU ra&mufonfrSm MumNyDjzpfí jyefOD;rnf tMuHjzifh
EdkifiHa&;t& aemufqHk;xdk;ppfqifvdkufwmyJjzpfygw,f/ trwfMuD;udkajym&m p&dwfb,favmuftvdk&SdygovJ[kar;\/ OD;yOöif;u ,ck jrefrmjynfodkY
tJvdktcsdefrSm uRefawmfwdkYu 'Da&G;aumufyGJtay:rSm 0ifr,fçr0ifbl;qdkwmudk tjyefwGif udk&D;,m; refcsL;&D;,m;jynf? ½dkUtmomNrdKU? w&kwfjynf? tmerfjynf(uarÇm'D;,m;)?
wdwdusus jywfjywfom;om; ajymzdkUvdkvmygw,f/txl;ojzifY NLD [m 'Dudpöudk jywfjywf xdkif;? oD[dkVfuRef;(oD&dvuFm)? tdE´d,EdkifiHwdkUudk vSnfhvnfí jyefvdkaMumif; ajymaomtcg
om;om; ajymzdkUvdkygw,f/ tcktcsdeftxdawmh NLD[m a½T*kHwdkifaMunmcsuftwdkif; &yfwnf 'kwd,wef;üpm;p&dwf? c&D;p&dwfudk wGufíay;vdkufonf/ *syefrS (1910)jynfhESpfwGif xGufvm
aeqJyg/ 'gayr,fh e.t.zçuawmh uRefawmfwdkY &yfwnfxm;wJh a½T*kHwdkifaMunmcsufxJu aMumif;? (1911)ckESpfwGif jrefrmjynfodkY a&mufaMumif; ponfjzifh a&;om;xm;avonf/
ta&;BuD;qkH;jzpfwJh zGJUpnf;ykHtajzcHOya' jyifqifa&;udk tcktcsdefxd vdkufavsmayr,fh toGif OD ; Owå r a&;om;xm;aom *syef j ynf t aMumif ; pmtk y f w G i f a zmf j yyg&S d o nf h
tjyifvu©PmqdkvdkY wpkd;wpdrS rjrifawGU&ygao;bl;/ pmydk'frsm;udk zwf½Ijcif;jzifh q&mawmf OD;Owåronf jrifhrm;aom&nf&G,fcsufjzifh rnfodkUrnfyHk
tJ'Dawmh tckvdk tajctaersdK;rSm uRefawmfwdkYb,fvkd&yfwnfMurvJ/ wdkif;jynfeJU jynfyEdkifiHrsm;odkU vSnfhvnfoGm;vmcJhonf qdkonfudk od&SdEdkifayonf/
jynfolvlxk tusdK;twGuf 'Drdkua&pDta&;aqmif½Guf ygwD½SdaezdkYvdkw,f/ ygwD½SifoefzdkY
pmrsufESm - 46 pmrsufESm - 11
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
pmrsufESm - 12 pmrsufESm - 45
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
jiif;y,fvdkufwmygyJ/ tJ'Dvdk jiif;y,fvdkufwm[m wenf;enf;eJY (90)a½G;aumufyGJrSm tEkdif& jynfhESpf? wefaqmifrkef; vjynfhausmf(10)&ufaeUwGif oydwfarSmufcJhonf/ xdkowif;aMu;eef;
wJh NLDukd tmPmvTGJajymif;ray;Ekdifbl;vkdY jiif;vdkufwmeJUtwlwlygyJ/ tJ'Dwkef;u (1^90)ukd udk&vQif&csif;yif q&mawmfonf &efukefodkU rD&moabFmjzifh<uvmNyD; 0dkiftrfbDatacgif;aqmif
NLD tygt0if EkdifiHa&;ygwDawGu oabmwlvufcHcJhMuovm;qkdwmawmh vufrcHMuygbl;/ rsm;ESifh wdkifyifaqG;aEG;cJhonf/
vufrcHayr,fhvnf;yJ (1^90)ukd trdefYtmPmuJhokdY xkwfjyefcJhwmaMumifh NLDtygt0if
&efukefaumvdyfoydwfarSmufNyD;aemuf e,fcJsUtpdk;&onf rsKd;cspfpdwfEId;qG&m vuf
