Matem 7
Matem 7
Matem 7
gamomcemloba
inteleqti
maTematika
VII klasis saxelmZRvanelo
gamomcemloba inteleqti
Tbilisi 2012
maTematika
VII klasis saxelmZRvanelo
gamomcemloba inteleqti
Tbilisi 2012
maTHS VII
Intelekti Publishers
Tbilisi 2012
ISBN 978-9941-439-16-2
gamomcemloba `inteleqti~, 2012.
gamomcemloba inteleqti
Tbilisi, ilia WavWavaZDis gamz. 5. tel.: 225 05 22
www.intelekti.ge
intelekti Publishers
5 Ilia Chavchavadze Ave., Tbilisi, Georgia. Tel.: (995 32) 225 05 22
avtorTa madloba
axali saxelmZRvaneloebis Seqmna da maTi skolaSi danergva mimdinare ganaTlebis reformis mniSvnelovani nawilia. Cven Tavidanve CaverTeT am saqmeSi
_ VII klasis pirveli saxelmZRvanelo 2005-2006 wels SemuSavebuli erovnuli
saswavlo gegmis mixedviT Seiqmna. man warmatebiT gaiara pilotireba, erovnuli saswavlo gegmebis da Sefasebis centris eqspertebisa da maswavleblebis
rCevebis gaTvaliswinebiT daixvewa. es TanamSromloba Semdegi konkursebis
drosac gagrZelda.
madlobas movaxsenebT maT nayofieri TanamSromlobisTvis. maTi araerTi
mosazreba asaxulia am axal saxelmZRvaneloSic, romelic 2011-2016 wlebis
erovnuli saswavlo gegmis mixedviTaa Sedgenili. gaTvaliswinebulia yvela is
cvlileba, rac erovnul saswavlo gegmaSi ganxorcielda.
specialuri niSnakebiTaa gamoyofili is sakiTxebi, romlebic mxolod
maTematikis gaZlierebuli swavlebis programas Seesabameba.
gaviTvaliswineT maswavleblebisa da moswavleebis Txovna da wigni or
nawilad davyaviT.
madlobas movaxsenebT yovel pedagogsa da moswavles, romlebic TavianT
arCevans am wignze SeaCereben. vimedovnebT, es wigni gaamarTlebs maT imeds.
guram gogiSvili, Teimuraz vefxvaZe,
ia mebonia, lamara qurCiSvili
sarCevi
cvladiani gamosaxuleba.
cvladiani gamosaxulebis mniSvnelobis povna
naturalurmaCvenebliani xarisxis Tvisebebi
erTwevri. mravalwevri. moqmedebebi mravalwevrebze
Semoklebuli gamravlebis formulebi
mravalwevris mamravlebad daSla
gantoleba. gantolebis fesvi
zogierTi paragrafis Teoriul nawilsa da amocanebs mosdevs savarjiSoebi, romliTac Seswavlil (maT Soris _ gasul wlebSic)
sakiTxebs gaimeorebT. am nawilis dawyebas gvauwyebs es sagangebo
niSnaki.
SemogTavazebT jgufuri muSaobis proeqtebs _ es TanaklaselebTan erToblivad muSaobis gamocdilebas SegmatebT. aq SeiZleba dagWirdeT informaciis damoukidebeli moZiebac da misi damuSavebac.
Cveni
leqsikoni
l
Si
rv
eu
gaufrTxildiT wigns!
masSi Tqvenma Canawerebma wigni SeiZleba
sxvebisTvis gamousadegari gaxados!
1.1
naturaluri ricxvebi.
naturaluri ricxvebis Caweris sxvadasxva forma
aTaseulebis
klasi
erTeulebis
klasi
milions
miliards
trilions
kvadrilions
kvintilions
vipovoT 2 .
4
37=3333333=2187.
24=2222=16.
vipovoT 37.
4-jer
magaliTi 1
7-jer
s
warmovidginoT sastumro, romlis oTaxebi naturaluri ricx
ve
bi
Taa
gadanomrili: 1, 2, 3, ...
maSasadame, warmovidginoT iseTi sastumro, romelSic, ro
gorc am SemTx
vevaSi vityviT, usasrulod bevri oTaxia. vTqvaT, yvela oTaxi `dakavebulia~.
saRamos sas
tumros kidev erTi stu
ma
ri ew
via. Tavis
ufali oTaxi ar aris
- mimarTavs mas sastumros administratori. saubarSi sastumros direqtori
erTveba da gamosavals advilad poulobs: stumari nomer 1 oTaxidan gadaviy
vanoT nomer 2-Si, stumari nomer 2-dan - nomer 3-Si da a.S. axali stumari
ki nomer 1 oTaxSi gan
vaTavsoT...~. miax
loebiT aseTi ma
ga
liTis ganxilviT
cdilobda didi germaneli maTematikosi david hilberti msmenelTaTvis natu
raluri ricxvebis Tvisebebis TvalsaCinod axsnas.
