RERUM BRITANNICARUM MEDII MV1 SCRIPTORES,

OR

CHRONICLES AND MEMORIALS OF GREAT BRITAIN AND IRELAND

DUE1NG

THE M I D D L E AGES.

24551.

ANNALES MONASTIC!.

ADDITIONAL EEEATA.

VOL. I.
Page 273, line 30, for " moysellutn in aera faeiunt" read " morsellum " in aera jaciunt."

VOL. II.
Page 17, line <12,for " rara " read " rare."

INDEX.
Gurtebo : this is Quittebceuf near Evreux in Normandy, not Quillebceuf.

GLOSSARY.
COOPERTOKIUM : this as applied to a building is, of course, the roof. MOYSELLUM : for this read MORSELLUM, a morsel. ZENO : this is the same word as ceno, an ecclesiastical dignity among the Montanists. See S. Jerom. Epist. xli. 3. "Apudnos Apostolorum locum episcopi " tenent; apud eos episcopus tertius est. Habent enim primes de Pepusa " Phrygise patriarchas; secundos quos appellant Cenonas" Some MSS. here read Zenonos. It has been suggested to me by Mr. W. A. Wright that zenones or ccenones may mean the same as KotvS>ves.

24552 a.

THE CHRONICLES AND MEMORIALS

OP

GREAT BRITAIN AND IRELAND

DURING THE MIDDLE AGES.
PUBLISHED BY THE AUTHORITY OP HER MAJESTY'S TREASURY UNDER THE DIRECTION OF THE MASTKll OF THE KOLLS,

ON the 26th of January 1857, the Master of the Eolls submitted to the Treasury a proposal for the publication of materials for the History of this Country from the Invasion of the Romans to the reign of Henry VIII. The Master of the Bolls suggested that these materials should be selected for publication under competent editors without reference to periodical or chronological arrangement, without mutilation or abridgment, preference being given, in the first instance, to such materials as were most scarce and valuable. He proposed that each chronicle or historical document to be edited should be treated in the same way as if the editor were engaged on an Editio Princeps; and for this purpose the most correct text should be formed from an accurate collation of the best MSS. To render the work more generally useful, the Master of the Eolls suggested that the editor should give an account of the MSS. employed by him, of their age and their peculiarities; that he should add to the work a brief account of the life and times of the author, and any remarks necessary to explain the chronology; but no other note or comment was to be allowed, except what might be necessary to establish the correctness of the text.
a 2

The works to be published in octavo, separately, as they were finished ; the whole responsibility of the task resting upon the editors, who were to be chosen by the Master of the Rolls with the sanction of the Treasury. The Lords of Her Majesty's Treasury, after a careful consideration of the subject, expressed their opinion in a Treasury Minute, dated February 9,1857, that the plan recommended by the Master of the Rolls "was well calculated for the accomplishment of this important national object, in an effectual and satisfactory manner, within a reasonable time, and provided proper attention be paid to economy, in making the detailed arrangements, without unnecessary expense." They expressed their approbation of the proposal that each Chronicle and historical document should be edited in such a manner as to represent with all possible correctness the text of each writer, derived from a collation of the best MSS., and that no notes should be added, except such as were illustrative of the various readings. They suggested, however, that the preface to each work should contain, in addition to the particulars proposed by the Master of the Rolls, a biographical account of the author, so far as authentic materials existed for that purpose, and an estimate of his historical credibilitv and value. t
Rolls House, December 1857.

MATTH^EI PARISIENSIS, MONACHI SANCTI ALBANL CHRONICA MAJORA.

M A T T II/El

P A R I S TEN SIS,

MONACIII SANCTI AL1UNI, CHRONIC \ M A J O R A.

EDITED
BT

HENRY RICHARDS LUARD, M.A.

FELLOW OP TRINITY COLLEGE ; KBQI8TRAUY OF THE UNIVERSITY, AND VICAR OP GREAT ST. MAKY'S, CAMBRIDGE.

1066.

PUBLISHED BT THE AUTHORITY OF THE LORDS COMMISSIONERS OF HER MAJESTY'S TREASURY, UNDER THE DIRECTION OF THE MASTER OF THE ROLLS.

LONDON: LONGMAN & Co., AND TRtBNER & Co., PATERNOSTER ROW; ALSO BY PARKER & Co., OXFORD; MACMILLAN & Co., CAMBRIDGE; A. & C. BLACK, EDINBURGH; AJHD A. THOM, DUBLIN.

1872.

Printed by EYRE and SPOTTISWOODE, Her Majesty's Printers. For Her Majesty's Stationery Office.

PREFACE.

CONTENTS OF THE PREFACE,

The Greater Chronicle of Matthew Paris Authorship of the earlier portion x MSS. of Matthew Paris's Chronicle xi MSS. of Roger of Wendover's Chronicle xiii MSS. of Matthew of Westminster xv The earlier portion of Matthew of Westminster, probably transcribed from the Corpus Christi MS. of Paris xvi Table of Errors of the Scribe of the Corpus MS. followed in the Chetham MS. of Matthew of Westminster . xvii Comparison of the MSS. of Roger of Wendover with the Corpus M S . . . . . .x x i Summary of the Facts xxx Theory of the Authorship xxx Who was the Author of the original Compilation ? - xxxi Possibly the same Person as the Author of the Life of Offa _ _ . xxxii Character of the Compilation - xxxiii Alphabetical list of the Compiler's authorities - xxxv Errors of the Scribe of the Corpus MS. - xxxix Errors of the Rubricator xl Manner in which the Compiler used his authorities xli Errors of the Compiler xlvi Table of the Compiler's additions Ivi Minor additions o f t h e Compiler . . . ixxiii Proof that Matthew Paris could not have been the Author of the original Compilation - Ixxvi Additions of Matthew Paris Ixxx Authors quoted by Paris Ixxxiv Plan of the present edition Ixxxiv Table o f MSS. used - Ixxxv

PREFACE.
THE most valuable portion of the Greater Chronicle The of MATTHEW PARIS, perhaps the best known of all the mediaeval historians, was first published by Arch- of Matthew bishop Parker in 1571, an edition reprinted at Zurich Pans* in 1589 and 1606, and again by William Wats in 1640, whose edition was reprinted in Paris in 1644, and in London in 1684. It has been translated into French by A. H. Breholles, in 1840-41, and into English by Dr. Giles, 1849-1854. In spite of this, however, it cannot be said that the historian has ever yet had justice done to him, for his work has never been printed in its entirety, and his original editor, Parker, had such strange ideas of his duty as an editor, as to alter his text almost at random, and to introduce matter from other sources in a very arbitrary manner.1 All that is known of the life of Matthew Paris has been put together with such care and skill by Sir Frederic Madden in his preface to the third volume of the Minor History (the Historia Anglorum), as to preclude the necessity of saying anything more on this subject; and for a sketch of the Scriptorium of St. Alban's, I need only refer to the preface of Sir Thomas Hardy to the third volume of his Materials for British
1 Proofs of this will be given in the preface to the second volume. See the remarks and specimens given by Sir F. Madden in his preface to the Historia Anglorum, i.

pp. xxxii-xxxvii. The edition edited by Wats was printed off as far as the beginning of the reign of Henry II. before he had anything to do with it.

PREFACE.

History in the present series. I propose at this time to confine myself to an account of the chronicle as far as 1066, the whole of which is contained in the present volume, reserving the consideration of the later portion, and an estimate of Paris as a historian, to subsequent volumes. Question The question of the authorship of the chronicle conauthorship tained in the present volume is a very difficult one ; of the unfortunately the original MS., though it has been used y many, has never before been thoroughly collated ; nor chronicle, have the authorities which were used in its compilation been investigated. Much light has of necessity been thrown on the question by doing this ; and if I have come to a different conclusion as to the authorship from what has been the popularly received theory, it must be remembered that I am in possession of evidence of which hitherto no use has been made. While, however, several of the modern theories respecting this question can be proved to be incorrect, and while I believe the conclusion to which I have come is at least a very probable one, I cannot feel that it is in any way certain. It is very evident that we have not the original MS. from which the chronicle was transcribed ; and this not being in existence, much that would be proved from it can only now be conjectural. All that I can do is to put the facts that can be ascertained as clearly as I can before my readers, and to leave them to judge how far my conclusions are correct. The question must involve a great deal of careful investigation and minute criticism. It is not, however, without its own interest, and will shed considerable light on the value of our authorities for the early history of England. In the first place, I will set before the reader, as briefly as I can, the evidence given by the existing MSS., in order to show what the difficulty attaching to the question of the authorship is.

PREFACE.

Xl

Under the name of MATTHEW PARIS we have the two MS. of MS. volumes, Nos. 26 and 16 (which I denote by the pi"hfnw letters A. and B.),1 in the Library of Corpus Christi Corpus College, Cambridge, having the earlier portion, down Co^ei to 1195, written in one or two scribes' hands of the Cambridge, beginning of the 13th century, and the later portion in the hand which has commonly been supposed to be that of Paris, and which certainly is a St. Alban's hand. Throughout the earlier portion, that is before the hand called Paris's begins, are numerous additions and corrections, some on inserted leaves, others in the margins or between the lines, in certainly more hands than one, but all bearing distinctly the St. Alban's character.2 In some cases the writing of the original scribe has been carefully erased, and fresh matter written over the erasure ; in these cases the corrector has always had additional matter to insert. The corrections embrace frequently very minute points, such as alterations of spelling, and show that the MS. was read through with the idea of being corrected throughout; the work of correction has however been very unequally done, as many gross and obvious blunders are left unaltered. Though I believe that there is evidence that these corrections were done at different times, and that they, as well as the additions, are written in at least two hands, I cannot think that there is any reasonable doubt that they were written either in the handwriting or under the direction of Matthew Paris himself, the author of the later portion of MS. B, Indeed, under the year 622 (p; 271), where he has introduced a considerable amount of fresh matter, written over an erasure, respecting Mahomet, he refers for further details to what he has
See the full description of these Volumes in Sir F. Madden's preface to the Historia Anglorum, pp. livIxi. 2 The question of the handwriting x bf the additions to this MS. has been so fully and carefully investi1

gated by Sir Thomas Hardy in the preface to his third volume of the Materials for British History, and in the account of the faC'similes prefixed to that work, that I need say no more on the point.

Xll

PREFACE.

given under the year 1236, while under this latter year he inserts a reference to what is given on the subject under the year 622.1 Copies of Of this MS. there exist two copies, MS. Nero, D. 5 in this in the the Cotton Collection in the British Museum (which I British Museum. call C.), and MS. 1620 in the Harleian Collection, in the Cotton. Nero D. 5, same library (which I call D.).2 These are each written Harl. 1620. jn one }jail(j throughout, and are demonstrably copied from the Corpus Christi MS. (A.). C. contains some additional notes in its margins, which are believed by Sir F. Madden to have been written by Paris ; so that this MS. would have some authority of its own, as having passed under the author's own eye. It is however, as well as D., a most slavish copy of the Corpus MS., the grossest errors being left unconnected, and the corrector's marginal additions being usually foisted into the text, even when they are only variations or explanations of a word, and spoil the sense by being thus thrust in. Thus frequently, when the corrector of A. has given a various reading in the margin, the scribe of C. inserts it with the other in the text; e.g., p. 15, where A. has Tricerbero, the corrector has vel Cerbero in the margin; C. has Tricerbero vel Cerbero in the text; p. 19, A. has vastitata (of the island of Leogecia), the corrector has over the word between the lines vel vas* tata ; C. reads vastitata vel vastata ; p. 67, A. has delate, the corrector puts percepte above it, and C. D. read delate percepte.8 A curious instance may be seen in the note1 to p. 17. The corrector has here written a marginal note as to the grammatical use of the word exulo. In D. this is in the text written on like the rest, as if
1 These references are both in rubrick, and in (I think) the same St. Alban's hand. 2 See Sir F. Madden's description of these two MSS. Preface to the Historia Anglorum^ pp. Ixi-lxv; 3 This is the case continually.

See the notes , p. 22 ; !, p. 25; 8, p. 36 ; 2, p. 68, &c. I have quoted the readings of C. D. at first, in order to show their identity with A.; afterwards I only give their variations.

PREFACE.

xiii

it were part of the sentence, of which it of course makes nonsense.1 Under the name of ROGER OF WENDOVER, and with Roger of his name at the end, there exist two MSS., one the MS. ^8. Douce Douce ccvii., in the Bodleian Library at Oxford (which ccviiI call W.), of about the middle of the 13th century; the other Otho B. 5 (called 0.), in the Cotton Collection in the British Museum, written about the middle of the 14th century. The first of these begins as A. does, after a prologue chiefly copied from Robert de Monte (to which, however, it adds an additional paragraph), with the Creation, and goes through all the early Scripture and Roman history much in the same way, except that it is usually fuller. This compilation has much both verbally and in matter that is identical with A., and yet they differ so greatly that no one could call them copies of the same book, and so as to make collation of the two in the earlier portion impossible.2 This is the case down to the year A.D. 231. Here the MS. which bears Wendover's name becomes identical with the Corpus MS.; and with only such variations as will always exist between two copies of the same work, continues so till the year 1012, the only exception being the insertion of a chapter, " De origine militiae Templi," introduced before the year 621 from William of Tyre.3 From the year 1012, still having much in common with A., it is for the most part less full, omits much that is found in A., and has some entries that A. has not. This continues to the year 1065, when the MSS. are again identical. This MS. is written by a very careless and ignorant scribe, there being many omissions
1 See the notes 2, p. 37; 2, p. 97; , p. 100; l, p. 470. 2 See the comparison between Parker's printed text of " Matthew " of Westminster " and the earlier portion (still unprinted) of Koger
3

of Wendover in the Appendix II. to Sir Thomas Hardy's Materials for British History, vol. iii. pp. 415419. 3 See p. 2G9.

XIV

PREFACE.

MS. Cotton. Otho B. 5.

of words, and even sentences; it has been corrected throughout, but not very carefully, in another hand. The other MS. bearing "Wendover's name, which I call O., has been unfortunately grievously injured by the fire at Ashburnham House in 1721; so much so that though it has been most carefully and skilfully put together, a large portion of most of the leaves is gone, and much that is left is illegible. It is very carefully written, with comparatively few errors of transcription or omission. It supplies many of the omissions in W., explains many of its blunders, and is probably copied from the earlier one of which W. is a transcript. Sometimes, however, its omissions are the same as those of W.1 The earlier portion, before the Incarnation, if it ever existed,21 is gone altogether. Its arrangement differs from that of W., as there are no headings like those in that MS. to each paragraph or year, but the whole is divided into 93 chapters, with a heading to each, e.g. " capitulum " secundum de his quse contigerunt tempore quo Gaius " Caligula;" " capitulum 47 de his quse facta sunt tem" pore quo regnavit Anastasius imperator;" " capitulum " 90 [de rebus gestis tempore quo regnavit in Anglia " Henricus secundus a conquestu sub quo sanctus " Thomas Cantuariensis fuit martirio coronatus." Roger of "Wendover was printed from the Douce MS. in 18411842 by the English Historical Society, under the editorship of the Rev. H. O. Coxe, now Librarian of the Bodleian Library. Mr. Coxe omitted all before the year A.D. 449, excepting a portion which he inserted
1 See, for instance, p. 297, -where the passage " nisi legitimum ha" bere connubium, nullus faciat," which is in A., is omitted in both the Wendover MSS. 2 La the old catalogue (Oxon. 1696) of the Cotton MSS., it is described as " Chron. Rogeri de " Wendovere a Christo nato ad A.C.

" 1234." As, however, it begins, " Incipit liber secundus de floribus " Historiarum a nativitate Domini " nostri J. C.," &c., the earlier portion was probably in the MS. originally, though removed before it came into Sir B. Cotton's possession.

PREFACE.

XV

in his preface, so that the earlier portion of this chronicle is still extant only in MS. But besides these there is a large number of MSS., " Matthew in their earlier portion mainly identical with A., which minster." go under the name of a third writer, MATTHEW OF WESTMINSTER. These in many cases in the earlier years have some entries which A. has not; they occasionally vary from each other, as if peculiar additions had been made in the different MSS. according to the monasteries where each was written; but for the most part, down to A.D. 231, and from 1012 to 1065, where the Wendover MSS. differ from A., they agree with A. and not with Wendover. Of these the earliest is the MS. preserved in the Chetham Library at Manchester (No. 6712), which is written in various hands, a portion, namely that from 1241 to 1249, being written in what is distinctly a St. Alban's hand, and which is supposed by Sir F. Madden to be Matthew Paris's own. It is from one of these MSS. of the so called " Matthew of Westminster " that the early portion of this chronicle has been printed,1 and thus what is contained in the present volume has got the name of " Matthew of Westminster."2 Even since Mr. Coxe's edition of Roger of Wendover was issued, and it was clear that so much of these two was identical, they yet have been quoted as if independent) authorities, when, whether original or not, they are absolutely identical, and this even by writers like Lappenberg and Earle. As " Matthew of Westminster" goes down to 1307, the authorship of the later portion does not concern the present inquiry; but as the earlier portion is nearly identical with the MSS. of Matthew Paris, and as the
First by Parker, London, 1570. Turner, for instance, in his History of the Anglo-Saxons, invariably quotes this chronicle as " Matthew of Westminster," quite indifferently when it gives matter
2 1

not to be found elsewhere, and when it is obviously a transcript of some earlier writer. He seems to consider its authority quite as good as that of Florence or Huntingdon. b 2

XVI

PREFACE.

Chetham MS. must have been written about the same time as A. (in the first half of the 13th century), the existence of these MSS. has added difficulties to the question of the authorship, and it will be necessary to clear up the question as far as relates to them. Matthew of My belief is that the earlier portion of " Matthew of Westmm- Westminster " is a transcript with additions and omisA st6r Ji tr3iHscript with sions of the MS. at Corpus Christi College, made by thfconrassome independent person after some few of the corChristi MS. rector's alterations were written, but before the greater portion of them, certainly before the longer inserted passages, and with additions introduced by the individual, whoever it was, under whose direction the MS. was first transcribed. I see no reason for doubting that this was done in St. Alban's, and then the copy lent for transcription to Westminster or other monasteries, St. Paul's, St. Mary's Southwark, Merton, Norwich, Rochester, &C.,1 in each of which some additions peculiar to each monastery or scribe were introduced. These additions in one case take the shape of an additional chapter, " Distinctio regionum,"2 but are for the most part inserted sentences from the same sources that the author of the original compilation has used.3 I have examined all the MSS. under the title of Matthew of Westminster in the British Museum,4 the Bodleian Library,5 Westminster Abbey, Trinity College, Cambridge,6 Manchester,7 Eton, and (by a friend) the one at Paris,8 and the following evidence will, I think, prove my point.
See Madden's Preface to the Historia Anglorum, i. p. xxviii. 2 See note 4, p. 5. The substance of this is in Wendover, though at a different place. 3 See, for instance, pp. 7, 13, 34. 4 These are Arandel 96, Claudius E. 8, Eeg. 14 C. 6, Lansdowne 96, Nero D. 2. Generally the Arundel and Nero MSS. agree, and
1

the Claudius and Royal form another pair. 5 These are Laud 572, Fairfax 20, Rawlinson B. 177, Id. B. 186, Mus. 149, Hatton 53. 6 K, 4. 2. A well written MS. of average correctness. 7 Chetham 6712. 8 Paris, Bihl. du Roi 6045.

PKEFACE.

xvii

p. 11. A. has Atheniorum for Atheniensium. So Errors of MS. Chetham and the other MSS. of Westminster. of6^6 p. 14. A. has " ab ara destructa ductus Jeroboal," Corpus for dictus. So Chetham. The other MSS. of West- ^f^S' minster generally follow Chetham, excepting the Etonfollowedin MS., which frequently differs altogether, and in most ^ M6g" cases is more correct. It is written in one hand of Matthew throughout, a hand of the early part of the 14th cen- minster, tury. p. 15. A. omits milia. So Chetham. The Eton MS. inserts M. above the line. p. 19. A. omits the verb belonging to templum Diance. So Chetham. Paris supplies invenerunt. p. 26. A. has Litieo for Levitico. So Chetham. p. 26. A. has oram for horam. So Chetham. p. 30. A. has nedom for Edom. So Chetham. p. 39. A. has " seditionem populis Bomse fecit," for populus. So Chetham, reading also fuit for fecit. p. 53. A. has destitui for destrui, in speaking of the walls of Babylon, which makes nonsense of the passage. So Chetham and other MSS. of West. p. 58. A. has profecte for profecti. So Chetham. p. 65. A. has exivit for exuit. So Chetham. p. 67. A. has formidinis for fortitudinis. So Chetham and most of the MSS. of West. p. 68. A. omits vires. So Chetham. p. 70. A. has in urme for in urbe. The MSS. of West, vary between in urme and in urine. The Eton alone has in urbe. p. 78. A. wrongly inserts se. So Chetham. p. 85. A. has Siciliam for Ciliciam. So Chetham and other MSS. of West. p. 86. A. has cam (a blunder for causa). Chetham has cd, probably seeing the source of A.'s blunder, and restoring the old abbreviation for causa. p. 96. A. has ingressi for ingessi. So Chetham. p. 96. A. has duxebat for ducebat. So Chetham, and most of the Westminster MSS,

XV111

PREFACE.

Errors of the scribe of the

p. 97. A. has/me for ferre. So Chetham. F- 106. A. has Claudius for Arviragus. So ChetCorpus ham. ChristiMS. v, i l l A. has odoris for odores. So Chetham. which are P' followed in t). p. 111. A. has istilio for stibio. So Chetham and most of the West. MSS. of Matthew p. 111. A. has aliarum for animalium. So Chetham. minster!" P- H2- A- had captivam for captiva before it was corrected. So Chetham. p. 113. The year 73] is a repetition of the year 56 in A. So in most of the West. MSS. Eton has in the year 56 what A. gives in 52. p. 115. A. has agent for ageret. So Chetham. 115. A. has cathedram for cathedra. So Chetham. 117. A. has edictu for edicto. So Chetham. 118. A. has ad for ac. So Chetham. 124 A. has Vesomedius for Mesomedius. So Chetham. p. 129. A. has excellentie for excellere. So Chetham. p. 130. A. has ecclesia for esca. So Chetham. p. 134. A. has persenilis for senilis. So Chetham. p. 141. In copying his original, the scribe of MS. Chetham had omitted the year 259 (which is given in A), and went on with the successive years, numbering them as in A. 260, 261, &c. A subsequent corrector has altered 260 into 259, and so on ; this has been followed by every MS. of Westminster which I have examined, and goes on to the year 334, when they read " Anno " gratie cccxxxiii. et cccxxxiv.," and so bring the numbers of the year in accordance with A. and the MSS. of Wendover.1 The curious reading in the same page, A.D. 262, " Postumus qui per csedes diebus xxi in Gallia tyranni" dem invasit," I shall discuss farther on. It affords a
The only exception is the Eton MS. See note 2, p. 161. The corrector of the Chetham MS. has gone on altering the years till 348, so that
1

there is no year 348. But et iiii. is inserted above the line in the year cccxxxiii.

PREFACE.

