PODSTAWY PROJEKTOWANIA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH

Prof. zw. dr hab. in. Henryk MARKIEWICZ

Nr 15/12/2001

Prof. zw. dr hab. in. Henryk MARKIEWICZ Instytut Energoelektryki Politechniki Wrocawskiej

PODSTAWY PROJEKTOWANIA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH

1. WIADOMOCI I WYMAGANIA OGLNE Instalacje elektryczne powinny by zaprojektowane i wykonane w taki sposb, aby w przewidywanym okresie uytkowania speniay wymagania dotyczce mocy zapotrzebowanej i pozostaway w penej sprawnoci technicznej, a w odniesieniu do instalacji w budynkach mieszkalnych rwnie wymagania wynikajce z podanego komfortu ycia mieszkacw. Podstawowe waciwoci techniczne instalacji elektrycznych w budynkach o dowolnym przeznaczeniu powinny by co najmniej takie, aby zapewniay one: - niezawodn dostaw energii elektrycznej o parametrach technicznych, okrelajcych jako energii, waciwych dla zasilanych urzdze, - nieuciliwe i bezpieczne uytkowanie urzdze elektrycznych, a szczeglnie ochron przed poraeniem elektrycznym, przeteniami zagraajcymi nadmiernie szybkiemu zuywaniu si instalacji, poarem, przepiciami czeniowymi i atmosferycznymi oraz innymi zagroeniami powodowanymi prac urzdze elektrycznych, - ochron ludzi i rodowiska przed skaeniami oraz emitowaniem drga, haasu, temperatury i pola magnetycznego o wartociach i nateniach wikszych od granicznych dopuszczalnych. Zrnicowane s lub mog by wymagania odnonie do przewidywanego czasu eksploatacji instalacji o rnym przeznaczeniu, przy czym najbardziej istotne rnice dotycz z reguy instalacji w obiektach przemysowych oraz w budynkach mieszkalnych. Nie oznacza to jednak zgody na to, e instalacje o przewidywanym krtszym okresie uytkowania mog by wykonane mniej starannie. Mog by i czsto s wykonywane jedynie w rny sposb. Instalacje elektryczne w obiektach przemysowych powinny by tak zaprojektowane i wykonane, aby byo stosunkowo atwe ich przystosowanie do nowych zada przy zmianie profilu lub technologii produkcji. Obecnie bowiem do rzadkoci nale przypadki, aby raz podjty asortyment produkcji by wytwarzany bez zmian przez wiele lat. Kada natomiast zmiana pociga za sob przewanie zmian rodzaju, liczby oraz rozmieszczenia i mocy znamionowej odbiornikw, a przez to wymusza zmian instalacji elektrycznej. Najbardziej przydatne do takich celw s instalacje wykonane przewodami szynowymi, penicymi w zasadzie funkcje rozbudowanych przestrzennie rozdzielnic. Przez zmian liczby i miejsc zainstalowania skrzynek przyczeniowych i zasilajcych, zawierajcych zestawy rnych aparatw czeniowych i zabezpieczajcych, montowanych bezporednio na obudowach przewodw szynowych, a czonych elektrycznie za pomoc zestykw rozcznych, moliwe jest przystosowanie takich instalacji do nowych funkcji w prosty sposb i w krtkim czasie, bez koniecznoci prowadzenia uciliwych prac budowlanych.

Inaczej natomiast s formuowane wymagania w odniesieniu do instalacji elektrycznych w budynkach mieszkalnych. Instalacje takie powinny charakteryzowa si takimi waciwociami technicznymi, aby ich uytkownicy mogli korzysta bez ogranicze z posiadanych urzdze gospodarstwa domowego, sprztu RTV, teletechnicznego i innego zarwno teraz, jak i przez okres co najmniej 25-30 najbliszych lat, bez koniecznoci wykonywania znaczcej modernizacji instalacji. Powinny one zatem by tak zwymiarowane i wykonane, aby byy w stanie sprosta nowym wymaganiom wynikajcym ze zmian w wyposaeniu mieszka w urzdzenia elektryczne i zmian stylu ycia mieszkacw. Obowizujce w Polsce akty prawne okrelajce warunki techniczne, jakim powinny odpowiada instalacje elektryczne w budynkach to gwnie: - wieloarkuszowa polska norma PN-IEC 60364 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych, - Rozporzdzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z 14 grudnia 1994; rozdzia 8: Instalacje elektryczne, wraz z pniejszymi uzupenieniami. Te akty prawne formuuj wymagania dotyczce instalacji elektrycznych w sposb do oglny, wynikajcy gwnie z szeroko rozumianych warunkw bezpieczestwa. Brak jest w nich niektrych ustale o podstawowym znaczeniu, warunkujcych przyjcie prawidowych zaoe projektowych oraz niektrych szczegowych wymaga technicznych ustalajcych zasady realizacji instalacji. Podane w tym opracowaniu propozycje dotyczce podstaw planowania instalacji elektrycznych zostay ustalone przy uwzgldnieniu nie zawsze dobrych dowiadcze krajowych z przeszoci lecz przede wszystkim w oparciu o dowiadczenia i zalecenia innych krajw. Podane tu zalecenia dotycz zaoe projektowych instalacji elektrycznych w budynkach mieszkalnych o rednim standardzie wykonania, w szczeglnoci w zakresie: - przyjmowanych mocy zapotrzebowanych mieszka i wyznaczania szczytowych mocy obliczeniowych wewntrznych linii zasilajcych i budynkw, - zasad wyznaczania przekrojw przewodw instalacji mieszkaniowych odbiorczych i wewntrznych linii zasilajcych z uwzgldnieniem mocy zapotrzebowanych oraz skutecznoci i selektywnoci dziaania zabezpiecze przeteniowych, - liczby obwodw w instalacji odbiorczej w mieszkaniu, - niektrych rozwiza szczegowych instalacji. W podanych tu zasadach planowania instalacji elektrycznych nie rnicuje si wymaga dotyczcych wymiarowania i zasad wykonywania instalacji w budynkach zgazyfikowanych i niezgazyfikowanych. Zapewnia si przez to mieszkacom aktualnym i tym przyszym moliwo wyboru i korzystania z urzdze bytowych, gazowych lub elektrycznych, obecnie nieco droszych w eksploatacji ni urzdzenia gazowe, lecz bardziej estetycznych i bezpiecznych. Rnicuje si natomiast wymagania dotyczce instalacji elektrycznych

w budynkach z centralnym zaopatrzeniem w ciep wod oraz w tych, w ktrych w kadym mieszkaniu s instalowane elektryczne podgrzewacze wody.

2. RODZAJE I DANE ZNAMIONOWE ODBIORNIKW GOSPODARSTWA DOMOWEGO ORAZ MOCE ZAPOTRZEBOWANE POJEDYNCZYCH MIESZKA Odbiorniki energii elektrycznej przeznaczone do powszechnego stosowania

w mieszkaniach s wykonywane jako jedno lub trjfazowe, jeeli ich moc znamionowa przekracza 3,0-3,5 kW (tabela 1). Wyszczeglnione w tabeli urzdzenia nie maj cech luksusu i wiele z nich jest na wyposaeniu, jeeli nie wszystkich to znacznej czci mieszka.
Tabela 1. Moce znamionowe odbiornikw elektrycznych gospodarstwa domowego

Rodzaj odbiornika
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. kuchenka z piekarnikiem kuchenka mikrofalowa roen (grill) zmywarka do naczy toster mikser czajnik elektryczny ekspres do kawy frytkownica wycig oparw kuchennych zbiornikowy podgrzewacz wody (3 15 l) zbiornikowy podgrzewacz wody (15 150 l) zbiornikowy podgrzewacz wody (200 1000 l) przepywowy podgrzewacz wody elazko prasowalnica pralka suszarka bielizny suszarka do wosw suszarka do rk promiennik podczerwieni solarium sauna lodwka zamraarka odkurzacz froterka

Moc znamionowa w kW; wykonanie

jednofazowe 1,0 2,0 0,8 3,3 3,5 0,9 1,7 0,2 1,0 2,0 1,0 2,0 1,6 2,0 0,3 2,0 4,0 6,0 2,0 18,0 18/21/24/27 1,0 2,1 3,3 2,0 3,3 3,3 0,8 2,1 0,2 2,2 2,8 3,5 0,2 0,3 1,0 0,5 trjfazowe 8,0 - 14,0