* * *
ricxvebis Caweris wesi - Tvlis sistemebi - uZveles dros Camoyalib
da. miaxloebiT 3000 wlis win egviptelebi, faqtobrivad, aTo
biT sistemas
iyenebdnen. magaliTad, 321-s isini ase Cawerdnen:
aq | erTeulia,
- aTeuli,
-aseuli. romauli sistema miaxloebiT
Zveli welTaRricxviT 500 wels Seiqmna.
zogierT qveyanaSi ricxvebi asoebiT Caiwereboda. saqarTveloSi am wess
XVIII sau
kunemdec ki misdevdnen. Zvel berZnul da qarTul anbanebSi pirveli
cxra aso ga
mosaxavs erTeulebs: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9; asoebis nawili
- aTeulebs. aris aseulebis da aTaseulebis aRmniSvneli asoebic. magali
Tad, a=1, b=2, c=3, d=4; a=1, b=2, i=10, r=100, C=1000 (Zvel qarTul
anbanSi 38 aso niSania, Tanamedrove anbanSi ar ixmareba xuTi aso niSani:
H,Y,U,Q,H. isini, Sesabamisad, gamosaxavs ricxvebs: 8, 60, 400, 7 000,
40000).
romaul sistemaSi, Tu raime mocemuli cifris zemoT `-~ niSnakia gamo
saxuli, maSin am cif
riT 1000-jer gazrdili ricxvi Caiwereba.
magaliTad,
V=51000=5000, X=101000=10000.
10
14 CVL=
1) 100+(50-5) 2) 100+(5+50)
3) 100-(5+50) 4) (100+5)-50.
15 42 368 aTobiT sistemaSi SeiZleba ase CavweroT:
1) 4103+2102+310+6+8 2) 4104+2103+3102+610+8
3) 1000044+100023+10032+106+8 4) 42103+36102+8.
16 7104+5102+310=
1) 753 2) 7053 3) 7530 4) 70530.
17 131=
1) 169 2) 1 3) 0 4) 13.
18 kubis gverdis sigrZe 5 sm-ia. 1 sm-iani wibos
mqone ramdeni kubisgan Sedgeba es kubi?
1) 5 2) 25
3) 125 4) 625.
19 12006=
1) 2005 2) 0 3) 1 4) 5.
20 77755=
1) 75 2) 55 3) 754 4) 7352.
21 ipoveT naturaluri ricxvi, romlis kvadrati TviT es ricxvia.
1) 1 2) 2 3) 0 4) 3.
22 CawereT 81 xarisxis saxiT, romlis fuZe aris 3.
1) 33 2) 34 3) 35 4) 53.
amoxseniT amocanebi
23
11
5 6 21 = ?
12
37 gadaiwereT da SeavseT winadadebebSi gamotovebuli ricxvebi. gamoiyeneT arabuli da romauli numeracia. mefe daviT ... (aRmaSenebeli) daibada ... wels. is ...
wlisa gamefda. ... saukuneSi saqarTvelos aRorZineba
daviTis saxels ukavSirdeba. ... wels did
gor
Si didi
gamarjvebis Semoqmedi mefe daviTia.
38 CawereT aTobiT da romaul sistemebSi:
a) Tqveni dabadebis weli;
b) skolaSi Tqveni Sesvlis weli.
39 Ca
wereT aTobiT da romaul sistemebSi saqarTvelos damo
uki
deb
lobis gamocxadebisa da aRdgenis wlebi.
40 CawereT aTobiT da romaul sistemebSi weli, roca adamianma pirvelad dadga fexi mTvareze.
41 aTobiT sistemaSi Cawerili ricxvi warmoadgineT gaSlili formiT:
a) 357;
b) 230203;
42 samniSna ricxvis aseulebisa da aTeulebis cifrebi (anu am ricxvis
aTobiT CanawerSi aseulisa da aTeulis Tanrigis cifrebi), Sesabamisad,
aris 3 da 2. ram
deniT Semcirdeba es ricxvi, Tu misi aseulebisa da
aTeulebis cifrebs gadavanacvlebT?
43 ramdeni iseTi oTxniSna ricxvi arsebobs, romelic iwyeba 1-iT da
iyofa 10-ze?
44 amowerilia TanamimdevrobiT Semdegi naturaluri ricxvebi:
1,
4,
9,
16,
25,
36.
ra kanonzomierebas amCnevT am ganlagebaSi? miuwereT ricxvebs imave
kanonzomierebiT kidev xuTi naturaluri ricxvi.
45 amowerilia TanamimdevrobiT Semdegi naturaluri ricxvebi:
1,
8,
27,
64,
125, 216.
dasviT wina amocanis analogiurad kiTxvebi da upasuxeT maT.
46 ipoveT naturaluri ricxvi, romlis kvadrati aris:
a) 9;
b) 64; g) 144;
d) 625.
47 212 warmoadgineT xarisxis saxiT, romlis fuZea:
a) 4;
b) 8; g) 64.
48 ipoveT naturaluri ricxvi, romlis:
a) kvadrati aris 81;
b) meoTxe xarisxi aris 81.
49 36 warmoadgineT xarisxis saxiT, romlis fuZea:
a) 9;
b) 27.
13
j
Sesavsebia cxrili. mas pirobiTad SeiZleba `bolo cifris cxrili~
vuwodoT.