XIX

distinct proof that all the MSS. of Westminster were Errors of derived from A. through the Chetham MS.; and it shows of6^1136 also that this marginal correction was inserted in A. Corpus before the MS, was borrowed by the scribe of the SS^' Chetham MS. followed in p. 154. A.D. 306. A. has magnitudinis for mansue- ham MS." tudinis. So Chetham. of Matthew of Westp. 156. A.D. 314. A. had omitted the verb dura- minster. verat in an extract from Bede. So Chetham. p. 164. A.D. 352. Here the MSS. differ, the Westminster MSS. omitting a sentence which is in A., and substituting another in its place. I suspect this arises from the copyist not being able to make sense of the words he found in A. erudina voluntas (a blunder for enl dmitas), and so going to another source for something to fill its place.1 See the notes 4 and 5. p. 171. A.D. 386. The strange blunder of the corrector of A., supposing an to stand for ante instead of annis, and adding "dies obit" has been followed by Chetham and other Westminster MSS.2 p. 172. A.D. 391. A. has episcopos for ipsos. So Chetham. It is corrected in A. p. 177. A.D. 413. A. has vertice for cervice. So Chetham. p. 181. A.D. 434. A sentence given in A., but expuncted, is omitted in Chetham. p. 194. A.D. 461. A. has altered "trescenta milia . . " sociavit" in Geoffrey of Monmouth, to "trescenta " milia sociatis" So Chetham.
The reading of the Chetham " [est contrarium. Eodem tem" pore] floruit quoque Paphnutius MS. in this place is as follows : " Invaluit hteresis Antropomor- " episcopus virtutibus clarus." The " phitarum. Hseresis Antropomor- words in brackets, which the Chet" phitarum in Siria et Macedonia ham MS. omits, are given in the " nascitur ab Antropho quodam Eton MS. 2 For other instances of the cor" inducta, qui Jesum humanam " tantum formam habere asserebat rections in MS. A. being followed, " et corporis partibus Deum esse see note 4, p. 187, note 2, p. 188. " distinctum, quod catholicse fidei
1

PREFACE.

Errors of p. 244. A.D. 551. A. has ibi for Ibce. So Chetham. e S Cribe The Eton MS. has 76e. 0f th e Corpus p. 265. A.D. 616. A. has "post viginti et uno ChristiMS. ,, / ci ni -1 which are anms for unum annos. So Chetham. followed in p. 318. A.D. 701. A. has observantiam for obserham MS. vcmdum. So Chetham. of Matthew pt 359. The verb privilegiaverit in the heading to minster, the chapter is omitted in A. So also in Chetham. p. 390. In copying the word segniciem, A. writes it seniciem; this was read sevidem, and the MSS. of Westminster have sevitiam in consequence. p. 399. A. has confessione for confessionem. So Chetham. p. 411. A. has fugiens for fugientem. So Chetham. p. 425. A.D. 888. A. has " Athelmus Wintoniensis " (an error for Wiltoniensis) co " for comes ; the MSS. of Westminster all read cor,1 except the Eton MS., which reads episcopus. Chetham apparently co, but it has been erased. These are only a few out of many proofs that could be produced. It may be observed that sometimes the Chetham MS. has followed the corrections given by the corrector of A., though in most cases when they are obviously right, it has not done so. This will show that these corrections were made at different times, and that the Chetham MS. was copied from A. between the times when the first and second set of corrections were made. It would, I think, be dangerous to pronounce from the handwriting as to which were earlier and which later, especially as these minor alterations are in a very minute hand, and there could not have been many years between the two times. None of the
In A. the two words are joined together, coregis, so that the reading cor is easily explained. It has given rise to all sorts of blunders. The printed text of Parker, who printed from the Eton MS.,reads episcopus, and an Athelm has been inserted at the lists of the bishops of Winchester on the strength of this. See Coxe's Wendover, i. p. 352 ; Hardy's Le Neve, iii. p. 5, n. 41.

PREFACE.

XXI

larger alterations or additions are found in the-Chetham MS.1 We may consequently, I think, dismiss the question The MSS. of Matthew of Westminster and all -the MSS. which of Matthew of Westgo under his name from our present consideration, in minster may be the matter of the authorship of the compilation which dismissed is preserved in MS. A. On the question as to who the from the present transcriber of the MS. was, who its continuator, or considerawhether the name of Matthew of Westminster represents tion. a real person, or is altogether supposititious, I wish not to enter. Having shown that the book is directly derived from MS. A., the question of authorship has no concern with Paris's earlier history.2 My next point is to endeavour to show the relation Comparison of the which the MSS. which have Wendover's name bear to MSS. of the Corpus MS., in order to ascertain whether any clear Eoger of Wendover evidence can be obtained of the one being derived from with the Corpus the other, or of their having a common original. Christi MS. p. 1. A. has Job for Jacob in R. de Monte's prologue. So Wendover. Wendover has an additional paragraph at the end of the prologue as it is in A. p. 7. Though for the most part the account of the earlier years is much fuller in Wendover than in A., the account of Abraham is fuller in A. p. 1]. The account of the condition of the Jews in the wilderness, " Intra illos . . . . dominata," introduced
1 The scribe of the Chetham MS., though a servile was an honest copyist. Thus in p. 40, the word co-utebantur (^reriryXpaWcu, S. Joh. iv. 9) was a puzzle, and he writes it contebantur. The Reg. MS. reads comitabantur, and the Claud, comitebantur. 2 I do not see how we can reject the evidence of two MSS. which claim the authorship for " Matthew " a monk of Westminster." Sir Frederick Madden's theory of its

being an abridgement by Paris of his own work rests entirely on the evidence afforded by the handwriting of the portion 1241 to 1249 in the Chetham MS. I have collated this portion of the Chetham MS. with the printed text of Westminster, and my impression is that the scribe was not the author. But the earlier portion could certainly not have been by Matthew Paris, as I shall be able to prove.

XX11

PREFACE.

Compari- by the compiler into his extract from Orosius, is not in son of the \\r j MSS. of Wendover. Roger of p. 16. The words patrem pro bestia, in the account of with the the death of Brutus's father, introduced by the compiler Corpus into Geoffrey's narrative, are in Wendover. Generally ChnstaMS. ,. ^ ~ -. ? -,, j j -> -, ^T speaking, when Geonrey is followed and enlarged, Wendover is the same. Sometimes, however, he is less full than A. p. 23. In the chapter from Geoffrey De morte Bruti, the compiler of A. has spoilt the sense by changing sepelierunt eum into sepultus est. Wendover, who is not so full here, has avoided the error, though he has sepultus eat. p. 25. In these extracts from the Bible, Wendover is much less full. p. 30. Wendover avoids the blunder nedom, and has Edom correctly. p. 32. There is no sign in Wendover of the play on the name Cordelia (commota est corde ilia for Gordeilla) which A. has. As a specimen of the two, the following may be remarked : Geoffrey has (ii. 12), " ibique ipsum infirmum fin" geret et balnearet, indueret et foveret." A. alters this to " ipsumque ibi balnearet et foveret et regalibus indueret indumentis." Wendover, " ipsumque ibi balnearet et " foveret et regalibus indutum ornamentis honoraret." The last gives me the impression of being enlarged from what A. has. p. 59. The pretended quotation from Lucan is in Wendover. p. 60. A. has Gothomanus for Gorbonianus in Geoffrey. So Wendover. p. 62. In the account of Darius, Hugo of S. Victor (who is here the authority) has, speaking of his daughters, " quarum redemptionem oblata Darius etiam regni " sui dimidia parte non obtinuit. Illas tamen Alex" ander/' &c. Wendover takes illas as the object of

PREFACE.

xxiii

obtinuit, and in order to make sense of the passage thus Comparialtered, he changes quarum redemptionem into pro Mss^of6 quarum redemptione. A. has the stop after parte, not Roger of after obtinuit, but has left the other words unaltered. wj{^ ^er p. 64. In the third line of this page, where A. has Corpus " aliis omnibus cunctis " for " aliis oneribus cunctis," Wendover has " aliis omnibus universis" apparently an attempt to make sense of the reading of A. p. 70. A. has in urme for in urbe. Wendover has urine. p. 91. A.D. 17. Livius Ortensis is also in Wendover. p. 92. A.D. 18. The addition of the compiler to his authority about Ovid is also in Wendover. p. 92. A.D. 19. This entry from Dieeto and Orosius is in Wendover. p. 107. A.D. 60. Wendover has the same error as A. as to Agrippina being Nero's wife. p. 108. A.D. 65. The addition made by the compiler to Ado's entry is in Wendover, under the year 64, who has also the two errors about Lucretius and Lucan. p. 109, 1. 2. A. has curribus for cruribus. Wendover has cervicibus. p. 113. A.D. 73. This repetition of the year 56 about Arviragus is also in Wendover. p. 116. A.D. 94. This extract from Diceto is also in Wendover, but with variations. p. 124. A.D. 145. Wendover has avoided the blunder in A. of joining together two modes of expression; see note 1. p. 128. A.D. 177. This is not in Wendover. p. 130. A.D. 187. The additions to Geoffrey about the grants of king Lucius to churches and churchmen are in Wendover, under the year 184. p. 130. A.D. 188. The blunder ecclesia for esca is also in Wendover. p. 141. A.D. 261, 262. Wendover is correct in these years (see post, p. Ixxviii). p. 164. A.D. 352. Here Wendover gives an alto-

XXIV

PREFACE.

Compari- gether different entry for the year to MS. A. See it in MSS f of 6 tne note on tne PassageRoger of p. 168. A.D. 369. A. has gmtie for gratia. So StM Wendover. Corpus p. 172. A.D. 390. A. omits flammce. So Wendover. Christ!MS. p 18L A D 434 The insertion in A which is ex_ puncted (see note2) appears in Wendover, but in both the MSS. with marks indicating that the scribes were doubtful about it. p. 185. A.D. 445. W. has numero for unde, making nonsense of the passage. O. has un, i.e. unde, and so no doubt the MS. from which W. is copied. p. 194. A.D. 461. The error of construction in A. is also in Wendover. p. 195. Wendover agrees with A. in reading haberent for haberet, omitting sibi, and in reading inermi for inerwies. p. 233. A.D. 516. In the paragraph about the fountain of St. Alban's, which is inserted in the middle of the extracts for Geoffrey, W. agrees with A. in having hinc, evidently mistaking hue, which O. has, for hnc. p. 235. A.D. 520. A. has lanceam incorrectly for lancea. So Wendover. p. 254. A.D. 590. The words omitted in A., which are necessary for the sense, are in Wendover. This is one of the compiler's introductions. p. 265. A.D. 616. In the extract from Bede, A. has altered " post viginti et unum annos " into " post viginti " et uno annis." So Wendover. p. 282. A. D. 644. A. has minutum for ininutim. So the two MSS. of Wendover, though one has been since altered. p. 296. A.D. 672. A. has incorrectly nolentes for nolentibus. So YvTendover. p. 301. A.D. 678. In the extract from Malmesbury, A. spoils the sense by omitting dixit. So Wendover. p. 310. A.D. 689. A. omits the necessary words in materio, in the extract from Geoffrey. So Wendover.

PREFACE.

XXV

p. 313. A.D. 696. A. omits sororem. So Wendover. Comparip. 317. A.D. 699. In the vision of Dricthelm, which is taken from Bede, 0. has " vestimenta suda" for " vesti- Roger of " menta uda" W. has suda, expuncting the d, i.e. sua. with t^er p. 318. AD. 701. A. has observantiam incorrectly Corpus f i J a - j ChristiMS. for ooservandum. So Wendover. p. 323. AD. 711. By omitting the verb impetravit, one of Bede's sentences is spoilt in A. So also in Wendover. p. 327. A.D. 714 In copying Felix's life of St. Guthlac there is an important omission in A. (the verse of the Psalm chanted by S. Guthlac). So also in Wendover. p. 329. A.D. 721. The curious reading feronta for feritate which A. has, is also in Wendover. p. 331. A.D. 727. A. has incorrectly conanti for conantem. So also Wendover. p. 345. A.D. 765. In the last line of the extract from the Life of Offa, non is omitted in A. So also in Wendover. p. 359. A.D. 793. In the heading the verb privilegiaverit is omitted in A. So also in Wendover. p. 370. AD. 805. In mentioning the death of Abbat ^Ethelheard, A. omits the necessary words " diem " clausit extremum." So Wendover. p. 399. A.D. 870. A. has incorrectly confessione for confessionem. So also Wendover. p. 411. A.D. 878. A. has incorrectly fugiens for fugientem. So also Wendover. pp. 417,, 419. A.D. 883, 885. A. omits a necessary preposition ad. So also O. W. is here deficient. p. 431. A.D. 894. A. has cum suis for cum suis filiis. So also 0. p. 435. A.D. 901. A. has "Tune rex Eadwardus " rei cognita veritate de temeritate Ethelwoldi." W. has " Tune rex Eadwardus re/' &c., the re probably a beginning of rex expuncted. p. 439. A.D. 910. "in editiori murorum civitatis " loco," A. from Malmesbury. O. has editioni, W. editionem, O. apparently not knowing the word and

XXVI

PREFACE.

Compari- copying it wrongly, W. having the same reading that 0. MSS. of 6 gives before him and trying to make sense. Roger of p. 4,49. A.D. 934, A nas incorrectly qravidatam for J Wendoyer ., , ,,r , with the gramdata. Q also W endover. DO Corpus p. 457. A.D. 94g A. nag a^U(^ for aZiuw. So also Christ! MS. ,T/ , Wendover. p. 457. A.D. 947. A. has quce prophetia for quam prophetiam. So also Wendover. p. 460. A.D. 957. A. omits pastor. So also Wendover. p. 461. A.D. 958. A. has concupineta for concupiveram. Wendover has concupinetam. p. 461. A. omits frigore after nivali, in the extract from Osbern : Wendover supplies tempore, evidently seeing the blank and not knowing the true reading. p. 466. A.D. 974. A. has Rinoh for Kinoth, or Kineth. Wendover also has Rmoth. p. 470. A.D. 978. In copying Malmesbury's account of the burial of Edward II., A. alters " sacro regis " corpore . . . . levato/' to " sacro regis corpore . . . . " transferens," misled by a previous poenitens, and forgetting to change the case of the object. Wendover has " sacrum regis corpus . . . . transferens," adopting the transferens, but correcting the other error. This would appear a proof that A. is not copied from Wendover, but Wendover from the original of A. p. 472. A.D. 983. A necessary ut, wanting in A., is also omitted by Wendover. p. 473. A.D. 988. The words omitted by A. in copying the text of Malmesbury, the absence of which spoils the sense of the passage, are also wanting in Wendover. Immediately before, the error which A. has of leguntur for legitur is also in Wendover. p. 476. A.D. 994. A. has (from Florence of Worcester) " regiis cum muneribus honoravit." Wendover has eum for cum, apparently to avoid the awkward place of cum. p. 485. A.D. 1012. Here the Wendover MSS; differ from A. In the history of the Cologne archbishop A. has " allo-

PREFACE.

XXVii

" quio dulci multos ad se amatores invitabat." Wen- Comparidover has " alloquio fallaci plurimos" which looks like ^, f ^e a subsequent alteration. Roger of So again in the next page, for non prcesumens, Wen- ^te^^ver dover has contempnens, Corpus p. 486. A.D. 1012. The notice of archbishop Lyfing ChristiMSis not in Wendover. p. 487. A. has from Malmesbury Palingo comiti. Wendover adds Danico. p. 488,1. 3. Mulier, A. Gunnildis, Wendover. p. 489. A.D. 1013. The insertion of the compiler into Florence's account of ^Ethelred's defence of London, " aliud non habens refugium," is not in Wendover. pp. 490, 491. AD. 1013, 1014. These chapters are very much fuller in A. than in Wendover. p. 493. A.D. 1015. Where A. has " inter Assump" tionem et Nativitatem beatae Marise in Northanhum" briam cum uxore sua proficiscens terram totam quse " fuit Sigeferth et Mercheri comitum," W. has only, " cum ipsa in Northanhumbriam profectus terram totam " duorum comitum prsedictorum," which looks like an abridgment of the former. p. 494. The close of the first paragraph of A.D. 1016 is very briefly abridged in Wendover, while in the earlier portion he is fuller than A. p. 495. A.D. 1016. The account of Cnut's siege of London is omitted altogether in Wendover. In the account of the battle of Sherstone, for "in " prima acie stans" Wendover has " in prima acie miU" tans" which looks like a correction for the former. p. 501. A.D. 1017. A. adds to Malmesbury's account of the concealment of Alfred and Edward in Normandy, " ut sic saltern mortis periculum evitarent/' This is not in Wendover, who has only, " cum avunculo suo duce " Ricardo," in its place. p. 502. A.D. 1018. For cujus ccmsilio, an insertion of the compiler, Wendover has " qua3 mediatrix inter

XXV111

PREFACE.

Compari- {{ Cnutonem et gentem Anglorum existens dedit ei of " concilium-" This gives the idea of being an expansion Roger of of the former. P- 503- A-D- 102- A- has "victum haberent et Corpus " vestitum," in an introduction into the extract from ' the Historia Eliensis. Wendover has only viverent. Below, in mentioning the churches founded by Cnut, the words " et prsecipue Essedunam " are omitted by Wendover. p. 505. A.D. 1025. The mention of Edmund's consecration to Durham is not in Wendover. p. 505. A.D. 1026. The compiler's introduction of the reason for Cnut's visit to Glastonbury is not in Wendover. p. 506. A.D. 1029. The words " quasi legationis " causa," the ostensible reason for Hakon's exile, are not in Wendover. p. 506. A.D. 1030. The words "nothus, eo quod de " matrimonio non fuit generatus," of William of Normandy, are in Wendover and not in A. p. 507. A.D. 1030. The words "vel, ut alii dicunt, " in Orcadum insula est occisus " of Hakon, are not in Wendover. p. 507. A.D. 1031. The passage about Robert's death and William's succession is not in Wendover. In the account of Cnut's visit to Rome, which follows, there are considerable omissions in Wendover, while there is one remarkable addition, respecting English archbishops at Rome, "nee possunt absque simonia pallium obtinere." This is not in Florence, who is here the source. p. 508. A.D. 1032. The words " a rege Cnutone" of the foundation of St. Edmundsbury are inserted by Wendover. p. 513. AD. 1040. The mention of the emperor Henry III. is not in Wendover. Below, instead of the names of the persons sent to dig up Harold's body, Wendover has only " milites et carnifices." This must have been abridged from the original of A.

PREFACE.

XXIX

p. 514. In copying Florence's account of Godwine's Compariship, A. adds the words naves vel to "uncias ap- s^Sf *5e " pendentes." These are not in Wendover, probably Roger of from his riot knowing the meaning of the word. ^J^^ Below, the statement (also from Florence) that Harold Corpus was the instigator of Alfred's death, is not in Wen- ChristiMSdover. p. 514. A.D. 1041. The names of the two collectors of Harthacnut's tax, "Faeder et Turstinum," slain by the people of Worcester, are not in Wendover. p. 517. A.D. 1042. The last clause of this year about queen Emma is not in Wendover. p. 518. A.D. 1047. Speaking of the death of the bishop of Winchester, A. has " Stigandus, Helmhamensis " praesul, in ejus loco sublimatur." Wendover, "ei " subrogatus ambos obtinuit pontificatus." p. 523. A.D. 1052. In the account of queen Eadgyth's restoration, after the quarrel between Godwine and the king was made up, A. has " et earn pristinse " restituit dignitati." For this Wendover has " nee " tamen carnaliter illam cognovit," which looks like a later alteration. Below, in speaking of the two prelates who were exiled, Wendover says the one restored was Robert (the archbishop of Canterbury) instead of William (the bishop of London). p. 524. A.D. 1055. Here where A. from Florence calls the peace made by Harold with ^Elfgar and Griffith firma, Wendover calls it infirma. He also omits the mention of the reception of his earldom by ^Elfgar. p. 525. The compiler's statement that Hermann was the last bishop of Wilton is not in Wendover. He, however, inserts in the mention of the removal of the see to Salisbury, " rege Eadwardo concedente/' no doubt from the similar expression of Malmesbury a little above the sentence which is the source of this passage. (Gest. Pont. ii. 83, p. 183.) p. 525. A.D. 1056. The description of Leovegar,

XXX

PREFACE.

for Edmund Ironside's son Edward, A. has "ut ipse " vel filii ejus sibi succederent in regnum." The words velfilii ejus are not in Wendover. p. 530. A.D. 1062. A. says that Wulstan was made Bishop of Worcester, " acclamante populo: " Wendover, " rege acclamante cum populo/' p. 531. A.D, 1065. Here the MSS. of Wendover again are identical with A. p. 534. In the story of Tostig's banquet Wendover has delicias for alios. p. 539. A.D. 1066. A. has nomen for omen. So Wendover. Summary The facts then now before us are these. MS. W. of the facts. (Wendover) is identical with A., between A.D. 231 and A.D. 1012. Before 231 it is very ;much fuller on the whole, though not always, than A., the sources of the portion between the Incarnation and that year, though usually the same as those employed by the compiler of A. (for the most part, Peter Comestor, Ado of Yienne, and Hugo of S. Victor), being in many instances amplified. From this point till 1012 the MSS. offer only the same kind of variations that any two MSS. of the same work will always do. Between 1013 and 1065 they again differ considerably, W. being on the whole considerably less full than A. Add to this that A. is a very carelessly written MS., full of scribe's blunders and occasional omissions. Theory of The most probable theory from these facts seems to me the authorto be : A. is a direct transcript from another MS. existship. ing in St. Alban's, compiled and written shortly before, near the beginning of the 13th century. Wenddver proposed to himself to make a new edition of this, and

Compari- which the compiler has taken from Florence's description son of the of Odda, is not in Wendover. MSS. of Roger of p. 525. A.D. 1057. The mention of the emperor Wendover Henry IV. is not in Wendover. with the Corpus p. 526. In speaking of the reason why Edward sent Christi MS.

PREFACE.

XXxi

to re-write it. This he actually did as far as the end of the year 231, using it and its materials, which were of course to be found at hand in the monastery. After 231 he gave up his intention of re-editing the work, and continued his own book, merely by transcribing the earlier compilation, until the year 1012, when he again carried out his original plan, though less fully than before. The evidence seems to me to admit of no other explanation than this. If an earlier compilation existed in St. Alban's, it is very unlikely that there should be two distinct amplifications of it existing in the same monastery ; and as the style of A., or rather the way in which its compiler copies and abridges his authorities, does not change at the year 232, while the style of W. markedly does, I think we must conclude that A. is the original of the two, and W. the work of a copyist. The popular theory that A. is a copy of W., transcribed under the directions of Matthew Paris, is, I think, utterly untenable ; the whole introductory portion differs so greatly in the two MSS., that of W. being fuller then, while not so full after 1012 ; and, as I think has been shown above, giving evidence of being derived from A. between the years 1012 and 1065. Who then was the author of this compilation ? If the Inquiry conclusion to which I have come is correct, it was not ^uthor^f Roger of Wendover ; and to say nothing of his date, I the compishall be able to produce conclusive evidence that it was b!^yen!e not Matthew Paris, assuming him to be the author of <iover and the corrections of MS. A. And the only serious objection to my theory is that it seems unlikely that the of their author of so laborious a compilation the basis on which the two historians of St. Alban's, Wendover and Paris, founded their histories the book which was lent to other religious houses, and became the source of the widely popular compendium called by "Matthew of " Westminster's " name, should pass so entirely into oblivion. That the author had been soon thrown into the shade by the greater fame of Wendover and Paris, c 2

XXXll

PREFACE.

even in his own monastery, is clear from Walsingham's words, who, in speaking of the celebrated monks of St. Alban's, speaks of "Rogerus de Wendovere, noster mo" nachus, cui psene debent totius regni chronograph! " quicquid habent." l But it must be remembered that many years elapsed between the date of the compilation and the time when these words were written by Walsingham ; and it was not unlikely that a book, so completely made their own, and continued to their own time, by the two great historians of the house, Wendover and Paris, should even in the house itself be called by one of their names. The loss of the author's name is in no way more remarkable than the loss of that of the Life of Offa,2 which would have an especial interest in a society which claimed its origin from that monarch. Though I am unable to suggest any name for the author, there can be no doubt that his work was written in the abbey of St. Alban's, from the frequent mention of the abbey, and from the elaborate way that anything that tends to illustrate the history of St. Alban's is amplified, as for instance the Life of S. Alban. As to the author's date, the work must have been composed after the time when, as Sir Thomas Hardy has remarked (Materials for British History, iii. p. xlii.), we learn from the Gesta Abbatum S. Albani, that Peter Comestor's work was introduced into the monastery, that is, during the abbacy of John, 25th abbat, 1195-1214.3 Of the works used in the compilation, probably the The Life ^es^ ^ ^a^e ^s ^ne -^e ^ Offa, which was certainly latest work used. written in the monastery of St. Alban's. The compiler has extracted a considerable portion of this Life of Offa
1 De Fundatione et meritis Monasterii Sancti Albani. Appendix E. to Riley's John of Amundesham's Annals of S. Alban's, ii. p. 303. 2 I shall hereafter shew that Matthew Paris could not have writ-

ten this, as has been sometimes supposed. See below, p. Ixxx. 3 See Eiley's edition of the Gesta Abbatum, i. p. 233, and compare Madden's Preface to the Historia Anglorum, i. p. xii.