4,0 4,5 18,0

Urzdzenia elektryczne instalowane na stae lub uytkowane okazjonalnie mog by przeznaczane do: - przygotowywania posikw i zmywania naczy - czna moc okoo 20 kW, - utrzymania czystoci - czna moc okoo 12 kW, - owietlenia oraz zaspokajania indywidualnych zainteresowa mieszkacw - czna moc okoo 5 kW.
5

Z przedstawionego zestawienia wynika, e czna moc odbiornikw elektrycznych, zainstalowanych w mieszkaniu lub jedynie posiadanych przez uytkownikw, bez urzdze ogrzewania elektrycznego mieszkania i podgrzewaczy wody, moe by rzdu 40 i wicej kilowatw. Odbiorniki elektryczne zgromadzone w poszczeglnych mieszkaniach nigdy nie s jednoczenie zaczone do sieci, tak e rzeczywiste zapotrzebowanie na moc, okrelone pojciem mocy zapotrzebowanej, jest znacznie mniejsze od sumy mocy znamionowych odbiornikw. Przepisy z 1977 r., obowizujce a do roku 1995, ustalay moce zapotrzebowane dla mieszka bez elektrycznego ogrzewania pomieszcze nastpujco: - w budynkach zgazyfikowanych, dla mieszka wieloizbowych 1 kW na izb lecz nie mniej ni 4 kW na mieszkanie oraz 2 kW na mieszkanie jednoizbowe, - w budynkach niezgazyfikowanych 7 kW na mieszkanie wieloizbowe dla kuchni elektrycznej i elektrycznych podgrzewaczy wody oraz dodatkowo 300 W na izb; 4 kW na mieszkanie jednoizbowe. Obecnie w Polsce nie ma adnych obowizujcych przepisw dotyczcych ustalania mocy zapotrzebowanej na jedno mieszkanie o zrnicowanej wielkoci oraz rnym wyposaeniu w instalacje inne ni elektryczne. Wedug zalece COBRE Elektromonta moce te mona wyznaczy wedug zalenoci:

PM1 = P1 + MP2
w ktrej: P1 - moc odbiornika o najwikszej mocy znamionowej, P2 - moc zapotrzebowana przez 1 osob w mieszkaniu, M - liczba osb, dla ktrych mieszkanie zostao zaprojektowane. W mieszkaniach zgazyfikowanych moc P1 to moc pralki elektrycznej

(1)

(2,5 - 3,3 kW), a w mieszkaniach niezgazyfikowanych moc kuchenki elektrycznej z piekarnikiem (8 - 14 kW) lub niekiedy moc przepywowego podgrzewacza wody (18 - 27 kW). Moc P2 szacuje si na 1 kW w okresie najbliszych kilku lat. Wedug tych zalece moc zapotrzebowan przez przecitne mieszkanie wieloizbowe (M - 4) w budynkach wielorodzinnych o ogrzewaniu innym ni elektryczne mona szacowa jako rwne: 6-7 kW w budynkach zgazyfikowanych, 12-25 kW w budynkach niezgazyfikowanych. Przy takich obcieniach zasilanie mieszka powinno by wykonane jako trjfazowe. Zrnicowanie mocy zapotrzebowanej przez jedno mieszkanie w zalenoci od tego czy budynek jest czy nie jest zgazyfikowany wpywa na ustalenie obcialnoci (przekrojw) przewodw i parametrw urzdze zabezpieczeniowych przeteniowych (prdw

znamionowych bezpiecznikw i wycznikw) wewntrznych linii zasilajcych, fragmentw instalacji zasilajcych poszczeglne mieszkania oraz sposb wykonania instalacji w samym mieszkaniu. Jest to w zasadzie rwnoznaczne ze zmuszeniem mieszkacw budynkw zgazyfikowanych na wyczne korzystanie z kuchenek gazowych, w niektrych budynkach rwnie na stosowanie gazowych podgrzewaczy wody, bez moliwoci zainstalowania teraz i w przyszoci bardziej estetycznych i bezpiecznych urzdze elektrycznych. Nie wystpuj takie ograniczenia przy zaoeniu, e sposb wykonania instalacji elektrycznej w budynku mieszkalnym nie powinien zalee od tego czy jest w nim rwnie instalacja gazowa, tak jak ustala si to rwnie w innych krajach, m.in. w normie niemieckiej DIN 18015/1. Oznacza to rwnie, e mieszkacy domw zgazyfikowanych maj prawo wyboru przy pomocy jakich urzdze pragn zaspokaja swoje okrelone potrzeby bytowe. Przy takim zaoeniu moc zapotrzebowana pojedynczego mieszkania powinna wynosi: - 12,5 kW dla mieszka w budynkach z centralnym zaopatrzeniem w ciep wod, - 30 kW dla mieszka w budynkach, w ktrych przewiduje si instalowanie elektrycznych urzdze do przygotowania ciepej wody o znacznych mocach znamionowych. Uzasadnienie podanych wartoci jest nastpujce. W mieszkaniach z centralnym zaopatrzeniem w ciep wod najwiksze dugotrwae obcienie (trwajce duej ni 3-4 stae czasowe przewodw) moe wystpi w przypadkach jednoczesnego korzystania z: - kuchenki elektrycznej o mocy znamionowej PN rwnej 10 kW z wczonymi elementami grzejnymi o cznej mocy 0,75 PN - 7,5 kW, - pralki elektrycznej - 2,5 kW, - innych odbiornikw (owietlenia, lodwki, elazka, odkurzacza, sprztu RTV i in.) - 2,5 kW. W mieszkaniach z indywidualnym przygotowaniem ciepej wody uzasadnienie najwikszego obcienia jest nastpujce: - kuchenka elektryczna o PN = 10 kW, wczona na 0,75 mocy znamionowej - 7,5 kW, - przepywowy podgrzewacz wody - 18 kW, - pralka oraz inne odbiorniki - 4,5 kW. W kadym mieszkaniu mog by zaczone rwnie inne zestawy odbiornikw lecz ich czne obcienie nie powinno dugotrwale przekroczy zaoonych wartoci. Zblione, chocia o okoo 10% wysze wartoci mocy zapotrzebowanych podaje si rwnie w normie DIN 18015/1; odpowiednio 14,5 oraz 34 kW. Przy ustalaniu mocy zapotrzebowanej mieszka i szczytowych mocy obliczeniowych budynkw mieszkalnych naley odej od nawyku zbyt szczegowego ustalania tych wartoci, czym jest m.in. uwzgldnianie liczby osb, na ktre planowane jest mieszkanie. Budynek trwa z reguy duej ni zamieszkuj w nim pierwsi jego mieszkacy, a kolejni lokatorzy czy waciciele nie powinni by zmuszeni do uytkowania sprztu elektrycznego o podobnym standardzie jak ich poprzednicy, z okresu gdy instalacja bya projektowana.

3. WEWNTRZNE LINIE ZASILAJCE 3.1. WYMAGANIA OGLNE Wewntrzne linie zasilajce (wlz) maj za zadnie poczenie instalacji odbiorczych ze zczem bezporednio lub za porednictwem rozdzielnicy gwnej (rys. 1). Przekroje y przewodw wlz powinny by tak dobrane, aby spenione byy wymagania dotyczce w szczeglnoci: obcialnoci prdowej, nie mniejszej ni spodziewane szczytowe obcienie prdowe, skutecznoci dziaania zastosowanych zabezpiecze przeteniowych, przeciwporaeniowych i in., dostawy energii elektrycznej o wysokiej jakoci zapewniajcej dugotrwa, poprawn i bezpieczn prac wszystkich urzdze elektrycznych, zastosowania przewodw o przekrojach nie mniejszych od najmniejszych dopuszczalnych dla wlz. Wewntrzne linie zasilajce (wlz) powinny by ukadane w miejscach atwo dostpnych np. na klatkach schodowych, z wyjtkiem klatek schodowych ewakuacyjnych, w korytarzach piwnic itp. Wszystkie wlz powinny by wykonane jako trjfazowe. Ich liczb, oraz przekroje przewodw ustala projektant w zalenoci od liczby instalacji odbiorczych w budynku. W budynkach kilkukondygnacyjnych o liczbie mieszka od kilku do kilkunastu w jednej klatce schodowej prowadzi si zazwyczaj jedn lini zasilajc. W budynkach wysokich oraz w budynkach, w ktrych wystpuje znaczne zapotrzebowanie mocy przez poszczeglne mieszkania wykonuje si wicej ni jedn lini zasilajc (rys. 2). W budynkach o wysokim standardzie wykonania mieszka stosowane jest niekiedy indywidualne zasilanie poszczeglnych mieszka bezporednio z gwnej rozdzielnicy (tablicy rozdzielczej). W przypadku przyczy napowietrznych lokalizacja licznika energii elektrycznej i prowadzenie wlz powinno by tak wykonane, aby moliwa bya atwa przebudowa na zcze kablowe.