8
9
0
4
2
eu
l
Si
1
2
3
4
5
6
rv
bolo
xarisxis cifri
maCvenebeli
14
1.2
1)
9:1=9
a:1=a
9:9=1
a:a=1
0:5=0
0:a=0
15
2)
maSasadame, 1479=7211+2
211 ganayofia, 2 _ naSTi;
naSTi gamyofze naklebia _ 2<7.
3)
b)
Tu ricxvi 0-iT an
5-iT bolovdeba, maSin
es ricxvi iyofa 5-ze.
16
d)
4275 ricxvis cifrebis jami (igulisxmeba saTanado TanrigebSi erTeulebis odenobaTa jami 4-is, 2-is, 7-isa da 5-is jami) - 18 iyofa
9-ze da Tavad 4275 ricxvic iyofa 9-ze - 4275=4759.
es faqti SeiZleba ase davasabuToT:
4275=41000+2100+710+5=4(999+1)+2(99+1)+7(9+1)+5=
=(4999+299+79)+(4+2+7+5).
frCxilebiT gamoyofili jamebi
sazogadod, Tu raime ricxvis
iyofa 9-ze, maSasadame, 4275 iyocifrebis jami iyofa 9-ze, maSin
fa 9-ze.
es ricxvi iyofa 9-ze.
Tu ricxvis cifrebis jami iyofa 3-ze, maSin es ricxvi iyofa 3-ze. wimagaliTad, 3123 iyofa 3-ze, radgan
naaRmdeg SemTxvevaSi, anu Tu
3+1+2+3=9
da 9 iyofa 3-ze.
cifrebis jami ar iyofa 3-ze,
3124 ar iyofa 3-ze (3+1+2+4=10 da
maSin ricxvi ar iyofa 3-ze.
10 ar iyofa 3-ze).
17
a
SearCieT swori pasuxi
1 Tu a, b da c naturaluri ricxvebia da a=bc, maSin
1) a ar iyofa c-ze 2) a ar iyofa b-ze
3) a iyofa b-ze.
2 Tu a nebismieri naturaluri ricxvia, maSin a:a=
1) 2
2) 1
3) 3
4) 0.
18
4) 12118.
4) 2n+3.
17 n da a naturaluri ricxvebia. cnobilia, rom 2n+a aris luwi ricxvi. maSin aucileblad a aris
1) luwi
2) kenti 3) 2-is toli
4)orniSna luwi ricxvi.
amoxseniT amocanebi
18 nikas imdenive moneta aqvs, ramdenic vaxtangs. nikas mxolod 10-TeTrianebi aqvs, vaxtangs - mxolod 20-TeTrianebi. orTaves erTad am monetebiT 1 lari da 50 TeTri ugrovdeba. ramdeni moneta aqvs TiToeuls?
19 mzias imdenive 20-TeTriani moneta aqvs, ramdenic - 5-TeTriani.
am monetebiT mas 2 lari ugrovdeba. ramdeni 20-TeTriani moneta aqvs
mzias?
20 lelas ori moneta aqvs. misi Tanxa 15 TeTria. erT-erTi moneta ar
aris 5-TeTriani. ra Rirebulebisaa es moneta?
21 eqvsi momdevno luwi ricxvis jamia 1326. ipoveT am ricxvebidan umciresi.
22 dawereT umciresi 1-ze meti naturaluri ricxvi, romelic:
a) iyofa 13-zec da 4-zec;
b) rogorc 13-ze, ise 4-ze gayofisas naSTSi iZleva 1-s.
23 sawyobSi Semotanili yuTebis odenoba ar aRemateba 50-s. yuTebs Tu samsamad davawyobT, erTi yuTi dagvrCeba;
Tu - eqvs-eqvsad - kvlav 1 yuTi dagv
rCeba; Tu yuTebs Svid-Svidad davawyobT, isev 1 yuTi dagvrCeba. ramdeni
yuTia Semotanili sawyobSi?
19
24
20
e) 10-ze.
21
1.3
1)
gavixsenoT, rom mocemuli naturaluri ricxvis gamyofi aris naturaluri ricxvi, romelzec mocemuli naturaluri ricxvi iyofa.
magaliTad, 8-is gamyofebia: 1, 2, 4 da 8;
42-is gamyofebia: 1, 2, 3, 6, 7, 14, 21, 42.
19-is gamyofebia: 1, 19.
naturalur ricxvs, romelsac mxolod ori gamyofi aqvs, martivi
ricxvi ewodeba.
naturalur ricxvs, romelsac orze meti gamyofi aqvs, Sedgenili
ricxvi ewodeba.
1 arc martivi ricxvia da arc Sedgenili.
1-dan 20-mde martivi ricxvebia: 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19.
1-dan 20-mde(CaTvliT)Sedgenili ricxvebia: 4, 6, 8, 9, 10, 12, 14, 15, 16, 18, 20.
amrigad,
yoveli naturaluri ricxvi aris an 1, an martivi, an Sedgenili ricxvi.
damtkicebulia, rom arsebobs uamravi martivi ricxvi.
yoveli Sedgenili ricxvi SeiZleba warmovadginoT martivi ricxvebis namravlis saxiT, anu davSaloT martiv mamravlebad. magaliTad, 28=227; 22=211;
81=3333.