EkdifiHa&;ygwDawG[m rukdufayr,fh oabmwlvufrSwfa&;xkd;cJhMuygw,f/
eufaumif;wpfckjzpfaom owif;pmrsm;udkydwfypf&ef tmrcHaMu;rsm;awmif;cJhonf/ t*FvdyfaiG
tJ'Dvdkoabmwl vufrSwfxkd;cJhwm[m tJ'DEkdifiHa&ygwDtaeeJY tmPmvTJajymif;a&;
(2000d)? (3000d)? (5000d)ponfjzifh tmrcHaMu;rsm; ay;cJh&&Smonf/ *sme,ftcsdKUudkvnf;
ukd pGefYvTwfcJhwJhoabmyJjzpfygw,f/ 'gayr,fh (1^90)ukd jyefokH;oyfvkdufwJhtcgrSm EkdifiHa&;
ydwfypfvdkuf&m ol&d,? jrefrmhtvif;? ynmhtvif;ESifh AE¨Kv *sme,f(4)apmifom usef&pf
ygwDawGtaeeJY arQmfvifhcsufESpfcsuf&Sdygw,f/
awmhonf/
wcsufu bmvJqkd&if tJ'D (1^90)aMunmcsuf tykd'f(12)rSm a½G;aumufyGJOya'yk'fr
xdkpOf a0vrif;om; (aemifeef;pGefUtXajrmuf a*smhbk&if) jrefrmjyefodkUvmrnfjzpf&m
(3)rSm azmfjyxm;wJh vTwfawmfukd rJqE´e,frsm;rS þOya'eJhtnD a&G;aumufwifajrSmufvdkuf
0dkiftrfbDattoif;rS BuD;rSL;í a0vrif;om;udk rBudKqdk&ef oydwfarSmufMuonf/ acgif;aqmif
aom vTwfawmfukd,fpm;vS,frsm;jzifh zGJUpnf;&rnf/ qkdwJhjy|mef;csufukd ukd;um;jyD; e.0.w
tcsdKUudkzrf;NyD; oydwfarSmufvQif tjypfay;Edkifaom bdGKifaumufOya'udk xkwfjyefcJhonf/
taeeJY vGwfawmfac:,lay;r,fvdkU twnfjyKazmfjycJhwJh tcsufyg/
xdkodkU bk&ifcHwif;wif;rmrm aqmif&Gufvmaomtcg jrefrmjynfolrsm; rauseyfjzpfaeMu
aemufwcsufuvGwfawmfudk,fpvS,frsm;onf zGJYpnf;tkyfcsKyfyHk tajccHOya'a&;qGJ
aomfvnf; rdrdwdkU\qE´udk zGifh[xkwfjyjcif; rjyK0HhjzpfaecsdefwGif q&awmfOD;Owåronf
&ef wm0ef&Sdw,fqdkwJh tcsufygyJ/ tJ'DtcsufESpfcsufudkMunfYjyD;awmY tmPmvTJajymif; ray;
bk&ifcHxH pmwpfapmifa&;ydkUvdkufavonf/ xdkpmrSm qm&,f*sDe,fu&ufawmuf rif; jrefrm
onfhwdkif vTwfawmfay;&ef? vTwfawmfrSm wdkif;jynf&JY tusdK;pD;yGm;? trsdK;om;a&;vkyfief;pOfudk
jynfuxGuo f mG ; [lí jzpfavonf/ tqdkyg ESifpmudk ol&d,owif;pmu xnfhoGif; azmfjycJh&m
csrSwfEdkifrnf/ zGJYpnf;yHktopfudkvnf; vTwfawmfudk,fpvS,frsm;ESifh a&;qGJEdkifrnfvdkY arQmfvifhNyD;
wpfwdkif;jynfvHk; rsufvHk;jyL;tHhtm;oifhcJhMuonf/ taMumif;rSm bk&ifcHudk &J&J0Hh0Hhjywfjywfom;
awmU pdwfoufom&m &cJhMuygonf/ wdkif;&if;om;ygwDawG wdkif;&if;om;acgif;aqmifawG
om; a&;&Jaom tmZmenfyk*¾dKvfxl;\ pmaMumifhyifjzpfaomaMumifhwnf;/
uvnf;yJ vTwfawmfudk,fpm;vS,frsm;taeeJY zGJYpnf;yHkudka&;qGJcGifh&Sdw,fqdkwJh arQmfvifYcsufawG
þpmaMumifh jrefrmvlrsdL;rsm;twGif;ü rD;cJjymzHk;rsm;jzpfaeonfh vGwfvyfa&;pdwf?
