Biblia Yachachin

Imatapunitaq BIBLIA YACHACHIN?
Imatapunitaq BIBLIA YACHACHIN?

KAYPI SUTIYKITA QILLQAY
Maymantachus fotos urqhukusqan: 7 paginapi: American Bible Society qurisqan 19 paginapi: Jallpa: fotota urqhuqqa NASA 24, 25 paginapi: fotoqa OMS nisqapta Edouard Boubat urqhun 88, 89 paginapi: tuqyasqan: USAF nisqamanta foto urqhukun; yuqallitu: OMS fotomanta urqhukun, W. Cutting fotota urqhun
5 2006 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania Todos los derechos reservados
QILLQAQKUNA
Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. Brooklyn, New York, U.S.A. 2011 watapi urqhukun Kay libroqa, tukuy pachapi Bibliamanta yachachinapaq urqhukun, kaytaq runa qullqita munasqanmanjina qusqanwan ruwakun. Mana vendenapaqchu Tukuy Bibliamanta rimaykunaqa, Diosmanta Qhelqasqa Bibliamanta urqhukun; NM rikhuriptintaq Traduccion del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras (con referencias), niyta munan What Does the Bible Really Teach? Quechua Bolivia (bh-QUB) Associac ao Torre de Vigia de Bblias e Tratados, Rodovia SP-141, km 43, Cesario Lange, SP, 18285-901, Brasil
Printed in Brazil Brasilpi ruwasqa
RUWAQKUNA
KAPUYNIN
YACHAQANA PAGINA
Kaytachu Dios nuqanchikpaq munarqa? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 3 1. Mayqinkunataq Diosmanta chiqa yachachiykuna kanku? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 8 2. Bibliaqa Diosninchikmanta jamun 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 18 3. Imatataq Diosninchik Jallpapaq munan? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 27 4. Pitaq Jesucristor? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 37 5. Dios rantiwasqanchik, Diospa astawan jatun regalon 6. Maypitaq wanusqakuna kachkanku? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 7. Ima suyakuytaq wanusqakunapaq tiyan? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 8. Imataq Diospa Reinonr? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9. Qhipa punchaykunapichu kawsachkanchik? 9 9 9 9 10. Ima ruwaykunamantaq angeles tanqawanchik? 9 9 11. Imaptintaq Diosninchik runa nakarinanta saqin? 12. Imaynata kawsananchikta Dios munan? 9 9 9 9 9 9 9
9 9 9 47 9 9 9 57 9 9 9 66 9 9 9 76
9 9 9 9 9 86 9 9 9 9 9 96 9 9 9 9 106 9 9 9 9 115
13. Diosjina kawsaytaqa qhawananchik tiyan 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 125 14. Imaynata familiaykiwan kusisqa tiyakuwaq? 9 9 9 9 9 9 9 9 134 15. Imaynata Dios yupaychananchikta munan? 9 9 9 9 9 9 9 9 144 16. Chiqa yupaychayta akllay 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 154 17. Diosmanta manakuspa payman qayllaykunchik 9 9 9 9 9 9 164 18. Bautizakuspa Diosman qayllaykunchik 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 174 19. Diospa munakuyninpi kallaypuni 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 184 Yapa 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 194
Kaytachu Dios nuqanchikpaq munarqa?

IMA willaykunatataq telepi, radiopi ima uyarinki? Manachu maqanakuy manta, suwakuymanta, wanuchinakuymanta ima uyarikun? Chantapis llakiykunasniykipi tukuriy. Ichapis, amigoyki chayri familiaykimanta pillapis unquy kun chayri wanupun, chaytaq llakichichkasunki. Ichapis Jobjina llakiywan ji nata ninki: Ima punchaypis llakiyllana noqapajqa, nispa ( Job 30:16). Chayrayku ichapis tapukunki: Kayjinata kawsananchiktachu Dios munarqa? Maypitaq llakiyniyta atipanaypaq yanapata tariymanr? Maykaqllapis maqanakuykuna Jallpamanta chinkanmanchu? Biblialla kay tapuykunaman kutichiwanchik.
BIBLIAQA, ALLIN KAWSAYTA DIOS KAY JALLPAMAN APAMUNANTA NIWANCHIK.

Payqa tukuy waqayta nawisninkumanta pichanqa, mananataj wanuy kanqachu, nitaj waqaypis, nitaj qhapariypis, nitaj nanaypis. (Apocalipsis 21:4)
Cojosqa tarukas jina phinkiykachanqanku. (Isaas 35:6)
Ciegospis rikuyta atenqanku. (Isaas 35:5)
Tukuy pampasqa kajkunaqa [...] jatarimonqanku. (Juan 5:28, 29)
Mana pipis nenqachu: Onqosqa kani, nispaqa. (Isaas 33:24)
Nacionnimpeqa ashkha trigo [chayri mikhuna] ka[nqa]. (Salmo 72:16)
Imatapunitaq Biblia yachachin?
BIBLIAMANTA YACHAKUNAYKIQA ALLINNIYKIPAQ Tawa, phichqa kaq paginapi imachus rikukusqanqa mana juk cuentollachu, imaraykuchus Diosllataq ajina kananta nirqa, Bibliataq imaynatachus juntakunanta willawanchik. Astawanpis llakiypi kaspa imaynatachus kusisqa kawsakunata yachachillawanchiktaq. Champayniykipi, llakiyniykipi ima tukuriy, ichapis qullqimanta, familiaykimanta pillapis unqusqa kasqanmanta chayri wanupusqanmanta phutisqa kachkanki. Bibliaqa, chay tukuy llakiykunata atipanapaq yanapawanchik, chantapis kay tapuykunaman kutichispa sunquchawanchik: Imaptintaq nakarinchik? Imaynatataq llakiyninchikta atipasunman? Imatataq familianchik kusisqa kawsakunanpaq ruwasunman? Maymantaq wanuspa ripunchik? Wanusqa familiaresninchikwan watiqmanta tinkukapusunmanchu? Imaptintaq Diospa nisqan juntakunanta suyasunman?
Kaytachu Dios nuqanchikpaq munarqa?
Kay librota nawirisqaykiqa, Bibliamanta yachakuyta munasqaykita rikuchin, kay librotaq Bibliamanta yachakunaykipaq yanapasunqa. Sapa paginap ura kantunpi ta puykunata tarinki, parrafopi nawirisqaykimanjina kutichinaykipaq. Achkha runastaq, Jehovamanta sutinchaqkuna ajinamanta Bibliamanta yachachisqankuta allinpaq qhawanku, qampis allinpaq qhawanaykita suyayku. Imatapunichus Biblia yachachisqanta yachanaykipaq Dios yanapasunanta munayku.
BIBLIATA ALLINTA RIQSIY

BIBLIAQA 66 librosniyuq, sapa librotaq taqakunapi, pitikunapi ima rakisqa kachkan. Bibliapi maskanapaq rikhurip tin, nawpaq kaq numeroqa taqa niyta munan, qhipan kaq numerotaq piti niyta munan. Sutincharinapaq, 2 Timoteo 3:16 rikhuriptin, 2 kaq carta Timoteoman, 3 taqa, 16 piti niyta munan. Kay libropi Bibliamanta pitikunata maskanki chayqa, Bi bliata allinta riqsinki. Chantapis Bibliata nawiriyta qallarin ki chayqa, sapa punchay kimsa chayri phichqa taqata na wirispaqa, juk watapi Bibliata nawiriyta tukunki.
1 YACHAQANA
Mayqinkunataq Diosmanta chiqa yachachiykuna kanku?

Diosninchik nuqanchikmanta interesakunchu? Imaynataq Diosr? Sutiyuqchu? Payman qayllaykuyta atisunmanchu?
QHAWARINKICHU imaynatachus wawas anchata tapuykachasqankuta? Wawasqa parlayta qallariytawan mana saykuspa tukuy imata tapuriwanchik: Imaraykutaq ja naqpacha pukayanr?, Imaraykutaq chaskakuna kanchanku?, Pitaq pisqitusta takiyta yachachirqa?, nispa. Munaspapis, wakin kutiqa mana kutichiyta atillanchikchu. Allinta kutichiptinchikpis: Imaraykutaq?, nispa tapullawanchiktaq. 2 Mana wawasllachu jinata tapunku. Winasqanchikmanjina tapukullanchikpuni, mayman chayanapaqpis, imamanta jarkakunapaqpis chayri imata yachanallapaqpis. Chaywan pis wakinkunaqa, manana imatapis tapukunkuchu. Wakinkunataq tapukuspapis, chinyakapunku. 3 Kay librop tapanpi, chan ta 3, 6 paginanpi, kay yachaqanap qallariyninpi ima rikhu1, 2. Wakin kutipi, imaraykutaq tapukunanchik tiyan? 3. Imaraykutaq wakinkuna manana tapuykunasninkupaq kutichiykunata maskankuchu?
riq tapuykunapi tukuriy. Kay tapuykunataqa, tapukuna punicha kanman. Chaywanpis, achkha runasqa, mana ima kutichiykunatapis maskankunachu. Imaraykutaqr? Chay tapuykunaman Bibliapi kutichiykunata tarisunmanchu? Wakin runas, Bibliap kutichisqanqa yuyayniyuqllapaq kasqanta ninku. Wakintaq mana asipayachikunanku paq manana imatapis tapukunkuchu. Wakkunataq Diosmanta yachachiqkunallapaq chayqa, nispa ninku. Qam imatataq ninkiman? 4 Manachu tapuyniykipaq kutichiykunata riqsiyta mu nawaq? Icha jinata tapukunki: Imapaqtaq kawsanchikr? Kay kawsayllachu kanman? Imaynataq Diosr?. Kaykunata tapukuspa allinta ruwanki, amataq tapuyniykipaq allin kutichiykunata maskaspa saykuychu. Jesucristo, su maq yachachiqjina nirqa: Manakuychej, qosunkichejtaj; maskaychej, tarinkichejtaj; punkuta takaychej, kicharisonqachejtaj, nispa (Mateo 7:7). 5 Tapuykunasniykiman kutichiykunata maskanki chayqa, mana qhasipaqchu kanqa (Proverbios 2:1-5). Mana runap nisqan jinachu, Bibliaqa kay tapuykunaman kutichin, qamtaq chay kutichiykunata riqsiyta atiwaq, entiendenapaqjinalla kasqanrayku. Astawanpis Bibliap kutichiykunasninqa kusiyta, suyayta ima quwanchik. Chantapis champaykunapi kaspapis kusisqa kawsakunapaq yanapawanchik. Juk tapuyta kutichispa qallarina. DIOSNINCHIK RUMI SUNQUCHU? Wakinkuna Diosninchik rumi sunqu kasqanta yuyan ku. Diosninchik nuqanchikmanta llakikunman chayqa, manacha kawsayninchik kunanjina kanmanchu, nispa ninku. Kunanqa, maqanakuymanta, chiqninakuymanta,
6
4, 5. Imastataq tapukusunmanr, imaraykutaq kutichiykunata maskananchik tiyan? 6. Imaptintaq wakinkuna runap nakariyninmanta Diosninchik mana llakikusqanta ninku?
10
nakariymanta ima, junta kawsayninchikqa. Tukuypis un qunchik, nakarinchik, familianchikmanta pillapis wanupuptin llakikunchik, phutikunchik ima. Chayrayku wakinkuna ninku: Diosninchik munakuwasunman chayqa, manachu tukuy llakiykunamanta jarkawasunman?, nispa. 7 Mana chayllachu, religionmanta yachachiqkuna, runaman Diosninchik rumi sunqu kasqanta yuyachinku. Pi llapis wanupuptin, pillapis unquptin, Diospa munaynin karqa, nispa ninku. Chayta nispaqa, Diosninchik llakiykunamanta juchayuq kasqanta nichkanku. Jinachu kanman? Imatataq Biblia yachachin? Santiago 1:13 kutichiwanchik: Mayqellampis juchaman urmanapaj tanqasqa kashaspa, ama nichunchu Diospuni juchaman urmanampaj tanqasqanta, imaraykuchus Diosqa mana juchaman tanqasqa kayta atinchu nitaj pitapis tanqanchu juchaman urmanankupaj. Chayrayku Diosninchik mana jay kaq ima saqratapis ruwanchu ( Job 34:10-12). Ar, Diosninchik saqra ruwaykuna kananta saqin. Chaywanpis, saqra kananta saqiyqa, mana kikinchu saqrata ruwaywanqa. 8 Juk yuyayniyuq, munakuq tatapi tukuriy, wasinpiqa churin tiyakun. Kay churintaq mana kasuspa, wasinmanta ripuyta munaptin, tatanqa mana jarkakunchu. Kay churin mana allinta purispa champaykunaman urmaptin, tatan chay champaykunaman urmachisqantachu niwaq? Mana, ichar? (Lucas 15:11-13). Jinallataq Diosninchikpis, runa mana allinta puriyta munaptinqa, payqa mana jarkanchu, chayrayku Diosninchikqa mana nakariymanta juchayuq chu, runallataq chaytaqa maskakun. Runap nakariynin7. a) Imaptintaq nisunman religionmanta yachachiqkunaqa, runaman Diosninchik rumi sunqu kasqanta yuyachisqankuta? b) Imata taq Biblia runa nakarichkasqanmanta yachachin? 8, 9. a) Saqrata ruwaywan, saqra kananta saqiywan mana kikinchu kasqanta, imaynata sutinchawaq? b) Runa saqra ruwasqanmanta Diosninchikta juchachasunmanchu?
11
manta Diosninchikta juchachaspaqa, maytapuni pantachkasunman. 9 Kunanqa runa nakarichkan, Diosninchiklla yachan imaraykuchus runa nakarinanta saqisqanta. Pay yachayniyuq, atiyniyuq, Ruwawaqninchik ima kasqanrayku, mana imatapis willanawanchikchu tiyan. Chaywanpis munakuwasqanchikrayku tukuy imata willawanchik. Chunka jukniyuq yachaqanapi, imaptinchus Diosninchik runa nakarinanta saqisqanta astawan yachasunchik. Diosninchik manapuni champayninchikmanta juchayuqchu. As tawanpis paylla tukuy llakiykunata chinkachinqa (Isaas 33:2). 10 Chantapis Diosqa, santo (Isaas 6:3). Chaytaq mana chichiyuq, mana saqrayuq, llimphu kasqanta niyta munan. Chayrayku tukuy sunquwan payllapi atienekusunman, saqra runapi atienekunamantaqa. Mana mayqin kacha kamachiqpis, saqra runap ruwasqanta chinkachiyta atinmanchu. Diostaq tukuy atiyniyuq, paylla runap saqra ruwayninta, tukuy llakiynintapis tukuchinqa. Jinaman ta saqra kaqta winaypaq chinkachinqa (Salmo 37:9-11). DIOSNINCHIK PHUTIKUNCHU LLAKIYKUNAPI KACHKAPTINCHIK? 11 Diosninchik phutikunchu kayjina llakiypi kasqanchikmanta? Bibliaqa, Diosninchik chiqa kaqta munakusqanta yachachin (Salmo 37:28). Payqa allin ruwaykunata, saqra ruwaykunatapis qhawachkan, tukuy saqra ruwaykunatataq, chiqnin. Bibliaqa, Jallpata saqra ruwaymanta juntata rikusqanmanta, Diosninchik mayta sonqon ta nanachikus[qanta] niwanchik (Genesis 6:5, 6). Ku nantaq Diosninchikqa kasqan jinallapuni (Malaquas 3:6).
10. Imaptintaq suyasunman Diosninchik tukuy saqra ruwaykunata, llakiykunata ima chinkachinanta? 11. a) Imaynata Diosninchik saqra ruwaykunata qhawan? b) Naka richkaptinchik nuqanchikmanta Diosninchik dakunchu?
12
Saqrata chiqnikuchkallanpuni, nakariqkunamantataq phutikuchkallanpuni. Chayrayku, payqa qankunamanta dakun, nispa Biblia niwanchik (1 Pedro 5:7). 12 Nakarichkaptinchik, imaraykutaq nisunman Diosninchik phutikusqanta? Imaraykuchus Bibliaqa, payman rikchakuqta ruwawasqanchikta niwanchik (Genesis 1:26). Chayrayku, kacha kanchik chayqa, Diosninchik kacha kasqanrayku. Tukuriy, kacha runata nakarichkaqta rikuspa, phutikunkichu? Qam phutikuptiyki, manachu Diosninchik astawanraq phutikunman? 13 Runapta juk kacha kayninqa, munakuyta atisqan. Chaypipis Diosninchikman rikchakunchik. Bibliaqa yachachiwanRiqsisunanpaq chik: Diosqa munakuymin, nispa pillamanpis qayllaykuptiyki, (1 Juan 4:8). Dios munakusqanray sutiykitaraq willanki, ku, nuqanchikpis munakuyta atin ichar? Diosqa chik. Tukuy llakiykunata, nakariyBibliapi sutinta kunata ima, chinkachiyta atiwaq willawanchik chayqa, manachu chinkachiwaq? Manachu munakusqaykirayku tukuy llakiykunata chinkachiwaq? Chinkachiwaq, ichar? Jinallatataq Diosninchikpis, tukuy llakiykunata chinkachinqa. Kay librop qallariyninpi willakusqanqa mana cuentollachu, nitaq qhasi suyayllachu, Diosninchik parlasqanqa junta kunqapuni. Chay willaykunapi ininapaqqa, astawan Diosninchikta riqsinanchik tiyan.
12, 13. a) Imaraykutaq munakuyta atin chik, chayrayku nakariqkunata rikuspa imayna sientekunchik? b) Imaraykutaq Diosninchik tukuy llakiykunata chinkachinanta suyasunman?
Bibliaqa, Jehova munakuq Ruwawaqninchik kasqanta yachachin
DIOSNINCHIK PAYTA RIQSINAYKITA MUNAN 14 Riqsisunanpaq pillamanpis qayllaykuptiyki, mana chu nawpaqta sutiykita willanki? Diosninchikr, sutiyuqchu? Religionesqa, Diospa sutin Tata Dios kasqanta, Se nor kasqanta ima yachachinku, kaykunaqa mana sutis chu. Kaykunaqa corregidor, jilakata niy jinalla. Ar, Bibliaqa, Diosninchik Tata Dios, Senor kasqanta willawanchik. Chaywanpis, willallawanchiktaq sutiyuq kas qanta, sutintaq Jehova. Salmo 83:18 niwanchik Diospa
14. Imataq Diospa sutin, imaraykutaq sutinta uqharinanchik tiyan?
14
sutin, Jehova kasqanta. Bibliaykipi mana Diospa sutin ri khuriptin, kay 195-197 paginaspi qhawarinaykita manayku. Biblia qillqakuchkaptin Diospa sutinqa, tukuyniqpi rikhuriq. Chayrayku Diosqa, sutinta riqsinaykita, uqharinaykita ima munan. Diostaq payta riqsinanchikpaq Bibliata quwanchik. 15 Diospa sutinqa, Jehova. Payllataq chay sutita churakurqa. Chay sutinqa, paypa parlasqan mana qhasipaqchu kasqanta niyta munan, manaqa parlasqanqa juntakun, jinamanta tukuy munaynin juntakunpuni.1 Dioslla Jeho va sutiyuq. Jehovaqa tukuy imapi kata. Qhawarina imaspichus.
1 Diospa sutinmanta astawan yachanaykipaq, 195-197 paginasta nawiriy.
15. Imataq Diospa sutin niyta munan?
Kacha tatap munakuyninqa, Diosninchikpa jatun munakuyninta rikuchiwanchik

16
15
Salmo 83:18 Jehovamanta nin: Qan Tata Dioslla Patapi Kaj Dios [kanki], nispa. Chantapis, Diosllata Tukuy Atiyniyoj, nispa sutichakun. Apocalipsis 15:3 nin: Ancha jatuchaj, tukunapajtaj ruwasqasniykeqa, Tukuy Atiyniyoj Senor Dios. Nankunaykeqa cheqan, cheqataj kanku. Qanqa tukuy nacionespa Reynin kanki, nispa. Tukuy Atiyniyuq kasqan rimayqa, Diosmanta astawan atiyniyuqqa mana pipis kasqanta niyta munan. Kallpanqa mana imawanpis kikinchakunchu, mana tukukuyniyuq. Chantapis kay Salmo 90:2 nin: Winaymanta winaykama qan Dios kanki, nis pa. Kaytaq paylla winaymantapacha kawsasqanta niyta munan. Manachu kaykuna tukurichiwanchik? 17 Diosninchiklla tukuy imata ruwarqa. Apocalipsis 4:11 nin: Senor Diosniyku, qanllamin jatunchanapaj jina kanki, may sumajpaj jina qhawana, tukuy atiyniyojtaj, imaraykuchus qanmin tukuy kaj chhikata ruwarqanki; munayniykirayku ruwasqa karqanku, kakushankutaj, nispa. Jehovaqa, tukuy imamanta Ruwaqnin. Janaqpachapi angelesta, cielopi chaskasta, sachaspi puquykunata, tukuy imaymana yakupi kawsaqkunata, tukuy imata, Pay ruwarqa. JEHOVAMAN QAYLLAYKUYTA ATISUNMANCHU? 18 Wakinqa, Jehovap jatun kayninta qhawaspa mancharikunku. May jatun kasqanrayku mana jaykaq Diosman qayllaykuyta atinankuta ninku, manataq paykunamanta dakusqanta nillankutaq. Jinachu kanman? Mana, Bibliaqa Jehovamanta nin: Mana karupichu kashan sapa ujninchejmanta, nispa (Hechos 17:27). Astawanpis nillantaq: Diosman astawan qayllaykuychej; paypis qayllamusonqachej, nispa (Santiago 4:8).
16, 17. Imatataq Jehovamanta yachachiwanchik: a) Tukuy atiyni yuq kasqan? b) Winaymanta winaykama Dios kasqan? c) Ruwaq kasqan? 18. Imaraykutaq wakin runas, mana jaykaq Diosman qayllaykusunmanchu, nispa ninku, chaywanpis imatataq Biblia yachachin?
16
19
Imaynatataq Ruwawaqninchikman qayllaykusun man? Mana jaykaq Diosmanta yachakuyta saqispa. Jesus nirqa: Kaymin chay winay kawsayqa: Qan kata cheqa Diosta rejsisunanku, kachamusqayki Jesucristotapis, nispa ( Juan 17:3). Kaypi nisqanmanjina, Jehovamanta, Jesu cristomanta ima yachakuyqa, winay kawsayman apan. Qhawanchikjina, Diosninchikqa munakuymin (1 Juan 4:16). Chaywanpis, Jehovapta wak kacha kaykunasnin tiyapullantaq. Biblia nin: [Jehovaqa] khuyakuyniyoj, kacha sonqoyoj, llampu sonqo, imamantapis mana usqhay ta phinarparikojlla, manachayqa khuyakuypeqa jatun, jinallataj cheqa kaypipis, nispa (Exodo 34:6). Payqa kacha, perdonanapaq wakichisqa (Salmo 86:5). Pacienciayuq (2 Pedro 3:9). Diosqa mana saqirpawanchikchu (Salmo 94:14). Bibliata nawirisqaykimanjina, imaynachus Jehova Dios kasqanta astawan yachakunki. 20 Diosninchikta mana rikuyta atinchikchu, payqa juk es pritu ( Juan 1:18; 4:24; 1 Timoteo 1:17). Chaywanpis, Biblia imaynachus kasqanta willawanchik. Salmopi may kacha kasqanta tukuspa qhawayta atisqanchikta niwanchik (Salmo 27:4; Romanos 1:20). Paymanta astawan yachakunki chayqa, astawan riqsisqa qampaq kanqa, astawantaq payta munakunki, astawantaq payman qayllaykunki. 21 Bibliaqa, Diosta Tatanchiktajina qhawananchikta niwanchik, pisimanta pisi imaraykuchus chayta niwasqanchikta yachanki (Mateo 6:9). Diosqa mana kawsayllatachu quwanchik, astawanqa juk kacha tatajina Diosqa, allinta kawsakunanchikta munan (Salmo 36:9). Biblia yachachi llantaq, tukuy nuqanchik Jehovap amigon kayta atisqan 19. a) Imaynata Diosninchikman qayllaykusunman, ima bendicionestataq japisunman? b) Diospa mayqin kacha kaynintaq astawan gustasunki? 20-22. a) Diosta mana rikuyta atispapis, payman qayllaykuyta ati sunmanchu? b) Allinniykita munaspa, imata wakinkuna nisunqanku, chaywanpis imatataq qam ruwanayki tiyan?
17
chikta (Santiago 2:23). Tukuriy: qamqa, Ruwawaqninchikpa amigon kayta atinki! 22 Bibliamanta astawan yachakuptiyki, ichapis wakinkuna allinniykita munaspa, yachakuchkasqaykita saqinaykita nisunqanku, religionniykita mana saqinaykipaq. Ama pipis jarkasunanta saqiychu, Diospa amigon kayqa imamantapis aswan sumaq. 23 Yachakuyta qallarichkaspaqa, mana tukuyninta japiqayta atillankichu. Mana manchachikuspa yanapata ma nakunayki tiyan. Jesusqa wawajina llampu sunqu kayqa, may allin kasqanta nirqa (Mateo 18:2-4). Yachanchikjina wawasqa tapukullankupuni. Diosqa tapuykunasniykipaq kutichiykunata tarinaykita munan. Bibliaqa, unay runasmanta allinta parlan, paykuna tukuy sunquwan Jehovata riqsiyta munasqankurayku. Paykunaqa Diospa Palabranta sumaqta nawirirqanku, imatachus uyarisqanku chiqachus manachus kasqanta yachanankupaq (Hechos 17:11). 24 Sumaqta Bibliata nawirispaqa, Diosta allinta riqsisunchik. Bibliaqa mana wak libroswan kikinchakunchu. Imaptintaq? Chayta qhipan yachaqanapi rikusunchik.
23, 24. a) Imaptintaq Bibliamanta yachakuchkaspa tapuyta mana manchachikunaykichu tiyan? b) Imatataq qhipan yachaqanapi rikusunchik?
BIBLIAP YACHACHISQAN Diosqa qammanta mayta dakun (1 Pedro 5:7). Diospa sutinqa, Jehova (Salmo 83:18, NM ). Jehova payman qayllaykunaykita munan (Santiago 4:8). Jehova Diosninchik munakuyniyuq, khuyakuy niyuq, kacha sunquyuq ima (Exodo 34:6; 1 Juan 4:8, 16).
2 YACHAQANA
Bibliaqa Diosninchikmanta jamun

Imapitaq Biblia mana kikinchu wak libroswan? Imaynamanta Biblia champaykunasninchikta atipanapaq yanapawanchik? Imaraykutaq Bibliap profeciasninpi atienekusunman?
YUYARINKICHU munasqa amigoyki juk sumaq regalo ta qususqanmanta? Kusikurqankicha, sunquykipis qhalla llarirqacha. Jinamanta amigoyki munakuyninta rikuchi surqa, qamtaq gracias nirqankicha. 2 Kikillantataq Diosninchik Bibliata juk sumaq regalotajina quwanchik. Chayrayku, gracias ninanchik tiyan. Biblialla tukuy imata riqsichiwanchik. Willawanchik imaynatachus Diosninchik janaqpachata, chaskasta, Jallpata, runata ima ruwasqanta. Astawanpis Bibliap nisqanqa, champayninchikta, llakiyninchikta ima atipanapaq yanapawanchik. Chantapis Bibliaqa, imaynatachus Jallpapaq Diospa munaynin juntakunanta willallawanchiktaq. Manachu Biblia Diospa sumaq regalon kasqanta nisunman? 3 Jehova Bibliata quwasqanchikqa, Jehovap kacha kayninta rikuchiwanchik, chaytaq sunqunchikta kusichin. Chantapis Diosqa, payta riqsinanchikta munan, chaypaq1, 2. Imaraykutaq Biblia Diospa sumaq regalon kasqanta nisunman? 3. Imapaqtaq Diosninchik Bibliata quwanchik, chaytaq sunqunchikta kusichinchu?
19
Kay Traduccion del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras nisqa achkha simispi urqhukun
taq Bibliata quwanchik. Bibliaqa Diosman qayllaykunapaq yanapawanchik. 4 Mana qamllachu Bibliayuq kanki. Bibliaqa iskay waranqa kimsa pachak simipi urqhukun. Jinamanta, Jallpa pi yaqha tukuy runas Bibliata nawiriyta atinku. Sapa semana, Bibliaqa junumanta astawan runaman chayan.Waranqa junukuna Biblias kunankama ruwakun.Chayrayku, mana mayqin libropis Bibliawan kikinchakunchu. 5 Chantapis Bibliaqa, Diospa yuyaychasqan (2 Timoteo 3:16). Imatataq kay niyta munan? Bibliallataq jina manta sutinchawanchik: Espritu Santomin Diosmanta chay imasta parlarqa runasnejta, nispa (2 Pedro 1:20, 21). Juk tata wawanwan cartata qillqachikunmanjina, wawapis qillqachun, cartaqa mana wawaptachu manaqa tatapta. Jinallataq Bibliawanpis, mana qillqaqkunaptachu manaqa Diospata. Chayrayku, Bibliaqa Diospa yuyaynin, chiqamanta Diospa Palabran (1 Tesalonicenses 2:13).
4. Imatataq Biblia urqhukusqanmanta niwaq? 5. Imaptintaq nisunman Biblia Diospa yuyaychasqan kasqanta?
20
BIBLIAQA CHIQAN MANA ISKAYTACHU PARLAN 6 Bibliaqa, 1513 qayna pacha (q.p.) watamantapacha qillqakurqa, 1600 wataspitaq qillqayta tukukurqa. Tukuy laya runas chay wataspi Bibliata qillqarqanku, wakcha runamantapacha, qhapaq runakama, chakra runamantapa cha, kamachiq runakama, chanta juk jampiqpis qillqallarqataq Lucas sutiyuq. Tukuy laya runa kaspapis, juk yuyayllata Bibliapi qillqarqanku. Qallariyninmantapacha tukukuyninkama Bibliaqa mana iskaytachu parlan.1 7 Genesis libroqa imaynatachus runap champaynin qallarisqanta willawanchik, Apocalipsis librotaq imaynatachus Jallpanchik paraisoman tikrakunanmanta willawanchik. Bibliaqa unaymantapacha runap kawsayninmanta willawanchik, chantapis Diospa munaynin juntakunanmanta ima. Manachu Biblia juk yuyaylla kasqan, tukuchiwanchik? Manachu chayta Diospa Palabranmanta suyasunman? 8 Bibliaqa runap yachaqasqanmanta (cienciamanta) parlaspaqa mana pantanchu. Diosqa, Levtico libropi llaqtanta kamachirqa, unqusqa kaqkunaqa karunchakunankuta, mana unquyninkuta wakkunaman chimpachinankupaq, chantapis llimphu kanankuta kamachirqa, chay pachaqa mana mayqin llaqtapis chayta yachaqchu. Dios ninchiktaq nawpaqmantapacha allinninkupaq chayta llaqtanman yachachirqa. Chantapis unayqa runasqa Jallpamanta pantasqata yuyaq kanku, jina pantasqallatataqchu Bibliata qillqakurqa? Mana. Jallpamanta parlas1 Wakinkuna mana yachaspalla, Bibliaqa iskayta parlan, nispa ninku. Kaymanta astawan yachakuyta munaspaqa, La Biblia... la Pa labra de Dios, o palabra del hombre?, nisqa libropi 7 yachaqanata nawiriy. Kaytataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku. 6, 7. Imatataq Biblia juk yuyaylla kasqan rikuchiwanchik? 8. Imapitaq Biblia mana pantanchu?
21
pa, Biblia jinata willawanchik: Kay pachatataj [Diosqa] mana imallaman warkhuykun, nispa ( Job 26:7). Bibliaqa mana runap yachaqasqanmantachu parlan, chaywanpis mana imapi pantanchu. Manachu chaytapuni Diospa Palabranmanta suyasunman? 9 Bibliaqa historiamanta parlaspa, atienekunapaqjina chiqata parlan. Pillamantapis parlaspa, mana sutillanta chu niwanchik, manaqa nawpa tatasninmantapis, tukuy imata sutita willawanchik.1 Mana Bibliata qillqaqkunaqa, llaqtanku atipachikusqanmanta, mana qillqarqankuchu, pakarqanku. Bibliata qillqaqkunataqr chiqanta, mana juchankuta pakaspa, kasqanta qillqarqanku. Sutincharina paq; Moisesqa, Numeros libropi, juchanrayku jasutichi kusqanta payllataq qillqarqa (Numeros 20:2-12). Wakin librosqa, runap kawsayninmanta parlaspa, mana kasqantachu parlanku. Bibliataq, Diosmanta jamusqanrayku, maychus kasqanta parlan.
BIBLIAQA SUMAQTA YUYAYCHAWANCHIK 10 Diosninchik Bibliata yuyaychasqanrayku, may sumaj kashan yachachinapaj, juchata reparachinapaj, cheqa kajman kutirichinapaj ima (2 Timoteo 3:16). Bibliaqa yanapanawanchikpaqjina qillqakun. Bibliapiqa Diosninchik allinta riqsiwasqanchikta rikunchik. Chayrayku Biblia Ruwawaqninchikmanta jamusqanta ninchik. Diosqa nuqanchikmanta astawan, sunqunchikta, yuyayninchikta ima riqsin. Yachallantaq, ima ruwaykunamantachus jarkakunanchik kasqanta, kusisqa kawsakunanchikpaq.
1 Lucas 3:23-38 pitikunapi pikunachus Jesuspa nawpa tatasnin kasqankuta qhawariy. 9. a) Bibliaqa historiamanta parlasqan chiqachu? b) Imaptintaq Bibliata qillqaqkuna maychus kasqanta qillqarqanku? 10. Imaptintaq Bibliap nisqanta ruwananchik tiyan?
Isaas Babilonia thunisqa kananmanta willarqa
11 Jesuspa yachachisqanpi tukuriy. Mateopi 5, 6, 7 taqapi ima, Urqupi Yachachisqan kachkan. Kay sumaq umalli richiypiqa, Jesus tukuy imata yachachirqa, imaynatachus kusiyta tarinanchikmanta, phinanakuptinchik allinyaku nanchikmanta, Diosmanta manakunamanta, kapuwasqa-
11, 12. a) Imamanta Jesus urqupi yachachirqa? b) Imamantataq Biblia yachachin, chantapis imaraykutaq chay yachachiy allinninchikpaq kanman?
23
llanchikwan kusisqa kanamanta ima, parlarqa. Chaypa cha Jesuspa yachachisqanqa, kunanpis nuqanchikta yanapachkallawanchikpuni. 12 Bibliaqa, familiamanta, llamkaymanta, wakkunawan allinta apanakunamanta ima yuyaychawanchik. Kay yuyaychaytaq tukuypaq, chantapis allinninchikpaqpuni. Diosninchik Isaiasniqta nirqa: Noqamin Senorniyki Tata Dios kani; noqa yachachiyki imachus qampaj allin kas qanta, nispa (Isaas 48:17).
PROFECIASMANTA LIBRO Bibliaqa achkha profeciasmanta parlan, yaqha tukuy ninkutaq juntakunna. Sutincharinapaq; Jehovaqa 700 q.p. watapi profeta Isaiasniqta, Babilonia llaqta urmanan manta, willarqa (Isaas 13:19; 14:22, 23). Astawanpis Bibliaqa, imaynamantachus urmananta nirqa. Babiloniata urmachiqkuna mayuta chakichispa, babilonioswan mana maqanakuspalla mayunta Babiloniaman yaykunankuta nirqa. Mana chayllachu, Biblia nawpaqmantana, kama chiq Ciro Babiloniata urmachinanta willarqa (Isaas 44: 2745:2). 14 Isaas qillqasqanmanta iskay pachak watanman, 539 q.p. watapi octubre killa 5, 6 chisinpi juk qutu soldados Babiloniap qayllanpi kachkarqanku. Pitaq paykunata kamachichkarqa? Persiamanta kamachiq Ciro. Kaykamaqa Isaiaspa profecian nisqanmanjina juntakuchkarqa. Kamachiq Ciro, soldadosnintin, babilonioswan mana maqanakuspalla Babilonia llaqtata atipankumanchu karqa? 15 Chay chisiqa, Babiloniapi tiyakuqkunaqa, llaqtanku jatun pirqayuq kasqanrayku, mana manchachikuspa raymichakuchkarqanku. Chaykamataq, kamachiq Ciro
13
13. Ima profeciatataq Jehova Isaiasman Babiloniamanta qillqachirqa? 14, 15. Imaynatataq Babiloniamanta Isaiaspa willasqan juntakurqa?
24
Babiloniap mayunta chakichichkarqa, jinamanta soldadosnin mayunta pirqaman qayllaykunankupaq. Yaykuy ta atinkumanchu karqa? Ar, imaraykuchus Babiloniap punkunqa, kichasqalla kachkarqa! 16 Jehovaqa, Babiloniamanta jinata nirqa: Manana chaypi jaykajpis runas tiyakonqankuchu, nitaj llajta chakonqankuchu. Arabespis mananapuni chaypi jarakonqankuchu, nitaj michejkunapis chaypi uywasninkuta mi chenqankuchu, nispa (Isaas 13:20). Kay profeciaqa mana llaqta urmanallanmantachu parlarqa, manaqa winaypaq thunisqa kananmantapis. Kay profeciataq juntakurqa. Kunanqa Babiloniap raqaynin Bagdad llaqtamanta qayllanpi (80 kilometrosninman) Irak suyupi kachkan. Kunantaq chay llaqtaqa, chin pacha, mana pipis tiyanchu. Jehova Isaiasniqta nirqa: Chinkachiy pichanawan paykunata pi charparisaj, nispa (Isaas 14:22, 23).1
1 Bibliap profeciasninmanta astawan yachakunaykipaq, Un libro para todo el mundo nisqa folletopi 27, 28, 29 paginasta nawiriy. Kaytataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
16. a) Isaas nisqanmanjina, imamantaq Babilonia tukunan karqa? b) Imaynata Babilonia chin pampaman tukurqa?

17
25
Manachu kay profecas juntakusqan, iniyninchikta kallpachan? Jehovap parlasqanqa juntakurqa, chaytaq Jehova qhipapaq paraisomanta parlasqanpis, juntakunan ta rikuchiwanchik (Numeros 23:19). Chayrayku winay kawsayta suyakuyta atinchik, mayqentachus mana jaykaj llullakoj Diosqa qonanta nerqa manaraj kay pacha ruwasqa kashajtin chayta (Tito 1:2).1 DIOSPA PALABRANQA KAWSAYNIYUQ Kay yachaqanaqa, Biblia kata kasqanta rikuchiwarqanchik. Bibliaqa, juk yuyayllamanta parlasqanrayku,
18
1 Babiloniap thunikuyninqa, imaynatachus Bibliap profeciasnin juntakusqanta rikuchiwanchik. Mana chayllachu, Bibliaqa Tiroqpatawan, Niniveqpatawan thunikuyninmanta parlallawanchiktaq (Ezequiel 26: 1-5; Sofonas 2:13-15). Chantapis profeta Danielqa, Babilonia thunisqa kasqanmanta qhipaman, ima jatuchaq suyuschus rikhurimunanta nawpaqmantapachana willarqa, chaykunataq Medopersia, Grecia ima karqanku (Daniel 8:5-7, 20-22). Kay librop yapanpi 199-201 paginas pi, Mesiasmanta ima profeciaschus Jesuspi juntakusqanta nawiriyta atinki.
17. Imaptintaq Bibliap profeciasnin juntakusqan, iniyninchikta kallpachan? 18. Imatataq apostol Pablo Diospa Palabranmanta nirqa?
Babiloniap raqaynin
26
cienciamanta, historiamanta ima, chiqata parlasqanrayku, sumaqta yuyaychawasqanchikrayku, profeciasninrayku ima, may valorniyuq. Chaywanpis, mana chayrayku llachu. Apostol Pablo Bibliamanta jinata nirqa: Diospa Palabranqa kawsayniyoj, atiyniyojtaj; puraj filoyoj espadamanta astawan filo. Chay Palabraqa runaj sonqon ukhukamapuni chayan. Jinallataj yuyasqanta, sonqompi imatachus munasqantapis sutita rikuchin allinchus, manachus kasqanta, nispa (Hebreos 4:12). 19 Diospa yuyayninta Bibliapi nawiriyqa, kawsayninchikta tikrachinman. Imayna runachus kasqanchikta reparachiwanchik. Chantapis Bibliap nisqanmanjina ruwaspaqa, mana Diosta munakusqallanchiktachu rikuchinchik, manaqa imachus sunqunchikpi kasqantapis rikuchillanchiktaq. 20 Bibliaqa, Diosmantapuni jamun, chayrayku nawiri nanchik, munakunanchik ima tiyan. Nawirillankipuni chayqa, Bibliata munakusqaykita rikuchinki. Chantapis, Jallpapaq Diospa munaynin juntakunanta munasqaykita rikuchinki. Qhipan yachaqanapi imaynatachus Diosninchik munayninta juntananta rikusunchik.
19, 20. a) Imayna runachus kasqanchikta reparakunanchikpaq, imaynata Biblia yanapawanchik? b) Imaynamantataq Bibliata munakusqanchikta rikuchisunman?
BIBLIAP YACHACHISQAN Bibliaqa Diospa yuyaychasqan, chayraykutaq chiqan, atienekunapaqjina (2 Timoteo 3:16). Bibliap yuyaychaykunasninqa, sapa punchay kawsayninchikpi yanapawanchik (Isaas 48:17). Bibliapi Diosninchik parlasqanqa juntakunqa (Numeros 23:19).
3 YACHAQANA
Imatataq Diosninchik Jallpapaq munan?