Rys. 1. Przykad wykonania instalacji elektrycznej w budynku mieszkalnym wielorodzinnym z zaznaczeniem charakterystycznych elementw instalacji

Rys. 2. Przykady wykonania wewntrznych linii zasilajcych budynkw mieszkalnych o duej liczbie mieszka lub znacznym obcieniu; RG rozdzielnica gwna, OA obwody administracyjne

3.2. SZCZYTOWE MOCE OBLICZENIOWE WEWNTRZNYCH LINII ZASILAJCYCH Proponuje si, aby za podstaw przyjmowania obliczeniowych mocy szczytowych wewntrznych linii zasilajcych budynkw jedno i wielorodzinnych bez ogrzewania elektrycznego przyjmowa diagram z rysunku 3 oraz dane zestawione w tabeli 2. Moc obliczeniow wewntrznej linii zasilajcej N mieszka wyliczono z zalenoci

Pblz = kjNPM1
w ktrej kj to wspczynnik jednoczesnoci.
Tabela 2. Zapotrzebowanie mocy w budynkach mieszkalnych

(2)

Zapotrzebowanie mocy wlz [kVA] Liczba mieszka w budynku N

z elektrycznym podgrzewaniem wody uytkowej w azienkach bez elektrycznego podgrzewania wody uytkowanej w azienkach

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 14 16 18 20 25 30 35 40 45 50 60 70 80 90 100

30 44 55 64 72 80 86 91 97 101 110 116 123 128 133 144 153 160 165 170 175 183 189 195 200 205

12,5 22 28 33 37 41 44 47 49 51 55 59 62 66 69 74 80 84 87 91 94 99 102 104 106 108

10

Warto mocy zapotrzebowanej przez pojedyncze mieszkania PM1 przyjte zgodnie z ustaleniami zawartymi w punkcie 2. Wartoci wspczynnikw jednoczesnoci kj w zalenoci od liczby mieszka przyjto, w okresie do 25 mieszka zgodnie z ustaleniami normy niemieckiej DIN 18015/1. Dla wikszej liczby mieszka wspczynniki te przyjmuj bardzo mae wartoci rwne np. w budynkach z centralnym zaopatrzeniem w ciep wod 0,131 przy 50 mieszkaniach oraz 0,074 przy 100 mieszkaniach. W budynkach z indywidualnym elektrycznym podgrzewaniem wody wspczynniki te wynosz odpowiednio 0,103 i 0,06. Dotychczas przyjmowane w Polsce i aktualnie zalecane przez COBRE Elektromonta wspczynniki jednoczesnoci dla linii zasilajcych du liczb mieszka s znacznie wiksze od podanych. Z tego wzgldu szczytowe obcienia wlz zasilajcych du liczb mieszka przyjto takie, jakie s podane w normie niemieckiej - DIN 18015 mimo, e moce zapotrzebowane przez poszczeglne mieszkania PM1 s w tej normie nieco wiksze, rwne odpowiednio 14,5 oraz 34 kW. Na rysunku 3 poziomymi liniami podano wymagane wartoci prdw znamionowych bezpiecznikw INF, a przez to porednio rwnie najnisz dugotrwa obcialno prdow przewodw wlz. Wynika std, e rwnie przy niewielkiej liczbie mieszka, a nawet w przypadku pojedynczego mieszkania, obcialno ta nie powinna by mniejsza ni 63 A, czemu z pewnymi ograniczeniami odpowiada przekrj przewodw miedzianych 10 mm2.

Rys. 3. Wartoci obliczeniowych mocy szczytowych PBm wewntrznych linii zasilajcych budynkw o liczbie mieszka n bez ogrzewania elektrycznego

11

3.3. OBWODY ODBIORCZE Przewody czce wewntrzn lini zasilajc z zabezpieczeniami przedlicznikowymi, licznikiem i tablic rozdzielcz w mieszkaniu powinny by przystosowane do zabezpieczenia ich bezpiecznikami 50 A, niekiedy 63 A. Powinny to by przewody miedziane o minimalnym przekroju co najmniej 10 mm2 i obcialnoci prdowej co najmniej 50 A. Zasadno stosowania takich zabezpiecze i przewodw wynika z warunku selektywnoci dziaania szeregowo poczonych bezpiecznikw przedlicznikowych i wycznikw instalacyjnych w obwodach odbiorczych. Rozdzielnica w mieszkaniu (rys. 4) powinna by zainstalowana moliwie blisko rodka obcienia, przewanie na jednej, mniej eksponowanej cianie w korytarzu lub przedpokoju, blisko kuchni lub pomieszczenia gospodarczego, azienki, grupujcych odbiorniki o najwikszych mocach znamionowych (kuchenka, pralka, zmywarka do naczy, prasowalnica itp.). Rozdzielnica powinna by umieszczona w miejscu i na wysokoci nie utrudniajcej nadmiernie dostpu do cznikw. Rozdzielnice, w ktrych przewiduje si zamontowanie stycznikw, przekanikw i innych urzdze sterujcych i zabezpieczajcych, ktrych dziaanie wywouje nawet umiarkowany haas nie powinny by montowane na cianie pomieszczenia przewidywanego na sypialni. W rozdzielnicy mieszkaniowej naley przewidzie kilka wolnych miejsc na zainstalowanie dodatkowego obwodu lub aparatu, jeli zajdzie taka potrzeba w przyszoci. Instalacje elektryczne powinny by podzielone na potrzebn liczb obwodw (tabl. 3) w celu: zapewnienia niezawodnej pracy odbiornikw energii elektrycznej, ograniczenia negatywnych skutkw w razie zaistnienia uszkodzenia w jednym z obwodw, uatwienia bezpiecznego sprawdzania i konserwacji instalacji. Wydzielone obwody naley stosowa dla gniazd wtyczkowych. Do jednego obwodu nie naley przycza wicej ni 10 gniazd, przy czym gniazda podwjne i potrjne liczy si jako jedno gniazdo. Dopuszcza si stosowanie w mieszkaniu obwodw wsplnych dla odbiornikw owietleniowych i gniazd wtyczkowych, jeeli s co najmniej dwa obwody, a dziaanie takie pozwala na ograniczenie liczby lub znaczne skrcenie cznej dugoci obwodw. Odbiorniki o mocy 2 kW i wikszej powinny by zasilane z osobnych wydzielonych obwodw (rys. 4) niezalenie od tego czy s zainstalowane na stae czy zasilane poprzez gniazda wtyczkowe i wtyczki. Do takich odbiornikw nale: - kuchenki elektryczne, rona, - zmywarki do naczy, - pralki, - przepywowe podgrzewacze wody, - zbiornikowe podgrzewacze wody o znacznych mocach i pojemnociach.