PEEFACE.

XXxiii

(pp. 356, seqq.\ and at the same time has enlarged some of his extracts in a manner very much as the author of such a piece would do in using it in this manner; and in addition to this, on another occasion (p. 252), in speaking of the tomb of S. Alban, he uses the same words that the author of the Life of Offa uses.1 The Life is used again in speaking of Offa in p. 343. It appears to me that a very possible theory may be that the author of the Life of Offa was also the author of the compilation which formed the basis of the histories of Wend over and Paris. The compilation, whenever and by whomsoever it was Character ... ,, -, , 1 1 of t h e cornwritten, must be regarded as a very curious and remark- piiat}0n. able one. The very large number of sources consulted, the miscellaneous character of many of the extracts, the mixture of history and legend, the giving fixed years to stories which even writers like Geoffrey of Monmouth had left undated, the care at one time, and the carelessness at another, the slavishness with which one authority is followed, and the recklessness with which another is altered, the frequent confusion of dates through ignorance and want of care, the blunders displayed in many instances from the compiler not understanding the author whom he is copying, as is especially the case in the extracts from the Anglo-Saxon Chronicle, all these characteristics may well earn for the author the title that Lappenberg has given to him, though under the name of " Matthew of Westminster/' namely that of the '* Verwirrer der Geschichte." At the same time there is no doubt that he had access to some materials which we no longer possess; and my object has been to trace all his statements, where possible, to their source, and to distinguish any additions that the compiler has made, when they are merely rhetorical amplifications of his own, or when they are really from some source not now extant.
I See the note 2, p. 252.

XXXIV The chief authorities.

PKEFACE.

The prologue is taken, with the exception of a sentence at the beginning from Ado, and one at the end, which I suppose to be the compiler's own, from Robert de Monte. The early history from the Creation is chiefly from Peter Comestor,1 but with considerable additions from the Vulgate Translation of the Old Testament, S. Augustine, Isidore, S. Jerome, &c. The early Roman history is from the Historia Miscella. With additions from many other sources, the history up to our Lord's Birth is chiefly from the Chronicle of Ado, archbishop of Vienne from 859 to 874, and the Excerpta Minora of Hugo of S. Victor.2 Peter Comestor is again employed at the beginning of our era. The chief authorities used for the history of England are, besides the fabulous history of Geoffrey of Monmouth the whole of whose work is introduced in an abridged form, Bede, Florence of "Worcester, Simeon of Durham, Henry of Huntingdon, and William of Malmesbury; Asser was unknown to the compiler, and is always quoted at second hand from Florence. The general history is chiefly from Ado, though with frequent introductions from the Chronicle of Sigebert of Gembloux and others. The dates and lengths & O of the reigns of the Popes are at first from the Vitso Pontificum of the Librarian Anastasius, and afterwards from some continuation which was preserved at St. Alban's. The source of every passage which I have been able to identify is given in the margin. The alphabetical list which follows gives all the authorities to whom I have been able to trace any statement in the
The copy made for S. Alban's of this work is now MS. Reg. 4 D. vii. in the British Museum. Madden's Preface to the Historia Anglorum, i. p. xii, note l. 2 I regret that it was not till many of the earlier sheets had heen printed off that I became acquainted with this work, and thus the autho1

rities given in the margin are occasionally the writers used by Hugo, when Hugo's name ought to stand there. Three of these instances seemed to nie of sufficient importance to have the leaves cancelled; the others will all be found indicated in the table of Corrigenda at the end of this preface.

PREFACE.

XXXV

compilation, my object being, of course, to identify, not the original source, but the author's, for his facts. List of the authorities which have been used by the compiler, with the editions to which reference is made. Abbo of Fleury : Vita S. Eadmundi (Migne's Patro- Alphabet!logia,' cxxxix.). S?list of 0 ' the comActa S. Silvestri. pile^s AdoofVienne: authorities. Chronicon (Migne, cxxiii.). Martyrologium (Migne, cxxiii.). Adrevald of Fleury: Historia translationis S. Benedict! (Migne, cxxiv.). De miraeulis S. Benedict! (Migne, cxxiv.). Aelred of Eievaulx : De genealogia regum Anglorum (Twysden's x. Scriptores). Vita Edwardi Confessoris (Twysden's x. Scriptores). Anglo-Saxon Chronicles1 (Monumenta Historica Britannica). Apostolica Historica de S. Petro (Fabricius, Cod. Apoc. Novi Testamenti). Augustine, S. : De Hseresibus (vol. 8, Migne, xlii.). De Civitate Dei (vol. 7, Migne, xli.). Bede: Historia Ecclesiastica (Mon. Hist. Brit.). Chronicon de sex getatibus sseculi (Mon. Hist. Brit.). Vita S. Cuthberti (Stevenson, Eng. Hist. Soc.). Vitas abbatum Girviensium (Mon. Hist. Brit, prefixed to Simeon of Durham).
1

The chronicle used was the Peterborough one (MS. Bodl. Laud. 636).

XXXVI

PREFACE.

Alphabet!- Berengosus: De laude et inventione S. Crucis (Migne, callistof I N the com- Llx-> piler's Bridferth of Ramsey: Vita S. Dunstani (Migne,
authorities. x CXXX1X.J.

Cassiodorus : Historia Tripartita (Migne, Ixix.). Chronicon Fani S. Neoti (Gale, Scriptores xv. p. 141). Cuthberti Epistola de morte Bedse (Stevenson's Bede, i.). Dexter : Chronicon (Migne, xxxi.). Fanstus, S.: Vita S. Mauri (Acta Sanctorum, 15 Jan.). Felix: Vita S. Guthlaci (Acta Sanctorum, 11 Apr.). Flodoard of Rheims : Annales (Migne, cxxxv.). Florence of Worcester: Chronicon (Mon. Hist. Brit.). Freculphus: Chronicon (Migne, cvi.). Geoffrey of Monmouth: Historia Britonum (Giles, Lond. 1844). Gregory of Tours: Historia Francorum (Migne, Ixxi.). De miraculis S. Juliani (Migne, Ixxi.). Hegesippus de bello Judaico (Weber, Marburg, 1864). Henry of Huntingdon : Chronicon (Mon. Hist. Brit.). Hermannus Contractus (Migne, cxliii.). Hildebert of Le Mans: Historia de Mahumete (Migne, clxxi.). Historia Eliensis (Gale, Script, xv. and Stewart, Anglia Christiana Soc.). Historia Miscella (Eyssenhardt, Berlin, 1869, and Migne, xcv.). Historia Rameseiensis (Gale, Scriptores xv.). Historia de S. Cuthberto (Hinde's Symeon of Durham, Surtees Soc. vol. 51, 1867). Hugo of S. Victor: Excerpta priora (Migne, clxxvii.). Ildefonsus (Pseud.) : Continuatio Chronicon S. Isidori (Migne, xcvi.). Isidore of Seville: Etymologia (Migne, Ixxxii.). Chronicon (Migne, Ixxxiii.),

PEEFACE.

XXXvii

Isidore of Seville : Alphabet! De ortu et obitu patrum (Migne, Ixxxiii.).1 j^1 list of Isidore (Pseud.): Decretalia (Hinschius, Lips. 1863). piler's Jerome, S. : authorities. Liber Qusestionum in Genesin (Migne, xxiii.). In Osee (Migne, xxv.). Eusebii Cbronicon (Migne, xxvii.). Johannes Diaconus Vita S. Gregorii (Migne, Ixxv.). Josepbus : Antiquitates Judaicse (Dindorf, Par. 1845). Justin (Elzevir, Amstelod. 1664). Leontius: Vita S. Johannis Eleemosynarii (Migne, Ixxiii.). Libellus de regibus Saxonicis (Hinde's Symeon of Durham, Surtees Soc. vol. 51, 1867). Lucas Tudensis : De Westergotbis (ed. 1633). Marianus Scotus: Cbronicon (Pistorius, Franc. 1601 and Migne, cxlvii.). Martyrologium Romanum (Antv. 1701). MS. apud Leland, Collectanea iii. (Hearne, 1770). Nennius (Mon. Hist. Brit.). Orosius : Historia (Migne, xxxi.). Osbern: Vita S. Dunstani (Migne, cxxxvii.). Vita S. Elphegi (Migne, cxlix.). Vita S. Odonis (Migne, cxxxiii.). Passio SS. Ethelberti et Etbelredi (ap. Simeon. Dunelm. Mon. Hist. Brit.). Paulinus: Vita S. Ambrosii (Migne, xiv.). Paulus Diaconus : De gestis Longobardorum (Migne, xcv.). Petrus Comestor: Historia Scholastica (Migne, cxcviii.). Historia Evangelica (Migne, cxcviii.).
The first two references to this treatise, pp. 97, 109, were taken from the Cologne edition, J617,
1

where it is called " De vita et " morte sanctorum,"

XXXVlll

PREFACE.

Alphabet:- Pilati Epistola ad Tiberium (Fabricius, Cod. Apoc. ecl!f Novi Testament!). piler's Privilegium Eadmundi regis (Monasticon, iii. p. 137). authorities. Ralph, de Diceto: Abbreviations Chronicorum (MS. 13 Reg. E. vi.,1 and Twysden's x. Scriptores). Robert de Monte : Annales (Migne, clx.). Ruffinus : Historia Ecclesiastica (Veronee, 1745). Sigebert of Gembloux: Chronicon (Migne, clx.). Simeon of Durham: Annales (Mon. Hist. Brit.). Historiee recapitulatio (Hinde, Surt. Soc. vol. 51.) Historia Dunelmensis Ecclesise (Twysden's x. Scriptores). De Archiepiscopis Eboracensibus (Hinde, Surt. Soc. vol. 51). Ursinus: Yita S. Leodegarii (Migne, xcvl). Vita S. Neoti (Whitaker, Lond. 1809.) Vita Offse II. (Wats, in the same volume with Matthew Paris's History). Vita S. Oswini (Raine, Surtees Soc. 1838). Vitee Pontificum (Anastasius, Migne, cxxvii. cxxviii). Vulgate, the, especially the two books of Maccabees. William of S. Alban's : Vita S. Albani (Acta Sanctorum, June 22). William of Jumieges: Historia Northmannorum (Migne, cxlix.), William of Malmesbury: Gesta regum (Hardy, Eng. Hist. Soc.). Gesta Pontificum (Hamilton, in the present series).2

1 This MS. was formerly in the library at S. Alban's. See Madden's Preface to the Historia Anglorum, i. p. xii. note 2. 2 In the additions introduced by

Paris into the compilation, there are extracts from Sibyllinorum V.erborum Interpretatio (Migne, xc.) ; Eabanus Maurus, De vita beatae Marise Magdalene (Migne, cxii.).

PREFACE.

XXXIX

I proceed to speak of the character of the compilation, Character and of the way in which the compiler has used his ^h(-la authorities. tion. In the first place, the scribe who wrote the Corpus Errors of MS. was a very illiterate and careless one : thus to give th,e scnVje f. . . of the some specimens out of many instances of careless writing Corpus or blundering, we find mortalibus for moralibus (p. 1), S?lstl alterra for altera (p. 4), tarctarent for tractarent (p. 23), aratur for aratra (p. 55), omnibus for oneribus (p. 64), juventute for vivente (p. 75), conso for tonsor (p. 86), cam for causa, (from not understanding cd, ib.), rubes for urbes (p. 92), rie for ne (p. 95), in terrum for interim (p. 100), juvene for Vienne (p. 107), curribus for cruribus (p. 109), ecclesia for esca (p. 130), spem for specie (from not understanding sp?, p. 164), unum for u?icfe (from not understanding uw, pp. 267, 277), c^e for Dei (p. 287), regnavit for generavit (ib.), seculis for sceleris (p. 289), martyr for mater (from not understanding mr, p. 302), fofensi for Rofensi (p. 333), uecciam for necessaria (p. 336), sermonibus for seditionibus (p. 337), -ipse for tempore (ib.), urce for wece (p. 342), we-ws for %em (p. 372), ofc> for octo (p. 374), cfe populi et latores for e populi delatores (p. 397), sepulture ut dere for talionem reddere, the eye of the scribe being caught by the first two words a line before (p. 399), optas for opfrzs (p. 406), ut eldun for Melduni (p. 417), ecce for cefere (cece, p. 436), matrem for martem (p. 442), regionibus for regibus (ib.), coronibns for cogonibus (p. 476), Orencestriam for Cirencestriam (p. 502), cunctis for cuneis (p. 504), animo for cmm> (p. 512), parentes for parcentes (p. 514), a& for cwi (p. 519), u&^ for wr (from not understanding u, p. 532.) The proper names are frequently grievously mangled, for instance, Vesomedius for Mesomedius (p. 124), Hostenus for Bostrenus (p. 170), &c. Nor was the rubricator, who writes in a different hand, one of the regular St. Alban's type, better than

xl

PREFACE.

Errors of the scribe ; among many instances of carelessness and . , ,, , , , cator of ignorance, the following may be selected. the Corpus r 95. Direcci is given in the heading, apparently p. ChristiMS. ,. . * &' ff J lor d^rect^o. p. 130. The heading to the year A.I). 188, Eleutherii constitutum appears in the Corpus MS. Eleutherius constituitur. p. 145. Domit'ianus is given instead of Dioclitianus. p. 146. A heading belonging to the year A.D. 291 is prefixed to A.D. 290, with which it has nothing to do. p. 372. The rubric belonging to A.D. 818 is prefixed to A.D. 822. p. 381. The heading has " De morte Bernulfi regis" for Bertulfi, though the name is given correctly in the text immediately below. p. 396. " De nuntio Inguar ad regem Eadmundo " misso " for Eadmundum. p. 452. The rubrieatorgives^ii for fratris ; in p. 453, dimiserint for diviserint; in p. 465, Wigomiensem for Wigorniam. p. 479. The heading to the year A.D. 999 is " De " Cantie depopulatione." The rubricator, in writing the heading to the next year, " Rex Ethelredus . . ." began the former over again, and actually wrote " De " Cantie fredus." p. 481. A.D. 1006. For the heading to this year the rubricator has repeated that to the following year. He has done similarly in p. 491 and p. 498. p. 523. A.D. 1053. The heading to the chapter which mentions the death of Rhys, brother of Griffith, is, " Quod " Griffinus frater regis Walensium perimitur/' although the chapter begins " Frater Griffini, &c." p. 529. The rubricator has pads for pactis in the heading. These errors are important as proving that the author could not have been the rubricator, and I think they are quite conclusive against the idea which has been enterthe rubri-

PREFACE.

xli

tained that Matthew Paris himself was the rubricator. Some of the above blunders it is impossible to believe that he could have committed.1 As to the compilation itself, it is evident that the Manner in compiler followed no fixed law in the way he culled his whl(*the . . . , compiler " flores ; in most cases, especially in the earlier portion, used his he follows his authorities word for word; sometimes, authontieshowever, especially in the case of Peter Comestor, he gives merely an abridgment. On the other hand, he frequently enlarges and embellishes what he has before him, introducing rhetorical flourishes or epithets merely for the sake of doing so.2 He seems to consider all his authorities of equal value, and all the events told, whether legendary or historical, of equal interest. Sentences are sometimes made up out of Geoffrey of Monmouth and Bede as if of equal authority. The authorities quoted by name are Trogus Pompeius (i.e. Justin), p. 89, Bede frequently, Geoffrey of Monmouth as the author of the Historia Britonum, pp. 149, 308, and by name in p. 310, the Life of S. German (probably that by Constantius), p. 191, the Anglo-Saxon Chronicles as Cronica Anglorum.3 The compiler had some knowledge of Latin poetry, as we have Lucan quoted several times, once (p. 59) wrongly, Juvenal in p. 106, Claudian, p. 175, He occasionally introduces verse himself, pp. 351, 537. He makes no attempt to correct wrong quotations in his
1 I sincerely hope that what has been said above will prevent the early portion of this compilation being ever quoted again as " Mat" thew of Westminster;" or that personage and Wendover being quoted for the same statement as independent authorities. The proper name for the book would be the " St. Alban's compilation." See what Sir F. Madden says on this point, Hist. Anglor. i. p. xxviii. note 10. As to the question whether

" Matthew of Westminster " was a real person, see what I said above, p. xxi, note 2. 2 These sometimes in the case of a favourite expression are repeated in the same language; see an instance pointed out in the note 3 to p. 220, where an expression is used for the third time. 3 Farther on, under the year 1128, Hugo of S. Victor is mentioned by name.

xlii

PREFACE.

Manner in authorities; for instance, the wrong citation of the compiler prophet Habakkuk is left as he found it in Peter Coused his mestor (p. 80). He affixes dates to the stories he ex' tracts from Geoffrey of Monmouth and the legends he copies out of William of Malmesbury quite as readily as he copies the dates from Sigebert or Florence. Sometimes he alters the expressions of his authorities to suit his own time; thus, in p. 323, A.D. 711, where he is copying Bede, he alters Bede's usque hodie into ad obitum Bedce. The dates of events copied are occasionally altered, apparently with no other reason than that he may have something to insert in a year which would otherwise have been blank. See, for instance, the extracts from Sigebert of Gembloux, p. 230. There are also endeavours at times to make the fabulous stories more probable by altering the names given in them, which would be inconsistent with the dates to which they are assigned. Thus in p. 239, in an extract about king Arthur from Geoffrey of Monmouth, the name of the Pope is altered, that the story might be possible to have taken place under the year to which the compiler has affixed it. In the later portion of the compilation, that is after it is nearly confined to English history, the author mixes up the English authorities used in a very curious manner, patching together the accounts given by Florence, Huntingdon, and Malmesbury so as to be often very confusing. A date or a word is sometimes inserted from one authority, while another is being verbally copied.1 He must have compiled his chronicle with many of his sources immediately before him. Sometimes he
1 See a curious instance in p. 390. Simeon's account of the battle in which Osbryht and Mlla fell is being copied; but the compiler inserts in die Palmarum from the Historia de S. Cuthberto. See also p. 446, note *, p. 480, notel. In p. 421

" caput regni" as a description of London is introduced from Malmesbury, while Florence and Huntingdon are being copied ; in p. 439 the word supparum (camisiam) from William of Jumieges is inserted in an extract from Malmesbury.

PREFACE.

xliii

tries to reconcile discrepancies by minute alterations, Manner in but more frequently he is not in the least deterred by ^c^the finding contrary accounts of the same transaction in his used his different authorities, and simply copies both. In the authoritiesearlier portion there is ample evidence that Justin, Orosius, and Josephus1 were known to him, and in the library of the monastery ready to his hands ; but he prefers in most cases to take Roman and Jewish history from the Historia Miscella and Hugo of S. Victor, even when they are manifestly copied from the above writers. The above list of authorities used is especially interesting, as showing what probably was the extent of the historical library of St. Alban's at the time Roger of Wendover and Matthew Paris were writing, viz., the earlier portion of the 13th century, and the books which were open to them. It is valuable also, as showing how little there is that we have not at present. In the list which follows (pp. Ivi-lxxiii) of the compiler's own additions, if we take away what are evidently his own inventions or enlargements for the sake of fancied improvements, it will be seen how little there is left of which the source cannot be identified with absolute certainty. The recent publication of the "Libellus de " regibus Saxonicis " in Mr. Hinde's very valuable edition of Symeon of Durham (Siirtees Society, vol. 51, 1867), has shown what is the authority for several facts which were before supposed to be only known through this compilation. The author must, however, have had access to certain Annals of Northumbria, which are no longer in existence, and I think that the frequent mention of Kent points to some similar annals of that part of the kingdom which have been lost. If to these we add one or two saints' lives, and the Acta S. Silvestri, I think we possess all his other authorities. The list
1 The MS. of Josephus, which was probably that used in S. Alban's, is now in the British Museum, MSS.

Eeg. 13 D. vi., vii. See Madden, Preface to the Historia Anglorum, i. p. xii. note 2.

xliv

PREFACE.

Character compiler's own introuc ions.