Imatataq Diosninchik runaspaq munan? Imaynamanta Kuraq Supay Diospa contranta sayaykun? Imaynatataq qhipaman Jallpapi kawsasunchik?
DIOSNINCHIK Jallpapi, tukuy runas kusisqa kawsakunankuta munan. Bibliaqa jinata niwanchik: Tata Dios uj qhallallaj huertata Edenpi ruwarqa [...]. Chay huertapi Tata Dios winacherqa tukuy laya sumaj sachasta poqoyninta mikhunapaj. Chayta ruwaytawan, Diosninchikqa, Adantawan, Evatawan ruwallarqataq, chanta chay qhallallaq huertaman kawsanankupaq paykunata churarqa, nirqataq: Miraychej, kay pachaman juntaychej; atiyniyojtaj kaychej, nispa (Genesis 1:28; 2:8, 9, 15). Rikunchikjina Diosninchikqa, Adanwan Evawan wawasniyuq kanankuta, Jallpata juk paraisoman tukuchinankuta, uywasta kamachinankuta ima munarqa. 2 Maykaqllapis, Diospa munayninmanjina runa Jallpapi kawsanmanchu? Diosninchik, jinata kutichiwan chik: Noqa nini, chay nisqaytataj juntasaq, nispa (Isaas 46:9-11; 55:11). Ruwawaqninchik munayninta, juntanqapuni. Payqa, kay pachatapis ruwarqa, kamacherqataj
1. Imatataq Diosninchik Jallpapaq munan? 2. a) Imaptintaq Diospa munaynin Jallpapaq juntakunanta suya sunman? b) Biblia nisqanmanjina, imayna runastaq winaypaq kawsanqanku?
28
ama chusajlla kanampaj, manachayqa kawsayniyojkuna chaypi tiyakunankupaj (Isaas 45:18). Imayna runastaq, Diosninchik kay pachapi kawsakunankuta munarqa? Paykuna, machkha unaytataq kawsananku karqa? Bibliaqa, jinata kutichiwanchik: Cheqan runasqa kay pachata herenciankupaj japenqanku, chaypitaj winaypaj kawsanqanku, nispa (Salmo 37:29; Apocalipsis 21:3, 4). 3 Kay pachapaq Diospa munayninqa, manaraq juntakunchu. Kunanqa, runa mana Dios munasqanmanjina chu kawsachkan. Runaqa unqun, wanun, chantapis ma qanakun, wanuchinakun ima. Mana jaykaq Diosninchik jinata kawsananchikta munarqachu. Imaraykutaq Diospa munaynin mana juntakunchu? Kay tapuytaqa mana runa kutichiyta atinmanchu, imaraykuchus kay champayqa janaqpachapi qallarirqa.
JUK ENEMIGO RIKHURIN Bibliaqa, Genesis libropi willawanchik, imaynatachus Diospa enemigon, Eden huertapi rikhurisqanta. Kay Diospa enemigonqa, mana juk katarillachu. Bibliaqa Apocalipsispi chay katarimanta parlaspa nin, Kuraq Supay, Satanastaq, sutichasqa kasqanta. Payqa llullakuspa kay pachapi may chhika runasta pantachin. Chantapis Kuraq Supayta unay nawpa katari nispa sutichakullantaq (Ge nesis 3:1; Apocalipsis 12:9). Ar, Diospa enemigonqa, juk atiyniyuq angel kasqa. Payqa katariniqta Evawan parlarqa, kataripis parlachkanmanjina Eva uyarirqa. Kay angelqa, Diosninchik Jallpata runapaq wakichichkaqta, rikurqa ( Job 38:4, 6, 7). 5 Jehovaqa, tukuy ima ruwasqasninpi mana pantan4
3. Ima llakiykunatataq Jallpapi rikunchik, chantapis imatataq tapukusunman? 4, 5. a) Pitaq katariniqta Evawan parlarqa? b) Imaynamanta juk chiqan runa suwaman tukun?
29
chu. Chaywanpis, pitaq Kuraq Supayta ruwarqar? Payllataq munasqanrayku Supayman tukurqa. Imaynataq chayr? Imaynatachus juk runa, chiqan runa kaspapis, suwaman tukun, kikillantataq. Imaynataq chay kanman? Ichapis runaqa, sunqunpi saqrata tarpun. Chay saqra ruwayllapipuni tukurin chayqa, saqra munayqa sunqunpi winan. Jinamanta chay runaqa saqra munayninta kasuspa, juchallikun (Santiago 1:13-15). 6 Kikillantataq Supaypis saqrayarqa. Ichapis Supayqa, Diosninchikta uyarirqa Adanta, Evata miraychik, Jallpa man juntaychik niqta (Genesis 1:27, 28). Supayqa jina tacha yuyarqa: Tukuy runasqa nuqata yupaychawankuman, Diosta yupaychanankumantaqa, nispa. Kay saqra yuyaytaq sunqunpi saphichakurqa, chayrayku llullakus pa warmita chawkiyarqa (Genesis 3:1-5). Jinamanta chay angelqa Kuraq Supayman tukurqa, chay sutiqa Griego simipi llullakuq kasqanta niyta munan. Chantapis Satanasman tukullarqataq, chay sutitaq, hebreo simipi churanakuq kasqanta niyta munan. 7 Supayqa, Diosninchikta mana kasukunankupaq, llu llakuspa Adanta, Evatawan chawkiyarqa (Genesis 2:17; 3: 6). Adan, Eva ima, mana Diosninchikta kasukusqanku rayku wanurqanku (Genesis 3:17-19). Adan juchallikus qanrayku, manana junta runachu karqa, jinamanta mirayninman juchanta saqirqa (Romanos 5:12). Juk wistu adoberapi adobeta ruwaptiyki, imaynataq adobes lluq sinku? Wistullataq, ichar? Jinallataq tukuypis, Adanmanta jamusqanchikrayku, manallataq junta runaschu kanchik. Tukuypis chayrayku, machuyanchik, wanunchik ima (Romanos 3:23).
6. Imaynamanta juk angel Kuraq Supayman, Satanasman ima tukurqa? 7. a) Imaraykutaq Adanwan Evawan wanurqanku? b) Imaptintaq nuqanchik, machuyanchik, wanupunchik ima?
30
8
Supayqa, Diospa contranta churanakuyta qallarirqa, Adanta, Evatawan juchallikunankupaq tanqaspa. Jehovap kamachiyninta pisipaq qhawaspa, Supayqa Jehovap contranta sayaykurqa. Ichapis Supayqa jinata nirqa: Diosqa mana allintachu kamachin, llullakun, mana runap allinninta munanchu. Chantapis, runaqa Diosmanta karun8, 9. a) Imatataq Diosninchikmanta Kuraq Supay nisqa? b) Imap tintaq Diosninchik uqharikuqkunata mana kikinpi wanuchirqachu?
Satanas kay pachata Jesusman qunayanmanchu karqa, mana paypata kaptin?
31
chakuspa, imachus allin, imataqchus mana allin kasqanta akllaspa, allinta kawsayta atin. Astawanpis, nuqata kasu waspa sumaqta kawsanqa, nispa. Imaynata Diosninchik Supayman kutichinman karqa? Wakinkunaqa, Diosnin chik uqharikuqkunata kikinpi wanuchinan karqa, nispa ninku. Ajinata Diosninchik ruwanman karqa chayqa, Kuraq Supay llulla kasqanta rikuchinmanchu karqa? Chantapis, allin kamachiq kasqanta rikuchinmanchu karqa? 9 Jehovaqa, imachus chiqan kasqanta allinta yachan. Chayrayku, uqharikuqkunata mana kikinpi wanuchirqachu. Manaqa, chay uqharikuyman allinta kutichinanpaq, suyarqa, jinamanta Kuraq Supay llulla kasqanta rikuchi nanpaq. Chayrayku, Jehova Diosninchikqa, Supaypa makinpi runasta saqirqa, paykunapura kamachinakunankupaq. Chunka jukniyuq yachaqanapi rikusunchik, imaptinchus kay chhika unayta llakiypi runata saqisqanta. Chaywanpis tukuriy, imaptintaq Adanwan Evawan Kuraq Supayta kasukurqanku? Imallatapis paykunapaq ruwarqachu? Diosninchik tukuy imata quchkaptin, imay natataq llulla kasqanta ninkuman karqar? Imatataq qam ruwawaq karqa? 10 Chay tapuykunapi tukurinanchik tiyan, imarayku chus nuqanchikpis Satanaspa nisqan chiqachus ma nachus kasqanta rikuchinanchik tiyan. Qampis, Jehova Diosninchikman qayllaykuspa, Diosta Kamachiqniykitajina qhawaspa, Kuraq Supay llulla kasqanta rikuchiwaq (Salmo 73:28; Proverbios 27:11). Chaywanpis, Jallpantinpi may achkha runas kaptinkupis, jukchhikalla Diosninchikman qayllaykunku. Chayrayku kunan tapukusunman: Biblia, Kuraq Supay kay pachata kamachichkasqantachu yachachin?
10. Imaynatataq Kuraq Supay llulla kasqanta rikuchisunman?
32
PITAQ KAY PACHATA KAMACHICHKAN? 11 Jesus yacharqa, Kuraq Supay kay pachamanta kamachiq kasqanta. Kuraq Supayqa, Jesusman tukuy kay pachantimpi kaj llajtasta, qhapaj kapuyninkutawan ima rikuchispa, Jesusta nerqa: Noqa kay tukuy imata qosqayki, qonqorikuspachus yupaychawanki chayqa, nispa (Mateo 4:8, 9; Lucas 4:5, 6). Tukuriy, tukuy chay llaqtas mana Supaypatachu kanman chayqa, Jesucristoman quyta munanmanchu karqa? Chantapis Jesucristoqa, mana imatapis nirqachu. Kay pacha mana Kuraq Supaypata kaptinqa, Jesucristoqa, mana qampatachu, nispa ninman karqa. 12 Tukuy atiyniyuq Diosninchik Jehovaqa, cielopi, Jallpapi ima tukuy imata ruwarqa (Apocalipsis 4:11). Chaywanpis, Jesucristo Jallpapi kachkaspa kay pachata kamachejqa Kuraq Supay kasqanta nirqa ( Juan 12:31; 14:30; 16:11). Chantapis apostol Juanqa, Kuraq Supaymanta parlaspa jinata qillqarqa: Kay pachapi kaj chhika runastaj Kuraj Supaypa atiynimpi [kachkanku], nispa (1 Juan 5: 19). SUPAYPA SAQRA PACHAN TUKUKUNQA 13 Watamanta wata, kay pachaqa, astawan saqrayachkan. Kay pachaqa, maqanakuqkunamanta, wistuta kamachiqkunamanta, religionta puraq uya kamachiqkuna manta, wanuchiqkunamanta ima, junta kachkan. Kay saqra pachaqa mana allinchakunmanchu. Biblia nisqan manjina Diosqa, maqanakuyninpi, Armagedon nisqapi
11, 12. a) Kuraq Supay, pachantinpi kaq llaqtasta Jesusman quyta munasqan, imata rikuchin? b) Imastaq astawan rikuchin, Kuraq Supay kay pachamanta kamachiq kasqanta? 13. Imataq tukukunqa musuq pacha jamuptin?
33
kay saqra pachata chinkachinqa. Chaymantataq chiqan musuq pacha jamunqa (Apocalipsis 16:14-16). 14 Jehovaqa, Jallpata Kamachinanpaq Jesucristota ak llarqa. Nawpaqmantapacha Biblia nirqa: Uj wawa nace puwanchejna; Dios uj wawata qowanchej. Paywan kanqa jatun atiy kamachinampaj. Sutisnintaj kaykuna kanqa: [...] Winaypaj Tata, Allin Kawsayta Apamoj Rey ima. Ka machisqanta, chanta allin kawsayta qosqampis manapu ni tukukonqachu, nispa (Isaas 9:6, 7). Jesucristoqa, chay reino jamunanta manakunankupaq discipulosninman yachachirqa, nirqataq: Reinoyki jamuchun, munayniykitaj ruwasqa kachun, imaynachus janaj pachapi, ajinallatataj kay pachapipis, nispa (Mateo 6:10). Rikusunchikjina, Diospa Reinonqa, tukuy kay pachapi kamachiqkunata chinkachinqa (Daniel 2:44). Chayta ruwaytawan, Diosninchik Jallpata juk paraisoman tikrachinqa.
JUK MUSUQ PACHA QAYLLAMUCHKAN! 15 Biblia niwanchik: Mosoj cielota, mosoj jallpatawan, Dios ruwasaj nisqanman jina, maypichus cheqan kawsay lla kanqa, nispa (2 Pedro 3:13; Isaas 65:17). Biblia musuq jallpamanta parlaspa, juk qutu chiqan runasmanta parlachkan, paykunaqa, Diospa nawpaqinpi kacha runas kanku. 16 Jesucristo nisqanmanjina, Diosninchik munayninta ruwaqkunaman winay kawsaywan tinkanqa (Marcos10: 29, 30). Bibliaykipi, Juan 3:16; 17:3 pitikunapi winay kawsayta tarinanchikpaq imatachus ruwananchik kasqanta
14. Pitataq Diosninchik Kamachiq kananpaq akllarqa, imaynata nawpaqmantapacha chayta willakurqa? 15. Imata musuq jallpa niyta munan? 16. Ima tinkatataq Diosninchik munayninta ruwaqkunaman qunqa, imatataq ruwananchik tiyan chay tinkata japinanchikpaq?
34
nawiriy. Kunantaq Bibliapi qhawarina, paraisopi tiyakuqkunapaq ima tinkakunachus kananta. 17 Manana maqanakuy, juchachakuy, wanuchinakuy, chiqninakuy ima kanqachu. Manana sajra runas kanqan kuchu [...]. Llampu sonqoyojkunatajr kay pachata herenciata jina japenqanku. (Salmo 37:10, 11.) Mana maqanakuy kanqachu, Diosninchik tukuy kay pachapi chaj wasta chinyachin[qa] (Salmo 46:9; Isaas 2:4). Chaymantaraq allin kawsay kanqa, chiqan kaypis kallanqataq, manana killa kanankama, nisunman winaypaq winayninkama (Salmo 72:7). 18 Jehovata yupaychaqkunaqa mana imamanta llakikuspa tiyakunqanku. Unayqa Israel llaqtapi tiyakuqkuna, Diosta kasukuspa, mana imamanta llakikuspa tiyakur qanku (Levtico 25:18, 19). Jinallataq, mana imaman ta llakikuspa paraisopi kawsakusunchik! (Isaas 32:18; Miqueas 4:4.) 19 Manana mikhuna pisiyanqachu. Nacionnimpeqa ashkha trigo [chayri mikhuna] kachun; [...] trigoj poqoynintaj campo qhora jina kachun, nispa salmosta qillqaq takirqa (Salmo 72:16). Jehova Diosninchik payta kasukuqkunata tinkanqa, jallpataq sumaqta puqunqa (Salmo 67:6). 20 Tukuy Jallp a paraisoman tukunqa. Pierdesqa jallpaqa, juk kacha huertaman tukunqa, chaypitaq runaqa wasista ruwakunqa (Isaas 65:21-24; Apocalipsis 11:18). Pisimanta pisi Jallpanchik juk paraisoman tukunqa. Jallpantin pi Eden huertapijina jallpaqa sumaqta puqunqa. Diosnin chik winaypaq makinta kicharinqa, tukuy kawsaqkunatataq saksachinqa achkhata quspa (Salmo 145:16).
17, 18. Imaptintaq ninchik mana imamanta llakikuspa Jallpapi tiyakunanchikta? 19. Imaptintaq paraisopi manana yarqhaykuna kanqachu? 20. Imaynata yachanchik Jallpanchik juk paraisoman tukunanta?
36
21
Tukuy runasqa phina animaleswanpis, allinta kawsa kunqanku. Uywakunaqa, phina animaleswan khuska mi khunqanku. Juk nunuq wawapis mana phina animalesta manchachikunqachu (Isaas 11:6-9; 65:25). 22 Manana ima unquypis kanqachu. Jesucristo kamachiqjina, tukuy unqusqa kaqkunata jampinqa, mana unay jinallachu, manaqa astawanraq (Mateo 9:35; Marcos 1:40-42; Juan 5:5-9). Mana pipis nenqachu: Onqosqa kani, nispaqa. (Isaas 33:24; 35:5, 6.) 23 Wanusqakunaqa watiqmanta kawsarimunqanku, wi nay winaypaqtaq kawsayta atinqanku. Tukuy wanusqakuna, Diospa yuyayninpi kaqkuna, kawsarimunqanku. Tukuy runas wanuymanta kawsarimpunankuta [suyanchik], cheqan kajta ruwajkuna, sajrata ruwajkunapis. (Hechos 24:15; Juan 5:28, 29.) 24 Jehova Diospa munayninta ruwaqkunapaq, payta riqsiyta munaqkunapaq ima, allin kawsay kanqa. Ajina kawsaytataq Jesucristoniqta quwasunchik, chayrayku Jesucristotapis, allinta riqsinanchik tiyan.
21. 22. 23. 24. Runa phina animalesta manchachikullanqapunichu? Unquykuna kallanqapunichu? Imaptintaq wanuymanta kawsarimuy, runata kusichinqa? Paraisopi kawsakuyta munawaqchu?
BIBLIAP YACHACHISQAN Diosninchik Jallpata paraisoman tukuchinqa (Isaas 45:18; 55:11). Satanas kay pachata kamachichkan ( Juan 12:31; 1 Juan 5:19). Musuq pachapiqa, Diosninchik runata mayta tinkanqa (Salmo 37:10, 11, 29).
4 YACHAQANA
Pitaq Jesucristor?
Imatataq Jesus ruwan Diospa munayninta juntananpaq? Maymantataq jamurqar? Imayna runataq karqar?
KAY pachapiqa, may riqsisqa runas tiyan. Wakinkunaqa llaqtankupi, suyunkupi, wakinkunataq Jallpantinpi riqsisqa kanku. Chaywanpis, juk runap sutillanta yachaspaqa, mana nisunmanchu chay runata riqsisqanchikta, imaraykuchus mana yachanchikchu imayna runachus kasqanta. 2 Jesucristo Jallpaman jamusqanmanta iskay waran qa watana kaptinpis, runasqa paymanta parlallankupuni, chaywanpis pichus kasqanta mana allinta yachanku chu. Runasqa, Jesus kacha runalla kasqanta, profetalla kasqanta ima ninku. Wakinkunataq Jesus Diosllataq kasqanta yuyasqankurayku payta yupaychanata ninku. Jinachu kanman? 3 Qamqa, chiqata Jesucristomanta yachanayki tiyan. Imaptintaq? Biblia jinata kutichiwanchik: Kaymin chay winay kawsayqa: Qan kata cheqa Diosta rejsisunanku, kachamusqayki Jesucristotapis, nispa ( Juan 17: 3). Ar, Jehovamanta, Jesusmanta, chiqata yachaspaqa, paraisopi winaypaq kawsayta atinki ( Juan 14:6). Chantapis, Jesusmanta yachakuyqa, wakkunawan allinta
1, 2. a) Juk runata riqsisunmanchu sutillanta yachaspa? b) Imatataq runas Jesucristomanta pantasqata yuyanku? 3. Imaptintaq Jesucristomanta chiqata yachanayki tiyan?
kawsakunaykipaq, allinta apanakunaykipaq ima, yanapasunqa ( Juan 13: 34, 35). Nawpaq kaq yachaqanapi, Dios ninchikmanta yachakurqanchikna. Kunantaq, Biblia imatachus Jesucristomanta yachachisqanta yachakusunchik. MESIAS JAMUNANTA WILLAKURQANA 4 Manaraq Jesus paqarikuchkaptin, Bibliaqa, Diosnin 4. Imatataq Cristo, chayri Mesas niyta munan?
Jesusqa, bautizakuytawan Cristoman chayri Mesiasman tukurqa
Pitaq Jesucristor?
39
chikpa akllasqan chayamunanta willarqana, paytaq Me sas chayri Cristo sutichasqa kanan karqa. Hebreo simi pi Mesas, chayri griego simipi Cristo rimayqa, akllasqa chayri ungido niyta munan. Kay Diospa akllasqanqa, Diospa munayninta ruwananpaq churasqa kachkan. Qhipan yachaqanaspi Diospa munaynin juntakunan paq imatachus Mesas ruwasqanta imatachus ruwananta ima yachakusunchik. Chantapis, Jesucristo imaynatachus kunan tiempopipis tinkawasqanchikta yachakulla sunchiktaq. Jesus manaraq paqarikuchkaptin runasqa tapukuq kanku: Pitaq Mesas kanqar?, nispa. 5 Jesuspa discipulosnin, Jesus Mesas kasqanta allinta yacharqanku ( Juan 1:41). Pedro jinata nirqa: Qanqa Cristo kanki, nispa (Mateo 16:16). Imaptintaq discipu losnin Jesus Diospa akllasqan kasqanta nirqanku?Imay natataq nuqanchikpis Jesus Mesas kasqanta yachasunman? 6 Nawpa profetasqa tukuy imata Jesusmanta qillqar qanku, pichus Mesas kasqanta yachanapaq. Tukuriy, ichapis mana riqsisqa runata feriapi maskamunayki tiyan, manachu imayna pachallisqachus kasqanta yachay, tarinaykipaq yanapasunkiman? Jinallataq Mesias wanpis, Jehova profetasniqta, imatachus Mesas ruwa nanmanta, nakarinanmanta ima willarqa. Kay profeciasta juntakuqta rikuspa, chiqa sunqu runasqa pichus Mesas kasqanta reparankuman karqa. 7 Iskay profeciasta qhawarina. Profeta Miqueas, mana raq Jesus paqarikuchkaptin qanchis pachak wata naw paqta, Mesas juchuy Belen llaqtapi paqarikunanta wi llarqa (Miqueas 5:2). Maypitaq Jesus paqarikurqar?
5. Imatataq Jesuspa discipulosnin allinta yacharqanku? 6. Imaynamanta Mesiasta riqsinanku karqa? 7. Ima iskay profeciastaq Jesuspi juntakurqa?
40
Kikin chay Belenpi (Mateo 2:1, 3-9). Profeta Danieltaq, Daniel 9:25, pitipi, phichqa pachak wata nawpaqtana willarqa Mesas 29 kunan pacha watapi chayamunanta.1 Tukuy profecas juntakusqanqa, Jesus Mesas kasqanta rikuchiwanchik. 8 Iskay chunka jisqunniyuq wata tukukuchkaptin, su timanta Jesus Mesas kasqan rikukurqa. Jesusqa, Juan Bautistaman rirqa, Jordan mayupi bautizakunanpaq. Jehovaqa, Juanman imaynamantachus Mesiasta riqsi nanta willarqa, Jesus bautizakuchkaptintaq chayta riku chirqa. Jinata Biblia nin: Jesus bautizachikuytawan yakumanta llojsishajtin, cielo kicharikorqa, rikorqataj Diospa Espiritunta paloma jina paypa patanman uraykamushajta. Jinallapi janaj pachamanta Dios nimorqa: Kaymin ancha munasqa Chureyqa. Paywan sonqo juntasqa kani, nispa (Mateo 3:16, 17). Juantaq chayta ri kuytawan, Jesus Diospa akllasqan kasqanta yacharqa ( Juan 1:32-34). Diospa espiritun Jesusman uraykamusqanmantapacha, payqa Mesiasman chayri Cristoman tu kurqa. Jinamanta kamachinanpaq akllasqa karqa (Isaas 55:4). 9 Bibliap profeciasnin, Jehovap nisqan ima, Jesuspu ni Mesas kasqanta rikuchiwanchik. Chantapis Bibliaqa, maymantachus Jesus jamusqanta, chantapis imayna runachus kasqanta willawanchik. MAYMANTATAQ JESUS JAMURQARI? 10 Bibliaqa, manaraq Jesus kay Jallpaman jamuchkaptin, janaqpachapi kawsakusqanta niwanchik. Mana Be1 Kay librop yapanpi, 197-199 paginaspi, imaynatachus Danielpa profecian Jesuspi juntakusqanta sutinchakuchkan.
8, 9. Imaynata Jesus bautizakuchkaptin Mesas kasqan rikukurqa? 10. Imatataq Jesus winaymantapacha kasqan niyta munan?
Pitaq Jesucristor?
41
lenpi paqarikusqallantachu willawanchik, manaqa pro feta Miqueasniqta, winaymantapacha kasqanta willallawanchiktaq (Miqueas 5:2). Chantapis, Jesucristollataq janaqpachamanta jamusqanta nirqa ( Juan 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5). Janaqpachapiqa angeljina kawsarqa, Diospa munasqa Churintaq karqa. 11 Jesusqa, Diospa munasqa churin. Diosninchikqa, Jesusta tukuy imamanta nawpaqta ruwarqa. Bibliaqa, Jesuspi Diospa tukuy ruwasqasnin qallarikusqanta niwanchik (Apocalipsis 3:14).1 Astawanpis, Diosninchik Jesusta munakun kata Churin kasqanrayku ( Juan 3:16). Diosqa, sapallan Jesusta ruwarqa, chayrayku kata Chu rin. Chantapis, Jehova tukuy imata ruwachkaptin, Jesus payta yanaparqa (Colosenses 1:16). Chantapis Jesustaqa, Palabra nispa sutichakun, Tatanpa sutinpi parlasqanrayku ( Juan 1:14). Jesusqa, angelesman, runasman ima, Diospa parlasqanta willarqa. 12 Jesucristowan Diosninchikwan kikinchu kanku? Bibliaqa, mana chayta yachachinchu. Rikunchikjina, Diosninchik Jesusta ruwarqa, chaymantapacha Jesus kawsayta qallarirqa. Mana chaymanjinataq Jehovaqa, winaymanta winaykama kawsan, payqa mana qallariyniyuqchu (Salmo 90:2). Diospa kata Churinqa, mana jaykaq Tatanwan kikinchakurqachu, manaqa, payllataq jinata nirqa: Tatayqa noqamanta kuraj, nispa ( Juan 14:28; 1 Corintios 11:3). Jehova Dioslla Tukuy
1 Jehova ruwawasqanchikrayku Tatanchik (Isaas 64:8). Jesustaq, Diospa ruwasqan kasqanrayku, Diospa Churin. Kikillantaq angelespis, Adanpis, Diospa ruwasqasnin kasqankurayku, Bibliaqa Diospa churisnin chayri wawasnin kasqankuta nin ( Job 1:6; Lucas 3:38).
11. Imaptintaq Jesus Diospa munasqa Churin karqa? 12. Jesucristowan Diosninchikwan kikinchu kanku?
42
Atiyniyoj (Genesis 17:1). Mana pipis paywan kikinchakunchu.1 13 Manaraq, Jallpapis, chaskakunapis ruwakuchkaptin Jehovawan, Churinwan may chhika unaytana khuska karqanku, chay chhika unaypitaq, sumaqta masichakur qanku. Anchatacha munanakurqanku! ( Juan 3:35; 14: 31.) Chayrayku, kay munasqa Churinqa, Tatanjina kar qa. Jesus nirqa: Noqata rikuwajqa Tataytapis rikun, nispa ( Juan 14:9). Imaynatachus juk wawa tatanman rikchakun, kikillantaq Diospa Churinqa Tatanman tukuy imapi rikchakun. 14 Diospa kata Churin Jallpaman jamunanpaqqa, ja naqpachata saqirqa. Ichapis tapukunki: Imaynata juk angeljina kaspa runaman tukurqa?, nispa. Jehovaqa juk milagrota ruwarqa. Kata Churinpa kawsayninta, juk mana qharip chayasqan sipaspa wiksanman churarqa, chay sipastaq Mara sutikurqa. Mariap wawanqa, Diospa Churin kasqanrayku, mana juchayuq, junta runa karqa. Chay wawatataq Mariaqa Jesus nispa suticharqa (Lucas 1:30-35). IMAYNA RUNATAQ JESUS KARQARI? 15 Jesusta riqsisunman, Jallpapi kachkaspa imatachus parlasqanta, ruwasqanta ima yachaspa. Chantapis, Jesus niqta Jehovata astawan riqsisunman. Imaynata? Yuya riy, Jesus Diosninchikman rikchakun, chayrayku Jesus
1 Dioswan, Jesuswan, mana kikinchu kasqankumanta astawan yachakuyta munanki chayqa, kay librop yapanpi, 201-204 paginas ta nawiriy.
13. Imatataq Jesus niyta munarqa, noqata rikuwajqa Tataytapis rikun, nispa? 14. Imaynata Diospa kata Churin, runajina paqarikurqa? 15. Imaynata Jesusniqta Jehova Diosta riqsisunmanr?
Pitaq Jesucristor?
43
discipulosninman nirqa: Noqata rikuwajqa Tataytapis rikun, nispa ( Juan 14:9). Mateo, Marcos, Lucas, Juan ima Evangeliospi, Jesuspa kawsayninmanta, ruwasqasninmanta, kacha kaykunasninmanta ima, astawan yachakusunman. 16 Jesustaqa, Yachachej niq kanku ( Juan 1:38; 13:13). Imamantataq pay yachachirqa? Reinoj evangelionmanta chayri Reinomanta allin willaykunata yachachirqa. Kay Reinoqa, janaqpachamanta Jallpaman kamachimunqa, Diosta yupaychaqkunatataq, mayta bendecinqa (Mateo 4:23). Jesuspa yachachisqan, piqpatataq kar qar? Jesusllataq kutichirqa: Kay yachachisqayqa mana noqajtachu, manachayqa Kachamuwajniypata chayri Jehovapta ( Juan 7:16). Diosninchik tukuy runas Reinonmanta uyarinankuta munarqa. Chaytataq Diospa Churinqa yacharqa. Pusaq yachaqanapi Diospa Reinonmanta astawan yachakusunchik. 17 Maypitaq Jesus yachachirqar? Tukuyniqpi, ranchospi, llaqtaspi, campospi, qhatuspi, wasispi ima. Jesusqa, mana payman runa jamunantachu suyarqa, manaqa, pay runata maskarqa (Marcos 6:56; Lucas 19:5, 6). Imaraykutaq chayjinatapuni willarqa, yachachirqa ima? Diospa munaynin kasqanrayku, Jesustaq Diospa munayninta ruwaqpuni ( Juan 8:28, 29). Chantapis, Jesusqa runasmanta khuyakurqa (Mateo 9:35, 36). Religionta kamachiqkuna, runasman Diospa munayninta yachachinanku karqa, chaywanpis, jinallata saqirpasqanku, chayta rikuspataq Jesus Diospa kamachiyninmanta runasman yachachirqa.
16. Imamantataq Jesus yachachirqa, yachachisqantaq piqpatataq karqar? 17. Maypitaq Jesus yachachirqa, imaptintaq chayjinatapuni yacha chirqar?
Jesusqa, tukuyniqpi runasman yachachirqa
Jesusqa kacha runa karqa, tukuymanta llakikuq. Runasta kachamanta parlapayaq, chayrayku wawaspis mana manchachikuspalla payman qayllaykuq kanku (Marcos 10:13-16). Tukuyta allinpaq qhawaq, chaywanpis llukiqkunata, mana chiqan kaqmanjina ruwaqkunata ima chiqniq (Mateo 21:12, 13). Chantapis, chaypacha warmistaqa mana allinpaqchu qhawaq kanku, chaywanpis Jesusqa, warmista jatunpaq qhawaspa, paykunawan parlaq ( Juan 4:9, 27). Jesusqa, llampu sunqu runa karqa. Juk kutiqa, discipulosninpa chakisninta mayllarqa. 19 Jesusqa, runata llakisqata rikuspa khuyarqa, Diospa atiyninwantaq unqusqa runasta sanoyachirqa (Mateo 14:14). Juk kuti leprawan unqusqa juk runa, Jesusta nirqa: Munankichus chayqa, atinki sanoyachiwayta, nis18
18. Jesuspa ima kacha kaykunasnintataq astawan allinpaq qhawanki? 19. Imaynata Jesus runamanta khuyakusqanta yachanchik?
45
pa. Jesustaq chay runata rikuspa sunqunta nanachikurqa. Khuyakuspataq, makinwan llamkhaytawan nirqa: Ar, munani; llimphuchasqa kay, nispa. Chay runataq lepra unquyninmanta sanoyakurqa! (Marcos 1:40-42.) Maytacha chay runa kusikurqa. WANUNANKAMA CHIQA SUNQU RUNA KARQA 20 Jesusjina nuqanchikpis Jehovaman chiqa sunqu ka nanchik tiyan, paytataq kasukunanchik tiyan. Payqa nakarispapis, wakkuna chiqniptinkupis, mana jaykaq Tatanta wasancharqachu. Mana Kuraq Supaytapis kasurqachu (Mateo 4:1-11). Familianpis juk kuti mana yuyaynimpichu kashan, nispa qhisacharqanku (Marcos 3:21). Chaywanpis Jesusqa, mana llakikurqachu, tukuy sunqu Diospa munayninta ruwarqa. Astawanpis, paymanta
20, 21. Imaynata Jesus, Jehovata kasukurqa?
46
millayta parlaptinku, maqayta munaptinku ima, payqa mana nirqachu pagachikunanta (1 Pedro 2:21-23). 21 Jesusqa, wanunankama chiqa sunqu runa karqa. Wa nuchichkaptinku mayta nakarichirqanku. Kamachiqkunaqa, payta japiytawan wisqarqanku, llullakuspa payta tumparqanku, chiqa kaqta qiwispa juchacharqanku, asipayarqanku, maqarqanku ima. Jesustaq kurkupi war khusqa kachkaspa nirqa: Tukuy ima tukuychasqana, nispa ( Juan 19:30). Wanupusqanmanta kimsa punchayninmantaq Tatan Jehovaqa, juk angeltajina Jesusta kawsarichimurqa (1 Pedro 3:18). Tawa chunka punchayninmantaq, janaqpachaman ripurqa. Chaypitaq Diospa pa nanman tiyaykukorqa, Diosninchik kamachiqtajina churanankama (Hebreos 10:12-14). 22 Imaraykutaq Jesus chiqa sunqu wanupurqa? Je sus nuqanchikrayku wanupurqa, chayrayku Jehovap munayninmanjina tukuypis, paraisopi winay winaypaq kawsayta atinchik. Qhipan yachaqanapi rikusunchik, imaynatachus Jesuspa wanupuynin winay kawsayta taripanapaq yanapawasqanchikta.
22. Imaraykutaq Jesus wanupunankama chiqa sunqu karqa?
BIBLIAP YACHACHISQAN Bibliap profeciasnin juntakusqan, Diospa nisqan ima, Jesus, Mesas chayri Cristo kasqanta rikuchiwanchik (Mateo 16:16). Manaraq Jallpaman jamuchkaspa, Jesusqa janaqpachapi angeljina kawsarqa ( Juan 3:13). Jesusqa, yachachiq, kacha runa, Diosta kasukuq runa ima karqa (Mateo 9:35, 36).
5 YACHAQANA
Dios rantiwasqanchik, Diospa astawan jatun regalon

Imataq chay rantiyr? Imaynata Dios rantiwarqanchik? Imaynata Dios rantiwasqanchik yanapawanchik? Imaynata agradecesqa kasqaykita rikuchiwaq?
IMA regalotataq astawan kusiywan japikunki? Juk regaloqa may valorniyuq kananpaq mana achkha qullqiwanpunichu rantikunan tiyan. Valorniyuq kananpaqqa, kusichinawanchik chayri yanapanawanchik tiyan. 2 Ima regalomantapis, Jehova Diosninchik juk sumaq regalota quwasqanchikqa, may valorniyuq. Mayqintaq chayr? Jehova Diosninchikqa, tukuy imata quwanchik, chaywanpis, astawan sumaq regalonqa: munasqa Churinpa kawsayninta qusqan, imaraykuchus jinamanta wa nuymanta kacharichiwarqanchik (Mateo 20:28). Kay yachaqanapi, imaynatachus kay regalo kusichiwasqanchikta, yanapawasqanchikta ima rikusunchik. Chayrayku kay regalotaqa, may valorniyuqtajina qhawananchik tiyan, imaraykuchus Jehovaqa, jinamanta mayta munakuwasqanchikta rikuchiwanchik.
1, 2. a) Imayna regalotataq astawan valorniyuqtajina qhawanki? b) Imaptintaq Dios rantiwasqanchik juk sumaq regalo nuqanchikpaq?
48
IMATAQ CHAY RANTIYRI? 3 Rantiyqa, juchamanta, wanuymanta ima runata ka charichinanpaq Jehova Diospa ruwasqan (Efesios 1:7). Kayta astawan japiqanapaqqa, Eden huertapi Adan juchallikuspa, imatachus chinkachisqanta yachananchik tiyan. Juchallikuspa imatachus Adan chinkachisqanta yachaspaqa, juchamanta kacharichinawanchikpaq may chhikata punichus Jehova Diosninchik pagasqanta yachasunchik. 4 Jehova Diosninchik Adanta ruwachkaspa, mana ju chayuqta ruwarqa. Imataq chay niyta munarqa? Adan, mana jaykaq unquykunanta, manataq wanunanta niyta munarqa. Chantapis Biblia nisqanmanjina payqa, Dios pa churin karqa (Lucas 3:38). Ar, imaynatachus juk munakuyniyuq tata, churinta allinta parlapayan, ajinallatataq munakuyniyuq Diospis, Adanta parlapayaq, imata chus ruwananta niq, munayninta ima willaq (Genesis 1: 28-30; 2:16, 17). 5 Jehova Diosninchikqa, Adanta payman rijchakojta ruwarqa (G enesis 1:27). Imatataq chay niyta munan? Nawpaq kaq yachaqanapi yachakunchikjina, Jehova Dios qa mana rikukuq juk espritu ( Juan 4:24). Payqa mana nuqanchikjinachu. Chayrayku Adanqa jukjinamanta Jehova Diosman rikchakurqa. Payqa Diosjina: munakuyta, chiqan kayta, atiyniyuq kayta, yachayniyuq kayta ima rikuchiyta atinanpaqjina ruwasqa karqa. Chantapis Adanqa, imatapis akllayta atinanpaqjina ruwasqa kallarqataq. Adanqa mana juk maquinajinachu ruwasqa karqa, imapaqchus ruwasqa kasqanta ruwanallanpaq. Astawanqa sapallanmanta, imachus allin imataqchus mana allin kas 3. Imataq rantiyr, imapaqtaq Adan chinkachisqanta yachananchik tiyan? 4. Imatataq Adan mana juchayuq kasqan niyta munarqa? 5. Imapitaq Adan Diosman rikchakurqa?
49
qanta akllayta atinanpaqjina ruwasqa karqa. Jehova Dios ninchikta kasukuytachus akllanman karqa chayqa, winay winaypaq Eden huertapi kawsanman karqa. 6 Adanqa, Jehova Diosta mana kasukusqanrayku wa nurqa. Chayraykutaq, mana juchayuq, junta kawsaynin ta chinkachirqa (Genesis 3:17-19). Mana paypa kawsaynillantachu chinkachirqa, manaqa mirayninpa kaw saynintapis chinkachillarqataq. Jehova Diospa Palabran niwanchik: Uj runanejta [Adanniqta] jucha kay pa chaman yaykumorqa, jucharaykutaj wanuypis tiyan. Aji namanta wanoyqa tukuy runasman chayarqa, tukuynin ku juchallikusqankurayku, nispa (Romanos 5:12). Ar, Adanpa juchan tukuyman chayawanchik. Chayrayku Biblia juchaman ranqhasqa, chayri qosqa, kasqanchikta niwanchik, jinamanta juchaman, wanuyman ima watasqa kanchik (Romanos 7:14). Yachachkaspa juchallikusqankurayku, Adanpaqwan, Evapaqwan, mana juk suyakuy karqachu. Chaywanpis, imataq mirayninkumanta kanman karqar? 7 Jehovaqa, tukuy runata rantispa salvayta munarqa. Imataq chay niyta munan? Kayta kutichinapaqqa, iskayniqmanta qhawarina. Qallarinapaq, rantiyqa pagay niyta munan imapis watiqmanta kapunawanchikpaq, chayri pillatapis kacharichinanchikpaq, imaynatachus wisqasqa runata kacharichinapaq pagakun, kikillantataq. Chantapis Bibliapiqa, rantiy niyta munan, maychus kasqanta paganata, mana pisitachu, nitaq kuraqtachu. Sutincharina paq unayqa, juk runap wakan wakpa kapuyninta danuq chayqa, chay runaqa, wakan danusqanta maychus kaqta paganan karqa.
6. Imatataq Adan juchallikuspa chinkachirqa, imatataq mirayninman saqirqa? 7, 8. Rantiy, imataq astawan niyta munan?
50
8
Rikunchikjina Adanpa juchanqa tukuyninchikman chayawanchik. Imaynatataq juchamanta, wanuyman ta ima, Jehova Diosninchik kacharichiwasunman karqa? Imaynatachus Jehova rantiwasqanchikta, chantapis imaynatachus chay yanapawasqanchikta qhawarinachik. IMAYNATA DIOS RANTIWARQANCHIK? 9 Adanqa, mana juchayuq kawsayninta chinkachirqa. Chayta watiqmanta rantinapaq, mana mayqin juchasapa runap kawsayninwan pagakuyta atikunmanchu karqa (Salmo 49:7-9). Kikillanwantaq runata rantikunan karqa. Jehova Diospa chiqan kayninqa, jina kananta manarqa. Diosllataq Bibliapi nirqa: Kay jinata kutichiychej: Runamanta runata, nispa (Deuteronomio 19:21). Imaynatataq Adanpa mana juchayuq kawsayninta pagakunman karqar? Juk mana juchayuq junta runap kawsaynillanwantaq pagakunan karqa (1 Timoteo 2:6). 10 Imaynatataq Jehova Dios rantiwarqanchik? Jehova Diosqa Jallpaman mana juchayuq Churinta kachamurqa. Mana mayqin churillantapis kachamurqachu, manaqa, astawan munasqa Churinta kachamurqa (1 Juan 4:9, 10). Jesucristoqa, mana thutuspalla janaqpachapi jatun kayninpa kanchayninta saqirqa (Filipenses 2:7). Tawa yacha qanapi rikunchikjina Jehova Diosninchikqa, Churinpa kawsayninta, juk mana qharip chayasqan sipaspa wiksan man churarqa. Diospa espritu santon jarkasqanraykutaq, Jesucristoqa mana juchayuq junta runajina paqarikurqa (Lucas 1:35). 11 Imaynatataq juk runap kawsaynillanwan tukuy ru nasta rantikunman karqar? Tukuriy, imaptintaq tukuy runas juchayuq kanku? Adan juchallikuspaqa, mana ju9. Imayna runawantaq runata rantikunan karqa? 10. Imaynata Jehova rantiwarqanchik? 11. Imaynata juk runallawan tukuy runasta rantikunman karqa?
51
chayuq kawsayninta chinkachirqa. Manana junta runa mana juchayuq kawsayninta, mirayninman chayachirqa chu, manaqa juchata, wanuyta ima tukuy mirayninman chayachirqa. Jesus qhepa kaj Adanr, junta runa karqa, mana jaykaqpis juchallikurqachu (1 Corintios 15:45). Astawanqa Tatanta tukuy imapi kasukurqa, chanta mana juchayuq kawsayninta nuqanchikrayku qurqa, jinaman ta Adan kawsayta qunawanchikmantaqa, pay quwarqanchik, juk suyakuyta imataq quwarqanchik (Romanos 5:19; 1 Corintios 15:21, 22). 12 Bibliaqa, Jesus manaraq wanuchkaptin mayta nakarichisqankuta, mayta siqusqankuta, kurkuman takaykus pataq llakiyta wanuchisqankuta ima willawanchik ( Juan 19:1, 30; yapanpi, 204-206 paginasta nawiriy). Imap tintaq Jesus chayjinatapuni nakarirqar? Qhipaman asta wan yachakusunchikjina, Kuraq Supayqa: Pipis nakarin chayqa, mana Jehovaman chiqa sunqu kanqachu, nis pa nirqa. Jesustaq chayjina nakariypi Jehova Diosninchikman chiqa sunqu kaspa, Kuraq Supay llulla kasqanta rikuchirqa. Chantapis, juk mana juchayuq junta runa, Ku raq Supay nakarichiptinpis, Diosman chiqa sunqu kayta atisqanta rikuchillarqataq. Maytacha Jehova Diosninchik kusikurqa, kata Churin Payman chiqa sunqu kasqanta rikuspa! (Proverbios 27:11.) 13 Imaynatataq Diosninchik rantiwarqanchik? Kimsa chunka kimsayuq watapiqa, nisan killapi 14 punchaypi, Jehova Diosninchik, junta runa, mana juchayuq Churin ta, wanuchinankuta saqirqa. Jinamanta Jesus winaypaj uj kutillata kawsayninta jaywarqa (Hebreos 10:10). Kim sa punchayninmantaq Jehova juk angeltajina kawsarichimurqa. Chaymanta janaqpachaman ripuytawan Jesusqa,
12. Imatataq Jesus nakarisqanwan rikuchirqa? 13. Imaynata Dios rantiwarqanchik?
Jehovaqa, rantinawanchikpaq kata Churinta qurqa
53
mana juchayuq junta runajina wanusqanta, Jehovap nawpaqinman apaykurqa, jinamanta Jehovaqa, Churinpa kawsayninwan Adanpa mirayninta rantirqa (Hebreos 9:24). Jehova Diosqa, Jesuspa kawsayninwan, tukuy ru nasta juchamanta, wanuymanta ima rantirqa (Romanos 3:23, 24). IMAYNATA DIOS RANTIWASQANCHIK YANAPAWANCHIK? 14 Rantiwasqanchikrayku, juchasapa runa kaspapis, Jehova Diospa bendicionesninta japikuyta atinchik. Qha warina imaynatachus Jehova Dios rantiwasqanchik yanapawasqanchikta. 15 Juchanchik pampachakun. Tukuyninchik Adanmanta jamusqanchikrayku juchasapas kanchik, chayrayku pantanchik. Imata ruwaspapis, parlaspapis, juchallikunchik. Chaywanpis, Jesus wanusqanrayku, juchanchik pampachakun (Colosenses 1:13, 14). Chaywanpis juchanchik pampachasqa kananpaq sunqumantapacha kutirikunan chik tiyan. Chantapis, Jehova Diosmanta juchanchikta pampachananta Jesucristop sutinpi manakunanchik tiyan (1 Juan 1:8, 9). 16 Jehova Diosninchik allinpaq qhawawanchik. Sunqunchik juchachawaptinchik, mana juk suyakuy tiyapuwasqanchikta, qhasi mana kaq kasqanchikta ima yuyanchik. Chaywanpis rantiwasqanchikrayku, Dios sonqonchej pa yuyayninta llimphuchan. Jehova Diosninchikqa, juchanchikta pampachan, juchasapa runa kaptinchikpis yupaychananchikta saqin, allinpaqtaq qhawawanchik (Hebreos 9:13, 14). Jinamanta, mana imamanta llakikuspa
14, 15. Imatataq ruwananchik tiyan juchanchik pampachakunanpaq? 16. Imaraykutaq Diosta llimphu sunquwan yupaychasunman, chantapis, imaynata chay yanapawanchik?
Rantiwasqanchikmanta Jehovaman agradecekusunman payta astawan riqsispa
Payman qayllaykuyta, Paymanta manakuyta ima atinchik (Hebreos 4:14-16). Mana Diosllachu allinpaq qhawawanchik, astawanqa, sunqu tiyasqa, kusisqa ima kawsakunchik. 17 Winaypaq paraisopi kawsakuyta suyanchik. Romanos 6:23 nin: Juchaj pagonqa wanuymin, nispa, chanta ni llantaq: Diospa regalonr winay kausay Cristo Jesus Se norninchejpi, nispa. Kimsa yachaqanapi, ima bendicioneschus Paraisopi kananta yachakurqanchik (Apocalipsis 21:3, 4). Jesus nuqanchikrayku wanupusqanrayku, tukuy chay bendicionesta, winay kawsayta ima japiyta atin chik. Chaywanpis winay kawsayta japinanchikpaq, rantiwasqanchikmanta Jehovaman agradecekusqanchikta rikuchinanchik tiyan. IMAYNATA AGRADECESQA KASQAYKITA RIKUCHIWAQ? 18 Imaraykutaq tukuy sunqu Jehova Diosman agradecekunanchik tiyan? Tukuriy, pillapis juk regalota rantipu 17. Jesus wanusqanrayku, ima bendicionestataq japiyta atisunchik? 18. Imaraykutaq Jehovaman tukuy sunqu agradecekunanchik tiyan?
55
nawanchikpaq, kapusqanmanta, tiemponmanta ima churan chayqa, manachu chay regalota may valorniyuqta jina qhawananchik kanman? Ar, imatachus Jehova Dios regalawasqanchikqa may valorniyuq nuqanchikpaqqa, imaraykuchus payqa astawan munakusqanta quwarqanchik. Bibliaqa niwanchik: Diosqa chay jinatapuni kay pachapi kaj chhikata munakusqanrayku, uj kata churinta qorqa, nispa ( Juan 3:16). Chantapis, Jesus kawsayninta qusqanqa, paypis munakuwasqanchikta rikuchiwanchik ( Juan 15:13). Jinamanta Jehova Diospis, Jesucristopis, sapa jukninchikta munakuwasqanchikta sutita rikunchik (Galatas 2:20). 19 Imaynata agradecekusqaykita rikuchiwaq? Qallarinapaqqa, Jehovata allinta riqsinayki tiyan ( Juan 17:3). Chaypaqqa Bibliamanta yachakullaypuni. Astawan Jeho va Diosninchikta riqsinki chayqa, astawan payta muna kunki. Astawan Jehova Diosta munakunki chayqa, astawan nisqanta ruwayta munanki (1 Juan 5:3). 20 Jesuspa wanuyninpi ininayki tiyan. Jesusmanta nikur qa: Churipi creejqa winay kawsayniyoj [kanqa], nispa ( Juan 3:36). Imaynata Jesuspi creesqanchikta, inisqanchikta rikuchisunman? Mana simillanchikwanchu. San tiago 2:26, nin: Mana ruwasqasniyoj creeypis wanusqa llataq kashan, nispa. Ar, iniyninchikqa, ruwasqasnin chikpi rikukun. Chaypaqqa, Jesusjina nuqanchikpis ruwananchik tiyan ( Juan 13:15). 21 Sapa wata Senorpa Cenanman rinayki tiyan. Kim sa chunka kimsayuq watapiqa nisan killapi 14 pun chaypi, Jesucristo ruwarqa Senorpa cenan nisqata (1 Corintios 11:20; Mateo 26:26-28). Chantapis, kay cenataqa,
19, 20. Imaynata agradecekusqaykita rikuchiwaq? 21, 22. a) Imaptintaq sapa wata Senorpa Cenanman rinanchik tiyan? b) Imamantataq 6, 7 yachaqanapi ima yachakusunchik?
56
Jesuspa wanupuyninta yuyarinapaq tantakuy, nispa su tichakullantaq. Jesus chay tantakuyta ruwayta qallarirqa, paykunarayku junta kawsayninta qusqanta discipulosnin yuyarikunallankupaqpuni. Chaymanta parlaspa Jesusllataq nirqa: Kayta ruwaychej noqamanta yuyarikuspa, nispa (Lucas 22:19). Chay tantakuyqa, Jesus, Jehova Dios ima mayta munakuwasqanchikta yuyarichiwanchik. Je suspa wanupuyninta yuyarinapaq tantakuyman rispaqa, agradecekusqanchikta rikuchinchik.1 22 Jehova Diosninchik runata rantisqanqa, may jatun valorniyuqpuni (2 Corintios 9:14, 15). Astawanpis Jeho va Dios runata rantisqanrayku, wanusqaspis kawsarimunqanku, chaymantataq suqta, qanchis yachaqanapi ima yachakusunchik.
1 Kay librop yapanpi, 206-208 paginaspi, Senorpa Cenan, imachus kasqanmanta astawan yachakuyta atinki.
BIBLIAP YACHACHISQAN Jehovaqa, juchamanta, wanuymanta ima, kacharichinawanchikpaq rantiwarqanchik (Efesios 1:7). Jehovaqa, juk kata Churinta nuqanchikrayku wanunanpaq Jallpaman kachamurqa (1 Juan 4:9, 10). Rantiwasqanchikrayku, juchanchik pampacha kun, Diospa nawpaqinpi allinpaq qhawasqa kanchik, winay kawsayta japiytataq suyakunchik (1 Juan 1:8, 9). Jehovata allinta riqsispa, Jesuspa wanuyninpi inispa, Senorpa Cenanman rispa, Jehova Diosman agradecekusqanchikta rikuchisunman ( Juan 3:16).
6 YACHAQANA
Maypitaq wanusqakuna kachkanku?

Maymantaq wanuspa ripunchik? Imaraykutaq wanunchik? Imaynata wanuymanta chiqata yachay sunquchawanchik?
RUNAQA, kay tapuykunata unaymantapacha tapukun. Tukuypis kay tapuykunapaq kutichiykunata maskanku. 2 Phichqa yachaqanapi Jesus wanusqanrayku, winay kawsayta japikuyta atinanchikta yachakurqanchik. Chan tapis, Biblia manana wanuy kananmanta yachachisqan ta yachakullarqanchiktaq (Apocalipsis 21:4). Chay winay kawsay chayamunankamataq, tukuypis wanunchik. Salo mon ninjina, kawsashajkunaqa wanunankuta yachakun ku (Eclesiastes 9:5). Mana wanuyta munanchikchu, chay wanpis, tukuy wanunchik. Chayrayku tukuypis mayman chus wanupuspa ripusqanchikta yachayta munanchik. 3 Pipis wanuptin ichapis tapukunchik: Maymantaq ri punr? Nakarichkanchu? Jarkawasunmanchu? Watiqmanta rikusunmanchu? Yanapasunmanchu?, nispa. Kay tapuykunaman mana tukuy religioneschu kikinta kuti chinku. Jukkunaqa, kacha runas wanupuspa janaqpachaman ripusqankuta, saqra runastaq infiernoman ripus qankuta yachachinku. Wakkunataq, nawpa tatasninchikpa espiritunkuwan tinkuq ripusqanchikta ninku. Wak reli gionestaq wanupuspa ukhu pachaman ripusqanchikta,
1-3. Pipis wanuptin, imatataq runa tapukun, imatataq wakin religiones yachachinku?
58
chaymantataq, watiqmanta aychallikusqanchikta, wak runapi chayri uywapi paqarikusqanchikta ima yachachinku. 4 Kay yachachiykunaqa, juk yuyayllata yachachin, chay yuyaytaq: wanupuptinchik imallapis nuqanchikmanta kawsachkaq qhipakusqan. Yaqha tukuy religionesqa, unay mantapacha yachachinku, runa wanuspapis kawsachkasqanta, yuyachkasqanta, rikuchkasqanta, uyarichkasqanta ima. Jinachu kanman? Mana. Yuyanchik, rikunchik, uya rinchik ima, nuqtunchikrayku. Wanupuptinchiktaq nuq tunchikqa manana llamkanchu. Chayrayku yuyayninchikpis, munakuyninchikpis chinkapullantaq. MAYMANTAQ WANUPUSPA RIPUNCHIK? 5 Jehova Dios ruwawasqanchikrayku, wanupuspa ima nakusqanchiktachus paylla yachan, chanta paylla Biblia niqta wanusqasmanta chiqata willawanchik. Sutiman ta niwanchik, juk runa wanupuptin, mana imanpis kawsa chkaq qhipakusqanta. Ar, mana ima almapis, nitaq ima espiritupis kawsachkaq qhipakunchu.1 6 Salomon wanusqakunamanta parlachkaspa nirqa: Kawsashajkuna wanunankuta yachakunku wanusqasr mana imatapis yachankuchu, nispa. Astawanpis nillarqataq: Tukukapullantaj munakuyninku, chejninakuyninku, tukuy ima munapayayninku ima. [...] Wanuspa mayman chus rinki chaypeqa manana ima ruwanapis kanchu, ni yuyanapis, ni yachana, nitaq yachaypis, nispa (Eclesias tes 9:5, 6, 10, Qheshwa Biblia). Chanta Salmo 146:4 wanusqakunamanta nin: Yuyayninkupi tukuy wakichikusqanku chinkapun, nispa. Ar, wanupuptinchik mana imanchikpis kawsachkaq qhipakunchu. Kawsayninchik juk vela 1 Kay librop yapanpi 208-211, paginaspi imachus alma, espritu ima kasqanta yachachikun.
4. Imatataq religiones yachachinku? 5, 6. Biblia nisqanmanjina, imaynataq wanusqakuna kachkanku?
jina. Kanchachkaptin wanuchinchik chayqa, mana maymanpis kanchaynin rinchu, manaqa chinkapun. IMATATAQ JESUS WANUYMANTA YACHACHIRQA? 7 Jesus wanupuq Lazaromanta parlas qanqa, wanuymanta astawan sutincha wanchik. Discipulosninman nirqa: Laza ro kawsaqenchejqa punushan, nispa. Pay kunaqa punuchkancha nirqanku, chayri unqusqachus, nispa yuyarqanku. Mana chaymanjinataq Jesus sutincharqa: La zaroqa wanupumpuni, nispa ( Juan 11: 11-14). Jesusqa wanuyta punuywan kikincharqa. Jesuspa amigon Lazaroqa, mana Maymantaq janaqpachapichu, nitaq ukhu pachapichu kanchaynin ripun? kachkarqa. Mana angeleswanchu, nitaq nawpa tatasninpa espiritunkuwanchu tinkuq rirqa, manataq wak runapi, chayri wak uywapi watiqmanta paqari kurqachu. Lazaroqa, wanuypi samarichkarqa, punuchkan manpisjina. Bibliaqa, wanuyta punuywan kikinchan. Pro feta Isaas niwanchik: Jallpa ukhupi punojkunaqa rijcha rimonqanku, nispa (Isaas 26:19). Jinallatataq Salmosta qillqaqqa nirqa: Nawisniyman kanchaywan juntachiy, ama wanuypi punukapunaypaj, nispa (Salmo 13:3). 8 Diosninchik runa wanunantachu munarqa? Mana. Jehovaqa, runata winaypaq Jallpapi kawsananpaq ruwar qa. Kay libropi yachanchikjina, Diosninchik nawpa tatamamanchikta, juk kacha huertaman churarqa, chaypitaq mana unquspa kawsananku karqa. Diosninchik allinta kawsanankuta munarqa. Juk munakuq tata wawasnin, unquykunankuta, wanunankuta ima munanmanchu?
7. Jesus wanuymanta parlasqan, imatataq yachachiwanchik? 8. Diosninchik runa wanunantachu munarqa?
60
Mana, ichar? Jehovaqa, wawasnin winaypaq kusisqa kawsanankuta munarqa. Chayrayku Biblia nin: Diosqa [...] runaj sonqonman winay kasqanta [kawsayta, NM ] churarqa, nispa (Eclesiastes 3:11). Ar, Diosqa, winaypaq kawsayta munananchikpaq ruwawarqanchik, astawanpis tukuy imata ruwachkan jinata kawsananchikpaq. IMARAYKUTAQ WANUNCHIK? 9 Jina kaptinqa, imaraykutaq wanunchikr ? Kay tapuy man kutichinapaqqa, qhawarina imatachus nawpa tatas 9. Ima kamachiytataq Adan kasukunan karqa, chaytaq juntayta atinapaqjinallachu karqa?
Jehova runata ruwarqa, winaypaq Jallpapi kawsananpaq
61
ninchik ruwasqankuta. Biblia niwanchik: Huertapi Tata Dios [Jehovaqa] winacherqa tukuy laya sumaj sachasta po qoyninta mikhunapaj, nispa (Genesis 2:9). Chaywanpis Diosqa, Adanman nirqa: Huertapi tukuynin kaj sachasmanta mikhullanki. Allin kajta mana allin kajta yachanamanta sachaj poqoynillanta amapuni mikhunkichu. Chay sachaj poqoynintachus mikhunki chayqa, wanunki, nis pa (Genesis 2:16, 17). Kay kamachiyqa, juntayta atinapaqjinalla karqa, imaptinchus may achkha sachaspa puquynin mikhunankupaq karqa. Adanwan Evawan kasukuspaqa, Diosninchikman agradecekusqankuta rikuchinkuman karqa; mana juchayuq kawsayninkumanta, tukuy imata qusqanmanta ima. Chantapis, Diosninchikman jatunpaq qhawasqankuta, kasukuyta munasqankuta ima, rikuchillankumantaq karqa. 10 Llakikunapaqjina, nawpa tatamamanchik mana Jehovata kasukurqankuchu. Supayqa, katariniqta parlaspa Evata tapurqa: Huertapi kaj tukuynin sachaspa poqoyninta ama mikhunkichejchu, nispachu Diosqa nisunkichej?, nispa. Warmitaq kutichirqa: Atiyku mikhuyta tukuynin sachaspa poqoyninta. Huerta chawpipi kaj sachallamanta Diosqa niwayku amapuni mikhunaykuta, ni llojchirinallay kutapis. Chaymantachus mikhunkichej chayqa, wanunki chej, niwayku, nispa (Genesis 3:1-3). 11 Kuraq Supaytaq nirqa: Mana wanunkichejchu. Dios allinta yachan, chay sachaj poqoyninta mikhuspa, sumaj yachayniyojman tukunaykichejta. Ajinamanta chaywan qankuna Dios jina kankichej, yachankichejtaj imachus allin kajta, mana allin kajtapis, nispa (Genesis 3:4, 5). Kuraq Supayqa, Evata yuyachirqa mikhuspa allinta ruwananta. Supay nisqanmanjina warmiqa, imachus allin, imataqchus mana allin kasqanta, ruwayta atinman karqa, nisunman, Evaqa munasqanta ruwanman karqa. Chantapis
10, 11. a) Imaynamant a nawpa tatamamanchik pantarqanku? b) Imaptintaq juchallikusqanku jatun pantay karqar?
62
Supayqa, Evaman mana wanunkichejchu nispaqa, Jeho va llulla kasqanta nichkarqa. Evaqa Kuraq Supayta kasuspa sachap puquyninta japiytawan mikhuykurqa. Chaymanta qusanman qurqa, paytaq mikhuykullarqataq. Chay puquymanta mikhuspaqa, kasukuyta atinajinalla Diospa kamachiyninta, mana kasukurqankuchu. Jinamanta yachachkaspa Tatankuta wasancharqanku. Chay ruwasqankuqa, manachu Diosninchik paykunata jasutinanpaqjina karqa? 12 Wawaykipi tukuriy, qam uywachkaptiyki, tukuy imata quchkaptiyki, pay wasanchasuptin, manachu sunquy12. Adanwan Evawan ruwasqankumanta Diosninchik sunqunta nanachikurqachu?
Adan nutu jallpamanta ruwasqa karqa, nutu jallpallamantaq kutipurqa
63
ki nanasunkiman? Jinallatataq Jehova Diosninchikpa sunqun nanarqa, Adanwan Evawan wasanchasqankumanta. 13 Adanwan Evawan Jehovata mana kasukusqankuray ku, manana winaypaq kawsayta atirqankuchu. Chayray ku Diosninchik nisqanmanjina wanurqanku. Chinkapurqanku. Mana espiritusjina wak kawsaymanchu ripurqanku. Jehovaqa, Adanwan parlachkaspa, jinata nirqa: Jum pi suruyta llankanki, [...] nutu jallpaman tukunaykikama, imaraykuchus jallpamanta ruwasqa kanki. Jallpa kanki, jallpallamantaj kutinki, nispa (Genesis 3:19). Diosninchik Adanta nutu jallpamanta ruwarqa (Genesis 2:7). Manaraq Adan ruwasqa kachkaptin, Adanqa mana karqachu. Chay rayku, Dios jallpallamantaq kutinki Adanta nispaqa, Adan manana kawsayniyuqchu kananta nichkarqa, imaraykuchus Jallpaman tukunan karqa. 14 Adanwan Evawan Diostachus kasukunkuman karqa chayqa, kunankama kawsachkankuman karqa, chaywan pis, yachachkaspa mana kasukusqankurayku wanurqanku. Chayrayku kunanqa tukuypis wanunchik, nawpa tatanchik Adan juchata, wanuyta ima saqiwasqanchikrayku (Roma nos 5:12). Juchaqa, nawpa tatanchik juk unquyta chimpaykuchiwasqanchikjina, chay unquymantataq mana pipis ay qisunmanchu. Chayrayku, wanuyqa mana juk tinkachu, nitaq munakunapaq masijinachu, manaqa juk enemigo, juk maldicion runapaq (1 Corintios 15:26). Chayrayku juchamanta, wanuymanta ima rantiwasqanchikmanta, Jehovaman gracias ninanchik tiyan! IMAYNATA WANUYMANTA CHIQATA YACHASPA SUNQUCHAKUNCHIK? 15 Biblia wanuymanta yachachisqan sunquchawanchik.
13. Imatataq Jehova Adan wanunanmanta nirqa, imatataq chay niyta munan? 14. Imaraykutaq wanunchikr? 15. Imaptintaq wanuymanta chiqata yachay sunquchawanchik?
64
Yachanchikjina, wanupuqkuna mana nakarinkuchu, nitaq llakikunkuchu. Mana nakarichiwasunmanchu, chayrayku mana manchachikunachu tiyan. Mana yanapawanchik chu, manataq yanapasunmanchu. Nuqanchik mana pay kunawan parlayta atinchikchu, manataq paykuna nuqanchikwan parlayta atinkuchu. Wakin religionmanta yacha chiqkunaqa, wanusqata yanapaykuman, nispa ninku, runataq chayta creespa, qullqita qunku. Chiqata wanus qamanta yachaspaqa, manana paykunawan chawkiyachikunchikchu. 16 Religionniyki wanuymanta Bibliap yachachisqanta yachachinchu? Yaqha tukuy religionesqa mana chiqata yachachinkuchu. Imaraykutaq? Kuraq Supay mana munasqanrayku. Payqa, pantasqata yachananchikta munan. Llu lla religionniqta wanupuspa espiritujina kawsachkallasqanchiktapuni yachachin. Astawanpis Supayqa kay llullakuyta, wak llullakuykunatawan apaykachan Diosmanta runata karunchananpaq. Imaynamanta? 17 Rikunchikjina yaqha tukuy religionesqa, saqra runas winaypaq nina lawraypi nakarinankuta yachachinku. Jina ta yachachispaqa Jehova Diosninchik saqra kasqanta nichkanku, mana chaymanjinataq, Diosninchikqa muna kuymin, payqa mana jaykaq runata jinata nakarichinmanchu (1 Juan 4:8). Tukuriy, juk runa wawan mana kasusqanrayku wawanpa makinta ruphachiptin, imatataq niwaq? Chay runata jatunpaqchu qhawawaq? Riqsillaytapis mu nawaqchu? Mana, ichar? Chay runa saqra kasqantacha niwaq. Jinallatataq Kuraq Supay Diosmanta yuyananchik ta munan. Chayrayku Kuraq Supayqa, Dios winaypaq nina lawraypi runata nakarichisqanta yachachin. 18 Chantapis Kuraq Supayqa, llulla religionesniqta wa16. Pitaq religionesta apaykachan, imapaqtaq chayta ruwan? 17. Imata yachachispataq Diosninchik saqra kasqanta nichkanku? 18. Ima llulla yachachiyraykutaq runas, wanusqakunata yupaychanku?
65
nusqas espirituman tukusqankuta, paykunata yupaychananchik kasqanta ima yachachin. Kayta yachachispa qa, chay espritus yanapawasqanchikta, chayri nakarichiwasqanchikta ninku. Runasqa kay llullakuyta uyarispa, wa nusqakunata manchachikunku, yupaychanku ima. Mana chaymanjinataq Bibliaqa, wanusqas punusqajina kachkas qankuta yachachin, chantapis Jehova Diosllata yupaycha nanchikta yachachillantaq, manataq wanusqastachu (Apocalipsis 4:11). 19 Chiqata wanusqasmanta yachaspaqa, llulla religiones wan manana chawkiyachikunchikchu. Chantapis, Biblia winay kawsaymanta yachachisqanta astawan allinta japi qanchik. Ar, wanusqas mana espiritusjina maymanpis ri pusqankuta yachaspaqa, winay kawsaymanta Biblia yachachisqanta astawan sutita entiendenchik. 20 May unayna, juk chiqa sunqu runa Job sutiyuq, jinata tapurqa: Sichus uj runa wanun chayqa, ujtawan kawsan manchu?, nispa ( Job 14:14). Nisunman, wanupuqkuna watiqmanta kawsarimunkumanchu? Biblia kay tapuyman kutichisqanqa sunquchawanchik, qhipan yachaqanapitaq rikusunchik imaynatachus.
19. Chiqata wanusqasmanta yachaspa, imatataq Bibliamanta astawan sutita entiendenchik? 20. Ima tapuymantaq qhipan yachaqanapi kutichisunchik?
BIBLIAP YACHACHISQAN Wanusqakuna mana rikunkuchu, mana uyarinku chu, nitaq yuyankuchu (Eclesiastes 9:5). Wanusqakuna punuchkanku; mana nakarinkuchu nitaq nanachikunkuchu ( Juan 11:11). Tukuypis wanunchik, Adan juchanta saqiwasqanchikrayku (Romanos 5:12).
7 YACHAQANA
Ima suyakuytaq wanusqakunapaq tiyan?