12

Zaleca si wykonanie osobnych obwodw do zasilania: - warsztatw podrcznych, pracowni, - owietlenia zewntrznego, - garay, - innych pomieszcze gospodarczych, - sprztu komputerowego.
Tabela 3. Zalecana, minimalna liczba obwodw gniazd wtyczkowych oglnego uytku i obwodw owietleniowych w instalacji odbiorczej w mieszkaniu

Powierzchnia mieszkania, m2

Minimalna liczba obwodw

do 50 50-75 75-100 100-125 powyej 125

2 3 4 5 6

Rys. 4. Przykad wykonania tablicy rozdzielczej i obwodw odbiorczych w mieszkaniu wieloizbowym

13

Liczba gniazd wtyczkowych w poszczeglnych pomieszczeniach mieszkania powinna by na tyle dua, aby nie byo kopotliwe uytkowanie rnych odbiornikw, rwnie rcznych, bez koniecznoci stosowania przeduaczy o wikszej liczbie gniazd. Wymagana liczba wypustw owietleniowych i gniazd wtyczkowych oglnego przeznaczenia w mieszkaniach o przecitnym standardzie wykonania nie powinna by mniejsza od podanych w tablicy 4 w kolumnie 1. Przy wyszym standardzie wykonania naley przyjmowa dane zestawione w kolumnach odpowiadajcych kategorii II. W takich przypadkach moe by konieczne wykonanie wikszej liczby obwodw, ni wynika to z zalece zawartych w tabeli 3. Obwody owietlenia i gniazd wtyczkowych oglnego przeznaczenia naley wykonywa przewodami miedzianymi o przekroju 1,5 mm2 i zabezpieczy wycznikami instalacyjnymi o prdzie znamionowym cigym 16 A i charakterystyce czasowo-prdowej typu B (rys. 4). Obwody zasilajce wydzielone odbiorniki o wikszej mocy znamionowej powinny by wykonane przewodami o obcialnoci odpowiedniej do ich prdu znamionowego, jednak o przekroju nie mniejszym ni 1,5 mm2 Cu. W budynkach wielorodzinnych osobne obwody odbiorcze powinny by wykonane do zasilania: - owietlenia klatki schodowej, piwnic, korytarzy, - instalacji dzwonkowych, domofonw i innych urzdze uytkowanych wsplnie przez wielu mieszkacw, - hydroforw, - wind. Obwody odbiorcze powinny by wyposaone w wyczniki instalacyjne chronice przewody i zasilane urzdzenia przed skutkami przete oraz w wyczniki rnicowoprdowe. Wyczniki te mog by instalowane w poszczeglnych obwodach lub jeden wycznik rnicowoprdowy o wikszym prdzie znamionowym cigym i znamionowym prdzie rnicowym, moe chroni kilka obwodw (rys. 4). Wyczniki rnicowoprdowe obwodw gniazd wtyczkowych powinny by wysokoczue, o znamionowym prdzie rnicowym (IN) nie wikszym ni 30 mA, inne za obwody mog by chronione wycznikami o prdach IN = 100 mA i 300 mA, odpowiednich do spodziewanych prdw upywowych. Zamiast oddzielnych wycznikw przeteniowych i wycznikw rnicowoprdowych mog by instalowane wyczniki zwarte, zawierajce w jednym aparacie wyzwalacze przeteniowe i rnicowoprdowe. Nie oznacza to, e nie mog by zastosowane inne ni wyczniki rnicowoprdowe urzdzenia ochrony przeciwporaeniowej, szczeglnie w obwodach i warunkach nie stwarzajcych szczeglnego zagroenia poraeniowego.

14

Tabela 4. Zalecane wyposaenie instalacji odbiorczej w mieszkaniu

Kategoria I
Rodzaj pomieszczenia Liczba obwodw
liczba gniazd wtyczkowych liczba punktw owietlenia

Kategoria II
liczba gniazd wtyczkowych liczba punktw owietlenia

Kategoria II
liczba gniazd wtyczkowych liczba punktw owietlenia

Sypialnia/ pokj dzienny 12 m2 20 m

2 2

3 4 5 5 7 4 3 1

1 1 2 2 2 1 2 1

5 7 9 7 9 7 4 2

2 2 3 2 3 2 3 1

7 9 11 8 11 9 5 2

3 3 4 2 3 3 3 2

>20 m

Nisza kuchenna Kuchnia Pracownia azienka WC Przedpokj dugoci 2,5 m >2,5 m Balkon, loggia szerokoci 3 m >3 m Piwnica, przyziemie Pokj zainteresowa (hobby) czna liczba obwodw wydzielonych: kuchenka elektryczna zmywarka pralka suszarka bielizny podgrzewacz wody piekarnik inne

1 1

1 1

1 2

2 2

1 3

3 3

1 1 1 3

1 1 1 1

1 2 2 5

1 1 1 2

2 3 2 7

1 2 1 2

1 1 1 1 1 -

1 1 1 1 2 1 1

1 1 1 1 2 1 2

15

4. OBCIENIA SIECI ZASILAJCYCH BUDYNKI MIESZKALNE Wraz ze zwikszajc si liczb budynkw mieszkalnych oraz mieszka zmniejszaj si wartoci wspczynnikw jednoczesnoci kj. Przy bardzo duej liczbie zasilanych mieszka wikszej od 100 mona proponowa przyjcie wartoci wspczynnikw jednoczesnoci jak dla 100 mieszka, rwnych: kj = 0,085 dla mieszka z centralnym zaopatrzeniem w ciep wod, oraz kj = 0,068 dla mieszka z elektrycznymi podgrzewaczami ciepej wody. Wartoci te s nieco wiksze ni wynika to z zalece normy niemieckiej DIN 18015/1. Zblione wartoci wspczynnikw jednoczesnoci uzyskano w trakcie badania obcienia sieci zasilajcej du dzielnic mieszkaniow, o ponad 4000 mieszka, w Mannheim w Niemczech [1]. Wanym zagadnieniem jest sposb ustalania przekrojw y kabli sieci rozdzielczej niskiego napicia. Dokadne ustalenia obcialnoci prdowej i przekrojw przewodw tej sieci dla obcie poszczeglnych ulic, grup budynkw i pojedynczych budynkw powoduje, e poszczeglne odcinki tej sieci maj rne przekroje. Taki sposb wyznaczania przekrojw sieci jest w peni racjonalny technicznie, ale nie zawsze uzasadniony ekonomicznie. Przykadowo w Hessische Energiewirtschaft AG, w Darmstadt, bdcym odpowiednikiem naszych Zakadw Energetycznych w sieci komunalnej niskiego napicia stosuje si jeden, standardowy przekrj y kabli rwny 150 mm2 A1. Takie postpowanie ma pene uzasadnienie ekonomiczne. Powszechne stosowane jednego typu kabla obnia cen jego produkcji i zakupu oraz zmniejsza potrzebn ilo i rnorodno, a przez to rwnie koszty zakupu i magazynowania koniecznego osprztu (muf, zaciskw itp.). Zastosowanie w pewnych przypadkach przekrojw przewodw sieci rozdzielczych wikszych ni wynika to z warunku aktualnego obcienia prdowego zwiksza niezawodno zasilania i jako energii oraz obnia koszty strat energii i nie ogranicza moliwoci przyczenia nowych odbiorcw.

5. ZASADY DOBORU PRZEWODW I KABLI ELEKTROENERGETYCZNYCH 5.1. WYMAGANIA OGLNE Przewody i kable elektroenergetyczne powinny by tak dobrane, aby podczas wieloletniego uytkowania nie wystpowao ich przedwczesne zuycie i uszkodzenia powodowane szkodliwym oddziaywaniem rodowiska. Same te nie powinny stwarza takiego zagroenia dla rodowiska, a w warunkach pracy normalnej przyrost temperatury przewodw nie powinien przekracza wartoci granicznych dopuszczalnych dugotrwale. Powinna by te

16

zapewniona odbiorcom odpowiednia jako energii okrelona gwnie brakiem przerw w zasilaniu oraz odchyleniami napicia od wartoci znamionowej i zawartoci wyszych harmonicznych nie przekraczajcymi wartoci granicznych dopuszczalnych. Warunki zwizane gwnie ze rodowiskiem wyznaczaj wymagany typ przewodu lub kabla i sposb ochrony przed szkodliwymi oddziaywaniami rodowiska, warunki techniczne za ustalaj napicie znamionowe i przekroje przewodw. Kolejno postpowania przy wyznaczaniu przekroju przewodw jest zazwyczaj nastpujca: 1. Wyznacza si przekrj ze wzgldu na obcialno prdow dugotrwa. 2. Sprawdza si, czy dobrany przekrj jest wystarczajcy ze wzgldw mechanicznych. 3. Sprawdza si, czy dobrane przekroje przewodw s wystarczajce ze wzgldu na cieplne dziaanie prdw przecieniowych i zwarciowych. 5. Sprawdza si skuteczno ochrony przeciwporaeniowej. Naley mie wiadomo, e dobr przewodw i zabezpiecze przeteniowych to jedna czynno projektowa. Obcialnoci prdowe przewodw wyznaczaj bowiem najwiksze wartoci prdw znamionowych urzdze przeteniowych, jak rwnie prdy znamionowe zabezpiecze przeteniowych wyznaczaj wymagane wartoci obcialnoci prdowej przewodw.