ESifY pdwfoufom&m &cJYMuygonf/ 'gayr,fh aemufydkif;rSmusawmY vTwfawmfac:ay;zdkYtpm;
trsdK;om;pdwf"mwfudk wyfvSefUEId;aqmfay;vdkufovdk jzpfoGm;onf/ jrefrmvlrsdK;rsm; Edk;Mum;
wyfrawmftpdk;&[m trsdK;om;nDvmcHqdkwmudkom ac:,lusif;yzdkY xkwfjyefaMunmcJYonf/
x<uvmMuonf/ ZmwdaoG;Zmwdrmef wuf<u vmMuonf/ xdkYjyif þuJhodkY ajymEdkifaom
tJ'DawmY 'DtrsdK;om;nDvmcHqdkwmudk ac:,lusif;yvdkufwm[m vTwfawmfac:,la&;udk
tcGifhta&;&Sdonf[laom tcsufudk jrefrmvlrsdK;wdkUtm; Edk;Mum;odjrifvmapcJhonf/ xdktcdsefu
jiif;y,fvdkufwmyJ jzpfygw,f/ uRefawmfwdkU EdkifiHa&;ygwDawGu nDvmcHwufa&; rwufa&;qdk
pwifcJhaom jrefrmhvGwfvyfa&;wdkufyJGonf vGwfvyfa&;&onftxd wpfpwpfp &SifoefBuD;
wmjzpfvmMuygw,f/ tJ'DrSm tcsdKUuvnf;yJ tJ'DnDvmcHrSm tckeu wdkif;jynftrsdK;om;a&;
xGm;vmcJhonf/ q&mawmfonf xdktcsdefcefUrSpí awm&Gm? aus;vufrsm;odkY qif;um EdkifiHa&;
udpöawGudk aqG;aEG;Edkifvdrfhr,fqdkwJh arQmfvifhcsufawG xm;cJYMuygw,f/
w&m;rsm; qufwdkufqdkovdk a[majymawmfrlavonf/
wdkif;&if;om;tzGJYtpnf;awG wdkif;&if;om;acgif;aqmifawGuvnf; zGJUpnf;yHktajccH
Oya'xJrSm jynfe,fawG&JU&EdkifcGifY wdkif;&if;om;awG&JU &ydkifcGifh owfowfrSwfrSwf xnfhoGif;azmf q&mawmfOD;Owåronf (1921)ckESpf rwfv (23)&ufaeUwGif zsmyHkc½dkif a';'&JJjrdKUe,f
aqmifa&;twGuf trsdK;om;nDvmcHudk rjzpfrae wufa&mufaqG;aEG;&r,fqdkwJY oabmxm; ql;uvyfaus;&GmwGif vdyftcGHcGm&rnf [laom acgif;pOfjzifh w&m;a[majymrIaMumifh rwfv
qE´awG &SdcJYMuygw,f/ tJ'DvdkYeJY NLD tygt0if wdkif;&if;om;ygwDawG trsdK;om;nDvmcHudk (30)&ufaeUwGif tpdk;&tMunfndKysufatmif w&m;a[monf[kqdkum &mZowfOya'yk'fr
wufcJhMuwm[m wenf;ajym&r,fqdk&if vTwfawmfac:,la&;udk pGefYawGvdkYrajymayr,fY (124^u)t& ausmif;ukef;jrdKUe,fwGif zrf;cJhonf/ q&mawmfonf jrefrmEdkifiHwGif EdkifiHa&;rIjzifh
vufawGUrSm pGefcJYMuwJh oabmvJjzpfygw,f/ yxrqHk; tjypfay;cH&aomoljzpfonf/ xdkodkY jrefrmjynfoltm;vHk;twGuf udk,fusdK;pGefYum
pmrsufESm - 44 pmrsufESm - 13
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
pmrsufESm - 14 pmrsufESm - 43
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
tJ'Drludk tajccHNyD; cdkifrmjywfom;wJh qkH;jzwfcsufwpf&yfudk csrSwfNyD; tJ'DqkH;jzwfcsuftwdkif; BudK;uspfpaom tvkyfMurf;rsm;vkyfcJU&avonf/ 'kwd,tBudrf axmifrSxGufvmaomtcg
r,drf;r,dkif&yfwnfoGm;zdkY vdktyfw,fqdkwmudk uRefawmfwifjyaejcif;yJ jzpfygw,f/ wynfh',umrsm;rS pkaqmif;aumufcHxm;aom tvSLaiGrsm;tm; q&mawmfxHtyfMu&m
uRefawmfwdkYEdkifiHa&;ygwDrsm;&Jh jzwfoef;cJhwJh c&D;wavQmufrSm uRefawmfwdkYrpGefYbJeJY (1938)ckESpfavmufwGif (w½kwfESifh*syef)taMumif;udk "gwfyHkrsm; a0a0qmqm xkwfcJYonf/
rludk pGefYcJh&wmawG½Sdygw,f/ 'Dae&mrSm tJ'DtawGUtBuHKawGudk oifcef;pm,lEdkifzdkY aemufaMumif;