Imaptintaq wanusqakuna kawsarimunankuta suyasunman? Jehova wanusqakunata kawsarichimuyta munanchu? Pikunataq kawsarimunqanku?
SAQRA enemigomanta ayqichkasqaykipi tukuriy, chay enemigoqa, qammanta astawan kallpayuq, chantapis astawan usqhayta purin. Japisunqa chayqa wanuchisunqa. Payqa achkha amigosniykitana wanuchin. Usqhayllata ayqiptiyki pis, payqa taripanayachkasunkina. Manataq ayqiyta atinkichu. Chayllapi juk runa yanapaq jamusunki. Payqa yanapayta munasunki, chantapis enemigoykimanta astawan atiyniyuq. Manachu chayta rikuspa, kusikuwaq? 2 Chay enemigoqa, mana qamllatachu qhatiykachachkasunki, tukuyta qhatiykachachkawanchik. Suqta yachaqana pi yacharqanchikjina, Bibliaqa nin, chay enemigoqa wanuy kasqanta. Mana pipis paymanta ayqinmanchu, nitaq atipanmanchu, yaqha tukuy rikunchik imaynatachus munasqa amigonchikta, munasqa familianchikta apakapusqanta. Jehovalla wanuyta atipayta atin. Payqa wanuymanta ranti wanchik. Wanuyta atipasqanta rikuchiwanchikna, astawan pis, payqa wanuyta chinkachiyta munan. Jinata Biblia nin: Tukuy enemigosmanta qhepa kaj atipasqaqa wanuy kanqa, nispa (1 Corintios 15:26). Manachu chay willay kusichiwanchik?
1-3. Ima enemigotaq tukuyta qhatiykachachkawanchik, chanta Bibliamanta ima yachachiytaq sunquchawanchik?

3
67
Wanuyqa, tukuyta nakarichiwasqanchikpi tukuriy. Aji namanta Jehova wanusqasta kawsarichimunanta nisqan may allin kasqanta reparanki (Isaas 26:19). Ar, wanusqakunapaq juk suyakuy tiyan, watiqmanta kawsarimunanku. FAMILIANCHIKMANTA PILLAPIS WANUPTIN 4 Munasqa amigoyki, chayri familiaykimanta pillapis wa nupunchu? Maytacha llakikurqanki, mana imatapis ruwayta atisqaykimanta. Chayjina llakiypi kachkaspa, Bibliap sunquchayninta maskananchik tiyan (2 Corintios 1:3, 4). Bi bliaqa, Jesus munasqa amigonta wanusqata rikuspa mayta sunqunta nanachikusqanta nin. Chantapis yachanchikjina Jesusqa, Diospa kacha kaykunasninta rikuchirqa, jinamanta Jehovapis pillatapis wanuqta rikuspa llakikusqanta yachanchik ( Juan 14:9). Jesusqa, Jerusalenman richkaspa, Lazarota, Mariata, Martata ima waturikuqpuni, paykunaqa Betania llaqtapi tiyakurqanku. Manchay allinta Jesuswan masichakurqanku. Jinata Biblia nin: Jesusqa mayta munakuj Marta ta, nananta, Lazarotapis, nispa ( Juan 11:5). Lazaroqa, 6 ya chaqanapi rikurqanchikjina, wanupurqa. 5 Jesus, Lazaro wanupusqanmanta llakikurqachu? Biblia qa, Jesus Lazarop amigosninta, familiaresninta ima watu rikuq risqanta nin, paykunataq Lazaro wanupusqanmanta waqachkarqanku. Jesus paykunata rikuspa, sinchita phuti korqa jinallapi Jesus waqarikorqa ( Juan 11:33, 35). Imaptintaq Jesus waqarikurqar? Ima suyaypis Lazaropaq kanmanchu karqa? Ar, Jesusqa Lazaro kawsarimunanta ya charqa ( Juan 11:3, 4). Chayta yachaspapis, Lazaro wanupusqanmanta sinchita llakikurqa. 6 Jesus llakikusqan sunquchawanchik. Chaytaq Jesus,
4. a) Munasqa amigon wanupusqanmanta Jesus llakikusqan, imata Jehovamanta rikuchiwanchik? b) Pikunawantaq Jesus allinta masi chakurqar? 5, 6. a) Lazarop amigosninta, familiaresninta ima waqachkaqta ri kuspa, Jesus llakikurqachu? b) Imaptintaq Jesus llakikusqan, sunquchawanchik?
68
Tatanpis wanuyta chiqnikusqankuta yachachiwanchik. Chantapis Jehovaqa, wanuyta chinkachinanpaq atiyniyuq. Qhawarina imaynatachus Jesus, Diospa atiyninwan runata kawsarichimusqanta. L AZARO, LLOJSIMUY! 7 Lazaroqa, chhanka juskupi pampasqa kachkarqa, Jesustaq rumita punkumanta suchurichinankuta nirqa. Mar ta mana munarqachu; tawa punchayna kasqanrayku, asna chkannacha, nispa nirqa ( Juan 11:39). Runapaqqa, Lazaro wanusqa kachkarqa mana ima suyakuypis karqachu. 8 Rumita suchuchiptinkutaq, Jesusqa qhaparispa nirqa: Lazaro, llojsimuy chaymanta, nispa. Lluqsimunmanchu karqa? Chay ratopacha wanusqa Lazaro llojsimorqa. ( Juan 11:43, 44.) Amigosnin, familiaresnin ima, maytacha kusikurqanku. Lazarop panasnin, familiaresnin, amigosnin ima, Lazaro wanusqanta yacharqanku; kunantaq watiqmanta paykunawan kachkarqa. Chayqa, mana creenapaqjina kar qa. Chayrayku maytacha kusikurqanku. Chaypachataq wa nuyta atipakurqa! 9 Jesusqa, mana sapitanchu Lazarota kawsarichimurqa. Manaraq Lazarota waqyachkaptin, Diosmanta manakurqa, jinamanta Diospa yanapayninwan Lazarota kawsarichimusqanta rikuchirqa ( Juan 11:41, 42). Mana chaypachallachu Jehovaqa atiyninwan runata kawsarichimurqa. Biblia nisqanmanjina Jehovaqa, pusaq runastapis kawsarichimullar qataq.1 Chay kawsarimuykunamanta nawirispa, mayta kusikunchik. Dios mana wakinkunallatachu allinpaq qhawasqanta yachanchik, imaraykuchus waynasta, sipaskunata,
1 Wak kawsarimuykunamanta, Bibliamanta kay pitikunapi nawiriwaq: 1 Reyes 17:17-24; 2 Reyes 4:32-37; 13:20, 21; Mateo 28:5-7; Lucas 7:11-17; 8:40-56, chantapis Hechos 9:36-42; 20:7-12 ima. 7, 8. Runa, Lazaro kawsarimunanta suyarqachu, chaywanpis, imata taq Jesus ruwarqa? 9, 10. a) Jesus sapitanchu Lazarota kawsarichimurqa? b) Imaynata Bibliapi kawsarimuqkunamanta nawiriy yanapawanchik?
Elas juk viudap wawanta kawsarichimurqa (1 Reyes 17:17-24)
Apostol Pedroqa, Dorcas sutichasqa cristianata kawsarichimurqa (Hechos 9:36-42)
Lazaro kawsarimusqanqa tukuyta kusichirqa (Juan 11:38-44)
70
machu runasta, wak llaqtayuq runastapis kawsarichimurqa. Chay kawsarimuykunamanta nawirispa, runa mayta kusi kusqanta rikunchik! Juk kutiqa, Jesus juk imillitata kawsarichimurqa, chayta rikuspataq chay wasipi runasqa mayta puni tukorqanku (Marcos 5:42). Ar, Jehova mana qunqanankupaqjina paykunata kusichirqa. 10 Chay wanuymanta kawsarimuq runasqa, machuyaspa wanullarqankutaq. Qhasipaq kawsarimusqankutachu ni sunman? Mana. Bibliapi runa wanuymanta kawsarimus qanta nawirispa, Biblia chiqata parlasqanta reparanchik, suyakuyta ima tarinchik.
BIBLIA KAWSARIMUQKUNAMANTA PARLASQAN, IMATATAQ YACHACHIWANCHIK? 11 Biblia nin: Wanusqasr mana imatapis yachankuchu, nispa. Mana imatapis yuyankuchu, nitaq maypipis kawsachkankuchu. Lazarop kawsarimuynin chayta sutinchawanchik. Pay kawsarimuytawan, runaman janaqpachamantachu parlarqa? Paykunata mancharichirqachu ukhu pachamanta parlaspa? Mana. Bibliaqa mana chayta ninchu. Chay tawa punchaypi wanusqa kachkaptin, Lazaroqa mana ima tapis yacharqachu (Eclesiastes 9:5). Payqa wanuypi punuchkarqa ( Juan 11:11). 12 Lazaro kawsarimusqanqa, kawsarimuy mana cuentollachu kasqanta yachachiwanchik, manaqa chiqa kasqan ta. Jesusqa, tukuy rikunankupaq runap nawpaqinpi Lazarota kawsarichimurqa. Religionta kamachiqkuna Jesusta chiqnispapis mana chay milagrota pakayta atirqankuchu, chay rayku nirqanku: Imatataj ruwasunr? Chay runaqa ashkha milagrostana ruwan, nispa ( Juan 11:47). Runasqa Lazarota maskamurqanku, payta rikuspataq, Jesus Diospa kachamusqan kasqanta creerqanku. Chayrayku kuraq sacerdotes, fari 11. Imaynata Lazaro kawsarimusqan, Eclesiastes 9:5 nisqan, chiqa kasqanta yachachiwanchik? 12. Imaptintaq Lazaro kawsarimusqantapuni nisunman?
71
seos ima yachachinakurqanku Jesusta, Lazarotapis wanuchinankupaq ( Juan 11:53; 12:9-11). 13 Wanupuqkuna kawsarimunankupi creenachu kan man? Ar, Jesusqa, chay punchay chayamunanta nirqa maypachachus tukuy pampasqa kajkunaqa kawsarimunqanku ( Juan 5:28). Dios tukuyta ruwawarqanchik, mana chu wanusqasta kawsarichimuyta atinman? Ar, chayqa yuyaynillanmanta kachkan. Munasqa familianchikmanta, masinchikmanta ima yuyarikunchu? Kaypi tukuriy: Diosqa, mana yupay atina tukuy chaskakunata sutisninkuman ta waqyan! (Isaas 40:26.) Jina kaptinqa, Dios tukuy amigosninchikta, munasqa familianchiktapis imaynachus kasqankuta allinta yuyarin. Astawanpis kawsarichimuyta munan. 14 Jehova wanusqasta kawsarichimuyta munanpunichu? Biblia chayta munasqanta nin. Job, juk chiqan runa, jina ta tapurqa: Sichus uj runa wanun chayqa, ujtawan kawsanmanchu?, nispa. Jobqa, paymanta Dios yuyarikunankama, wanuypi suyananta nichkarqa. Chayrayku Jehovaman nirqa: Qan wajyariwankiman, noqataj uyarisuykiman. Munakuywan qhawawankiman, imaraykuchus ruwawajniy kanki, nispa ( Job 14:13-15). 15 Chaypi tukuriy: Jehova, wanusqasta mayta kawsarichi muyta munan. Manachu, Jehova chayta munasqan sunquchawanchik? Chaywanpis, imaynataq kawsarimuy kanqa? Pikunataq kawsarimunqanku, maypitaq kawsarimunqanku?
TUKUY PAMPASQA KAQKUNA Unay tiempopi kawsarimuqkunamanta Bibliapi nawirispaqa, aswan qhipaman kawsarimuy imaynachus kananmanta yachasunchik. Unay tiempopi kawsarimuqkunaqa,
16
13. Imaptintaq Jehova runasta kawsarichimunanta suyasunman? 14, 15. Job nisqanmanjina, Jehova wanusqakunata kawsarichimuyta munanchu? 16. Imaynata qhipaman kawsarimuqkuna kawsanqanku?
72
watiqmanta munasqa familiankuwan tinkukapurqanku. Paraisopi kawsarimuyqa, astawan sumaq kanqa. Kimsa yachaqanapi yacharqanchikjina Diosqa, Jallpata paraisoman tik rachinqa. Wanusqasqa mana kayjina kawsaypi nakarinan kupaqchu kawsarimunqanku. Manaqa winaypaq kusisqa kawsakunankupaq. 17 Pikunataq kawsarimunqanku? Jesus nirqa: tukuy pampasqa kaqkuna parlasqayta uyariytawan kawsarimunqanku, nispa ( Juan 5:28, 29). Jinallataq Apocalipsis 20:13 nin: Mama qochaqa chaypi wanusqa kajkunata jaywaporqa. Wa nuypis, [Hadespis, NM ] chaypi wanusqa kajkunata jaywapu llarqataj, nispa. (Kay librop yapanpi 212, 213 paginasta na wiriy.) Ar, wanusqas kawsarimuptinku, Hadesqa maypi chus wanusqas kachkanku chay lugarqa, chusaqpacha qhi pakunqa. Apostol Pablo nirqa: Tukuy runas wanuymanta kawsarimpun[qanku], cheqan kajta ruwajkuna, sajrata ruwajkunapis, nispa (Hechos 24:15). Imatataq Pablop nisqan niyta munan? 18 Kay cheqan kajta ruwajkuna[qa], niraq Jesus Jallpa man jamuchkaptin: Noe, Abraham, Sara, Moises, Rut, Ester, wakkuna ima kanku. Hebreos 11 taqapi kay iniyniyuq runas manta parlakun. Chanta kunan punchaypi Diosta yupaycha chkaspa wanuqkunapis chay cheqan kajta ruwajkuna[lla mantataq], kanku. Kawsarimuymanta yachayqa, wanuyta mana manchachikunapaq yanapawanchik (Hebreos 2:15). 19 May chhika runasqa, mana jaykaq Jehovata riqsillarqankupischu, chayrayku mana Payta yupaycharqankuchu, nitaq munayninta ruwarqankuchu. Ima suyaytaq paykunapaq tiyan? Paykunaqa, sajrata ruwajkuna kanku, manataq qunqaypichu chinkanqanku. Diosqa paykunatapis kawsari17. Machkha runastaq kawsarimunqanku? 18. Pikunataq cheqan kajta ruwajkuna kanku, imaynata kawsarimuymanta yachay yanapawanchik? 19. Pikunataq chay sajrata ruwajkuna kanku, imatataq paykuna paq Jehova ruwanqa?
73
chimunqa, payta riqsinankupaq, nisqanta ruwanankupaq pis tiempota qunqa. Waranqa watasta Jesus kamachichkap tin wanusqakuna kawsarimunqanku, paykuna Jehovata yupaychaqkunawan tantakuyta atinqanku. Chaypachaqa may kacha tukunapaqjina tukuy imapis kanqa, chayta Bibliaqa, Juicio Punchay, nispa sutichan.1 20 Nisunmanchu tukuy wanusqakuna kawsarimunankuta? Mana. Bibliaqa, wakinkuna ukhu pacha infiernoman risqankuta nin (Lucas 12:5). Kay pitipi ukhu pacha infiernoqa, griego simipi Gehena rimaymanta jamun. Unay qa, Jerusalen llaqtap jawanpi qupa wikchuna kuchuta, ji nata suticharqanku. Chaypitaq qupata, wanusqasta ima, ru phachiq kanku. Ima wanusqa runatataq chayman wikchuq kanku? May saqra runasllata, yachachkaspa juchallikuqku nallata, pikunatachus Diosqa manana kawsarichimunqachu paykunallata. Chayrayku Gehenaqa, winaypaq wanuywan ninakun. Ar, Diosqa, tukuy runasta juzgananpaq Jesusta churarqa, chaywanpis Jehova astawan patapi kaq Juez (Hechos 10:42). Paytaq, saqra runasta, mana payman kutirikuyta munaqkunata ima, mana jaykaq kawsarichimunqachu.
JANAQPACHAPAQ KAWSARIMUY Chantapis Bibliaqa, jukjina kawsarimuymanta yachachillantaq. Chay kawsarimuyqa, janaqpachapi, mana riku kuq espiritujina kawsanapaq. Bibliaqa, Jesus wanuymanta jinata kawsarimusqanta nin. 22 Jesustaqa, wanuchirqanku. Chaywanpis Jehovaqa, chi qa sunqu Churinta mana wanuypi saqirparqachu (Salmo 16:10; Hechos 13:34, 35). Dios kawsarichimurqa manana
21
1 Kay librop yapanpi, 213-215 paginaspi astawan Juicio Punchaymanta, imaynatachus runasta juzgakunanmanta ima yachakunki. 20. Imataq Gehenar, pikunataq wanupuspa chayman rinku? 21, 22. a) Imayna kawsarimuy kallantaq? b) Pitaq tukuymanta nawpaqta espiritujina kawsarimurqa?
74
runajinatachu. Apostol Pablo nirqa: Aycha cuerpotachus pampaykunchej chayqa, janaj pachapaj wakichisqa cuerpoyojta kawsarichisqa kanqa, nispa (1 Corintios 15:44). Chay taq, tukunapaqjina juk milagro karqa! Jesus watiqmanta juk angeljina kawsachkarqa (1 Corintios 15:3-6). Payqa tu kuymanta nawpaqta espiritujina kawsarimurqa ( Juan 3:13). Manataq payllachu jinata kawsarimunan karqa. 23 Janaqpachaman ripunanta yachaspa, Jesus discipulosninman nirqa paykunapaq juk cheqata wakichimoj richkasqanta ( Juan 14:2). Janaqpachaman riqkunata juchuy tropa ovejasny, nispa suticharqa (Lucas 12:32). Machkha taq kanku? Apocalipsis 14:1 pitipi apostol Juan kutichiwan chik: Chanta rikullarqanitaj Corderota [Jesucristota] Sion Orqo patapi sayashajta, paywantaj kashajta pachaj tawa chunka tawayoj waranqa runasta. Paykunaj frentesninkupi paypa sutin, Tatampa sutin ima qhelqasqa karqa, nispa. 24 Jesuspa chiqa sunqu apostolesninqa, kay 144.000 runasmanta kanku, pikunatachus Dios janaqpachapi kawsanankupaq kawsarichimunqa. Maykaqtaq kawsarimunqanku? Jesuspa watiqmanta jamuyninpi, nispa Pablo nirqa (1 Corintios 15:23). Kunantaq chay punchaypi kawsachkanchik, 9 yachaqanapitaq chaymanta yachasunchik. Kunanqa, chay 144.000 runasmanta pisillana kanku. Paykuna wanupuspa chay ratu, janaqpachapi tiyakunankupaq kawsarimunku (1 Corintios 15:51-55). Chaywanpis, may chhika runas paraisopi kawsanankupaq kawsarimunqanku. 25 Jehova, wanuyta winaypaq chinkachinqa, qampis chay ta suyakuyta atinki (Isaas 25:8). Chaywanpis, icha tapukunki: Imatataq janaqpachaman ripuqkuna ruwanqanku?, nispa. Paykunaqa janaqpachapi Diospa Reinonpi kamachinqanku. Qhipan yachaqanapi astawan chay Reinomanta yachasunchik.
23, 24. Pikunataq Jesuspa juchuy tropa ovejasnin kanku, chanta pis, machkhataq kankur? 25. Imatataq qhipan yachaqanapi yachasunchik?
75
BIBLIAP YACHACHISQAN Biblia kawsarimuymanta willasqanqa, suyakuyta quwanchik ( Juan 11:39-44). Jehova wanusqakunata kawsarichimuytapuni munan ( Job 14:13-15). Diosninchik tukuy pampasqa kaqkunata kawsarichimunqa ( Juan 5:28, 29).
Paraisopiqa, wanusqakuna kawsarimunqanku, chaypitaq watiqmanta familiaresninwan tinkukapunqanku
8 YACHAQANA
Imataq Diospa Reinonr?

Imatataq Biblia Diospa Reinonmanta willawanchik? Imatataq Diospa Reinon ruwanqa? Maykaqtaq Diospa Reinon Diospa munayninta Jallpapi ruwanqa?
YAQHA tukuy runas, padrenuestro manakuyta riqsinku. Chay manakuypi Jesusqa, Diosmanta imaynatachus ma nakunanchikta yachachiwanchik. Qhawarina ima kim sa manakuytachus manakunata, chantapis imatapunichus Biblia yachachisqanta. 2 Kay manakuyta qallarichkaspa, Jesus payta uyariqku naman nirqa: Qankunaqa kay jinata manakunkichej: Janaj pachapi kashaj Tatayku, sutiyki jatunchasqa kachun. Reinoyki jamuchun, munayniykitaj ruwasqa kachun, imaynachus janaj pachapi, ajinallatataj kay pachapipis, nispa (Mateo 6:9-13). Imatataq kay kimsa manakuy niyta munan? 3 Jehovap sutinmanta achkhatana yachakunchik. Chan ta, imatachus munaynin juntakunanpaq ruwasqanta, ruwananta ima yachakullanchiktaq. Chaywanpis, imatataq Jesus yachachirqa, Reinoyki jamuchun, nispa? Imataq Diospa Reinonr? Imaynatataq chay Reino Diospa sutinta jatunchanqa, llimphuchanqa ima? Imaynata Diospa Reinon jamuptin, Diospa munaynin ruwakunqa?
1. Ima manakuymantataq yachakusunchik? 2. Ima kimsa manakuytataq Jesus manakuyta yachachirqa? 3. Imastataq Diospa Reinonmanta riqsinanchik tiyan?
77
IMATAQ DIOSPA REINONRI? 4 Diospa Reinonqa, juk gobierno, payllataq chay gobier nota jatarichirqa. Chanta payllataq juk Reyta kamachinan paq akllarqa. Pitaq chay Reyr? Chay Reyqa, Jesucristo. Payqa, runamanta astawan sumaqta kamachinqa; chayrayku Biblia nin: Paymin yupaychasqa kata jatun kamachej qa, reykunaj Reynin, senorkunaj Senornintaj, nispa (1 Timoteo 6:15). Jesusqa, mayqin kamachiqmantapis, astawan atiyniyuq allin ruwaykunata ruwananpaq. 5 Maymantataq Diospa Reinon kamachimunqar? Tu kuriy, maypitaq Jesus kachkanr? Yachanchikjina, Jesusqa wanuymanta kawsarimuytawan, janaqpachaman ripurqa (Hechos 2:33). Ar, Diospa Reinonqa janaqpachapi kachkan. Chayrayku, Biblia janaqpacha reino, nispa sutichan (2 Timoteo 4:18). Janaqpachapi kaspapis chay Reinoqa Jallpaman kamachimunqa (Apocalipsis 11:15). 6 Jesusqa may sumaq Kamachiq. Imaptintaq chayta nin chik? Imaptinchus payqa mana jaykaq wanunqachu. Bi bliaqa, Jesus mana kay pachapi kamachiqkunajinachu kasqanta nin, astawanqa paymanta nin: Pay katamin ni jaykaj wanojqa, pichus mana chimpay atina kanchaypi tiyakoj, nispa (1 Timoteo 6:16). Tukuy ima ruwasqanqa, winaypaq kanqa, chay allin ruwasqantaq may achkha kanqa. 7 Bibliaqa, Jesusmanta nin: Patampi Tata Diospa Espritun kanqa, chay Espiritutaj qonqa yachayta, yuyayta, yuyaychayta, atiyta, tukuy imata rejsiyta, Tata Diosta manchachikuyta ima. Payqa Tata Diosta manchachikuypi miskirichikonqa. Payqa mana rikusqanman jinallachu juzganqa, nitaj uyarisqanman jinallachu justiciata ruwanqa. Manachayqa, cheqan kayman jina wajchasta juzganqa; kay pachapi llampu sonqoyojkunapaj justiciata ruwanqa, nispa
4. Imataq Diospa Reinonr, chantapis pitaq Reyninr? 5. Maymantataq Diospa Reinon kamachimunqa? 6, 7. Imaptintaq Jesus may sumaq kamachiq kasqanta nisunman?
78
(Isaas 11:2-4). Kay pitikunaqa, Jesus munakuywan, chiqanta kamachinanta yachachiwanchik. Manachu kayjina kacha kamachiqta munawaq? 8 Imatataq astawan Diospa Reinon ruwanqa? Jesusqa mana sapanchu kamachinqa, manaqa, wak reykunawan ima. Apostol Pablo Timoteoman nirqa: Paywan khuska chus nakarisun chayqa, paywan khuskallataj reinopi ka machisunchej, nispa (2 Timoteo 2:12). Ar, Pablo, Timoteo, wak chiqa sunqu runas imaqa, Jesuswan khuska janaqpachapi kamachimunankupaq, Diospa akllasqasnin kanku, machkhataq kanku? 9 Qanchis yachaqanapi rikunchikjina, apostol Juan juk musquypijina rikusqanmanta jinata qillqarqa: Chanta ri kullarqanitaj Corderota [ Jesucristota] Sion Orqo patapi [kamachinanpi] sayashajta, paywantaj kashajta pachaj tawa chunka tawayoj waranqa runasta. Paykunaj frentesninkupi paypa sutin, Tatampa sutin ima qhelqasqa karqa, nispa. Pikunataq kay 144.000 kanku? Juanllataq jinata kutichin: [Paykunaqa] Corderoj qhepanta rinku mayllamampis rej tin. Paykunaqa runas ukhumanta rantisqa karqanku, nawpaj poqoy jina Diospaj, Corderopaj ima, nispa (Apocalip sis 14:1, 4). Ar, kamachinankupaq akllasqa runasqa, chiqa sunqu Jesucristop qhipanta riqkuna kanku. Paykunaqa, wa nuytawan janaqpachapi kawsarimunqanku Jesuswan khuska kay Jallpaman kamachimunankupaq (Apocalipsis 5:10). Chay 144.000 akllasqas kanankupaqqa, Diosqa, apostolespa tiemponkumantapacha chiqa sunqu runasllata akllayta qallarirqa. 10 Jehovaqa, jatun munakuyninta Jesusta, 144.000 runasta ima kamachinankupaq akllaspa, rikuchin. Imaynaman8. Pikunataq Jesuswan kamachimunqanku? 9. Machkha runastaq Jesuswan khuska kamachinqanku, maykaqtaq Dios chay runasta akllayta qallarirqa? 10. Imaynatataq Jehova munakuyninta rikuchin Jesusta, 144.000 runasta ima kamachinankupaq akllaspa?
79
ta? Jesus nuqanchikjina runa karqa, imaynatachus runa nakarisqanta yachan. Pablo Jesusmanta parlaspa jinata nirqa: Pisi kallpa kasqanchejta yachaspa, khuyawanchej, imaraykuchus payqa juchaman urmanapaj tanqasqa karqa noqanchej jina. Chaywanpis payqa mana jaykaj juchaman urmarqachu, nispa (Hebreos 4:15; 5:8). Paywan kamachiq kunapis nuqanchikjina nakarillarqankutaq. Astawanpis, juchasapa runa kasqankurayku juchasapa kayninkuwan maqanakurqanku, tukuy runasjinataq unqurqanku. Paykunaqa, ima champaykunapichus, ima llakiykunapichus rikukusqanchikta allinta yachanku.
IMATATAQ DIOSPA REINON RUWANQA? Jesus mana Diospa Reinon jamunallanpaqchu manakuyta yachachirqa, manaqa Jehovap munaynin imaynatachus janaj pachapi, ajinallatataj kay pachapipis ruwakunanpaq. Janaqpachapi angelesqa, Diospa munayninta ruwachkallankupuni. Chaywanpis 3 yachaqanapi yacharqan chikjina, juk saqra angelqa manana Diospa munayninta ruwarqachu, astawanpis, Adanta, Evata ima juchallichirqa. Chunka yachaqanapi rikusunchik imatachus Biblia chay saqra angelmanta, nisunman Kuraq Supaymanta, yachachisqanta. Diosqa, Kuraq Supayta, supaykunata ima, janaq pachapi qhipakunankuta saqirqa. Chayrayku Jesus Jallpapi kachkaptin, janaqpachapi mana tukuychu Diospa munayninta ruwachkarqanku. Chayqa mana jinachu qhipakunan karqa. Jesus Diospa Reinonpi kamachiyta qallariytawan paykunawan maqanakunan karqa (Apocalipsis 12:7-9). 12 Apostol Juan nirqa: Janaj pachamanta uj sinchi parlamojta uyarerqani: Kunanqa Diosninchejpa salvacion nin, atiynin, reinompis chayamunna, Cristompa atiynimpis. Hermanosninchejta chatajqa [Satanasqa] wijchusqa
11
11. Imaptintaq Jesus discipulosninman, janaqpachapi munayniyki ruwakuchun, nispa, Diosmanta manakunankuta yachachirqa? 12. Ima iskay ruwaykunamantataq Apocalipsis 12:10 parlan?
80
kashan, pichus tuta punchay Diosninchejpa nawpaqempi paykunata chataykoj, chay, nispa (Apocalipsis 12:10). Qhawarinkichu ima iskay ruwaykunamantachus kay pitipi parlakusqanta? Qallarinapaq, Jesucristo Diospa Reinonpi kamachiyta qallarirqa. Chaymantataq, Supayta janaqpachamanta Jallpaman wikchumurqa. 13 Qhipaman imaynatachus kay iskay ruwaykuna junta kusqanta yachasunchik. Imapitaq kaykuna tukurqar? Janaqpachapi imachus kasqanmanta Biblia nin: Chayrayku kusikuychej janaj pachakuna, chaypi tiyakojkunapis, nis pa (Apocalipsis 12:12). Ar, chiqa sunqu angelesqa kusikurqanku, Kuraq Supayta janaqpachamanta wikchumusqankumanta. Janaqpachapiqa, tukuypis chiqa sunqu kanku, paykunapurataq sumaqta apanakunku. Jinamanta janaqpa chapi Diospa munaynin ruwakuchkanna. 14 Imatataq Jallpamanta nisunman? Biblia nin: Ay, kay pacha jallpa patapi, mama qocha patapipis tiyakojkuna manta, imaraykuchus Kuraj Supayqa manchay phinasqa qankunaman uraykamun, yachaspa paypaj pisi tiempo llana kasqanta, nispa (Apocalipsis 12:12). Satanasqa, Jall paman wikchuchikamusqanrayku, manchay phinasqa kachkan. Chayraykutaq, Jallpapi champaykunata ruwachkan. Qhipan yachaqanapi astawan chay champaykunamanta yachasunchik. Chaywanpis yachakusqanchikmanjina, imay nata Diospa Reinon jamuptin, kay pachapi Diospa munayninta ruwanqa? 15 Dios imatachus Jallpapaq munasqanpi tukuriy. Kim sa yachaqanapi rikunchikjina, Eden huertapi Jehovaqa, tukuy Jallpa, paraisoman tukunanta munarqa. Kuraq Supayqa, Adanta, Evatawan juchallichispa Jallpapaq Diospa mu13. Ima karqa janaqpachapi Kuraq Supay wikchuchikamusqanmanta? 14. Imataq kay pachapi tiyan, Kuraq Supay kay pachaman wikchuchikamusqanmantapacha? 15. Imatataq Jallpapaq Diosninchik munan?
81
nayninta tumpata qhipachirqa, chaywanpis Diospa munayninqa mana tikrakunchu. Jehovaqa, parlasqanta juntanqa: Cheqan runasqa kay pachata herenciankupaj japenqanku, chaypitaj winaypaj kawsanqanku (Salmo 37:29). Diospa Reinontaq chayta ruwanqa. Imaynamanta? 16 Daniel 2:44 pitipi kay profeciata tarinchik: Chay reykuna kamachishajtinku, janaj pachapi kaj Dios uj reinota sayarichenqa, chaytaj mana jaykajpis chinkachisqachu kanqa, manataj mayqen reinopis payta atipanqachu. Tukuy nin waj reinosta tukuchenqa, chay atipaj reinotajr winaypaj sayanqa. Imatataq kay profeca Diospa Reinonmanta niwanchik? 17 Qallarinapaq niwanchik, Diospa Reinonqa chay reykuna kamachishajtinku, sayarinanta; nisunman kay pachapi runa kamachichkaptin, Diospa Reinon kamachiy ta qallarinqa. Chanta niwanchik: Diospa Reinonqa, mana jaykaqpis chinkachisqachu kananta. Mana jaykaq pipis Diospa Reinonta atipaspa patanpi sayanqachu. Chanta nillawanchiktaq: Diospa Reinonqa, kay pachata kamachiqkunawan maqanakunanta, manataq mayqin reinopis payta atipananta. Tukuchanapaq niwanchik, Dioslla kay pachata winaypaq kamachinanta, ima kamachiymantapis astawan sumaq kananta. 18 Bibliaqa, Diospa Reinon kay pachata kamachiqkunawan maqanakuyninmanta tukuy imata willawanchik. Chay maqanakunapaq tiempo chayamuchkaptin, supay espiritusqa, tukuy kay pachapi reyesman llulla parlaykunawan chawkiyanqanku. Imapaqtaq? Paykunata [reykunata] tantamunankupaj wanuchinaku maqanakuman, Tukuy Atiyniyoq Diospa chay jatun punchaynimpaj, tukuy kay reykuna hebreo parlaypi Armagedon nisqa cheqapi tantakunankupaq (Apocalipsis 16:14, 16). Kay iskay pitikuna
16, 17. Imatataq Daniel 2:44 Diospa Reinonmanta niwanchik? 18. Imataq Diospa Reinon kay pachata kamachiqkunawan maqanakuynin sutichakun?
82
nisqanmanjina, kay pachata kamachiqkuna, Diospa Reinonwan maqanakunqanku, chay maqanakuytaqa Armage don, nispa sutichakun. 19 Imapaqtaq Diospa Reinon Armagedonpi maqanakunqa? Watiqmanta Jallpapaq Diospa munayninpi tukurina: Diosqa kay pacha paraisoman tukunanta munan, chaypitaq junta runa payta yupaychaspa kawsanankuta munan. Imaptintaq kunan Diospa munaynin mana ruwakuchkanchu? Kunanqa, juchasapa runas kasqanchikrayku unqun chik, wanunchik ima. Chaywanpis, 5 yachaqanapi yachan chikjina, Jesus nuqanchikrayku wanurqa, winaypaq kawsa nanchikpaq. Juanpa nisqanmanta yuyarikunkicha: Diosqa chay jinatapuni kay pachapi kaj chhikata munakusqanrayku, uj kata Churinta qorqa. Ajinamanta pillapis paypi creej qa mana chinkayman renqachu, astawanqa winay kawsayniyoj kanqa, nispa ( Juan 3:16). 20 Astawanpis, may chhika runas imaymana millaykunata ruwanku. Paykunaqa, llullakunku, chawkiyanku, khuchichakunku ima. Diospa munayninta mana ruwayta munankuchu. Chay saqra ruwaqkunata Armagedonpi, Diospa maqanakuyninpi, Dios chinkachinqa (Salmo 37:10). Astawanpis, kay pachata kamachiqkunaqa, Diospa munayninta ruwananpaq, mana runata yanapankuchu. Jukkunaqa, mana atiyniyuqchu kanku, wakkunataq qullqirayku chawkiyanku, wakinkunataq mana pimantapis khuyakunkuchu. Biblia sutita nin: Maypachachus runaqa runa masinta chakisnin uraman churan paypa mana allinnillampaj, nispa (Eclesiastes 8:9). 21 Armagedonmanta qhipaman Diospa Reinollan tukuy pachata kamachinqa. Chay Reinoqa Diospa munayninta ruwanqa, kacha kawsaytataq apamunqa. Diospa Reinon
19, 20. Imaptintaq mana kunanpacha Diospa munaynin Jallpapi ruwakuchkanchu? 21. Imaynata Diospa Reinon kay pachapaq Diospa munayninta ruwanqa?
Kuraq Supay kay pachaman wikchuchikamusqanmantapacha may chhika champaykunata Jallpapi ruwachkan, chaytaq tukukunqana
84
Kuraq Supayta, supayninkunatawan kay pachamanta chin kachinqa (Apocalipsis 20:1-3). Chaypacha Jesus nuqan chikrayku wanupusqanqa tukuyta yanapawasunchik, chiqa sunqu runastaq manana unqunqankuchu, mananataq wa nunqankuchu, manaqa winaypaq kawsanqanku (Apocalip sis 22:1-3). Chanta, Diospa Reinon Jallpata may kacha paraisoman tukuchinqa. Jinamanta kay pachapi Diospa munaynin ruwakunqa, Diospa sutintaq jatunpaq qhawasqa kanqa, llimphuchasqa kanqa ima. Imata chay niyta munan? Chay Reinonrayku, tukuy runas Jehovap sutinta jatunpaq qhawanqanku.
MAYKAQTAQ CHAY REINO KAYTA RUWANQA? Jesus discipulosninman Reinoyki jamuchun nispa manakuyta yachachichkaptin, Diospa Reinonqa manaraq jamurqachu. Janaqpachaman Jesus ripusqantawanchu jamurqa? Mana. Pedro, Pablopis kay Salmo 110:1 nisqan Jesuspi juntakusqanta willawanchik, chay pititaq nin: Tata Diosqa Senorniyman nerqa: Kay panaypi tiyarikuy, enemigosniykita chakisniyki uraman churanaykama, nispa (He chos 2:32-35; Hebreos 10:12-14). Ar, Jesucristoqa suyananraq karqa. 23 Machkhata Jesus suyanan karqar? Kay 1800 watakunap tukukuyninpi, juk qutu Bibliamanta yachaqaqkuna
22
22. Imaynatataq yachanchik Jesus Jallpapi kachkaptin manaraq Diospa Reinon jamusqanta? 23. a) Maykaqtaq Diospa Reinon kamachiyta qallarirqar? b) Imatataq qhipan yachaqanapi yachakusunchik?
Diospa Reinonqa Diospa munayninta kay pachapi janaqpachapijina ruwanqa
85
BIBLIAP YACHACHISQAN Diospa Reinon janaqpachamanta kamachimunqa. Jesucristo chay Reinop Reynin, paywantaq 144.000 akllasqa runas kamachinqanku (Apocalipsis 14:1, 4). Diospa Reinonqa, 1914 watamantapacha kamachiyta qallarirqa, Kuraq Supaytataq janaqpachamanta Jallpaman wikchumurqa (Apocalipsis 12:9). Diospa Reinonqa, kay pachapi kamachiqkunata chinkachinqa, Jallpatataq may kacha paraisoman tukuchinqa (Apocalipsis 16:14, 16).
1914 watapi Jesus kamachiyta qallarinanta nirqanku. (Astawan kay watamanta yachayta munaspaqa kay librop yapan pi 215-218 paginasninta nawiriy.) Tukuy ima kay pachapi rikukusqanqa, chay 1914 watamanta parlasqanku, chiqa kasqanta rikuchiwanchik. Bibliap profecian nisqanmanjina, 1914 watapi Jehovaqa, Cristota Reytajina Diospa Reinonman churarqa. Kunantaq, Kuraq Supaypaq pisi tiempolla na tiyan, chay tiempopitaq kunan kawsachkanchik (Apocalipsis 12:12; Salmo 110:2). Astawanpis, Diospa Reinon qa, kay pachapi Diospa munayninta ruwayta qallarinqana. Imatataq kay willaymanta niwaq? Jinachu kanman? Qhipan yachaqanapi rikusunchik imatachus Biblia kay punchaykunamanta yachachisqanta.
9 YACHAQANA
Qhipa punchaykunapichu kawsachkanchik?

Imatataq Biblia kay punchayninchikpi kananta nirqa? Biblia nisqanmanjina, imayna runataq kay qhipa punchaykunapi kanan karqar? Ima allin ruwaykunastaq, kay qhipa saqra punchaykunapi rikukunanta Biblia nirqa?
R ADIOPI, telepi willaykunata uyarispa, manachu imapichus kay pacha tukukunanta tapukunki? Kunanqa imaymana llakiykunata uyarinchik, manataq yachanchikchu imachus qaya kananta (Santiago 4:14). Mana chaymanjinataq Jehova tukuy imata yachan (Isaas 46:10). Nawpaqmantana Bibliaqa, kunan tiempopi llakiykuna kananta willarqa, chan ta, imaynatachus qhipaman allinchakunantapis willallarqataq. 2 Jesus Diospa Reinon tukuy saqra ruwaykunata chinkachinanta nirqa, chaymanta Jallpata paraisoman tukuchinantapis (Lucas 4:43). Jesusta uyariqkuna, maykaqchus chay Reino jamunanmanta yachayta munarqanku. Discipulos qa jinata tapurqanku: Ima senaltataj rikuchiwasqayku kutimunaykimanta, kay pachaj tukukuyninmantawan?, nispa (Mateo 24:3). Jesustaq kay pachap tukukuynin maykaqchus kananta, Tatallan yachasqanta nirqa (Mateo 24:36). Chay wanpis, Jesus manaraq chay Reino jamuchkaptin, imaschus Jallpapi kananta willarqa. Chay willaytaq, kunan juntakuchkan.
1. Maypitaq qhipaman imachus kananmanta willakun? 2, 3. Imatataq discpulos Jesusta tapurqanku?

3
87
Kunan juk maqanakuymanta parlasunchik. Kay maqanakuytaq janaqpachapi karqa, nitaq pi runapis chayta rikurqachu. Chaywanpis, chay maqanakuyqa llakiyninchik paq karqa. Chaymanta qhawarisunchik ima senalchus kay pachap tukukuyninpi rikukunanta.
JANAQPACHAPI MAQANAKUY Pusaq yachaqanapi 1914 watapi Jesus janaqpachapi kamachiyta qallarisqanta yacharqanchik (Daniel 7:13, 14). Kamachiyta qallariytawan imatachus ruwasqanmanta Biblia nin: Jatun wanuchinaku maqanaku janaj pachapi karqa. Arcangel Miguelqa, [Jesuspa juknin sutin] angelesnin ima sierpewan [Kuraq Supaywan] maqanakorqanku.1 Kuraq Supay, saqra angelesnin ima atipachikurqanku, kay pachamantaq wikchuchikamurqanku. Chayrayku, chiqa sunqu angelesqa janaqpachapi mayta kusikurqanku. Mana chaymanjinataq, runasqa llakikunanku karqa. Biblia nin: Ay kay pacha jallpa patapi [...], imaraykuchus Kuraq Supay qa manchay phinasqa qankunaman uraykamun, yachaspa paypaj pisi tiempollana kasqanta, nispa (Apocalipsis 12:7, 9, 12). 5 Imataq chay maqanakuyrayku kanan karqar? Supay phinakuspa Jallpapi runata llakichinan karqa. Rikusunchikjina kunan chayjina llakiypi kawsachkanchik. Chaywanpis, mana unaytachu jinata kawsasun, manaqa pisi tiempolla, Supaypis chayta yachan. Kay tiempotataq, Bibliaqa qhipa saqra punchaykuna nispa sutichan (2 Timoteo 3:1). Manachu kusikunchik Diosninchik, Supayta chinkachinanta yachaspa? Qhawarina imatachus Biblia punchay ninchikmanta nisqanta, chanta, imaynatachus willasqan
4
1 Kay librop yapanpi, 218, 219 paginaspi, Miguel, Jesuspa juknin sutin kasqanta sutinchakun. 4, 5. a) Jesus kamachiyta qallariytawan, imatataq janaqpachapi ru warqar? b) Apocalipsis 12:12 nisqanmanjina, imapitaq chay maqanakuy tukurqa?
88
juntakuchkasqanta. Tukuy ima kunan rikukusqanqa, qhipa saqra punchaykunapi kawsachkasqanchikta, Diospa Reinon qayllapina kasqanta ima rikuchin, maypichus Jehovata munakuq kuna, winaypaq tinkakunawan kusikunqanku. Qallarinapaq qhawarina ima senalchus Jesus nisqanmanjina kay punchaykunapi rikukunanmanta.
IMATAQ KAY QHIPA SAQRA PUNCHAYKUNAPI RIKUKUN? 6 Uj nacion waj naciompa contranta oqharikonqa, uj reinopis waj reinoj con tranta. (Mateo 24:7.) Pachak nawpa wataspi, junukuna runas maqanakuy kunapi wanurqanku. Juk yachayniyuq runa, nawpa runa ruwasqanmanta yachaq, jinata nirqa: Iskay chunka siglopi, may chhika yawar jichakurqa. [...] Kay wataspi maqanakuyqa, yaqha mana sayarqachu, tumpallata pa chantinpi sayarqa. Chanta, juk qutu yachayniyuq runas jinata nirqanku: Juk kaq siglomantapacha 1899 wata kama, may chhika runas wanurqanku, chaywanpis iskay chunka siglopi, chay wanusqasmanta kimsa kutimanta astawanraq maqanakuykunapi wa nurqanku. Kay 1914 watamantapacha kunankama, maqanakuypi pachak ju numanta astawanraq runas wanurqanku. Jinamanta chay maqanakuykuna 6, 7. Imaynat a Jesus maqanakuymanta, yarqhaymanta parlasqan juntakuchkan?
89
qa, may chhika runasta, mana tatayuqta, mana qusayuqta, llakiypi saqin. Ichapis, qampa familiaykimanta pilla pis chaypi wanupurqa. 7 Jinallataq kanqa yarqhaykuna. (Mateo 24:7.) Yachayniyuq runasqa, puquykuna yapakusqanta ninku. Chaywanpis, tukuyniqpi yarqhaykuna tiyan, runapta imatapis puquchinanpaq jallpan mana kapusqanrayku, mikhunata rantikunanpaq qullqin mana kapusqanrayku ima. Wakcha llaqtaspiqa, may chhika runas sapa punchay nakayta kawsanku, wakinkunaqa: juk dolarllawan sapa punchay kawsanku. Paykunaqa yarqhasqallapuni kanku. Kay Organizacion Mundial de la Salud nisqa, yarqhayrayku phichqa junumanta astawan wawas, juk watallapi wanusqankuta nin. 8 Sinchi jallpa ikhakuykuna. (Lucas 21:11.) Juk qutu runas, Jallpamanta yachaqaqkuna nisqankumanjina, sapa wata 19 sinchi jallpa ikhakuykuna kallanqapuni. Kaykunaqa jatuchaq wasista laqran, chanta Jallpata kicharin. Astawanpis, yaqha sapa wata jallpa ikhakusqan jatuchaq wasista urmachin. Yachakusqanmanjina, 1990 watamantapacha iskay millonesmanta astawan runas jallpa ikhakuykuna pi wanunku. Wakintaq jinata ninku: Runaqa jallpa ikhakuykunamanta
8, 9. Imaynata yachanchik Jesuspa nisqan juntakuchkasqanta?
90
astawan yachaspapis, mana imatapis runata jarkanapaq ruwayta atinchu. 9 Kallanqataj [...] wanuchej onqoykuna. (Lucas 21:11.) Runaqa, may chhika unquykunata atipan, chaywanpis, may chhika riqsisqa unquykuna, musuq unquykuna ima, kallanpuni.Yachakusqanmanjina, kay watasllapi, tuber culosis, paludismo, colera, wak riqsisqa unquykunawan ima astawan achkha runas unquykurqanku. Chantapis wak unquykunata, manana ima jampiwan pis chinkachiyta atikuchkannachu. Astawanpis, 30 musuq unquykuna rikhurimun. Chay unquykunamanta wakin unquykunapaq, mana ima jampipis kanchu.
IMAYNA RUNATAQ QHIPA PUNCHAYKUNAPI KANAN KARQARI? 10 Bibliaqa, mana kay pachapi imachus rikukunallanmantachu parlarqa, manaqa runa saqrayananmantapis parlallarqataq. Apostol Pablo qillqarqa imaynachus runa kananta, kay 2 Timoteo 3:1-5 pay nirqa: Qhepaman manchay sajra punchaykuna jamon qa, nispa. Chanta kayjina runa kananta nillarqataq:
imallatapis paykunallapaq munanqanku
10. Imatataq 2 Timoteo 3:1-5 nisqanmanjina runapi rikunki?
91
qullqita munakunqanku tatasninkuta mana kasukunqankuchu graciasta quy chinkanqa mana sunquyuq kanqanku aychap saqra munayninwan atipachikunqanku mana khuyarispa saqrata ruwanqanku kay pachap munayninta astawan munakunqanku Diosta munakunankumantaqa chaykunaqa Diosta yupaychaqkunaman rikchakunku, kawsayninkuwantaq, Diospa atiyninta qhisachanku Jinamanchu runa llaqtaykipi tu kun? Chiqamantacha. Tukuyniqpi kayjina runa tiyan. Kaytaq tumpamantawan Dios Reinonta apamunanta rikuchiwanchik, Biblia nin: Sajra runas qa qhora jina winanku. Tukuy sajrata ruwajkunataj tika jina phancharinku, ruthusqa, winaypaj chinkarisqa kanallankupaj, nispa (Salmo 92:7).
11 12
ALLIN RUWAYKUNA Biblia nisqanmanjina, kay qhipa
11. Salmo 92:7 nisqanmanjina, imapitaq saqra runa tukunqa? 12, 13. Imaynatataq, kay qhipa saqra punchaykunapi, Diospa yachaynin achkhayasqanta yachanchik?
92
saqra punchaykunapi, may chhika llakiykuna tiyan. Chaywanpis, Jehovata yupaychaqkuna, paypa munayninta ruwaspa mayta kusikunku. 13 Chiqa yachaytaq achkhayanqa, nisqa Daniel libro pi willakurqa. Maykaqtaq chay juntakunan karqar? Qhipa punchaykunapi (Daniel 12:4, NM ). Jehovaqa, 1914 watamantapacha, sutinmanta, munayninmanta, Jesucristop wanupuyninmanta, imaynachus wanusqas kachkasqankumanta, kawsarimuymanta ima yachachiykunata allinta japiqanankupaq, kamachisninta yanapachkan. Chantapis Jehovap kamachisnin allinta kawsakuyta yachakunku, chaytaq Diosninchikta jatunchan. Chantapis, imachus Diospa Reinon kasqanta astawan allinta japiqanku, imaynatachus chay Reino Jallpata allinchananta ima. Imatataq chay yachasqankuwan ruwanku? Kay tapuyman kutichina paq, juk profeca juntakusqanta qhawarina. 14 Janaj pacha reinomanta evangelio tukuynejpi willasqa kanqa, nispa Jesucristoqa nirqa kay pachap tukukuyninmanta parlaspa (Mateo 24:3, 14). Jallpantinpi Reinop evangelionmanta willakuchkan, nisunman imachus chay Reino kasqanmanta, imatachus ruwananmanta, ima bendicionestachus apamunanmanta ima. Kay allin willaykunaqa, 230 suyusmanta astawan suyuspi, 400 qallusmanta astawan qalluspi willakuchkan. Junukuna Jehovamanta sutinchaqkunaqa, tukuy nacionesmanta, ayllusmanta, runasmanta, tukuy parlaykunamantawan kanku, Diospa Reinonmantataq willachkanku (Apocalipsis 7:9). Mana chayllachu astawanpis, Bibliamanta yachayta munaqkunaman mana imata manaspalla yachachichkanku. Kay profeca juntakusqan tukurichiwanchik, astawanraq [chiqa cristianos] tu kuypa chejninan kan[qanku] nispa, Jesus nisqanpi tukurinchik chayqa (Lucas 21:17).
14. Machkha suyuspitaq Reinop evangelionmanta willakuchkan, pikunataq chayta willachkanku?
Janaj pacha reinomanta evangelio tukuynejpi willasqa kanqa. (Mateo 24:14)
94
IMATATAQ QAM RUWANAYKI TIYAN? Kunan chay chhika profeciasta juntakuqta rikuspa, manachu qhipa saqra punchaykunapi kawsachkasqan chikta niwaq? Reinomanta evangelioqa Jehova maykaqkamachus willakunanta ninankama willakunqa, chaypachataq tukukuy jamunqa (Mateo 24:14). Kay tukukuyqa, Diosninchik tukuy millaykunata chinkachinanta niyta munan. Jehovaqa Jesusniqta, angelesniqta ima, Diosta qhisachaqkunata chinkachinqa (2 Tesalonicenses 1:6-9). Kuraq Supay, supaykuna ima, manana ni mayqin runatapis chawkiyanqankuchu. Chaymantaqa, Diospa Reinon Paypa nisqanta ruwaqkunaman mayta tinkanqa (Apocalipsis 20:1-3; 21:3-5). 16 Kuraq Supaypa tukukuynin qayllapina kasqanrayku, sapa juk tapurikunanchik tiyan: Imatataq nuqa ruwanay tiyan?, nispa. Mana Jehovamanta yachakuyta saqi naykichu tiyan, chanta paypa munayninta ruwanayki tiyan ( Juan 17:3). Bibliamanta tukuy sunquwan yachakuy. Jehovamanta sutinchaqkunap tantakuyninkuman rillaypuni (Hebreos 10:24, 25). Diospa Palabranmanta astawan yachakuy, yachakusqaykimanjinataq kawsay, payta kusichinaykipaq (Santiago 4:8). 17 Nawpaqmantana Jesus kay qhipa saqra punchaykunamanta parlaspa, runa mana kasukunanta nirqa. Saqra ru nap chinkaynin qayllapina kachkan. Chay punchaytaq mana yuyasqallamanta jamunqa imaynatachus juk suwa mana yuyasqallamanta jamun, ajinata (1 Tesalonicenses 5:2). Je sus willawarqanchikna: Imaynachus Noepa tiempompi karqa, ajinallataj Runaj Churimpa kutimuynimpis kanqa.
15
15. a) Qhipa saqra punchaykunapi kawsachkasqanchiktachu niwaq, imaptintaq jinata kutichinki? b) Imata chay tukukuy Jehovawan churanakuqkunapaq chanta Jehovata yupaychaqkunapaq niyta mu nanqar? 16. Imatataq ruwanayki tiyan? 17. Imaynata saqra runap chinkaynin chayamunqa?
95
Noepa tiempompi, manaraj jatun para chayamushajtin, runasqa mikhusharqanku, ujyasharqanku, casarakusharqan ku, ususisninkutapis casarachisharqanku, arcaman Noe yaykunankama. Paykunaqa mana imatapis reparakorqankuchu jatun para jamunankama, tukuyninkutaj chinkachisqa karqanku. Ajinallataj kanqa Runaj Churimpa kutimuynimpipis, nispa (Mateo 24:37-39). 18 Chayrayku Jesus nirqa: Qhawarikuychej; pajtataj sonqoykichej atipachikunman mikhunawan, machaykuywan, kay pacha ruwanaswan ima. Jinallapitaj juicio punchay ujllata taripasunkichejman. Chay punchayqa uj tojlla jina jamonqa tukuy kay pachapi kawsajkunaman. Wakichisqapu ni kaychej ari, Diosmanta manarikuspa tukuy tiempopi, kay tukuy ima jamojmanta lluspinaykichejpaj, allimpi rikhurinaykichejpajtaj Runaj Churimpa nawpaqempi, nispa (Lucas 21:34-36). Jesuspa nisqanta kasukunanchik tiyan. Imaraykutaq? Imaraykuchus Jehovata, Runap Churinta ima kasukuqkunaqa, mana Kuraq Supaywan khuska chinkanqankuchu. Astawanpis winaypaq paraisopi kawsakunqanku ( Juan 3:16; 2 Pedro 3:13).
18. Jesuspa ima nisqantataq kasukunanchik tiyan?
BIBLIAP YACHACHISQAN Qhipa saqra punchaykunapi maqanakuykuna, yarqhaykuna, jallpa ikhakuykuna, unquykuna ima kanan karqa (Mateo 24:7; Lucas 21:11). Kay qhipa saqra punchaykunapi runasqa, Diosta munakunankumantaqa, imallatapis paykunallapaq munanku, qullqita munakunku, aychap saqra munaynintapis munakullankutaq (2 Timoteo 3:1-5). Kay qhipa saqra punchaykunapi Reinop evangelionmanta Jallpantinpi willakuchkan (Mateo 24:14).
10 YACHAQANA
Ima ruwaykunamantaq angeles tanqawanchik?