His errors.

of his introductions, in which I have not consciously omitted anything of importance, will enable the reader to judge of this for himself. Of what are certainly the author's own introductions, ^e mos^ characteristic are the explanations of English names, which he continually inserts while copying his 1 autkority closely, and the characters he gives of the various bishops or abbats, whose succession or death he has occasion to mention ; thus he says of James, bishop of Nisibis, that he " in Ecclesia clarissime refulsit" (p. 162), while in the next page he calls him "vir " in scripturis humanis et divinis eloquentissimus;" Ecgberht, archbishop of York, is " in divina scientia vir " ad plenum eruditus" (p. 338) ; archbishop Bregwine, " vir prudens et in litterali scientia eruditus" (p. 344) ; j^Ethelheage, bishop of Sherborne, is " vir in rebus eccle" siasticis eruditus" (p. 402). In p. 459, A.D. 954, Florence's " vir reverendus" of archbishop Oskytel, is expanded into " vir bonus et in rebus divinis ad plenum " eruditus." ^Elf heah is called " vir litteratus et mori" bus ornatus," p. 472. These appear to be introduced merely according to the writer's fancy. His errors, though in most cases proceeding from pure carelessness, are sometimes more elaborate, and occasioned by ignorance of the language in which his original is written; this is especially the case in the instances (not very many) in which the Anglo-Saxon chronicle is used. Anglo-Saxon words are mistaken for proper names, the system of numeration in Anglo-Saxon is not understood, and corruptions are caused by the eye catching sight of an expression in a language with which the compiler was not familiar. The way in which the chronicle is used gives the idea that the compiler did not understand Anglo-Saxon, but consulted it for geneaA curious instance of alteration from this cause may be seen in p. 408 (A.D. 875), where Florence's
1

Stratcluttenses Walenses.

is changed

into

PREFACE.

xlv

logies and proper names.1 This ignorance of the language of his authorities is sometimes displayed even in the case of Latin; one very curious instance may be seen in p. 376, where the account of Ecgberht's victory over the Danes, in A.D. 835, is copied from Huntingdon. Huntingdon speaks of him as " secunda usus fortuna/' and this the compiler has interpreted as meaning " being victorious on a second occasion/' and has actually introduced an account of a second victory in A.D. 836, which had no existence but in his own imagination. He oftener abridges than enlarges,2 but he is fond of Character introducing clauses or explanations which illustrate or amplify his authorities ; thus, while copying Geoffrey's account of Brutus killing his father, he inserts the words " patrem pro bestia" (p. 16), and shortly afterwards Pandrasus is directed by Brutus to be kept " reverenter " (p. 18). His extracts are made generally with little care for accuracy, and he occasionally gives two differing accounts from two of his different authorities 3 of the same event; while sometimes he has repeated a notice of an event from the same authority in different language.4 He occasionally uses the first person intentionally5; but on more than one occasion he uses it when merely copied from his authority.6 One very curious instance may be
1 See pp. 296, 309, 402, 437. In p. 384 is a blunder over an AngloSaxon word in JEthelwulf 's charter. From an extract in p. 437 (A.D. 902) it is clear that the Peterborough chronicle was that used by the compiler. 2 On the other hand the usual stories of Godwin e and Harold are filled up and exaggerated. 3 See p. 272, where, through an error of Malmesbury, Cwithelm is called the brother of Cynegils, instead of his son, though shortly before, in copying Huntingdon, the

compiler had correctly called him his son. 4 See pp. 336, 337, where the ordination of Frithebert to Hexham is repeated twice from Simeon of Durham. 5 See pp. 344, 421,442, 536. 6 In p. 306, while copying Bede, he leaves his first person unaltered ; so also in an extract from Huntingdon, p. 509. In p. 364, where, in quoting what Alcuin says as given by Malmesbury, he uses the first person, without giving any hint as to who is speaking. d

PREFACE.

seen in p. 884, whore lie uses nostrw in speaking of the monastery of Malmesbury, showing he must have copied William of Malmesbury's statement without thinking about it. There is evidently frequently an intention of rounding a sentence, or completing any statement he thinks unfinished ; thus, in mentioning the succession of bishops from one of his authorities, he not unfrequently inserts the mention of the deaths of their predecessors. Sometimes, however, he alters apparently only for the sake of altering; thus, Geoffrey's "flevit amare qusesivit" que " is altered to " cum lachrymis qusesivit" (p. 32); the same writer's " cum solis navibus" is changed to " nudis corporibus " (p. 235) ; where Florence has " in " septimana hebdomada post Pascha," he alters it to " in" stante sancta solemnitate Pentecostes " (p. 412) ; where Simeon has " xxxvii. dies," it is altered to " mensem " (p. 415) ; where Huntingdon says "non sine mirabili " exercituum ruina fugam dedignans," he alters it to " per fugam non declinans ruinam" (p. 341); where Malmesbury has, " elementis Anglicis," he gives instead, " Anglicis et aureis litteris," p. 372, &c. Errors of I proceed to point out the chief errors and deviations the com- from ^ne original sources. p. 1. In the prologue, taken, as has already been stated, chiefly from Robert de Monte, in contrasting Jacob's simplicity and Esau's craft, the author, apparently not thinking simplicity a just characteristic of Jacob, substitutes Job, though Esau is left.1 p. 2. In the account of the creation of man., where Ado is literally copied, the words " in agro Damascene " are introduced from Peter Comestor. p. 23. In speaking of the death of Brutus, by a partial change of the construction, the sentence is made ungrammatical. See note 2.
1 It is curious that in the pi-ologue to the ITistoria Anglorum, Jacob is left, i. 4 (ed. Madden).

PREFACE.

xlvii

p. 56. In this account of the kings of Persia, which is Errors of made up from several sources, some of the passages being * y m" certainly taken from Justin, what Justin says of Artaxerxes Mnemon is here used of Artaxerxes Longimanus. p. 63. Alexander is said to have met his end " cum " a Babilonia reversus fuisset," though immediately afterwards the words " in eadem urbe" occur as the place of his death. Here Hugo, the authority, is deliberately altered for the worse, as he has " Babiloniam" correctly. p, 64. In the account of Heliodorus's aggression on the Temple, which is taken directly from the Book of Maccabees, the avenger, instead of being the " terribilis " sessor" on the horse, is the horse himself, "equus " terribilis." p. 70. In the extract from Geoffrey of Monmouth regin is given for regni, and made into a proper name. p. 91. Livy is described as " Ortensis." I have oifered a conjecture as to the origin of this blunder in the note on the passage, supposing that the compiler had the Historia Miscella before him, while he was also copying S. Jerome's chronicle. p. 107. AD. 60. Agrippina is called Nero's wife> instead of his mother. p. 108. AD. 62. In the account of the martyrdom of S. James from S. Jerome's chronicle, the words pertica fullonis are introduced from Hugo of S. Victor. p. 108. A.D. 65. Lucretius is put in place of Lucanus: and an addition to Ado's account is given about Seneca, here called Lucan. P. 113. A.D. 73. " De morte Arviragi regis." This chapter, taken from Geoffrey of Monmouth, is a repetition of the entry for the year A.D. 56. (p. 107.) p. 124. A.D. 145. By joining together two different words of expression the sense is spoilt. p. 124. AD. 149. S. Papirus is called episcopus instead of diaconus. d 2

xlviii

PREFACE.

Errors of p IQ^ j .D. 350. The compiler not seeing that by piler. Roma Ado here means New Rome, i. e. Constantinople, has made Constantine bring the relicks of SS. Andrew and Luke from, instead of to, Constantinople. p. 167. A.D. 366. Here is a curious instance of careless copying. Ado says that Jovinian reigned " uno " anno, vel ut verius, octo mensibus." Our compiler alters this to " uno anno et octo mensibus." p. 171. A.D. 389. To an extract from Ado, an account of S. Ambrose's consecration from Paulinus's life of S. Ambrose is added, though it had been mentioned from Ado several years before, A.D. 377 (p. 169). p. 176. A.D. 406. In the same paragraph are two entries respecting S. Chrysostom. He is called Johannes Crisostomus in. the first, and Johannes Constantinopolitanus in the second. The compiler who took the first from Sigebert and the second from Ado, evidently had no idea that the two entries related to the same person. So again, p. 179. Sigebert is followed in calling the first king of the Franks Pharamund, though in p. 170 Ado had been followed in calling him Priam. p. 191. In a sentence, which is wholly the compiler's, he quotes Bede as giving the date of the death of S. German. Bede is speaking of Valentinian. p. 195. Inermi is given for inermes ; and so in p. 222, grandi for grandes. p. 248. A.D. 571. There is a confusion about the Paschal cycle. p. 249. A.D. 580. Huntingdon says that Cutha, in the 12th year of Ceawlin, took Bedford and other castles ; the compiler omits all mention of Cutha, and says that Ceawlin took them. p. 287. A.D. 651. Oidilwald, king of Deira, is made son of Eanflsed, in consequence of the compiler joining together two sentences of Florence. p. 314. A.D. 698. By endeavouring to change Sige-

PREFACE.

xlix

bert's construction, the compiler represents Tiberius III. Errors of (Apsimar) as being imprisoned instead of Leontius. piierCm~ p. 319. By carelessly copying Bede, the compiler represents him as ordained priest by Benedict Biscop, while Bede especially says he was ordained by Ceolfrid. p. 324. A.D. 712. A list of the bishops of Worcester, given by Malmesbury, ends with the words " Dunstanus, " Oswaldus, Eldulfus, quorum tres ultimi archiepiscopi " fuerunt." The compiler in copying this remembered that Dunstan was archbishop of Canterbury, and rushed to the conclusion that the other two were so also, and inserted Cantuarienses before fuerunt. p. 331. A.D. 727. Ini's queen is called Sexburga. p. 337. Through blundering over Huntingdon, Ceolwlf is said to have died in A.D. 739. There is also an error in the genealogy given. p. 342. A.D. 756. Here is a curious blunder, from the compiler's ignorance of Anglo-Saxon. He is copying Huntingdon's account of Sigebert's death by a swineherd (porcarius) ; but turning to the Chronicles, he sees the words an rpan, which he mistakes for a proper name, and calls the porcarius " Ansuan/' p. 344. A.D. 762. In copying Florence, he has made Eadberht follow instead of precede ^Ethelberht II. in Kent. p. 344. A.D. 765. Pope Adrian I. is incorrectly mentioned under this year, though his accession is correctly given afterwards under A.D. 772. p. 347. A.D. 773. Alchred of Northumbria is said to have died this year, instead of being expelled. There is another confusion (Ethelredus for Alcredus) respecting the kings of Northumbria, pointed out in the note to A.D. 780, p. 350. p. 35 J. The succession of the bishops of Sherborne from the MS. A. of Florence of Worcester is placed in this year (784) evidently at random.

PREFACE.

Errors of p. 352. A.D. 787. The error respecting the bishops piler.m~ f Dorchester is pointed out in the note2. p. 353. By carelessness in joining together two sentences of Florence, Osred is called the " trinepos " of Ida, instead of Alchred. p. 362. A.D. 795. By joining together the accounts of two quite different years (770 and 795) given by Sigebert, the acts of Constantine V. are attributed to Constantine VI. p. 364. " JEthelhardo legationem graviter fungente." Malmesbury, from whom this is taken, has " amminis" trante ;" the compiler alters it to " fungente," and forgets to change the case of legationem. pp. 369, 370. A.D., 803. The successions of the bishops of London and Rochester are inserted at random. p. 371. A.D. 815. Louis I. is said to have been crowned by P. Leo III., instead of by his successor P. Stephen IV. p. 376. A.D. 834. Among those who fell in Ecgberht's battle with the Danes, Sighelm, bishop of Sherborne, is introduced, who did not die till a century afterwards. The name seems to have been carelessly altered from Huntingdon, and the see inserted without any thought of the date. Of the curious blunder arising from the compiler's not understanding the meaning of secunda, I have already spoken (p. xlv). p. 377. A.D. 837. ^thelstan, son of ^Ethelwulf, is said to have been illegitimate, probably through a confusion with the great ^Ethelstan, the story of whose birth, as given by Malmesbury, was known to the compiler. p. 378. A.D. 838. The construction is altered and a solecism produced by the attempt at varying it. p. 379. A.D. 846. -^thelstan, king of Kent, is called episcopus, probably through mere carelessness. p. 384. A.D. 854. In ^Ethelwulfs charter the A.-S. word pice-hnsebenne is corrupted into wintereden.

PREFACE.

p. 386. A.D. 856. Here Lothaire seems to be mis- Errors of taken for Louis II., and Charles, king of Provence, son of Lothaire, for Charles the Bald. The error arises from a careless looking at Malmesbury, ii. p. 157. p. 401. AD. 870. The death of Weremund, bishop of Dunwich,, is inserted at random. p. 402. A.D. 871. Here is an instance of an error arising from the compiler's habit of turning over the A.-S. Chronicle in search for proper names. At the battle of Ashdown, Florence, who is here literally followed, states that one only of the two pagan kings fell, adding immediately afterwards that this was Bacgseg. The compiler, looking into the Chronicle for the name, found mention of two, Bacgseg and Haldene, and then altered Florence's text to state that both were slain. Under the year 878 (p. 410), where he is copying Simeon of Durham, he mentions Haldene, having entirely forgotten the previous mention of his death. p. 403. In the genealogy of Alfred, which is chiefly from Florence, Gewis or Gegwis is supposed to be a woman by the compiler, and reginai added after the name. On the other hand, p. 405, in the list of Alfred's children (also from Florence), ^Elfthryth is turned into a son, Alfredus. p. 407. In the account of the scholars encouraged by Alfred (from Florence), ^Ethelstan and Werwulf (here called Werebert), Alfred's chaplains, are turned into bishops, and sees invented for them. This is probably from a confusion with Werenbert, who was bishop of Leicester in 802. p. 414. A.D. 879. In the mention of Alfred's foundation of Shaftesbury, the compiler adds that Algiva, queen of Edmund, afterwards constructed a nunnery there. Edmund's queen was buried there, but Alfred's daughter was the abbess of Shaftesbury, and these two have been confused. See the note on the passage. The

Hv

PEEFACE.

Errors of tion of the sentence introduced " cujus dextra manus " piler. fr " dextrsD manus," but forgot the verb now rendered necessary at the end of the sentence. p. 481. A.D. 1006. Here, although Florence, the authority followed, gives correctly the name of the archbishop who died, our compiler has gone out of his way to introduce an error from Malmesbury. Having Malinesbury's Gesta Pontificum before him, and wishing to give the succession in the see of Winchester thus made vacant by the promotion of ^Elfheah, he confuses him with an earlier bishop of the name, though again Florence is perfectly correct. p. 482. A.D. 1009. There is a confusion between the bishops of Selsey and Sherborne. p. 497. A.D. 1016. In the list of those who fell at Assandun, Florence describes Ulkytel as " East Anglorum " dux," and goes on " ^thelwardus dux, films ducis " East Anglorum Athelwini Dei amici." This is altered into " Usketellus et films ejus Ethelwoldus, et Dei " amicus Ethelwinus." Just before is a curious instance of the way in which Henry of Huntingdon's words are dovetailed into a paragraph of Florence of Worcester. p. 500. A.D. 1017. Here is a curious example of a blunder and its consequences. In copying Malmesbury's account of Cnut's fourfold division of England, the compiler states that Mercia was given Eorico, evidently a mere error of transcript for Eadrico. Knowing that Eadric was earl of Mercia, he came to the conclusion that this Eoric had been violently put into his place,, and represents him as going to Cnut to complain, and thus bringing about his death, which is described in Malmesbury's words, though he gives the story from Huntingdon immediately afterwards. He was probably led to this by Malmesbury expressly declaring his ignorance of the cause of the quarrel. So in the following paragraph (p. 501), having introduced an error from Malmesbury into Florence's ac-

PREFACE.

lv

count of the sons of Edmund Ironside (Eadwinum for Errors of Eadmundum), and knowing that there was an Ead-1^m~ mundus somehow connected with them, he introduces an Eadmundus as a brother of Eadgar ^Etheling. p. 502. The year when Wulstan, who held the sees of York and Worcester together, resigned the latter, is given as the date of his death. p. 504. A.D. 1022. The alteration of Eadgar into Edward the elder, as the king whose laws were established by Cnut, is probably due to what Malinesbury says. p. 513. A.D. 1040. Greater care was evidently taken by the compiler in this portion of his work than in the earlier. Thus, in the mention of Harthaqnut's coronation, he has introduced from Diceto the statement that the king was crowned by the archbishop of Canterbury, and has given the right archbishop (Eadsige) instead of ./Ethelnoth, whom Diceto erroneously mentions as the consecrator. Another proof of the greater care used here may be seen in the way in which Florence's attempt to combine the two stories respecting the indignity with which Harold's body was treated is avoided, by the compiler's omitting " in gronnam proicere." Flor., p. 599 E. p. 516. A.D. 1042. The Dane at whose weddingfeast Harthacnut died is called Cnuto instead of Tovius (Tofig). p. 519. A.D. 1051. In speaking of Danegeld, the number of years (38) during which Florence mentions that it had existed, is turned into the number of thousand pounds to which it had amounted! p. 524. A.D. 1055. Bishop Hermann, is said to have wished to change the seat of his bishoprick from Ramsbury to Salisbury, instead of to Malmesbury, as Florence, who is here copied, says. This probably arises from the compiler's knowing from William of Malmesbury that the see was afterwards removed to Salisbury. It does

Ivi

PREFACE.

Errors of not, however, save him from the inconsistency with C m n the next page he copies Malmesbury in piler " stating that bishop Hermann did change the seat of his diocese. p. 525. A.D. 1056. Here the character given by Florence to earl Odda is curiously transferred in precisely the same words to Harold's chaplain, Leovegar. p. 529. A.D. 1059. The count of Ponthieu is called Godwinus instead of Guido.
Additions of the compiler.

I come next to speak of the matter which is due to the compiler himself. The following table gives all the additions of any importance which he has introduced from his own fancy, or which he has derived from some source not now in existence, or which I have been unable to identify: p. 2. The conclusion of the Prologue. p. 11. There is an addition to the extract from Orosius about the condition of the Israelites in the wilderness. pp. 53, 54. An addition respecting Cyrus. p. 58. " alii Thraciam " is added to Justin's account of the countries ravaged by the Gauls. p. 59. A line said to be from Lucan, but not so, respecting " Brennius," is introduced into the middle of a long extract from Geoffrey of Monmouth. p. 63. The mention of Antiochus as son of Seleucus. p. 77. The Linea Salvatoris is the compiler's own. p. 81. The reflections on the time of our Lord's Nativity. p. 89. A.D. 9. The mention of the chronicle of Trogus Pompeius. Diceto has under this year " Trogus " Pompeius scribit hue usque," but our compiler is very much fuller. p. 92. A.D. 18. The account of Ovid, though partially from S. Jerome's Eusebius, is enlarged from some other source which I cannot identify.

PREFACE.

Ivii

.,r , piler S.

p. 95. A.D. 32. The whole of this entry is the com- Additions J
' of the compiler.

p. 108. A.D. 65. The details of the death of Seneca, here called Lucanus instead of Lucius. p. 114. A.D. 79. The account of S. John. p. 117. A.D. 96. atque Nigasius is added to "Dio" nisius cum sociis suis," which is from Diceto. p. 130. A.D. 187. The account of king Lucius's confirmation of his gifts to churches and churchmen, and of his making churches and cemeteries places of sanctuary. p. 136. A.D. 227. The martyrdoms under Alexander. This is written, as also the next year, in the S. Alban's hand. p. 138. A.D. 245. The emperor Philip remained a Christian to the end of his life. p. 140. A.D. 252. The account of Origen. p. 155. A.D. 309. Death of S. Nicholas of Myra. p. 155. A.D. 310. Succession of Constantine to Galerius. p. 156. A.D. 314. Origin of the name Warlamecestre or Watlingecestre for S. Alban's. p. 157. A.D. 316. Account of S. Silvester. p. 160. A.D. 325. The quotation from Zechariah is introduced. p. 162. A.D. 340. Deaths of Constantine and Silvester. p. 164. A.D. 352. Addition to the account of the Anthropomorphites. p. 167. A.D. 365. Julian's death attributed to Mereurius. p. 174. A.D. 398. Division of the empire between Arcadius and Honoring p. 175. A.D. 400. Claudian quoted about Ruffinus. p. 175. A.D. 402. Addition to the account of the heresy of Eunomius. p. 181. A.D. 434. The cessation this year of the tribute paid by the Britons to the Romans.

Iviii
Additions of the compiler.

PREFACE.

p. 181. A.D. 435. Character of Gwithelm, archbishop of London. p. 187. A.D. 447. Addition to the account of the invitation of the Saxons by Vortigern. p. 191. A.D. 450. Mention of the biography and death of S. German. p. 196. A.D. 462. The account of the ravages of the Saxons, though partly made up from Bede and Geoffrey, is the compiler's. The mention of the monks flying with their relicks is curious. p. 218. A.D. 476. Eegulations of pope Hilary. p. 218. A.D. 477. Explanation of the name Cymenesoara. p. 220. A.D. 489. Defeat and death of Hengist at the Don. p. 221. A.D. 489. Time during which Hengist held Kent. p. 225. A.D. 492. Occupation of Sussex by p. 225. A.D. 493. Date at which Anastasius began to reign. p. 226. A.D, 495. Character of Acacius, bishop of Constantinople. p. 228. A.D. 498. Custom of using a dragon for a standard. p. 231. A.D. 511. Kavages of the Saxons in Britain. p. 232. A.D. 514. Stuph and Wihtgar land on the west side of Britain. p. 232. A.D. 514. Explanation of the name of Chichester. p. 233. A.D. 515. Regulations of pope Felix IV. p. 233. A.D. 516. The S. Alban's fountain. p. 235. A.D. 519. Pavia mentioned as the place of the exile of Boethius. p. 242. A.D. 541. The isle of Avallon explained to mean Glastonbury. p. 242. A.D. 542. Mention of the fable of Arthur's being alive.

PREFACE.

Hx

r* Conan.

p. 243. A.D. 545. Length of the reign of Aurelius Additions

of the compiler.

p. 246. A.D. 560. While copying Huntingdon as to yEthelberht's date, he speaks of the opinions of others (i.e., the A.-S. Chron. and Florence) as being more probable. p. 248. A.D. 571. Completion of the Paschal cycle. p. 250. A.D. 585. The eight kingdoms of England. p. 251. A.D. 586. Considerable additions to Geoffrey's account of the sufferings of the Britons when forced to fly into Wales, and of the time during which they lasted. p. 251. A.D. 586. Account of the three provinces in which the Britons settled. p. 252. A.D. 586. Description of the Welsh, and of their hatred of the English, and of the character of the country. p. 252. A.D. 586. Destruction of the church of S. Alban, in which the same words are used as occur in the Life of Ofia. p. 252. A.D. 586. List of the kings at this time in England. p. 253. A.D. 586. Britain now called England. p. 253. A.D. 587. Length of the reign of Sledda, king of the East Saxons. p. 253. A.D. 588. Length of the reign of Wibba of Mercia. p. 254. A.D. 590. On Cyssa's death the kingdom of Sussex falls to Ceawlin. p. 255. AD. 594. Length of the reign of Ceorl, king of Mercia. p. 260. A.D. 604. The dignity of London transferred to Canterbury. p. 262. A.D. 605. Additions to the account of Trajan by John the Deacon. p. 263. A.D. 610. Contemporary kings. p. 267. A.D. 616. Return of Eadbald to the unity

Ix

PREFACE.

Additions of the church, apparently introduced to finish the of the sentence. p. 267. A.D. 617. Reception of Mellitus and Justus on their return to Britain by Eadbald. p. 268. A.D. 618. The Holy Sepulchre inviolate when Jerusalem was taken by Chosroes. p. 268. A.D. 620. Tears of Heraclius on restoring the Cross. p. 269. A.D. 621. Long vacancy of the see of London after the death, of Mellitus. p. 274. A.D. 628. Death of Cwichelm at " Quich" elmeshlawe." p. 276. A.D. 633. The three British kingdoms enumerated, the compiler remembering his own previous addition on this subject, above p. 251, though he speaks here of Menevia instead of Cornubia. p. 276. A.D. 633. Addition to the account of the dress, &c., of Brien as a pilgrim. p. 280. A.D. 640. Expulsion of Eormenred by Earconberht, in Kent. pp. 285-287. A.D. 651. Passion of S. Oswine, and his burial. This is mentioned as being at Ingetlingum (i. e. Gilling), Tynemouth, a cell of S. Alban's. p. 292. A.D. 661. ^Ethelwald is said to have been " anno regni sui quarto a prsefato Wlfhero subjugatus." p. 292. A.D. 661. There is also an addition to Bede's account of S. Wilfrid's life at Ripon. p. 294. A.D. 664. The vacancy of the see of Canterbury, which Bede says was " non pauco teinpore," is mentioned as lasting four years. p. 294. A.D. 664. " Oswii regis filius" is introduced after Alfridus. There are some remarks on S. Wilfrid and S. Chad introduced. p. 294. A.D. 665. Mortality in England, and suicide of many in consequence. p. 294. A.D. 666. Wine not included in the series of bishops of London.

PREFACE.

Ixi

p. 296. A.D. 672. Reason for the expulsion of Sex- Additions burh from Wessex. compiler. p. 298. A.D. 675. Burial of Earconwald, bishop of London, in St. Paul's. p. 299. A.D. 676. Length of the reign of Centwine, king of Wessex. p. 302. A.D. 680. Additions to Bede's account of the synod of Hsethfield. p. 304. A.D. 681. Date of the translation of S. Benedict. p. 308. A.D. 687. The ravages of Csedwalla and Mul in Kent lasted for three years. p. 311. AD. 692. The church of S. Martin, Dover, built by Withred and Suihard. p. 313. A.D. 695. Explanation of who the SubHumbrian Mercians were. p. 318. A.D. 703. Addition respecting S. Benedict Biscop's early life. p. 320. A.D. 705. Offa induced by Cyneswyth to give up the world. p. 327. A.D. 714. Addition to Felix's Life of S. Guthlac. p. 329. A.D. 722. Statement that ^Ethelberht reigned 17 years in Kent. p. 330. A.D. 725. Mention of Bede's History. p. 330. A.D. 727. The English school at Rome founded by Ini. p. 333. A.D. 730. Additions to Huntingdon's character of Ceolwulf, king of Northumbria. p. 334. A.D. 734. Addition to Malmesbury's account of Bede. p. 336. A.D. 734. Account of Bede's burial-place. p. 336. A.D. 734. The names of the sees of bishops Wilfrid and Wastold introduced. p. 337. A.D. 740. Cuthbert receives the pall, and consecrates Duni, bishop of Rochester.