5.2. DOBR PRZEKROJU PRZEWODW ZE WZGLDU NA OBCIENIE PRDEM I SPADKI NAPICIA Dobr przekroju przewodw ze wzgldu na obcialno prdow dugotrwa wykonuje si na podstawie tablic obcialnoci dugotrwaej przewodw (tabl. 5), waciwych dla okrelonych typw przewodw i warunkw ich uoenia. Dobiera si zazwyczaj najmniejszy z przekrojw, ktrego obcialno dugotrwaa IZ jest wiksza od prdu obliczeniowego IB wyznaczonego z mocy zapotrzebowanej lub obliczeniowej mocy szczytowej, zgodnie z ustaleniami zawartymi w punktach 2 i 3. W obliczeniach prdu IB mieszkalnych, przy braku dokadnych danych mona przyj cos = 0,95. odbiornika przyjmuje si jako prd IB. Powinien by speniony warunek w budynkach

W obwodach odbiorczych zasilajcych pojedyncze odbiorniki prd znamionowy

IZ I B

(3)

Przewody zasilajce odbiorniki o obcieniu innym ni dugotrwae (dorywcze, przerywane) w ograniczonym czasie mog by obcione prdem wikszym od ich

17

obcialnoci dugotrwaej IZ, bez przekroczenia temperatury granicznej dopuszczalnej dugotrwale.

Tabela 5. Obcialno prdowa dugotrwaa IZ przewodw o izolacji PVC uoonych w rny sposb wg normy niemieckiej DIN VDE 0298-4 oraz zalecane (najwiksze) prdy znamionowe bezpiecznikw INF jako zabezpiecze przeteniowych; obliczeniowa temperatura otoczenia 0 = 25 C

Odbiorniki energii elektrycznej pracuj w zasadzie poprawnie przy zasilaniu ich napiciem o wartoci zblionej do znamionowej. Wymagane jest niekiedy zastosowanie przewodw o przekroju y wikszym ni wynika to z warunku obcialnoci prdowej, aby odchylenia napicia w poszczeglnych fragmentach sieci i instalacji nie przekraczay wartoci granicznej dopuszczalnej ustalonej przez odpowiednie przepisy lub normy przy zaoeniu, e

18

wystpujce odchylenia napicia powodowane spadkami napi nie powinny wywoywa zakce w pracy odbiornikw. W Polsce w 2001 r. nie ma obowizujcych przepisw lub norm ustalajcych dopuszczalne spadki napicia oraz dopuszczalne odchylenia napicia od wartoci znamionowych w poszczeglnych fragmentach instalacji. Przepisy z 1977 roku utraciy wano, a jak dotychczas to istnieje tylko projekt normy PN-IEC 60364/523 dotyczcy tego zagadnienia. Zawarto w nim zalecenie, aby spadek napicia w instalacjach nieprzemysowych, a gwnie w budynkach mieszkalnych na odcinku od zcza do koca dowolnego obwodu odbiorczego instalacji nie przekracza 4% napicia znamionowego. W projekcie nie ma ogranicze dotyczcych dopuszczalnych spadkw napi w wewntrznych liniach zasilajcych. Inne i ustalone z wiksz dbaoci o jako energii elektrycznej s zalecenia norm niemieckich [3], w ktrej rnicuje si wymagania dotyczce dopuszczalnych spadkw napicia w wewntrznych liniach zasilajcych (tabl. 6, rys. 5) oraz w obwodach odbiorczych. Dopuszczalny spadek napicia, od licznika do koca obwodu, nie powinien przekracza 3%. Tylko pozornie wymagania te s prawie takie same. Istotna rnica polega na tym, e kady odbiorca niemiecki ma na zaciskach swojej rozdzielnicy w mieszkaniu napicie bardzo bliskie znamionowemu, a polski moe je mie o okoo 3% nisze. Spadek napicia, wyraony w procentach na dowolnym odcinku toru o dugoci l, wykonanym przewodem o przekroju S i konduktywnoci materiau y , jest okrelony zalenoci: dla linii i instalacji jednofazowych
U % = 200 I B ( R cos + X sin ) U Nf

(4)

dla obwodw trjfazowych

U % = 3 100 I B ( R cos + X sin ) UN

(5)

gdzie: IB - prd obcienia, A; cos - wspczynnik mocy; R, X - rezystancja i reaktancja przewodu wyraone wzorami
R= l S

(6) (7)

X = x l 10-3

19

przy czym: x - reaktancja jednostkowa przewodw, m/m; UN - napicie znamionowe fazowe oraz midzyprzewodowe (liniowe). W obliczeniach naley przyjmowa dugoci w metrach, przekroje przewodw w mm2, za konduktywnoci w m/ mm2 (56 dla y miedzianych i 33 dla aluminiowych). Jednostkowe reaktancje x wynosz ok. 0,070,08 m/m kablowych, 0,10 m/m dla instalacji w rurkach oraz 0,25-0,30 m/m dla linii napowietrznych niskiego napicia. Jeeli obliczenia dotycz linii kablowych lub instalacji elektrycznych wykonanych kablami, przewodami wieloyowymi lub jednoyowymi uoonymi w rurkach, o przekroju y nie wikszym ni 50 mm2 miedzianych lub 70 mm2 aluminiowych, to rezystancje przewodw s ponad czterokrotnie wiksze od ich reaktancji. Pozwala to na pominicie reaktancji przewodw w obliczeniach praktycznych, przy zachowaniu zadowalajcej dokadnoci oblicze. Przy takim zaoeniu mona korzysta z nastpujcych zalenoci: dla obwodw jednofazowych
U % = 200 Pl 2 SU nf

(8)

dla obwodw trjfazowych

U % = 100 Pl 2 SU Nf

(9)

w ktrych P - moc czynna przesyana analizowanym odcinkiem toru prdowego, W.

Rys. 5. Graniczne dopuszczalne spadki napicia Ulzd w wewntrznych liniach zasilajcych w budynkach mieszkalnych

20

Tabela 6. Graniczne dopuszczalne spadki napicia Ulzd w wewntrznych liniach zasilajcych, w budynkach mieszkalnych

Lp. 1 2 3 4

Moc przesyana lini wlz w kW do 100 od 100 do 250 od 250 do 400 powyej 400

Ulzd w % 0,5 1,0 1,25 1,50

6. ZABEZPIECZENIE PRZEWODW I KABLI ELEKTROENERGE TYCZNYCH 6.1. ZABEZPIECZENIA PRZED SKUTKAMI PRZECIE Przepyw prdw przekraczajcych zarwno obcialno prdow przewodw, jak i prd znamionowy odbiornikw i urzdze elektrycznych, a take pogorszenie si warunkw chodzenia, ustanie pracy urzdze zapewniajcych wymuszone chodzenie urzdze powoduj zwikszenie si temperatury y przewodw i uzwoje urzdze elektrycznych, co z kolei wywouje przyspieszone starzenie si izolacji, a niekiedy moe by przyczyn jej zniszczenia, powstania poaru lub wybuchu. Z tych wzgldw przewody i kable oraz rnorodne urzdzenia elektroenergetyczne i niektre zoone ukady zasilania powinny mie skuteczne zabezpieczenia przeciwprzeteniowe oraz inne, powodujce samoczynne wyczanie zasilania w przypadkach zwar i przecie oraz nieprawidowej pracy innych urzdze zapewniajcych waciwe warunki chodzenia. Przypadki, w ktrych mona lub nie naley instalowa zabezpiecze s wyjtkowe. Zabezpieczenia przed skutkami prdw przeteniowych mog by wykonane przy zastosowaniu: - jednego urzdzenia zabezpieczajcego zarwno przed skutkami zwar, jak i przecie; - dwch rnych urzdze, z ktrych jedno zabezpiecza przed skutkami zwar, a drugie przed skutkami przecie. Urzdzenia zabezpieczajce przewody i kable przed skutkami przecie powinny by tak dobrane, aby w przypadku przepywu prdw o wartoci wikszej od dugotrwaej obcialnoci prdowej przewodw IZ nastpowao ich dziaanie zanim wystpi nadmierny wzrost temperatury y przewodw i rnych zestykw. Wymagania te uwaa si za spenione, jeeli zachowane s nastpujce warunki (rys. 6).