Angeles runata yanapankuchu? Imamantaq supaykuna runata tanqan? Supaykunata manchachikunachu tiyan?
ALLINTA pillatapis riqsinapaqqa, familiantapis riqsinallanchiktaq tiyan. Jinallataq Jehovata allinta riqsinapaqqa, janaqpachapi kaq familiantapis riqsinallanchiktaq tiyan. Diospa familianqa, angeles kanku, chayrayku Bibliaqa Diospa wawasnin kasqankuta nin ( Job 38:6, 7). Chaywan pis, ima ruwaytataq Jehova, angelesman qurqa? Paykuna imallapipis runata yanapankuchu? Angeles kawsaynin chikpi yanapawanchikchu? Jina kaptinqa, imaynamanta? 2 Bibliaqa, may chhikata angelesmanta parlan. Allinta paykunata riqsinanchikpaq, Biblia nisqanta qhawarina. Pitaq angelesta ruwarqa? Colosenses 1:16 jinata kutichiwanchik: Paynejtamin [Jesucristoniqta] Diosqa tukuy kaj chhikata ruwarqa: Janaj pachapi kaj imasta, kay pachapi kaj imastapis, nispa. Ar, Jehovaqa, sapa angelta Jesucristoniqta ruwarqa. Machkha angelestaq tiyan? Bibliaqa, mana yupay atina waranqa waranqas kasqankuta nin, astawanpis paykuna kallpayuq kasqankuta nillantaq (Salmo 103:20; Apocalipsis 5:11). 3 Diospa Palabranqa, willawanchik imaynatachus Jeho va Jallpata ruwachkaptin, Diospa wawas[nin] janaj pacha1. Imaptintaq angelesta allinta riqsinanchik tiyan? 2. Pitaq angelesta ruwarqa? 3. Imatataq Job 38:4-7 angelesmanta yachachiwanchik?
97
pi kusikus[qankuta] ( Job 38:4-7). Kay pitiqa angeles ru nasmanta astawan nawpaqta kawsayta qallarisqankuta yachachiwanchik, niraq Jallpa ruwasqa kachkaptin. Chanta pis, angeles sunquyuq kasqankuta yachachillawanchiktaq, chayrayku kusikusharqanku, nispa willawanchik. Astawanpis chaypacha tukuy angelesqa, Diosta yupaychaspa juk familiajinalla karqanku. IMAYNATA ANGELES JARKANKU, YANAPANKU IMA? 4 Diosninchik nawpa tatamamanchikta ruwasqanmantapacha, angelesqa runamanta mayta dakunku, Diospa munaynin juntakunanta munaspa (Proverbios 8:30, 31; 1 Pedro 1:11, 12). Chantapis angelesqa, imaynatachus runa Diosmanta karunchakusqanta rikurqanku, mana Diosta ka sukuyta akllaspa. Chayta rikuspa chiqa sunqu angeles mayta llakikurqanku. Chaywanpis, juchasapa runa Diosninchikman kutirikuqta rikuspa, angelesqa mayta kusirikunku (Lucas 15:10). Rikunchikjina, paykunaqa Diosta yupay chaqkuna runamanta, mayta dakunku. Chayrayku Jehova paykunata churarqa chiqa sunqu runasta yanapanankupaq, jarkanankupaq ima (Hebreos 1:7, 14). Qhawarina imaynatachus. 5 Diosninchik Sodoma, Gomorra llaqtasta chinkachi chkaptin, iskay angeles, Lotta iskaynin ususisninta ima ay qinankupaq yanaparqanku (Genesis 19:15, 16). Wak kutipiqa, saqra runas profeta Danielta, leonespa ukhu tuqunkuman wikchuptinku, leonesqa mana imatapis payta ruwarqankuchu. Daniel jinata nirqa: Diosniymin angelninta kachamorqa, paytaj leonespa siminkuta wisqaykurar qa, nispa (Daniel 6:22). Chaymantaqa, apostol Pedro wis qasqa kachkaptin, juk angel payta kacharichirqa (Hechos 12:6-11). Chantapis, juk angel Jesusta yanaparqa Jallpapi
4. Imaynata Biblia angeles runamanta dakusqankuta rikuchiwanchik? 5. Biblia nisqanmanjina, pikunata angeles yanaparqanku?
98
yachachiyta qallarichkaptin (Marcos 1:13). Wanuynintaq qayllamuchkaptin, rikhurimorqa uj angel Jesusta kallpa chanampaj (Lucas 22:43). Maytacha Jesusta kallpacharqa! 6 Kunan punchayqa manana angelesta rikunchikchu, ku nanqa manana Jallpapi chiqa sunqu runaman paykuna rikhurinkuchu. Chaywanpis, atiyniyuq angelesqa Diospa llaqtanta jarkachkallankupuni, astawanraq Jehovata yupaychayninkuwan pillapis churanakuptin. Biblia jinata nin: Tata Diospa angelnenqa Diosta manchachikojkunaj muyuyninkupi jaraykukuspa, paykunata jarkakun, nispa (Salmo 34:7). Imaraykutaq kay rimay kallpachanawanchik ti yan? Imaraykuchus kunanqa saqra espritus tiyan, chaykunataq, urmachiyta munawanchik. Pikunataq chaykuna kanku? Maymanta jamunku? Imaynata urmachiyta munawanchik? Kay tapuykunaman kutichinapaqqa, qhawarina imatachus unay ruwakusqanta.
KAY ESPIRITUSQA ENEMIGOSNINCHIK KANKU Kimsa yachaqanapi yachakurqanchikjina, juk espri tu chayri juk angel, runata kamachiyta munayninwan atipachikuspa Dioswan churanakurqa. Chaymantapacha chay angelta, Kuraq Supay chayri Satanas sutiwan riqsikun (Apocalipsis 12:9). Evata pantachiytawan, Supayqa waranqa suqta pachak watapi Diosmanta yaqha tukuy runasta karuncharqa. Wakinkunalla mana Diosta wasancharqankuchu, paykunaqa Abel, Enoc, Noe ima, karqanku (Hebreos 11:4, 5, 7). 8 Noep punchayninpiqa, wak angelespis Jehovap contranta churanakurqanku. Janaqpachapi familiankuta saqiytawan, Jallpaman uraykamurqanku, kaypitaq, runaman tu7
6. a) Imaynata kunan punchaypi angeles Diospa llaqtanta jarkachkallankupuni? b) Ima tapuykunamantaq kutichisunchik? 7. Machkha runastataq Kuraq Supay Diosmanta karuncharqa? 8. a) Imaynata wakin angeles supaykunaman tukurqanku? b) Ima tataq chay supaykuna ruwarqanku Jatun Parapi mana wanunankupaq?
99
kurqanku. Imaraykutaq? Genesis 6:2 kutichiwanchik: Jinapi Diospa churisnenqa rikorqanku runaspa ususisninku kachitas kasqankuta. Chayrayku paykunawan casarakorqanku, munasqankuman jina ajllakuspa, nispa. Chay an gelesqa, runata saqrayachirqanku. Jehova, mana jinallatachu chayta saqinman karqa. Chayrayku tukuy chay pachapi saqra runasta chinkachinanpaq Diosninchik juk jatun pa rata apamurqa; Diosta yupaychaqkunalla mana wanurqan kuchu (Genesis 7:17, 23). Chay churanakuq angelesqa chay ri supaykunaqa, mana wanunankupaq runa cuerponkuta saqirqanku. Jinamanta janaqpachaman espiritusjina kutipurqanku. Chayta ruwaspaqa, Kuraq Supaywan khuska
Diosniymin angelninta kachamorqa, paytaj leonespa siminkuta wisqaykurarqa. (Daniel 6:22)
100
kasqankuta rikuchirqanku, jinamanta Kuraq Supayqa supaycunaj curajnin[kuman] tukurqa (Mateo 9:34, Dios Parlapawanchej). 9 Kay saqra angelesqa, janaqpachaman kutipurqanku, chaywanpis Diosqa, imaynatachus Satanasta manana familianmanta kananta saqirqachu, jinallatataq chay saqra angeleswan ruwarqa (2 Pedro 2:4). Kunan manapis runaman tukuyta atinkuchu, kay supaykuna runap kawsayninta apaykachayta munanku. Astawanpis, Supayqa, supaykunawan kay pachapi kaj runasta [imaymanamanta] pantachi[chkan] (Apocalipsis 12:9; 1 Juan 5:19; 2 Corintios 2:11). Qhawarina imaynatachus. IMAYNATA SUPAYKUNA CHAWKIYANKU? 10 Supaykunaqa runata chawkiyanankupaq layqiriyusta apaykachanku. Ima layqiriyu ruwaykunapis supaykunawan parlay. Bibliaqa, layqa ruwaykunata juchachan, chaymanta karunchakunanchiktataq niwanchik (Galatas 5:19-21). Layqa ruwaykunaqa, jukuchata japinapaq tuqllawan kikinchakun. Imaynatachus jukuchata japinapaq tukuy imata churakun, kikillantataq supaykunaqa imaymana layqiriyusta apaykachanku, imaymana runasta urmachinankupaq. 11 Supaykunaqa adivinacion nisqawan runasta panta chinku. Imataq chayr? Imachus jamunanmanta yachayta munay, chayri pakasqa kasqanta yachayta munay. Runasqa cartasniqta, estanoniqta, cocaniqta ima adivinanku. Chan tapis, makita qhawaspa, musquykunapi senalesta maskaspa ima, adivinallankutaq. Wakin runas adivinacionta ruway mana saqrachu kasqanta niptinkupis, Bibliaqa yachachiwanchik adivinosqa supaykunawan khuska imatapis ruwas9. a) Imatataq supaykunawan ruwakurqa janaqpachaman kutisqankutawan? b) Imatataq supaykunamanta yachaqasunchik? 10. Imataq layqiriyu ruwaykunar? 11. Imataq adivinacionr, imaptintaq chaymanta karunchakunanchik tiyan?
Supaykunaqa imaymanamanta runata chawkiyanku
qankuta. Qhawarina, Hechos 16:16-18 nisqanta, chaypiqa juk kamachi sipas saqra espirituyuq kasqanrayku runaspa suertenkuta qhawaq kasqa. Chay saqra espiritumanta ka charichikuytawantaq manana imatapis willayta atirqachu. 12 Supaykunaqa, wanusqakunawan parlay atikusqanta ru nasta yuyachinku. Pillapis wanupuptin, waqaqkunaman tu kuy imata wanusqakunamanta creechinku. Pillapis wanu pun chayqa, wanusqawan parlay atikusqanta runasta yu yachispa chawkiyanku. Ichapis aysiriniqta, wanusqa runa manta imatapis willankuman, chayri wanupuq runajina parlarinkuman. Chaytaq runata pantachin, wanusqakuna kawsachkasqankuta creechin, paykunawan parlaspa sunquchayta tariyta atisqankuta ima. Chayqa mana jinachu. Imaraykutaq? Imaraykuchus supaykunaqa wanusqa runaspis kankumanjina parlayta atinku, chantapis aysiriniqta wanusqasmanta imallatapis willayta atillankutaq (1 Samuel 28:3-19). Suqta yachaqanapi yachakurqanchikjina, pipis wanun chayqa, mana imanpis kawsachkaq qhipakunchu
12. Imaptintaq mana wanusqakunawan parlananchikchu tiyan?
IMAYNATA SAQRA ESPIRITUSMAN CHURANAKUSUNMAN?
Imallapis layqiriyuswan
chhapusqa kapusuptinqa, wikchuy Bibliamanta yachakuy Diosmanta manakuy
103
(Salmo 115:17). Chayrayku, pillapis wanusqasta tapun chayqa, chay runaqa supaykunawan chawkiyachikuchkan, Diospa kamachiyninwantaq churanakuchkan (Deuterono mio 18:10, 11; Isaas 8:19). Chayrayku, supaykunap tuqllasninkumanta karunchakunapaq, tukuy imata ruwananchik tiyan. 13 Saqra espiritusqa mana runata chawkiyallankuchu, manaqa manchachinku. Kuraq Supay, supaykunapis pisi tiempoyuqllana kasqankuta yachanku, chayrayku kunan mayta runata nakarichichkanku (Apocalipsis 12:12, 17). Chaywanpis, may chhika runas supaykunata manchachi kuymanta kacharichikunku. Imaynata kacharichikunku? Imaynata nawpaqta layqiriyusta ruwarqanchik chaypis, supaykunamanta kacharichikusunman? IMAYNATA SAQRA ESPIRITUSMAN CHURANAKUSUNMAN? 14 Bibliaqa, imaynatachus kay saqra espiritusman churanakunanchikta niwanchik. Qhawarina imatachus Biblia Efeso llaqtapi cristianosmanta nisqanta. Manaraq cristianosman tukuchkaspa, paykunaqa layqiriyusta ruwaq kanku. Diospa Palabranmanta yachakuytawantaq, tukuy chay kunata saqiyta munarqanku, imata ruwarqanku? Biblia jinata kutichiwanchik: Ashkha yatiristaj librosninkuta tantaykuspa apamorqanku, tukuypa rikunantataj ruphaykucherqanku, nispa (Hechos 19:19). Chay cristianosqa yatiri librosninkuta ruphaykuchirqanku, jinamanta imaynatachus saqra espiritusman churanakunata yachachiwarqanchik. Jehovap nisqanta ruwayta munanchik chayqa, layqiriyuswan chhapusqa imasta, nisunman librosta, cuadrosta, peliculasta, takinasta, wallqakunata ima, ruphaykuchinanchik tiyan (1 Corintios 10:21).
13. Imatataq may chhika runas ruwanku? 14. Imaynata Efeso llaqtamanta cristianosjina, saqra espiritusmanta kacharichikusunman?
104
15 Kay Efeso llaqtamanta cristianosman, apostol Pablo jinata qillqarqa: Noqanchejqa [...] maqanakushanchej [...] patapi kaj sajra espirituspa contrampi, nispa (Efesios 6:12). Kay pitiqa, supaykuna mana saykusqankuta rikuchiwanchik. Kunanpis supaykuna munasqankuta cristianosta ru wachiyta munanku. Imata astawan Efeso llaqtapi cristianos ruwananku karqa? Pablo nirqa: Astawanqa tukuy son qo creeychej [iniychik], imaraykuchus chay creesqaykichejqa uj jarkakuna escudojina, Kuraj Supaypa tukuynin larwashaj flechasninta thasnonqa, nispa (Efesios 6:16). As tawan sinchi iniyninchik kanqa chayqa, astawan sumaqta supaykunaman churanakuyta atisunchik (Mateo 17:20). 16 Jina kaptinqa, imaynata iniyninchikta kallpachasunman? Bibliamanta yachakuspa. Juk pirqa mana urmanan paq, uranpi jatuchaq rumis kanan tiyan. Jinallataq iniyninchik mana urmananpaq, uranpi jatun rumi kanan tiyan, kay rumi Bibliamanta yachakusqanchikwan ninakun. Sapa punchay Bibliata nawirisunchik chayqa iniyninchik allinta kallpachakunqa. Juk allin pirqajina iniyninchik saqra espiritusmanta jarkawasunchik (1 Juan 5:5). 17 Imatataq astawan Efeso llaqtamanta cristianos ruwananku karqa? Paykunap llaqtanku Supaypa makinpi kasqanrayku, astawanraq jarkakunanku karqa. Chayrayku Pablo jinata paykunaman nirqa: Chay tukuytaqa ruwaychej sapa punchay, Diosmanta manakuspa Espiritupi tukuy laya manakuywan, mana saqespa nitaj saykuspa, nispa (Efesios 6:18). Paykunajina nuqanchikpis, Supaypa pachanpi kaw sachkanchik, saqra espritus mana urmachinawanchikpaq, supaykunamanta jarkanawanchikta Jehovamanta manakunanchik tiyan. Chaypaqqa Diospa sutinta uqharinanchik tiyan (Proverbios 18:10). Astawanpis, saqra kajmanta chayri
15. Imatataq saqra espiritusman churanakunapaq ruwananchik tiyan? 16. Imaynata iniyninchikta kallpachasunman? 17. Imatataq supaykunamanta jarkakunapaq ruwananchik tiyan?
105
Supaymanta waqaychanawanchikta manakunanchik tiyan ( Juan 17:15). Diosninchiktaq, manakusqanchikman kutichiwasunchik (Salmo 145:19). 18 Ar, saqra espiritusqa imatapis ruwawasunman. Chaywanpis, Diospa munayninta ruwaptinchik, payman qayllaykuptinchik, mana manchachikunachu tiyan (Santiago 4:7, 8). Saqra espirituspa atiyninkuqa, mana Diospata atiyninjinachu. Noep punchayninpi, Dios paykunata wisqaykurqa, juicio punchay chayamunankama ( Judas 6). Chan tapis, chiqa sunqu angeles jarkachkawasqanchikta yuyariy (2 Reyes 6:15-17). Paykunaqa, saqra espiritusman churanakuchkasqanchikta qhawachkanku, atipananchiktataq munanku. Nisunman, supaykunaman churanakuptinchik paykunaqa taqllarikunku. Chayrayku, Jehovamanta, janaqpachapi kaq familianmanta ima, mana karunchakunachu. Astawanpis, imaymana layqiriyumanta karunchakuna, Bibliap nisqantataq kasukuna (1 Pedro 5:6, 7; 2 Pedro 2:9). Jinamanta, saqra espirituswan churanakupi atipasunchik. 19 Chaywanpis, imaraykutaq Diosninchik, supaykuna kananta, nakariy kananta ima saqichkallanpuni? Qhipan yachaqanapi kay tapuyman kutichisunchik.
18, 19. a) Imaptintaq supaykunata atipayta atisqanchikta nisunman? b) Ima tapuymantaq qhipan yachaqanapi kutichisunchik?
BIBLIAP YACHACHISQAN Chiqa sunqu angelesqa, Jehovata yupaychaqkunata yanapanku (Hebreos 1:7, 14). Kuraq Supay, supaykuna ima, runasta chawkiyanku, Diosmantataq karunchanku (Apocalipsis 12:9). Diospa munayninta ruwanki chayqa, Kuraq Supaymantaq churanakunki chayqa, Supay qammanta ayqinqa (Santiago 4:7, 8).
11 YACHAQANA
Imaptintaq Diosninchik runa nakarinanta saqin?

Diosninchikchu runata nakarichin? Ima iskaychachiytaq, Eden huertapi rikhurirqa? Imaynata Diosninchik saqra ruwakusqanta allinchanqa?
JUK llaqta jatun maqanakuyrayku may llakiylla qhipakur qa, chaypitaq achkha warmis, wawas ima wanurqanku. Tukuyninkuta juk juskullaman pampaykurqanku, may chhika cruzkunatataq muyuyninpi churarqanku, chay cruzkunapitaq: Imaraykutaq?, nispa qillqarqanku. Yaqha tukuy runas ajinata tapukunku, familiankumanta pillapis maqa nakupi, chayri juk unquyrayku wanupuptin. Chayrayku, imaraykuchus kayjina llakiykuna kasqanta yachayta munanku. 2 Imaraykutaq Jehova, runa nakarinanta saqin? Diosqa, tukuy atiyniyuq, munakuyniyuq, yachayniyuq, chiqan kayniyuq kaspapis, imaraykutaq chiqninakuy, tumpanakuy ima kananta saqin? Maykaqllapis jinata tapukurqankichu? 3 Imaraykutaq Jehova runa nakarinanta saqin, nispa tapurikuy allinchu? Wakinqa: Chayta tapukuqkuna mana Diospi creenkuchu, nitaq Diosta jatunpaq qhawanku chu, nispa ninku. Chaywanpis Bibliata nawirispaqa, rikunki imaynatachus chiqa sunqu runas kikillantataq Diosnin1, 2. Imastaq llakichiwanchik, imatataq may chhika runa tapukunku? 3, 4. a) Imaraykutaq Dios runa nakarinanta saqin, nispa tapurikuy allinchu? b) Jehova nakariykunata, saqra ruwaykunata ima chiqninchu?
107
Jehova tukuy nakariykunata chinkachinqa
chikta tapusqankuta. Sutincharinapaq profeta Habacuc, Diosta tapurqa: Imaraykutaj rikuchiwanki chay chhika nakariyta, juchatapis? Millay ruwaykunawan, tukuchinakuy wan ima, muyurisqa kani; tukuynejpi phinakuykuna tiyan, maqanakuykunapis, nispa (Habacuc 1:3). 4 Chayta tapusqanrayku, Jehova profeta Habacucta kamirqachu? Mana. Astawanpis, Habacuc parlasqanta Bibliapi qillqachirqa. Chanta, chay tapuyman kutichispa Habacucta yanaparqa, jinamanta iniynin astawan winananpaq. Dios qa jinallatataq qamwan ruwayta munan. Dios nuqanchikmanta dakusqanta Biblia yachachisqanta yuyarikuy (1 Pe dro 5:7). Runamanta nisqaqa, Diosninchik, nakariykunata, saqra ruwaykunata ima astawan chiqnikun (Isaas 55:8, 9). Jina kaptinqa, imaraykutaq kay chhika nakariykuna tiyan? IMAPTINTAQ KAY CHHIKA NAKARIYKUNA TIYAN? 5 May chhika runas, religionninkuta apaykachaqkuna ta tapunku: Imaraykutaq kayjinata nakarinchik?, nispa. Paykunataq: Diospa munayninrayku, nispa kutichinku. Astawanpis: Diosqa tukuy imata kachamuwanchik, nispa
5. Imatataq runa nin Diosninchik nakariy kananta saqisqanmanta, chaywanpis imatataq Biblia yachachin?
108
nillankutaq. Wakkunamantaq ninku: Diospa nanninqa mana yachakunchu, nispa. Chantapis: Diosninchik wawasta apakapun, paywan khuska tiyakunankupaq, nispa nillankutaq. Chaywanpis, Jehovaqa runasta mana llakichis qanta yachankina. Biblia nin: Ama yuyallaychejpischu Tu kuy Atiyniyoj Diosqa ima sajratapis ruwasqanta, chayr ima mana cheqan kajtapis, nispa ( Job 34:10). 6 Imaraykutaq wakinkuna runap nakariyninmanta Diosta juchachanku? Dios kay pachata kamachichkasqanta yuyasqankurayku. Mana Bibliap yachachisqanta riqsinkuchu. Qamtaq, kimsa yachaqanapi Kuraq Supay kay pachata ka machichkasqanta yachakurqankina. 7 Bibliaqa, kay pachapi kaj chhika [runas] Kuraj Supaypa atiynimpi kasqankuta nin (1 Juan 5:19). Manachu kay piti tukuy imata sutinchawanchik? Kay pachaqa Kuraq Supaypa makinpi kachkan, pay llullakuspa kay pachapi kaj chhika runasta pantachi[chkan] (Apocalipsis 12:9). Kuraq Supayqa llullakuspa, chiqnispa, mana khuyarispa ima, saqra ruwaykunata ruwan. Chayrayku, kay pachaqa, llullakuymanta, chiqninakuymanta, saqra ruwaykunamanta ima, junta kachkan. Ar, nakariykuna kananpaq, Kuraq Supaylla juchayuq. 8 Chantapis nakariykuna kananpaqqa, runallataq juchayuq. Kimsa yachaqanapi rikurqanchikjina, runaqa Diospa contranta uqharikusqanmantapacha juchasapa. Chayrayku tukuypis astawan atiyniyuq kayta munanku, chay atiyta ta ripanankupaqtaq maqanakunku, runa masinkuta nakari chinku ima (Eclesiastes 4:1; 8:9). Chantapis Biblia nisqan manjina, runaqa nakarin mana suyasqallan ima llakiyku napipis rikukuspa (Eclesiastes 9:11). Kay pacha mana Jeho 6. Imaraykutaq wakinkuna runap nakariyninmanta Diosta juchachanku? 7, 8. a) Imaynata kay pachapi runa Kuraq Supayman rikchakun? b) Imaynata runap pantasqan, mana suyasqallan imapis kasqan ru nata nakarichin?
109
vap makinpichu kasqanrayku, payqa mana kay pachapi kaqkunata jarkanchu. Chayrayku runaqa mana suyasqallan imapis kaptin nakarinman. 9 Diosninchik mana nakarichiwasqanchikta yachayqa, mayta sunquchawanchik. Payqa mana maqanakuyman ta, wanuchinakuymanta, runa masinta runa sarusqanmanta, nitaq mana parasqanmantapis juchayuqchu. Chaywanpis, kay tapuyman kutichinanchik tiyan, imaraykutaq Dios runa nakarinanta saqin? Payqa tukuy atiyniyuq, chay rayku tukuy nakariykunata chinkachiyta atin. Jina kaptin, imaptintaq mana imatapis ruwanchu? Jehova Diosta riq sinchikna, munakuy kasqanta yachanchikna, paylla yachan imaraykuchus runa nakarinanta saqisqanta (1 Juan 4:8).
JATUN TAPUYMAN KUTICHIKUNAN TIYAN Imaraykuchus Dios runa nakarinanta saqisqanta yachanapaq, maypichus llakiy qallarisqanta yachananchik ti yan. Kuraq Supay nawpa tatasninchikta juchallichispa, juk jatun iskaychachiyta rikhurichirqa. Kuraq Supayqa, Dios may atiyniyuq kasqanta yachasqanrayku, mana Diospa atiynintachu iskaychachirqa, manaqa, Diospa kamachiynin allinchus manachus kasqanta iskaychachirqa. Dios llulla kasqanta nispa, mana runap allinnintachu munasqanta nispa, Kuraq Supayqa, Diosninchik mana allin kamachiq chu kasqanta nichkarqa (Genesis 3:2-5). Astawanpis, Diosta mana kasukuspa runa astawan allinta kawsananta nillarqataq. Jinamanta Diospa kamachiyninta iskaychachirqa. 11 Adanwan Evawan Jehovap contranta uqharikuspa: Mana munaykuchu Dios kamachinawaykuta. Nuqayku imachus allin, imataqchus mana allin kasqanta niyta mu nayku, nispa nichkarqanku. Imaynata chay champayta
10
9. Imaraykutaq Jehova, runa nakarinanta saqin? 10. Imatataq Kuraq Supay iskaychachirqa, imaynata chayta ruwarqa? 11. Imaraykutaq Diosninchik uqharikuqkunata mana chinkachirqachu?
Yachakuqchu yachachiqmanta astawan yachayniyuq yachachinanpaq?
allinchanman karqar? Imaynata Diosninchik, chay uqharikuqkuna pantasqapi kachkasqankuta, tukuyman riku chinman karqar? Wakinqa: Dios chay uqharikuqkunata chinkachinan karqa, wak runastataq ruwanan karqa, nispa ninku. Chaywanpis, Diosninchik, Jallpa juk paraisoman tukunanpaq parlarqana, astawanpis Adanpa, Evaptawan mi raynin Jallpaman juntanankuta, nirqana (Genesis 1:28). Jehovaqa mana jaykaq qhasita parlanchu (Isaas 55:10, 11). Astawanpis, uqharikuqkunata chinkachinman karqa chayqa, Diospa kamachiyninta iskaychachikusqan mana allinchakunmanchu karqa. 12 Juk yachachiqwan kikinchana. Chay yachachiqqa, yachakuqkunata mana japiqanapaqjinalla yachachiyta yachachichkan. Chayllapi juk yachakuq paywan churanakun. Nintaq paypa yachachisqan mana allinchu kasqanta. Chay yachakuqqa: Nuqa astawan allinta yachani chayrayku aswan allinta yachachiyman, nispa nin. Wakin yachakuqkuna chayta creespa chay churanakuq yachakuqwan khus12, 13. Imaptintaq Dios Supay kamachinanta, runapura kamachi nakunankuta ima saqirqar? Juk kikinchaywan kutichiy.
111
ka sayaykukunku. Chayta rikuspa, imatataq yachachiq ruwanman? Payqa chay uqharikuqkunata wikchuyta atinman. Chaywanpis, imatataq qhipakuqkuna ninkuman? Icha chay uqharikuqkuna allinta ruwasqankuta ninkuman. Chanta manana yachachiqta jatunpaq qhawankumanchu. Kunan tukuriy, imaynataq kanman karqa, yachachiq chay churanakuq yachakuqta, qam nisqaykimanjina yachachiy, niptin? 13 Jehovaqa jinallatataq ruwarqa. Eden huertapi imachus pasasqanta, waranqa waranqa angelespis rikurqanku ( Job 38:6, 7; Daniel 7:9, 10). Chayrayku, imaynatachus Jehova chay uqharikuyta allinchananqa, angelesta, runata ima ya napanan karqa. Imatataq Jehova ruwarqa? Payqa Kuraq Su pay kamachinanta saqirqa. Chanta Kuraq Supaypa atiyninpi runasta paykunapura kamachinakunankuta saqillarqataq. 14 Watiqmanta chay yachachiqmanta parlarina. Yachachiqqa, chay uqharikuqkuna pantasqapi kachkasqankuta yachan. Chantapis, uqharikuqkunata munasqankumanjina yachachinankuta saqisqan, wak yachakuqkunatapis ya napananta yachallantaq. Ar, uqharikuqkuna pantasqapi kachkasqanku rikukuptin, chiqanta yachakuyta munaqkuna, yachachiqlla yachachiyta atisqanta rikunqanku. Astawanpis, uqharikuqkunata wikchukuptin tukuypis allinta ruwakusqanta ninqanku. Jinallatataq Jehovapis, Kuraq Supayta saqisqan, tukuypa allinninpaq kasqanta yachan, imaraykuchus tukuy rikunqanku Kuraq Supay, paywan khuska uqharikuqkuna ima, pantasqapi kachkasqankuta, llullakusqankuta, runapura mana kamachinakuyta atisqankuta ima. Yachanqanku profeta Jeremas qillqasqan chiqa kasqanta, pay jinata Diosman nirqa: Yachani runaqa kawsaynin manta mana duenochu kasqanta, nitaj kawsaynimpi imata chus ruwananta niyta atisqanta, nispa ( Jeremas 10:23).
14. Ima allinkunastaq rikukunqa, Jehova runasta paykunapura kamachinakusqankuta saqisqanrayku?
112
IMAPTINTAQ KAY CHHIKA UNAYTA SUYAN? Chaywanpis, imaptintaq Jehova kay chhika unayta runa nakarinanta saqin? Imaraykutaq mana nakariykunata chinkachinchu? Kunan watiqmanta chay yachachiqpi tukurina. Payqa kaykunata mana ruwanmanchu: qallarinapaq chay churanakuq nisqanta ruwananpaq mana jarkakunmanchu, nitaq payta yanapanmanchu. Jinallatataq Jehovapis mana kaykunata ruwarqachu: qallarinapaq, Jeho va mana Supayta nitaq paywan kaqkunata, munasqankuta ruwanankupaq jarkakurqachu. Supaypa nisqan mana chiqachu kasqanta tukuy rikunankupaq tiempo pasananta suyan. Kay chhika unaypi runaqa, imaymanamanta runama sinta kamachin, chanta tukuy imapi runap yachaynin ya pakun. Chaywanpis, wakchayay, wanuchinakuy, mana chiqan kaqmanjina ruway imaqa, yapakuchkallanpuni. Tukuypis runa mana kamachiyta atisqanta rikunchik. 16 Chantapis Jehovaqa, mana Supayta yanapanchu allin ta kamachinanpaq. Dios wanuymanta, llakiykunamanta runata jarkanman chayqa, manachu chay churanakuqkunata yanapachkanman? Manachu sapitanchik allinta kamachi kuyta atisqanchikta yuyasunman? Chanta Diosninchik Supayta yanapanman chayqa, paypis llullallataq kanman. Chaywanpis Diosqa, mana jaykaj llullakoj (Hebreos 6:18). 17 Chaywanpis, chay uqharikuyqa mayta runata nakari chin. Imaynata chay allinchakunqa? Jehova tukuy atiyniyuq kasqanta yuyariy. Chayrayku tukuy llakiykunata chinkachinqa. Yachanchikjina, Jallpanchik juk paraisoman tu kunqa. Jesuspi inisqanchikrayku tukuypis juchamanta ka charichisqa kasunchik. Wanusqaspis kawsarimunqanku. Jinamanta Diosqa, Jesusniqta Kuraj Supaypa ruwasqas15
15, 16. a) Imaptintaq Jehova kay chhika unayta nakariykuna kanan ta saqin? b) Imaptintaq Dios mana wanuymanta, llakiymanta ima runata jarkanchu? 17, 18. Imatataq Jehova saqra runa ruwasqasninwan, Kuraq Supaypa ruwasqasninwan ima ruwanqa?
113
ninta phirinqa (1 Juan 3:8). Jehova yachan maykaqchus chayta ruwananpaq astawan allin kasqanta. Diosninchik manaraq kay saqra pachata chinkachisqanmanta kusiku sunman, imaraykuchus paciencianrayku nuqanchikpis chiqa kaqmanta yachakuyta, payta yupaychayta ima atinchik (2 Pedro 3:9, 10). Diospa punchaynin chayamunankama, Diosqa, payta yupaychayta munaqkunata maskachkallan puni, nakariykunata muchunankupaqtaq yanapachkallanpuni ( Juan 4:23; 1 Corintios 10:13). 18 Icha wakinkuna ninkuman, Dios, Adanta Evatawan mana juchallikunankupaq ruwanman karqa chayqa, mana ima nakariypis kanmanchu karqa, nispa. Imaraykuchus mana jinatachu ruwasqanta yachanapaq, Dios juk regalota quwasqanchikpi tukurina. IMAYNATA DIOSPA REGALONTA APAYKACHANKI? 19 Phichqa yachaqanapi rikunchikjina, akllayta atinan chikpaq ruwasqa kanchik, ar, nuqanchik akllayta atinchik imatachus ruwananchikta. May jatun regalo chay kasqanta reparankichu? Dios tukuy laya animalesta ruwarqa, paykunaqa imaynachus ruwasqa kasqankumanjinalla kawsanku (Proverbios 30:24). Tukuriy, runaqa imaymana camionesta ruwan, sapa camiontaq maymanchus chofer apan, chayllaman rin. Mana chofer apaykachaptin mana maymanpis puririnmanchu. Camionjina ruwasqa kaspa, ku sisqachu kawsakusunman? Mana, ichar? Chayrayku, kusikunchik imayna runachus kayta munasqanchikta, imaynatachus
19. Ima regalotataq Dios quwarqanchik, imaraykutaq chay regalota sumaqpaq qhawananchik tiyan?
Diosninchik nakariykunata muchunaykipaq yanapasunqa
114
kawsakuyta munasqanchikta, pikunawanchus masichakunanchikta ima akllayta atisqanchikmanta. Imatachus munasqanchikta akllaspa, kusisqa kawsakunchik, jinata kawsakunanchiktataq Dios munan. 20 Jehova tukuy sunqu kasunanchikta munan, manataq kamachisqajinallachu (2 Corintios 9:7). Imata mayqin tatapis, chayri mamapis munanman? Wawan munakuyki sunqumantapacha ninantachu, chayri munakuyki kamachisqajinalla ninantachu? Chayrayku, qampis tapukunayki tiyan: Imaynata Dios chay regalota quwasqanta apayka chasaqr?, nispa. Kuraq Supay, Adan, Eva ima, akllayta atisqankuta mana allintachu apaykacharqanku, Jehovata qhi sacharqanku. Qamr, imatataq ruwanki? 21 Dios akllayta atinapaq ruwawasqanchikta, allinta apaykachayta atinki. May chhika runajina qampis Jehovawan kanayki tiyan. Kay runasqa, Kuraq Supay mana allin kamachiq kasqanta, llulla kasqanta ima rikuchispa mayta Diosta kusichinku (Proverbios 27:11). Qampis allin kawsayta akllaspa, kikillantataq ruwawaq. Qhipan yachaqanapi chaymanta astawan yachakusunchik.
20, 21. Imaynata Dios akllayta saqiwasqanchikta apaykachayta atisunman, imaptintaq allinta apaykachananchik tiyan?
BIBLIAP YACHACHISQAN Diosninchik saqra ruwaykunamanta mana juchayuqchu ( Job 34:10). Kuraq Supayqa, Jehova llulla kasqanta nispa, mana allin kamachiq kasqanta nispa ima, Diospa kamachiyninta iskaychachirqa (Genesis 3:2-5). Jehovaqa, Churinniqta, tukuy nakariykunata, runap saqra ruwasqasninta ima chinkachinqa (1 Juan 3:8).
12 YACHAQANA
Imaynata kawsananchikta Dios munan?

Imaynatataq Diospa amigon kawaq? Kuraq Supay uqharikusqanman, imaynata kutichinayki tiyan? Ima ruwaykunatataq Diosninchik chiqnikun? Imaynata Diospa munayninmanjina kawsakuwaq?
PIWANTAQ amigota ruwakuyta munawaq? Juk suwa ru nawanchu, llulla runawanchu? Mana, ichar? Astawanqa kacha runawan, llampu sunqu runawan amigota ruwaku waq, ichar? 2 Nawpa tiempopi Diosqa, wakin runasta amigosta ruwakunanpaq akllarqa. Jukninqa Abraham sutikurqa, paytaqa kawsaqiy nispa Dios nirqa (Isaas 41:8; Santiago 2:23). Chan ta Davidmantapis nillarqataq: Davidta sonqoypa munasqanman jina tarini, nispa. Davidtaqa, llampu sunqu kasqanrayku munakurqa (Hechos 13:22). Profeta Danieltapis mayta munakusqanta nillarqataq (Daniel 9:23). 3 Imaraykutaq Jehova, Abrahamwan, Davidwan, Danielwan ima amigota ruwakurqa? Abrahamman jinata nirqa: Qan imatacha nisusqayta kasuwasqaykirayku, nispa (Ge nesis 22:18). Ar, Jehovaqa, llampu sunquwan Paypa nisqanta ruwaqkunaman, qayllaykun. Israelitasman nirqa: Noqata kasuwaychej. Chanta noqa Diosniykichej kasaj, qankunataj aylluy kankichej, nispa ( Jeremas 7:23). Qampis Jehovata kasukuspaqa, Paypa amigon kayta atinki.
1, 2. Pikunatataq Jehova munasqa amigosninpaq qhawarqa? 3. Imaraykutaq Jehova wakin runasta munasqa amigosnin kanankupaq akllan?
116
JEHOVA AMIGOSNINTA KALLPACHAN 4 Diospa amigon kayqa may sumaq, ichar? Biblia nisqanmanjina, Jehovaqa sumaqta qhawamuchkan tukuy kay pachata kallpachanampaj tukuy sonqowan payllapi atie nekunku, chaykunata (2 Cronicas 16:9). Imaynatataq 32:8 jinata kutichin: Dios kallpachasunkiman? Salmo Nawisneyqa qanllapi kashan [ nuqa, Jehovaqa,] yachachis qayki, yuyaychasqaykitaj mayqen nantachus rinaykita,
nispa. 5 Jehova may munakuywan jarkasusqanta reparanki chu? Ar, Payqa yanapasunqa, yuyaychasunqa ima. Chanta nisqanta ruwanki chayqa kawsayniykipi allin risunqa. Diosqa, llakiyniykita, champayniykita ima atipanaykipaq yanapasuyta munan (Salmo 55:22). Tukuy sunqu payta kasukunki chayqa, salmistajina ninki: Diospipuni yuyani; pay panaypi kajtin, mana imapis urmachiwanqachu, nispa (Salmo 16:8; 63:8). Ar, Jehovaqa, nisqanmanjina kawsakunaykipaq yanapasunqa. Chaywanpis yachanchikjina, Diospa enemigonqa, mana jinata kawsakunaykita munanchu.
KURAQ SUPAYPA CHURANAKUYNIN Chunka jukniyuq yachaqanapi yachakunchikjina, Kuraq Supayqa, Diospa kamachiyninwan churanakurqa, Jeho va llulla kasqanta, mana allin kamachiqchu kasqanta ima nirqa. Chanta, Adantawan Evatawan imachus allin, imataqchus mana allin kasqanta mana akllayta saqisqanta nillarqataq. Adanwan Evawan juchallikusqankumanta qhipa man wawasniyuq karqanku. Chanta Supayqa, imaraykuchus runas Diosta kasukusqankuta iskaychachirqa. Sata nas jinatapis nichkanmanjina karqa: Runasqa mana Diosta munakusqankuraykuchu kasukunku, Dios saqiwanman chayqa, mayqin runatapis Diospa contranta churanachiyman, nispa. Bibliaqa, Jobmanta parlaspa chayta sutita ri6
4, 5. Imaynata Jehova llaqtanta kallpachan? 6. Imatataq Kuraq Supay runamanta nirqa?
117
kuchiwanchik. Pitaq Job karqar, imatataq Supaypa chura nakuyninwan ruwanan karqar? 7 Jobqa, kimsa waranqa suqta pachak wata nawpaqta kaw sarqa. May kacha runa karqa, chayrayku Jehova Jobmanta jinata nirqa: Pay jina runaqa jallpapi mana kanchu; payqa noqaj kamachisqayta tukuy sonqo ruwan, sumaj cheqantataj kawsan, Diosta manchachikun, ni pitapis sajrata ruwan chu, nispa ( Job 1:8). Ar, Jehova Jobta sumaqpaq qhawarqa. 8 Supayqa, imaraykuchus Job, Diosta yupaychachkasqan ta iskaychachirqa. Chanta Diosman jinata nirqa: Manachu qan payta waqaychanki tukuy imamanta, ayllunta, tukuy imasnin kajtapis? Qan bendecishanki tukuy ima ruwasqasninta; chayrayku [...], manchay qhapajtaj jallpa patapi. Kunanqa qhechuy tukuy kapusqanta, rikunkitaj uyaykipi maldecisusqanta, nispa ( Job 1:10, 11). 9 Supayqa, tukuy imata qusqaykirayku Job kasusunki, nispa Diosman nirqa. Chanta: Job nakariptinqa, qampa contraykita uqharikunqa, nispa nillarqataq. Imayna ta Jehova Supayman kutichirqa? Kuraq Supayqa, Job imaraykuchus Diosta yupaychachkasqanmanta parlachkarqa, chayrayku Diosqa, Supayta saqirqa Jobta nakarichinanta. Jinamanta suti kanman karqa Job, Diosta munakusqanraykuchus manachus yupaychachkasqanta.
JOBTA JUCHAMAN TANQAN Supay chay ratu Jobta imaymana llakiykunawan naka richirqa. Uywasninta suwachirqa, puchuqtataq wanurachir qa, chantapis yaqha tukuy kamachisninta wanuchichirqa. Jinamanta Jobpa kapuynin tukukurqa. Chaymanta Supay qa, juk sinchi muyuq wayrapi chunka wawasninta wanura chirqa. Jinata nakarispapis Jobqa mana juchallikorqachu,
10
7, 8. a) Imaraykutaq Job allin runa karqa? b) Imaynata Kuraq Supay, Job, Diosta yupaychasqanta iskaychachirqa? 9. Imaynata Jehova Supayman kutichirqa? 10. Imaynata Job nakarirqa, chaywanpis Diosta wasancharqachu?
Jobman chiqa sunqu kasqanrayku Diosninchik mayta tinkarqa
119
nitaj ima sajratapis Tata Diospa contranta parlarqachu ( Job 1:22). 11 Supayqa, mana atipachikuyta munaspa, tukurirqacha: Job nakariyta muchuyta atin, unquykunqa chayqa Diospa contranta uqharikunqa, nispa. Chayrayku Jehovaqa, Supay millay unquywan Jobta unquykuchinanta saqirqa. May ta nakarispapis Jobqa, mana Diosta wasancharqachu, ni parlayninpipis Diospa contranta juchallikurqachu ( Job 2:10). 12 Jobqa, mana Satanas nakarichichkasqanta yacharqachu. Supay, Jehovawan churanakusqanta mana yachas pa, Dios nakarichichkasqanta yuyarqa ( Job 6:4; 16:11-14). Chayta yuyaspapis, Diosman chiqa sunqullapuni karqa. Chaytaq Diosta munakusqanrayku yupaychachkasqanta rikuchirqa, manataq Supay nisqanmanjinachu. 13 Jehovaqa, Jobpa chiqa sunqu kayninwan, Kuraq Supay nisqanman kutichirqa. Jobqa, Jehovap may munasqa amigon karqa, Jehovataq Jobta mayta tinkarqa chiqa sunqu kasqanrayku ( Job 42:12-17).
IMATATAQ QAMWAN RUWANAN TIYAN KURAQ SUPAYPA UQHARIKUSQAN? 14 Supayqa, runa, Diosta mana munakusqanraykuchu yupaychan nispaqa, mana Jobllamantachu parlachkarqa, manaqa tukuy runasmantawan. Proverbios 27:11 nin: Yachay niyoj kay, waway, kusichiwankitaj; ajinamanta allinta ku tichisaj pichus nakarichiwayta [churanakuwayta] munaj kunata, nispa. Kay pitiqa, Job wanupusqanmanta may chhika watanmanraq qillqakurqa, chaytaq Supay, kunan kama Diosman uqharikuchkallasqantapuni, chanta Diospa kamachisninta tumpachkallasqantapuni rikuchin. Jehovap
11. a) Imatataq Satanas rikuchiyta munarqa, imaynata Jehova kutichirqa? b) Job chay millay unquywan unquspapis juchallikurqachu? 12. Imaynata Job Kuraq Supay nisqanman kutichirqar? 13. Job chiqa sunqu kasqanrayku, imatataq rikuchirqa? 14, 15. Imaptintaq nisunman Kuraq Supay runamanta parlaspa, mana Jobllamantachu parlasqanta?
120
munasqanmanjina kawsaspaqa, Paypa sunqunta kusichisunchik, Kuraq Supay llulla kasqantataq rikuchisunchik. Imata qam chaymanta niwaq? Kawsayniykita tikrachinaykipis kachun, manachu allin kanman qampis Kuraq Supay llulla kasqanta rikuchinayki? 15 Satanas imatachus nisqanpi tukuriy, pay nirqa: Kawsayninrayku runaqa imatapis qonampaj jinalla, nispa ( Job 2:4). Runaqa, nispa, mana Jobllamantachu parlachkarqa manaqa tukuy runasmanta. Chaypi allinta tukurinanchik tiyan. Kuraq Supayqa, qampis mana Diosman chiqa sunqu kayta atisqaykita nichkarqa. Payqa, ima llakiypipis kaptiyki mana Diosta kasukunaykita munanchu. Imastataq Kuraq Supay urmachinawanchikpaq ruwan? 16 Chunka yachaqanapi rikurqanchikjina, Supayqa, imaymanamanta runata Diosmanta karunchayta munan. Wa kin kuti phina leon jina qhaparirispa muyuykacha[wan]chej, mayqen[ni]llan[chik]tapis oqoykuna[wanchik]paj (1 Pedro 5:8). Chaytataq rikunki familiayki, amigosniyki, wak runas ima, Bibliamanta mana yachakunaykita munaptinku ( Juan 15:19, 20).1 Chantapis, Supay yachan kan chaj angelman tukuriyta (2 Corintios 11:14). Ar, Supayqa, Diospa munayninmanjina mana kawsananchikpaq imaymanamanta tuqllasninpi urmachiyta munawanchik. Chay tuqllasmanta jukninqa, Diospa munayninta mana ruwayta atisqanchikta yuyay (Proverbios 24:10). Supay phina leon jinapis kachun; chayri kanchaq angelmanpis tukuchun, ima llakiypipis kaptiyki manana Diosta yupaychanaykita
1 Kayqa, mana ninayanchu Kuraq Supaypuni tukuy churanakusuqkunata apaykachasqanta. Chaywanpis pay kay pachap diosnin, tukuy kay pachapi kaqqa paypa makinpi kachkan (2 Corintios 4:3, 4; 1 Juan 5:19). Chayrayku Dios munasqanmanjina kawsanchik chayqa, mana runas allinpaq qhawanawanchikta suyananchikchu tiyan. 16. a) Imastataq Kuraq Supay ruwan, runasta Diosmanta karuncha nanpaq? b) Imaynata Kuraq Supay chay ruwasqanwan qamtapis urmachisunkiman?
121
nichkallanpuni. Imaynata Jobjina Diosman chiqa sunqu kaspa, Supaypa nisqanman kutichiwaq?
JEHOVAP KAMACHIYKUNASNINTA KASUKUNA TIYAN 17 Qampis, Dios munasqanmanjina kawsaspa, Satanasman kutichiyta atinki. Imataq chay niyta munan? Biblia nin: Munakuychej Senorniykichej Tata Diosta [ Jehovata] tukuy sonqoykichejwan, tukuy almaykichejwan, tukuy kallpaykichejwantaj, nispa (Deuteronomio 6:5). Astawan Diosta munakuspaqa, astawan paypa munayninta ruwallaytapu ni munanki. Apostol Juan jinata qillqarqa: Diosta munakoyqa kamachisqasninta juntaymin, nispa. Diospa kamachisqasninta juntaytaj atina jinalla, mana llasachu kanku (1 Juan 5:3). 18 Mayqinkunataq Jehovap kamachiykunasnin kanku? Wakin kamachiykunasninqa imatachus mana ruwananchik ta niwanchik. Kay 122 paginapi, Jehova chiqnisqanta chiqnina, nisqa recuadropi imamantachus karunchakunanchik kasqanta nawiriy. Chaypi imatachus Biblia juchachasqanta sutita niwanchik. Icha chaykuna allillan rikchasunkiman. Chaywanpis Bibliap nisqanpi tukurispa, Diospa kamachiy kunasninqa may sumaq kasqanta rikunki. Icha kawsayniykita tikrachinayki kanqa, chaytaq mana atikullanchu. Chaywanpis, Dios munasqanmanjina kawsaqkuna, may kusisqa, mana imamanta llakikuspa kawsakunku (Isaas 48:17, 18). Diospa nisqanmanjina kawsakuyqa atinajinalla. Imaptintaq jinata ninchik? 19 Jehovaqa, atisqanchikmanjinalla imatapis manawanchik (Deuteronomio 30:11-14). Pay atisqanchikta, mana atis qanchiktapis, nuqanchikmanta astawan sumaqta yachan (Salmo 103:14). Chanta kallpachawanchik payta kasukunan chikpaq. Apostol Pablo nirqa: Diosqa cheqamin, manataj
17. Imaraykutaq Jehovap kamachiykunasninta kasukunchik? 18, 19. a) Mayqinkunataq Diospa kamachiykunasnin kanku? (122 paginapi recuadrota qhawariy.) b) Dios atisqallanchiktachu manawanchik?
122
saqesonqachejchu mana sayay atinata tanqasqa kanaykichejta. Astawanqa juchaman urmanapaj tanqasqa kashajtiykichej, Diosllataj yanapasonqachej, imaynatachus chay juchaman urmanamanta lluspinaykichejpaj, chaywan atipaspa, nispa (1 Corintios 10:13). Diosqa, tukuy imata atipananchik paq yanapawanchik, manakusqanchikmantapis astawan quwanchik (2 Corintios 4:7). Jinallatataq salmota qillqaq nirqa: Llakiyniykita Tata Diosman saqey. Payqa sinchita sayachisonqa. Payqa cheqan runata ni jaykaj urmajta saqenqachu, nispa (Salmo 55:22).
JEHOVA CHIQNISQANTA CHIQNINA Runa wanuchiyta Michakuyta (1 Corintios 5:11). (Exodo 20:13; 21:22-25). Usqhayta phinakuyta Khuchichakuyta (Salmo 11:5; Proverbios 22:24, 25;
(Levtico 20:10, 13, 15, 16; Romanos 1:24, 26, 27, 32; 1 Corintios 6:9, 10). Galatas 5:19-21).
Mana allinta qalluta apaykachayta (Levtico 19:16;