jrefrmUEdkifiHa&; tajctaerSmvnf; ½IyfaxG;onfxuf &IyfaxG;vmNyD; awmfvSefa&;
jyefaumufNyD;awmh wifjyyg&ap/
acgif;aqmif tcsdKUrSm tpd;k &rSay;aom&mxl;? pnf;pdr?f tmPmwdYk ,pfr;l vmBuD;NyD; q&mawmftm;
'DvdkjyefaumufwJhae&mrSm uRefawmf[dk;ta0;BuD;udk jyefroGm;yJeJY (90)a½G;aumufyGJ
ypfy,fpjyKvmonf/ aemufydkif;wGif q&mawmftm; vHk;vHk;ypfy,fcJhojzifh q&mawmfrSm tajc
uaepNyD;awmhajymyg&ap/ (1990)a½G;aumufyGJrSm NLDtjywftowf tEdkif&½SdcJhygw,f/
taerJhjzpfum jzpfovdkae? jzpfovdkpm;b0jzifU b0ae0ifcsdef a&mufcJh&onf/ aemufqHk;wGif
xkdYtwlyJ wdkif;&if;om;ygwDwpfcsKdU[mvnf; oufqdkif&mjynfe,ftoD;oD;rSm xdkufoifh
q&mawmfrSm avmu"Hw&m;wdkYaMumifh jrefrmESpf (1300)jynfhESpf? 0gacgifvqkwf (11)&uf
oavmuf tEdkif&½SdcJhMuygw,f/
]](1939)ckESpf? pufwifbmv(9)&ufaeU}}ta&mufwGif &efukefaq;½HkBuD;ü csdKYwnf;pGmjzifh
'gubmudk jyovJqdk&if jynfolawG[m (26)ESpfvkH;vkH; wygwDtmPm½Sif
b0ewfxH ysHvGefawmfrl&Smavawmhonf/ q&mawmfysHvGefawmfrlonfhaeYudk xdkpOfu&SdcJhaom
pepfatmufrSm vlUtcGifhta&;awG 'Drdkua&pDtcGifhta&;awG qkH;½IH;NyD;awmh vGwfvyfrIr½Sdbl;/
jynfolYvTwfawmfu ]]OD;OwåraeY}}tjzpf w&m;0ifowfrSwf aMunmay;cJhonf/ a&Tw*ð Hkajcawmf
ajymcGifhqdkcGifh r&bl;/ zdESdyfrIawGudkBudrfrD;tkH;vkdcHcJh&w,f/ tJ’DvdkcHcJh&½HkomruyJ wdkif;jynfrGJjym
&if; awmifbufrkcfteD;&Sd uefawmfrifyef;NcH udkvnf; OD;Owåryef;NcHtjzpf owfrSwfay;cJhonf/
usNyD;awmhjynfolawG[mvnf; twd'ku©awG trsdK;rsdK;a&mufcJh&ygw,f/ tJ'DvkdeJY (88)rSm
tvm;wl ppfawGNrdKUwGifvnf; ]]OD;Owåryef;NcH}}wpfck jyKvkyfay;cJhonf/
'DwpfygwDtmPm½Sifpepfudk wGef;vSefNyD;wJhtcgrSm NLDygwD&,fvdkY ay:aygufvmcJhwm
jzpfygw,f/ tJ'D NLD[m jynfolawGvdkvm;wJh 'Drdkua&pDeJU vltcGifhta&;awGudk azmfaqmif odkUaomf0rf;enf;zG,faumif;onfum; udkvdkeDvufatmuf&SdvTwfawmfu OD;OwÅraeYtjzpf
ay;Edkifay;Edkifvdrfhr,f? ppftmPm½Sifpepfatmufu vGwfajrmufatmif aqmifusOf;ay;Edkif w&m;0ifowfrSwfum *kPfjyKcJUMuaomfvnf; vGwfvyfNyD;aemuf jrefrmtmPm&Sifrsm;vuf
vdrfhr,fqdkwJh arQmfvifhcsufeJY (1990)a½G;aumufyGJrSm jynfolawGu NLDudk axmufcH xufwGif q&mawmf\aus;Zl;w&m;udk todtrSwfrjyKbJ rsufuG,fjyKxm;jcif;yifjzpfonf/
rJay;cJhMuwmjzpfygw,f/ xdkYtwlwdkif;&if;om;ygwDawGudk jynfe,fawGrSm rJay;cJhwmuvnf;yJ tmPm&Sifrsm;enf;wl q&mawmfcsxm;cJhaom rsdK;aphrSyGifhvmMuonfh EdkifiHa&;todkif;0dkif;wGif
vGwfvyfa&;&NyD; tESpfig;q,favmuf oufwrf;rSm wdkif;&if;om;awG[m olwdkYqkH;½IH;cJh&wJh vnf; q&mawmf\*kPfaus;Zl;udk atmufarU&rSef; *kPfjyK&rSef; rodolrsm;aeonfudk r,HkMunf
arG;&mygtcGifhta&;awG? wdkif;&if;om;tcGifhta&;awGudk 'Dwdkif;&if;om;ygwDawGeJY wdkif;&if;om; EdkifbG,f awGUjrifEdkif&onf/ rnfodkyifqdkapxdkuJUodk t"r®rIudk &J&J0hH0hHawmfvSefNyD; trdsK;bmom?