Ixii

PEEFACE.

Additions
ofthe

p. 338. A.D. 743. Character of Eegberht, archbishop

OI of

compiler.

p. 338. A.D. 745. The statement that eight bishops of York had been, without the pall. pp. 339, 340. A.D. 748. Additions to the account of the miracle preventing the removal of S. Benedict's relicks from Meury. p. 340. A.D. 749. Length of the reign of ^thelberht of Kent. p. 340. A.D. 750. Bebba explained to be Barnborough. p. 344. A.D. 760. An eclipse of the moon on Aug. 1. This is an error, as there was no eclipse on that day ; the nearest took place at half-past 3 a.m. on Aug. 31. L'Art de verifier les dates, i. p. 66 (ed. 1783). p. 344. A.D. 760. Character of archbishop Bregwine. p. 344. A.D. 762. Erroneous account of the succession of the kings of Kent. p. 344. A.D. 764. Here the compiler, speaking in the first person, mentions his ignorance of the seat of the bishoprick of Lindsey. p. 346. A.D. 769. Beornred is defined as " rex " Merciorum depositus." p. 346. A.D. 770. Mention of falling stars. p. 350. A.D. 780. Alchred ended his life with Kinoth, king of the Picts. p. 351. A.D. 786. Addition to Malmesbury's account o f Cynehard. . . ' > p. 354. A.D. 791. Wincanhalth, which Simeon mentions as the scene of the archbishop Eanbald's synod, is here identified as Finchale. p. 354. A.D. 792. Additions to the account of the murder of ./JEthelberht, king of the East Angles, which is taken from the life of Offa. p. 356. A.D. 793. Explanation of the name Witerne. p. 357. A.D. 793. Account of S. Alban's shrine.

York *orK-

PREFACE.

Ixiii

pp. 358, 359. AD. 793. Additions to the story of Additions the meadows bought by Offa in Flanders, and mention ofth that these were consecrated and given by him for the use of pilgrims. p. 360. A.D. 793. Peter's pence explained to be Romscot. p. 363. A.D. 796. Solar phenomenon, supposed by the compiler to portend the deaths that took place soon after. Length of the reign of Eardulf of Northumbria. pp. 363, 364. A.D. 796. Account of Ecgfrith, OfiVs son, and his gifts to S. Alban's. Grief at his early death. p. 366. A.D. 799. Simeon's account of pope Leo's ill treatment enlarged. p. 367. A.D. 800. The churches in Hartness and Tynemouth spoiled by the Danes. p. 369. A.D. 802. Embellishments to the story of Eadburh. p. 370. A.D. 805. Length of Wilfred's occupation of the see of Canterbury. p. 370. AD. 808. Expulsion of Eardulf from Northumbria by JSlfwold. p. 370. A.D. 809. Carnage by Ecgberht when he reduced Cornwall. p. 370. A.D. 810. Death of ^Elfwold of Northumbria. p. 371. A.D. 813. Kesults of the councils held by Charles the Great. p. 371. A.D. 814. Reasons for archbishop Wulfred and bishop Wibert going to Rome. p. 371. A.D. 815. Erroneous statement that Louis I. was crowned by pope Leo. p. 373. A.D. 821. Curious additions to the legend of S. Kenelm. p. 373. A.D. 821. Deprivation of Ceolwulf. p. 373. A.D. 823. Length of Beornwulfs reign in Mercia. p. 374. A.D. 828. Length of time of Wiglafs exile. e 2

PREFACE.

Additions compiler

p. 375. A.D. 829. Northumbria ravaged by Ecgberht, ^ Eanred put under tribute. p. 375. A.D. 830. Seduction of the Welsh by Ecgberht. p. 375. A.D. 831. The date of archbishop Wulsi's death. p. 376. A.D. 833. Meaning of the name Sheppey. p. 376. A.D. 833. Ravages of the Danes at Charmouth. p. 377. A.D. 837. Statement that yEthelstan, son of ^Ethelwulf, was not born in wedlock. p. 377. A.D. 838. Details of ^thelh elm's death. p. 378. A.D. 838. Additions to Huntingdon's account of the Danish invasions. p. 379. A.D. 844. Expulsion of JEthelred of Northumbria by Readwulf, and subsequent recovery of his kingdom. p. 380. A.D. 848. Succession and reign of Osberht in Northumbria after ^Ethelred's death. An eclipse of the sun on Oct. 1. This is an error, as no eclipse took place then. L'Art de verifier les dates, i. p. 68. p. 380. A.D. 849. Alfred's name is introduced. p. 380. A.D. 849. Explanation of the meaning of Wihtgaresburih. p. 383. A.D. 854. Additions to the account of ./Ethelwulf 's charter. p. 384. A.D. 854. Alfred is said to be taken to Rome in order that he might be taught in morals and religion by pope Leo III. p. 385. A.D. 854. Reasons for the conspiracy against jSfthelwulf, viz. Alfred's coronation at Rome, and Judith's being styled and treated as Queen. p. 386, A.D. 854. Additions about ^Ethelbald's division of his kingdom. p. 386. A.D. 855. Unwillingness of S. Edmund to accept the crown offered him.
an(

PEEFACE.

p. 387. A.D. 859. Penitence of JSthelbald, and his Additions divorce from Judith. compeer. p. 389. A.D. 862. Notice of Mfnth, bishop of Winchester. p. 389. A.D. 867. The Danes at York on A U Saints Day. p. 390. A.D. 867. Ecgberht, the Danish king of Northumbria, is styled genere Anglicus. p. 390. A.D. 867. Prosperous battles of Eahlstan, bishop of Sherborn, against the Danes. p. 391. A.D. 868. Explanation of the meaning of Muchel, a name given to Alfred's father-in-law. Eahlswyth's name is introduced below. p. 391. A.D. 870. Landing and ravages of the Danes in Scotland. Heroism of Ebba, abbess of Coldingham. p. 392. A.D. 870. Destruction of monasteries by the Danes. pp. 393-395. A.D. 870. Causes of the martyrdom of S. Edmund. Story of Regnar Lodbrog. p. 396. A.D. 870. The bishop, who is in Abbo only " unus ex suis episcopis," is here Humbert, bishop of Elmham. pp. 397, 398. A.D. 870. Battle of Thetford and passion of S. Edmund. p. 399. A.D. 870. The Danes winter in East Anglia after S. Edmund's murder. p. 399. A.D. 870. Arrival of Guthrum and departure of Hinguar and Hubba. p. 400. A.D. 870. Name of the place where S. Edmund's body was found. p. 401. A.D. 870. Death of Weremund, bishop of Dunwich. p. 402. A.D. 871. Succession and character of ^Ethelheage, bishop of Sherborne. p. 403. A.D. 871. ^Ethelred buried regio more. p. 404. A.D. 871. Explanation of the name seaf.

Ixvi

PREFACE.

Additions
ofthe

compiler,

p. 405. A.D. 871.

i !

Addition to the account of Alfred's

>

boyhood.

p. 407. A.D. 871. Peace bought from the Danes by Burhed of Mercia. p. 407. A.D. 872. Reception of Ecgberht of Northumbria and archbishop Wulfhere by Burhed of Mercia. p. 407. A.D. 873. Peace bought from the Danes by the Mercians. p. 409. A.D. 876. The Danes attack Wessex. p. 409. A.D. 876. Cause of the death of Ricsig of Northumbria.. pp. 409, 410. A.D. 877. The Danes at Exeter and in Mercia. Alfred's fleet. His siege of Exeter. p. 410. A.D. 878. Destruction of Hinguar with Hubba and Haldene by Alfred. The greater part of the Danes join Guthrum and ravage Wessex. p. 411. A.D. 878. Some ofthe bishops cross the sea, and others join Alfred in his hiding places. p. 412. A.D. 878. S. Keot mentioned as living at Hamstoke; "libidinis incendiis" added to the charges S. Neot brings against Alfred. p. 413. A.D. 878. East Anglia held by Guthrum under Alfred. p. 414. A.D. 880. Eclipse of the moon on October 13th. This is an error; there was an eclipse on September 22. L'Art de verifier les dates, i. p. 68. p. 415. A.D. 882. Reason for the vacancy in the see of Hexham. p. 421. A.D. 886. Account of the siege of London by Alfred. p. 427. A.D. 889. Alms sent by Alfred to Rome and Jerusalem. p. 429. A.D. 893. Account of Easting's submission to Alfred. p. 429. A.D. 894. Defeat of the Danes by Alfred at Farnham.

PEEFACE.

p. 431. A.D. 894. Easting's wife and children saved Additions A-i/. j of the by Alfred. compUer. p. 431. A.D. 895. Details of Easting's defeat at Buttington on Severn. p. 432. A.D. 897. Guardians of the kingdom appointed by Alfred. See the note on the passage as to the origin of this error. p. 434. A.D. 898. Peace and employment of the latter part of Alfred's reign. p. 435. A.D. 901. Addition respecting ^Ethelwold's seizure of one of the nuns of Wimborne. p. 436. A.D. 901. JSthelwold's expedition to France. p. 437. A.D. 902. Rhetorical addition about ^Ethelwold's battle. p. 438. A.D. 905. Additions to the account of the sees filled up. The Isle of Wight is mentioned as belonging to Winchester diocese. p. 438 A.D. 906. Result of the comet's appearance. p. 439. A.D. 908. The city of Chester had been destroyed by the Danes. p. 440. A.D. 911. Meaning of Wodensfeld explained. p. 441. A.D. 912. Reasons for Rollo's behaviour on doing homage. p. 442. A.D. 912. Object of the Danish migration. p. 443.' A.D. 915. Death of archbishop Plegmund. p. 443. A.D. 915. Worcester mentioned as one of the counties invaded by the Danes. p. 444. A.D. 918. Towcester and Waymere fortified by Edward. p. 446. A.D. 924. The people of Wales and Galloway added to the names of those whom Florence mentions as being under Edward's rule. p. 446. A.D. 925. Repudiation of his wife by Sihtric who returns to idolatry. Her death at Polesworth. p. 447. A.D. 926. The aurora borealis connected with Sihtric's death.
r

Ixviii

PREFACE.

Additions pp. 447, 448. A.D. 929. Additions to the story of ne v s compiler ^ * ^ ^ -^Sthelstan to Glastonbury. p. 449. A.D. 932. Humble life of bishop Frithstan after his retirement. p. 450. A.D. 934. Eadwine passed over as too young to reign. p. 450. A.D. 934. Mention of Eadwine's burial. p. 452. AD. 940. Edmund styled the hceres legitivnus of ^Ethelstan. He chooses his place of burial at Malmesbury. A quotation from S. John's Gospel introduced. p. 453. A.D. 940. S. Dunstan restored to Glastonbury, consentientibus monachis. His endeavours to show kindness to all. p. 453. A.D. 940. In the account of the division of the kingdom between Edmund and Anlaf, it is settled that the survivor should reign over the whole kingdom. p. 454. A.D. 940. Marriage of Anlaf with Alditha, daughter of the jarl Orrn. p. 455. A.D. 946. Edmund aided in his attack on Cumberland by Lolinus (Llewellyn), king of Demetia. p. 455. A.D. 946. The two sons of Dunmail, king of Cumberland, blinded. p. 455. A.D. 946. Details of the death of Edmund. p. 456. AD. 946. Reason for Eadwine and Eadgar not succeeding Edmund. p. 456. A.D. 946. Eadred gives two bells to York, quiets 'Cumberland, and goes to the south. p. 457. A.D. 946. Explanation of the vision of S. Dunstan. p. 458. A.D. 950. Eiric of Northumbria slain on Steinmor with his son and brother by Maccus. Eadred obtains the kingdom. p. 460. A.D. 957. S. Dunstan is described as multum renitens at his election to Worcester. pp. 461, 462. A.D. 959. Character of Eadwig's reign, who is said to be "justo Dei judicio defunctus."

PREFACE.

Ixix

p. 462. A.D. 960. Miracles of S. Dunstan. Additions p. 463. A.D. 961. Birth of .Ethelred. p. 465. A.D. 969. Eadgar puts monks in the place of seculars in cathedrals, as well as in the greater monasteries as Florence mentions. The last clause is also altered to suit this view. p. 465. A.D. 970. S. Swithun's remains translated by divine command. p. 466. A.D. 973. Latin name (Bath) of Akemannecester. p. 466. A.D. 973. Gifts given to Eadgar at his consecration. p. 466. A.D. 974. The Thanet islanders punished for illtreating York merchants. p. 466. A.D. 974. Revelation of the body of S. JElfgifu. p. 466. AD. 974. The kingdoms of the kings who rowed Eadgar on the Dee are mentioned. p. 467. A.D. 975. New coinage. p. 467. AD. 975. Details of the visit of Kenneth of Scotland to Eadgar. p. 468. A.D. 975. Gifts of Eadgar to Kenneth, remaining in the hands of the Scotch kings till the time of Henry II. p. 468. A.D. 975. Fame of Eadgar through Europe. Some murmur against the succession of Edward II. p. 474. A.D. 988. Details of the legend of S. Dunstan and the devil. p. 474. AD. 990. Accusation of ^Ethelred by his wife Emma to her father Richard of Normandy. p. 476. A.D. 994. Baptism of Olaf. p. 482. A.D. 1008. Addition to the account of Brihtric. p. 483. AD. 1011. Reason for archbishop vElfheah's torture. p. 484. A.D. 1011. Treaty with the Danes and departure of Swegen.

1XX

PKEFACE.

Additions p. 484. A.D. 1012. The name of the village in which compiler ^e dancing legend is said to have taken place is introduced. So also with the names in the story of the illfavoured priest made archbishop of Cologne, p. 485. p. 486. A.D. 1012. Account of the massacre of the Danes. This is said to have been done by ^Ethelred at the instigation of one Huna. p. 487. A.D. 1012. Gunhild's husband and son are said to have been hostages with herself. p. 488. A.D. 1012. Swegen's preparations for his invasion of England. p. 489. A.D. 1013. -^thelred is described as having no other refuge but London. p. 490. A.D. 1013. Terror of ^thelred, his remorse for his brother's death, and fear lest the nobles he had exiled should surrender him to the Danes. p. 490. A.D. 1013. Eadric sent with 140 soldiers to Normandy with Emma, remaining there two years with her. p. 493. A.D. 1014. Sigeferth and Morkere are said to have been invited to a banquet by Eadric. p. 494. A.D. 1016. Cnut besieges London and invades Mercia a second time. p. 495. A.D. 1016. The date, June 9, is given for the battle of Pen-Selwood. p. 496. A.D. 1016. The date, June 25, is given for the battle of Sherstone. Eadric's treachery at Brentford is said to be instinctu'Cnutonis. p. 497. A.D. 1016. The date Oct. 18 is given for the battle of Assandun. The mention of Cnut's loss in the battle is an addition. p. 499. AD. 1016. Duration of the peace between Cnut and Edmund Ironside. Character of Edmund's reign, and envy of Eadric. p. 500. A.D. 1016. Mourning for Edmund in England. p. 500. A.D. 1017. Besides the account of Eadric's

PREFACE.

being despoiled of the earldom of Mercia (see above Additions p. liv), there are some remarks on his death at the end of the chapter, p. 501. p. 501. A.D. 1017. Determination of Cnut to banish the English royal family. p. 502. AD. 1017- All of the royal race banished by Cnut, in order to make the crown hereditary in his family. p. 502. A.D. 1018. Death of ^Elgifu, Cnut's wife. By Emma's advice Cnut sends home the Danish fleet and the stipendiary soldiers. Cnut arranges his affairs in Denmark. p. 504 A.D. 1022. Cmit has the laws of Edward the elder translated into Latin. p. 504. AD. 1023. By Emma's advice Cnut tries to conciliate the English. p. 505. AD. 1026. The reason for Cmit's visit to Edmund's tomb at Glastonbury, viz. that he might not be supposed to be guilty of his death. p. 506. A.D. 1028. Norway subdued by Cnut magnatibus annuentibus. p. 506. AD. 1028. Account of the Chronicle of Marianus Scotus. p. 507. A.D. 1030. Arrangement of Robert of Normandy with Henry I. respecting his heir William. p. 507- A.D. 1031. Revenge of William against his adversaries. p. 511. AD. 1036. Landing of Alfred with fifty ships at Sandwich. p. 512. A.D. 1038. Two introductions accusing Stigand of avarice. p. 513. AD. 1040. Harthacnut crowned by archbishop Eadsige. Godwine's present of a ship said to be for the death of Alfred and in order to obtain the king's friendship. p. 514. A.D. 1041. Severity of Harthacnut's tax. p. 515. A.D. 1041. The story of Gunhild's accusa-

Ixxii

PREFACE.

Additions tion and her vindication is considerably enlarged from compiler, Malmesbury's account from some other source. p. 520. A.D. 1051. This story from Simeon of Durham is said to have taken place near Lindisfarne. p. 523. A.D. 1053. In the legend of Godwine's death, the king is made to say that he is unworthy of Christian burial, and the compiler adds that the burial took place at Winchester, rege ignorante. p. 523. A.D. 1015; The kingdom of Scotland is said to be given by Edward to Malcolm III., to be held of him. p. 524. A.D. 1055. Harold encamps in Snowdon. Hermann is called the last bishop of Wilton. p. 526. A.D. 1057. Edward, son of Edmund Ironside, leaves his children under the charge of Edward the Confessor. p. 526. A.D. 1057. Story of Godgifu and the Coventry tax. p. 529. A.D. 1059. Harold imprisoned in Ponthieu and accused of being a spy. One statement of the reason of his expedition, that he was sent to bring over William to England, as Edward wished to make him his heir. p. 533. AD. 1065. Harold is said to have exiled Caradoc. p. 533. A.D. 1065. In the story of the quarrel between Harold and Tostig, while all are wondering at Tostig's behaviour, Harold is represented as seizing him in his arms and hurling him on the pavement, and the soldiers then separate them. p. 535. AD. 1066. In copying Malmesbury's statement of the line of Cedric not having been interrupted, the compiler introduces the mention of the Danes. p. 537. A.D. 1066. One of the possible causes for Edward's treatment of Eadgyth is his hatred of her father, " qui proditor erat convictus." p. 537. A.D. 1066. Edmund Ironside is styled " rex " naturalis de stirpe regum," and the kingdom said to

PREFACE.

Ixxiii

belong of right to his grandson Eadgar. Harold is de- Additions scribed as a crafty and shrewd man, and is said to have compiler placed the crown on his own head. p. 538. A.D. 1066. There is an introduction into Harold's arguments as to his oath to William. p. 541. A.D. 1066. The English are said to have gone " ebrii" into the battle. p. 542. A.D. 1066. There is an addition to the account of the comet. The above table is confined to additional matter, and Minor adtakes no account of mere verbal enlargements or additions for the sake of rounding the sentences or mere rhetorical embellishment. These are in all important cases pointed out in the notes to the passages, or will be easily seen by referring to the authorities mentioned in the margin. 1 give a few specimens that the character of these minor alterations may be seen. The walls of Jerusalem are said to be rebuilt " cum summa solicitu" dine " (p. 54); " atque earn invincibilem fecit" is added to the mention of Aurelian's surrounding Rome with walls ,(p. 143); " ad diversas destinavit provincias, ut " rempublicam manu militari tuerentur" is an explanation and enlargement of " Caesares legit" of Ado (p. 146); " mutatis vestibus " is introduced into Geoffrey's account of S. Alban's death, though the passage is cited from the His.toria Britonum by name (p. 149). Constantine constructs his church at Naples " miro opere, omnibus " apostolis et martyribus" (p. 161). Arms leaves " omnia viscera sua cum vita et hcBresi," the last two words being introduced (p. 164). Sulpitius is described as " qui vitam beati Martini in libellum redegit" (p. 179). The account of the landing of Port and his sons is finished with the sentence "maris litora occuparunt, et locum " ilium desertum inhabitare cceperunt" (p. 229). " His " vero diebus assiduse fiebant inter Britones et Saxones " irruptiones" is prefixed to the account of Ceawlin's

Ixxiv

PREFACE.

Minor ad- conquests in 580 (p. 249). The serpents in Sussex in 776 thecom- were seen " ac si de terra scaterent " (p. 349). Beorn is piler. gaid to have been burnt by the Northumbrians in suis cedificiis (p. 350) ; this is possibly an error in translating the A.-S. Chronicle. Cenwulf is victorious in battle ut leo (p. 364). The Danes in 863, after ravaging Kent, " ad naves cum spoliis revertuntur " (p. 389). The Danes killed at Ashdown " descenderunt ad inferos " ignibus perpetuis cruciandi " (p. 402). " Aucupatoria " is added to the arts for which Alfred was distinguished in his boyhood (p. 404). In 875 "nuper multipli" catus " is added to the account of the Danish army (p. 408). The 12 days during which Gruthrum remained with Alfred were spent "in magna Isetitia" (p. 413). Multimodas is introduced after strages in copying Florence (p. 421). Hasting is called "per" ditionis films" (p. 425). JSthelswyth dies at Pavia " in habitu religionis " (p. 427). Alfred's laws are produced "inter stridores buccinarum et fragores bello" rum" (p. 428). Ecgwine, who is styled muUer nobilissima by Florence, is here concubina (p. 436). The new sees in the place of Winchester and Sherborne are created *' ne grex Domini absque cura pastorali " luporum incursionibus quateretur" (p. 438). In the account of Edmund's escape when hunting, " soscal" lorum" is introduced (p. 452). JSlfsin ascends the throne of Canterbury " cum Symone Mago " (p. 461) ; concubina is added to Wlfrida (p. 463). Eadgar collects his fleet " regni sui prospiciens utilitati pariter et quieti " (p. 467). In the account of the synod of Winchester in 975, the crucifix which spoke- is described "qusealter" cantibus agtabat in ecclesia " (pp. 468, 469). In the account of the synod of Calne, the king's age is imbecillis,t}i& people fall to the earth truculenter, and the account of the miracle ends, " gratia haec et his similia " operante divina " (p. 469). In the account of Eadric's death " ne tumultus fieret in populo" the last two

PKEFACE.

1XXV

words are added to make it a quotation from S. Mat- Minor adthew's Gospel (p. 500), and in the next page his head is said " avibus exponi." Alfred and Edward remain in Normandy " ut sic saltern mortis pericutum evitarent" (p. 501). Cnut in laying aside his crown, after the story of the sea, " magnum regibus futuris prsebuit hu" militatis exemplum " (p. 510). Henry III. reigns " magnifice " (p. 513). In the account of God wine's ship, the words aureis, auream are inserted to every detail, and the armillse are said to weigh " xvi naves vel uncias " (p. 514). The pedigree of Edward the Confessor, taken from Florence, is given up to Alfred, " cujus genealogia " superius ad Adam usque perducitur" being added (p. 517). In the account of the rising of Godwine and his sons, " honore n is introduced before the names of their counties (p. 521). Leovegar is described as " Dei famu" lum, in omni religione perfectum " (p. 525). S. Peter's, Westminster, is described as "extra urbem Londonia' rum " (p. 534). The flight of the English at Hastings is said to have lasted "quousque plenum ab hostibus " triumphum, ut prsedictum est, Normannis nox superr " veniens donavit" (p. 542). I have spoken above of the explanations that are frequently given of the names of places; the compiler does the same thing frequently with those of persons; thus he inserts " Oswii regis filius" after Aldfridus (p. 294); " rex West-Saxonum" after Cuthredus (p. 338) ; " rex Northanhumbrorum" after Eadbertus (p. 340); " Zaccarus" after Leo (p. 349); "rex Fran" corum et patricius1 Romanorum" after Karolus (p. 371); " pio rege Francorum et patricio Romano" rum" after Lodowico (p. 379) ; " qui et Pelagius" after Sergius (ib.); " qui post patrem Anglise monarchiam

1 patricius in A.D. 813, imperator in A.D. 814, apparently from a wish to vary the title.