Efesios 5:4; Colosenses 3:8).
Layqiriyusta (Deuteronomio
18:9-13; 1 Corintios 10:21, 22; Galatas 5:19-21).
Mana allinta yawarta apaykachayta (Genesis 9:4;

Hechos 15:20, 28, 29).
Lanti yupaychayta
(1 Corintios 10:14).
Machaykuyta
(1 Corintios 5:11).
Familiapaq mana llamkayta munayta (1 Timoteo 5:8). Kay pachap maqanakuyninpi, chayri kamachiyninpi satikuyta
Suwakuyta
(Levtico 6:1-5; Efesios 4:28).
Llullakuyta (Proverbios 6:
16, 19; Colosenses 3:9, 10; Apocalipsis 22:15).
(Isaas 2:4; Juan 6:15; 17:16).
Pitayta, cocata pikchayta

(Marcos 15:23; 2 Corintios 7:1).
123
DIOS MUNASQANMANJINA KACHA KAYKUNATA RIKUCHINA 20 Jehova allinpaq qhawanawanchikpaq, mana saqra ruwaykunallamantachu karunchakuna tiyan. Manaqa pay munakusqanta munakunanchik tiyan (Romanos 12:9). Manachu qamjina yuyaq runawan, llimphuta kawsaq runawan kaspa kusikunki? Jehovapis kikillantataq kusikun. Chayrayku Dios munakusqanta munakuyta yachananchik tiyan. Kay
20. Dios munasqanmanjina, ima kacha kaykunatataq rikuchinayki tiyan, imaraykutaq?
124
Salmo 15:1-5, pikunawanchus Dios amigosta ruwakusqanta nin. Jehovap amigosninqa, munakuyniyuq, kusikuyniyuq, sunqu tiyaykusqa, pacienciayuq, khuyakuyniyuq, kachas, nisqankuta juntaq runas, llampu sunqus, saqra munaywan mana atipachikuq runas kanku (Galatas 5:22, 23). 21 Diospa munayninmanjina kawsanaykipaqqa, Bibliata nawirinallaykipuni tiyan. Jinamanta, imatachus Dios ruwanaykita munasqanta yachanki, payjinataq yuyayta qallarinki (Isaas 30:20, 21). Astawan Jehovata munakunki chayqa, astawan pay nisqanmanjina kawsayta munanki. 22 Jehovap nisqanmanjina kawsanapaq kallpachakunan chik tiyan. Bibliaqa, pillapis nawpa kawsayninta saqispaqa, mawka pachantapis urqhukunmanjina musuq pachawanpis pachillikuchkanmanjina kasqanta nin (Colosenses 3:9, 10). Chanta salmista Diospa kamachiykunasninmanta nirqa: Chaykunata kasojqa jatun tinkayoj kanqa, nispa (Salmo 19:11). Dios nisqanmanjina kawsaptiyki, pay mayta bendecisunqa. Chantapis, Supaypa uqharikuyninman qampis kutichinki, Diostataq kusichinki.
21. Imatataq Diospa munayninmanjina kawsanaykipaq ruwanayki tiyan? 22. Imatataq Dios munasqanmanjina kawsaspa tarinki?
BIBLIAP YACHACHISQAN
Diosta kasukunki chayqa, payman qayllaykuyta atinki (Santiago 2:23). Supayqa, imatapis tariyta munaspalla runas Diosta kasukusqankuta nin ( Job 1:8, 10, 11; 2:4; Proverbios 27:11). Dios chiqnisqantaqa, chiqninallanchiktaq tiyan (1 Corintios 6:9, 10). Jehovata kusichinapaq pay chiqnisqanta chiqninanchik tiyan, pay munakusqantataq munakunanchik tiyan (Romanos 12:9).
13 YACHAQANA
Diosjina kawsaytaqa qhawananchik tiyan

Imaynata Diosninchik kawsayta qhawan? Imatataq Dios wawitata urqhuchikunamanta nin? Imaynata kawsayta jatunpaq qhawasqanchikta rikuchinchik?
J EHOVA DIOSQA chiqan kaq Dios, kawsaq Dios, winay paq Reytaq, nispa profeta Jeremas nirqa ( Jeremas 10:10). Chantapis, Pay tukuy kawsaqkunata ruwarqa. Chayrayku janaqpachapi angelesnin nirqanku: Qanmin tukuy kaj chhikata ruwarqanki; munayniykirayku ruwasqa karqanku, kakushankutaj, nispa (Apocalipsis 4:11). Davidtaq takiyninpi Jehovata yupaychachkaspa nirqa: Qampi kawsay yaku juturi kashan, nispa (Salmo 36:9). Chayrayku nisunman kawsayninchik Diospa regalon kasqanta. 2 Astawanpis, Jehova tukuy imata quwanchik kawsanallanchikpaqpuni (Hechos 17:28). Pay tukuy imata mikhu napaq, ukyanapaq ima quwanchik, chanta kay Jallpata kawsananchikpaq qullawanchiktaq (Hechos 14:15-17). Tukuy kaykunata kusisqa kawsakunanchikpaq quwarqanchik. Chaywanpis, astawan sumaqta kawsananchikpaq, Diospa kamachisqasninta riqsinanchik tiyan, chaykunatataq kasu kunanchik tiyan (Isaas 48:17, 18).
3
KAWSAYTA JATUNPAQ QHAWANA Diosqa, kawsayninchikta, wakkunap kawsayninkuta ima,
1. Pitaq tukuy kawsaqkunata ruwarqa? 2. Imatataq Dios kawsananchikpaq quwanchik? 3. Imaraykutaq Dios, Cainta jasutirqa?
KAWSAYTA JATUNPAQ QHAWANCHIK
manaraq paqarikuq
wawitata mana wanuchispa
Diospa nawpaqinpi chichipaq qhawasqa ruwaykunata saqispa
sunqunchikmanta
runa chiqnikuyta chinkachispa
127
jatunpaq qhawananchikta munan. Qhawarina Can ruwasqanta. Cainqa Adanpata, Evaptawan wawanku karqa, pay taq Abel wawqinpaq phinakurqa. Diostaq nawpaqmantapa cha phinakuyninwan mana atipachikunanta nirqa, manataq pay kasukurqachu. Jinallapi wawqinta wanuchirqa (Gene sis 4:3-8). Biblia willawanchik wawqinta wanuchisqanrayku, imaynatachus Dios, Cainta jasutisqanta (Genesis 4:9-11). 4 Chaymanta achkha watas qhipaman Jehova, Moisesniqta kamachiykunata israelitasman qurqa. Chaykunata Moisesniqta qusqanrayku Ley mosaica nisqa sutichakun. Chay kunapi kay kamachiy karqa: Ama wanuchinkichu runa masiykita, nispa (Deuteronomio 5:17). Kay kamachiyqa, Dios kawsayta jatunpaq qhawasqanta rikuchin, Diosqa kunanpis kikillantataq kawsayta qhawananchikta munan. 5 Imaynata Dios manaraq paqarikusqa wawap kawsayninta qhawan? Diospa kamachiynin nisqanmanjina, manaraq paqarikusqa wawitata mana wanuchikunanchu karqa. Ar, chay wawap kawsayninqa, Jehovap nawpaqinpi sumaqpaq qhawasqa karqa (Exodo 21:22-25; Salmo 127:3). Chayrayku, wawitata urqhuchikuyqa may jucha kasqanta nin. 6 Kawsayta jatunpaq qhawanapaq, runasta jatunpaq qhawananchik tiyan. Biblia nin: Pichus hermanonta chejnejqa runa wanuchi, yachankichejtaj runa wanucheqa mana wi nay kawsayniyoj kasqanta, nispa (1 Juan 3:15). Winay kawsayta munanchik chayqa, sunqunchikmanta tukuy chiqnikuyta urqhunanchik tiyan, chiqnikuyqa tukuy saqra ruwaypa qallariynin (1 Juan 3:11, 12). Chayrayku puraqmanta munanakuyta yachananchik tiyan. 7 Imaynata kawsayninchikta jatunpaq qhawasunman r? Tukuypis mana wanuyta munanchikchu, chaywanpis
4. Imaynata Dios Ley mosaica nisqawan kawsayta jatunpaq qhawananchikta yachachiwanchik? 5. Imaynata wawitata urqhuchikuyta qhawananchik tiyan? 6. Imaptintaq mana wak runasta chiqninanchikchu tiyan? 7. Ima viciosman qukuspataq wakinkuna kawsayta pisipaq qhawanku?
128
wakinkunaqa kawsayninkuta peligropi churanku. Tukuriy, wakinqa, cigarrota pitanku, cocata pikchanku, wakintaq, drogata ukyanku. Kaykunaqa unquchiwanchik, wakin kuti taq wanuyman apawanchik. Ar, kay vicioyuq runasqa mana kawsayta jatunpaqchu qhawanku. Diospa nawpaqinpi kay ruwaykunaqa chichi, millay ima (Romanos 6:19; 12:1; 2 Corintios 7:1). Dios nisqanmanjina ruwanapaq tukuy chayku nata saqinanchik tiyan. Icha mana atillasunchu, chaywan pis Jehova yanapawasunchik. Kawsayninchikta jatunpaq qhawaptinchikqa, Payqa allinpaq qhawawasunchik, chayrayku kawsayninchikta juk jatun regalotajina qhawananchik tiyan. 8 Kawsayta jatunpaq qhawanchik chayqa, mana kusiyta tarinanchikraykulla kawsayninchikta peligropi churasunchu, nitaq juk autota chayri bicicletata, munasqanchikmanjinalla apaykachasunchu, kawsayninchikta peligropi churaspa, manataq maqanakuyta munakusunchu (Salmo 11:5, Quechua de Cuzce). Jehova israelitasta kamachirqa: Mosoj wasita ruwakuspaqa, techonta jarkachinayojta ruwankichej. Ajinamanta mana juchayojchu kankichej, pipis chay pata manta urmaykuspa wanojtin, nispa (Deuteronomio 22:8). Kay kamachiyqa imaynatachus Dios kawsayta qhawasqanta rikuchin. Chayrayku, wasiyki escalerayuq chayqa, allin ru wasqa kanan tiyan, ni pipis imanakunanpaq. Chanta, autoyki, bicicletayki kapusunki chayqa, tukuy iman allin kanan tiyan. Pillapis wasiykipi chayri autoykipi kachkaspa mana imanakunanchu tiyan. 9 Imaynata Dios uywap kawsayninta qhawan? Diosqa uywaspa kawsayninkutapis jatunpaq qhawan. Payqa anima lesta wanuchinanchikta saqin, mikhunapaq, pachallikuna paq chayri paykunamanta jarkakunapaq (Genesis 3:21; 9:3; Exodo 21:28). Chaywanpis, pichus animalesta qhasita chay8. Imaptintaq tukuy imamanta jarkakunanchik tiyan? 9. Kawsayta jatunpaq qhawanchik chayqa, imatataq animalesta mana ruwasunchu?
129
ri kusikunanraykulla wanuchin chayqa, mana kawsayta jatunpaqchu qhawachkan (Proverbios 12:10).
YAWARTA JATUNPAQ QHAWANA Can Abelta wanuchisqanrayku Jehova Cainta nirqa: Wawqeykej yawarninta jichasqaykeqa jallpamantapa cha qhaparimushawan, nispa (Genesis 4:10). Diosqa, Abelpa yawarninmanta parlaspa, Abelpa kawsayninmanta parla chkarqa. Can wawqinta wanuchirqa, chayrayku Dios payta juchacharqa. Abelpa yawarninqa, Jehovaman chiqanta ruwakunanpaq qhaparichkanmanpisjina karqa. Yawar kawsaywan ninakusqanqa, Noep punchayninpipis rikukullarqataq. Manaraq Jatun Para jamuchkaptin, runasqa qumirkunata, puquykunata, kisasta ima mikhuq kanku. Jatun para pa sasqantawantaq Jehova jinata Noeta, familianta ima nirqa: Atinkichej mikhuyta tukuynin animalesta, jinallataj qomer qhorastapis atisqaykichejman jina. Noqa qoykichej chay tukuyninta. Uj imallata mana mikhunaykichejchu tiyan: Yawarniyoj aychata, imaraykuchus chay yawarpi kawsayqa ka shan, nispa (Genesis 1:29; 9:3, 4). Ar, Jehovapaq, yawarqa kawsaywan ninakun. 11 Yawarta mana mikhuspa, yawarta jatunpaq qhawasqan chikta rikuchisunman. Jehova israelitasta jinata kamachir qa: Mayqen israelitallapis, chayr qankunawan tiyakoj fo rasteropis, [...] ima kita animaltapis, chayr lijrayojtapis japejqa, chaypa yawarninta jallpaman sutuchispa, pampaykunan tiyan [...]. Chayrayku israelitasman nini ni ima kawsajpata yawarninta mikhunankuta, nispa (Levtico 17: 13, 14). Pusaq pachak wata nawpaqta Noeman Dios ka machisqanqa mana tikrakusqachu. Jehova yawarmanta nisqanqa suti karqa, payta kasukuqkuna mana yawarniyuq aychata mikhunankuchu karqa. Astawanqa yawarta Jallpaman
10
10. Imaynata yawar, kawsaywan ninakusqanta Dios rikuchirqa? 11. Imatataq Noep punchayninmantapacha yawarwan ruwakunan karqa?
130
suruchinanku karqa, jinata ruwaspaqa uywap kawsayninta Diosman kutichipuchkankumanpisjina karqa. 12 Diosqa cristianosta kikillantataq kamachiwanchik. Je sus wanupusqanmanta qhipaman, apostoles, wak wakichisqa cristianos ima, tantakurqanku akllanankupaq ima kamachiykunatachus tukuy cristianos kasukunankuta. Jinata taq paykuna kamachirqanku: Espritu Santoman, noqaykumampis kayqa allin rijchawayku: Mana astawan llasa qepita qankunaman churayta munaykuchu. Chaypajtaj kay cartapi nichimusqallaykuta juntaychej: Ama mikhuychejchu lantisman jaywasqa aychasta, nitaj yawarta, nillataj jeqeqasqa chayr sipisqa animalestapis; amataj khuchichakuychejchu, nispa (Hechos 15:28, 29; 21:25). Chayrayku tukuyninchik mana yawarta mikhunanchikchu tiyan. Chayqa Diospa nawpaqinpi khuchichakuywan, lanti yupaychaywan ima ninakun. 13 Chay kamachiy, yawarta churachikuymantapis parla llantaqchu? Ar. Tukuriy, juk doctor mana alcoholta ukyanaykita nisuptin, venaykiman alcoholta churachikuwaq chu? Mana, ichar? Jinallatataq, Biblia mana yawarta mikhunanchikta niptin, ni imaymanamanta churachikunata, mikhunata ima niyta munan. Chayrayku, chay kamachiyta kasukunapaqqa mana yawarta churachikunanchikchu tiyan. 14 Chaywanpis, imata ruwanman juk cristiano accidenta kuptin, chayri operachikunan kaptin? Icha doctor ninman: Mana yawarta churachikuptiykiqa wanupunki, nispa. Ma na pipis wanuyta munanchikchu. Tukuypis kawsayta mu nanchik, ichar? Chayrayku jukjinamanta doctor thanichinawanchikta maskanchik, mana yawarta churachikunapaq. Chayrayku, unquyniykimanta sanoyakunaykipaq icha yawarta mana churachikuspalla jukjinamanta jampichikuwaq.
12. Ima kamachiytataq espritu santoniqta cristianosman qukurqa? 13. Ima kikinchaywantaq, yawarta churachikuy mana allinchu kasqanta sutinchawaq? 14, 15. Doctor juk cristianoman yawarta churachikunanta ninman chayqa, imata ruwanman, imaraykutaq?
Juchallikunchu juk cristiano pisi watastawan kawsananpaq, Diospa ka machiyninta pakispa? Jesus nirqa: Pichus kawsayninta salvayta munajqa kawsayninta chinkachenqa; kawsaynin ta noqarayku chinkachejr tarikaponqa, nispa (Mateo 16:25). Mana pipis wanuyta munanchikchu. Chaywanpis, kawsayta munasqanchikrayku Diospa kamachiyninta pakisunchik chayqa, winaypaq kawsayninchikta chinkachisun. Chayrayku, Diospa kamachiyninta kasukuyqa allinninchikpaq, chaytataq allinta umachakunanchik tiyan. Wanupusunchik chayqa, kawsayta Quwaqninchik kawsarichimuwasunchik ( Juan 5:28, 29; Hebreos 11:6). 16 Diosta kasukuqkuna, yawarmanta Dios nisqanta kasukuytapuni munanku. Chayrayku mana yawarta mikhunkuchu, nitaq churachikunkuchu.1 Paykunaqa yawarta Ruwaq, paykunap allinnillankuta munasqanta yachanku. Qamr, paykunajinachu yuyanki?
15 17
Doctor ama alcoholta ukyanaykita nisuptin, alcoholta venaykiman churachikuwaqchu?
IMALLAPAQTAQ YAWAR APAYKACHAKUN? Moisesniqta Dios kamachisqanqa, rikuchiwanchik imaynatachus yawarta apaykachakunan kasqanta. Chaypiqa, israelitasman jinamanta Payta yupaychanankuta nirqa:
1 Yawarta mana churachikuspa imaynatachus operachikuyta atis qaykimanta astawan yachanaykipaq Como puede salvarle la vida la sangre?, nisqa folletopi 13-17 paginasta nawiriy. Kaytataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku. 16. Imaynata Diosta kasukuqkuna, yawarmanta Diospa nisqanta kasukunku? 17. Israel llaqtapi, imaynata yawarta apaykachakunan karqa?
132
Tukuy kawsajpata kawsaynenqa yawarnimpi kashan. Noqa qoykichej uywaspa yawarninkuta altarman chajchunaykichejpaj, juchasniykichej perdonasqa kanampaj. Yawarpi kawsay kasqanrayku, chaywan juchata pagana kashan, nis pa (Levtico 17:10, 11). Juk israelita juchallikuspaqa, Dios pa toldonman, chanta Diospa templonman juk uywata apanan karqa, juchan pampachakunanpaqtaq kuraq sacerdoteqa chay uywap yawarninta altarman chaqchunan karqa. Ajinallata yawarta apaykachakunan karqa. 18 Kunan tiempopi cristianosqa, Moisesniqta kamachikus qanta manana kasunankuchu tiyan, chayrayku mana uywasta qulachinkuchu, nitaq yawarta juk altarman chaqchunkuchu (Hebreos 10:1). Chaywanpis, unay tiempo Israel llaqtapi imaynatachus yawarta apaykachakusqanqa, chay manta aswan qhipaman Diospa Churin Jesus, imaynatachus
18. Ima tinkakunatataq Jesuspa yawarninrayku japikusunchik?
Imaynata kawsayta, yawartapis jatunpaq qhawasunman?
133
yawarninta apaykachasqanwan ninakurqa. Phichqa yacha qanapi yachanchikjina, Jesus nuqanchikrayku junta kawsayninta qurqa, yawarninta jichaspa. Chaymanta janaqpa chaman kutipurqa, chaypitaq winaypaq juk kutillata Diosman yawarninta jaywarqa (Hebreos 9:11, 12). Jinamanta tukuypa juchasninku pampachakun, jinamantataq winay kawsayta tariyta atinchik (Mateo 20:28; Juan 3:16). Ajina manta yawarninta Jesus apaykachasqan may sumaq karqa (1 Pedro 1:18, 19). Jesuspa yawarninta jatunpaq qhawasunchik chayqa, salvacionta tarisunchik. 19 Kawsayta quwasqanchikmanta Diosman, may agradecesqas kachkanchik! Chayrayku runasmanpis willamunchik Jesuspi inispa winay kawsayta tariyta atinankupaq. Jehova jina nuqanchikpis runa masinchikpa kawsayninta jatunpaq qhawasqanchikrayku, tukuy sunquwan runaman willamunchik (Ezequiel 3:17-21). Chay llamkayta allinta juntanchik chayqa, apostol Pablojina niyta atisunchik: Pillapis chinkayman rejtenqa, mana juchayojchu kasaj, imaraykuchus qankunaman mana imata pakaspa willarqaykichej Diospa tukuy munayninta, nispa (Hechos 20:26, 27). Ar, Diospa munayninmanta tukuy runaman willaspa, kawsayta, yawarta ima jatunpaq qhawasqanchikta rikuchinchik.
19. Imata sapa cristiano ruwanan tiyan mana juchayuq kananpaq?
BIBLIAP YACHACHISQAN
Kawsayqa Diospa regalon (Salmo 36:9; Apocalipsis 4:11). Wawitata urqhuchikuy mana allinchu, manaraq paqarikusqan wawapta kawsayninqa, Diospa nawpa qinpi allinpaq qhawasqa (Exodo 21:22, 23; Salmo 127:3). Kawsayta jatunpaq qhawanchik, mana yawarta mikhuspa, kawsayninchikta mana peligropi churaspa ima (Deuteronomio 5:17; Hechos 15:28, 29).
14 YACHAQANA
Imaynata familiaykiwan kusisqa tiyakuwaq?

Allin qusa kayta munawaqchu? Imaynata warmi, ruwayninta ruwayta atinman? Imaynata allin tata, allin mama ima kasunman? Imaynata wawas, familia kusisqa kawsananpaq yanapankuman?
JEHOVAQA familianchik kusisqa tiyakunanta munan. Chayrayku Bibliapi nin imatachus sapa juk ruwananchikta familianchik kusisqa tiyakunanpaq. Diospa kamachiyninta kasu kusunchik chayqa, allinta kawsakusunchik. Jesus nirqa: Diospa Palabranta uyarispa kasojkunamari, kusikuyniyojqa kanku, nispa (Lucas 11:28). 2 Allinta familiapi kawsakunanchikpaq, Jehovata familia ta ruwaqtajina qhawananchik tiyan. Jesusqa, Jehova Ta tanchik, kasqanta nirqa (Mateo 6:9). Ar, tukuy familias ta Jehova ruwarqa, chayrayku pay yachan imaynatachus familianchikpi kusisqa kawsakunanchikta (Efesios 3:14, 15). Chaywanpis Biblia nisqanmanjina, imatataq sapa juk ruwananchik tiyan familianchik kusisqa kananpaq?
FAMILIATA DIOSNINCHIK RUWAN Jehova nawpa tatasninchikta ruwarqa, paykunatataq casarachirqa. Juk kachitu huertata tiyakunankupaqtaq qurqa. Chanta, mirayniyuq kanankuta nirqa: Miraychej, kay pa3
1. Imaynata familianchik kusisqa tiyakunmanr? 2. Imaynata familianchikpi kusisqa kawsakusunman? 3. Imatataq Biblia nin familiap qallariyninmanta, imaynata chay chiqa kasqanta yachanchik?
135
chaman juntaychej, nispa (Genesis 1:26-28; 2:18, 21-24). Kayqa, mana juk cuentollachu. Jesusqa, Genesispi familiap qallariyninmanta parlakusqan, chiqa kasqanta rikuchirqa (Mateo 19:4, 5). Kunanqa llakiykunapi kawsachkanchik, manataq Dios munasqanmanjinachu, chaywanpis familiaqa kusisqa kawsakuyta atinman. Qhawarina imaynatachus. 4 Tukuypis familianchik kusisqa kawsakunanpaq yanapayta atinchik. Chaypaqqa Diosjina ruwananchik tiyan, chantapis munanakunanchik tiyan (Efesios 5:1, 2). Imay nata Diosjina ruwayta atisunman, mana payta rikuspapis? Manapis Diosta rikunchikchu, riqsisunman, imaraykuchus kata wawanta Jallpaman kachamurqa ( Juan 1:14, 18). Jesusqa, Tatanjina ruwarqa, chayrayku nirqa: Noqata rikuwajqa Tataytapis rikun, nispa ( Juan 14:9). Jesusjina munakuyninchikta rikuchispaqa, familianchik kusisqa kawsakunanpaq yanapasunchik.
QUSASQA JESUSMANTA YACHAKUNKUMAN Biblia nisqanmanjina qhariqa, imaynatachus Jesus discipulosninta munakurqa kikillantataq warminta munakunan tiyan. Biblia nin: Qosas, sapa ujpis warmiykichejta munakuychej imaynatachus Cristoqa Iglesiata munakorqa, ajinata, Iglesiaraykutaj kawsayninta churarqa [...]. Ajinata qosaspis sapa ujpis warminkuta munakuchun cuerponkuta jina. Warminta munakojqa pay kikinta munakun. Mana pipis paypa cuerpollantatajqa chejninchu; astawanqa mikhunawan kallpachan, allimpi kanampajtaj qhawan. Cristopis kikillantaj Iglesianwan ruwan, nispa (Efesios 5:22, 23; 25-29). 6 Jesus discipulosninta munakusqanmanta, tukuy qusas yachakunanku tiyan. Discipulosnin pantaq runas kap tinkupis, Jesus, paykunataqa tukukuykama munakorqa,
5
4. a) Imaynata tukuypis familianchik kusisqa tiyakunanpaq yanapasunman? b) Familia kusisqa kawsakunanpaq, imaptintaq Jesuspa kawsayninmanta yachakunanchik tiyan? 5, 6. a) Imatataq Jesusmanta qusas yachakunkuman? b) Imatataq ruwananchik tiyan Dios juchanchikta perdonananpaq?
136
chayrayku paykunarayku kawsayninta qurqa ( Juan 13:1; 15:13). Jinallatataq qusasman nikun: Warmiykichejta sapa ujpis munakuychej, amataj paykunata llakichiychejchu ku muykachachispa, nispa (Colosenses 3:19). Imaynata qusa kay piti nisqanmanjina ruwanman, astawanraq warmin mana allin yuyaywan imallatapis ruwaptin? Qusaqa, paypis pantaq runa kasqanta yuyarinan tiyan. Dios perdonananpaq, qusaqa wakkunatapis perdonanan tiyan, astawanraq warminta. Warmipis kikillantataq ruwanan tiyan (Mateo 6: 12, 14, 15). Ar, qhariwarmijina kusisqa tiyakunankupaqqa, perdonanakuyta yachananku tiyan. 7 Qusasqa, imaynatachus Jesus discipulosninmanta khuyakusqanpi tukurinanku tiyan. Payqa discipulosnin mana tukuy imata ruwayta atisqankuta yacharqa, imatachus necesitasqankutataq qhawarirqa. Juk kuti nirqa: Jamuychej chinnejman [...], tumpallatapis samarikunkichej, nispa (Marcos 6:30-32). Qusa jinallatataq warminman ninan tiyan. Bibliaqa, warmi pakikuq vasojina kasqanta nin, chayrayku qusa warminta sumaqpaq qhawanan tiyan, warmin wan khuska winay kawsay herenciayuq kasqankurayku (1 Pedro 3:7). Qusasqa, Jehova Diosninchik pillatapis chiqa sunqu kasqanrayku allinpaq qhawasqanta yuyarinanku tiyan, manataq qhari chayri warmi kasqanraykuchu (Salmo 101:6). 8 Biblia nin: Warminta munakojqa pay kikinta muna kun, nispa. Imaraykuchus paykunaqa manana iskaychu kanku, manachayqa ujllana, nispa Jesus nirqa (Mateo 19:6). Chayrayku casarasqa kaqkunaqa, mana wak qharita chayri wak warmita qhawakunankuchu tiyan (Proverbios 5:15-21; Hebreos 13:4). Chaypaqqa, sapa juk warminwan chayri qusanwan qhariwarmi kakuyninta juntanan tiyan (1 Corin 7. Imaynata Jesus discipulosninmanta khuyakurqa, imaynatataq chaypis qusasta yanapanman? 8. a) Imaptintaq nisunman warminta munakojqa pay kikinta mu naku[sqanta]? b) Imaptintaq Biblia nin: [qhariwarmi] manana is kaychu kanku manachayqa ujllana, nispa?
137
tios 7:3-5). Biblia nin: Mana pipis paypa cuerpollantatajqa chejninchu; astawanqa mikhunawan kallpachan, allimpi kanampajtaj qhawan, nispa. Qusaqa, pay kikintajina warmin ta munakunan tiyan, chanta Jesusman cuentata qunanta yuyarinan tiyan (Efesios 5:29; 1 Corintios 11:3). 9 Apostol Pablo Jesucristoj sinchi munakuynin[manta] parlarqa (Filipenses 1:8). Jesuspa munakuyninrayku, runasqa payman qayllaykuq kanku. Warmispis Jesuswan khuska kachkaspa kusikuq kanku ( Juan 20:1, 11-13, 16). Kikillantaq casarasqa warmiqa, qusan payman munakuyninta, khuyakuyninta ima rikuchinanta munan.
WARMISQA JESUSMANTA YACHAKUNKUMAN Familia allinta kawsakunanpaq, qusa umajina kamachinan tiyan. Jesuspis kamachiq umantajina Tatanta kasukun. Biblia nin: Dios[qa] Cristopajqa kamachej uma jina [...], qharitaj warmimpajqa kamachej uman jina, nispa (1 Corintios 11:3). Jesusqa, Diosta kamachiq umantajina kasukun. Jinamanta tukuyta yachachiwanchik kamachiq umayuq kasqanchikta, umanchiktataq kasukunanchikta. 11 Juchasapa kasqanrayku wakin kutiqa qusaqa pantan, mana umajina allinta ruwanchu. Ajina kaptin, imatataq warmin ruwanan tiyan? Mana qusap wasanmanta rimananchu tiyan, nitaq familiata pay kamachinanchu tiyan. Warmiqa llampu sunqu, kacha warmi ima kanan tiyan, jina manta Diospa nawpaqinpi jatunpaq qhawasqa kanqa (1 Pedro 3:4). Chantapis qusanta kasukuyta atillanqa, wakin kuti mana atikullaptinpis. Astawanpis Biblia nin: Warmipis qosanta jatumpaj qhawachun tukuy imapi, nispa (Efesios 5:33). Chaywanpis, qusa mana Cristota umantajina qhawaptin, imata warmi ruwanan tiyan? Bibliaqa, jinata
10
9. Filipenses 1:8, nisqanmanjina, imatataq qusa warminman rikuchinan tiyan? 10. Imatataq warmis Jesusjina ruwananku tiyan? 11. Imaynata warmi qusanta qhawanan tiyan, imata chaywan tarinqa?
138
casarasqa warmita yuyaychan: Sapa ujpis qosaykichejwan kumuykukoj sonqoyoj kaychej. Ajinamanta Diospa palabrampi mana creejkunapis, warmisninkoj sumaj kawsay ninta rikuspa, mana parlasqalla Senorman kutirikunkuman kawsayniykichejta, kumuykukoj kasqaykichejtapis rikusqankurayku, nispa (1 Pedro 3:1, 2). 12 Wakin kutiqa, warmi mana qusanjinachu yuyanqa, chaywanpis warmi, allinllawan yuyasqanta ninan tiyan. Chayta ruwaspa mana qusanta pisipaq qhawachkanchu. Ichapis, warmi nisqanta qusan uyariptin familiata yanapanman. Biblia nin imaynatachus juk kuti Sara, juk llakiy allinchakunanpaq qusan Abrahamwan parlasqanta. Abraham warminpa nisqanta mana uyarisqanrayku, Dios nirqa: Ka suy warmiyki Sara imatacha nisunki chayta, nispa (Genesis 21:9-12). Chaywanpis, qusa imatachus ruwakunanta niptinqa, nitaq Diospa kamachiyninwan churanakuptin, warmiqa qusan nisqanta kasukunan tiyan, astawanpis qusanta yanapanan tiyan (Hechos 5:29; Efesios 5:24). 13 Tukuy ima warmip ruwasqan, mayta familianta yanapan. Bibliaqa, warmisman nin: Sapa jukpis qosankuta, wawasninkutawan munaku[chun], allin yuyayniyoj, llimphu kawsayniyoj ima ka[chun], nispa (Tito 2:4, 5). Jinata warmi ruwaptin, familian payta munakunqa, jatunpaqtaq qhawanqa (Proverbios 31:10, 28). Chaywanpis wakinkuna qha riwarmi kawsayninkupi pantanku. Chayrayku manana qhariwarmijina kawsayta munaspa, taqanakunku chayri divorciakunku. Bibliataq taqanakunankuta saqin. Chaywanpis mana imamantapis taqanakunankuchu tiyan. Biblia nin: Warmeqa qosanmanta ama taqakuchunchu [...] qosantaj ama [warminta] qhesachachunchu, nispa (1 Corintios 7: 10, 11). Chantapis Biblia nisqanmanjina qhinchachakuyraykulla pipis divorciakuyta atin (Mateo 19:9).
12. Imaptintaq allinllawan warmi qusanman jatunpaq qhawaspa, yuyasqanta willanan tiyan? 13. a) Imata casarasqa warmi ruwananpaq Tito 2:4, 5 nin? b) Imata Biblia taqanakuymanta, divorciakuymanta ima nin?
Imaraykutaq Sarajina warmis ruwananku tiyan?
TATASQA JESUSMANTA YACHAKUNKUMAN Jesusqa, tatasman imaynatachus wawasninkupaq tiempochakunankuta yachachirqa. Discipulosnin Jesusman ma na qayllaykunankupaq wawasta jarkachkaptinku, Jesus nirqa: Saqeychej wawasta noqaman jamojta, amataj jarkay chejchu, nispa. Chanta Biblia nillantaq: Chanta Jesusqa wawasta marqariykukorqa, makisninwan sapa ujta llankhaykurispataj, paykunata bendecerqa, nispa (Marcos 10: 13-16). Jesusqa, wawaspaq tiempochakurqa, manachu qampis kikillantataq wawaykipaq tiempochakuwaq? Wawasqa, paykunawan kanaykita munanku, mana tumpallatachu, manaqa tukuy atikusqanta. Chayrayku tiempochakunayki tiyan paykunata yachachinaykipaq, imaraykuchus Jehova chayta tatasman kamachin (Deuteronomio 6:4-9). 15 Kunanqa kay saqra pachapi kawsachkanchik. Chayrayku tatasqa wawasninkuta, astawan jarkananku tiyan, imaman ta? Wakin saqra runasqa, icha kallparpaspa wawasninku wan punuykuyta munankuman, tatastaq chaymanta wawasninkuta jarkananku tiyan. Jesusqa discipulosninta jarkarqa,
14
14. Imaynata Jesus wawaspaq tiempochakurqa imatataq wawas tatasninkumanta munanku? 15. Imata tatas ruwankuman wawasninkuta jarkanankupaq?
140
wawitasniynispataq paykunata nirqa. Achkha runas wanuchinankupaq Jesusta japirpachkaptinku, Jesusqa discipulosninta jarkarqa ( Juan 13:33; 18:7-9). Qam tata chayri mama kanki chayqa, Supaypa tuqllasninmanta wawaykita jarkanayki tiyan. Chantapis, wawayki jarkakunanpaq tukuy imata willanayki tiyan (1 Pedro 5:8).1 Kunanqa astawanraq saqra runasmanta wawasninchikta jarkananchik tiyan, mana kawsayninkuta, nitaq yuyayninkutapis chichichanankupaq. 16 Jesuspa wanunan punchaymanta nawpaq chisipiqa,
1 Imaynatachus wawasta jarkanamanta astawan yachanaykipaq Aprendamos del Gran Maestro, nisqa libropi, 32 yachaqanata nawiriy. Kaytataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku. 16. Imatataq Jesus discipulosnin pantaptinku ruwarqa? Imatataq chay tatasman yachachin?
Imatataq tatas yachakunkuman, Jesus wawaspaq tiempochakusqanmanta?
141
discipulosqa pichus astawan kuraq kasqanmanta siminakur qanku. Jesustaq paykunapaq phinakunanmantaqa, llampu sunquwan paykunata kamirirqa (Lucas 22:24-27; Juan 13: 3-8). Imaynata wawaykita Jesusjina kamiriwaq? Wawaykiqa, kamirinaykita necesitan, chaywanpis pantasqanmanji nalla, mana jaykaq phinakuspa chayta ruwanayki tiyan. Imamantapis kamirinaykipaq, imatachus ninaykipi allin ta tukuriy mana espadawanjina tuqsinaykipaq ( Jeremas 30:11; Proverbios 12:18). Wawaykitaqa, allinllamanta kamirinayki, wakin kuti jasutinayki ima tiyan, allinninpaq kasqanta reparananpaqjina (Efesios 6:4; Hebreos 12:9-11).
WAWASQA JESUSMANTA YACHAKUNKUMAN Imatataq wawas Jesusmanta yachankuman? Jesusqa, kawsayninwan, wawasman kasukunankuta yachachirqa. Nirqataq: Yachankichej Dios Tataj yachachiwasqallanta parlasqayta [...], imaraykuchus paypa munaynillanta ruwa ni, nispa ( Juan 8:28, 29). Imaynatachus Jesus Tatanta kasukurqa, kikillantataq wawasqa, tatasninkuta kasukunanku ti yan. Bibliaqa, chayta kamachin (Efesios 6:1-3). Jesus Diospa Churin kaspapis, pantaq runasta, nisunman Josetawan Ma riatawan kasukurqa. Jesus jinata ruwasqantaq familian kusisqa kawsananpaq yanaparqa (Lucas 2:4, 5, 51, 52). 18 Imaynata wawas Jesusjina ruwankuman, jinamanta ta tasninkuta kusichinankupaq? Tukuy imapi kasukuspa. Icha Jesusjina ruwayqa mana atikullanchu, chaywanpis Diosqa wawas Jesusmanta yachakunankuta munan (Proverbios 1:8; 6:20). Jesusqa, janaqpachapi kachkaq Tatanta kasukullarqapuni, wakin kuti mana atillaptinpis. Juk kuti may llasa ka machiyta juntanan kachkaptin, nirqa: Tatay, munankichus chayqa, noqamanta karunchay, nakarinay kashan, chayta, nispa. Jinapis mana munaynintachu ruwarqa imaraykuchus, yacharqa Tatanpa nisqan allin kasqanta, chayrayku
17
17. Imaraykutaq Jesusjina wawas ruwananku tiyan? 18. Imaraykutaq Jesus, Jehova Tatanta tukuy imapi kasukurqa, wawas kasukuspa pikunatataq kusichinku?
142
Tatanpa munayninta ruwarqa (Lucas 22:41, 42). Kasukuq wawaqa, Jehovata, tatasninta ima kusichin (Proverbios 23: 22-25).1 19 Satanasqa, Jesusta juchaman tanqarqa, kikillantataq kunanpis waynasta, sipaskunata ima juchaman tanqan (Mateo 4:1-10). Icha amigosniqta saqra ruwayman tanqanman, jinamanta atipananpaq. Chaywanpis waynas, sipaskuna ima, saqra runaswan tantakuymanta karunchakunanku tiyan (1 Corintios 15:33). Jacobpa ususin Dinapi tukuriy: payqa Jehovata mana yupaychaqkunawan tantakurqa, chayrayku taq jatun champayman satikurqa (Genesis 34:1, 2). Wayna, sipas, rikunkichu imaynatachus juk familia nakarin, mayqinnillankupis khuchichakuyman urmaptin? (Proverbios 17:21, 25.)
20
FAMILIA KUSISQA KAWSANANPAQ Ima llakiypis familianchikpi rikhuriptin, Bibliap yana-
1 Wawaqa, tatasninta mana kasunmanchu, Diospa contranta imatapis kamachiptinku (Hechos 5:29). 19. a) Imaynata Supay, waynasta, sipaskunata ima juchaman tanqan? b) Wawas mana allinta ruwaptinku, imaynata tatasnin nakarinku? 20. Familia kusisqa tiyakunanpaq, imatataq sapa juk ruwanan tiyan?
Imapitaq waynas, sipaskuna ima juchaman tanqasqa kachkaptinku tukurinanku tiyan?
143
payninwan atipayta atinchik. Rikunchikjina, Bibliap nisqanmanjina kawsaspa, kusisqa kawsakunchik. Chayrayku qusa warmiykita munakuy, imaynatachus Jesus discipulosninta munakurqa, ajinata. Warmi qusaykip kamachisqanta kasukuy, Proverbios 31:10-31 sumaq warmimanta parlakusqanjina kaspa. Tatas wawaykichikta tukuy imata yachachiychik (Proverbios 22:6). Familiamanta kamachiq umas, familiasniykichikta allinta qhawaychik (1 Timoteo 3:4, 5; 5:8). Chanta, wawas tatasniykichikta kasukuychik (Colosenses 3:20). Familiamanta mana pipis junta runachu kanchik; tukuypis pantanchik. Chayrayku, pantaptinchik llam pu sunquwan, perdonta manakunanchik tiyan. 21 Bibliapi, familia kusisqa kawsakunanpaq achkha yu yaychaykuna tiyan. Chantapis Bibliaqa, Jehova Diosninchik juk musuq pachata apamunanmanta parlawanchik, imaynatachus Paraso chiqa sunqu runasmanta juntakunanmantapis (Apocalipsis 21:3, 4). May kacha kawsay aswan qhipaman suyawanchik! Chaykama Diospa kamachiykunasninta kasukuspa familianchikpi kusisqa kawsakuyta atinchik.
21. Ima kacha kawsaytaq qhipaman suyawanchik, imaynata kunan familianchikwan kusisqa kawsakusunman?
BIBLIAP YACHACHISQAN Qusaqa, pay kikintajina warminta munakunan tiyan (Efesios 5:25-29). Warmiqa familianta munakunan tiyan, jatunpaqtaq qusanta qhawanan tiyan (Tito 2:4, 5). Tatasqa wawasninkuta munakunanku, yachachinanku, jarkananku ima tiyan (Deuteronomio 6:4-9). Wawasqa tatasninkuta kasukunanku tiyan (Efesios 6:1-3).
15 YACHAQANA
Imaynata Dios yupaychananchikta munan?