Tu xarisxis cnebasac gamoviyenebT, miviRebT
28=227, 81=34.
ganvixiloT martiv mamravlebad daSlis sxvadasxva wesi.
magaliTi 1
davSaloT martiv mamravlebad 54. SeiZleba gamoviyenoT `mamravlebis xe~. viwyebT 54-is raime ori gamyofis namravlad warmodgeniT:
54
6 9
maSasadame, 54=233.
2 3 3 3
magaliTi 2
22
2
2
2 maSasadame, 56=237.
7
2) 36-is
usg(a; b).
magaliTi 4
45 3
15 3
5 5
1
56=2.2.2.7,
45=3.3.5.
usg(56; 45)=1.
56 da 45 urTierTmartivi ricxvebia.
yoveli ori gansxvavebuli martivi ricxvi urTierTmartivi ricxvebia. magaliTad, usg(17; 23)=1; 17 da 23 urTierTmartivi ricxvebia.
usg(8, 15)=1; 8 da 15-ic urTierTmartivi ricxvebia.
23
mocemuli naturaluri ricxvebis umciresi saerTo jeradi aris umciresi ricxvi, romelic iyofa TiToeul mocemul ricxvze.
a da b ricxvebis umciresi saerTo jeradi ase Caiwereba:
a, b da c ricxvebisa ki -
usj(a; b);
usj(a; b; c).
magaliTi 5
SevajamoT:
24
usj(18;24;30)=23325=360.
s
martivi ricxvebis povnis sakiTxi uZvelesi droidan izidavda maTematikosebs. jer kidev didma berZenma maTematikosma evklidem daasabuTa, rom
arsebobs uamravi mar
tivi ricxvi.
maTematikis frangi moyvarulis mersenis (1588-1648) saxels atarebs specialuri ti pis martivi ricxvebi, romlebic 2p-1 formuliT gamoisaxeba. Tu
p=2, 3, 5 an 7, maSin 2p-1 martivi ricxvia; magram p=11-sTvis vRebulobT:
211-1=2047=2389,
es ki Sedgenili ricxvia.
kompiuterebis gamoyenebamde napovni iyo mersenis martivi ricxvi, romelic
p=257-s Seesabameba. 1952 wlidan am ZiebaSi kompiuterebic CarTes da kidev
araerT aseT martiv ricxvs miakvlies. magaliTad, 1965 wels, `sarekordo~
aRmoCnda p=11213-is Sesabamisi ricxvi - mersenis 23-e martivi ricxvi.
XX saukunis bolo meoTxedidan did martiv ricxvebs mniSvnelovani praqtikuli gamoyeneba aqvs. Cven amaze SemdgomSi uTuod visaubrebT.
2005 wlisTvis napovnia mersenis 42-e martivi ricxvi 225 964 951-1, romelic
aTobiT sistemaSi 8 milioni cifriT Caiwereba.
***
gTavazobT udidesi saerTo gamyofis povnis kidev erT wess, romelsac
evklides algoriTms uwodeben. es algoriTmi naSTian gayofas efuZneba.
vTqvaT, a>b, maSin, rogorc viciT, gvaqvs, a=bq+r, 0r<b.
am tolobidan advilad davaskvniT:
usg
(a;b)=usg(b;r).
(1)
(1) tolobis gaTvaliswinebiT vi povoT 904-isa da 162-is udidesi saerTo
gamyofi. evklides algoriTmi am ricxvebisTvis ase Caiwereba:
904=162.5+94,
162=94.1+68,
94=68.1+26,
68=26.2+16,
26=16.1+10,
16=10.1+6,
10=6.1+4,
6=4.1+2,
4=2.2.
(1) tolobis gamo gvaqvs:
usg
(904;162)=usg(162;94)=usg(94;68)=...=usg(10;6)=usg(6;4)=usg(4;2)=2.
maSasadame, usg(904; 162)=2.
amrigad, mocemuli ori ricxvidan met ricxvs vyofT naklebze. Semdeg am
nakleb ricxvs vyofT wina gayofisas miRebul naSTze (Tu es naSTi nuli ar
aris) da am process vagrZelebT uka
nasknel aranulovan naSTamde. swored es
ukanaskneli aranulovani naSTi aris mocemuli ricx
vebis udidesi saerTo
gamyofi.
25
***
gTavazobT formulas, romelic erTmaneTTan akavSirebs ori ricxvis udides
sa
er
To gamyofsa da amave ricxvebis umcires saerTo jerads:
ab
usj(a;b)=
.
usg (a; b)
magaliTad, vTqvaT,
a=140, b=110. usg(140;110)=10; usj(a;b)=1540.
ab=140110=101540=usg(140;110)usj(140;110).
moviyvanoT dasabuTebis sqema. vTqvaT, raime p martivi ricxvi a ricxvis martiv mamravlebad daSlaSi a xarisxSia, b ricxvis martiv mamravlebad daSlaSi
- b xarisxSi. maSin, cxadia, ab namravlSi es ricxvi a+b xarisxSia. vTqvaT,
ab. maSin p ricxvi usg (a;b)-Si Sedis a xarisxSi, usj(a;b)-Si - b xarisxSi,
maT namravlSi - (a+b) xarisxSi (aq SeiZleba moxdes, rom a=0).
aqedan SeiZleba davaskvnaT, rom ab=usj(a;b)usg(a;b).
a
SearCieT swori pasuxi
SearCieT swori pasuxi:
1 Tu 37x martivi ricxvia, maSin x=
1) 2 2) 0 3) 3 4) 1.