acgif;aqmifawGu azmfaqmifay;Edkifvdrfhr,fqdkwJh ,kHMunfcsufeJY tJ’Dwdkif;&if;om;ygwDawGudk omoemtwGuf aemifvmaemifom;tmvHk; tNrJwapowd&tm;us *kPf,lwwfap&eftwGuf
rJay;cJhMuwmjzpfygw,f/ vnf;aumif;? jrefrmEdkifiHvGwfvyfa&;ESifh vlYtcGifhta&;twGuf tepftemcHjyD; EdkifiHa&;tod
'Dawmh (90)a½G;aumufyGJrSm rJtEkdif&cJhwJhwkdif;&if;awG&Jh tJ'DygwDawGukd jynfolawGu tjrif Edk;Mum;vmatmif aqmif&Gufay;cJhaomaus;Zl;udk *kPfjyKaomtm;jzifhvnf;aumif;? q&m
axmufcHqE´rJawGay;cJhwmukd aumufcsufcsvdkufr,fqkd&if tmPm½Sifpepfukd z,f½Sm;EkdifzkdYeJY awmfb0ewfxHysHvGefawmfrloGm;aom pufwifbmv(9)&ufaeYa&mufwdkif; jynfwGif; jynfywGif
'Drkdua&pDvlYtcGifha&;awGxGef;um;wJh zGHYNzKd;wkd;wufwJhEkdifiHukd xlaxmifay;zkdYqkdwJh arSsmfvifhcsuf q&mawmftwGufatmufarhzG,faeYudk usif;yMuygonf/
awGeJY rJay;cJh&wmyg/ q&mawmfOD;Owår
xkdYtwlwkdif;&if;om;ygwDawGukdvnf; wkdif;&if;om;awG&Jh arG;&mygtcGifhta&;awGukd azmfaqmif
ay;Ekdifvdrfhr,fvkdY ,kHMunfarQmfvifhjyD; rJay;cJh&wmyg/tu,fí NLDuom tEkdif&ygwDtaeeJY
jzpf½kd;jzpfpOftwkdif; vTwfawmfac:jyD;awmh tkyfcsKyfa&;tPm;awGukd &,lcJhr,fqkd&if tckvdk
tESpf(20)umvrSm a½G;aumufyGJav;Budrfig;BudrfavmufvkyfNyD;awmh a½G;aumufcHvTwfawmf
pmrsufESm - 42 pmrsufESm - 15
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
pmrsufESm - 16 pmrsufESm - 41
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
pmrsufESm - 40 pmrsufESm - 17
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
q&mBuD;OD;OD;omxGef; - jynfolUvTwfawmfay:aygufa&;eJU
- ppfrSefwJh jynfaxmifpk ay:aygufa&;vdkU ajymr,fqdk&if &ygw,f/
q&mMuD;OD;OD;omxGef;udk &cdkifjynfe,f? ajrmufOD;jrdKU anmifyifaps;½GmteD;
'Dawmh 'Dae&mrSm CRPP tzGJU0ifrsm;jzpfMuwJh NLD? wdkif;&if;om;ygwDawG&JU
tz OD;aumif;pH½TD? trda':atmifMumZHwdkUrS (1917)ck? Edk0ifbmv (23)&uf?
avmavmvwfvwf EdkifiHa&;&yfwnfcsufawG[mvnf;yJ CRPP &JU &yfwnfcsufvdkU ajymr,f
aomMumaeYwGif zGm;jrif cJhonfh wpfOD;wnf;aom om;jzpfonf/ i,fpOfupí
qdk&if ajymvdkU&ygw,f/
tbdk;tdkjzpfol &mZm0ifq&mBuD; OD;omxGef;atmifu &cdkif&mZm0if? aq;usrf;?
eu© w f u srf ; ? yl & mPf u srf ; rsm;tm; Ek w f w d k u f t m*H k oif M um;ay;cJ h o nf /
NLD [m rMumao;cifumvrSm a½T*HkwdkifaMunmcsuftjzpfeJY EdkifiHa&;oabmxm;? EdkifiHa&;
e0rwef ; wG i f y nmoif M um;aepOf zcif u G , f v G e f a omaMumif h ausmif ; xG u f
&yfwnfcsufudk xkwfjyefcJhygw,f?? tJ'DrSm t"du a':atmifqef;pkMunfeJY EdkifiHa&;tusOf;om;
vd k u f & NyD ; &[ef ; yk * ¾ d K vf w d k U xH w G i f ouú # ? ygVd ? ord k i f ; ? tif ; ? aA'if E S i f h
awGvTwfay;zkdY? (2008)ckESpfrSm wzufowf jyXmef;vkdufwJh zGJUpnf;yHk tajccHOya'udkjyefvnf
tjcm;avmuDynm&yfrsm; udk oifMum; avhvmqnf;yl;cJhonf/ (1950)ckESpfrS
okH;oyfjyifqifzdkY? aemuf (2008)ckESpfrSm wzufowf jyXmef;vdkufwJh zGJUpnf;tkyfcsKyfykH tajccH
(1955)ckESpfxd rlvwef;ausmif;q&mtjzpf 0ifa&mufvkyfudkifcJhjyD;? (1955)
Oya'udk jyefvnfokH;oyfjyifqifzdkY? aemuf (2010)a½G;aumufyGJukd w&m;rQwNyD; vGwfvyfwJh
ckESpf (1977)ckESpftxd ajrmufOD;NrdKU a&S;a[mif;okawoe XmecGJwGif &cdkif-
EdkifiHwum&JU MuyfrwfrIawGatmufrSmusif;yzdkYqdkwJh tcsufawGeJYawmif;qdkNyD;awmh aMunm
jrefrmy@dwftjzpf wm0efxrf;aqmifcJhonf/ ,ckvuf&Sd ajrmufOD;a&S;a[mif;
csufudk xkwfjyefapcJhygw,f?? 'g[m NLD&JU &yfwnfcsufawGvnf;jzpfovdk 'DaMunmcsufudk
okawoejywdkufBuD;onf q&mBuD;pkaqmif; wnfaqmufcJhaom jywdkufjzpfonf/
rxkwfjyefcifuwnf;u NLD-CECeJY CRPP tzGJU0ifawG CRPP aqG;aEG;wdkifyifñSdEldif;rIawG
(1977) ckESpfrS (1983)ckESpf ajrmufOD;NrdKU a&S;a[mif;okaooeXmecGJwGif
ûyvkyfcJhwJhtwGufaMumifh 'gonfyifvQif CRPP &JhEdkifiHa&;&yfwnfcsufvkdYajym&ifvnf;
tBuHay;yk*¾dKvftjzpf qufvuf wm0ef xrf;aqmifcJhonf/ (1980)ckESpfrS
&Edkifygw,f?? 'ghtjyif CRPPtzGJU0if wdkif;&if;om;ygwDrsm;jzpfMuwJh ½Srf;wdkif;&if;om;rsm;
(1983)ckESpfxd wl;az:cJhaom &cdkifa0omvDNrdKUa[mif; wl;azmfrIYvkyfief;wGif
'Drdkua&pDtzGJUcsKyf? &cdkif'Drdkua&pDtzGJUcsKyf? rGeftrsdK;om;'Drdkua&pDtzGJUcsKyf? ZdkrD;trsdK;om;
udk,fwdkifudk,fus yg0ifwl;azmfaqmif&GufcJhonf/ ajrmufOD;NrdKU bk&m; ordkif; (1301)
uGef*&uf ponfhygwDawGuvnf; olwdkYoabmxm;awGudk toD;oD;xkwfjyefNyD;jzpfygw,f??