Diosninchik tukuy religionestachu allinpaq qhawan? Imaynata chiqa religionta riqsisunman? Pikunataq Diospa munayninmanjina payta yupaychachkanku?
JEHOVA DIOS mayta munakuwanchik. Chayrayku allinninchikta munaspa, yanapayta munawanchik. Munayninmanjina payta yupaychasunchik chayqa, llakiykunamanta karunchakusunchik, chanta may kusisqa kawsakusunchik. Astawanpis, Pay yanapawasunchik maytataq tinkawasun chik (Isaas 48:17). Chaywanpis achkha religiones tiyan. Tukuypis mana chiqatachu Diosmanta yachachinku, nitaq imatachus Dios ruwananchikta munasqantapis yachachinkuchu. 2 Imaynata yachawaq imaynatachus Jehova yupaychanaykita munasqanta? Chaypaqqa, mana tukuy religiones imatachus yachachisqankumantapunichu yachakunayki tiyan. Manaqa, imatapunichus Biblia yachachisqanta yachakunayki tiyan. Kayta astawan sutinchanapaq kaypi tuku riy. Falso qullqiwanqa mana imatapis rantikunchu, ichar? Falso qullqita akllanaykita nisuptinku, imaynata yachawaq mayqinchus falso kasqanta? Sapa juk falso qullqitachu riqsinayki kanman, falso qullqi imaynachus kasqanta yachanaykipaq? Manachu aswan allin kanman chiqa qullqita
1. Diosta munayninmanjina yupaychaspa, imata tarisunchik? 2. Imaynata yachasunman imaynatachus Jehova yupaychananchikta munasqanta, imawantaq chayta kikinchasunman?
145
sumaqta riqsinayki? Chiqa qullqita allinta riqsispaqa may qinchus falso kasqanta riqsiyta atillankina. Jinallatataq chiqa religionta allinta riqsispaqa, mayqinkunachus religiones falsas kasqanta riqsinki. 3 Jehovata munayninmanjina yupaychananchik tiyan. Achkha runas ninku: Diosqa tukuy religionesta allinpaq qhawan, nispa. Bibliataq mana chayta yachachinchu. Chanta, mana nuqa cristiano kani niyllachu, Jesus nirqa: Mana tukuy pikunachus: Senor, Senor, nispa niwajkunachu janaj pacha reinoman yaykonqanku. Manachayqa, janaj pachapi kashaj Tataypa munayninta ruwajkunalla yaykon qanku, nispa. Ar, Dios allinpaq qhawawasunchik, nisqanta jatunpaq qhawaspa ruwaptinchikqa. Diospa munayninta mana ruwaqkunata, Jesusqa, sajrata ruwajkuna, nispa suticharqa (Mateo 7:21-23). Llulla religionqa, falso qullqijina: mana imapaqpis valenchu. Maytataq llakichiwasunman. 4 Jehovaqa, tukuy runas winaypaq kawsanankuta mu nan. Chaywanpis winaypaq kawsayta munanchik chayqa, Pay nisqanmanjina kawsananchik tiyan, chanta payta yupaychananchik tiyan. Kunanqa achkha runas mana Diosta kasukunkuchu, chayrayku Jesus nirqa: Kullku punkunejta yaykuychej, imaraykuchus anchomin punkoqa, jatun taj chinkayman pusaj nampis, chaynejta yaykojkunataj ashkhas kanku. Punkoqa kullkumin, kullkutaj kawsayman pu saj nampis. Chayta tarejkunaqa pisi kanku, nispa (Mateo 7: 13, 14). Rikunchikjina, chiqa religionqa kawsayman pusan, llulla religiontaq wanuyman. Diosqa, mana pipis wanunanta munanchu, astawanqa tukuy runas payman kutiriku nankuta, payta riqsinankuta ima munan (2 Pedro 3:9). Ar, imaynatachus Diosta yupaychasqanchikqa, kawsayman, chayri wanuyman pusawasunman.
3. Jesus nisqanmanjina, imatataq Diosninchik allinpaq qhawanawanchikpaq ruwananchik tiyan? 4. Jesus nisqanmanjina, imatataq chay iskay nankuna niyta munan, maymantaq sapa juk pusawanchik?
146
IMAYNATA CHIQA RELIGIONTA RIQSISUNMAN? 5 Imaynatataq kawsayman pusaq nanta tarisunman? Chaymanta parlaspa Jesus nirqa, chiqa religionpi kaqkunaqa kawsayninkuwan chiqa religionpi kasqankuta rikuchinankuta. Pay nirqa: Ruwasqasninkunejta paykunata rejsinkichej [imaraykuchus] allin sachaqa sumaj poqoykunata poqon, nispa (Mateo 7:16, 17). Nisunman, chiqa religionpi kaqkuna Dios nisqanmanjina yachakunku, chaymanjinataq ruwanku. Juchasapa runa kaspapis, qutujina Diospa munayninta ruwanku. Paykunata riqsisunman, suqta ruwaykunasninkuta qhawarispa. 6 Diosta kasukuqkunaqa Bibliap yachachisqanta yachachinku. Bibliallataq nin: Diosmanta tukuy Qhelqasqaqa paypa yuyaychasqan kaspa, may sumaj kashan yachachinapaj, juchata reparachinapaj, cheqa kajman kutirichinapaj, cheqanta kawsayta yachachinapaj ima. Ajinamanta Diospa kamachenqa ruwanapaj atiyniyoj kanqa, sumaj wakichisqataj tukuy ima allin kajta ruwanampaj, nispa (2 Timoteo 3: 16, 17). Chanta apostol Pabloqa cristianosman jinata qillqarqa: Diospa Palabranta qankunaman willajtiyku, qankunaqa uyariytawan, tukuy sonqo chay Palabrata japikorqankichej, mana runaj palabranta jinachu, manachayqa cheqamanta Diospa Palabranta jina, nispa (1 Tesalonicenses 2:13). Chayrayku chiqa religionqa, mana runap yachaynin mantachu, nitaq nawpa runap ususninmantachu yachachin. Manaqa Bibliamanta, Diospa yuyaychasqanmanta yachachin; chaymanjinataq ruwan. 7 Jesucristo Diospa Palabranmanta yachachirqa kikinta ruwananchikpaq. Juk manakuypi Tatanta jinata nirqa: Nisqasniykeqa cheqapuni kanku, nispa ( Juan 17:17). Jesusqa, Biblia chiqa kasqanta yacharqa, tukuy imatataq Biblia nisqanmanjina yachachirqa. Sapa kuti, Diospa Palabranpi
5. Imaynata riqsisunman mayqinchus chiqa religion kasqanta? 6, 7. Imatataq Diosta kasukuqkuna Bibliamanta ninku, imaynatataq Jesuspis chayta yachachirqa?
CHIQAMANTA DIOSTA YUPAYCHAQKUNA
Biblia yachachisqanmanjina yachachinku Jehova Diosllata yupaychanku, sutintataq riqsichinku tukuy sunquwan munanakunku Jesusta salvadorninkutajina qhawanku mana kay pachamantachu kanku Diospa Reinollan runata yanapananta willanku
148
jinata nin, nispa yachachiq, chaymantataq maypichus qillqasqa kasqanta willaq (Mateo 4:4, 7, 10). Kikillantaq kunanpis Diosta kasukuqkuna mana paykunap yuyasqankutachu yachachinku, manaqa, Bibliata Diospa Palabrantajina qhawanku, nisqantataq yachachinku. 8 Chiqa religionpi kaqkuna Jehova Diosllata yupaychanku, sutintataq tukuyman willanku. Jesus yachachirqa: [Jeho va] Diosniykita yupaychanki, pay sapallantataj sirvinki, nispa (Mateo 4:10). Jinamanta Diosta kasukuqkunaqa Jehovallata yupaychanku, tukuyman Diospa sutinta, kacha kaykunasninta ima riqsichispa. Salmo 83:18 nin: Yachachun ku qan [Jehova] Dioslla Patapi Kaj Dios kasqaykita tukuy kay pachapi, nispa. Diosta kasukuqkunaqa, Jesusjina Dios manta runaman yachachinku. Jesus Tatanman nirqa: Sutiykita rejsicherqani kay pachamanta qowasqayki runasman, nispa ( Juan 17:6). Kunanpis kikillantataq Diosta kasukuqkuna runa masisninman Diospa sutinta, kacha kaykunasninta, munayninta ima riqsichinku. 9 Diosta kasukuqkuna tukuy sunquwan munanakunku. Jesus nirqa: Qankunachus munanakunkichej chayqa, tukuy runas yachanqanku yachachisqasniy kasqaykichejta, nispa ( Juan 13:35). Nawpa cristianos Jesus nisqanmanjina munanakurqanku. Kunanpis kikillantaq chiqa cristianosqa; wak layamanta runa kaspapis, astawan qullqiyuq kaspapis, wak llaqtamanta runa kaspapis, mana chiqninakunkuchu, juk familiajina kanku (Colosenses 3:14). Llulla religionespi kaqkunaqa mana jinata munanakunkuchu. Munanakunkuman chayqa, mana wak llaqtayuq runata, wak laya ru nata wanuchinkumanchu. Chiqamanta Diosta yupaychaq kunaqa ni pitapis wanuchinkuchu. Biblia jinata yachachin: Kay jinapi yachakun Diospa wawasninchus, chayr Kuraj Supaypatachus kasqankoqa. Mana cheqan kajta ruwajqa
8. Imaynata astawan Jehovata kasukuqkuna payta yupaychanku? 9, 10. Imaynata munanakusqankuta chiqa cristianos rikuchinku?
149
mana Diospa wawanchu, nitaj hermanontapis mana munakojqa. [...] Ujkuna ujkunawan munanakunanchej. Mana Can jinachu kananchej; payqa Kuraj Supaymanta kaspa, wawqenta wanucherqa, nispa (1 Juan 3:10-12; 4:20, 21). 10 Chayrayku kay munanakuyqa runa masinchikta wa nuchiymanta jarkawanchik, chaywanpis mana chayllachu. Chiqa cristianosqa, puraqmanta yanapanakunankupaq, sunquchanakunankupaq ima tiemponkuta, kapuyninkuta ima, qunku (Hebreos 10:24, 25). Ima llakiypis kaptin yanapanakunku, mana suwakunkuchu nitaq llullakunkuchu. Astawanpis, sapa kuti tukuypaq allinta ruwanku (Galatas 6:10). 11 Chiqa cristianoqa Jesusta salvadornintajina qhawan. Biblia nin: Salvacionqa Jesucristollapi tarikun. Kay pachapi mana waj suti runasman qosqa kanchu, salvasqa kananchejpaq, nispa (Hechos 4:12). Phichqa yachaqanapi ri kunchikjina Jesus kawsayninta runata salvananpaq qurqa (Mateo 20:28). Jehovaqa, Jesusta Diospa Reinonpi Jallpata kamachinanpaq churarqa. Chayrayku Diosqa, Jesusta kasu kunanchikta, qhipanta rinanchikta ima munan, winaypaq kawsayta atinanchikpaq. Chayrayku, Biblia nin: Churipi creejqa winay kawsayniyoj; Churipi mana creejtajr kawsaytaqa mana rikonqachu, nispa ( Juan 3:36). 12 Diosta kasukuqkunaqa mana kay pachamantachu kan ku. Jesus Pilatop nawpaqinpi kachkaspa jinata nirqa: Reinoyqa mana kay pachamantachu, nispa ( Juan 18:36). Ima llaqtapipis tiyakuchunku, Cristop discipulosninqa paypa kamachisqanta kasukunku. Chayrayku mana politicapi piqtukunkuchu, manataq kay pachap maqanakuyninpi satikunkuchu, mana yanapankuchu, nitaq churanakunkuchu. Chaywanpis, wak runas politicaman yaykuyta munaptinku, akllachikuyta munaptinku, chayri votayta munaptinku,
11. Imaraykutaq Jesusta salvadorninchiktajina qhawananchik tiyan? 12. Imatataq niyta munan mana kay pachamanta kay?
150
mana imatapis ninkuchu. Chantapis, leyes nisqata kasukunku. Imaraykutaq? Imaraykuchus Bibliaqa jinata cristianosta kamachin: Tukuy runas kamachejkunata kasuchunku, nispa (Romanos 13:1). Chaywanpis, kamachiqkuna imatapis Diospa contranta manan chayqa, Diosta kasukuqkunaqa, apostolesjina ninku: Diostapuni astawanqa kasunayku tiyan, runasta kasunaykumantaqa, nispa (Hechos 5: 29; Marcos 12:17).
Jehovap llaqtanwan khuska yupaychaspa, imatachus saqisqaykimanta astawanraq tarinki

13
151
Jesuspa chiqa discipulosninqa, Diospa Reinollan kay pa chata allinchananta willanku. Jesus jinata nawpaqmanta willarqa: Janaj pacha reinomanta evangelio tukuynejpi willasqa kanqa, tukuy runas yachanankupaj; chaypachama tukukoyqa jamonqa, nispa (Mateo 24:14). Jesuspa discipulosninqa, kay pachapi kamachiqkuna mana champayninchikta allinchayta atisqankuta yachachinku. Manachayqa, Diospa Reinollan kay pachata allinchananta, yachachinku, chay Reinollapi suyakuyta yachachinku (Salmo 146:3). Chanta Jesusqa, Diospa Reinonta manakuyta yachachiwarqanchik, nirqataq: Reinoyki jamuchun munayniykitaj ruwasqa kachun, imaynachus janaj pachapi, ajinallatataj kay pachapipis, nispa (Mateo 6:10). Diospa Palabranqa, naw paqmantana willarqa imatachus Diospa Reinon ruwananmanta: Tukuynin waj reinosta tukuchenqa, [Diospa] reino tajr winaypaj sayanqa, nispa (Daniel 2:44). 14 Kay tukuy rikusqanchikta yuyarispa, tapurikuy: Ima religiontaq Biblia yachachisqanta yachachin, Diospa su tin Jehova kasqantataq tukuyman willan? Ar, pikunataq cristianosjina munanakunku, Jesuspi ininku, manataq kay pachamantachu kanku? Pikunataq, Diospa Reinollan runap champayninta allinchananta yachachinku? Mayqin religiontaq tukuy kaykunata ruwan? Rikukusqanmanjina Jehovamanta sutinchaqkunalla kaykunata ruwachkanku (Isaas 43:10-12).
IMATATAQ RUWANAYKI TIYAN? Dios allinpaq qhawanawanchikpaq mana paypi creenallanchikchu tiyan. Yuyarinchik chayqa supaykunapis Diospi creellankutaq (Santiago 2:19). Manataq Jehovap munaynintachu ruwanku, Diostaq mana allinpaqchu paykunata
15
13. Imatataq Jesuspa chiqa discipulosnin Diospa Reinonmanta yachanku, chayrayku imatataq ruwanku? 14. Qam rikusqaykimanjina, mayqin religiontaq Biblia nisqanmanjina ruwachkan? 15. Diosninchik paypi creenallanchiktachu munan?
152
qhawan. Dios allinpaq qhawanawanchikpaqqa, mana pay kasqanta creenallachu, manaqa munayninta ruwananchik tiyan. Astawanpis, llulla religionmanta lluqsipunanchik tiyan, chiqa religionmantaq yaykupunanchik tiyan. 16 Apostol Pablo llulla yupaychaywan mana chhapukunanchikta nirqa. Jinata qillqarqa: Llojsiychej paykunaj chawpinkumanta, taqakuychejtaj nispa Jehova nin. Ama llankhaychejchu chichipaj qhawasqa imasta, noqataj japikapusqaykichej, nispa (2 Corintios 6:17; Isaas 52:11). Chayrayku chiqa cristianosqa tukuy llulla religionesmanta karunchakunanku tiyan. 17 Bibliaqa, tukuy llulla religiones Jatun Babiloniamanta kasqankuta nin (Apocalipsis 17:5).1 Kay sutiqa nawpa Ba bilonia llaqtata yuyarichiwanchik, chaypitaq llulla religion qallarirqa, Jatun Para kasqanmanta qhipaman. Kunan llu lla religionespi ruwakusqanqa, unayna Babiloniapi qallarirqa. Chay suyupi, runasqa kimsa uyasniyuq diosesta yupaychaq kanku, kunanpis yaqha tukuy religiones Trinidad nisqa yachachiyta yachachillankutaq. Mana chaymanjinataq Bibliaqa, juk kata Dioslla Jehova sutiyuq kasqanta, Jesucristotaq Churin kasqanta yachachiwanchik ( Juan 17:3). Babi loniosqa, runa mana wanuq almayuq kasqanta creeq kan ku, chantapis pillapis wanuptin alman sinchita nakarisqanta creellaqtaq kanku. Kikillantaq kunanpis yaqha tukuy re ligiones, mana wanuq almayuq kasqanchikta yachachinku, chantapis alma ukhu pachapi nakarisqanta yachachillankutaq. 18 Kunanpis religionesqa imatachus unay tiempo Babiloniapi yachachikusqanta yachachichkallankupuni. Chayrayku, kunan Jatun Babilonia tukuy llulla religioneswan ni1 Kay librop yapanpi, 219, 220 paginaspi, imaraykuchus Jatun Babilonia tukuy llulla religioneswan ninakusqanta sutinchakuchkan.
16. Imata ruwananchik tiyan, llulla religionmanta lluqsipunapaq? 17, 18. Imataq Jatun Babiloniar, imaraykutaq usqhayta chaymanta lluqsipunanchik tiyan?
153
nakusqanta nisunman. Diostaq nawpaqmantana imaynatachus chinkananta nirqa (Apocalipsis 18:8). Reparankichu imaraykuchus qampis Jatun Babiloniamanta lluqsipunayki kasqanta? Diosqa, usqhayta, tiempo kachkaptillanraq, chaymanta lluqsipunaykita munan (Apocalipsis 18:4). 19 Llulla religionmanta lluqsipuptiykiqa, icha wakin runasqa qammanta karunchakunqanku. Chaywanpis, Diospa llaqtanman yaykuptiykiqa, imastachus saqisqaykimanta as tawanraq tarinki. Qampis Jesuspa nawpa discipulosninjina tukuy imata saqisqaykirayku: Diosta may chhika yupaychaqkunawan amigosta ruwakunki, yawar masiykijina kan qanku. Ar, qampis pachantinpi may chhika munanakuq Diospa familianmanta kayta atinki. Chantapis, jamuq pun chaypitaq winay kawsayta japillankitaq (Marcos 10:28-30). Astawanqa, ichapis qammanta karunchakuq runasqa, qhipaman Bibliap nisqanta yachakunqanku, Jehovatataq yupaychanqanku. 20 Bibliaqa, Dios kay saqra pachata chinkachinanta, juk musuq pachatataq apamunanta ima yachachin (2 Pedro 3: 9, 13). Manchay sumaqcha chay musuq pacha kanqa! Chaypiqa, juk religionlla kanqa, kata chiqa Diosllata yupaychakunqa. Manachu kunanmantapacha chiqamanta Diosta yupaychaqkunawan tantakuyta munawaq?
19. Imatataq tarinki Jehovata yupaychaspa? 20. Imataq kanqa chiqa religionpi kaqkunapaq?
BIBLIAP YACHACHISQAN Juk chiqa religionlla tiyan (Mateo 7:13, 14). Mayqinchus chiqa religion kasqanta yachasunman, yachachisqanta, ruwasqanta ima, rikuspa (Mateo 7:16, 17). Jehovamanta sutinchaqkuna Diosta chiqamanta yupaychanku (Isaas 43:10).
16 YACHAQANA
Chiqa yupaychayta akllay

Imatataq Biblia lantista apaykachanamanta yachachiwanchik? Imaynata cristianos raymista qhawananku tiyan? Imaynata yachakusqaykimanta runaman willawaq, mana phinachispalla?
YAKUYKIMAN venenota jichaykusqankuta yachanki chay qa, imata ruwawaq? Manana chay yakumanta ukyawaq chu, ichar?, wak yakutacha maskakuwaq. Chaywanpis icha tapukunkiman: Envenenakuninachu?, nispa. 2 Kikillantaq llulla religionwan. Biblia nisqanmanjina llulla religionqa, llulla yachachiymanta, saqra ruwaymanta ima junta kachkan (2 Corintios 6:17). Chayrayku, jatun Babilonia[manta], nisunman tukuy llulla religionesmanta lluqsipunanchik tiyan (Apocalipsis 18:2, 4). Qam lluqsipunkinachu? Lluqsipunkina chayqa, allinta ruwanki. Chaywanpis chayqa mana llulla religionta saqiyllachu, nitaq lluqsipusqaykita willayllachu. Tapurikuy: Llulla religionpa tukuy ruwayninmantachu karunchakuni?, nispa. Qhawarina imapichus ichapis pantachkasunman. WANUSQATA, LANTISTA IMA YUPAYCHANACHU KANMAN? 3 Wakin runaspata wasisninkupi, lantis, santos ima tiyan. Wasiykipir kanchu? Jina kaptin, ichapis niwaq: Lantis1, 2. Llulla religionta saqispapis, imatataq tapukunayki tiyan, imaptintaq chayta tapukunayki tiyan? 3. a) Imatataq Biblia lantismanta nin, imaraykutaq wakinkuna mana chayta uyariyta munankuchu? b) Imatataq lantiswan ruwanayki tiyan?
155
niqtapuni Diosmanta manakuna tiyan, nispa. Icha wakin lantista munakunki. Chaywanpis, Dios nisqanmanjina Payllata yupaychananchik tiyan. Biblia nisqanmanjina, mana lantista apaykachananchikchu tiyan (Exodo 20:4, 5; Salmo 115:4-8; Isaas 42:8; 1 Juan 5:21). Chayrayku, chiqamanta Diosta yupaychanapaq, qamqa, llulla religionwan chhapusqa tukuy lantista chinkachinayki tiyan. Jehovajina, chayku nata qhawanayki tiyan. Lantisqa Tata Diospa nawpaqempi ancha millay kanku (Deuteronomio 27:15). 4 Llulla religionesqa, wanusqasta yupaychana kasqanta yachachinku, chayrayku wanusqakunapaq misasta ruwanku. Manaraq Bibliamanta yachakuchkaspa wakinqa, wa nusqakuna kawsachkasqankuta creeq kanku, chanta, wa nusqakuna yanapayta chayri nakarichiyta atisqankuta creellaqtaq kanku. Icha qampis tukuy imata ruwaq kan ki wanusqasta manchachikuspa. Chaywanpis 6 yachaqana pi yachanchikjina, wanusqas ni maypi kawsachkankuchu.
4. a) Imaptintaq wanusqakunapaq imatapis ruway qhasilla kanman? b) Imaraykutaq Jehova Israel llaqtata mana wanusqakunawan parlanankuta nirqa?
156
Chayrayku wanusqaswan mana parlayta atinchikchu. Su paykunaqa, wanusqakunapis kankumanjina runasman parlanku. Chayrayku, Jehova Israel llaqtata ama wanusqakunawan parlanankuta, ama ima layqamanpis rinankuta ima nirqa (Deuteronomio 18:10-12). 5 Religionniyki lantista apaykachan chayqa, chayri wa nusqaspaq imatapis ruwan chayqa, imatataq ruwanayki tiyan? Imatachus Dios chaymanta nisqanta Bibliaykipi allinta nawiriy. Chantapis, sapa punchay Diosmanta ma nakuchkaspa, pay munasqanmanjina yupaychayta munasqaykita, payjina yuyanaykipaq yanapasunanta ima niy (Isaas 55:9). NAWPA CRISTIANOS MANA NAVIDADTA RUWAQCHU KANKU 6 Millay raymista ruwaspa Diosta yupaychayninchik llulla religionwan chichichakunman. Navidadpi tukuriy. Ru nasqa kay raymita Jesus paqarikusqanta yuyarinapaq ruwasqankuta ninku, chayrayku yaqha tukuy religiones Navidadta ruwanku. Chaywanpis Jesuspa discipulosninqa, mana Jesus paqarikusqanta yuyariqchu kanku. Kay libro, Los orgenes sagrados de las cosas profundas nin: Jesus paqarikusqanmanta iskay pachak watanman, mana pipis maykaqchus Jesus paqarikusqanta yacharqachu, chantapis wakinkunalla maykaqchus Jesus paqarikusqanta yachayta munarqanku, nispa. 7 Jesuspa discipulosninqa maykaqchus Jesus paqarikus qanta icha yacharqanku, chaywanpis mana diachakunta ruwarqankuchu. Imaraykutaq? Imaraykuchus nawpa cristianosqa, kay raymikuna [...] llulla religionmanta jamus 5. Lantista apaykacharqanki chayqa, chayri wanusqakunata yupaycharqanki chayqa, imatataq ruwanayki tiyan? 6, 7. a) Imatataq Navidadpi yuyarisqankuta ninku, chayta nawpa cristianos yuyariqchu kanku? b) Pikunapaqtaq unay tiempopi diachakuta ruwaq kanku?
157
qanta yacharqanku (Las cosas nuestras de cada da). Bibliaqa iskay diachakusllamanta parlan, chay diachakuqku nataq mana Jehovata yupaychaqchu kanku (Genesis 40:20; Marcos 6:21). Chanta, unay tiempopi runasqa kayjina raymista wak dioskunata yupaychanankupaq ruwaq kanku. Ar, romanosqa mayo 24 punchaypi Diana diosap diachakunta ruwaq kanku. Qayantintaq Apolo Intimanta dios pa diachakuntanataq ruwaq kanku. Jinamanta diachakuykuna mana cristianosmanta jamusqanta yachanchik, manaqa llulla dioskunata yupaychaqkunamanta. 8 Nawpa cristianosqa, Jesuspa diachakunta mana ruwaqchu kanku, imaraykuchus, paykuna diachaku layqiriyusmanta jamusqanta yacharqanku. Unay tiempopi may chhika griegos, romanos ima, sapa runapta paqarikusqan mantapacha juk jarkaq espritu kapusqanta, chay espiritutaq kawsayninpi yanapasqanta yuyaq kanku (The Lore of Birthdays [Diachaku costumbremanta]). Jehova mana jaykaq Jesuspa paqarikusqanta nawpa runap ususninku wan chhapunanchikta munanmanchu (Isaas 65:11, 12). Jina kaptin, imaraykutaq runa Navidadta ruwan?
NAVIDADPA QALLARIYNIN Jesus Jallpaman jamusqanmanta may unaymantaraq, diciembre 25 punchayta akllakurqa paqarikusqanta yuyarinapaq. Chaywanpis, Jesusqa mana diciembre killapichu paqarikurqa.1 Jina kaptin, imaraykutaq chay killata akllarqanku? Ichapis cristianos nichikuqkuna, juk raymi mana allin yupaychaymanta, cristiano raymiman tikrakunanta munarqanku. [...] Romapi Diosta mana yupaychaqkunaqa, diciembre killamanta 25 punchaypi, Intip paqarikuyninta
9
1 Jesuspa paqarikuyninmanta astawan yachanaykipaq, 221, 222 pa ginasta nawiriy. 8. Imaynatataq diachakusta ruwayta qallarinku? 9. Imaraykutaq cristianos nichikuqkuna diciembre 25 punchayta akllarqanku Jesus paqarikusqanta yuyarinankupaq?
158
yuyariq kanku (Enciclopedia de la Religion Catolica). Inviernopi Intip kanchaynin pisiyachkaptin, Diosta mana yupaychaqkunaqa tukuy imata ruwaq kanku Inti kutirikunanpaq, jinamanta kanchayninta, ruphayninta ima apamunanpaq. Diciembre killapi 25 punchaypi Inti kutirimuyta qallarisqanta creeq kanku. Religionta kamachiqkunaqa, Diosta mana yupaychaqkunap rayminkuta japikapurqanku, cristiano raymiman rikchachirqanku, mana Diospi creeqkunata cristianismo nisqaman aysamunankupaq.1 10 May unayna, Navidadta Diosta mana yupaychaqkuna ruwayta qallarirqanku. Biblia mana Navidadmanta yachachisqanrayku, chunka qanchisniyuq siglopi, Inglaterrapi, chanta norteamericamanta wakin suyuspi, Navidad mana ruwakunanpaq juk kamachiy karqa. Pipis Navidad punchaypi mana llamkamuq riqqa, multata paganan karqa. Chaymanta pisimanta pisi, watiqMillay manta Navidadta ruwayta qallarikun. qupamanta miskita Navidadqa, watiqmanta jatun raymichunqanaykipaq man tukurqa, may chhika llaqtapiuqharikuwaqchu? taq ruwakullanpuni. Diosta kasukuqkuna, kay tukuy raymis llulla religionmanta jamusqanta yachanku, manataq Navidadta nitaq wak raymistapis ruwankuchu.2
1 Saturnales nisqa raymirayku ima, chay punchayta akllallarqankutaq. Kay raymitaqa romanospa chaqrasmanta diosninkupaq, diciembre killapi 17 punchaymanta 24 punchaykama ruwaq kanku. Chay raymipiqa tusuq kanku, mikhuq kanku, regalostapis qunakuq kanku. 2 Kay librop yapanpi 222, 223 paginaspi, sutinchakun imaynatachus chiqa cristianos wak raymista qhawasqankuta. 10. Imaraykutaq unay wakin runas mana Navidadta ruwaqchu kanku?
159
RAYMIKUNAP QALLARIYNINTA YACHANANCHIK TIYAN 11 Wakin runas Navidad llulla religionmanta jamusqanta yachaspapis, Navidadta ruwallankupuni. Paykunaqa, nipi Navidad llulla religionmanta jamusqanta yachayta munanchu, nispa ninku. Astawanpis Navidadqa fa miliata jukchaykusqanta nillankutaq. Qamr, kikintachu ninki? Jina kaptinqa, icha familiaykita munakusqaykirayku, mana Diosman qayllaykuyta atichkankichu. Familiata Ruwaqqa mana familiaykimanta karunchakunaykita munanchu (Efesios 3:14, 15). Payqa munan familiaykiwan allinta apanakunaykita, chaypaqqa apostol Pablo imatachus ruwananchikta nin: Allinta reparaychej imachus Se norta kusichinanta, nispa (Efesios 5: 10). 12 Ichapis qam niwaq: Kay raymisqa manana nawpaqjinachu, nispa. Chaywanpis juk raymi maymantachus jamusqanta yachananchikpunichu tiyan? Ar, yachananchikpuni tiyan. Tukuriy, imatataq ruwawaq juk miskita millay qupapi rikuspa? Uqharispa chunqaykuwaqchu? Mana, ichar? Chay miskijina, may chhika raymisqa allinman rikchakun, chaywanpis, millay ruwaykunamanta jamun. Dios munasqanmanjina ruwayta munanchik chayqa, profeta Isaiasjina ninanchik tiyan, payqa Diosta yupaychaqkunaman [ama] chichipaj qhawasqa imastaqa llan khaychejchu, nispa nirqa (Isaas 52:11). YACHAKUSQAYKITA ALLINLLAMANTA SUTINCHAY 13 Ichapis wakinkuna raymista manana ruwasqaykitaqa mana allinpaqchu qhawanqanku. Tukuriy, runa masiyki
11. Imaraykutaq wakin runas wakin raymista ruwanku, imatataq nuqanchik ruwananchik tiyan? 12. Ima kikinchaywantaq millay raymismanta karunchakunanchik kasqanta sutinchasunman? 13. Raymisman mana riptiyki, ima champaytaq rikhurinman?
160
juk diachakuman waqyasunkiman chayqa, imatataq ruwawaq? Imatataq ruwawaq Navidadpi imatapis regalasuptinku? Chay regalota japikunayki allinchu kanman? Chantapis, qusayki chayri warmiyki, mana qamjina cristiano kaptin, imatataq ruwawaq? Wawayki mana ninan paq, allin ruwaykunamanta jarkawan, nispa, imata ruwawaq? 14 Ima champaypis kaptin, allin yuyaywan imatapis ninayki tiyan. Ichapis, wata qallarichkaptin; allin wata ka chun, nispa nisunkuman, jina kaptinqa icha gracias nispalla kutichiwaq. Chay runa, riqsisqayki kaptinqa, ichapis yachakusqaykita willariwaq. Ima champaypipis kachkaspa allinllamanta kutichinayki tiyan. Biblia nin: Kacha simiwan parlaychej, kachiwan kachinchasqata jina. Jinallataj yachaychej imaynatachus sapa ujman kutichinaykichej kasqanta, nispa (Colosenses 4:6). Chayrayku allinllamanta, ni piqpa sunqunta nanachispalla, yachakusqaykita sutinchay. Imatapis regalakuyqa allin kasqanta sutinchay, chaywanpis qam wak kutillapina regalanaykita niy. 15 Imatataq ruwawaq Navidadpi imatapis regalasuptinku? Imatapis japikunapaq, allinta qhawarina imapaqchus chay regalota quyta munachkawasqanchikta. Ichapis nisunkuman: Mana ima raymitapis ruwasqaykita yachani, chaywanpis kayta quyta munayki, nispa. Jina kaptinqa ichapis japikuyta atiwaq, chay regalota japikuspaqa mana chay raymiwan chhapukuchkankichu. Chaywanpis, wak runa imapichus creesqaykita mana yachaptinqa, qamqa: Mana kay raymita ruwanichu, nispa willawaq. Jinamanta mana qam wak regalowan kutichinaykita suyanqachu. Ichapis wakinqa, regalota quyta munasunqanku, regalorayku mana Diosta kasukunchu, nispa ninallankupaq. Jina kaptinqa ama ima regalotapis japikunaykichu tiyan.
14, 15. Imatataq ruwawaq allin wata kachun, nispa nisuptinku, chayri juk regalota quyta munasuptinku?
161
IMAYNATATAQ FAMILIAYKIWAN KAWSAKUWAQ? 16 Imata ruwawaq familiayki mana qamjina creeptin? Watiqmanta, ni pita phinachispalla imatapis ruwanayki tiyan. Ichapis familiayki raymista ruwayta munanku, jina kaptinqa mana sapa kuti paykunaman creesqaykita sutinchanaykipunichu tiyan. Munasqankuta ruwanankuta saqiy, imaynatachus qampis saqisunankuta munanki, jinata (Mateo 7:12). Chantapis, mana chay raymiswan chhapukunaykichu tiyan. Chaywanpis, wakin kutiqa mana raymi wan chhapukuspalla, imatapis ruwanaykita manasuptinku, ichapis ruwayta atinkiman. Yachanchikjina, imatapis ruwachkaspaqa, Diosta kusichinanchik tiyan (1 Timoteo 1: 18, 19). 17 Wawayki mana ninanpaq: Allin ruwaykunamanta jarkawan, nispa, imatataq ruwawaq? Ama jinata ninanpaq watantinpi paymanta yuyarikunayki tiyan. Wakin tatasqa ima punchayllapipis wawasninkupaq imatapis rantipunku. Chantapis tata mamaqa wawasninkuman astawan sumaq regalota qunkuman paykunawan kaspa, munakuyninkuta rikuchispa ima. CHIQAMANTA DIOSTA YUPAYCHAY Diosta kusichinaykipaq llulla religionmanta karunchakunayki tiyan, chiqa religionmantaq yaykupunayki ti yan. Imaynata chayta ruwawaq? Biblia jinata nin: Purajmanta kallpachanakuspa yanaparinakunachej, munanakuypi kawsananchejpaj, allin ruwaykunata ruwanaykichejpajtaj. Chaypajqa Diosta yupaychana tantakuytaqa ama saqeychejchu, imaynatachus wakin saqenku, ajinata.
18
16. Imaynata allinllamanta imatapis ruwanayki tiyan? 17. Wawayki mana ninanpaq; allin ruwaykunamanta jarkawan, nispa, imatataq ruwawaq? 18. Imaynata tantakuykuna, Diosta chiqamanta yupaychanaykipaq yanapasunqa?
162
Astawanqa kallpachanakuspa ujkuna ujkunata sonqosnin chejta oqharinakuna, astawampis Senorpa jamunan pun chay qayllapina kasqanta reparaspa, nispa (Hebreos 10: 24, 25). Tantakuykunapiqa munayninmanjina Diosta yupaychanchik (Salmo 22:22; 122:1). Chay tantakuykunapi, chiqa sunqu cristianos purajmanta kallpachanakun[ku] (Romanos 1:12). 19 Chantapis, Jehovamanta sutinchaqkunawan yachakusqaykita wakkunaman willaspa, Diosta chiqamanta yupaychachkasqaykita rikuchinki. Kunanqa, may chhika runas tukuy millay imas ruwakusqanmanta qhaparispa wa qasha[nku] (Ezequiel 9:4). Icha jina llakisqa runasta qampis riqsinki. Biblia qhipapaq yachachisqanta, paykunaman yachachiyta atiwaq. Mana jaykaq yachakusqaykimanta willayta saqiychu, nitaq chiqa cristianoswanpis tantakuyta saqillaytaqchu. Jinata ruwanki chayqa, llulla religionpa raymisninta chiqniyta qallarinki. Ama iskaychakuychu. Chiqamanta Diosta yupaychanki chayqa, may kusisqa kawsakunki, chantapis Diosninchik may chhika bendicionesta qusunqa (Malaquas 3:10).
19. Imaraykutaq wakkunaman Bibliamanta yachakusqaykita willanayki tiyan?
BIBLIAP YACHACHISQAN Chiqamanta Diosta yupaychaqkunaqa mana lantista yupaychankuchu, nitaq wanusqakuna paq imatapis ruwankuchu (Exodo 20:4, 5; Deuteronomio 18:10-12). Diosqa, llulla religionmanta jamuq raymista chiqnin (Efesios 5:10). Chiqa cristianosqa, imapichus creesqankuta allinllamanta willananku tiyan (Colosenses 4:6).
Chiqamanta Diosta yupaychanki chayqa may kusisqa kawsakunki
17 YACHAQANA
Diosmanta manakuspa payman qayllaykunchik

Imaraykutaq manakunanchik tiyan? Imatataq Dios uyarinawanchikpaq ruwananchik tiyan? Imaynatataq Dios manakusqanchikman kutichiwanchik?
JALLPATA tukuy quyllurwan kikinchaspaqa, may juchuysitu kasqanta rikunchik. Cielota, kay pachatawan Ruwaq Dios Jehovapaqqa, tukuy naciones juk sutuq yakitujinalla kanku (Salmo 115:15; Isaas 40:15). Chaywanpis Biblia nin: [Jehova] Diosqa payta wajyakojkunaj qayllampi kashan, pikunachus cheqa sonqowan payta wajyakojkunaj qayllan kupi [...]; yanapata manakusqankuta uyarispa, paykunata salvan, nispa (Salmo 145:18, 19). Kay nisqanpi tukuriy. Tukuy atiyniyuq Ruwawaqninchikta chiqa sunquwan waqyakuptinchikqa, payqa qayllamuwasunchik, chantapis uya riwasunchik. Manachu Diosmanta manakuy may sumaq kasqanta niwaq? 2 Chaywanpis, Jehova uyarinawanchikpaqqa, pay munas qanmanjina manakunanchik tiyan. Imaynata manakusun man, Bibliap yachachisqanta mana yachaspar? Imatachus Biblia manakuymanta yachachisqanta yachananchik tiyan, imaraykuchus Jehovamanta manakuspaqa, astawan payman qayllaykunchik.
1, 2. Imaraykutaq Diosmanta manakuy may sumaq kasqanta nisun man, chanta imaraykutaq Biblia manakuymanta yachachisqanta yachananchik tiyan?
165
Cielota, kay pachatawan Ruwaj[qa], manakuyninchikta uyariyta munan
IMARAYKUTAQ JEHOVAMANTA MANAKUNANCHIK TIYAN? 3 Qallarinapaq, Jehova manakunanchikta munasqanray ku manakunanchik tiyan. Bibliapi nin: Ama imaman tapis phutikuychejchu, astawanqa Diosmanta manakuspa qa, imatachus munasqaykichejta manakuychej, tukuy ima manta graciasta qospallapuni. Chanta Diosqa chay mana unanchay atina sonqo tiyaykuyninta sonqosniykichejman churanqa, chaytaj sonqoykichejta yuyayniykichejtawan waqaychanqa Cristo Jesuspi, nispa (Filipenses 4:6, 7). Mana cha tukuy atiyniyuq Kamachiqpa waqyakuyninta qhisacha sunmanchu, ichar? 4 Astawan Jehovamanta manakunanchik tiyan, imaray kuchus, paymanta manakuspaqa, Payman astawan qayllaykunchik. Munasqa amigosqa, mana imata necesitaspallachu parlapayanakunku manaqa, maskanakunku llakiyninkumanta, kusiyninkumanta ima parlarinankupaq. Jehovawan amigota ruwakuyqa, kikillantaq. Qampis kay librowan
3. Imaraykutaq Jehovamanta manakunanchik tiyan? 4. Imaraykutaq astawan Jehovamanta manakuspa payman astawan qayllaykuyta atisqanchikta nisunman?
166
imatachus Biblia Jehovamanta nisqanta yachakunki, ima kacha kaykunasniyuqchus pay kasqanta, imatachus munasqanta ima. Jinamanta Dios kasqantapuni yachakunki. Ar, Diosman imatachus yuyasqaykita, sunquykipi imachus kasqanta ima, willayta atinki. Jinamanta astawan payman qayllaykunki (Santiago 4:8).
IMATATAQ DIOSNINCHIK UYARINAWANCHIKPAQ RUWANANCHIK TIYAN? 5 Jehova tukuy manakuykunatachu uyarin? Diosqa Isaiasniqta israelitasman nirqa: Ashkha kutista manakunkichej chaypis, noqaqa mana uyarisqaykichejchu, imarayku chus makisniykichejqa yawarlla, nispa (Isaas 1:15). Chayrayku, Diospa munayninmanjina mana kawsaptinchik Pay qa mana manakusqanchikta uyariwasunchu. Dios uyarina wanchikpaqqa, munayninmanjina manakunanchik tiyan. 6 Dios uyarinawanchikpaq, iniyniyuq kananchik tiyan (Marcos 11:24). Apostol Pablo qillqarqa: Mana creespaqa, mana atinchejchu Diospa nawpaqempi allimpaj qhawasqa kayta. Imaraykuchus Diosman qayllaykojqa creenan tiyan Diosqa kasqantapuni. Creenallantaj tiyan, pikunachus Diosta tukuy sonqo maskanku, chaykunaman sumaj tinkata qonanta, nispa (Hebreos 11:6). Astawanpis, chiqa iniyniyuq kanapaqqa, mana Dios uyariwasqanchikllapichu creenanchik tiyan. Manaqa iniyninchikqa, ruwasqasnin chikpi rikukunan tiyan. Kawsayninchikpi sutimanta iniyniyuq kasqanchikta rikuchina tiyan (Santiago 2:26). 7 Chantapis, Jehova uyarinawanchikpaq, llampu sunqu wan, tukuy sunqu imatapis manakunanchik tiyan. Dios 5. Imaynata yachanchik Jehova mana tukuy manakuykunatachu uyarisqanta? 6. Manakusqanchikta Dios uyarinanpaq, imataq kapunawanchik tiyan, imaynatataq chayta rikuchinanchik tiyan? 7. a) Imaraykutaq Jehovata jatunpaq qhawaspa manakunanchik ti yan? b) Imaynatataq llampu sunqu kayninchikta, manakuchkaspa rikuchisunman?
167
wan parlaspa llampu sunqu kananchik tiyan. Suyunchikmanta juk presidentewan parlaspaqa jatunpaq qhawaspa parlanchik, ichar? Astawanraq Jehovawan parlachkaspa llampu sunquwan, Payta jatunpaq qhawaspa parlananchik tiyan (Salmo 138:6). Chantapis, Payqa Tukuy Atiyniyoj Dios (Genesis 17:1). Paywan parlachkaspaqa, llampu sunquwan parlananchik tiyan; Tukuyta Kamachiq kasqanta mana qunqaspa. Ajinata manakuspaqa, mana kikillantapunichu sapa kuti nisunchik, manaqa, imachus sunqunchikpi kasqanta nisunchik (Mateo 6:7, 8). 8 Astawanpis, Diosninchik uyarinawanchikpaq, manakusqanchikmanjina tukuy atisqanchikta ruwananchik tiyan. Chayrayku Jehovamanta sapa punchay tantaykuta kunan qowayku, nispa manakunchik chayqa, tukuy atisqanchikpi sinchita llamkananchik tiyan, tantanchik kapunawanchikpaq (Mateo 6:11; 2 Tesalonicenses 3:10). Jinallataq, ima saqra ruwaytapis atipananchikpaq Diospa yanapaynin ta manakunchik chayqa, chay saqra ruwaymanta karunchakunanchik tiyan (Colosenses 3:5). Mana kaykunallata chu Diosmanta manakunapaq yachananchik tiyan, mana qa astawanraq manakuymanta yachakunanchik tiyan. MANAKUYMANTA TAPUYKUNA 9 Pimantataq manakunanchik tiyan? Jesus discipulos ninman jinata manakuyta yachachirqa: Janaj pachapi ka shaj Tatayku, nispa (Mateo 6:9). Ar, Jesus nisqanman jina Jehova Diosllamanta manakunanchik tiyan. Chay wanpis Jehovaqa, Jesuspa sutinpi manakunanchikta mu nan. Phichqa yachaqanapi rikunchikjina, Jehova, Jesusta Jallpaman, juchamanta rantinawanchikpaq kachamurqa ( Juan 3:16; Romanos 5:12). Astawanpis Diosqa, Jesusta Kuraq kaq Sacerdotetajina, Jueztajina ima churarqa ( Juan 5:22, 23; Hebreos 6:19, 20). Chayrayku Diospa Palabranqa,
8. Imaynata manakusqanchikmanjina ruwana tiyan? 9. Pimantataq manakunanchik tiyan, chanta piniqtataq?
168
Jesusniqta manakunanchikta nin. Jesusllataq nirqa: Noqa nan kani, cheqa kajtaj, kawsaytaj; mana pipis Dios Tataman chayayta atinchu, mana noqanejta rispaqa, nispa ( Juan 14:6). Manakusqanchikta uyarinawanchikpaq, kata Chu rinniqta Jehovallamanta manakunanchik tiyan. 10 Qunqurisqapunichu Diosmanta manakuna tiyan? Mana. Jehovaqa mana ninchu qunqurikuspachus, kumuy kukuspachus, sayasqachus paymanta manakunanchikta. Bibliaqa, wakin runas tiyasqa, kumuykuspa, qunquriykus pa, sayasqa ima Diosmanta manakusqankuta nin (1 Cro nicas 17:16; Nehemas 8:6; Daniel 6:10; 1 Reyes 8:22, 23). Diosqa, mana qhawanchu sayaspachus, qunqurikuspachus paymanta manakuchkasqanchikta, astawanqa imayna sun quwanchus paymanta manakuchkasqanchikta qhawan. Astawanpis, sunqunchik ukhullapi, mayniqpipis kachkaspa manakuyta atinchik, imatapis ruwachkaspa chayri llakiypi kachkaspapis. Wakin kutiqa, mana pipis Diosmanta mana kuchkasqanchikta reparanqachu, chaywanpis Jehova ma nakusqanchikta uyariwasunchik (Nehemas 2:1-6). 11 Imatataq manakunanchik tiyan? Biblia kutichiwan chik: Munayninman jinachus imallatapis manakunchej chayqa, yachanchej pay [ Jehova] uyarinawanchejta, nis pa (1 Juan 5:14). Ar, tukuy imata Diospa munaynin manjina manakuyta atinchik. Tukuriy, Jehova llakiy ninchikta willananchikta munanchu? Ar, willananchikta munan! Jehovamanta manakuyqa, munasqa amigonchikwanpis parlachkasunmanjina. Sunqunchikpi kaq chhikata payman willakuyta atinchik (Salmo 62:8). Chantapis, chi qa kaqta ruwananchikpaq espritu santota manakunanchik tiyan (Lucas 11:13). Astawanpis, allinta ruwananchikpaq, llakiykunata ima muchunanchikpaq yanapata manakuy ta atinchik (Santiago 1:5). Juchallikuspaqa, Jesuspi inisqan10. Sayasqamantapunichu chayri qunqurisqapunichu, Diosmanta manakunanchik tiyan? 11. Imatataq nuqanchikpaq manakuyta atinchik?
169
chikrayku juchanchikta pampachananta manakunanchik tiyan (Efesios 1:3, 7). Chaywanpis, mana nuqallanchikpaq chu Diosmanta manakunanchik tiyan, manaqa familianchikpaq, qutuchakuymanta hermanosninchikpaqpis ma napunallanchiktaq tiyan (Hechos 12:5; Colosenses 4:12). 12 Manakuchkaspaqa, tukuy ima ruwasqanmanta Jehova ta jatunchayta atinchik chanta may kacha kasqanrayku tu kuy sunquwan gracias niyta atillanchiktaq (1 Cronicas 29: 10-13). Mateo 6:9-13 pitikunapi, Jesus manakuyta yachachiwarqanchik. Chaypiqa, Diospa sutin llimphuchasqa ka nanpaq manakuyta yachachiwarqanchik, nisunman tukuypis Diospa sutinta llimphuchanankupaq. Chaymanta Jesusqa, Diospa Reinon jamunanta, kay Jallpapitaq janaqpacha pijina Diospa munayninta ruwakunanta, manananchikpaq yachachiwarqanchik. Ar, nuqanchikpaq manakunamanta qa, nawpaqta Jehovap munaynin ruwakunantaraq manakunata yachachiwarqanchik. Jesusjina Diospa munaynin ruwakunanta manakunchik chayqa, mana nuqallanchikpichu yuyachkasqanchikta rikuchinchik. 13 Machkha unaytataq manakunanchik tiyan? Sapita llanchik kachkaspa chayri tantakuypi wakkunapaq mana puchkaspa machkha unaytachus manakunanchikta Biblia qa mana ninchu. Icha mikhunamanta agradecekunanchik paq mana unaytachu manakusunman, sapallanchik ka chkaspataq unayta manakusunman (1 Samuel 1:12, 15). Chanta, Jesusqa leymanta kamachiqkunata juchacharqa imaraykuchus runawan qhawachikuyta munaspalla unay unayta Diosmanta manakuq kanku (Lucas 20:45-47). Ki kinta ruwaptinchikqa, Jehova manakusqanchikta mana uyariwasunchu. Uyarinawanchikpaqqa tukuy sunqu ma nakunanchik tiyan. Chayrayku, Jehovamantaqa, machkha unaytapis manakuyta atisunman.
12. Imaynata manakuchkaspa Diospa munaynin nawpaqpi kasqanta rikuchisunman? 13. Imata Biblia nin machkha unaytachus manakunanchikmanta?
170
14
Machkha kutitataq manakunanchik tiyan? Biblia ku tichin: Diosmanta manakuychejpuni, mana saykuspa Diosmanta manakullaychejpuni, Diosmanta tuta pun chay manakullaychikpuni, nispa (Romanos 12:12; 1 Tesalonicenses 5:17; 1 Timoteo 5:5). Kay pitikunaqa, mana tuta punchay manakuspa kananchiktachu niyta munan. Manaqa, sapa punchay, mana saykuspa Diosmanta tukuy imamanta gracias ninanchikpaq, yanapanawanchikpaq, kallpa chanawanchikpaq, sunquchanawanchikpaq ima manaku nanchikta niyta munan. Jehovamanta manakuyta atisqan chikqa, may sumaq nuqanchikpaq, ima ratucha Diosmanta manakuyta munanchik, chay ratu manakuyta atinchik. Chayta jatunpaq qhawanchik chayqa, tukuyniqpi, sapa ratu Diosninchikmanta manakusunchik. 15 Imaraykutaq amen nispa manakusqanchikta tuku chananchik tiyan? Amen rimayqa ajina kachun, jinapu ni niyta munan. Bibliaqa, amen nisqa rimayta uqha rispa manakuykunata tukuchinanchikta yachachiwanchik (1 Cronicas 16:36; Salmo 41:13, NM ). Sapitanchik mana kuspa amen nispa tukuchanchik chayqa, sunqumantapa cha manakusqanchikta rikuchinchik. Tantakuypi juk her mano manapuchkawaptinchik tukuywan khuska simin chik ukhupi, chayri uyarikunanpaqjina amen ninchik chayqa, manakuypi imatachus nikusqanta allin kasqanta nisqanchikta rikuchinchik (1 Corintios 14:16).
IMAYNATATAQ DIOS MANAKUSQANCHIKMAN KUTICHIN? 16 Jehova manakusqanchikman kutichinchu? Ar kuti chin! Qhawarina imaraykuchus nisunman manakuykuna ta Uyariq, tukuy llampu sunqu runaspa manakuyninku 14. Imatataq, mana saykuspa Diosmanta manakullaychejpuni, niyta munan, chanta imata ruwayta atinchik 15. Imaraykutaq sapitanchik manakuchkaspa chayri tantakuypi juk hermano manapuwaptinchik amen, nispa tukuchananchik tiyan? 16. Imatataq suyasunman Diosmanta manakuptinchik?
171
man kutichisqanta (Salmo 65:2). Diosninchik imaymanamanta kutichiwasunman. 17 Jehova manakuykunata kutichinanpaqqa, angelesninta, kay pachapi kamachisninta ima apaykachan (Hebreos 1:13, 14). Achkha runas Bibliamanta yachakunankupaq Diosmanta yanapata manakusqankutawan, Diospa kamachisnin chay runaspa wasinkuman chayanku. Chaytaq, tu kuy runasman Diospa Reinonta willakunanpaq angeles
17. Imaraykutaq nisunman Dios, angelesta, kamachisninta ima ma nakuykunaman kutichinanpaq apaykachasqanta?
Maykaqllapis Diosmanta manakuptinchik, payqa uyariwanchik
Jehovaqa, juk cristianoniqta yanapata quwasunman, jinamanta manakusqanchikman kutichinanpaq
yanapachkasqakuta rikuchiwanchik (Apocalipsis 14:6). Astawanpis llakiypi kachkaptinchik, Jehova juk cristianota yanapanawanchikpaq kachamuyta atin (Proverbios 12:25; Santiago 2:16). 18 Jehovaqa manakuy kunaman espritu santonniqta, chantapis Biblianiqta kutichin. Llakiypi kachkaspa yanapanawanchikta manakuptinchik, payqa es pritu santonwan yanapawasunman, sunquchawasunman ima (2 Corintios 4:7). Allinta ruwanapaq manakuptinchik, wakin kutiqa Pay Biblianiqta kutichiwanchik. Ichapis Biblia ta nawirichkaptinchik, Bibliamanta urqhusqa publicaciones ta nawirichkaptinchik ima, nuqanchikpaqjina juk yuyay chayta tarisunman. Astawanpis, icha tantakuypi Bibliamanta juk yuyaychayta uyarisunman, chayri qutuchakuymanta juk anciano allinninchikta munaspa kamiriwasunman (Galatas 6:1). 19 Ichapis wakin kutiqa Jehova mana usqhayta kutichin qachu, chayqa mana niyta munanchu manakuykunaman mana kutichiyta atisqanta. Jehovaqa maykaqchus kutichi nawanchikta yachan. Payqa nuqanchikmanta nisqaqa imatachus necesitasqanchikta, imaynatachus chayta qunawan chikta ima, astawan yachan. Wakin kutiqa pay manakunallanchiktapuni, maskanallanchiktapuni, punkuta takana 18. Imaynata Jehova espritu santonta, Palabranta ima manakusqanchikman kutichinapaq apaykachan? 19. Imata yuyarisunman wakin kuti Dios mana kutichiwaptinchik?
173
llanchiktapuni ima, saqin (Lucas 11:5-10). Jinata ruwaspaqa tukuy sunquwan ma nakusqanchikta rikuchisunchik, chanta pis jatun iniyniyuq kasqanchikta rikuchi llasunchiktaq. Astawanqa icha wakin kuti Jehovaqa mana manakusqanchikmanjinapunichu kutichiwasunchik. Sutincharinapaq ima llakiypipis kaptinchik, chay llakiyta chinkachinanmantaqa, kallpata quwasunchik sinchita sayanapaq (Filipenses 4:13). 20 Manakuqkunapta qayllanpi kasqanrayku, cielota kay pachatawan Ruwaq Tatanchikta gracias ninchik (Salmo 145:18). Diosmanta sapa ratu, tukuyniqpi manakunallapuni. Jinata ruwaspaqa, kusikusun chik sapa kuti astawan Jehovaman, manakuykunata uyariqman, qayllaykusqanchikrayku.
20. Imaraykutaq sapa ratu, tukuyniqpi Jehovamanta manakunanchik tiyan?
BIBLIAP YACHACHISQAN Jehovamanta manakullasunpuni chayqa, payman astawan qayllaykusunchik (Santiago 4:8). Dios uyarinawanchikpaq, iniywan, llampu sunqu wan, ima manakunanchik tiyan (Marcos 11:24). Jehovallamanta manakunanchik tiyan kata Churinniqta (Mateo 6:9; Juan 14:6). Manakuykunata Uyariq Diosqa manakusqanchikta angelesniqta, kamachinkunaniqta, espritu santonniqta, Biblianiqta ima kutichin (Salmo 65:2).
18 YACHAQANA
Bautizakuspa Diosman qayllaykunchik

Imaynata cristianos bautizakunku? Imatataq ruwanayki tiyan bautizakunaykipaq? Imaynata pipis Diosman qukun? Imaraykutaq bautizakuyta munananchik tiyan?
NAWPAQ siglopi, Etiopiamanta juk atiyniyuq runa juk cristianota Felipe sutiyuqta tapurqa: Kaypi yaku tiyan. Atiymanchu noqa bautizasqa kayta?, nispa. Imarayku chus Felipeqa, Jesus Mesas kasqanta Bibliawan sutincharqa. Chay runataq chayta yachaspa tukuchkaq qhipakurqa, chayrayku bautizakuyta munarqa (Hechos 8:26-36).
1. Imaraykutaq Etiopiamanta juk atiyniyuq runa bautizakuyta munarqa?