PREFACE.

" gubernavit " after Eadwardus (p. 405) ; " de secunda " uxore generatum " after Ethelredum (p. 468).
The St. Alban's compilation.

Such then is the St. Alban's compilation, used by Roger of Wendover and Matthew Paris as the .basis of . , , . , , ., ., their histories, and popularized by some other compiler under the name of Matthew of Westminster. It is a curious proof of the uncritical and unhistorical character of the age when it was compiled, as regards the history of the past, and of the readiness with which even such writers as Wendover and Paris, who were to shed such lustre on their abbey as historians of their own time, took what they found ready to their hand, and thus, to some extent, made themselves responsible for its many blunders and confusions.

Additions

I proceed next to speak of the additions made to this compilation by Matthew Paris, believing him to be the author of the corrections which, whether written in his own hand or not, are given in the Corpus Christi MS. That he could not have been himself the author of the compilation, or have known the source from which it is derived, will, I think, be made clear from the following proofs. Proofs that In p. 15, where the history of Samson is being told, abridged from the book of Judges, the words "uxore not the ducta in Tampnata " occur. Paris had forgotten the original, in Tampnata being the Vulgate form of in pilation. Timnath, and inserts as a correction in the margin intemptata, to agree with uxore. In p. 19, in the extract from Geoffrey about Brutus, the compiler has .omitted the verb repererunt after ternplum Diance. Paris supplies the omission with i/n/venerunt. Wendover has erat. In p. SO, in an abridgment of Peter Comestor, where the revolt of Edom is mentioned, the .scribe had written " recessit nedom" for "recessit Edom" Paris alters

PKEFACE.

IxXVii

nedom to in Edom, and thus makes nonsense of the Proofs that sentence. _ _ - g-fj. In p. 34 is a still more curious and convincing in-not the stance. The compiler has been copying from the His- ^e _ toria Miscella (here Eutropius) the account of the early pilation. inhabitants of Italy, who are said to have been taught by Saturn to live in a more civilized manner, "cum " antea semiferi glandium tantummodo alimentis vitam " sustentarent." Unfortunately the scribe had left out the bar over the a in glddium, and Paris, not seeing the more obvious correction, and having the idea suggested by the word gladium in his head, actually fills up the sentence, "cum antea semiferi gladium exercentes tan" tummodo alimentis cruentis vitam sustentarent;" a statement entirely the contrary to what the author is saying, not to speak of its absurdity. As all the MSS. attributed to " Matthew of Westminster " read glandium in this place, it is clear that they are independent of this correction of Paris. In p. 36, a little further on, in copying from the same source, in the account of the rape of the Sabines, Romulus is said to have invited to his games "vicinas " urbis RomsB nationes." The scribe carelessly wrote urbes for urbis. Paris, in order to make sense anyhow, inserts que after Romse, wishing the sentence to mean, I suppose, the cities and nations bordering on Rome. Here again the Wendover MS. and those of Westminster read correctly urbis. In p. 63, where Alexander's treatment of the daughters of Darius is mentioned (Hugo of S. Victor is the immediate source, his authority being Justin), Paris seems to have missed the sense, and by inserting sed has made nonsense of the whole. Here the Wendover MSS. could not have been the misleading cause. In p. 71, in. a long extract from Geoffrey of Monmouth, Lud is mentioned as preferring London to all his other cities, and residing there the greater portion of the whole f

Ixxviii

PREFACE.

Proofs that year, " majori tempore totius anni." The scribe had acciMatthew ^entany omitted the word anni. Paris fills up the Jraris "was > _ not the sentence with vitce SUCK, which he could not have done had he been the original compiler. pilation. In p. 88, in the account of Herod's death, which is copied from Peter Comestor, the scribe had omitted the words italicised in the sentence, " statimque cum tussi " violenta distenderetur," I suspect, from not understanding or being able to read his original. Paris, by a most unhappy guess, has written in cor many, in the vacant space. Here again Wendover and the MSS. of Westminster have cum tussi correctly. In p. 110, AD. 68, in an extract from Ado, Paris has altered the meaning, and spoilt the sentence by changing Gcesarum into ccesa. In p. 141, A.D. 261, 262, occurs the most remarkable instance of all ; and as I think important inferences are to be drawn from it, I shall discuss it at length. The entries for these two years in the C. C. MS. are as follows (the lines correspond exactly to the original) : Anno gfe cclxi. Sixtus tenuit cathedra romanam annis ii mensibus xi et dieb3 vi cessav. qp Anno gre cclxii. Postum9 " q^ sedes diebus xxi in Gallia tyrannidem invasit ac p x annos, etc. The point under the s, and the c above it, indicating that c is substituted for the expuncted letter, and the q P (i. e. qui per) in the margin, are in the writing of Paris. The scribe who is inserting the account of Pope Sixtus from the Vitse Pontificum, which he makes the event for A.D. 261, between the two extracts from Ado, which he puts down to the previous and following years, had not room in the line for the words que sedes diebus xxi. after cessavit. He carries these down into the next line, as he has done in many similar cases throughout the MS., and puts the mark " before q3 to show that it belongs to the line above. Unfortunately he omitted

PEEFACE.

the usual red mark of the paragraph, which in similar Proofs that cases he uses to divide a portion thus inserted o from the line to which it does not belong. Paris not the omitted to notice the only existing mark ", and endea- the comvours to make sense of the passage with this insertion, Pllatlonthus reading Postumus qui per csedes diebus xxi in Gallia tyrannidem invasit, &c. This appears conclusive as to the facts that Paris could not have himself been the author of this compilation, and that he did not know the sources whence it was derived. As all the MSS. attributed to "Matthew of West" minster " follow this blunder, introducing in addition et tune before cessavit, and reading qui per sedes or qui per cedes after Postumus in the next line, while the Douce MS. of Wendover is correct, I think it is clear that the Westminster MSS. were here derived from this Corpus Christi MS., and not from that of Wendover. In p. 144, A.D. 282, another curious error is introduced by Paris, -in ignorance of the original, where turre ferata is altered into terra ferata, Paris not seeing that ferata was the scribe's way of writing ferrata. Here again the two MSS. of Wendover are correct. In p. 171, AJD. 386, the compiler is copying Sigebert's mention of the length of Marcomir's reign. The scribe had written an triginta quatuor. Paris interpreted an by ante instead of annis, and actually adds dies obit after the number. p. 193. A.D. 456. -For the MS. reading cinulas, evidently a blunder for ciulas (keels), which Nennius and Wendover have, Paris substitutes cimbas. It is evidently a guess at the most likely word by one who did not know the word ciulas. p. 359. A.D. 793. In the extract from the Life of OflPa, the author's words are " Dinumerata denique pro " distractione pratorum pecunia," " the money being g

Ixxx

PREFACE.

Proofs that " paid/' &c.; the scribe had left out the initial D for Matthew Paris was the rubricator to fill in. Paris took innumerata for the not the true reading, and inserts soluta after denique, " an author of the com- " innumerable sum of money being paid," &c. This is pilation. very important, as affording a proof that Paris could not

have been the author of the Life of Offa.1 p. 492. A.D. 1014. The compiler is enlarging the account of the invasion of the sea given by Florence of Worcester, who has simply " mare littus egreditur/! The compiler took litus or littus for a noun of the fourth declension, and inserted proprios after litus, at the same time altering the verb into a participle at the end of the sentence, egrediens. Paris, knowing the proper declination of litus, alters the sentence into " maris litus " proprios terminos egrediens." It is impossible with this evidence to suppose him to have been the compiler. It may be remarked that in general he corrects the extracts from Geoffrey of Monmouth with greater care than the rest of the compilation, and evidently had himself access to a copy (see pp. 172, 309), though in many cases he made no use of it, as several of the above instances show. To these instances may be added the fact that to several of the later legends he has affixed in the margin the words " verum sed impertinens." Additions The additions made by Matthew Paris, inserted in of Matthew the MS. either in his own hand or by his direction, are Paris to the com- the following:They are throughout the volume printed pilation. in large type. I have not mentioned the mere alterations of language, which will be easily found by the difference of type, e.g., pp. 9, 11,18, 21, 23, 34, 36, 40, 54, 63, 70, 71, 72, 88, 99,101, 110, 114, 226, 255, 344, 485, 512, 514, 515, 521.
Paris (or his assistant) inserts here a note in rubrick in the margin respecting the charter of Offa.
1

See Mr. Biley's Preface to John of Amundesham, ii. p. xlvii.

. PREFACE.

Of the curious alteration, in p. 34, about the early Additions inhabitants of Italy, I have already spoken. p^rt^tc" p. 42. Here is an insertion of three leaves, in a hand the comof the St. Alban's type, but I think certainly not in pilation' Paris's own, on the Sibyls. It is taken from the " Sibyllinorum Verborum Interpretatio," printed among the works of Bede, with additions from S. Augustine De Civitate Dei and the Etymologies of S. Isidore. p. 97. A.D. 34. " Cui successit Euodius" is added to the mention of St. Peter's see at Antioch. p. 101. A.D. 47. An. insertion on two separate leaves on the division of the Apostles, and the arrival of SS. Mary Magdalene and Martha in Gaul, taken out of Eabanus Maurus' Life of S. Mary Magdalene. This, of which a fac-simile is given, is in a St. Alban's hand, but certainly not that of Matthew Paris himself. p. 180. A.D. 432. An account of S. Patrick's mission to Ireland, and the conversion of S. Modwenna. p. 198. A.D. 465. Paris has written here in a very minute hand, often difficult to read, explanations of the prophecy of Merlin. The most important is the story of the ex-empress Matilda's assertion that Henry was her son by Stephen. This he repeated in the Historia Anglorum (i. pp. 294, 295). It has not been hitherto known that it was also given in the Chronica Majora. The story, as has been remarked, is probably derived from the words of Merlin's prophecy, " nocebit possidenti " ex impiis pietas, donee sese genitore induerit."1 pp. 269-272. A.D. 622. There are considerable introductions and alterations to the account of Mahomet, in Paris's hand, written over an erasure, made in order to enable him to enlarge the account. This is partly from the Historia de Mahumete by Hildebert of Le Mans, and partly from the original compiler's source, the conSee also Sir F. Madden's re- I vol. iii. of the Historia Anglorum, marks on this story. Preface to I p. xxxvii.
1

Ixxxii

PEEFACE.

Additions tinuation of S. Isidore's Chronicle, attributed to IldeParis to fonsus, but I have not been able to trace the source of the com- the curious account of Mahomet's death. pilation. p. 331. A.D. 727. The English school at Rome restored by Offa. This is from the Vita Offse. p. 347. A.D. 773. An extract, said to be "De " cronicis Sigiberti," on the capture of Pavia by Charles the Great, and the right of electing the Pope, and of investitures being granted to him at a synod held at Rome under Adrian I. This is from the Anchinl Auctarium to Sigebert's chronicle, and shows that it was that edition of Sigebert which was used at S. Alban's. p. 348. A.D. 775. Verses on the gifts of Charles to Offa. p. 357. A.D. 793. Addition respecting Offa, in the account of the translation of St. Alban. This is from the Vita Offae. p. 362. A.D. 794. Succession of the kings in Mercia after Offa, and account of Eadbriht Pren, king of Kent. This is taken from Florence of Worcester and Robert de Monte. The rubrick states it is " ex chronicis Eusebii." I have offered an explanation of this in the note on the passage. p. 366. A.D. 799. Legend of Pope Leo III. p. 372. A.D. 820. Foundation of Winchcumbe by Cenwulf. p. 375. A.D. 830. Extract from Sigebert, respecting the end of the 9th great year of the world. This is said to be " ex chronicis Eusebii." p. 403. A.D. 871. Origin of the name Friday. This is from Geoffrey of Monmouth. p. 450. A.D. 935. Origin of the names of Normandy and Bigod. p. 465. A.D. 968. Foundation of Ramsey Abbey by earl ^Ethelwine.
S. Andre d'Anschain, or Anchin, dioc. Arras.

PREFACE.

Ixxxiii

of Matthew Ramsey. Paristo p. 480. A.D. 1002. Discovery of the body of S. Ives the comat Ramsey, and punishment of the abbat for irreverence on the occasion. p. 480. A.D. 1003. Foundation of Burton Abbey by Wilfric, i.e. Wulfric Spot. p. 481. A.D. 1006. The words "cognomento Stren" are added to Eadric's name, and " cognomento Porthunte "~ to the name of Godwine, from Florence of Worcester. So also in p. 482. p. 484. A.D. 1012. To the mention of S. Magnus, the day of his festival is added, and the name of one of the dancers is introduced. A different conclusion to this story is added, written over an erasure. p. 488. A.D. 1012. Account of S. ^Elfheah and his martyrdom and burial. He is made here the successor of S. Dunstan at Canterbury ; .ZEthelgar, Siric, and ^Elfric being passed over. p. 507. A.D. 1030. Murder of S. Olaf by the Norwegians. This is remarkable as mentioning that the Norwegians used axes and not swords; a fact Paris had probably observed in his expedition to Norway. The first part of the entry is from Florence. p. 509. A.D. 1033. Foundation of the abbey of S. Bennet Holme by Cmit, and his road from Ramsey to King's Delf. His gifts to the religious and poor. p. 526. A.D. 1057. In the story of Godgifu, Paris adds of her, " vero nihilominus constans in proposito." p. 530. A.D. 1061. Ealdred, archbishop of York, " returned with joy " from Rome. p. 531. A.D. 1065. Whitby Abbey is described as being " super mentis supercilium quod mare propinquum " speetat." p. 533. A.D. 1065. The persons who witness Judith's miracle with the hairs of S. Oswine are quosdam " super " sanctitate piissimi regis et martyris dubitantes."

TV

p. 475.

A.D. 992.

Death of ./Ethelwine, founder of Additions

Ixxxiv Authors Paris.

PREFACE.

The authors quoted in the additions made by Paris to *his portion of the history by name besides Sigebert are Huntingdon (p. 203) and the Imagines Historiarum of Diceto (p. 368, note 1). He refers to the later portions of his own work, once, as already mentioned under the year 622 (p. 271), and also in p. 206, where he refers to the " seeundum folium secundi libri."

Plan of It remains to say a few words on the plan of the edition8611* Pres6nt edition. The original work is printed in small type, all the additions inserted in the margin or within the lines or on inserted leaves being in the ordinary type, so as to show at a glance what is due to Matthew Paris and what to the earlier compiler. In the inner margins are the authorities from which the various statements are taken; where I believe an earlier authority has been used but not copied verbally, I have placed Of. before the name. The editions to which reference is made are all mentioned above in the list of the authorities used (pp. xxxv-xxxviii). The earlier portion down to 231 is collated with the Chetham MS. and others of " Matthew " of Westminster." From that year it is collated with the two MSS. of Koger of Wendover. The readings of the other MSS. of Matthew Paris (C.D.) are quoted when they differ from their original, the Corpus Christi MS. The work is printed from this last MS., and any variation from it is always mentioned. For convenience of reference I subjoin a table of the MSS. used.1
1 The fac-simile prefixed to the volume, which gives a portrait of Matthew Paris, is from the MS. of the Historia Anglorum, or Minor History, MS. Eeg. 14 C. vii. in the British Museum. See Madden, Preface to the Historia Anglorum, i. p. xlvii. Hardy, Preface to the third volume of Materials

for British History, p. Ixxi. That facing p. 101 is one of the insertions in the Corpus Christi MS., containing an extract from Eabanus Maurus. See a description of it in Sir T. Hardy's remarks on the facsimiles prefixed to the third volume of the Materials for British History, p. cxxxii. (Plate X.)

PEEFACE.

1XXXV

TABLE OF THE MSS. USED IN THE PRESENT EDITION.

A.The MS. XXVI. in Corpus Christ! College, Cambridge, from which the text is taken. B.The MS. XVI. in Corpus Christi College, Cambridge, the second volume of the above. C.The MS. Cotton. Nero D. V. in the British Museum. D.The MS. HarL, 1620, in the British Museum. For an account of these, see above, pp. xi, xii, and Madden's Preface to the Historia Anglorum, i. pp. liv-lxv. W.The MS. Douce 207, in the Bodleian Library at Oxford, of Roger of Wendover. 0.The MS. Cotton. Otho B. V. in the British Museum, of Roger of Wendover. This is the MS. called I. by Sir Frederic Madden. See above, pp. xiii, xiv, and Madden, i. pp. Ixxi-lxxiii. Chetham.The MS. No. 6712 in the Chetham Library at Manchester of " Matthew of Westminster." Trin.The MS. R. 4. 2. in the Library of Trinity College, Cambridge, of " Matthew of Westminster." For the other MSS. of Matthew of Westminster which have been partially collated, see above, p. xvi.

Cambridge, 4th. January 1872.

EERATA AND ADDENDA.

Page 5. De primis Gentilium regnis. Cf. Hugo de S. Victore, Excerpta priora, v. 1, 3, coll. 225, 227. The other authorities have, however, been also consulted. 11, line 12. The sentence " Intra illos," &c. is not in Orosius. 11, margin, below " S, August." &c. insert "Isidor. Chron. 16," and below that, " Partly from Ado, col. 35." 30, 2nd paragraph. " Apud Assyrios," &c. This is also in Hugo, v. 3, col. 227, but Justin has been used as well. 34, note 4, line 3, for " with " read " to the." 41, line 3. " Et tune secundo," &c. This is from Hugo, iv. 10, coll. 244, 245. 55. De regibus Persarum. Hugo, v. 5, col. 229, has been used. 66. De Antiocho illustri rege Asyce. Insert in the margin opposite to the words " Cui frater Jason, &c." Hugo, iv. 11, col. 223. In the margin to the next paragraph, for " 2 Mace. iv. 12 '* read "Id." 67,/or " 2 Mace, iv." read " Hugo, v. 11, col. 223. The 2nd book of Maccabees has, however, been used; line 10, " amotus est a sacer" dotio" is in 2 Mace. iv. 29, and not in Hugo; line 18, "re" gressus est Antiochiam " is in 2 Mace. v. 21, and not in Hugo. The concluding words, " ut transgrederentur mandata Dei," are neither in Hugo nor in the book of Maccabees. 68. De Judo, Machabceo. This is from Hugo, iv. 12, col. 224, excepting the last sentence. De Demetrio. This is enlarged from Hugo, iv. 12. 70, for the first 12 lines of the marginal notes, read " Hugo, iv. 12, coll. 224, 225." 77, margin. Below Hegesippus, insert" Hugo, iv. 13, coL 226." 96, margin, line 3, for " Act. Apost." read " Hugo, vi; 3, col. 242," and insert the same below " Act. Apost.," line 7. 98, margin, line 11, for "Cf. Dexter, &c." read " Hugo, vi. 4, col. " 242." 103, line 30, for " pereginationis " read " peregrinationis." 106. Anno 53, for " Aurelius Victor, 4," read " Hugo, vi. 5, coL " 243," and below, opposite " nee multo post," insert " Ado, col. " 78." 108. A.D. 62, line 3. pertica futtonis is introduced from Hugo, vi. 6, col. 244. A.D. 65, line 2. This account of Seneca's death is not in Ado. 117. A.D. 96, line 2. atque Nigasius is not in Diceto. 134. A.D. 210. This is from Hugo, vii. 9, col. 250.

ERRATA AND ADDENDA. 137, note, col. 2, line 2, for "the earlier one" read "the one copied ." from an earlier original." 140. A.D. 253, line 2. " Hie ita primum . . ." From Hugo, vii. 18, col. 251. 143. A.D. 274, line 3. " Bodem anno Paulus . . ." is from Hugo, viii. 20, col. 252. 246. A.D. 563. " Floruerunt . . peroravit." This is from Hugo, ix. 4, col. 267. 331, margin, line 6, and page 352, margin, line 12, for " Offae, ii." raM/"OffseII." 336, margin, line 13, for " Simeon, p. 657 c." read " Simeon, p. " 657 D." 432, note 5, line I, for " form " read " from." 452, margin, line 1, for "Malmesb. Gest. Pont., &c." read " MS. ap. " Leland, iii. p. 72 (i.e. iv. 71, ed. 1770)." 463, margin, line 1, for " Malmesb. Gest. Pont., &c." read " MS. ap. " Leland, iii. p. 73 (i.e. iv. 72, ed. 1770)." 475, margin, lines 18, 19. There should be commas instead of periods after the names -ZElfric and Thored. 507, margin, line 8, for " Haco " read " Hakon."

MATTH.EI P A R I S I E N S I S CHRONICA MAJORA.

,,,_

MATTHJ1I P A R I S I E N S I S CHRONICA MAJORA.

Adonis

Chronicon -^c*jP*^ prologus in libritm qui Flores Historianmi intitulatur. 16 8 Temporum summam, lineamque descendentem ab exordio Prologue. mundi, cum1 successionibus quorundam regnorum et regum, col. 23.) ad eruditionem futurorum duximus annotare, ut ex brevibus Robert de lector devotus plura colligere possit. Sed quid contra quosMonte Asao. auditores pigros dicemus, qui obtrectando dicunt, quid (Migne's necesse est vitas vel mortes seu diversos hominum casus literis Patrol, clx. mandare ? Prodigia caeli et terras, vel aliorum elementorum col, 421.) scriptis impressa perpetuare? Noverint isti, bonam vitam et mores prsecedentium ad invitationem2 subsequentium proponi, malorum vero exempla ut non imitentur, sed ut potius vitentur, describi. Prodigia autem vel portenta prasterita qua3 famem, vel mortalitatem, vel alia supernse vindictas flagella fldelibus innuunt, ideo memories per literas commendantur, ut si quando similia evenerint, peccatores qui se iram Dei in aliquo incurrisse meminerint, mox ad remedium pcenitentiae, per haac Deum placaturi, festinent. Ob hanc itaque causam (licet alias non desint) Moyses legislator in historia divina, innocentiam3 Abel, Caym invidiam, simplicitatem Job,4 dolositatem Esau, malitiam undecim filiorum Israel, bonitatem duodecimi, scilicet Joseph, poenam quinque civitatum per consumptionem ignis et sulphuris manifesfcat; quatinus bonos imitemur, malorum esse sequaces abhorreamus, ut peccati fomitem fugiendo radicitus enervemus,5 et haac non solum Moyses, sed et omnes divinas paginaa tractatores et in historicis et in moralibus6 libris faciunt, virtutes commendando, vitia detes4 Job~] Jacob, R. de Monte. cum .. . regum] Introduced by the compiler. 5 enervemus] exstirpemus, Par. 2 invitationem} imitationem, W., margin. C. inserts it in the text, and all the MSS. of Westminster, evitemus, W. devitemus, R. de as R. de Monte. Monte. 3 innocentiam} hmoticiam, A. 6 moralibus'] mortalibus, A, Paris has expuncted ti, and placed cen above the line. A 41

MATTH^lI PARISIENSIS

Prologue, tando, Deum timere simul et amare nos ammonent. Non sunt R- de igitur audiendi, qui Chronicorum libros et maxime a catholicis editos dicunt esse negligendos, per1 quos quicquid humanaa sapientiaa et saluti necessarium est, per memoriam invenire, per intelligentiam cognoscere, et per facundiam proferre studiosus valeat indagator. De opere primordiali sex dierum. Sex diebus Dens rerum creaturam formavit. Primo condidit Ado, col. The creation. lucem. Secundo firmamentum caeli in medio libravit aquarum, ipsis aquis ac terra cum caelo superiore2 ac virtutibus, quas in ea conditorem laudarent, ante horum sex dierum exordium creatis. Tertio, congregatis in suum locum aquis, quae cuncta contexerant, aridam jussit apparere.3 Quarto, sidera in firmamento caeli posuit, qui nunc quantum per conjecturam sequinoctii colligitur, duodecimus kalendarum Aprilium dies vocatur. Quinto, natatilia et volatilia4 animantia creaArit. Sexto, animalia terrestria et ipsum hominem Adam in agro Damascene5 formavit, de cujus latere dormientis, matrem omnium viventium Evam produxit, qui nunc (quantum credibile videtur) decimus kalendarum Aprilium dies appellatur. Unde merito creditur, si non verier sententia vicerit, eodem decimo kalendarum Aprilium die Dominum fuisse crucifixum. Decebat6 enim, ut una eademque non solum hebdomadis, sed et mensis die, secundus Adam, pro generis humani salute, vivifica morte sopitus, productis e latere suo cselestibus sacramentis, sponsam sibi sanctificaret Ecclesiam, quo videlicet die primum Adam ipse creaverat, ejusque de latere costam tollens, mulierem formaverat, cujus adjutorio genus propagaretur humanum.
De peccato Adce.