2 ricxvi 1
1) Sedgenili ricxvia 2) martivi ricxvia
3) arc martivi ricxvia da arc Sedgenili
4) martivi ricxvicaa da Sedgenilic.
3 umciresi kenti martivi ricxvia
1) 3 2) 2 3) 5 4) 7.
4 udidesi orniSna martivi ricxvia
1) 98 2) 97 3) 96 4) 99.
5 udidesi orniSna Sedgenili ricxvia
1) 98 2) 97 3) 100 4) 99.
6 ramdeni gamyofi aqvs yovel martiv ricxvs?
1) ori
2) sami 3) erTi
4) oTxi.
26
2) 96 3) 24 4) 32.
11 usg(14;7)=
1) 14
2)7 3) 1 4) 28.
12 usg(62;63)=
1) 2
2) 62 3) 63 4) 1.
3) b ar iyofa a-ze.
27
2) 3 3) 1 4) 51.
28
g) 343,
9225;
d) 1024,
1001.
Sedarebis Sedegi
m-10
A>B
n+20
m-10
n+10
m-7
n+7
41 ipoveT:
a) usg(120; 150);
d) usg(24; 48);
b) usg(124; 93);
e) usg(62; 31);
rv
eu
l
Si
g) usg(46; 69);
v) usg(36; 21).
29
30
j
vTqvaT, Tqvenma klasma gaimarjva erT-erT satelevizio konkursSi
da miiRo jildo - TiToeul moswavleze 1250 lari (samogzaurod).
romel qveyanas airCevdiT safrangeTs Tu italias? gaiTvaliswineT, rom gam
gzav
reba sagzuriT xdeba. sagzuris fasSi Sedis mxolod
satransporto xarjebi, kvebis da gidis momsaxureba. gasaTvaliswinebelia Semdegi monacemebic:
italia
safrangeTi
31
32
1.4
simravle. qvesimravle
33
N = { 1;2;3; ...}
A=B
C D
Tu A simravlis yoveli elementi B simravlis elementicaa, maSin A-s ewodeba B-s qvesimravle. Sesabamisad, vwerT:
A B
an
B A
simravleTa Teoriis fuZemdeblad germaneli maTematikosi georg kantori (1845-1918) iTvleba. gansakuTrebiT mniSvnelovania misi mecnieruli Sromebi usasrulo simravleTa
TeoriaSi. georg kantori simravlis cnebis aseT aRweras
iZleva: `simravle garkveuli da erTmaneTisgan garCevadi
sagnebis nebismieri erTobliobaa~.
georg kantori
34
a
SearCieT swori pasuxi
1 Tu a aris A simravlis elementi, maSin vwerT:
1) aA
2) aA 3) aA
4) Aa.
2 Tu a ar aris A simravlis elementi, maSin vwerT:
1) aA
2) Aa 3) aA
4) aA.
1
3 mocemulia: a) 3N; b) 0N; g) 2 N; d) 1N. maTgan WeSmaritia:
1) a), b) da d) 2) mxolod a)
3) mxolod d)
4) a) da d).
3) A1
4) 1A.
7 orniSna ricxvebis simravlis is qvesimravle, romlis elementebi 11is jeradi yvela SesaZlebeli orniSna ricxvebia, aris
1) {11; 99}
2) {11; 66; 99} 3) {11; 22; 44; 66; 99}
4) {11; 22; 33; 44; 55; 66; 77; 88; 99}.
8 vTqvaT, A aris 3-is jeradi orniSna ricxvebis simravle, B ki 6-is
jeradi orniSna ricxvebis simravle. maSin
1) A aris B-s qvesimravle
2) B aris A-s qvesimravle
3) A da B simravleebi tolia.
amoxseniT amocanebi
9 weliwadis Tveebis simravleSi gamoyaviT im Tveebis qvesimravle,
romlis dReebis ricxvi aris 31.
10
35
11
me-10 amocanaSi ganixileT moswavleTa saxelis pirveli asos mixedviT Sedgenili qvesimravleebi da daadgineT:
romeli qvesimravlea carieli,
romel qvesimravles ekuTvniT Tqven da kidev romeli moswavleebi
ekuTvnian am qvesimravles?
12
16
12
eu
aris Tu ara Semdegi simravleebi sasruli? dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi miuTiTeT am simravleSi Semavali elementebis raodenoba: a) N;
b) N3; g) N6; d) 5-ze meti da 9-ze naklebi naturaluri ricxvebis simravle.
miTiTeba. aq gamoyenebulia 4 amocanaSi SemoRebuli aRniSvnebi.
36
l
Si
3
0
2
4
5
6
7
3A
3B
rv
15
17
19
20
21
g
SearCieT swori pasuxi
1
212121:21=
1) 111
2) 1101
3) 10101
4) 1011.