2
175
Jehovamanta sutinchaqkunawan kay libro yachachis qanmanta yachakunkina chayqa, icha tapukunki Atiy manchu nuqapis bautizakuyta?, nispa. Winaypaq Paraisopi runa tiyakunanmanta Biblia yachachisqanta, yacha kurqankina (Lucas 23:43, NM; Apocalipsis 21:3, 4). Chan ta, imaynachus wanusqas kachkasqankuta, ima suyaychus wanusqaspaq kasqanta ima yachakurqankina (Eclesiastes 9:5; Juan 5:28, 29). Icha, Jehovamanta sutinchaqkunap tantakuyninkuman richkanki, chiqa religion kasqankuta taq reparanki ( Juan 13:35). Astawanraq, icha Jehovaman astawan qayllaykunkina. 3 Imaynata Diosta kasukuyta munasqaykita Payman rikuchiwaq? Jesusqa, discipulosninman nirqa: Chayrayku rispa, tukuy laya runasta yachachisqasniyman tukuchimuychej, bautizaspa, nispa (Mateo 28:19, 20). Jesusllataq bautizakuspa kikinta ruwananchikpaq yachachirqa. Jesusqa, mana umallantachu yakuwan chaqchuchikurqa (Mateo 3:16). Bautizakuy rimayqa, yaku ukhuman chinkaykuy, pulltikuy niyta munan, chayrayku cristiano bautizakuyqa, runata yaku ukhuman chinkaykuchispa ruwakun. 4 Pikunachus Jehovaman qayllaykuyta munaqkunaqa, bautizakunanku tiyan. Bautizakuqqa, Diospa munayninta ruwayta munasqanta rikuchin, Diosta kusichiyta munasqantapis (Salmo 40:7, 8). Chaywanpis, bautizakunapaqqa qhawarina imatachus juntana kasqanta.
BAUTIZAKUNAPAQ YACHAYNIYUQ, INIYNIYUQ IMA KANANCHIK TIYAN 5 Qamqa bautizakunaykipaq wakichikuyta qallarinkina.
2. Imaraykutaq bautizakunaykipi tukurinayki may allin? 3. a) Imatataq Jesus discipulosninman kamachirqa? b) Imaynatataq cristianos bautizakunanku tiyan? 4. Imatataq bautizakuspa rikuchinchik? 5. a) Qallarinapaq, imatataq ruwanayki tiyan bautizakunaykipaq? b) Imaptintaq cristianospa tantakuyninkuman rinayki tiyan?
176
Imaynata? Jehovamanta, Jesucristomanta ima yachakuspa ( Juan 17:3). Chaywanpis, astawan yachakuyta atinki. Cristianosqa Diospa munayninta rejsispa junta kayta munanku (Colosenses 1:9). Qampis Diospa munayninta astawan riqsinaykipaq, Jehovamanta sutinchaqkunawan tantakunayki tiyan. Chayrayku, tantakuykunaman rinallaykipuni tiyan (Hebreos 10:24, 25). Tantakuykunaman rillankipuni chayqa, astawan Diosmanta yachakunki. 6 Bautizakunaykipaq mana tukuy Bibliata yachaqanay kipunichu tiyan. Chaywanpis, etope runapi tukuriy, payqa Bibliamanta juk chhikata yachaspapis, juk runap yanapayninwan astawan Bibliamanta yachakurqa (Hechos 8: 30, 31). Kikillantataq, qampis yachakunallaykipuni tiyan. Astawanpis, mana jaykaq Diosmanta yachakuyta tukun kichu (Eclesiastes 3:11). Bautizakunaykipaq Bibliap yachachisqanta sutita yachakunayki tiyan (Hebreos 5:12). Wa nusqasmanta, Diospa sutinmanta, Diospa Reinonmantapis tukuy imata yachakunayki tiyan. 7 Chaywanpis, mana Bibliamanta yachayllachu, ima raykuchus mana creespaqa, [mana inispaqa] mana atin chejchu Diospa nawpaqempi allimpaj qhawasqa kayta (Hebreos 11:6). Bibliaqa, imatachus Corinto llaqtamanta wakin runas ruwasqankuta willawanchik, chaypacha cristianospa willayninkuta uyariytawan ashkhas creerqanku bautizachikorqankutaj (Hechos 18:8). Qampis kikillantataq ruwanayki tiyan. Bibliamanta yachakusqaykimanji na, Biblia Diospa yuyaychasqan kasqanpi ininayki tiyan. Chanta, Diospa nisqan juntakunanpi ininayki tiyan, as tawanpis Jesus wanupusqanrayku Dios salvanawanchikpi ininallaykitaq tiyan ( Josue 23:14; Hechos 4:12; 2 Timoteo 3:16, 17).
6. Machkhatataq bautizakunaykipaq Bibliamanta yachakunayki tiyan? 7. Bibliamanta yachakusqaykimanjina, imataq kapusunan tiyan?
177
BIBLIAP YACHACHISQANMANTA WILLAY 8 Iniyniyki astawan jatun kaptin, astawan runasman wi llayta munanki ( Jeremas 20:9). Jehovamanta, munayninmantawan parlariytapuni munasqaykita reparakunki (2 Corintios 4:13). 9 Qallarinapaqqa, familiaykiman, amigosniykiman, wasiykip qayllanpi tiyakuqkunaman, Bibliamanta yachakus qaykita allinllamanta willarinayki tiyan. Icha qhipaman Jehovamanta sutinchaqkunawan khuska wasimanta wasi willaq riyta munanki. Chayta ruwayta munaspaqa, pichus yachachichkasunki chaywan parlanayki tiyan. Paytaq wa simanta wasi willanapaq wakichisqana kachkasqaykita reparaspa, qutuchakuypi ancianoswan parlanqa, iskayniykichik iskay ancianoswan tantakunaykichikpaq. 10 Jinamanta wakin ancianosta allinta riqsinki, paykunaqa michiqkunajina Diospa llaqtanta jarkanku (Hechos 20:28; 1 Pedro 5:2, 3). Paykunaqa, machkhatachus Bibliamanta yachakusqaykita, machkhatachus kawsayniykipi juntachkasqaykita, chanta Jehovamanta sutinchaq kayta munasqaykitachus manachus qhawanqanku. Chaymantaqa, willasunqanku Jehovamanta sutinchaqkunawan wasimanta wasi willaq riyta atisqaykitachus manachus. 11 Wasimanta wasi willayta munaq, mana Biblia nisqanmanjinachu kawsachkan chayqa, ancianosqa tumpata su yananta ninqanku, kawsayninta allinchanankama. Icha pakayllamanta juchallikuchkallanpuni. Chayrayku willayta qallarinanpaqqa, tukuy chichi kawsaymanta taqakunan
8. Imataq yanapasunqa yachakusqaykimanta parlanaykipaq? 9, 10. a) Pikunamantaq Bibliamanta willayta qallariwaq? b) Jehovamanta sutinchaqkunawan wasimanta wasi runaman willamuyta munaspa, imatataq ruwanayki tiyan? 11. Imastataq wakinkuna saqinanku tiyan, runaman willamuq rinankupaq?
178
tiyan, machayta, khuchichakuyta, pitayta, pikchayta ima saqinan tiyan (1 Corintios 6:9, 10; Galatas 5:19-21).
PESACHIKUSPA KUTIRIKUY Bautizakunaykipaq, qamqa astawan ruwanayki tiyan. Apostol Pedro nirqa: [Pesachikuychik] Diosman kutirikuychej [...], juchasniykichej pampachasqa kanampaj, nispa (Hechos 3:19, 20). Chiqamanta pesachikuqqa, nawpa ruwasqanmanta mayta llakikun. Mana millayta khuchichakuqkunallachu pesachikunanku tiyan, manaqa, tukuy pesachikunanchik tiyan. Imarayku? Imaraykuchus tukuypis juchallikunchik, chayrayku Diosninchik juchanchikta pampachananta necesitanchik (Romanos 3:23; 5: 12). Qampis manaraq Bibliamanta yachakuchkaspa mana Diospa munayninta yacharqankichu. Chayrayku mana Diospa munayninmanjinachu kawsarqanki, ichar? Chayrayku pesachikunayki tiyan. 13 Pesachikuytawan, Diosman kutirikunayki tiyan. Nawpa ruwasqaykimanta kutirikuyqa, mana llakikuyllachu, manaqa, saqra ruwaykunata saqiy. Kutirikusqaykimantapacha, allin kaqllatapuni ruwanaykipaq umachakunayki tiyan. Manaraq bautizakuchkaspa, pesachikunayki, kutirikunayki ima tiyan.
12
DIOSMAN QUKUNANCHIK TIYAN Manaraq bautizakuchkaspa Jehova Diosman qukunayki tiyan. 15 Imaynata Diosman qukunchik? Juk manakuypi Jehovaman, paypa munaynillanta ruwayta munasqan14
12. Imaraykutaq pesachikunayki tiyan? 13. Imataq kutirikuyr? 14. Imata astawan ruwananchik tiyan manaraq bautizakuchkaspa? 15, 16. Imatataq Diosman qukuy niyta munan, imaraykutaq Diosman qukuyta munanchik?
179
chikta nispa Diosman qukunchik (Deuteronomio 6:15). Imaraykutaq pillapis Diosman qukuyta munanman? Juk qhari, juk warmita riqsiyta munaptin payta parlapayanan tiyan. Kacha kaykunasninta astawan riqsispa, astawan chay warmita munakunqa. Chaymanta qhariqa paywan casarakuyta munasqanta ninqa. Qhariqa casarakuspa astawan llamkananta yachan. Chaywanpis, chay warmita munakusqanrayku paywan casarakunqa, ichar? 16 Jehovata astawan riqsispaqa, astawan payta munakunchik, chayraykutaq, tukuy imata payrayku ruwanchik. Chayrayku, Diospa Churin Jesucristop qhipanta riyta munaqqa, pay kikinta qhisachakunan tiyan (Marcos 8:34). Qhisachakunchik, Diosta tukuy imamanta nawpaqman churaspa, munayninchikmanta, ruwayninchikmanta ima. Ar, qampis bautizakunaykipaq, tukuy imamanta nawpaqman Jehovap munayninta kawsayniykipi churanayki tiyan (1 Pedro 4:2).
AMA PANTAYTA MANCHACHIKUYCHU Wakinkunaqa, pantayta manchachikusqankurayku mana Diosman qukunkuchu. Icha jinata yuyanku: Dios man qukusaq chayqa, Dios cuentata manawanqa. Pantas paqa, Jehovata phinachisaq nispa, chayraykutaq mana Jehovaman qukunkuchu. 18 Jehovata sinchita munakuspaqa, payman qukuyta munanki, qukusqaykiraykutaq astawan munayninta jun tayta munanki (Eclesiastes 5:4). Payman qukuytawan, munayninmanjina puriyta munanki, tukuy imapi Diosta kusichispa (Colosenses 1:10). Diosta munakuspaqa, Diospa munaynin juntayta atinapaqjinalla kasqanta reparan ki. Qampis apostol Juanjina ninki: Diosta munakoyqa
17
17. Imaraykutaq wakinkuna mana Diosman qukunkuchu? 18. Imataq Jehova Diosman qukunaykipaq yanapasunqa?
Bautizakunaykipaqqa Bibliap chiqa yachachisqanta yachakunayki tiyan
Iniyniyki yanapasunqa yachakusqaykimanta willanaykipaq
kamachisqanta juntaymin, kamachisqasninta juntaytaj atina jinalla, nispa (1 Juan 5:3). 19 Diosninchik, mana pantananchiktachu manan? Mana. Diosqa imatachus atisqanchikta, imatachus mana atisqanchiktapis riqsin, manataq atisqanchikmanta as tawan ruwananchikta manawanchikchu (Salmo 103:14). Payqa, allinta kawsakunaykita munan, chayrayku tukuy imapi yanapasunqa (Isaas 41:10). Tukuy sunquwan Jeho vapi atienekunki chayqa, paymin cheqan nanta pusasonqa (Proverbios 3:5, 6).
19. Imaraykutaq Diosman qukuyta mana manchachikunaykichu tiyan?
181
BAUTIZAKUSPA QUKUSQAYKITA RIKUCHIY Tukuy kaykunata yachaspa ichapis sapitayki juk ma nakuypi Jehovaman qukuyta munanki. Chaywanpis Diosta munakuqkunaqa, siminkuwan willananku tiyan, salvasqa kanankupaq (Romanos 10:10). Imaynata chayta ruwawaq? 21 Qutuchakuyniykimanta ancianosta umachaqman,
20
20. Jehovaman qukuytawan, imaraykutaq qukusqaykita tukuyman rikuchinayki tiyan? 21, 22. Imaynata iniyniykimanta simiykiwan willawaq?
Juk manakuypi Diosman qukunkichu?
Bautizakuyqa, wanuywan ninakun, nisunman bautizakuspa nawpa kawsayninchikta pampanchik, Diospa munayninta ruwananchikpaqtaq kawsarinchik
182
bautizakuyta munasqaykita niy. Payqa wak ancianosta kamachinqa Bibliap yachachiykunasninmanta tapunasunkupaq. Kay ancianosqa, kutichisqaykimanjina bau tizakunaykipaqna kachkasqaykita qhawanqanku chayqa, qhipan jatun tantakuypi bautizakuyta atisqaykita nisunqanku.1 Bautizakunayki punchaypi, juk umallirichiypi sutinchakunqa imachus bautizakuy niyta munasqanta. Chay umallirichiy tukukuchkaptin, umallirichiqqa bautizakuqkunaman iskay tapuykunata ruwanqa, bautizakuq kunataq, sinchita kutichinanku tiyan. Jinamanta iniyninkumanta siminkuwan willanqanku. 22 Bautizakuspa Diosman qukusqaykita, jinamanta qampis Jehovamanta sutinchaq kasqaykita, tukuyman rikuchinki. Bautizakuqkunata yakuman pulltiykunku, jinamanta Jehovaman qukusqankuta rikuchinankupaq. IMATA BAUTISMO NIYTA MUNAN? 23 Jesusqa, discipulosninman Dios Tataj sutimpi, Chu rej sutimpi, Santo Espritoj sutimpiwan bautizanankuta kamachirqa (Mateo 28:19, 20, Qheshwa Biblia). Kay taq niyta munan bautizakuqkunaqa Jehova Diospa, Jesucristoqpatawan kamachiyninta jatunpaq qhawasqanku ta (Salmo 83:18; Mateo 28:18). Chantapis Diospa espritu santon imatachus ruwasqanta sumaqpaq qhawanku (Galatas 5:22, 23; 2 Pedro 1:20, 21). 24 Bautizakuyqa, mana yakupi pulltikuyllachu. Bautizakuytaqa jatunpaq qhawana tiyan. Yakuman pulltiyku1 Bautismoqa Jehovamanta sutinchaqkunap jatun tantakuyninkupi ruwakun.
23. Imatataq Dios Tataj sutimpi, Churej sutimpi, Santo Espritoj sutimpiwan bautizakuy niyta munan? 24, 25. a) Imata bautizakuy niyta munan? b) Ima tapuymantaq kutichinanchik tiyan?
183
kuspaqa, wanusqaykita niyta munan, nisunman, nawpa kawsayniykita pampasqaykita. Chayrayku yakumanta lluqsispaqa, chay ratumantapacha Diospa munayninta ruwanapaq kawsanki. Mana jaykaq qunqapunaykichu tiyan, Jehovaman qukusqaykita, mana juk runamanchu, nitaq juk religionmanchu. Diosman qukuspa, bautizakuspa ima, Diospa munasqa amigon kayta qallarichkanki (Salmo 25:14). 25 Bautizakuspa ama salvasqana kasqaykita yuyaychu. Chaymanta parlaspa apostol Pablo nirqa: Kunanqa Diosta manchachikuspa astawan kallpakullaychejpuni, nispa (Filipenses 2:12). Bautismoqa qallariylla. Kunan tapu kusunman, imaynata Diospa qayllanpi, munakuyninpi ima kallasunmanpuni? Qhipan yachaqana chayta kutichiwasunchik.
BIBLIAP YACHACHISQAN Cristianosqa mana yakuwan chaqchuykuspallachu bautizanku manaqa yakuman pulltiykuspa bautizanku (Mateo 3:16). Bautizakunapaq Bibliamanta yachakunanchik, ininanchik, pesachikunanchik, kutirikunanchik, Diosman qukunanchik ima tiyan ( Juan 17:3; Hechos 3:19, 20; 18:8). Jehovaman qukunapaq, Jesuspa nawpa discipulosninjina, qhisachakunanchik tiyan (Marcos 8:34). Bautizakuyqa wanuywan ninakun, nisunman, nawpa kawsayninchikta pampanchik, kawsarinchiktaq Diospa munayninta ruwanapaq (1 Pedro 4:2).
19 YACHAQANA
Diospa munakuyninpi kallaypuni

Imatataq Diosta munakuy niyta munan? Imaynata Diospa munakuyninpi kallasunmanpuni? Imaynata Jehova paypa munakuyninpi kaqkunata tinkanqa?
CAMPOPI purichkaptiyki cielopi phuyus yanayarichkasqanpi tukuriy. Jinallamanta lliwq lliwq nirin, manchaytataq para jichakamun. Qamtaq mana juquchikunaykirayku, usqhayllata pakakuq ayqinki. Juk chukllata tarispataq, chaypi pakakunki. Chayta tarispa, maytachar kusikunki? 2 Kunanqa, manchachikunapaqjina saqra punchaykunapi kawsachkanchik, llakiymanta junta, chaytaq astawan yapakuchkan. Kunan jina llakiypis kawsayninchik kachun, tukuy llakiykunamanta jarkakusunman. Imapitaq jarkakusunman? Biblia nin: [Jehova] Tata Diosman nisaj: Qan kanki pakakunay, jarkachasqa wasiy, Diosniytaj; qampi atienekusaj, nispa (Salmo 91:2). 3 Jehovaqa, tukuy imata Ruwaq, tukuy atiyniyuq Dios, paytaq jarkayta atiwasunman. Manachu chay may jatun tinka kasqanta nisunman? Payqa tukuy imamanta astawan atiyniyuq. Pipis nakarichiwanchik chayqa, Jehova tukuy llakiyninchikta chin1, 2. Maypitaq pakakuyta atisunman? 3. Imaynata Jehovapi jarkakusunman?
Kay saqra punchaykunapi Jehovapichu pakakunki?
185
kachiyta atin. Imaynata Jehovapi jarkakusunman? Paypi atienekuspa. Astawanpis Bibliaqa jinata waqyawanchik: Diospa munakuynimpi kallaychejpuni, nispa ( Judas 21). Ar, Diospa munakuyninpi kanallanchikpuni tiyan, manataq jaykaq paymanta karunchakunanchikchu tiyan. Jinata ruwasunchik chayqa, Diosninchik jarkallawasunchikpuni. Chaywanpis, imaynata Ruwawaqninchikman astawan qayllaykusunman?
DIOS MUNAKUSUSQANPI TUKURIY, KIKINTATAQ PAYTA MUNAKUY 4 Jehovaqa, imaymanamanta munakuyninta rikuchiwanchik. Yuyarina imaynatachus munakuwasqanchikta, jinamanta munakuyninpi kanallanchikpaqpuni. Kay libropi Bibliamanta imastachus yachakusqaykipi tukuriy. Diosqa, juk kacha wasita kusisqa tiyakunanchikpaq quwarqanchik, chay wasitaq, kay Jallpa, chuwa yakusniyuq, achkha mi khunayuq ima, chanta may chhika kachitu animales kallan taq. Chanta, Biblia Diospa yuyaychasqan kasqanta yachanchik, chaypitaq Payqa imaynachus pay kasqanta, sutinta ima willawanchik. Biblia ninjina, Jehova munasqa Churin ta kay pachaman kachamurqa, nuqanchikrayku nakarinan paq, wanunanpaq ima ( Juan 3:16). Jinamanta Diosqa, juk jatun regalota quwarqanchik, chayrayku qhipapaq juk sumaq kawsayta suyachkanchik. 5 Qhipaman sumaqta kawsananchikpaq Jehovaqa, Jesusniqta janaqpachamanta kamachimunanpaq, juk Reinota churarqa. Kay Reinoqa tumpamantawan tukuy llakiykunata chinkachinqa, Jallpatataq juk paraisoman tukuchinqa. Chaypima sunqu tiyasqa, winaypaq kusisqa kawsakusunchik! (Salmo 37:29.) Kunanqa, chay punchaykuna chayamunankama, Diospa kamachiykunasnin kusisqa kawsaku napaq yanapawanchik. Jehova wak regalota qullawarqan chiktaq, chay regaloqa: Diosmanta manakuy, manakuyniqta
4, 5. Imaynata Diosninchik munakuwasqanchikta rikuchiwanchik?
tukuy imamanta paywan parlayta atinchik. Kaykunaqa, Diosninchik tukuyta munakuwasqanchikta rikuchiwanchik. 6 Kunan, kayta tapukunayki ti yan: Imaynata Jehova munakuwasqanman kutichiyman?, nis pa. Icha wakinkuna, Jehovata munakuspa, nispa ninkuman. Kikillantataqchu qampis ninki? Jesusqa, astawan jatun kamachiymanta parlaspa nirqa: [Jehova] Diosniykitaqa munakunki tukuy sonqoykiwan, tukuy almaykiwan, tukuy yuyayniykiwantaj, nispa (Mateo 22:37). Icha qampis Jehovata munakunki, chaywanpis, imatataq astawan ruwanayki tiyan, Diosta tukuy sunquykiwan, tukuy almaykiwan, tukuy yuyayniykiwantaq munakunaykipaq? 7 Biblia yachachisqanmanjina Diosta munakuyqa mana Diosta munakuni niyllachu manaqa astawanraq niyta munan. Allinta japiqanapaq juk manzanawan kikinchana: Qam juk manzanata munaptiyki, manzanap mujullanta mi khuspa, mujullanwan saksawaqchu? Mana, ichar? Imaraykuchus mujuqa tarpunapaq, mana mikhunapaqchu. Jinallataq Diosta munakuyninchikqa, mujitujinalla; puqu nanpaqqa, winananraq tiyan. Chayrayku Biblia nin: Diosta munakoyqa kamachisqasninta juntaymin, kamachisqas ninta juntaytaj atina jinalla, nispa (1 Juan 5:3). Ar, chiqamanta Diosta munakuyqa, ruwasqanchikpi rikukunan tiyan (Mateo 7:16-20). 8 Diosta munakusqanchikta rikuchinchik, kamachisqanta kasukuspa. Jehovap kamachisqanqa juntayta atinajina lla, mana llasa qipijinachu. Chanta, tukuy imata Diosnin chik kusisqa kawsakunanchikpaq kamachiwanchik (Isaas
6. 7. 8, ta Imaynata Diospa munakuyninman kutichiwaq? Imaynata Diosta munakusqaykita rikuchinki? 9. Imaynata Diosta munakusqanchikta, agradecesqas kasqanchikima rikuchinchik?
187
48:17, 18). Jehova munasqanmanjina nanninpi pusanawanchikta saqispaqa, tukuy imamanta agradecekusqanchikta rikuchinchik. Llakikunapaqjina kunan tiempopi, wakin ru naslla Diosman agradecekunku. Nuqanchik mana Jesuspa punchayninpi runasjinachu kananchik tiyan. Juk kutiqa, Je sus lepra unquyniyuq chunka runasta jampirqa, chay chunkamantataq juklla graciasta quq kutimurqa (Lucas 17:12-17). Tukuypis chay runajina kayta munanchik, manataq chay jis qun runasjinachu, ichar? 9 Jina kaptinqa, Jehovap ima kamachiykunasnintataq kasukunanchik tiyan? Wakin kamachiykunata kay libropi yachanchikna. Chaywanpis, Diospa wakin kamachiykunasninmanta parlarina, chaykunata kasukuspaqa Diospa munakuyninpi kallasunchikpuni.
ASTAWAN JEHOVAMAN QAYLLAYKULLAYPUNI Jehovaman qayllaykunapaq payta sumaqta riqsinanchik tiyan. Chayrayku Diosmanta yachakullaypuni.
10
10. Imaraykutaq Jehovamanta yachakunallanchikpuni tiyan?
Jehovata munakuyqa juk ninajina, mana thasnukunanpaq inqhanayki tiyan
188
Juk urqupi kachkasqaykipi tukuriy, manchaytataq chirimu chkan, qamtaq, qunikunaykipaq ninata japichinki. Nina wanupunanta saqiwaqchu? Mana, ichar? Nina mana wa nupunanpaq inqhanallaykipuni tiyan, nina wanupunanta saqinki chayqa, chirimanta qampis wanupuwaq. Imaynata chus llamta nina mana wanunanpaq yanapan, jinallatataq Diosmanta astawan yachakusqanchikqa, Diosta munakuyninchik mana chiriyapunanpaq yanapan (Proverbios 2:1-5). 11 Jesusqa, discipulosnin Jehovata, chiqa kaq Palabranta ima munakunankuta munarqa. Wanuymanta kawsarimuy tawan Jesus iskay discipulosninman Hebreopi Qillqasqasmanta ima profeciaschus paypi juntakusqanta sutincharqa. Imaynataq discipulosnin sientekurqanku? Paykuna nirqan ku: Manachu sonqonchej kajarerqa nampi parlashawajtinchej, Diospa Palabrantataj sutinchashawajtinchej?, nispa (Lucas 24:32). 12 Manachu Bibliamanta yachakuchkaptiyki, sunquykipis kajarirqa, kusirikurqa, Diostataq astawan munakunayki paq tanqasurqa ima? Jinacha karqa. Achkha runaspata sunqunku kikillantataq kajarirqa. Kunanqa Diosta munakuy ninchik, mana wanunanchu tiyan, manaqa winanan tiyan. Mana kunan tiempopi saqra runasjinachu kananchik tiyan, Jesus paykunamanta parlaspa nirqa: Ashkhaspa munakuyninku chiriyaponqa, nispa (Mateo 24:12). Jehovata munakusqayki, Biblia yachachisqanta munakusqayki ima, mana chiriyapunanpaq, imata ruwawaq? 13 Jehovamanta, Jesucristomantawan yachakullaypuni ( Juan 17:3). Bibliamanta nawirisqaykipi allinta tukuriy, ta pukuytaq: Imatataq kay nawirisqay Jehovamanta yachachiwan? Astawan Diosta tukuy sunquywan, almaywan, yuyayniywan ima munakunaypaq yanapawanchu?, nispa
11. Jesuspa parlasqan discipulosninpa sunqunkuta kajarichirqachu? 12, 13. a) Kunan tiempopi runaqa, Diosta, Bibliatapis munakunchu? b) Imatataq ruwasunman mana munakuyninchik chiriyapunanpaq?
189
(1 Timoteo 4:15). Jinata tukurinki chayqa, Jehovata munakuyniyki mana chiriyapunqachu. 14 Jehovata munakusqanchik mana chiriyapunanpaq, ma nakunallanchikpuni tiyan (1 Tesalonicenses 5:17). Chunka qanchisniyuq yachaqanapi, manakuy Diospa jatun regalon kasqanta rikurqanchik. Imaynatachus runa masinchikwan astawan parlaspa astawan payman qayllaykunchik, kikillantataq Jehovawan parlaspa astawan payman qayllaykunchik. Mana kikillantapunichu parlaspa Diosmanta manakunanchik tiyan; allinta tukurispa paywan parlananchik tiyan. Jehovawanqa, imaynatachus juk munasqa wawa tatanwan parlan, kikillantataq parlananchik tiyan. Paywan sunqunchikmantapacha jatunpaq qhawaspa llampu sunquwan par lananchik tiyan (Salmo 62:8). Ar, Diosta yupaychananchikpaq sapitanchik Bibliata ukhunchananchik tiyan, chantapis llampu sunquwan manakunanchik tiyan. Jinamanta Diospa munakuyninpi kallasunchikpuni.
DIOSTA YUPAYCHAY KUSICHIWANCHIK Tukuypis sapallanchik Bibliamanta yachakuspa, Dios manta manakuspa, Diosta yupaychanchik. Kunanqa, wak runaswan kachkaspa ruwasqanchikmanta parlarina, chay ruwayqa: yachakusqanchikmanta willariy. Pillamanpis Bi bliamanta parlarqankinachu? Jina kaptinqa allinta ruwanki (Lucas 1:73-75). Jehovamanta yachakusqanchikta wakkuna man willaptinchik, Jesus chiqa cristianosman kamachisqanta juntachkanchik, chay kamachiytaq: Diospa Reinonmanta tukuy runasman willay (Mateo 24:14; 28:19, 20). 16 Apostol Pabloqa, runasman willaytaqa sumaqpaq qhawarqa (2 Corintios 4:7). Jehovamanta, munayninmanta ima parlayqa, astawan sumaq ima llamkaymantapis. Chayta
15
14. Imaraykutaq Jehovawan parlananchik tiyan mana munakuyninchik chiriyapunanpaq? 15, 16. Imaptintaq Diospa Reinonmanta willayta sumaqpaq qhawananchik tiyan?
190
ruwaspaqa Diospaq llamkachkanchik, chaytaq yanapawanchik. Runasman willamuspaqa, llampu sunqu runasta Jeho vaman qayllaykunankupaq yanapanchik, chanta winaypaq kawsanankupaq yanapallanchiktaq. Ima ruwaytaq astawan kusichiwasunman? Astawanpis, Jehovamanta, Palabran Jehova chiqa kaq kawsayta tarinaykita munan. Qamr, chayta munankichu?
191
manta parlaspaqa, iniyninchik, Diosta munakuyninchikpis winan. Jehovataq ruwasqanchikta sumaqpaq qhawan (Hebreos 6:10). Rikunchikjina, runasman willamuyqa Diospa munakuyninpi kanallanchikpaqpuni yanapawanchik (1 Corintios 15:58). 17 Usqhayta Diospa Reinonmanta willakunan tiyan. Biblia nin: Diospa Palabranta willaraypuni tutapis, punchaypis, ima ratollapis, nispa (2 Timoteo 4:2). Imaptintaq usqhay ta willananchik tiyan? Jinata Biblia nisqanrayku: [Jehova] Diospa jatun punchaynenqa qayllamushanna. Qayllapina kashan, usqhayllatataj chayamushan, nispa (Sofonas 1:14). Ar, saqra runasta chinkachinanpaq Jehovap punchayninqa, usqhayta qayllamuchkan. Runastaq chayta yachananku tiyan! Runasqa, kunanmantapacha Jehovata Kamachiqninkutajina qhawayta yachananku tiyan, imaraykuchus Diospa punchayninqa chayamonqapuni (Habacuc 2:3). 18 Jehovaqa, chiqa yupaychaqkunawan khuska yupaychananchikta munan. Chayrayku Palabran jinata nin: Purajmanta kallpachanakuspa yanaparinakunachej, munanakuypi kawsananchejpaj, allin ruwaykunata ruwananchejpajtaj. Chaypajqa Diosta yupaychana tantakuytaqa ama saqeychejchu, imaynatachus wakin saqenku, ajinata. Astawanqa kallpachanakuspa ujkuna ujkunata sonqosninchejta oqharinakuna, astawampis [...] [Diospa] punchay[nin] qayllapi na kasqanta reparaspa (Hebreos 10:24, 25). Hermanosninchikwan tantakuspa, munasqa Diosninchik Jehovata as tawan yupaychanchik. Chanta, puraqmanta yanapanakunchik, kallpachanakunchik ima. 19 Jehova Diosninchikta yupaychaqkunawan tantakuspaqa, qutuchakuypi astawan paykunawan masichakunchik,
17. Imaptintaq usqhayta runaman willananchik tiyan? 18. Imaraykutaq hermanosninchikwan tantakuspa Jehovata yupaychananchik tiyan? 19. Imaynata hermanosninchikta munakusqanchikta astawan kallpachasunman?
192
munanakunchik ima. Jehovajina nuqanchikpis kacha kaykunasninkuta qhawananchik tiyan. Mana suyanachu cristianos mana pantanankuta. Tukuypis juchasapa kasqanchikta yuyarikunanchik tiyan, chantapis yachakusqanchikmanjina mana tukuychu kikinta ruwanchik (Colosenses 3:13). Tukuy sunqunkuwan Jehovata munakuqkunawan amigos ta ruwakuy, jinamanta imaynatachus munakuyniyki winasqanta rikunki. Hermanoswan khuska Jehovata yupaychaspaqa, Diospa munakuyninpi kallankipuni. Kunan qhawa rina imaynatachus Jehova paypa munakuyninpi kaqkunata tinkasqanta.
CHEQA KAJ KAWSAYMANTA CHIPAKUY Jehovaqa, chiqa sunqu runasta kawsaywan tinkanqa, imayna kawsaywantaq? Wakinkuna icha ninkuman: Ma nachu kawsachkanchikna, chayrayku mikhunchik, ukyan chik, samanchik ima?, nispa. Wakin kutiqa icha kaymin kawsayqa!, nispa ninchik. Chaywanpis Bibliaqa, chiqa kaq kawsaymanta parlawanchik. 21 Bibliaqa, cheqa kaj kawsaymanta chipakunanchikta niwanchik. Chayri Qheshwa Biblia ninjina, winay kawsaymanta mana kacharikunanchikta (1 Timoteo 6:19). Kay cheqa kaj kawsay[qa], winay kawsay niyta munan. Mana juchayuq junta runa kaspaqa, chiqamanta kawsasunchik qallariypi Dios munasqanmanjina. Chaypacha, Paraisopi mana unquspa, kusisqa, tukuywan allinpi kaspa ima, winay paq chiqa kawsayta kawsasunchik (1 Timoteo 6:12). Ar, may kacha kawsay suyawanchik, ichar? 22 Imaynata chay chiqa kaq kawsayta tarisunman? Ma naraq chayta nichkaspa apostol Pablo cristianosta allin kajta ruwanankuta, allin ruwanaspitaj qhapaj kanankuta, nir qa (1 Timoteo 6:18). Ar, winaypaq kawsananchikpaq, Bi20
20, 21. Imataq chiqa kaq kawsay niyta munan, imaraykutaq may kacha chay kanqa? 22. Imaynata chiqa kaq kawsayta tariyta atiwaq?
193
bliamanta yachakusqanchikmanjina ruwananchik tiyan. Chay chiqa kaq kawsay, pagojina kasqantachu nisunman? Mana; winay kawsayqa Diospa qhasilla kacha yanapay[nin], mana pagochu (Romanos 5:15). Jehovaqa, payta kasukuqkunata yanapayta munan. Payqa, kusisqa, chiqa kaq kawsayta tarinaykita munan. Jehova chayjina kawsayta, Paypa munakuyninpi kaqkunaman qunqa. 23 Sapa juk tapukunanchik tiyan: Biblia nisqanmanjina chu Diosta yupaychachkani?, nispa. Sapa punchay ar nispa kutichinchik chayqa, allinta ruwachkanchik. Ar, Jehovaqa, jarkawaqninchik. Payqa llaqtanta kay qhipa saqra punchaykunapi waqaychachkan. Astawanpis, tumpamantawan juk musuq pachaman pusaykuwasunchik. May sumaq chay kanqa! Maytacha kusikusunchik kay qhipa saqra punchaykunapi allin kaqta ruwasqanchikmanta! Kunan allin kaqmanjina kawsanki chayqa, chiqa kaq kawsayta japikus pa winaypaq kawsakuyta atinki, qallariypi Diosninchik munasqanmanjina.
23. Imaraykutaq Diospa munayninpi kanallanchikpuni tiyan?
BIBLIAP YACHACHISQAN Diosta kasukuspa, pay nisqanta ruwaspa, chiqamanta Diosta munakusqanchikta rikuchinchik (1 Juan 5:3). Diospa munakuyninpi kanallanchikpaqpuni, Biblia manta yachakunachik, tukuy sunquwan manakunachik, wakkunaman Diosmanta yachachinachik, qutuchakuypitaq Payta yupaychanachik (Mateo 24:14; 28:19, 20; Juan 17:3; 1 Tesalonicenses 5:17; Hebreos 10:24, 25). Diospa munakuyninpi kaqkuna winaypaq chiqa kaq kawsayta kawsanqanku (1 Timoteo 6:12, 19; Judas 21).
YAPA
TEMA PAGINA
Imatataq Diospa sutin niyta munan? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 195 Profeta Danielqa, Mesas chayamunanta willarqa 9 9 9 9 9 9 9 9 9 197 Jesucristo, nawpaqmanta willasqa Mesas 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 199 Tatamanta, Churimanta, espritu santomanta ima, chiqa yachachiy 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 201 Cristianos cruzta apaykachanankuchu tiyan? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 204 Senorpa Cenanqa: Diosta jatunchan 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 206 Alma, espritu: imatataq kay rimaykuna niyta munan? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 208 Seol, Hades, imataq kanku? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 212 Imataq Juicio Punchayr? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 213 1914: profecas juntakunanpaq jatun wata 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 215 Pitaq arcangel Miguelr? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 218 Imataq Jatun Babiloniar? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 219 Jesus diciembre killapichu paqarikurqa? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 221 Raymista ruwananchikchu tiyan? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 222
195
Imatataq Diospa sutin niyta munan?

BIBLIAYKIPI Salmo 83:18 pitita nawiriy. Ima nintaq chaypi? Kay Traduccion del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras nis qapi jinata nin: Tukuy runas yachachunku, sutiykiqa Jehova kasqanta, qamlla tukuy kay jallpa patapi kaq Dios kanki. Kay pitita wak Bibliasqa yaqha kikillantataq tikrachinku. Chay wanpis, wakin tikrachiqkunaqa, Jehova sutita Bibliamanta ur qhunku, Senor, Tata Dios nisqa rimaykunallata churanku. Imataq kay pitipi rikhurinan karqa? Jehova sutipunichu rikhurinan karqa? Kay pitipiqa Diospa sutin willakun. Hebreo simipi Biblia qillqakuchkaptin, Diospa sutinqa tukuyniqpi rikhuriq. Kay sutiqa hebreo simipi jinata qillqakun (YHWH). Qhichwa simipiqa jinamanta uqharikunman: Jehova. Juk kutillachu Bibliapi Diospa sutin rikhu rin? Mana. Nawpa testamento hebreo Diospa sutin simipi qillqakuchkaptin, yaqha qanchis hebreo qillqapi waranqa kutita Diospa sutin rikhuriq. Uqharinachu kanman Diospa sutinta? Padrenuestropi Je sus jinamanta manakuyta yachachirqa: Janaj pachapi kashaj Tatayku, sutiyki jatunchasqa kachun, nispa (Mateo 6:9). Chay manta qhipaman manakullarqataq: Tatay, sutiykita jatunchay, nispa. Diosninchiktaq janaqpachamanta kutichimur qa: Sutiyta jatunchanina, kunantaj ujtawan jatunchasaj, nispa ( Juan 12:28). Chayrayku Diospa sutinta uqharinapuni tiyan. Chaywanpis, imaraykutaq wakin tikrachiqkuna Diospa sutinta Bibliamanta urqhunku, wak sutistataq cuentanmanta churaykunku? Kayta kutichinapaqqa iskay yuyayta qhawarisunchik. Juknin kay: wakinkuna ninku mana Diospa sutinta uqharinanchikchu kasqanta, Diospa sutin imaynatachus nawpa tiempopi uqhari kusqanta mana yachasqanchikrayku. Nawpa hebreo simipiqa, mana a, e, i, o, u, nisqa vocaleswan qillqakuqchu, chayrayku mana pipis sutita yachanchu imaynatapunichus Diospa sutin (YHWH) uqharikuq kasqanta. Chayraykuchu mana Diospa
196
sutinta uqharina kanman? Mana. Unayqa Jesuspa sutinqa icha pis jinata uqharikuq, Yeshua chayri Yehoshua; chaytaqa mana pipis yachanchu. Chaywanpis kunanqa, tukuyniqpi runasqa parlayninkumanjina Jesuspa sutinta uqharinku. Manapis yachankuchu imaynatachus unay tiempopi chay suti uqharikuq kasqanta, kunanqa mana iskaychakuspa uqharillankupuni. Jinallatataq, qam karu llaqtaman riptiyki, sutiykiqa wak simispi jukjinamanta uqharikunman. Chayrayku manapis yachan chikchu imaynatachus nawpaqpi Diospa sutin uqharikusqanta, kunanqa Diospa sutinta uqharinanchikpuni tiyan. Iskay kaq yuyay: judiosqa Diospa sutinta ni jaykaq uqharikunan kasqanta yachachisqankurayku, Bibliamanta Diospa sutinta urqhunku. Imaraykutaq jinata yachachinku? Bibliamanta juknin kamachiyninta pantasqata japiqasqankurayku: Ama qhasi manakajta oqharinkichu Senorniyki Tata Diospa sutinta. Diosqa castiganqapuni pichus sutinta qhasi manakaj ta oqharejtaqa (Exodo 20:7). Kay kamachiyqa, qhasi mana kaqta Diospa sutinta uqhariqtaqa juchachan. Chaywanpis, jatunpaq qhawaspa Diospa su tinta uqharisunmanchu? Ar. Hebreo simipi ( Nawpa Testamento) Bibliata qillqaqkuna, kacha runas karqanku, Diospa kama chiykunasnintataq juntarqanku, imata paykuna Diospa sutinwan ruwarqanku? Mayta uqharirqanku. Salmosman Diospa sutinta churarqanku, llaqtan chay salmosta sinchita takinanpaq. Astawanpis, Jehovaqa, kamachisninman sutinta uqharinankuta kamachirqa, paykunataq kasukurqanku ( Joel 2:32; Hechos 2:21). Kunanpis Jesusjina Diosta yupaychaqkunaqa, Diospa sutinta jatunpaq qhawaspa uqharinanku tiyan ( Juan 17:26). Bibliata wak simiman tikrachiqkuna, Diospa sutinta urqhuspa mayta pantanku. Diosninchik karupipis kachkanmanjina rikchachinku. Mana chaymanjinataq Bibliaqa tukuyta niwanchik, Dioswan allinta kawsakuyta atisqanchikta qayllapi kasqanrayku (Proverbios 3:32). Munasqa amigoykipi tukuriy. Mana sutillantapis yachaptiyki, munasqa amigoykichu kan man? Mana, ichar? Jinallataq Dioswanpis. Imaynata Jeho vap amigon kasunman mana sutillantapis yachaspar? Chan-
Yapa
197
tapis, Diospa sutinta mana uqhariqkunaqa, imachus sutin ninayasqanta manallataq yachankuchu. Imataq Diospa sutin niyta munan? Diosninchik, kamachin Moisesman sutinta sutincharqa. Moises Diosninchikta sutinta tapuptin, Diosninchik kutichir qa: Noqa kani pichus kani chay, nispa (Exodo 3:14). Kaytaq niyta munan, Jehovaqa munasqanta juntananpaq, tukuy ima munasqanman tukuyta atisqanta. Qam munasqaykiman tukuwaq chayqa, manachu amigosniykita yanapawaq? Juknin amigoyki sinchita unquykuptin, qam juk allin jampiqman tukuspa, jampiwaq. Juknin ami goykinataq qullqinta chinkachiptin, qhapaq runaman tukuspa, yanapayta atiwaq. Chaywanpis tukuy runajina, qamqa munaspapis, mana tukuy ima munasqaykiman tukuyta atinkichu. Chaywanpis Bibliamanta yachakusqaykimanjina, rikun ki imaynatachus Jehova tukuy imaman tukuspa, munayninta juntasqanta. Diosqa Payta munakuqkunata yanapaspa kusi kun (2 Cronicas 16:9). Diospa sutinta mana yachaqkunaqa, imaynachus Jehova kasqanta mana yachallankutaqchu. Qhawanchikjina, Bibliapi Diospa sutinqa rikhurinanpuni ti yan. Imachus Jehova suti niyta munasqanta yachaspa, mana manchachikuspa sutinta uqharispaqa, Jehovaman qayllaykuyta atisunchik.1
1 Astawan Diospa sutinmanta yachakuyta munaspaqa, kay folletota: El nombre divino que durara para siempre, nisqata, nawiriy. Kaytataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
Profeta Danielqa, Mesas chayamunanta willarqa

PROFETA Danielqa, Jesus nacekusqanmanta phichqa pachak wata nawpaqta kawsarqa. Chaypachataq Jehovaqa, Danielman maykaqchus Mesas chayri Cristo chayamunanta willarqa, nir qataq: Kayta yachay, umanchaytaq: Jerusalen llaqta watiqmanta ruwakunanpaq kamachisqa kanqa, chay ratomantapa cha, Kamachiq Mesas chayamunankamaqa qanchis semana
198
kanqa, suqta chunka iskayniyuq semana ima (Daniel 9: 25, NM ). Qhawarina imaynatachus kay profeciaqa, Mesas jamunan manta willasqanta. Qallarinapaqqa, Mesas chayamunanpaq ima watamantapachachus yupananchik kasqanta yachanan chik tiyan. Profeciaqa, Jerusalen llaqta watiqmanta ruwakunanpaq kamachisqa ka[ptin], chay ratomantapacha yupananchik kasqanta niwanchik. Maykaqtaq chay karqa? Nehe miasqa iskay chunka watastana rey Artajerjes kamachishaj tin, Jerusalen watiqmanta ruwakunanpaq kamachikusqanta niwanchik (Nehemas 2:1, 4-8). Unaymanta yachaqkunaqa,
QANCHIS CHUNKA SEMANAS

490 watas
7 semanas
(49 watas) 455 406
62 semanas
(434 watas) & q.p. k.p. ) 29
1 semana
(7 watas) 33 36
Jerusalen llaqta watiqmanta ruwakunanpaq kamachikun
Mesas chayamun Mesiasta wanuchinku Qanchis chunka semanas tukukun
Jerusalenta watiqmanta ruwanku
Yapa
199
475 qayna pacha (q.p.) watapi, Artajerjes kamachiyta qallarisqanta ninku. Kaymanta iskay chunka watasta yupaspa, 455 q.p. wataman chayanchik. Chay watamantapacha (455 q.p.) profeta Daniel parlasqanqa, juntakuyta qallarirqa. Chanta Danielqa, machkha unaymantachus Mesas chayamunanta willarqa. Profecianpi jinata nirqa: Qanchis semana kanqa, suqta chunka iskayniyuq semana ima, nispa. Tukuyninpi 69 semanas ruwakun. Machkha tiempotaq chay karqa? Wak Biblias nisqanmanjina, chay semanasqa, mana punchaykunamantachu karqa, manaqa, watasmanta. Jinamanta nisunman, chay semanasqa, mana qanchis punchayniyuqchu, manaqa qanchis watasniyuq kasqanta. Nawpa judiosqa, jinatapuni qanchismanta qanchis, watasta yupaq kanku. Llamkayninkupiqa, qanchis kaq watapi jallpasninkuta samachiq kanku (Exodo 23:10, 11). Chayrayku juk semana 7 watayuq kaptin, 69 semanapiqa, 483 watas ruwakun. Chayta yachaspaqa, 455 q.p. watamantapacha 483 watasta yupananchik tiyan. Kayta yupaspaqa, 29 kunan pacha (k.p.) wataman chayanchik, chay watapitaq Jesus bautizakurqa, jinamanta Mesiasjina akllasqa karqa (Lucas 3:1, 2, 21, 22).1 Mana chu kay profeca allinta juntakusqanta niwaq?
1 Chay 455 q.p. watamanta 1 q.p. watakama, 454 watas ruwakun. Chan ta, 1 q.p. watamanta 1 k.p. watakama, juk wata ruwakun. Chantapis, 1 k.p. watamanta 29 k.p. watakama, 28 watas ruwakun. Kimsantinpi ruwakusqanta yupanchik chayqa (454 1 28), 483 watas ruwakun. Jesustataq, 33 k.p. watapi, qanchis chunka semanapi wanuchirqanku (Daniel 9: 24, 26). Astawan yachanapaq, Prestemos atencion a las profecas de Daniel, nisqa librota 11 yachaqanata nawiriy, chantapis Perspicacia para compren der las Escrituras nisqata, 2 kaq librota, 1014-1017 paginata ima nawirillaytaq. Kaykunatataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
Jesucristo, nawpaqmanta willasqa Mesas

JEHOVAQA, profetasninman Qhispichiq Mesiasmanta tu kuy imata willarqa. Kunantaq profetaspa qillqasqankuta na wirispa pichus Mesas kasqanta yachasunman, imarayku chus paykunaqa Mesas paqarikunanmanta, ruwananmanta,
200
MESIASMANTA PROFECIAS
RUWAKUSQAN PROFECIA JUNTAKUSQAN
Juda ayllumanta jamurqa Mana qharip chayasqan sipasmanta paqarikurqa Rey Davidpa mirayninmanta jamurqa Jehovaqa, Jesus Churin kasqanta nirqa Mana paypi creerqankuchu Jerusalenman burropi lluqasqa yaykurqa Paywan mikhuq, kawsaqin wasancharqa Wasancharqanku 30 qullqi phisurayku Maqachkaptinkupis mana kutichikurqachu Pachan patapi suerteta chuqarqanku Wanuchkaptin paypaq allquchakurqanku Mana juk tullullantapis pakirqankuchu Qhapaqkunawan pampaykurqanku Kawsarimpurqa manaraq asnaykuchkaptin Diosqa, pananman churarqa
Genesis 49:10 Lucas 3:23-33 Isaas 7:14 Isaas 9:7 Salmo 2:7 Isaas 53:1 Zacaras 9:9 Salmo 41:9 Mateo 1:18-25 Mateo 1:1, 6-17 Mateo 3:17 Juan 12:37, 38 Mateo 21:1-9 Juan 13:18, 21-30
Zacaras 11:12 Mateo 26:14-16 Isaas 53:7 Salmo 22:18 Mateo 27:11-14 Mateo 27:35
Salmo 22:7, 8 Mateo 27:39-43 Salmo 34:20 Isaas 53:9 Salmo 16:10 Salmo 110:1 Juan 19:33, 36 Mateo 27:57-60 Hechos 2:24, 27 Hechos 7:56
wanunanmanta ima willarqanku. Tukuy chay parlasqankuqa tukunapaqjina Jesucristopi juntakurqa. Rikunapaq imaynata chus profecas Jesucristopi juntakusqanta, Jesus paqarikusqanmanta, wawitallaraq kachkaptin imachus pasasqanmanta ima qhawarisunchik. Profeta Isaiasqa, Mesas Davidpa ayllunmanta jamunanta nirqa (Isaas 9:7). Chay ayllumantataq Jesus jamurqa (Mateo 1: 1, 6-17).
Yapa
201
Diospa profetan Miqueasqa, Efratamanta Belenpi Mesas pa qarikunanta, chanta aswan qhipaman kamachiq kananta nirqa (Miqueas 5:2). Chay tiempopi iskay llaqta Belen sutiyuq karqa. Jukninqa Nazaretpa qayllanpi kachkarqa, juknintaq Juda suyu pi, Jerusalenpa qayllanpi kachkarqa. Maypitaq Mesas paqari kurqar? Juda suyupi Jerusalenpa qayllanpi kaqtaqa Efrataman ta Belen niq kanku. Chaypitaq Jesus paqarikurqa, jinamanta profeta Miqueaspa profecianqa juntakurqa (Mateo 2:1). Wak profeciapi Dios, Egiptomanta churinta waqyananta wi llakurqa. Biblia nisqanmanjina kay profeca juntakurqa. Jesuspa tatasninqa, paywan khuska Egiptoman ayqirqanku, chaypi taq Herodes wanunankama kamurqanku, chaymantataq Egiptomanta lluqsispa llaqtankuman kutipurqanku (Oseas 11:1; Mateo 2:15). Kay libropi 200 paginapi, Profeca nisqata qhawanki, chay chiqanpitaq, Mesiasmanta profeciasta tarinki. Pitikunata maskaspa Juntakusqan pitikunawan kikinchay. Jinamanta Bibliap willasqan chiqan kasqanta yachakunki. Kay Bibliamanta pitikunaqa, manaraq Jesucristo paqariku chkaptin qillqakurqa. Jesusllataq jinata nirqa: Nerqaykichejna juntakunampuni kasqanta noqamanta chay tukuy, qhelqasqa kaj Moisespa leynimpi, profetaspa qhelqasqankupi, salmospi ima, nispa (Lucas 24:44). Jinamanta Bibliaykipi tukuy profe cas juntakusqanta rikunki.
Tatamanta, Churimanta, espritu santomanta ima, chiqa yachachiy

TRINIDADPI creeqkunaqa Tata, Churi, espritu santo ima, juk Dioslla kasqanta ninku. Astawanpis, kimsantin kikinkamalla, kimsantin tukuy atiyniyuq, kimsantintaq winaymantapacha kasqankuta nillankutaq. Chayta yachachiqkunaqa, mana astawan suntinchayta atinkuchu. Ichapis Biblia kay yachachiyta yachachisqanta ninkuman. Chaywanpis Trinidad nisqa yachachiyqa ni juk kutillapis Bibliapi rikhurinchu. Chantapis, Bibliamanta mayqin
202
pitillanpis chay yachachiy kasqantachu rikuchin? Kay tapuyman kutichinapaqqa, juk pitita qhawarina. Kay pitita wakin kunaqa, Tata, Churi, Espritu santo ima juk Dioslla kasqanta yachachinapaq uqharinku.
PALABRATAJ DIOSPUNI KARQA Juan 1:1 nin: Qallariypeqa Palabraqa karqapuni. Chay Palabraqa Dioswan kasharqa, Palabrataj Diospuni karqa, nispa. Chanta 14 pitita nawirispaqa Jesus Palabra kasqanta rikunchik ( Juan 1:14). Juan 1:1 piti, Palabrataq Diospuni karqa nisqanrayku, wakinkunaqa, Tatawan Churiwan, juk Dioslla kasqankuta ninku. Musuq Testamentoqa griego simipi qillqakurqa, chaymantataq wak simisman tikrakurqa. Wakin tikrachiqkunaqa, Palabrataq Diospuni karqa nisqa rimaykunata wakjinamanta tik rachirqanku. Imaraykutaq? Allinta kay pitita griego simipi nawirispaqa, mana allin tikrasqa kasqanta rikurqanku. Chayrayku wakinkunaqa jinata tikrachinku: un ser divino era el Proyecto [o la Palabra], la Palabra era divina, dios era la Palabra ( Juan. Texto y Comentario, de J. Mateos y J. Barreto, lec tura alternativa; Los escritos originales de la comunidad del disc pulo amigo de Jesus, de Senen Vidal; Cuarto Evangelio. Cartas de Juan, de J. J. Bartolome). Kay tikrachiykunata nawirispa, Palabraqa, mana Dioschu kasqanta rikunchik.1 Kay pitipi Palabraqa tukuy angelespa kamachiqnin kasqanta yachachiwanchik, chayrayku kay pitipi juk dios kasqanta nin. Chantapis kay pitipi dios nisqaqa, juchuy qillqawan (minusculawan) qillqasqa kachkan, yachanapaq mana Diosllamantataqchu parlasqanta, manaqa juk atiyniyuq angelmanta parlasqanta. ASTAWAN YACHAKUNA Kunanqa, runas mana nawpa tiempomanta griego qallu ta nawiriyta yachankuchu, chaywanpis, imaynata kunan yachasunman Juan imatachus niyta munasqanta? Yachaywasipi juk yachachiq, yachakuqkunaman yachachichkasqanpi tuku1 Imaynatachus griego simipi Juan 1:1 qillqakusqanta yachayta munanki chayqa, La Atalaya del 1 de noviembre de 2008, nisqa revistata 24, 25 paginasninta, nawiriy.
Yapa
203
riy. Yachakuqkunataq yachachiqninku imatachus yachachiyta munasqanta sapa juk jukjinata japiqanku, imatataq yachakuqkuna ruwananku tiyan yachachiq imatachus yachachisqanta japiqanankupaq? Manachu yachachiqta tapurinanku kanman? Ar. Jinallataq nuqanchikpis Juan 1:1 piti imatachus niyta munasqanta japiqanapaqqa, wak pitikunapi Juan nisqanta qhawarina. Juanqa, 1 taqapi, 18 pitipi qillqasqanta qhawarina chaypi nirqa: Mana pipis [tukuy atiyniyuq] Diostaqa jaykajpis rikurqachu, nispa. Mana chaymanjinataq, runasqa Diospa Chu rin, Jesusta rikurqanku. Chanta nillarqataq: Chay palabraqa [ Jesus] aychallikorqa, noqayku ukhupitaj tiyakorqa. Jatun kaynimpa kanchayninta rikorqayku, nispa ( Juan 1:14). Biblia jinata niptin, nisunmanchu Churiwan tukuy atiyniyuq Dioswan, juklla kasqankuta? Astawanpis Juan nillarqataq: Palabraqa Dioswan kasharqa, nispa. Juklla kankuman chayqa, imaynata payllawantaq khuska kachkanman karqar? Chan ta, Juan 17:3 pitipi, Jesusllataq, Tatanwan mana kikinchu kasqanta rikuchirqa, nirqataq: Qan kata cheqa Diosta rejsisunanku, nispa. Juantaq, Juan 20:31 pitipi nillarqataq: Kay tukuytaj qhelqasqa kashan creenaykichejpaj Jesusqa Diospa Churin Cristo kasqanta, paypi creespataj, kawsayniyoj kanaykichej paj, nispa. Kay pitiqa, Jesus, Diospa Churin kasqanta nin, ma nataq Dioschu kasqanta. Kay nawirisqanchikqa, rikuchiwanchik imaynatachus Juan 1:1 pitita japiqananchikpaq. Palabraqa chayri Jesusqa, juk atiyniyuq dios manataq tukuy atiyniyuq Dioschu.
WAKKUNAP NISQANKUTA QHAWARINA Watiqmanta yachakuqkunapi tukuriy, yachachiqninkup yachachisqanmanta iskaychasqallapuni kaptinku, imatataq ru wankuman? Wak yachachiqta tapuriyta atinkuman, ichar? Kay yachachiq kikillantataq ninman chayqa, manana iskaychasqachu kanqanku. Jinallataq, Juan qillqasqanta mana japi qayta atinchikchu chayqa, wakpa qillqasqanta nawiriyta atinchik. Qhawarina imatachus Mateo, Jesusmanta, Diosmanta, Bibliapi qillqasqanta. Jesus parlasqanmanta jinata qillqarqa: Maykajchus, ima punchaychus, ima horachus chay imas
204
[Diospa punchaynin] kananta mana pipis yachanchu; ni janaj pachapi angelespis, nitaj Churipis yachanchu. Tatallay chaytaqa yachan, nispa (Mateo 24:36). Jesuspa parlasqan, Dioswan juklla kasqankutachu yachachiwanchik? Jesusqa, Churimanta nisqaqa, Tatalla tukuy imata yachasqanta nirqa. Jesuswan Tatanwan juklla kankuman chayqa, manachu Jesuspis kikillantataq yachanman? Ar. Mana chaymanjinataq Jesusqa, mana Tatanwan kikinchu. Ichapis wakin kuna ninkuman: Jesucristoqa, runajina chanta Diosjina kawsarqa, kay pitipitaq runajina kawsachkaptin parlarqa, nispa. Jinapis kanman karqa chayqa, imaptintaq mana espritu san tomanta parlarqachu? Imaptintaq espritu santo mana Diospa punchayninmanta yacharqachu? Espritu santo juklla Tatawan kaspaqa, manachu chay punchaymanta yachanman karqa? Jesusqa, mana pipis chay punchaymanta yachasqanta, manaqa Tatallan yachasqanta nirqa. Bibliamanta yachakullaspapuniqa, Tatamanta, Churimanta, espritu santomanta ima Biblia yachachisqanta astawan sutita japiqanki (Salmo 90:2; Hechos 7:55; Colosenses 1:15).
Cristianos cruzta apaykachanankuchu tiyan?