IB I n I Z I2 1,45 IZ

(10) (11)
21

w ktrych: IB - prd obliczeniowy lub prd znamionowy odbiornika, jeeli z danego obwodu jest zasilany tylko jeden odbiornik, In - prd znamionowy lub prd nastawienia urzdzenia zabezpieczajcego, I2 - prd zadziaania urzdzenia zabezpieczajcego.

Rys. 6. Relacja midzy rnymi prdami w obwodach zabezpieczonych przed skutkami przecie: IB - prd obliczeniowy, In - prd znamionowy urzdze zabezpieczajcych, I2 - prd zadziaania urzdze zabezpieczajcych

Jako prd zadziaania bezpiecznikw mona przyjmowa wartoci prdw probierczych grnych If. Iloraz prdw probierczych grnych i prdw znamionowych bezpiecznikw dla bezpiecznikw o prdzie znamionowym wikszym od 4 A wynosi 1,5 1,9. Dla bezpiecznikw instalacyjnych o prdzie znamionowym INF = 20(32) - 400 A mona przyjmowa

I2 = 1,6 INF

(12)

Wyzwalacze przecieniowe wycznikw instalacyjnych maj tak uksztatowane charakterystyki, e ich prd zadziaania I2 jest rwny 1,45 Int, gdzie Int to prd nastawienia wyzwalacza przecieniowego. Zabezpieczenia przecieniowe przewodw powinny by instalowane na pocztku obwodu oraz w miejscach, poza ktrymi nastpuje zmniejszenie si obcialnoci przewodw, a zastosowane zabezpieczenia nie chroni tych odcinkw obwodu. Dotyczy to: zmniejszenia przekroju przewodw lub zmiany rodzaju przewodw, pogorszenia si warunkw chodzenia w wyniku zmiany sposobu uoenia przewodw, istnienia innych instalacji lub podwyszonej temperatury otoczenia. Mona nie stosowa dodatkowych zabezpiecze, jeeli nie chroniona cz obwodu nie przekracza dugoci 3 m i nie zawiera rozgazie ani gniazd wtyczkowych, oraz jest zabezpieczona skutecznie przed prdami zwarciowymi, a instalacja jest wykonana w sposb ograniczajcy do minimum niebezpieczestwo powstania zwarcia, np. przez dodatkowe

22

zabezpieczenie przed wpywami zewntrznymi, i nie znajduje si w pobliu materiaw atwopalnych. 6.2. ZABEZPIECZENIA PRZED SKUTKAMI ZWAR Urzdzenia zabezpieczajce przed skutkami zwar powinny by tak dobrane, aby przerwanie prdu zwarciowego w obwodzie elektrycznym nastpowao wczeniej anieli wystpi niebezpieczestwo uszkodze cieplnych i mechanicznych w przewodach oraz ich poczeniach. Zabezpieczenia zwarciowe mog by wykonane z zastosowaniem: - bezpiecznikw lub - wycznikw samoczynnych z wyzwalaczami zwarciowymi. Czas od momentu powstania zwarcia do przerwania prdu zwarciowego powinien by na tyle krtki, aby temperatura y przewodw nie przekroczya wartoci granicznej dopuszczalnej przy zwarciu dla danego typu przewodw. Czas ten, w sekundach, nie powinien przekroczy wartoci granicznej dopuszczalnej wyznaczonej wg wzoru
S t km = k I
2

(13)

w ktrym: S - przekrj przewodu, mm2; k - wspczynnik zaleny od waciwoci materiaw przewodowych i izolacyjnych (tabl. 7). Dla bezpiecznikw rzeczywisty czas trwania zwarcia tk wyznacza si z charakterystyk czasowo-prdowych pasmowych bezpiecznikw (rys. 7). Dla wycznikw czas ten, jeeli prd zwarciowy jest wikszy od prdu wyzwalajcego wyzwalaczy zwarciowych, nie przekracza 0,1 s, a jest przewanie znacznie mniejszy, rwny 20-40 ms.
Tabela 7. Wartoci wspczynnika k dla rnych rodzajw przewodw

Rodzaj przewodu
Przewody o izolacji z gumy powszechnego uytku, z butylenu, z polietylenu usieciowanego lub z gumy etylenowopropylenowej: - z yami miedzianymi - z yami aluminiowymi Przewody o izolacji z PVC: - z yami miedzianymi - z yami aluminiowymi

Warto wspczynnika k [A s1/2 / mm2]

135 87

115 74

23

Rys. 7. Charakterystyki czasowo-prdowe pasmowe bezpiecznikw zwocznych typu gL; IK prd zwarciowy pocztkowy spodziewany

24

6.3. SELEKTYWNO DZIAANIA ZABEZPIECZE PRZETENIOWYCH Instalacje elektryczne w budynkach mieszkalnych wykonuje si w ukadach promieniowych, kilkustopniowych, w ktrych zazwyczaj kilka zabezpiecze przeteniowych jest poczonych szeregowo (rys. 1). Zabezpieczenia te instaluje si na pocztku kadej z linii lub obwodu i w miejscach, gdzie zmniejsza si przekrj przewodw. W przypadku zwarcia w dalszej czci obwodu prd zwarciowy o tej samej wartoci przepywa przez kilka urzdze zabezpieczajcych. Urzdzenia zabezpieczajce powinny dziaa w sposb selektywny, tzn. w razie rnych zakce wywoujcych przetenie powinno dziaa tylko jedno zabezpieczenie, zainstalowane najbliej miejsca uszkodzenia w kierunku rda zasilania. Dziaanie zabezpieczenia powinno wyeliminowa uszkodzone urzdzenie lub fragment obwodu, zachowujc cigo zasilania urzdze i obwodw nieuszkodzonych. Zabezpieczenia przeteniowe dziaaj selektywnie, jeeli ich pasmowe charakterystyki prdowo-czasowe nie przecinaj si ani nie maj wsplnych obszarw dziaania. W odniesieniu do bezpiecznikw wymaganie to sprowadza si do warunku, aby prdy znamionowe wkadek bezpiecznikowych kolejnych bezpiecznikw rniy si co najmniej o 2 stopnie, a wic aby wynosiy np. 25 i 50 A lub 60 i 100 A. Stosowanie bezpiecznikw rnicych si o jeden stopie przewanie nie zapewnia wymaganej selektywnoci dziaania. Iloraz prdw znamionowych kolejnych wkadek bezpiecznikowych tego samego typu, poczonych szeregowo powinien by w przecitnych warunkach co najmniej rwny 1,6. W razie stosowania bezpiecznikw rnych typw o charakterystykach czasowo-prdowych szybkich i zwocznych, wymaganie to moe si okaza niewystarczajce. Znacznie trudniej jest zapewni selektywno dziaania zabezpiecze zwarciowych wykonanych z zastosowaniem wycznikw. Maj one z reguy jednoczonowy wyzwalacz bezzwoczny powodujcy dziaanie wycznika w czasie wasnym 0,01-0,05 s, niezalenie od wartoci prdu przepywajcego przez wycznik (o ile tylko jest on wikszy ni prd dziaania wyzwalacza zwarciowego). W razie zainstalowania w szereg dwch lub wicej takich wycznikw, nawet o rnych prdach znamionowych, ich dziaanie moe by przypadkowe. Selektywno moe zapewni wwczas zastosowanie wycznika instalacyjnego selektywnego, np. typu S 93 firmy AEG lub ELESTER, jako bliszego od strony rda zasilania. Przedstawione trudnoci z zapewnieniem selektywnoci dziaania zabezpiecze zwarciowych wykonanych za pomoc wycznikw instalacyjnych uzasadniaj zalecenie, aby wyczniki te byy przede wszystkim stosowane jako zabezpieczenie poszczeglnych obwodw instalacji mieszkaniowej. W ten sposb zapobiega si niewaciwemu zabezpieczaniu tych obwodw przez samych uytkownikw, jak to ma czstokro miejsce w przypadku wykorzystania niewaciwych wkadek bezpiecznikowych. Natomiast jako dalsze zabezpieczenia od strony rda zasilania (przedlicznikowe, zabezpieczenie wlz) powinny by stosowane bezpieczniki o takich co najmniej wartociach prdw znamionowych, aby by