37
amoxseniT amocanebi
5
3
erT dRes levanma wignis 7 waikiTxa, meore
dRes _ darCenili gverdebis naxevari, mesame
dRes _ 32 gverdi da amiT wignis wakiTxva
daasrula. ramdengverdiania wigni?
38
mudmivi siCqariT moZravma velosipedistma
gzis naxevari 3 saaTSi gaiara, meore naxevari ki _
2 saaTSi, radgan siCqare gazarda 4km/sT-iT. ra
manZili gaiara velosipedistma sul?
1.5
vTqvaT, erT-erTi klasis moswavleTa Soris zogierTi oqtomberSia dabadebuli maTi simravle aRvniSnoT A asoTi. vTqvaT, am klasis moswavleTa So
ris zogierTis gvari `g~ asoTi iwyeba _ maTi simravle aRvniSnoT B asoTi. am
skolis moswavleTa simravle aRvniSnoT M-iT.
vTqvaT, A da B simravleebs saerTo elementebi aqvs (axseniT, ras niSnavs es). Tu am simravleebs pirobiTad wreebiT
gamovsaxavT, ro
gorc amas ingliseli ma
Te
ma
tikosi jon veni
akeTebda, maSin es wreebi ikveTeba.
A da B simravleebi venis diagramiTaa gamosaxuli. am simravleebis saerTo nawili gaferadebulia, mas A da B simravleebis TanakveTa ewodeba es
aris mocemuli klasis oqtomberSi dabadebuli yvela im moswavleTa simravle,
romelTa gvari `g~ asoTi iwyeba. maSasadame,
A da B simravleebis TanakveTa aris am simravleebis yvela saerTo ele
mentis simravle, mas ase aRvniSnavT: AB.
yvela im moswavlis simravle, romelic an oqtomberSi
daibada, an romlis gvari `g~ asoTi iwyeba, qmnis A da B simravleebis gaerTianebas. suraTze A da B simravleebis ga
erTianebaa gaferadebuli. am simravles ase aRvniSnavT: AB.
AB simravle aris yvela im elementis simravle, romelic A da B simravleebidan erT-erTs mainc ekuTvnis.
axla gavixsenoT, rom A da B simravleebi M simravlis qve
sim
rav
le
ebia. venis diagramiT es sami simravle ase gamoisaxeba:
vTqvaT, aRniSnul klasSi oqtomberSi dabadebuli moswavle ar aris, maSin A= (A carieli simravlea).
ris tolia am SemTxvevaSi B, B? imedia ar gagiWirdebaT am kiTxvebze pasuxebis gacema.
vTqvaT, A aris n naturaluri ricxvis gamyofebis simravle. B aris m
naturaluri ricxvis gamyofebis simravle. A da B simravleebiT warmoadgineT
simravle, romlis udidesi elementia usg(m, n).
vTqvaT, C aris n naturaluri ricxvis jeradebis simravle. D aris
m naturaluri ricxvis jeradebis simravle. sasrulia Tu usasrulo es
simravleebi? C da D simravleebiT warmoadgineT simravle, romlis umciresi
elementia usj(m; n).
SevajamoT: gavecaniT simravleebis TvalsaCinod gamosaxvis xerxs venis
diagramebs. venis diagramebiT warmovadgineT ori simravlis
gaerTianeba da TanakveTa.
39
s
ingliseli maTematikosi jon veni XIX saukunis miwurulsa da XX saukunis
da
saw
yis
Si moRvaweobda. venis diagramebis saSualebiT bevri debuleba, romelic simravleebs exeba, TvalsaCinod warmogvidgeba.
magaliTad, Tu AB da BC, maSin AC.
es debuleba suraTze TvalsaCinodaa warmodgenili.
simravleebis wris an raime sxva figuriT gamosaxvis
ideas ufro adrec iyenebdnen. magaliTad, Sveicarieli maTematikosi leonard eileri (1707-1783) da germaneli vilhelm
laibnici (1646-1716). Tumca, am meTodis dawvrilebiT gadmocema TvalsaCino
ilus
traciebiT jon vens ekuTvnis. ami
tom aRniSnul sqemebs metwilad `venis
diagramebs~ uwodeben (Tumca, SesaZloa, `eiler-venis diagramebic~ SegxvdeT).
a
SearCieT swori pasuxi
1 Tu A= da B raime simravlea, maSin AB=
1) B 2)
3) AB.
2 Tu A= da B raime simravlea, maSin AB=
1) A 2)
3) B.
3 yoveli A da B simravleebisTvis, Tu AB, maSin AB=
1) A 2) B
3) .
4 yoveli A da B simravleebisTvis, Tu AB, maSin AB=
1) A 2) B
3) .
5
suraTze daStrixulia
1) AB
2) AB
3) A
4) B.
suraTze daStrixulia
1) AB
2) A
3) B
4) AB.