MAY chhika runas cruzta jatunpaq qhawanku, yupaychanku ima. Kay Enciclopedia Hispanica nisqa cruzmanta parlaspa jinata nin: Cristiana religionqa cruzta apaykachanpuni, nispa. Chaywanpis, chiqa cristianos cruzta apaykachanankuchu tiyan? Kay tapuyman kutichinapaqqa, Jesus mana cruzpi chakatas qachu wanupusqanta sutita qhawananchik tiyan. Griego simi pi stauros rimayqa, sayasqa kaspiwan, sayasqa kurkuwan ni nakun, wakinkunataq kay stauros rimayta cruz nisqa rimay man tikrachisqanku. Chantapis kay stauros rimayqa, mana jaykaq chakasqa iskay kaspista niyta munanchu [...]. Griego simipi [Musuq Testamento] qillqakusqanpiqa mana maypi chakasqa iskay kaspismanta parlanchu (The Companion Bible).
Yapa
205
Bibliata qillqaqkuna, imapichus Jesus wanusqantaqa, griego simipi, xylon nispa sutichaq kanku, chay rimaytaq kullu, kur ku, manaqa kaspi kasqanta niyta munarqa (Galatas 3:13). Hermann Fulda juk jatun yachayniyuq runa, imaynatachus judos kurkupi runata wanuchisqankumanta jinata nirqa: May pichus saqra runasta wanuchiq kanku chayniqpi mana juk sacha kaptinqa, kurkuta sayachiytawan, chayman saqra runata, makinta wataspa, chayri takaykuspa warkhuykuq kanku, kikillantataq chakintapis takaykuq kanku, nispa (Das Kreuz und die Kreuzigung [La cruz y la crucifixion]). Bibliaqa, Jesus kurkupi wanusqanta sutinchawanchik. Apostol Pablo jinata nirqa: Cristo preciowan kacharichiwanchej leypa maldicionninmanta, imaraykuchus payqa maldecisqa karqa noqanchejrayku. Diosmanta Qhelqasqapi nin: Kurkupi tukuy warkhusqa kajqa maldecisqa kachun, nispa. Qheshwa Biblia nisqataq nin: Maldecisqa kanqa tukuy kaspipi warkhusqa kajqa, nispa (Galatas 3:13, 14). Pabloqa, kayta Deuteronomio 21:22, 23 pitimanta qillqarqa. Chaypiqa rikunchik imaynata chus sachapi warkhuspa runata wanuchiq kasqankuta, mana taq cruzpichu. Kurkupi wanuqqa, maldecisqa karqa. Chayrayku Jesucristo kurkupi wanusqanmanta, mana ima cuadropis chayri lantipis wasinchikpi kananchu tiyan. Chanta yachakusqanmanjina Jesus wanupusqanmanta kimsa pachak watakama cristianosqa, yupaychayninkupi mana cruzta apaykachaqchu kanku. Chaymantaraq, juk kamachiq Constantino cristianomanjina tukuspa, chiqa cristiano yachachiykunata wasanchasqa, yupaychayninpitaq cruzta apaykachayta qallarisqa. Manapis yachakunchu imaraykuchus Constantino cruz ta apaykachaq kasqanta, mana Jesucristop wanupuyninmanta yuyarikunanpaqchu apaykachaq. Cruzqa mana Diosmantachu jamun. Juk catolico libroqa nin: Cruztaqa, manaraq Jesucris to jamuchkaptin, mana Diosta riqsiq llaqtakuna apaykachaqna kanku, nispa (New Catholic Encyclopedia). Wakin yachayniyuq runastaq, pachamamata yupaychaymanta, khuchichakuyta yupaychaymanta ima, cruz jamusqanta ninku. Jina kaptin, imaraykutaq cruzta apaykachayta qallarirqanku? Mana Diosta yupaychaqkuna cristianosman tukunankupaq.
206
Chaywanpis Bibliaqa, lanti yupaychayta juchachan (2 Corintios 6:14-18). Ar, Bibliaqa, imaymana lanti yupaychayta qhisachan (Exodo 20:4, 5; 1 Corintios 10:14). Chayrayku chiqamanta Diosta yupaychaqkunaqa, yupaychayninkupi mana cruzta apaykachankuchu.1
1 Cruzmanta astawan yachakuyta munanki chayqa, Razonamiento a partir de las Escrituras, nisqa libropi, 91-95 paginasta nawiriy. Kaytataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
Senorpa Cenanqa: Diosta jatunchan

CRISTIANOSQA, Senorpa Cenanta, chayri Jesuspa wanupuyninta yuyarinapaq tantakuyta ruwananku tiyan (1 Corintios 11:20). Imaraykutaq? Maykaqtaq yuyarinanku tiyan, chanta imaynata? Jesusqa, chay cenata Pascuapi, 33 k.p. watapi ruwarqa. Pas cuataqa juk kutillata watapi ruwaq kanku, 14 punchaypi, nisan killapi. Maykaqchus Pascua urmananta yachanankupaq, judiosqa, ima punchaymantapachachus inti yaqha 12 horastapuni kanchasqanta qhawaq kanku. Chaymanta, aswan qaylla musuq killaman yupaq kanku, chay tutamantapacha nisan killa qallariq. Pascuataq ruwakuq chunka tawayuq tutanman, inti yaykupuptinkama. Chay chisiqa, Jesus Pascuata apostolesninwan ruwarqa, Judas Iscarioteta kachapuytawantaq, Je sus Senorpa Cenanta ruwayta qallarirqa. Chay ku timantapacha Pascuata yuyarinamantaqa, Senorpa Cenanta yuyarina tiyan, chaytaq juk kutilla watapi ruwakunan tiyan. Mateo willawanchik imaynata chus chay pacha Senorpa Cenan ruwakusqanta, pay nirqa: Jesusqa tantata oqharispa, Dios Tatanman graciasta qorqa, partispataj yachachisqasninman
Yapa
207
jaywarqa: Mikhuychej, kaymin cuerpoyqa, nispa. Copata oqharispataj, graciasta qollarqataj, paykunamantaj jaywarqa. Chan ta nerqa: Kaymanta tukuyniykichej ujyaychej. Kayqa tratomanta yawarniy, chaytaj jichasqa kanqa ashkha runaspa juchasninku pampachasqa kanampaj, nispa (Mateo 26:26-28). Wakinkunaqa, Jesus tantata aychanman, vinotataq yawar ninman tukuchisqanta ninku. Chaywanpis, Jesus tantata quchkaptin aychanqa, nisunman cuerponqa mana imanakurqa chu. Jina kaptin, apostoles Jesuspa aychantapuni, yawarnintapuni mikhusqankutachu nisunman? Mana, chaytachus ruwankuman karqa chayqa, Diospa kamachisqanta pakichkankuman karqa (Genesis 9:3, 4; Levtico 17:10, 11). Lucas 22:20, pitipi Je sus nirqa: Kay copaqa yawarniypi mosoj tratomin, qankunarayku jichasqa. Chay copa mosoj tratomin kasqantachu nisunman? Mana. Imaraykuchus chay copa juk tratollawan nina kurqa, parlasqana kasqanmanjina. Chayrayku tantaqa Jesuspa aychanwan ninakurqa, vinotaq yawarninwan ninakurqa. Astawanpis tantaqa Cristop mana ju chayuq cuerpon niyta munarqa. Jesus Pascua tantata discipulosninman qurqa, chay tantaqa mana levadurayuq karqa (Exodo 12:8). Bibliapi, levaduraqa, juchawan, ismuywan ima ninakun. Jinamanta mana levadurayuq tantaqa, mana juchayuq Jesuspa cuerpon niyta munarqa (Mateo 16:11, 12; 1 Corintios 5:6, 7; 1 Pedro 2:22; 1 Juan 2:1, 2). Vinotaq, Jesuspa yawarnin niyta munarqa, kay musuq trato valorniyuq kananpaq. Jesusqa yawarninta juchasninchik pampachakunanpaq jicharqa. Yawarninta jichasqanrayku, wakin runas Diospa nawpaqinpi llimphu sunqu kanku, chantapis paykunaqa, chay musuq tratoman yaykunku (Hebreos 9:14; 10: 15-17). Chay musuq tratorayku, 144.000 chiqa sunqu cristianos janaqpachaman rinqanku, chaypiqa sacerdotes kanqanku, kamachinqanku ima, runap allinninpaq (Genesis 22:18; Jere mas 31:31-33; 1 Pedro 2:9; Apocalipsis 5:9, 10; 14:1-3). Pikunallataq Jesuspa wanupuyninta yuyarinapaq tantakuypi tantata mikhuyta, vinotataq ukyayta atinku? Qhawanchikjina, chayta musuq tratopi kaqkunalla, nisunman, janaqpacha paq akllasqa kaqkunalla ruwayta atinku. Imaynata paykuna
208
akllasqas kasqankuta reparankur? Diosqa espritu santonniqta, paykunata, janaqpachaman rinankupaq, akllasqa kasqankuta reparachin (Romanos 8:16). Chantapis chay runasqa, Jesuswan kamachinankupaq tratoman yaykullankutaq (Lucas 22:29, 30). Paraisopi kawsakuyta suyakuqkuna, imatataq ruwanku? Je sus kamachisqanmanjina, Senorpa Cenanman rinku, jatunpaqtaq qhawanku, manataq tantata mikhunkuchu, nitaq vinotapis ukyankuchu. Jehovamanta sutinchaqkuna Senorpa Cenanta, watapi juk kutillata yuyarinku, inti yaykupuptinkama nisan killapi 14 punchaypi. Kay pachamanta wakillan janaqpachaman ripuqkuna kanku. Chaywanpis Jesuspa wanupusqantaqa yuya rinanchikpuni tiyan, Dios, Jesus ima mayta munakuwasqanchikpi tukurinanchikpaq ( Juan 3:16).
Alma, espritu: imatataq kay rimaykuna niyta munan?

IMAPITAQ alma chayri espritu rimaykunata uyarispa tuku rinki? Yaqha tukuy runasqa ukhunchikpi imacha kan, mana wanuq, mana rikukuq, chay kasqanta ninku. Chantapis wa nuptinchik taqakuspa, wak lugarpi kawsachkallasqantapuni nillankutaq. Achkha runas ajinata yuyasqankurayku, Biblia mana chaytachu yachachisqanta yachaspa tukuchkaq qhipa kunku. Chayrayku, imata Biblia imachus alma chayri espritu, kasqanmanta yachachin? IMAYNATA ALMA RIMAY BIBLIAPI UQHARIKUN? Nawpaqtaqa, almamantaraq parlarina. Ichapis, Biblia hebreopi, griegopi ima qillqakusqanta yachanki. Bibliata qillqaq kunaqa, alma rimaypaq hebreo simipi nefesch rimayta uqha rirqanku, griego simipitaq psykje rimayta. Kay iskay rimaykunaqa, pusaq pachakmanta astawan Bibliapi rikhurin, kay Tra duccion del Nuevo Mundo nisqapi, kay iskay rimaykunata (nefesch, psykje) alma nisqa rimayman tikrakun. Qhichwa Bibliataq, wakin kuti alma rimayta, runa, uywa, kawsaq, qamkuna, qam, kaq, ima nisqa rimaykunaman tikrachin. Bibliata nawirispaqa, kay nefesch, psykje rimaykunaqa: 1) runasmanta,
Yapa
209
2) uywasmanta chayri 3) runap chayri uywap kawsayninmanta parlanapaq uqharikusqanta rikunki. Qhawarina, imaynatachus Biblia kay rimaykunata apaykachasqanta. Runas. Noe arcata ruwashajtin, chaypacha [...] pisi runas lla [psykje], pusajlla yakunejta salvasqa karqanku. (1 Pedro 3:20.) Kaypiqa psykje rimayta runasmanta nisunman Noe manta, warminmanta, kimsa churisninmanta, kimsa nuqchasninmanta ima parlanapaq uqharikun. Chantapis, Exodo 16:16 pitipi jinata israelitasta kamachikurqa: Sapa ujniyki chej [Mana nisqata] pallakuychej [...,] sapa ujpaj [nefesch] is kay kilota jinalla. Ar, tukuypis pallakunanku karqa machkha runaschus familiankupi kasqankumanjinalla. Chantapis nefesch, psykje rimaykunaqa, runasmanta parlanapaq uqha rikullantaq kay, Genesis 46:18, Josue 11:11, Hechos 27:37, Romanos 13:1 pitikunapi. Animales. Dios tukuy imata ruwachkaptin jinata nirqa: Yakupi rikhurichunku ashkha animales [nefesch]; jinallataj pisqospis jallpa patata phawaykachajkuna kachunku, nis pa. Chanta Dios nerqa: Jallpa patapi kawsachunku tukuy laya animales [nefesch]: Monte animales, uywas, pampata qhatatakojkuna ima, layankuman jina, nispa. Ajinataj karqa, nispa (Genesis 1:20, 24). Kay pitipiqa yakupi animalespaq, monte animalespaq, uywaspaq ima, nefesch rimayta uqharikun. Chantapis chay rimayqa pisquspaq wak animalespaq ima, Genesis 9:10, Levtico 11:46, Numeros 31:28 pitikunapi uqharikullantaq. Runap kawsaynin. Wakin kutiqa nefesch, psykje rimaytaqa, runap kawsayninmanta parlanapaq uqharikun. Jehovaqa jinata llaqtanman nirqa: Sitajchus aswanraj kanman chay qa, [nefesch] kawsaywan, nispa pagasqa kanqa kawsaymanta (Exodo 21:23-25). Runata wanuchikuptin imawantaq paga kunan karqar? Juk kawsayta, kawsayllawantaq pagakunan karqa. Chantapis Raquelpa wawan Benjamn paqarikuchkap tin, Raquel wanushaspana (kawsaynin chayri nefesch lluq sichkaptin) nakayllatana wawata suticharqa (Genesis 35:16 19). Jesus parlasqanpi tukurina, Noqa sumaj michej kani. Su maj michejqa ovejasninrayku kawsayninta [psykje] churan
210
( Juan 10:11). Ar, Jesusqa kawsayninta [psykje] runarayku qur qa. Tukuy kay Bibliamanta pitikunapi, alma chayri nefesch, psykje rimaykunaqa, runap kawsayninmanta parlan. Chantapis, alma imatachus niyta munasqanta kay pitikunapi tarillanchiktaq 1 Reyes 17:17-23, Mateo 10:39, Juan 15:13, Hechos 20:10. Bibliamanta yachakullankipuni chayqa, rikunki imaynata chus Bibliaqa ni jaykaq yachachisqanta nefesch chayri psykje, winaypaq kawsasqanta chayri mana wanusqanta, imaray kuchus Bibliaqa alma chayri runa, wanuyta atisqanta yachachin (Ezequiel 18:20, NM ). IMATAQ ESPIRITURI? Kunan qhawarina imatachus espritu rimaymanta Biblia yachachisqanta. Wakinkunaqa, espirituwan almawan kikillan kasqankuta ninku. Chayqa mana jinachu. Bibliaqa, mana kikinchu kasqankuta sutinchan. Imapitaq jukjina kanku? Bibliata qillqaqkuna, espiritumanta parlaspa, hebreo simi pi ruaj, griego simipitaq pneuma nisqa rimaykunata uqharirqanku. Bibliallataq sutinchan imatachus kay rimaykuna niyta munasqanta. Qhawarina Salmo 104:29 nisqanta, Jehovaman ta parlaspa jinata nin: Samayninkuta [ruaj], qhechupojtiy ki, wanupunku, jallpallamantaj tukupunku, nispa. Chantapis, Qheshwa Biblia Santiago 2:26 pitipi jinata nin: Cuerpoqa mana espirituyoj [pneuma] wanusqa kashan, nispa. Kay iskay pitikunapi ruaj chayri pneuma rimaykunaqa, mana samayninchiktachu niyta munan. Manataq alma niyta munanchu, manaqa kawsay samayta niyta munan. Dios chay kawsay samayta mana quwasunmanchu chayqa mana pipis kawsanmanchu, wanupunman. Chayrayku Diosqa Noep punchayninpi nirqa: Kay pachapi tukuy kawsayniyojkuna wanurarqanku senqas ninkumanta samajkuna, nispa (Genesis 6:17; 7:15, 22). Ar espritu rimayqa kawsay samay, Diospa mana rikukuq atiynin, nisunman imachus kawsachiwanchik chay. Almaqa mana kikinchu espirituwan. Pipis espirituwan kaw san, mana espirituwanqa wanupun. Juk radiojina mana co rrientewanqa wanupun. Kay radiopi tukurina, pilasta churap-
Yapa
211
tinchikqa, chay pilaspi corrienteqa radiota waqarichin, mana pilawanqa, mana waqanmanchu. Jinallataq espirituqa, kawsananchikpaq atiyta quwanchik. Espirituqa, corrientejina, mana sunquyuqchu, nitaq yuyayniyuqchu. Ar, espirituqa juk kallpajinalla. Ar, chay espirituwanqa kawsanchik, mana chaywantaq wanupunchik. Salmo nisqanmanjina: Samay ninkuta [ruaj], qhechupojtiyki, wanupunku, jallpallamantaj tukupunku. Eclesiastes 12:7 niwanchik runa wanuptin, chaypacha nutu jallpaqa jallpallamantaj tuk[usqanta], nawpajta karqa ajinaman, runaman qosqan almataj [espirituntaq] Diosllaman kutip[usqanta]. Kay piti nisqanmanjina runap espi ritun chayri atiynin cuerponmanta lluqsiptin, runaqa wanu pun, cuerpontaq nutu jallpaman tukun. Jinallataq espirituqa Diosman kutipun ( Job 34:14, 15; Salmo 36:9). Kaytaq mana niyta munanchu espritu janaqpachaman phawaspa ripus qanta, manaqa, pipis wanuptin, chay runa kawsarimunanta chus manachus Diosmanta kachkasqanta, niyta munan. Ar, Dioslla, pillamanpis kawsay samayta, quyta atin watiqmanta kawsarinanpaq. Manachu chayta yachay sunquchawanchik? ( Juan 5:28, 29.) Jehova wanusqakunata kawsarichimuptin, musuq cuerpota paykunaman qunqa, chaymantaq watiqmanta kawsay samayta chayri espirituta qunqa. Mayta kusikusunchik chay ta rikuspa! Ichar? Alma rimaymanta, espritu rimaymanta ima, astawan yachakuyta munanki chayqa, Que nos sucede cuando morimos? nisqa folletopi, 32-36 paginasta chanta Razonamiento a partir de las Escrituras libropi, 136-140 pa ginasta nawiriy. Kaykunatataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
212
Seol, Hades, imataq kanku?

BIBLIA qillqakuchkaptin, qanchis chunkamanta astawan uqharirqanku hebreo simipi scheohl nisqa rimayta, griego si mipitaq haides rimayta, kay iskay rimaykunataq wanuyman ta parlanku. Qhichwa Bibliapiqa kay, scheohl, haides rimayku naqa, wanuy, ukhu pacha, covacha, nisqa rimaykunaman tik rakun. Chaywanpis, yaqha tukuy simispi, kay scheohl, haides rimaykunaqa mana maychus kasqanman tikrachiy atikunchu. Chayrayku, kay Traduccion del Nuevo Mundo espanol simipiqa, mana chay rimaykuna tikrachikurqachu, astawanqa Seol, Hades nisqa rimaykunalla saqikurqa. Chaywanpis, imatataq kay rimaykuna niyta munan? Qhawarina imaynatachus Biblia kay rimaykunata apaykachasqanta. Eclesiastes 9:10 jinata nin: Wanuspa maymanchus rin ki chaypeqa [Seolpiqa] manana ima ruwanapis kanchu, ni yuyanapis, ni yachanapis, nitaj yachaypis, nispa (Qheshwa Biblia). Seol rimay kay pitipi, sapa aya pampanatachu ninayan? Mana. Bibliaqa, sapa aya pampanamanta parlaspa, mana scheohl nitaq haides rimaykunatachu uqharin, manaqa he breopi, griegopi ima wak rimaykunata uqharin (Genesis 23: 7-9; Mateo 28:1). Chantapis, kay Seol rimayqa, mana achkha runasta jukllapi pampasqa kasqankutachu niyta munan, manallataq juk cementerio kasqantachu niyta munan (Genesis 49:30, 31). Jina kaptinqa, Biblia Seolmanta, chayri Hadesmanta parlaspa, imamantataq parlachkan? Ima aya pampanamantapis, ima cementeriomantapis, aswan jatun lugarmanta par lachkan. Sutinchanapaq Isaas 5:14 pitita qhawarina, chaypiqa jinata nin: Ukhu pachaqa [Seolqa] yarqhasqa siminta ja tunta kicharin, nispa. Nisunman, Seolqa may chhika wanus qakunatana mikhuspapis, mikhuchkallanpuni (Proverbios 30: 15, 16). Cementeriomanta nisqaqa Seol, mana saksakunchu (Proverbios 27:20). Ar, Seol, chayri Hades, ni jaykaq juntakunchu. Chayrayku Seol, Hades, mana juk lugarchu, manaqa, maymanchus tukuy wanusqakuna rinku, chay. Maypichus wa nusqakuna punuypijina kachkanku, chay.
Yapa
213
Biblia kawsarimuymanta yachachisqanta yachaspa, sutimanta japiqanchik imachus Seol chayri Hades kasqanta. Bibliaqa, qhipaman kawsarimuqkuna chaypi kachkasqankuta niwanchik ( Job 14:13; Hechos 2:31; Apocalipsis 20:13).1 Chantapis Bibliaqa, Seolpi chayri Hadespi pikunachus Jeho va Diosta yupaycharqanku pikunataqchus mana yupaychar qankuchu chaypi kachkasqankuta nillawanchiktaq (Genesis 37:35; Salmo 55:15). Chayrayku, Biblia niwanchik, tukuy ru nas wanuymanta kawsarimpunankuta, cheqan kajta ruwajkuna, sajrata ruwajkunapis (Hechos 24:15).
1 Bibliaqa, pikunachus mana jaykaq kawsarimunqankuchu chaykuna, Gehena nisqapi kachkasqankuta yachachin, manataq Seolpichu chayri Hadespichu kachkasqankuta (Mateo 5:30; 10:28; 23:33).
Imataq Juicio Punchayr?

IMAYNATAQ Juicio Punchay kananta niwaq? Achkha runas ninku: Chay punchaypi tukuy almas Diospa nawpaqinpi sa yanqanku Dios juzgananpaq, nispa. Chanta wakinkunata janaqpachapi kacha kawsaywan Dios tinkananta, wakinkuna tataq, winaypaq nakarichinanta nillankutaq. Mana chaymanjinataq Bibliaqa, chay Punchay mana manchachikunapaqchu kasqanta, manaqa kusiywan suyanapaq Punchay, tukuy ima allinchakunanpaq Punchay ima kasqanta niwanchik. Apocalipsis 20:11, 12, pitipi Juan jinata Juicio Punchay kananta nirqa: Chay qhepata rikorqani uj jatun yuraj kamachina tiyanata, chaypi tiyasqa kashajtawan. Paypa nawpaqenmanta taj kay pacha, cielospis ayqerqanku, mananataj may lugarpis paykunapaj karqachu. Rikullarqanitaj wanusqasta juchuyta, ja tunta Diospa nawpaqempi sayashajta. Chanta libros kicharisqa karqanku, jinallataj waj libropis kicharikorqa. Chayqa kawsay libro karqa. Chay wanusqastaj juzgasqa karqanku, imamantachus librospi qhelqasqa kasqanmanta, ruwasqankuman jina, nispa. Pitaq chay kamachina tiyanapi tiyachkarqa? Jehovaqa, tukuy runaspa Juezninku kaspapis, runasta juzgananpaq, wak runata akllarqa. Hechos 17:31, pitipi Pablo nir qa: Diosqa uj punchayta wakichinna, mayqempichus cheqa
214
kayninman jina tukuy kay pachapi runasta juzganqa chay ka chamusqan runanejta. Chay jueztaq; Jesus ( Juan 5:22, 23). Maykaqtaq Juicio Punchay qallarinqa, maykaqtaq tukukunqa? Apocalipsis libroqa, Juicio Punchay Armagedon maqanakuy tukukusqantawan, qallarinanta nin (Apocalipsis 16:14, 16; 19: 1920:3).1 Armagedon tukukusqantawan, Supay, supaykuna ima waranqa watasta wisqasqas kanqanku. Chanta 144.000 janaqpachapaq akllasqakunaqa, runasta juzganqanku, chantapis Cristowan khuska waranqa watata kamachinqanku (Apocalipsis 14:1-3; 20:1-4; Romanos 8:17). Rikunchikjina Juicio Punchaypi mana usqhayllatachu 24 horasllapichu runata juzgakunqa, manaqa, waranqa wataspi. Chay tiempopiqa, Jesus kawsajkunata, wanusqastapis juzganqa (2 Timoteo 4:1). Kay kawsaqkunaqa may chhika ru nas[wan] ninakun, paykunaqa Armagedon maqanakuymanta kawsachkaq lluqsinqanku (Apocalipsis 7:9-17). Chanta, apostol Juan rikullarqataq wanusqasta [...] Diospa nawpaqempi ka chkaqta. Jesus nisqanmanjina chaykunaqa Runaj Churimpa [Jesuspa] parlasqanta uyarenqanku [...] kawsarimponqanku [taq] ( Juan 5:28, 29; Hechos 24:15). Imaynata chay runasta chay Punchaypi juzgakunqa? Juanqa, musuq libros[ta] kicharisqa[ta] rikurqa, wanusqastaj juzgasqa karqanku imamantachus librospi qellqasqa kasqanmanta, ruwasqankuman jina. Chay librospi, nawpa ruwasqasninkumantachu qillqasqa kachkarqa? Mana. Chay runasta mana juzgakunqachu, manaraq wanuspa ruwasqas ninkumanta. Imaynata chayta yachanchik? Biblia nin: Pi chus juchapaj wanojqa juchamanta kacharisqana, nispa (Romanos 6:7). Kawsarimuqkuna, mana juchayuq kawsarimunqanku. Chayrayku, chay musuq libros Diospa musuq kama chiykunasnin kasqanta nisunman. Ar, Armagedonpi mana wanuqkuna, chanta paraisopi kawsarimuqkuna, winaypaq
1 Armagedonmanta astawan yachakunaykipaq Perspicacia para comprender las Escrituras, nisqapi 1 kaq libropi, 680, 681, 1086, 1087, pagi nasta nawiriy. Chantapis Kata chiqa Diosta yupaychana libromanta 20 yachaqanata nawirillaytaq. Kay iskaynin librostataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
Yapa
215
kawsanankupaq, chay waranqa watapi Diospa kamachiykunasninta kasukunanku tiyan. Sapa juk chay Juicio Punchaypi ruwasqanmanta juzgasqas kanqanku. Juicio Punchaypi, may chhika runas Diospa munayninmanta yachakunqanku, chaymanjinataq kawsayta atinqanku. Chayta ruwanankupaq tukuyman yachachina kanqa. Ar, kay pachapi kaj runas yachanqanku imachus cheqan kasqanta (Isaas 26:9). Chaywanpis, mana tukuychu Diosninchikta kasukuyta munan qanku. Isaas 26:10 nin: Sajra runasta khuyanki chaypis, paykunaqa mana yachaqakunkuchu imachus cheqan kajtaqa; allinta ruwaj runaspa jallpankupi kashaspapis, paykunaqa sajra imasllatapuni ruwanku, nispa. Diosqa, kay saqra runasta, Jui cio Punchaypi, winaypaq chinkachinqa (Isaas 65:20). Juicio Punchaynin tukukuptin, runasqa mana juchayuq, junta runas kanqanku, jinamanta tukuypis Dios munasqanmanjina kawsanqanku (Apocalipsis 20:5). Chay Juicio Punchaypi tukuy runasqa, junta runaman tukunqanku, qallariypi Dios munasqanmanjina (1 Corintios 15:24-28). Chaymanta Diosman chiqa sunqu kasqankutachus manachus rikuchinanku kanqa. Chaypaqtaq Supayta kacharikunqa, chay kutitawan runasta pantayman tanqananpaq (Apocalipsis 20:3, 7-10). Bibliaqa nin: Cheqan runasqa kay pachata herenciankupaj ja penqanku, chaypitaj winaypaj kawsanqanku, nispa. Ar, Kuraq Supayman churanakuqkunaqa, chayta juntakuqta rikunqanku (Salmo 37:29). Chayrayku Juicio Punchayqa, Diosman chiqa sunqu runaspaq juk bendicion kasqanta nisunman.
1914: profecas juntakunanpaq jatun wata

MANARAQ 1914 wata kachkaptin, Bibliamanta yachaqaqkuna qa, unaytana chay watapi profecas juntakunanta willachkar qanku. Imastaq chay watapi juntakunan karqar? Imaptintaq 1914 wata tukunapaqjina kasqanta nisunman? Lucas 21:24 pitipi Jesus nirqa: Mana judo kajkunaqa Jerusalenta saruranqanku, paykunaj punchayninku juntakunanka ma, nispa. Jerusalenqa, Juda suyupta capitalnin karqa. Chay llaqtata Davidpa miraynin kamachirqa (Salmo 48:1, 2). Chay
216
reykunaqa, mana wakkunajinachu karqanku, paykunaqa Diospa kamachina tiyanampi tiyaykurqanku, Diostaq paykuna ta akllarqa sutinpi kamachinankupaq (1 Cronicas 29:23). Ajinamanta Jerusalenpiqa, Jehovap kamachiynin rikukurqa. Jina kaptin, maykaqtaq llaqtakuna Diospa kamachiyninta sarurqanku? Babiloniosqa 607 q.p. watapi, Jerusalenta sarurqanku. Chaypacha Jehovap kamachina tiyananta chusaqta sa qirqanku, mananataq Davidpa miraynin kamachichkarqachu (2 Reyes 25:1-26). Jina sarusqallapunichu Jerusalen qhipakunan karqa? Ezequiel niwanchik, Jerusalenpa qhipa rey Sedequiasman jinata willakusqanta: Uma maytukunaykita, pilluykita ima orqhokuy, [...] ujtawantaj mana sayarisqachu kanqa, pipajchus wakichisqa kashan, chayqa jamunankama. Paymanqa chay llajtata qosaj, nispa (Ezequiel 21:26, 27). Davidpa pillun qa, Jesusllapaq wakichikurqa (Lucas 1:32, 33). Jesus Rey kasqan tawan Jerusalen manana sarusqachu kanan karqa.
QANCHIS WATAS
2.520 watas 606 watas 3 killayuq ruwakun 1.913 watas 9 killayuq ruwakun
607 q.p. watamanta octubre killamantapacha, 1 q.p. wata diciembre killakama 607 & q.p. k.p. ) 1 k.p. watamanta enero killamantapacha 1914 wata octubre killakama 1914
Mana judo llaqtakuna, Jerusalenta saruranqanku
Pipaqchus wakichisqa kachkan chay jamunankama
Yapa
217
Maykaqtaq chay karqar? Jesusqa, mana judo kaqkuna (gentiles) punchayninku juntakunankama nirqa. Maykaqtaq chay punchaykuna juntakunan karqar? Daniel 4 taqanpi qillqasqan yanapawanchik. Chaypiqa Nabucodonosor, Babiloniap reynin, imatachus musqukusqanmanta willawanchik. Chay mus quyninpi payqa, imaynatachus juk angel juk jatun sachata kutusqanta rikurqa. Kullullanta saphintawan saqikurqa, fierro ca denaswantaq wataykukurqa, chaymanta juk angel nisqa: Chay jinapi qanchis wata junta kachun, nispa (Daniel 4:10-16). Wakin kutiqa, Bibliapi sachasqa kamachiqkunawan ninakun (Ezequiel 17:22-24; 31:1-5). Chayrayku, chay sacha kutukusqanqa, Jerusalenpi Diospa kamachiynin kutukusqanwan ninakurqa. Astawanpis, willakusqanmanjina Jerusalenta qanchis wa tata sarunanku karqa, kay qanchis wataqa profetico watas karqa, machkha tiempotaq chay karqar? Apocalipsis 12:6, 14 nisqanmanjina kinsa wata khuskanni yoj profetico watasqa, waranqa iskay pachaj sojta chunkayoj punchay[wan] ninakun. Qanchis profetico watataq, 2.520 punchaykuna ninayan. Rikukusqanmanjina, mana judiokuna llaq tasqa, Jerusalen thunisqa kasqanmanta 2.520 punchayninman, Diospa llaqtanta saruchkallarqankupuni. Imaptinchus profeciaqa mana chay kutipichu juntakunan karqa, manaqa astawan qhipamanraq juntakunan karqa. Numeros 14:34; Ezequiel 4:6, maskanchik chayqa, rikunchik imaynatachus sapa punchay juk wata ninayasqanta. Chayrayku chay profetico qanchis watasqa, 2.520 watas niyta munarqa. Kay 2.520 watasqa, 607 q.p. watapi octubre killapi qallarirqa, Babilonios Jerusalenta saruchkaptinku tukukurqataq 1914 watapi, octubre killapi. Chaypachaqa, mana judos kaqkunap punchayninku tukukurqa. Chaypachataq, Diosninchik Jesucristota janaqpachapi Reytajina churarqa (Salmo 2:1-6; Daniel 7: 13, 14).1
1 Kay 607 q.p. octubre killamanta, 1 q.p. octubre killakama, 606 watas ruwakun. Cero nisqa wata mana kasqanrayku, 1 q.p. octubre killamanta 1914 k.p. octubre killakama, 1.914 watas ruwakun. Kay iskay yupa ta tantaspa 606 watata, 1.914 wataswan, 2.520 watas ruwakun. Jerusalen 607 q.p. watapi urmasqanmanta astawan yachakunaykipaq, Perspicacia para comprender las Escrituras libropi Cronologa nisqata nawiriy. Kaytataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
218
Jesusqa, janaqpachamanta Reyjina kutimuyninpi, jatuchaq maqanakuykuna, yarqhaykuna, jallpa ikhakuykuna, may chhika unquykuna ima rikukunanta nirqa (Mateo 24:3-8; Lucas 21:11). Nisqantaq kunan juntakuchkan. Chaytaq, 1914 watapi Jesucristo Diospa Reinonpi kamachiyta qallarisqanta rikuchiwanchik, qhipa saqra tukukuy punchaykuna qallarisqanta ima (2 Timoteo 3:1-5).
Pitaq arcangel Miguelr?

BIBLIAQA, wakin pitikunapi, juk angelmanta Miguel sutiyuqmanta parlawanchik. Chay pitikuna nisqanmanjina Miguelqa mana jinallachu kakuchkan. Daniel qillqasqanpiqa, Miguel saqra angeleswan maqanakusqanmanta; Judas cartapiqa, Kuraq Supaywan churanakusqanmanta; chantapis Apocalipsis libropi Kuraq Supaywan, supaykunawan ima maqanakusqan manta nawirinchik. Ar, Miguelqa, tukuy tiempopi Jehovap kamachiyninta jarkachkan, Diospa enemigosninwantaq maqanakuchkan. Jinamanta sutin nisqanmanjina ruwan. Ima taq Miguel suti ninayan? Miguel sutiqa, Pitaq Diosjinar?, niyta munan. Chanta, pitaq Miguelr? Manaraq paymanta parlaspa, yuyarina wakin runas iskay sutisniyuq kasqankuta. Jacob, jatun familiap tatan karqa, payta qa Israel sutiwan riqsillaqtaq kanku; jinallataq apostol Pedro tapis, Simon sutiwan riqsillaqtaq kanku (Genesis 32:28; Mateo 10:2-4). Kikillantaq Biblia rikuchiwanchik, Miguel janaqpachapi Jesuspa wak sutin kasqanta manaraq Jallpaman jamuchkaptin, chanta janaqpachaman kutipuptin. Qhawarina imaynatachus Biblia chayta yachachisqanta. Arcangel. Bibliaqa, Miguel juk arcangel kasqanta nin ( Ju das 9). Kay rimayqa, kuraq angel, astawan patapi kaq angel, ima ninayan. Bibliaqa, juk arcangellla kasqanta nin. Chantapis Biblia nisqanmanjina Jesus arcangeljina ruwananta ruwan. Nawpaq kaq Tesalonicenses 4:16, Jesucristop ruwanan manta jinata niwanchik: Senorpuni janaj pachamanta uraykamonqa. Chaypacha uyarikonqa uj jatun qhapariy arcangel-
Yapa
219
pa voznin, nispa. Kay pitiqa Jesus arcangelpa vozninwan par lasqanta nin. Jinamanta Jesus arcangel Miguel kasqanta yachanchik. Kamachiq. Biblia jinata niwanchik: Arcangel Miguelqa, angelesnin ima sierpewan maqanakorqanku, nispa (Apocalipsis 12:7). Kay pitipi, Miguel chiqa sunqu angelesta kamachisqan ta rikunchik. Jinallataq Apocalipsis libroqa, Jesus chiqa sunqu angelesta kamachichkasqanta rikuchiwanchik (Apocalip sis 19:14-16). Apostol Pablo sutita nirqa: Senor Jesus atiyniyoj angelesninwan jamojtin, nispa (2 Tesalonicenses 1:7). Jinamanta Bibliaqa, Miguel angelesninwan kasqanta nin, chan ta Jesus angelesninwan kasqanta nillantaq (Mateo 13:41, 42; 16:27; 24:31; 1 Pedro 3:22). Bibliaqa mana maypi iskay kasqan kuta ninchu, manaqa juklla kasqankuta nin. Ar Miguelqa, Jesucristollataq, payqa janaqpachapi Diospa munayninta ruwachkan.1
1 Miguel Diospa Churin kasqanmanta astawan yachakunaykipaq Perspicacia para comprender las Escrituras nisqapi, 2 kaq libropi 386, 387 pa ginasta nawiriy. Kaytataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
Imataq Jatun Babiloniar?

APOCALIPSIS libropi wakin pitikunaqa, mana nisqanmanjinapunichu entiendekunan tiyan (Apocalipsis 1:1). Qhawarina, imaynatachus kay libropi Jatun Babilonia sutiyuq juk phisu warmimanta chayri khuchichakuq warmimanta parlakusqanta. Chay warmi ashkha runas[pa] patanpi tiyasqa kasqanta nikun (Apocalipsis 17:1, 5, 15). Juk warmiqa mana ashkha runas[pa] patanpi tiyaykuyta atinmanchu, jinamanta yachanchik kay Jatun Babilonia mana juk warmipunichu kasqanta. Imata Jatun Babilonia niyta munan? Kay Apocalipsis 17:18 nisqanmanjina, chay warmiqa jatun llajtamin, mayqenchus kay pachapi reyesta kamachishan, chay. Llajtamin rimayqa, juk qutuchasqa runaspi tukuchi wanchik, ichar? Chantapis, kay jatun llaqta kay pachapi reyesta kamachishan. Ar, kay Jatun Babiloniaqa, mana juk
220
warmichu, manaqa, tukuy runasta pantachiq juk llaqta chay ri juk organizacion. Pitaq tukuy runasta pantachichkan? Re ligion nisqa. Qhawarina imaynatachus kay Apocalipsis libropi chayta sutinchakusqanta. Kay pachapi polticos kaqkuna, ranqhaqkuna, religionta kamachiqkuna ima atiyniyuq kanku. Jatun Babilonia mana politicoswanchu ninakunman, imaraykuchus Bibliaqa nin: Paywan [ Jatun Babiloniawan] kay pachapi kaj reyes [kay pa chapi kaq polticos] khuchichakurqanku, nispa. Kay pachapi reyeswan khuchichakusqanqa, paykunawan tratota ruwasqanta niyta munan. Chayrayku, Bibliapi jatun phisu warmi nisqa sutichakun (Apocalipsis 19:2; Santiago 4:4). Chantapis Biblia chay phisu warmi chinkachisqa kaptin kay pachapi qhatojkunataj, nisunman kay pachapi qhapaq ranqhaqkuna, paymanta waqanankuta niwanchik. Jinamanta rikunchik Jatun Babilonia mana ranqhaqkunawanchu ninakusqanta. Astawanpis, Biblia niwanchik imaynatachus kay pachapi kaq reyes, qhatuqkuna ima karullapi sayaykuspa qhawanankuta (Apocalipsis 18:3, 9, 10, 15-17). Chayrayku, nisunman Jatun Babiloniaqa mana politicoschu, nitaq ranqhaqkunachu kasqanta, manaqa kay pachapi llulla religiones kasqanta. Jatun Babilonia tukuy llulla religiones kasqanta astawan sutincharinapaq, Bibliaqa, kay Jatun Babilonia, layqeriosni[nwan] tukuy nacionesta chawkiya[sqanta] niwanchik (Apocalipsis 18:23). Yachanchikjina layqiriyusqa, supaykunamanta jamun. Chayrayku, Jatun Babilonia supaykunaj wasinman tukusqanta nikun (Apocalipsis 18:2; Deuteronomio 18:10-12). Astawanpis, kay Jatun Babilonia Diospa chiqa yupaychayninman manchayta churanakun, chayrayku profetasta, Diospa akllakusqasninta ima qhatiykachan (Apocalipsis 18:24). Maytapuni chiqa religionta chiqnisqanrayku Jesuspa testi gosninta wanuchinankama qhatiykachan (Apocalipsis 17:6). Chiqamanta Jatun Babiloniaqa, tukuy kay pachapi llulla reli gioneswan ninakun. Chaypitaq Jehova Diosman churanakuq tukuy religiones kachkanku.
221
Jesus diciembre killapichu paqarikurqa?

BIBLIAQA, maykaqchus Jesus paqarikusqanta mana willanchu. Nitaq diciembre killapi paqarikusqanta yachachinchu. Yachanchikjina Jesus Belen llaqtapi paqarikurqa. Chay llaq tapi, diciembre killapi, imaynataq tiempor? Judiospa calendarionkupi kislev killa tiyan, kay killataq noviembre, diciembre killaspi urman, chay killaspi manchayta chirin, paran ima. Chaymanta tebet killa jamun, chay killataq diciembre, enero killaspi urman, chay killapi tukuy killasmanta nisqaqa astawan chirin, urquspitaq wakin kuti riti urman. Imaynachus chay llaqtaspi tiempo kasqanmanta Bibliap nisqanta qhawarina. Bibliata juknin qillqaq, Esdras, kislev killapi manchayta chirisqanta, parasqanta ima niwanchik. Payqa jisqon killamanta [kislev killamanta], iskay chunka punchaynimpi may chhika runas tantakusqankuta niwanchik, paykunataq tiyakorqanku kharkatitispa, [...] manchayta paramusqa[nmanta]. Chantapis Esdras, chay runas nisqankuta, jinata qillqarqa: May chhika kayku, manchaytataj paramushan; chayrayku mana callepi qhepakuykumanchu, nispa (Esdras 10:9, 13; Jeremas 36:22).
Jesus paqarikuchkaptin, michiqkuna tutantin ovejasninkuta qhawachkarqanku
222
Chayrayku diciembre killa qayllamuchkaptin, chay llaqtaspi ovejata michiqkunaqa, ovejasninkuta kanchasninkuman qha tikapuq kanku, mana jawapi pununankupaq. Mana chaymanjinataq Bibliaqa, Jesus paqarikuchkaptin, michiqkuna campopi ovejasninkuta michichkasqankuta yachachin. Astawanpis, Lucas, juk Evangeliota qillqaq, nisqanman jina, Belen qayllanpi michejkuna kasharqanku ovejasninkuta tutantin qhawaspa (Lucas 2:8-12). Michiqkuna mana campopi punchaykunallapichu kachkarqanku, manaqa, chaypi tiyakurqanku. Ovejasninkuta tutantin qhawaspa qhipakuq kanku. Belen llaqtapi diciembre killapi chayjinata chiriptin, paraptin ima, michiqkuna ovejasninkuwan campopi qhipakunkuman chu karqa? Mana, ichar? Chayrayku, Biblia nisqanmanjina Jesusqa, mana diciembre killapichu paqarikurqa.1 Biblia willawanchik maykaqchus Jesus wanupusqanta, chaywanpis maykaqchus paqarikusqanmanta mana imatapis nin chu. Chaytaq Salomon parlasqanta yuyarichiwanchik, paytaq nirqa: Sumaj runapaj rejsisqa kayqa aswan allin, sumaj qa pashaj jawinasmanta nisqaqa. Wanupuna punchayqa astawan allin nacekuna punchaymanta nisqaqa, nispa (Eclesiastes 7:1). Chayrayku Bibliaqa Jesuspa ruwayninmanta, wanuyninmanta ima tukuy imata willawanchik, manataq maykaqchus paqarikusqanmanta anchata ninchu.
1 Astawan yachakuyta munanki chayqa, kay libro Razonamiento a par tir de las Escrituras nisqata 111-114 paginasta nawiriy, kay librotataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
Raymista ruwananchikchu tiyan?

BIBLIAQA, llulla religionpa raymisninta, mana ruwananchik ta nin. Jina kaptinqa, maymanta jamunku? Juk bibliotecaman riyta atinki chayqa, kay pachamanta wakin raymis mayman tachus jamusqanmanta wakin librospi nawirispaqa, tukuchkaq qhipakunki. Imatachus wakin libros nisqanta qhawarina. Semana Santa. Runasqa, semana santapi Jesus wanupusqanta, kawsarimusqanta ima yuyarikusqanta ninku, chaywanpis,
Yapa
223
may chhika millay ruwayniyuq chay raymiqa. Chay procesiones nisqamanta qhawarina. Las Grandes Religiones Ilustradas [Atiyniyuq jatun religiones], libro nisqanmanjina, babiloniosqa, Cristomanta may nawpaqta yupaychana lantisninkupaq tukuy imata ruwaq kanku [...]. May sumaq pachawan lantista pachalliq kanku, kunkanman wallqakunata churaq kanku, makin mantaq brazaletesta; may kachachasqa pununaman siriykuchiq kanku, chantapis chay lantita procesion nisqapi urqhuq kanku. Ano Nuevo. Ano Nuevo nisqata chayri Musuq Watata, mana tukuy llaqtaspichu runas kikinta ruwanku; chantapis mana kikin punchaypichu ruwanku. Maymantachus chay raymi jamus qanmanta nawirina: Roma llaqtamanta jatun kamachiq Julio Cesarqa, 46 watapi manaraq Cristo jamuchkaptin, enero killapi, 1 kaq punchayta Musuq Wata nispa suticharqa. Romanosqa, chay punchayta dios Janopaq akllarqanku, Janoqa punkusmanta chantapis qallariykunamanta dios karqa. Enero killa qa [latn simipi, Januarius] Jano sutimanta jamun, kay Janoqa iskay uyasniyuq karqa: juknin uyanqa nawpaqman qhawachkarqa, juknintaq qhipaman (The World Book Encyclopedia). Jina manta Ano Nuevo raymiqa, mana Diosta yupaychaq runamanta jamusqanta rikunchik. Todos Santos. Unay tiempo llaqtaspa ususninqa, diluviomantapacha qallarirqa, [...] imaraykuchus tukuyniqpi, chay Di luviopi wanuqkunata yuyarinankupaq, jatun raymita ruwaq kanku. Astawanpis yaqha tukuyninku kikin Diluvio punchaypi ruwaq kanku [...] chaytaq noviembre killap qallariyninpi urman. (The Worship of the Dead Londres, 1904, Colonel J. Gar nier, pag. 4.) Jinamanta runasqa, Diluviopi saqra runasta Dios wanuchisqanta yupaychanankupaq, Todos Santosta ruwayta qa llarirqanku (Genesis 6:5-7; 7:11). Wak raymikuna. Mana tukuy raymismanta parlayta atisunmanchu. Chaywanpis Jehovaqa, mana munanchu runata jatun chanapaq raymita ruwananchikta ( Jeremas 17:5-7; Hechos 10: 25, 26). Astawanpis, ima raymipis allinchus manachus kasqanta yachanapaq, maypichus qallarikusqanta yachananchik tiyan (Isaas 52:11; Apocalipsis 18:4). Chunka suqtayuq yachaqanapi Bibliap kamachiyninta yachakusqaykiqa, imaynatachus Dios raymikunata qhawasqanta yachanaykipaq yanapasunqa.
Astawan yachakuyta munankichu?

Internetpi maskay: www.watchtower.org/qub

Biblia Yachachin

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Biblia Yachachin

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Biblia Yachachin

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Imatapunitaq BIBLIA YACHACHIN?

Imatapunitaq BIBLIA YACHACHIN?

Kaytachu Dios nuqanchikpaq munarqa?

BIBLIAQA, ALLIN KAWSAYTA DIOS KAY JALLPAMAN APAMUNANTA NIWANCHIK.

Cojosqa tarukas jina phinkiykachanqanku. (Isaas 35:6)

Ciegospis rikuyta atenqanku. (Isaas 35:5)

Tukuy pampasqa kajkunaqa [...] jatarimonqanku. (Juan 5:28, 29)

Mana pipis nenqachu: Onqosqa kani, nispaqa. (Isaas 33:24)

Nacionnimpeqa ashkha trigo [chayri mikhuna] ka[nqa]. (Salmo 72:16)

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Kaytachu Dios nuqanchikpaq munarqa?

BIBLIATA ALLINTA RIQSIY

Mayqinkunataq Diosmanta chiqa yachachiykuna kanku?

Mayqinkunataq Diosmanta chiqa yachachiykuna kanku?

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Mayqinkunataq Diosmanta chiqa yachachiykuna kanku?

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Bibliaqa, Jehova munakuq Ruwawaqninchik kasqanta yachachin

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Kacha tatap munakuyninqa, Diosninchikpa jatun munakuyninta rikuchiwanchik

Mayqinkunataq Diosmanta chiqa yachachiykuna kanku?

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Mayqinkunataq Diosmanta chiqa yachachiykuna kanku?

Bibliaqa Diosninchikmanta jamun

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Bibliaqa Diosninchikmanta jamun

Isaas Babilonia thunisqa kananmanta willarqa

Bibliaqa Diosninchikmanta jamun

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Bibliaqa Diosninchikmanta jamun

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Imatataq Diosninchik Jallpapaq munan?

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Imatataq Diosninchik Jallpapaq munan?

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Satanas kay pachata Jesusman qunayanmanchu karqa, mana paypata kaptin?

Imatataq Diosninchik Jallpapaq munan?

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Imatataq Diosninchik Jallpapaq munan?

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Jesusqa, bautizakuytawan Cristoman chayri Mesiasman tukurqa

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Jesusqa, tukuyniqpi runasman yachachirqa

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Dios rantiwasqanchik, Diospa astawan jatun regalon

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Dios rantiwasqanchik, Diospa astawan jatun regalon

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Dios rantiwasqanchik, Diospa astawan jatun regalon

Jehovaqa, rantinawanchikpaq kata Churinta qurqa

Dios rantiwasqanchik, Diospa astawan jatun regalon

Rantiwasqanchikmanta Jehovaman agradecekusunman payta astawan riqsispa

Dios rantiwasqanchik, Diospa astawan jatun regalon

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Maypitaq wanusqakuna kachkanku?

Imatapunitaq Biblia yachachin?

Maypitaq wanusqakuna kachkanku?