25

speniony warunek selektywnego dziaania zabezpiecze, a wic aby przy zwarciu w obwodzie odbiorczym wkadki te nie ulegay przepaleniu. Dlatego prdy znamionowe wkadek bezpiecznikowych powinny by dobrane z uwzgldnieniem typu i danych znamionowych wycznikw w obwodach odbiorczych oraz wartoci prdu zwarciowego (tabl. 8, rys. 8). Punkty przecicia si charakterystyk (rys. 8) wyznaczaj najwiksze wartoci prdw zwarciowych Ik - przy ktrych jest zachowana selektywno dziaania zabezpiecze w ukadzie bezpiecznik F - wycznik W.
Tabela 8. Najwiksze wartoci prdw zwarciowych w kA, przy ktrych spenione s jeszcze warunki selektywnego dziaania zabezpiecze zwarciowych o ukadzie bezpiecznik-wycznik instalacyjny typu S190B. INW [A] 6 10 13 16 20 25 32 40 50 63 INF [A] 25 1,0 0,78 0,74 0,68 0,65 35 1,7 1,4 1,4 1,4 1,28 1,23 50 3,0 2,7 2,2 2,2 2,1 1,9 1,84 63 3,5 3,3 3,1 3,1 2,9 2,9 2,85 2,7 6 6 5,5 4,5 3,8 3,2 2,8 2,4 80 6 6 6 6 6 6 5 4 4 4 100 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 125 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 160 Ukad pocze

INF

IK

INW prd znamionowy cigy wycznika INF prd znamionowy bezpiecznika; wg PN-87/E-93100/01, charakterystyka gG

Rys. 8. Charakterystyki i dt = f ( I K ) przedukowe bezpiecznikw typu gL oraz wyczania wycznikw instalacyjnych 16 i 32 A.

26

Przy sprawdzaniu warunkw selektywnego dziaania zabezpiecze mona te korzysta z danych firmowych, podajcych najwiksze wartoci prdw zwarciowych, przy ktrych urzdzenia zabezpieczajce skompletowane w odpowiednich zestawach, dziaaj selektywnie. Ustalenia takie dotycz przewanie tylko urzdze wytwarzanych przez te firmy i nie mog by przenoszone na analogiczne urzdzenia innych firm. Przykadowo, jeeli w obwodzie odbiorczym zastosowano wyczniki instalacyjne S190B o prdzie znamionowym 16 A, to prdy znamionowe wkadek bezpiecznikowych typu gG (zwocznych) w zabezpieczeniu przedlicznikowym powinny by rwne co najmniej (tabl. 8): - 35 A przy prdzie zwarciowym mniejszym ni 1,4 kA, - 50 A przy prdzie zwarciowym mniejszym ni 2,2 kA, - 63 A przy prdzie zwarciowym mniejszym ni 3,1 kA. Aby z kolei byy spenione wymagania dotyczce zabezpieczenia przecieniowego przewodw, obcialno prdowa przewodw czcych wlz z rozdzielnic w mieszkaniu powinna by nie mniejsza ni prd znamionowy zabezpiecze. Zgodnie z tabel 5, opracowan w oparciu o norm DIN VDE 0298-415 przekroje przewodw uoonych pod tynkiem (sposb oznaczony symbolami A1 i A2) w temperaturze otoczenia 25C, przy zasilaniu trjfazowym powinny by nie mniejsze ni: - 10 mm2 przy bezpiecznikach 35 A, - 16 (25) mm2 przy bezpiecznikach 50 A, - 25 mm2 przy bezpiecznikach 63 A. W Niemczech stosowane s powszechnie (rys. 1) bezpieczniki 63 A w zabezpieczeniach przedlicznikowych oraz przewody miedziane o przekroju co najmniej 10 mm2 czce wlz z rozdzielnic w mieszkaniu. Naley tu zwrci uwag na to, e przewody te, zarwno przy sposobie uoenia A1 lub A2, jak i B1 lub B2, nie s zabezpieczone przed przecieniem w sposb cakowicie zgodny z warunkami (10) i (11), przy zastosowaniu jako zabezpieczenia przedlicznikowego bezpiecznikw o prdzie znamionowym 63 A lub nawet 50 A. Taki wariant zabezpieczenia dopuszcza si jednak wyjtkowo w tym przypadku, poniewa: odcinek przewodw od zabezpieczenia przedlicznikowego do tablicy rozdzielczej w mieszkaniu jest stosunkowo krtki (zwykle jego dugo nie przekracza 3 m), na tym odcinku instalacji nie przycza si adnych odbiorw ani gniazd wtyczkowych, dugotrwae przecienie tego odcinka jest bardzo prawdopodobne. prdw znamionowych wkadek bezpiecznikowych zabezpiecze Przyjcie

przedlicznikowych 50 lub 63 A ma swoje dalsze konsekwencje. Aby bya zachowana selektywno dziaania zabezpiecze przedlicznikowych i zabezpiecze wlz (F3 na rys. 1), prdy znamionowe wkadek F3 powinny by rwno co najmniej odpowiednio 80 lub 100 A, a obcialnoci prdowe przewodw wlz wiksze ni te wartoci prdw.

27

Przy uoeniu przewodw wlz w kanaach instalacyjnych (sposb uoenia B1 lub B2 wg normy 15) powinny to by przewody miedziane o przekrojach co najmniej: - 25 mm2 o obcialnoci 94 i 85 A przy bezpiecznikach 80 A, - 35 mm2 o obcialnoci 117 i 105 A przy bezpiecznikach 100 A. Aby spenione byy wymagania dotyczce selektywnoci dziaania zabezpiecze przeteniowych oraz zabezpiecze przecieniowych przewodw, ich dane techniczne powinny by takie, jak przedstawiono na rys. 1. W Polsce, jak dotychczas powszechnie zabezpieczenia przedlicznikowe mieszka wykonuje si za pomoc bezpiecznikw o prdzie znamionowym 25 A. Wynika to z dawnych nawykw projektantw lecz gwnie z wymusze dostawcw energii (Zakadw Energetycznych), ktre zabezpieczenie przedlicznikowe traktuj jako swego rodzaju kryz ograniczajc pobr mocy przez mieszkacw. Nie uwzgldnia si warunku selektywnego dziaania zabezpiecze przeteniowych (zwarciowych) utworzonych z wycznikw w obwodach odbiorczych i bezpiecznikw przedlicznikowych. Wymg selektywnego dziaania zabezpiecze nie moe by ani naruszany ani dyskutowany. Zaprojektowane w ten sposb zabezpieczenia nie speniaj warunku selektywnoci, a moc lub jej chwilowy nadmierny pobr mona ograniczy rodkami ekonomicznymi. Liczniki energii elektrycznej instalowane w budynkach mieszkalnych w wielu krajach europejskich s wykonane w ten sposb, e w zwykej taryfie mierz tylko energi nie przekraczajc ustalonego progu. Przykadowo w Niemczech s to przytoczone ju wartoci 14,5 kW dla mieszka bez przepywowych podgrzewaczy wody i 34 kW dla mieszka z tymi podgrzewaczami. Ujednolicenie mocy zapotrzebowanej na pojedyncze mieszkanie (bez zbyt szczegowego obliczania) umoliwia rwnie powszechn budow takich licznikw jako pewnego rodzaju standardowego wyposaenia instalacji. Taka unifikacja i masowo produkcji obnia oczywicie koszt licznika. Stosowanie tej zasady byoby celowe rwnie w Polsce, zwaszcza w czasie gdy energia elektryczna staje si towarem. Zabezpieczenie przeteniowe instalacji od zcza do obwodw odbiorczych moe by rwnie zrealizowane z zastosowaniem wycznikw samoczynnych. Aparaty te (z wyjtkiem wycznikw w obwodach odbiorczych) musz by specjalnie wykonane: albo z wyzwalaczami elektromagnetycznymi dwuczonowymi, z ktrych jeden jest bezzwoczny, drugi za z krtk nastawialn zwok czasow, albo powinny to by wyczniki selektywne, np. typu S93 firmy AEG lub ELESTER. S to jednak aparaty wielokrotnie drosze ni bezpieczniki. Przekroje przewodw i prdy znamionowe zabezpiecze przeteniowych instalacji elektrycznych, zwaszcza wlz w budynkach mieszkalnych, wynikajce z koniecznoci spenienia warunku selektywnego dziaania zabezpiecze mog by nawet znacznie wiksze, ni to wynika z mocy zapotrzebowanej przez poszczeglne mieszkania i cznie przez wszystkie mieszkania w budynku. Dotyczy to w szczeglnoci budynkw o niewielkiej liczbie mieszka.