ckESpf(yHkESdyf) OD;&mZfawmif bk&m;ordkif;usrf; jyifqifjznfUpGufcsuf(yHkESdyf) (1952-53)?
'Doabmw&m;awGuvnf; zGJUpnf;tkyfcsKyfykHtajccHOya'udk jyefvnfokH;oyf jyifqif
&u©dKiftrsdK;orD;ol&Jaumif;tw¬KywdÅ(1953-54)(yHkESdyf)? &ud©Kif&mZm0ifoaoFyusrf;
a&;qGJay;zkdY? txl;ojzifh 'Drdkua&pDa&;eJY wdkif;&if;om;awG&JU &oifh&xkdufwJh tajccHtcGifhta&;
(1954-55)(yH k E S d y f ) ? 0oJ b k & m;ord I i f ; (yH k E S d y f ) ? &S i f o wf b k & m;ord k i f ; (yH k E S d y f )
awGudkxnfhoGif; jyXmef;ay;r,fh tajccHOya'tjzpf jyifqifay;zdkY awmif;qkdxm;wmjzpfNyD;
rsm;tm; yHkESdyfxkwfa0 cJYonf/ &u©dKifuAsmaygif;csKyf? &u©dKif&mZm0ifbmomjyef?
tu,fí jyifqifray;bl;qdk&if (2010)a½G;aumufyGJr0ifbl;vdkY oabmxm; xkwfjyefNyD;om;
&ud©Kif'*Fg;rsm;(bmomjyef)? &ud©Kif "mwfawmfbk&m;apwDrsm;ESifh ajrmufOD;NrdKU
jzpfygw,f??
wefcdk;BuD;bk&m;BuD;bk&m;rsm;? ordkif;usrf;pmrsm;udk a&;om;jyKpkjyD; b@ma&;0efMuD;
'gaMumifhrdkYvkdY 'DaeY CRPP&Jh&yfwnfcsufvdkYyJajymajym NLDeJYwdkif;&if;om;ygwDrsm;&JU
q&mOD;xGef;atmifausmfxHwGiftyfcJYonf/
&yfwnfcsufvkdYyJqdkqdk uRefawmfwdkY 'DaeYEdkifiHa&; &yfwnfcsufudk tESpfcsKyfvdkufr,fqdk&if
tHawmfodrfbk&m;ordkif;usrf;? oJxufbk&m;ordkif;? xD;awmfrdk;bk&m;ordkif;? abmif; t"dutcsufuawmh (2008)ckESpfrSm e.t.zçu wzufowfa&;qGJjyXmef;vkdufwJh zGJUpnf;
'Gwfewfawmifbk&m; ordkif;? a0omvDbk&m;ordkif;? odrfawmfBuD;bk&m;ordkif;? r[mxD;bk&m; tkyfcsKyfykHtajccHOya' jyefvnfokH;oyfjyifqifa&;[m t"duuswJhrlvnf;jzpfovkd 'DuaeY
ordkif;? yg;awmfbk&m;ordkif;? bk&m;ay:bk&m;ordkif;? oQpfaomif;bk&m;ordkif;? r*Fvm"mwfa&Tul avmavmq,frSma&m umvtwdkif;twm wpfcktxda&m uRefawmfwdkY qkyfudkifxm;&r,fh
bk&m;ordkif;udk vuFm? pum;ajy? armfuGef; ponfhwdkYjzifh a&;om;xkwfa0cJhonf/ "n0wDr*¾Zif; rlvnf;jzpfygw,f??
pmwnf;? t,f'Dwmtjzpf wm0ef,lxkwfa0cJhonf/ "n0wDpmapmif? "n0wDr*¾Zif;? &cdkif 'Dawmhtckk uRefawmfwdkYajymcsifwmu 'DrlawG½Sdae½kHeJY NyD;NyDvm;qdkawmh rNyD;ao;
wefaqmifr*¾Zif;? rEåav;jynfolU*sme,f? &efukefr*¾Zif;? pHkaxmufr*¾Zif;? ,Ofaus;rIYpmapmif?