40
2)
3) 4)
9 vTqvaT, A aris naturaluri ricxvebis 5-ze gayofis Sedegad miRebuli naSTebis simravle, B 7-ze gayofis Sedegad miRebuli naSTebis
simravle. maSin AB=
1) {0; 1; 2; 3; 4; 5; 6; 7} 2) {1; 2; 3; 4}
3) {1; 2; 3; 4; 5; 6; 7}
4) {0; 1; 2; 3; 4}.
amoxseniT amocanebi
10 mocemulia ori simravle:
A={1; 2; 7; 9; 10; 12; 15} da B={0; 3; 5; 6; 7; 8; 9; 11}.
a) ipoveT AB da AB;
b) ipoveT yoveli C simravle, romelic orive mocemuli simravlis
qvesimravlea;
g) yoveli aseTi C simravlisTvis ipoveT C(AB).
11
13
14
15
vTqvaT, A aris im orniSna ricxvebis simravle, romelTa 3-ze gayofisas naSTia 1, B im orniSna ricxvebis simravle, romelTa 3-ze gayofisas naSTSia 2. ipoveT AB. daaxasiaTeT es simravle.
mocemulia simravleebi A={1; 21; 121; 15; 52; 512}, B={16; 2; 5},
C={1;21;15}, D={21; 15; 52}, E={121; 512}, F={12; 15; 25}, K={21; 121; 512; 52},
Q={512}. romelia am simravleebidan A-s qvesimravle? sworia, Tu ara,
rom:
a) BA; b) CA;
g) DA;
d) QE; e) EF; v) AQ.
41
j
1 vTqvaT, A1 aris im naturaluri ricxvebis simravle, romelTa 5-ze
gayofisas naSTSi 1 miiReba, A2 im naturaluri ricxvebis simravle,
romelTa 5-ze gayofisas naSTSi 2 miiReba, A3 im naturaluri ricxvebis simravle, romelTa 5-ze gayofisas naSTSi 3 miiReba, A4 im naturaluri ricxvebis simravle, romelTa 5-ze gayofisas naSTSi 4 miiReba.
aqvs Tu ara am simravleebs saerTo elementi?
arsebobs Tu ara naturaluri ricxvi, romelic arc erT CamoTvlil simravleSi ar Sedis?
rogor SeiZleba davaxasiaToT simravle A1A2A3A4 (simravle im
ricxvebisa, romlebic an A1-s ekuTvnis, an A2-s, an A3-s, an A4-s)?
rogor SeiZleba davaxasiaToT is naturaluri ricxvebi, romlebic arc erT CamoTvlil simravleSi ar Sedis? ra aRniSvnas SeurCevdiT am ricxvTa simravles?
warmoadgineT CamoTvlili simravleebi da naturalur ricxvTa
simravle venis diagramebiT.
g
1
4 12 4
15 4
gamoTvaleT 45 : 25 - 15 + 16 15 .
42
1.6
geometriuli figurebi
Tqven ukve icnobT mraval geometriul figuras, amitom ar gagiWirdebaT gaixsenoT im figuraTa
dasaxelebebi, romlebic suraTzea
gamosaxuli: kuTxe, samkuTxedi, wre, kvadrati.
yoveli geometriuli figura wertilebisgan Sedgeba _ wertilTa nebismieri
simravle geometriuli figuraa.
gaixseneT _ ra Tvisebis wertilTa simravlea wrewiri?
ra Tvisebis wertilTa simravlea wre?
suraTze brtyeli figurebia gamosaxuli TiToeuli figuris yoveli wertili erTsa da imave sibrtyes ekuTvnis.
sibrtyeze, an mis nawilze mainc, warmodgenas gviqmnis,
magaliTad, magidis, fanjris minis, uZravi wylis zedapiri.
sibrtye SemousazRvreli, usasrulo figuraa. suraTze
mxolod misi nawilia gamosaxuli. unda warmovidginoT, rom
sibrtye am nawilis yvela mimarTulebiT usasrulo `gagr
ZelebiT~ miiReba.
am suraTze zogierTi sivrculi figuraa gamosaxuli.
davasaxeloT isini:
kubi, marTkuTxa paralelepipedi, piramida, cilindri, konusi, birTvi.
am suraTze monakveTia gamosaxuli AB monakveTi. A da B wertilebi AB monakveTis boloebia. am boloebis mqone mxolod erTi monakveTi arsebobs da is
suraTzea gamosaxuli. es monakveTi SeiZleba aRvniSnoT rogorc AB, ise BA
saxis CanaweriT.
wertilebi, romlebic monakveTs ekuTvnis da ar emTxveva boloebs, monakveTis Siga wertilebia.
C wertili AB monakveTis Siga wertilia. igi A-sa
da B-s Sorisaa.
rveulis furcelze monakveTi umjobesia saxazavis saSualebiT gamosaxoT
(gaavloT).