Adam in Paradisum, tmde quatuor flumina oriuntur, trans- Petrus latus, cum uxori cseterisque animantibus ac rebus nomina in- Comestor, Histor. posuisset, de porno comedendo uxori suaa adquievit. Unde, Scholast.
per indagator'] Introduced by the compiler. See the additional paragraph to this prologue from W. in Coxe's Wendover, i. 2. There are considerable variations in the first part in W. from the above. Par. places over the e, vel i. C.D. read superiori.
2 1

Genesis, apparere] appare, A. Par. capp. 14, 16,18, 22adds re above the line. 24. 4 et volatilia'] volatilia et, A. 5 in agro Damascene]. These words are introduced from Petrus Comestor, Historia Scholastica, Genesis, cap. 13. 6 Decebat] dicebat, A.D. The printed Ado has dicebat; Bede, from whom it is taken, decebat.
3

CHRONICA MAJOEA.

pro verecundia miditatis factis perizomatibus, et a Domino de Paradiso ejecti, de terra maledicta in sudore vultus sui panem adquirunt. Deinde collocatis a Domino ante ostium Paradisi Cherubin cum gladio flammeo, non solum primi parentes, sed et tota ipsorum progenies, a Paradisi deliciis sunt ejecti. De generations Adce. Petrus Co= Adain cognovit uxorem suam, scilicet non in Paradiso, sed mestor, Historia jam reus et ejectus. Et licet lator legis Moyses generationes Scholas- Adae, festinans ad tempora Abrahse patris Hebrseorum, praetica, Ge- termiserit, plures tamen Adse subticet filios et filias. Sed nesis, cap, Methodorus1 martyr oravit, dum esset in carcere, et reve25. latum est ei a Spiritu Sancto,2 de principio et fine nmndi, quod et oravit. Et scriptum, licet simpliciter, reliquit, dicens, quod virgines egressi sunt de Paradiso, et anno vitse Adam quinto decimo natus est ei Cayn,3 et soror ejus Calmana. Post alios xv. annos natus est ei Abel, et soror ejus Delbora. Deinde vitas suse, id est, Adas cxxx., Cayn occidit Abel, et luxerunt eum Adam et Eva c. annis, et tune natus est ei Seth tricesimo anno primse chiliadis, id est, primas aetatis. De morte Abel. Id. 26,27. Caym agricola dolens sua munera et non fratris foisse reprobata, licet a Domino increpatus, fratrem septiformi peccato interfecit.4 Postea vagus et instabilis super terrain factus est, postquam a Domino est maledictus. Oeneratio Gaym. Id. 28. Cognovit Caym uxorem suam Calmana,5 quse peperit ei Enoch. Enoch genuit Irad. Irad genjiit Maniael. Maniael genuit Matusael. Matusael genuit Lamech. Hie duas habuit uxores, Ada scilicet et Sella. De Ada genuit Jabaal. Sella vero Tubalcain et Noema. Iste Lamech primus hominum bigamiam introducens, cum virum in vulnus et adolescentem in livore occidisset, uxoribus ob hoc sibi pcenam in septuplum deberi prsedixit. Jabaal adinventis portatilibus pastorum tentoriis, primu.8 greges secundum qualitatem, genus, et setatem distinxit, Jubal pater canentium in cithara et organo, id
4 1 Centenarius erat Abel quando Methodorus'] Methodius, W. fait interfectus. Margin (later). West., as Pet. Comest. 5 2 Over Calmana Par. has vel am.; Sancto'] om. West., ins. W., not in Pet. Com.; inserted by Par. > Calmana, W. West. 3 Cayn} Caym,West., Chaym, W. A 2

MATTH.EI PARISIENSIS

est, musicae artis inventor, in columna lateritia et altera marmorea contra incendium et diluvium ipsam artem sculpsit. Tubalchaym, ferrariee artis inventor, sculpturae operum in metallis fabricator fuit, cujus malleorum sonitu Jubal delectatus proportiones vocum primus ex eis perpendit. De numero annorum primce cetatis. Adam, ut superius dictum est, genuit Seth. Seth genuit Pet. CoEnos. Enos genuit Caynan. Caynan genuit Malaleel. Ma-mest- Gen. laleel genuit Jareth. Jareth genuit Enoch. Iste Enoch **' placens Deo, translates in Paradisum, vivit cum Helya, qui quibusdam literig inventis, librum, ut in epistola Judge continetur, scripsit; sub quo etiam Adam creditur mortuus. Enoch genuit Matusale. Matusale genuit Lamech. Lamech genuit Noe. Vixit autem Adam DCCCCXXX. annis. Seth, Dccccxii. Enos, DCCCCV. Caynan, DCCCCX. Malaleel, DCCCXCV. Jaretdh, Dcccclxii. Enoch, ccclxv. Matusale, Dcccclxix. Lamech, Dcclxxvii. Noe vero cum quingentorum esset annorum, genuit Sem, Cham, et Japhet. Hie termi/natur prima JEias, habens secundum Hebrceos annos MDCLVI. ; secundwm septuaginta interpreter, MMCCXLii.1 De archa Noe et diluvio. Anno vitas Noe c.2, inundante diluvio, cum septem anima- Id. 34-36. bus archam intravit, quam spatio centum annorum loquente sibi Domino xx. annis prius fecerat. Et excrescentibus aquis super terram centum quinquaginta diebus, Domino pluente quadraginta diebus et noctibus, vicesima septima die mensis septimi cum stetisset archa super montes Armenia, et post quadraginta dies corvum emisisset, et postea columbam ferentem ramum olivee, vicesima septima die secundi mensis egressus est de archa, eadem scilicet die qua intraverat anno revoluto, cum septima decima luna secundi mensis intrasset. Et accepto sacrificio, cum concessionem carnis comedendse sine sanguine suscepisset, et in signum diluvii praeteriti, non futurC et incendii venturi iris posita fuisset; vino quod primus excoluerat, inebriatus, et a Cham irrisus, huic maledicens, et reliquis filiis benedicens, obiit. SIMCCXJJV., W., and all the MSS. of Westminster.
2

p. 2.

c.] So West., DC. W.

CHBONICA MAJORA. De tribus filiis Noe.1 Pet. CoTribus filiis Noe texuntur generationes septuaginta duae, mest 'o!?en' quindecim scilicet de Japhet, triginta de Cham, viginti2 et septem de Sem, qui disseminati sunt per orbem. Sem obtinuit Asiam, Cham Africam, Japhet Europam; quorum genealogias veteres ita distinguunt. Primus de genere Sem in Asiam veniens, provincias in hunc modum disposuit. De primis gentilium, regnis, Eusebii Crescente post diluvium populo, exorfca sunt quatuor prinChronicon cipalia regna, Assyriorum ab oriente, ubi primus3 regnavit interp. S. Belus, Siciniorum ab occidente, ubi JSgialeus, Scitarum ab Hieron. aquilone, ubi Tanus, ,2Egyptiorum a meridie, ubi Mineus. Belo successit Semiramis uxor sua, quse Babiloniam caput S. Hieron. regni constituit. Cui Ninus qui inventor idolorum fuit, in Osee ii. faciens imaginem Belo patri. Tandem Sardanapallus, a quo 16. Arbaces regnum ad Medos transtulit. Super quos tandem Astyages regnans, data filia sua principi Persarum, de quo Cyrus ortus est, ab eo est superatus. Quo mortuo, regno ad Persas translate, Darius filius Astyagis cum eodem Gyro conregnavit.4 De generatione Sem.
Pet. CoSem centum erat annorum quando genuit Arfaxat, biennio mest. Gen. scilicet post diltivium. Arfaxath genuit Sale vel Caynan, qui 5 cap. 41. genuit Heber, a quo dicti sunt Hebrsei, vel ab Abraham, quasi Abrahasi. Heber genuit Phaleg, cujus tempore filii filiorum. Noe increduli pacti Dei, quod pepigerat cum Noe de diluvio non future, composuerunt lateres pro saxis, et bitumen pro caemento, ut asdificarent turrim cujus altitude tangeret cselum; quod si iterum inundaret diluvium, in summitate ejus manerent securi. Et quoniam arte propria existimaverunt se evadere posse diluvii periculum et incendii, facta est ibidem in agro, scilicet Sennaar,6 linguarum divisio seu confusio, ita quidem

The chapters in W. corresponding to these are placed later. 2 viginti'] decem, A.C.D. West. 3 primus] prius, West. 4 Here the MSS. of Westminster insert a chapter, Distinctio regionum, &c. (cap. iv. p. 3, ed. 1701). A similar chapter (much fuller) is in W., but placed later. 4 Here West, inserts, " Sale con-

didit civitatem quam de nomine suo Salem appellavit, qui etiam . . . ." 6 in agro, scilicet Sennaar'} So A.C.D. The Chetham MS. of West, has scilicet Sennaar in agro, but has marks directing in agro to be placed before Sennaar. The Arundel MS. reads, scilicet in agro Sennaar; the Royal and Cotton, scilicet Sennaar in agro.

MATTHJEI PARISIENSIS

at nee nans eorum intelligeret vocem proximi sui. Ideoque divisit eos Deus in diversas regiones, et cessaverunt aadificare turrim. Vocatumque est nomen loci illius Babel, id est, confusio, quia ibi confusum est labium universaa terras. Phaleg vero, in cujus familia remansit Hebraaa lingua, omnium antiquissima, idcirco dictus est Phaleg, id est ab aliis divisus. Phaleg genuit Eagau,1 Bagau genuit Saruch, qui genuit Nachor. Iste ITachor, cum exisset de Chaldasa, ducta in uxorem Melcha, filia fratris sui extincti, moratus in Carfam Mesopothamias, mortuo ibi patre suo et Abraham in; terra Chanaan peregrinante; hos tres fratres, Hus, Buz, et Bathuel, cum aliis quinque genuit. De quorum uno, scilicet Buz, descendit Balaam, qui secundum Hebraaos dicitur in Job, Eliud Buzites.2 Iste Nachor genuit Thare, qui non valens ferre injurias sibi illatas de adorando igne in Chaldaaa, ubi et filium suum primogenitum Aram extinxerunt, peregrinatus est cum Abraham, et ITachor, et familia Aram in Carram Mesopotamia, ubi completis ducentis quinque annis,3 mortuus est. De Nino rege magno Assyriorum, et Semvrarwde matre ejus. Temporibus Thare regnavit Ninus, rex Assyriorum poten- Trogus tissimus, reginaa Semiramis filius. Hasc virum mentita, Pompeius triginta et duobus annis regnum Assyriorum potentissime ~x US m*1* gubernavit. Quaa ut callidius virum mentiretur, brachia et crura veste virili, caput vero tyara tegebat; et ne forte novo habitu aliquid occultare videretur, eodem ornatu et populum vestiri jubet, quern morem vestis exinde gens ilia universa tenet. Magnas denique res gessit. Quaa nee contenta, mulier virilis animi, terminis quos adquisitos 4 susceperat, ^thiopiam bello pressit, Indis bellum intulit, quos praater illam nullus ante subegerat. Haac Babiloniam civitatem aedificavit, eamque muro circumdedit, et ut esset caput regni Assyriorum instituit; quaa tandem a filio suo interfecta est. Qui dum matri successisset, contentus elaborato a parentibus regno, belli studia deposuit, et, velut sexum cum matre mutasset, raro a viris visus, inter foaminarum turbas consenuit. Cujus exemplum ejus posteri prosecuti responsa gentibus per internuncios dabant. Post Ninum denique reges triginta sex regnum Assyriorum continua possessione tenuerunt, usque ad Sardanapallum per annos mille trecentos.
The Chetham MS. has vel Eeu over Eagau. W., vho abridges this chapter, has Eeu sive Eagau.
1 2 Buzites} W. West. Bizites, A. Par. puts u over the i. 3 West. ins. Thare. 4 W. West, insert a viro.

CHRONICA MAJORA.

De twmero annorum, secundcs cstatis.

Pet. Comest. 41-58.

Visit autem Noe post diluvium1 Dcccl. annis ; Sem, DC.; Arfaxat, cccxxxviii.; Sale, ccccxxxiii.; Heber, cccclxiv; Phaleg, ccxxxix.; Beu sive Bagau, ccxxxix.; Sarug. ccxxx.; ISTachor, cxxxix.; Thare vero vixit Ixx. annis, et genuit Abram., anno videlicet xliii. memorati Nini regis Assyriorum. In Thare terminatur secunda cetas, habens secundum Hebrceos annos MCCXCII. secundum septuaginta MLXXII. Thare, ut dictum est, genuit Abram, Aram, et Nachor. Aram genuit Melcha, Loth, et Saram. Iste Loth cum exisset de Sodomis, subversis quinque civitatibus, genuit hos duos Moab et Amon de filiabus suis ebrius factus. ETachor genuit Has, Buz, et Batuel, ex Melcha filia Aran. Batuel genuit Laban et Rebeccham. Abram habuit uxorem Saram nomine, filiam scilicet Aram fratris sui. Habuit etiam duas ancillas, Agar Egyptian! et Cethuram. Ex Sara genuit Isaac, ex Agar p. 3. Ismael, ex Cethura Madan et Madian. Ismael genuit Nabaioth et Cedar. Iste Abram, suffocato Aram fratre suo, adoptans filium ejus Loth, ducta in uxorem Sarai, cum patre peregrinatus est in Carram. Inde mortuo patre venit in Sichem, et inde Pentapolim.2 Postea collocans tabernaculum inter Bethel et Hay, cum in .^Egypto uxorem simulasset sororem, rediens in convallem Mambre, habitavit confcederatus tribus fratribus. Qui cum de occisione quatuor regum veniens, a Melchisedech decimas accipiente honoratus fuisset, signum dandae prolis in pecudibus et avibus suscepit. Deinde cum esset annorum septuaginta et quinque, et impugnaretur a Chaldaeis et Mesopotamicis per invidiam, eo quod ipsi colerent ignem et effigies deorum, ipse autem coleret Deum unum creatorem cunctorum, et assereret illi solummodo honorem cultus et gratiarum debere retributionem, creaturam autem virtute et administratione Conditoris disponi, et non propria virtute subsistere: ad imperium Domini relicta gente et patria sua, venit in terram Chanaan, accipiens promissionem, quod in gentem magnam excresceret nimis, mutato nomine ab Abra in Abraham, quod interpretatur pater multarum gentium, et quod in semine ejus benedicerentur omnes gentes. Denique divinitus prasceptum accepit, ut se cum sua sobole circumcideret, non ut
1 The numbers are introduced from Genesis ix. xi.; post diluvium is an error. 2 West, inserts, "Abraham Mgyp-

tiis arithmeticam et astrologiam tradidit, a quibus ad Graios postea devenerunt."

MATTH^EI PARISIENSIS

ipse Deus aliquid superfluum in homine creasset, quod postea juberet abscidi, sed ut inter alias gentes hoc corporis signo electi viri soboles nosceretur. Et cum esset jam senior, genuit Ysaac. Praacedenti tamen tempore, ut dictum est, genuerat Ismael, unde Arabes efc alias gentes se esse ex genere Abrahae gloriantur. Circumcisus est etiam Ysaac nativitatis sua3 die octavo. Praeterea cum jam esset grandaevus Abraham, praacepit ei iterum Deus prasfatum filium suum Ysaac sibi inmolari in monte Morin. Quod quidem ille, Creatori amplius quam suo affectui cupiens deservire, voluit adimplere. Sed nunquam credentibus dura Divinitas, suspendit virum angeli voce a fllii nece, ostendens ei, quern immolaret pro filio, arietem, ut absque pietatis dispendio tanti sacrificium consummaretur viri. Post haec autem cum esset Ysaac jam sexagenarius, genuit Esau et Jacob, patriarchas Ydumeae et Israheliticae gentis. De regno Argivorum. Circa hos dies natum 1 est regnum Argivorum, ubi primus S. August. regnavit Inachus, cujus fuisse filia lo perhibetur, uxor Osiris,2 ]?e.^v\t:. quse ut magna dea est in ^Bgypto culta, eo quod ibi juste 3 ei> xvm' regnaverit, et homines ibidem literis informaverit. De filiis Isaac, Esau et Jacob, et generations eorum. Memoratus Ysaac, cum, laborante in partu Eebecca et ora- Pet. Coculum audiente de Esau servituro Jacob, apud Abimalech in mest- Gen. fifi ^ Geraris peregrinatus,3 uxorem dixisset4 sororem suam, de semine centuplum colligens, tribus puteis eruderatis, et quarto facto in Bersabee, ibidem fbedere inito cum Abimelech et Phicol, Esau reprobato, ignarus benedixit Jacob, qui, fratre suo turn in primogenitura turn in benedictione supplantato, in Mesopotamiam proficiscens, cum provisione juxta Luzam titulum erexisset, et pro Rachel et Lia servitium quatuordecim annorum apud Laban complesset, pacto de aliis septem annis pro gregibus, mutatione virgarum vix complete, cum uxoribus et filiis undecim, a Laban furto sublatis idolis a Rachel, recedens in Galaad est comprehensus. Inde cum Laban foedere inito, in lapidibus ad Manaum, ubi castra angelorum vidit, proficiscens ordinatis turmis, vadum Jaboch transiens, matutina lucta lasso
1 Par. puts over this word, vel ortum; W. has exortum. 2 uxor Osiris] uxor Isidis, West. Om. W.

cum ins. West. dixisset] duxisset, West.

4

A.C.D.

CHRONICA MAJORA. nervo cum angelo completa, mutatione nominis facta, prsemissis muneribus, fratri suo tremebundus occurrifc. Oujus filia Dina a Sichem oppressa, et Sichimitis in dolo oceisis, jussu Dei ipse in Bethel altare erexit, et domum purgavit. Esau hispidus venator, venditis primogenitis pro1 lenticula fulva dictus Edom, ductis uxoribus Chananaeis, Judith et Basemath, supplantatus a fratre in benedictione, redeunti Jacob de Mesopotamia cum quadringentis viris pacifice occurrit. Matrem quoque Esau et Jacob, scilicet Eebeccam, adduxit Eliezer servus Abrahas Ysaac, de Mesopotamia, sororem Laban, filiam Batuelis. De Job, et Balaam, et asina. S. Hieron. Liber Heb. Qusest. in Genesim, xxii. 20. Tempore filiorum Ysaac, ut quidam tradunt, fuit secundus rex in Edom Job, de genere Hus filii ITachor, post Bale, qui et in Genesi dicitur Jobab pronepos Esau. Sed Hebrasi dicunt eum, ut diximus, descendisse de Hus primogenito Nachor. Eodem tempore Balaam, qui in Job Eliud dicitur, descendit de Buz, qui a Balao rege conductus ut malediceret2 Israel, ei benedixit, loquente sibi prius asina, et de ortu stellae et Salvatoris prophetavit. De nativitate duodecim patriarcharum. Pet. CoMemoratus autem Jacob genuit duodecim patriarchas, de mest. Gen. quorum stirpe duodecim tribus Israel originem habuerunt. 74-77. Habuit namque ex Lia, quas lippa dicebatur, Ruben, Symeon, Levi, Judam, Ysachar, Zabulon, et Dinam filiam quae a Sichimitis legitur oppressa. Ex Bala genuit Dan et Neptalim. Ex Zelfa genuit Grad et Aser. Ex Rachel, qusa pulchra dicebatur, genuit Joseph et Benjamin. Iste Joseph genuit Manassen et Effraim, quorum uterque facit tribum per se, remota tribu Levi a sorte hsereditatis. De Serapi deo JEgypti. S. August. Circa hos dies Apis 3 rex Argivorum transvectus est navibus De Civit. ^Egyptum. Qui, cum ibi mortuus fuisset, appellatus est ei xvlu> gerapiSj omnium maximus ^Bgyptiorum deus. Serapis autem, 5 > non Apis, ideo appellatur, eo quod sarcofagum JEgyptii soros
1 pro] Written by Par. over an erasure; West, has a; W. has pro edulio lenticulee fidvee. 2 malediceret} A. had maledice-

retur; Par. has obliterated ur; W. has malediceretur. 3 West, inserts flius Phorceiei; W. has flius Phoronei.

10

MATTH^EI PABISIENSIS

appellant, ubi eum sepultum venerari coeperunt, priusquam ei templum conderent. Hujus filius fait Argus, a quo sunt Argi appellati. De Joseph et ejus venditione. Joseph autem, cum sexdecim esset annorum, pascebat gregem pe^. 0cum fratribus suis, adhuc puer, et erat cum filiis Balae et mest. Gen. Zelfte, ttxorum patris sui. Cumque fratres suos apud patrem 87. accusasset, et somnia plura fratribus narrans somniasset, invidebant ei, atque JEgyptiis vendiderunt. Sed dum moraretur Id. 97,102. Joseph in JEgypto, anno secundo sterilium annorum descendit etiam eo Jacob in animabus septuaginta duabus, et habitavit ibi, et per ordinem filiis suis ibidem benedicens vitam finivit. De Juda et ejus generatione. Judas filius Jacob,rex uxore nomine Sue genuit Her, Onam, Id. 89. et Sela. Ex Thamar genuit Phares et Zaram. Istam Thamar cum dedisset Judas duobus filiis suis, Her et Onam, et illi ob ignominiosum scelus perissent, remisit viduam in domum paternam, timens earn tradere Sela, quod fieri debebat secundum legem, causa suscitandi seminis. De qua postea sedente in bivio, mutato habitu, vadens Judas cum Tram opilione ad tondendas oves, Sue uxore sua mortua, Phares et Zaram ad unum concubitum genuit, suspicans esse scortnm. Qua3 postea ad patibulum ducta, tanquam in adulterio deprehensa, per arrabonem annuli, baculi, et armillae se liberavit. Explicit de Genesi. Incipit de Exodo. De morte Israel, et nativitate Moysi. Mortuo autem Israel in ./Egypto, et in terram Chanaan Exod. i. ii. translate et ibidem sepulto, crevit populus Hebrsaorum mirabiliter annis multis, usque dum incrementis ejus inviderent JEgyptii, et ipsa eorum fcecunditas eis fieret importuna. Tune coeperunt eos affligere laboribus multis, sed tandem divina miseratio respexit populum. Egressus est namque in diebus illis de domo Leri vir nomine Amram, qui accepta uxore stirpis suse, nomine lochabeth, genuit ex ea Aaron, Moysen, et Mariam. De exitu populi Israelitici de *32gypto duce Moyse. Denique cum creverat Moyses, jubente Domino, eduxit popu- Orosius i. lum de JEgypto, in portentis et prodigiis magnis, et siccis 10.

p. 4.