pmrsufESm - 18 pmrsufESm - 39
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
udk,fykdif jyXmef;cGifhudk todtrSwfjyKjcif;? vlenf;pkvlrsdK;pkrsm;\ tcGifhta&;rsm;udk tav;teuf &cdkifr*¾Zif;? ppfawGaumvdyfr*¾Zif;? &cdkifjynfe,fpmapmif? 0&mZfajrr*¾Zif;rsm;wGif OD;OD;
xm;jcif;rsm;vnf; jzpfayonf/ wenf;tm;jzifh e,fcsJUqefYusifa&;? trsdK;om;rsm;tm;vHk; omxGef;? OD;ol&d,tp&Sdaom uavmiftrnfjzifh aqmif;yg;rsm; a&;om;cJhonf/ jrdKUapmifewf
vGwfajrmufa&;wnf;[laom bHktusdK;pD;yGm;twGuf tusdK;wl? oabmwlyl;aygif;jcif;onf a'0wmAvD ylaZmfusrf;? tOÆeed'gef;aq;usrf;? &cdkifpnfjyKvkyfyHkESifh wD;uGufwD;vHk;rsm;?
jynfaxmifpk pdwf"gwf\ t"duarQmfrSef;csufjzpfayawmhonf/ uAsmpkaygif;pmwrf;? &cdkifxdrf;jrm;r*FvmyefwsmwD;vHk;? wD;uGufESifh jyKvkyfyHk twdkif;twm
EdkifiHa&;oabmxm; pmwrf;? &cdkifowfyHkowfñTef;cGJxm;jcif; t"dyÜg,fxGufyHkpmwrf;? &cdkifyvGDtrsdK;rdsK;jyKvkyfyHk
'DuaeU uRefawmfwifjyr,fh taMumif;t&muawmh NyD;cJhwJh tpnf;ta0;rSm twdkif;twmpmwrf;? oSsKdif'dkif? aumufOD;qGrf;wif? ydk;0g? Ak'¨ylZed,qDrD;cGuftu? aw;jcif;
uRefawmfhudk wifjyaqG;aEG;zdkY wdkufwGef;xm;wJh CRPP &JU EdkifiHa&;oabmxm;? EdkifiHa&;tjrif? uAsmponfwdkYudk a&;om;jyKpkcJUonf/
EdkifiHa&;&yfwnfcsufqdkwm CRPPudk pwifzGJUpnf;pOf uwnf;u ygvmwmjzpfygw,f/
MopaMw;vsEdkifiH? trsdK;om;wuúodkvfokawoD (PAMELA GUTMAN)\
CRPP udk zGJU&wJh taMumif;&if;uawmh jrefrmEdkifiHrSm (90)a&G;aumufyGJrSm
(ANCIENT ARAKAN)usrf; jyKpkpOfwGifvnf;aumif;? jyifopfEkdifiH? yg&DjrdKUygarmu©
tjywftowf tEdkif&xm;wJh NLD ygwDtaeeJU vTwfawmfac:zdkU tBudrfBudrfawmif;qdkchJayr,fh
a&mzwfqmAf (BERNOT)twGuf &cdkifyHkjyif? vdyfuefzmr0w¬KESifh aus;jzL&Gmpmwrf;rsm;udk
vTwfawmfudk ac:,lcGifhr&cJhbl;/ tJ'DvdkeJY NLDeJY wdkif;&if;om;ygwDawG[m vTwfawmfay:
vnf;aumif;? jyifopfEdkifiH ygarmu© OD;vSodef;(ac:)*Geftdk*JvfzdkY\ apwDtaqmuftODESifh
aygufa&;twGuf yl;aygif;aqmif&GufzdkY BudK;yrf;cJhMuygw,f/
eef;taqmuftOD pmwrf;udkvnf;aumif;? tar&duefEdkifiH tm&Sazmifa';&Sif; twGif;a&;rSL;
'gayr,fh 'DrSmvnf;yJ wpfEdkifiHvHk;rSm&SdwJh vTwfawmfudk,fpm;vS,fawGudk xdef;odrf;
a';Apfpwdrf;\ a0omvDausmuf½kyfwkqif;wkrsm;\ ESpfaygif;Mumanmif;rIYtm; wdkif;wmrIY
vdkufwJhtcgrSm b,fvdkrS vTwfawmfac:,lEdkifr,fh tajctaer&SdwJhtwGufaMumifh vTwfawmf
pmwrf;udkvnf;aumif;? *syefEdkifiH ygarmu©tdkEdkwdk½k&SESifh &cdkifpum;ajym av,lavodrf; toH
udk,fpm;jyKaumfrwD CRPP udk zGJUpnf;cJh&wmjzpfw,f/ tJ'Dawmh CRPP &JU EdkifiHa&;&yfwnf
xGufyHkpmwrf;ESifh abmif;'Gwft&yfwGif&Sdaom 'wfcsfaumifq,f v,ftaqmuftODyHkpOfESifh
csufu - vTwfawmfay:aygufa&; wpfenf;tm;jzifh ajym&r,fqdk&if 1990 a&G;aumufyGJ&v'fudk