43
44
maSasadame, ori wrfe paraleluria, Tu isini erT sibrtyeze mdebareobs da maT saerTo wertili ara aqvs.
m||n
suraTze TqvenTvis nacnobi sivrculi figura marTkuTxa paralelepipedia gamosaxuli. gavixsenoT, rom AA1,
AB da AD monakveTebi misi wiboebia. daasaxeleT sxva wiboepedis wveroebia. daasaxeleT
bi. A, A1, B, C1 am paralelepi
sxva wveroebi. AA1D1D marTkuTxedi misi erT-erTi waxnagia.
daasaxeleT sxva marTkuTxedebi waxnagebi.
warmovidginoT AA1 da BB1 wrfeebi. pirveli maTgani A da
A1 wertilebze gadis, meore B da B1-ze. es wrfeebi erT
sibrtyeze mdebareobs. amasTanave, am wrfeebs saerTo wertili ara aqvs, isini
paraleluri wrfeebia: AA1||BB1. AA1 da B1D1 wrfeebsac ara aqvs saerTo wertili,
magram isini sxvadasxva sibrtyeze mdebareobs isini paraleluri wrfeebi ar
aris acdenili wrfeebia. da
asaxeleT sxva wrfeebi, romlebic paraleluri
ar aris da erT sibrtyeze ar mdebareobs. warmovidginoT sibrtyeebi, romlebic ABCD da A1B1C1D1 waxnagebze gadis. am sibrtyeebs saerTo wertili ara aqvs
isini paraleluri sibrtyeebia. ABCD da AA1B1B waxnagebze gamavali sibrtyeebi ki ikveTeba isini AB wrfeze ikveTeba.
D1C1 wrfe AA1B1B sibrtyis paralelur sibrtyezea, D1C1 wrfes ara aqvs saerTo wertili AA1B1B-sTan, D1C1 paraleluria AA1B1B sibrtyis, xolo D1B1 wrfe
kveTs AA1B1B sibrtyes B1 wertilSi.
SevajamoT: gavixseneT zogierTi brtyeli da
sivrculi figura. ganvi
xileT wrfe
ebisa da sibrtyeebis urTierTgan
lagebis SemTxvevebi. magaliTad, a
wrfes ara aqvs saerTo wertili si
brtyesTan, a paraleluria -si, a||.
b wrfe ki kveTs sibrtyes M wer
tilSi.
45
s
Zveli welTaRricxvis IV-III saukuneebSi moRvawe didi
berZeni geometri evklide ase `gansazRvravda~ wertils:
`wertili aris is, rasac na
wi
lebi ara aqvs~.
evklide
giorgi nikolaZe
zogierTi maTematikuri cnebis Se
sa
bamisi qarTuli
terminebis SemoRebasa da damkvidrebaze zrunva Tbilisis
saxelmwifo universitetis daarsebis pirveli dReebidanve
daiwyo. saqmes saTaveSi giorgi nikolaZe (1888-1931) Caudga. am muSobis Sedegia ara marto maTe
ma
tikuri terminebis
(wrfe, wertili, wrewiri, wiri, ...), aramed sxva araerTi
terminis SemoRebac. magaliTad: wneva, deni, tanvarjiSi,
mTamsvleloba da a.S.
1. ramdeni saerTo wertili SeiZleba hqondes or wrfes?
2. ra SemTxvevaSi ewodeba or wrfes gadamkveTi wrfeebi?
3. ra geometriuli figuraa gadamkveTi wrfeebis saerTo nawili?
4. ra geometriuli figuraa monakveTi, sxivi? aRwereT maTi saerTo
da ganmasxvavebeli Tvisebebi.
5. ra ewodeba wertils, romliTac aris sxivi SemosazRvruli?
6. sworia Tu ara, rom
sxivi aris wrfe, romelsac aqvs saTave da bolo;
sxivi aris monakveTi, romelsac mxolod erTi bolo aqvs;
monakveTi aris wrfe, romelic ori wertiliTaa SemosazRvruli;
monakveTi wrfis nawilia.
7. SeiZleba Tu ara AB monakveTi ase CavweroT: BA monakveTi?
9. furcelze moniSnulia C da D wertilebi. vTqvaT, mariamma gaavlo
CD wrfe, ninikom _ DC wrfe. sxvadasxvaa es wrfeebi?
46
a
SearCieT swori pasuxi
1 risgan Sedgeba yoveli geometriuli figura?
1) monakveTisgan 2) wertilebisgan
3) wrfeebisgan.
2 vTqvaT, N-iT raime wertilia aRniSnuli, a asoTi wrfe. ras niSnavs Canaweri: Na?
1) a wrfe ar gadis N wertilze 2) N wrfe gadis a wertilze
3) a wrfe gadis N wertilze
4) N ar aris a wrfis wertili.
3 vTqvaT, M wertilia, b wrfe. ras niSnavs Canaweri: Mb?
1) M wrfe gadis b wertilze 2) M aris b wrfis wertili
3) b wrfe ar gadis M wertilze 4) b wrfe gadis M wertilze.
4 nebismier or wertilze gadis
1) ori wrfe 2) sami wrfe
3) uamravi wrfe 4) erTaderTi wrfe.
5 ori wrfis gadakveTis wertilia is wertili, romelic
1) mxolod erT-erT wrfes ekuTvnis
2) mocemul wrfeTagan arc erTs ar ekuTvnis
3) orive mocemul wrfes ekuTvnis.
6
Tu M wertili marTkuTxa paralelepipedis
AA1 wibos ekuTvnis, maSin is ekuTvnis
1) A1B1C1D1 waxnags
2) ABCD waxnags
3) AA1B1B da AA1D1D waxnagebs
4) BB1C1C da DD1C1C waxnagebs.
47
11
12
mxolod erT wrfes ekuTvnis
eu
13
14
15
48
Si
rv
16
eu
l
Si
rv
19
49
22
23
24
25
50