28

Do realizacji naley przyj wiksze zarwno przekroje, jak i obcialnoci przewodw, a take zabezpieczenia przeteniowe o wikszych prdach znamionowych obliczone z obydwu tych warunkw. Zabezpieczenia zwarciowe s rwnie wanymi elementami systemu ochrony przeciwporaeniowej, polegajcego na samoczynnym szybkim wyczaniu zasilania w przypadku zwar z przewodem ochronnym lub ochronno-neutralnym. Czas zadziaania zabezpiecze zwarciowych w obwodach rozdzielczych nie powinien przekracza 5 s, a w obwodach odbiorczych powinien by rzdu dziesitnych czci sekundy. Oznacza to, e impedancja obwodw zwarciowych powinna by na tyle maa, aby prd zwarciowy powodowa zadziaanie zabezpiecze w odpowiednio krtkim czasie. Moe to wymusza, aczkolwiek rzadko, a przy zastosowaniu wycznikw rnicowoprdowych raczej nigdy, dobr przewodw o wikszym przekroju y ni wynika to z innych warunkw doboru.

7. WYZNACZANIE PRZEKROJU Y PRZEWODW OCHRONNYCH, UZIEMIAJCYCH I WYRWNAWCZYCH W normalnych warunkach pracy instalacji i urzdze elektrycznych przewody ochronne, uziemiajce i wyrwnawcze nie przewodz prdu elektrycznego. Z tego wzgldu przewodw tych nie dobiera si na obcienie prdowe dugotrwae. W warunkach pewnych zakce, zwizanych gwnie z uszkodzeniem izolacji i w konsekwencji ze zwarciem doziemnym, przewodami tymi mog przepywa prdy o znacznych wartociach. Cigo przewodw ochronnych i uziemiajcych oraz niewielka warto impedancji ptli zwarciowej, ktrej czci s te przewody, warunkuj skuteczne dziaanie urzdze ochrony przeciwporaeniowej. Z tych wzgldw przewody ochronne, uziemiajce i wyrwnawcze powinny mie odpowiedni do wystpujcych narae wytrzymao mechaniczn, odporno na dziaania prdw zwarciowych oraz obcialno prdow. Wymagania te uwaa s za spenione, jeeli przekroje y tych przewodw zostan ustalone z uwzgldnieniem podanych poniej warunkw. Przekrj y przewodw ochronno-neutralnych PEN miedzianych nie moe by mniejszy ni 10 mm2, a przewodw aluminiowych 16 mm2. Warunek ten ogranicza moliwo stosowania ukadw TN-C w instalacjach odbiorczych. Najmniejsze dopuszczalne przekroje y przewodw ochronnych PE i uziemiajcych E zale od przekroju y fazowych i nie powinny by mniejsze ni wynika to z warunkw ustalonych w tabl. 9. Ponadto, gdy przewody te nie s jedn y przewodu wieloyowego, wwczas ich przekrj nie moe by mniejszy ni 2,5 mm2, jeeli s one chronione przed uszkodzeniami mechanicznymi, oraz 4 mm2 przy braku takiej ochrony.

29

3 x L + PE 4 x 6 mm2 Cu

3 x L + PE 4 x 4 mm2 Cu

4 mm2 Cu

2,5 mm2 Cu

Rys. 9. Przykad wykonania pocze wyrwnawczych miejscowych odbiornikw elektrycznych i uziemionej metalowej instalacji.

Tabela 9. Najmniejsze dopuszczalne wymiary przewodw ochronnych PE i uziemiajcych E

Przekrj SL przewodw fazowych instalacji SL 16 mm2 SL = 25; 35 mm2 SL 50 mm2

1)

Najmniejszy dopuszczalny przekrj przewodw ochronnych i uziemiajcych 1) SL 16 mm2 0,5 SL

Przekroje przewodw s podane przy zaoeniu, e yy przewodw ochronnych i uziemiajcych s wykonane z tego samego materiau co przewody fazowe; w razie uycia innych materiaw przekroje przewodw ochronnych i uziemiajcych naley tak dobra, aby uzyska co najmniej t sam konduktancj.

Tabela 10. Minimalne przekroje y przewodw do pocze wyrwnawczych gwnych

Wyszczeglnienie

Wymagany przekrj y przewodw wyrwnawczych gwnych 0,5 przekroju przewodu ochronnego SPE , lecz nie mniejszy ni 6 mm2 Cu 25 mm2 Cu lub inny o rwnowanej przewodnoci, niezalenie od przekroju przewodu ochronnego SPE

Wykonanie normalne

Przekrj dopuszczalny

30

Tablica 11. Minimalne przekroje y przewodw do pocze wyrwnawczych dodatkowych

Wyszczeglnienie

Wymagany przekrj y przewodw wyrwnawczych dodatkowych

Pomidzy dwoma urzdzeniami elektrycznymi

rwny lub wikszy ni mniejszy z przekrojw przewodw ochronnych 0,5 przekroju przewodu ochronnego

Pomidzy urzdzeniem elektrycznym a czci przewodzc obc

Przekrj minimalny

2,5 mm2 Cu lub 4 mm2 Al z zastosowaniem ochrony przewodw przed uszkodzeniami mechanicznymi 4 mm2 bez zastosowania ochrony przed uszkodzeniami mechanicznymi

Przekrj y przewodw uziemiajcych miedzianych i stalowych uoonych w ziemi powinien by nie mniejszy ni 16 mm2, jeeli s one chronione przed korozj, oraz 25 mm2 przewodw miedzianych i 50 mm2 stalowych przy braku skutecznej ochrony przeciwkorozyjnej. yy przewodw wyrwnawczych gwnych i miejscowych (dodatkowych) CC powinny mie przekrj nie mniejszy ni podano w tabl. 9, 10 i 11. Przykad doboru przedstawiono na rys. 9. Z danych zestawionych w tablicach i podanych na rysunku wynika, e wymagane przekroje przewodw wyrwnawczych zale m.in. od przekrojw przewodw ochronnych PE i ochronno-neutralnych PEN.

31

8. LITERATURA 1. Bichel A.: Untersuchung der Belastungscharakteristik und Ermittlung allgemeingltiger Kenngren fr Elektrizittsversorgung in Abhngigkeit der Bebauungsform. Diplomarbeit FH. Darmstadt, 1999. 2. DIN 18012 Hausanschlussrame. Planungsgrundlagen. Berlin, Beuth Verlag. 3. DIN 18015 Elektrische Anlagen in Wohngebuden. Teil 1-3. Planungsgrundlagen. Berlin, Beuth Verlag. 4. DIN VDE 0298-4 Verwendung von Kabeln und isolierlen Leitungen fr Strakstromanlagen. Empfohlene Werte fr Strombelastbarkeit von Kablen und Leitungen fr feste Verlegung in Gebuden und von flexiblen Leitungen. Berlin, Beuth Verlag. 5. Kiefer G.: VDE 0100 und Praxis. Berlin, VDE Verlage 1993. 6. Markiewicz J.: Instalacje elektryczne, Warszawa, WNT 2000. 7. PN-IEC 60364 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. 8. Przepisy budowy urzdze elektrycznych (z. 1-Z.20) 9. RWE Energie Bau-Handbuch. Anflage 12. Hauptberatungsstelle fr Elektrizittsanwendung, HEA-e.V. 10.Seipp G.G.: Elektrische Installationstechnik. Auflage 3. Berlin-Offenbach, Siemens Aktiengesellschaft 1993.

32