ul;oef;a&mif;0,fcJhyHk pmwrf;udkvnf;auif; a&;om;jyKpk&mwGif ulnDcJUonf/
taumiftxnfazmfa&;yJ jzpfygw,f/
tJ'Dawmh 'geJY wqufwnf;ygvmwJh aemufoabmxm;wpfckuawmh wdkif;&if;om; EdkifiHawmftpdk;& ,Ofaus;rIYXmeESifh tjcm;yk*¾dKvfwdkYudkvnf;aumif; q&mBuD;onf
vlrsdK;awG&JU ywfoufwJh udpöygyJ/ ulnDay;cJhonf/ OD;rif;Edkif\ jynfaxmifpk tuya'ompmtkyf? (1959) &cdkifwdkif;&if;om;vlrsdK;
'guvnf; CRPP rzGJUcifuwnf;u a':atmifqef;pkMunfeJY wdkif;&if;om;acgif; jzpfpOfESifh "avhxHk;pOfrsm;pmtkyf? wdkif;&if;om; ,Ofaus;rIY½dk;&m "avhxHk;pOfrsm;? &cdkifjynfb@m
aqmifawG aqG;aEG;MuwJh ae&mrSm oabmwlcJhwJh tcsufwpfcsufygyJ/ tJ'gu tem*wfjrefrm wdkufBuD;rsm;usrf;? &cdkif½dk;&mpnfawmfESifh wl&d,mwD;uGufrsm;pmwrf;? jrefrmha0g[m&
EdkifiHawmfudk jyefvnfzGJUpnf;wJhtcgrSm wpfjynfaxmifpepfeJY rzGJUbJ ppfrSefwJhjynfaxmifpk tbd"mefjyKpkpOf a0g[m&pmvHk;rsm;jyKpkay;NyD;ydkYjcif;? (1976-77)ckESpf &cdkifjynfe,faeY? &cdkif
pepfeJYyJ zGJUr,fqdkwJh oabmxm;yJ jzpfygw,f/ jynfe,f? wHqdyf? &cdkif&dk;&m usm;çr0wfpHkpmwrf;? &cdkifjynfe,fjzpfpOfordkif;? ajrmufOD;vrf;ñTef
'guvnf;yJ CRPP &JU pwifzGJUpnf;pOfuwnf;u uRJul;a&yg ygvmwJh oabmxm; ponfwdkYudk yg0ifulnD a&;om;jyKpkcJhonf/
w&yfvdkY ajymr,fqdk&ifvnf; &ygw,f/ tcgtm;avsmfpGmvnf;yJ 'Doabmxm;udk a':atmif
txufwef;ynm OD;pD;XmeñTecf sKyf(jidr;f ) ygarmu©O;D pHomatmiftwGuvf nf; (1972)
qef;pkMunfu ajymzl;ygw,f/ tckvdk CRPPrSm NLDeJY wdkif;&if;om;ygwDawG awGUqHkaqG;aEG;
ckESpfwGif tbd"r®m aumufEkwfcsuf yk&ydkufudk rdkufc½dkzvif ½dkufESdyf&eftwGufvnf;aumif;?
cGifh &wJhtwGufaMumifh wdkif;&if;om; acgif;aqmifawGeJY NLD acgif;aqmifawG tjyeftvSef
*0d@ygoPusrf; ayrIudk rdkufc½dkzvif½dkuf Edkif&efvnf;aumif;? vSdsLU0Sufausmufpm*Pef;
em;vnfrI? ,HkMunfrIawG &vmNyD;aemuf tem*wfjynfaxmifpkudk zGJUpnf;wnfaxmifwJh tcgrSm
a&;enf;ayrludk rdkufc½dkzvif ½dkuf&efvnf;aumif;? at'D (6)&mpkESifh ,if;rwdkifrDu &cdkifjynf
acsmarGUvG,fulvdrfhr,fvdkY olUtaeeJU ,HkMunfaMumif;udkvnf; ajymzl;ygw,f/ 'gaMumifhrdkYvdkU
e,foHk; tu©&mpmtkyf jyKpk&mvnf;aumif;? &cdkif'*Fg;rsm; ordkif;jyKpk&mwGifvnf;aumif;?
CRPP&JU EdkifiHa&;oabmxm;? EdkifiHa&;tjrif? EdkifiHa&;&yfwnfcsufudk ajymr,fqdk&if
Ak'¨tEkynm (Buddhist Art of Ancient Arakan) pmtkyfjyKpk&mwGifvnf;aumif; yg0if
- (90)&v'fudk taumiftxnfazmfa&;
pmrsufESm - 38 pmrsufESm - 19
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
pmrsufESm - 20 pmrsufESm - 37
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
pmrsufESm - 36 pmrsufESm - 21
arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif arhr&aomMo*kwf trSwfw&pmapmif
pmrsufESm - 28 pmrsufESm - 29