CHRONICA MAJOBA.

1 1

vestigiis transierunt Bubrum Mare. Quos cum persequeretur rex JSgypti, poanitentia ductus quod eos abire sivisset, ingressus est ipse cum curribus et equitibus suis medium sicci maris. Sed subito refusa est super ipsum a tergo omnis moles aquae, et obrutus est ibi cum universe agmine suo. TJnde extant nunc, in eodem littore, hujus signi certissima monimenta. Tractus nempe rotarum et vestigia equitum et peditum ibidem adhuc conspiciuntur, et si casu turbentur, sole renascente, diatim divinitus reparantur. Yerum postquam transivit Mare Bubrum, populus Hebraaorum1 fuit in deserta2 Syna annis quadraginta, quorum primo anno per manum Moysi suscepit legem a Deo. Intra illos tamen annos non calciamentum aut vestis illorum est attrita, nee ulla capillorum vel unguium excretio eis est dominata. Sed velut inmortalitate jam reddita, immutabilem hominis formam eorum simplex servavit integritas. Hos autem per noctem columna lucis tanquam dux itineris prsecedebat, et eadem per diem nubis nabens speciem, ne fessos solitude vasta redderet,3 ab aestus injuria defendebat. De figmentis poetarum. Eduxit autem Moyses eundem populum ex JEgypto, novisDe Civilf ' s^mo tempore Cycropis regis Atheniensium, qui ipsam AtheniDei, xviii. ensium4 condidit civitatem in honorem Minervaa, et ab ejus 8,11. nomine Athycos Atnanienses appellavit. Minerva quippe Greece Atbanathe Partbene, id est, immortalis virgo vocatur, quoniam sapientia, cujus esse dea credebatur, nee mori potest nee corrumpi. Haac. Ogygii temporibus ad lacum qui Tritonis dicitur, virginali fertur apparuisse setate. Unde tanto proclivius dea5 est credita, quo minus ejus origo innotuit. Porro Athenienses lanificii, vini, et olei usum primi finitimis populis tradidisse feruntur. Fertur etiam de Cycrope, quod primus Jovi ut Deo6 mactaverit. Hac prseterea tempestate ferunt homines de luto formasse, quod optimus sapientiaa doctor extiterit. Hujus frater fuit Athlas, qui et ipse summus astroHebrxorum] The Chetham MS. has Hebreorum aboYe Judearum. 2 deserta] Par. has vel -to over the line. 3 solitudo vasta redderet] So Par., who has expuncted the reading of the MS., latitudo conficeret. The MSS. of West, vary between lassitudo conficeret and lassitudo consumeret.
1

Aiheniensium~\ Atheniorum, A.C.D. West.; Par. has over it vel ensium.

5 6

dea] de ea, A.C.D.

ut Deo] Not in W. or West. After primus, W. has bovem. The MSS. of West, vary between ovem and bovem.

12

MATTHJEI PAEISIENSJS

logus fuit. His etiam diebus reperitur fuisse Mercurius, nepos Athlantis ex Maia filia sua,1 homo multarum inventor artium. Cycropi vero Carnao successit, sub quo Deucalionis diluvium Isidori fuit. Tune etiam Phaethontis fuit fabulosum incendium. De numero populi Israel pra&ter Levitas.

Chron.

Dum morarentur in deserto Syna filii Israel, praecepit Do- Num. i. minus Moysi et Aaron ut numerarent eos per cognationes et domos ac familias, et nomina singulorum a vicesimo anno efc supra, onme sexus masculini qui possent ad bella procedere: et inventi sunt de tribu Buben filii Israel primogeniti xlvi. milia quingenti, De tribu Symeon Ixx. milia ccc. De tribu Gad xlv.miliaDcl. De tribu Juda Ixxiv. milia DC. De tribu Ysachar liv. milia cccc. De tribu Zabulon Ivii. milia cccc. De tribu Joseph, scilicet filiorum Ephraym, xl. milia cccc. De tribu Manassen fratris Ephraym xxxii. milia cc. De tribu Benjamin xxxv. milia cccc. De tribu Dan. Ixii. milia DCC. De tribu Aser xl. milia et milleD. De tribu Neptalim liii.2 milia cccc.

Summa filiorum Israel cum exirent de Egipto.

Summa autem filiorum omnium Israel, sexcenta tria milia Num. i. quingenti quadraginta. Levitas autem non sunt numerati cum 45-50. eis, sed jubente Domino constituti sunt ad portandum tabernaculum testimonii et omnia utensilia ejus, et erant3 in ministerio, ac per gyrum tabernaculi castra metabantur.4

De quadragwita duabus mansionibus populi Israelitici, dum fuerunt in deserto, per tres annos.
Primi anni, prima mansiob populi Israel in deserto fuit Pet. CoEamesse, secunda Sochot, tertia Echam, quarta Phiairon, mest. Liber quinta Mara, sexta Helym, septima desertum Sim, octava De- Num- 51phea, nona Alus, decima Raphidim, undecima desertum Synai. Secundi anni mansio prima fuit sepulchrum concupiscentias, secunda mons Sepher, tertia mons Seroch, quarta Eechima, A. C. D. repeat filia; it is erased metabuntur, W. and MS. Chetham; the Eeg. MS. inC. 2 has metabantur. /m.] So W; liv. West. 3 eraf]erunt,W. Chetham. The 5 mansio'] mensio, A.C.D.; it is Reg. MS. of West, has quee erant. After ministerio, W. inserts altaris, altered in C. West. ejus.
1

CHEONICA MAJORA.

13

v. Remmon Phares, vi. Lebna, vii. Eessa, viii. Chelatha, ix. Arada, x. Maceloth, xi. Thaach, xii. Thare, xiii. Melclia, xiv. Esinona, xv. Baneiacham, xvi. mons G-algag, xvii. Jethebatha, xviii. Ebrona, xix. Asion Gaber, xx. Cades. Tertii anni prima mansio mons Hor, ii. Salmana, iii. Phinon, iv. Oboth, v. Jeabarim, vi. Dibongad, vii. Hemonde, viii. Blataira, ix. Abarim, x. Campestria Moab.

De Josue, et de exploratoribus Jericho.

Mortuo Moyse, successit Josue filius Nun in ducatu populi Pet. Comest. Lib. Israel, jubente Domino; qui missis exploratoribus in Jericho Josue. de Cethim, post septem dies Jordanem siccis pedibus cum omni populo transivit. Duodecim lapides de alveo in siccum tulifc, aliis duodecim de alveo in siccum reportatis ; populum in Galgala secunda circumcisione innovavit. Civitatem Jericho, septem diebus sacerdotibus clangentibus buccinis, in septimo septies desfcruxit; Achor, qui de anathemate regulam auream et chlamydem coccineam tulerat, propter quod Dominus iratus in Hai. xxxvi. viros occiderat, lapidavit. Civitatem Hai per insidias accendit, Gabaonitas in servos lignarios et P aquarios recepit. Quinque reges qui obsederant Gabaon, producto diei spatio, sole et luna stantibus, per emit,1 viginti quatuor reges qui erant cum Jabin interfecit. Altari constructo in Ebal, benedictiones et maledictiones acclamari prsecepit, terrain aliis secundum concessionem, aliis secundum traditionem distribu.it. Duas tribus et dimidiam, quse in reditu suo, post quatuordecim annos, altare juxta tumulos Jordanis construxerant, liberans dimisit; foedus a populo de colendo Deo, per aquas effusionem initum, in volumine scripsit.

De figmentis gentilium temporibus Josue.

S. August. Temporibus Josue Liber pater fertur ostendisse vitem De Civit hospiti suo in Grsecia. Et his iterum temporibus rapta perDei, xviii. h^jetur Europa, cujus filii fuerunt Radamantus, Sarpedon, et Minos. His quoque diebus Busyris, filius Neptuni ex matre Lybia, Paphi filia, suis diis suos hospites immolabat.2 Sed et his temporibus Lathona peperit Apollinem, non ilium cujus oracula solebant consuli,3 sed ilium qui cum Hercule
1 2

peremit'] om. West.

The MSS. of West, here insert a paragraph about Phconix and

Cadmus. In W. it is before the previous sentence. 3 . nonconsuli'] In West., but not inW.

14

MATTHJEI PARISIENSIS

servivit Admeto, qui tamen sic est Deus creditus, ut plurimi ilium unum eundemque opinentur Apollinem fuisse. Hoc praeterea tempore, Liber pater bellavit in India, qui multas legitur in exercitu foeminas habuisse, quae Bachae sunt appellatas, non tarn virtute quam furore famosae. Per idem quoque tempus Perseus, et Andromeda uxor ejus, in caslum recepti esse referuntur. De judicibus, qui post mortem Josue judicaverunt Israel. Post mortem Josue Bennun, qui Moysi successit, Hebraeorum Liber populus mansit sub judicibus annis multis, quorum nomina Judicum. sunt base, Othoniel, Aioth, Delbora, G-edeon, Abymelech, Thola, Jayr, Jephte, Abessan, Jabdon, Sanson, Hely, Samuel, qui unxit Saulem in regem. Memoratus autem Othoniel percussit Cariatb.sepb.er, unde habuit uxorem Axam, quae petiit a patre suo irriguum superius cum irriguo inferiori; judicavit autem Israel xl. annis. Huic successit Aotb, qui cum esset ambidexter, percusso Eglon rege pingui, Israel liberavit; judicavit Israel Ixxx. annis. Sangar occidit sexcentos viros vomere uno.1 Delbora uxor Barach vel Lapidoth, occiso Sisara per Jahel uxorem Abner Cinei, dato poculo lactis, tandem Jabin interfecit, cujus princeps fuit Sisara, et canticum cecinit. Delbora judicavit Israel quadraginta annis. Gedeon salutatus ab angelo, cui supra petram carnes obtulit, ab ara destructa dictus2 Jeroboal, suscepto signo in vellere, cum trecentis aquam more canum lambentibus, laternis fractis et tubis clangentibus, quatuor reges Oreb et Zeb et Zebee et Salmana stravit. Abimelech, filius Jeroboal de concubina, in Sycbem factus rex super Sicbimitas, Ixx. fratres suos interfecit, superstite qui parabolam de oliva et ficu et vite et ramno Sichimitis proposuit. Eandem etiam Sichem cum principe suo G-aal, per Zebul destruxit, et fragmine molse per manum mulieris in oppido Thesbe periit. Abimelech de Jerobaal regnavit super Israel tribus annis. Thola succedens Abimelech, judicavit Israel xxiii. annis, et Jayr xxii. annis. Jephte a filiis Israel ut spurius abjectus, in regione Thob commorans, postea super eos princeps factus, superatis Ammonitis voto alligatus, filiam post planctum virginitatis xl.
1 W. has " Post Aioth judicavit " ipse defendit Israel et eodem anno " Sangar Israel anno fere uno, qui " vitam finivit." 2 " populum liberans viros sexcentos dictus] duetus, A.C.D. West. " vomere uno peremit, et sic vitam It is not in W. " finivit." West, has after uno," et

CHRONICA MAJORA.

15

dierum immolavit. Quadraginta duo [milia] l de Effraym per Sechboleth, et Thetholoch, dijudicans ad vada Jordanis, trucidavit. Jephte judicavit Israel vi. annis, Abesan post eum judicavit Israel vii. annis, Aylon x. annis, Abdon give Labdon viii. annis, Sanson xx. annis. Iste Sanson Manue filius,2 cui nativitas ejus per angelum est praedicta, Nazareus, uxore ducta in Tampnata,3 parabola de leone conVivis proposita et per dolum mulieris soluta, cum segetes hostium ligato igne ad caudas vulpium incendisset, et mille viros mandibula asini aquam dante in Ramothlesbi trucidasset, et portas Gazse in montem tulisset, tandem dolo Dalidae rasis crinibus a Philistseis excascatus, molae deputatus, in templo Dagon renascentibus capillis, plures stravit mortuus quam virus. De ra/ptu Helenas et fabulis poetarum. S. August. Inter annos illos quibus populus Hebraeorum, post mortem De Civit. Jehu, alternavit sub judicibus et humilitates laborum et prosei, x-vm. peri^ates consolationum, Alexander Paris Helenam rapuit, et regnum Argivorum ad Micenas est translatum, ubi regnavit Agamemnon. Per idem etiam tempus celebres apud grammaticos fabulae sunt inventaa. Fabula scilicet de Triptolemo, quod jubente Cerere, anguium portatus alis, indigentibus terris frumenta volando circumtulerit. De Minotauro, quod bestia fuerit inclusa laberinto, quo cum intrassent homines, inextricabili errore inde exire non poterant. De Centauris quod equorum hominumque fuerit natura conjuncta. De Tricerbero,4 quod sit triceps inferorum canis. De Phrixo et Helle ejus sorore, quod vecti ariete volaverint. De Gorgone, quod fuerit crinita serpentibus, et aspicientes se convertebat in lapides. De Bellerofonte, quod equo pennis volante sit vectus, qui equus Pegasus dictus est. De Amphione, quod cytharae suavitate lapides mulserit et attraxerit. De fabro Daedalo et ejus filio Ycaro, quod sibi aptatis pennis volaverint. De Oedipo, et 5 monstro quodam, quod Spinga 6 dicebatur, humana facie quadrupes,7 soluta, quaa ab illo
1 5 milia] also omitted in West. ef\ So Par. above quod, which The passage is not in W. is expuncted ; monstro quodam is
2 West, inserts de stirpe Dan. W. has de tribu Dan. 3 Tampnata'] intemptata, Par., in margin, and so C.D. 4 Tricerbero] vel Cerbero, Par., in margin. Tribercero vel Cerbero, G.

altered from monstrum quoddam, which West. has. 6 Spinga~\ vel Spinxs, Par., over the line. 7 A. inserts ob. The MSS. of West. vary. Chetham has it, Trin. not.

16

MATTH.EI PAEISIENSIS

proponi solebant,' velut insolubili qusestione, suo praecipitio perire compulerit. De Anthaeo, quern necavit Hercules, quod filius fuerit terras, propter quod cadens in terrain, fortior solitus esset1 assurgere. De Ganimede, puero ad stuprum rapto, quod nefas non Jupiter,2 cui ascribitur, sed rex Tantalus fecisse refertur. Danae etiam per imbrem aureum, ipsius Jovis fertur 3 adepta fuisse concubitum, ubi subintelligitur mulieris pudicitia auro fuisse corrupta.

De excidio Trojce et nativitate Bruti.

Hac tertia mundi astate, cum judicasset Labdon Israel Historia tribus annis, factum est Trojse excidium, expletis a mundiMisce *u initio quatuor milibus xix.; a diluvio mille Dcclxxvii.; a nativitate Abrahae et quadragesimo tertio anno Nini regis Assyriorum DCCCXXXV. ; ante urbem conditam annis cccciv.; ante primam quoque Olympiadem annis ccccvi., capta est Troja. De cujus excidio -^Eneas, Yeneris et Anchisse filius, ad Italiam venit, post excidium anno tertio. Qui cum Turno Dauni Tuscorum filio dimicans, eum interemit, ejusque sponsam Laviniam, Latini regis filiam, in conjugium accepit. Eegnavit autem .ZEneas Latinis4 tribus annis; quo vita dedecente regnum suscepit Ascanius, ejusdem Mnese filius, quern apud Trojam ex Creusa conjuge genuerat, et secum in Italiam veniens adduxerat. Hie condidit Albam super Tiberim, genuit- @aif; Mon. que filium cujus nomen erat Silvius. Hie furtivse veneri i. cap. 3. indulgens, nupsit cuidam nepti Lavinise, eamque fecit prsegnantem, Cumque dies partus accessisset, edidit mulier puerum, et in nativitate ejus mortua est. Traditur autem ille obstetrici, et vocatur Brutus. Postremo cum ter quini anni emensi essent, comitabatur juvenis patrem in venando, inopinatoque5 ictu sagittae patrem pro bestia interfecit. Quo mortuo, expulsus est ille ab Italia, indignantibus parentibus ipsum tantum facinus commisisse.

p. 6.

Birth of Brutus.

solitus esset] So altered by Paris from soleret. 2 Jupiter'] So Par. above the line. Jovis, A.C.D.W. West. C. puts Jupiter in the margin. 3 fertur} So altered by Par. from ferta est, as West. W. has dicta est.

Latinis"] vel u., Par., over the

line.
5 inopinatoque'] inopino, A. West, as Galf. Mon. Par. puts inopinatoque above the line. W. has ubi inopinato.

CHRONICA MAJORA.

17

Ut Brutus m exilium pulsus, ad regem Grcecorum divertit.

Galf.Mon. Exulatus1 ergo2 Brutus, adiit partes Graaciaa, et invenit ibi Exile of i. 3. progeniem Heleni, filii Priami, qui sub potestate Pandrasi, Brutus. regis Graecorum, in servitute tenebatur. Pirrus etenim filius Achillis, post eversionem Trojaa, praadictum Helenum compluresque3 alios secum in vinculis abduxerat, et ut necem patris sui in ipsos vindicaret, in captionem teneri praaceperat. Agnita igitur veterum concivium prosapia, moratus est Brutus apud eos. In tantum autem militia et probitate vigere ccepit, ita ut a regibus et principibus praa omni juventute patriae amaretur. Erat enim inter sapientes sapiens, inter bellicosos fervens, et quicquid auri vel argenti sive ornamentorum adquirebat, totura militibus erogabat. Divulgata itaque per universas nationes ipsius fama, Trojani coeperunt ad eum confluere, orantes ut, ipso duce, a servitute Graacorum liberarentur. Quod leviter fieri asserebant, cum in tantum jam infra patriam multiplicati essent, ita ut septem milia, exceptis parvulis et mulieribus, computarentur. Erat praaterea quidam nobilissimus juvenis in Graacia, nomine Assaracus, qui partibus eorum favebat. Ex Trojana namque matre natus erat, fiduciamque in illis habebat maximam, ut auxilio eorum inquietudini Graacorum resistere quivisset. Arguebat enim eum frater suus propter tria castella, quaa sibi moriens pater donaverat, et ei auferre conabatur, quia ex concubina natus fuerat. Erat autem frater ejus patre et matre Graacus,4 asciveratque regem caaterosque Graacos parti suaa favere. Inspiciens ergo Brutus et virorum multitudinem et Assaraci castella, Id. i. 4. quaa sibi patebant, securius petitioni eorum adquievit. Erec- Brutus tus igitur in ducem, convocat undique Trojanos, et oppida PandraAssaraci munivit. Ipse autem et Assaracus, cum tota mul- sum regem Grsecomm titudine virorum et mulierum quaa eis adhaarebat, nemora et bello super^ colles occupant. Deinde Brutus literas suas regi direx.it, avit. petens celsitudinem potentiaa suaa, ut sineret populum ad aliarum terrarum nationes accedere, vel in terra sua ad pristinam dignitatem redire. Pandrasus ergo vehementi commotus ira, exercitum grandem collegit, ut Trojanos persequeretur, et Exulatus} Pax. has vel exul " riographis invenitur." This is above the line, and adds in the incorporated with the text in D. 2 margin: " Exulo per totum hunc ergo~\ itaque, W.; igitur, West. 3 " librum tarn passivum sensum pluresque~\ compluresque, West. " quam activum retinet; sic etiam This sentence is not in W. 4 " degenero transitive saepe accipiGTCECUS~] om. West. " tur. Ita enim in veteribus istoB
1

18

MATTHjEI PARISIENSIS

major! subiceret servituti. Dum autem deserta, quibus eos adesse autumaverat, per oppidum Sparatinum peteret, egressus est Brutus cum tribus milibus virorum, ipsumque nib.il hujusmodi praemeditatuml ex inproviso invasit, totumque ejus exercitum dispergens, maximam partem interfecit. Ad ultimum vero, Marte sibi existente propitio, Antigonum fratrem regis, et Anacletum ejusdem socium retinuit atque vinculis mancipavit. Ut Brutus regem, Pandrasum bello ceperit. Brutus vero potitus victoria, oppidum sexcentis militibus Galf.Mon. munivit, captivosque suos custodibus tradens, nemorum abdita * 6~10< iterum petivit. At Pandrasus ob fugam suam fratrisque captione[m] anxius, populum dilaceratum resociare vacavit, oppidumque cum resociato populo obsidere progressus est. Arbitrabatur enim Brutum immisisse se infra ipsum cum Antigono cseterisque captivis quos ceperat. TJt igitur mcenibus accessit, indixit ut alii2 egressum inclusis abnegarent, alii cursus fluminis averterent, alii crebris arietibus cseterisque machinationibus murorum compagem dissolverent. Brutus vero obsessis opem subvectare afiectans, nocte sequente castra Grrsecorum invadere disposuit, ut labore fessos et pigros somno et quasi ab nostrum incursione secures, miseranda caade afficeret, aflfectosque SU83 voluntati subiceret. Dispositis ergo catervis, Brutus cum sociis suis hostium cuneos audacter penetrans, ad regis tentorium, quod super omnia adire aestuabat, pervenit. Quo facto, enses ocius evaginant, cubilia sopitorum ingrediuntur, letiferos ictus ingeminant, et nullam quietem3 habentes, castra in modum leonum lustra ferarum perscrutantium4 deambulant, quasque sibi obvia crudeliter laniantes. Brutus vero Pandrasum regem omni solatio destitutum, vivum retinuit, ipsumque vinciri et reverenter conservari prase epit. Ut Brutus filiam Pandrasi regis duxertt in uxorem. Brutus vero, tanta laatus5 victoria, quaesivit a suis quid a Id. i. 10. Pandraso petendum laudarent. Uli vero cum diversis aflfectibus diversa affectarent, surrexit Mempritius vir consilio magnus, indictoque silentio ait t " Eegem interficere cupiditate
prcEmeditatum} vel -tantem, Par. alii] aliis, West. 3 quietem] pietatem, West, as Galf. M.
2 1

in modum . . in htmc modum, West, as Galf. M. 5 Icetus] vel fretus, Par., above the line.

CHEONICA MAJOEA.

19

" dominandi, nefas mihi videtur, cum omnibus licitum sit pro " patria pugnare. Sed laudo ut petamus ab illo filiam suam " ad opus ducis nostri, et cum ea aurum et argentum, naves " et frumentum, et caetera itineri nostro necessaria, ut ali" quam regionem desertam adire, ubi nos et tota nostra posGalf. Mon. teritas in sevum soli regnare possimus." Cumque omnibus i. 11. hsec sententia placuisset, Bruto jubente, rex in medium reverenter adductus est. Edoctus vero de proposito eorum, demissa voce respondit: " Quoniam adversi dii me meumque fratrem " Antigonum in manus yestras tradiderunt, parendum est peti" tioni vestrsB, ne vitam, quse vestro arbitrio mihi adimi " vel concedi potest, amittam; do duci vestro filiam meam " Innogen, do aurum et argentum, frumentum, vinum et " oleum, et quicquid itineri vestro necessarium censueritis." Maritata itaque filia Bruto, cseterisque omnibus rite peractis, rex liber a carcere [dimittitur], et Troes1 ab ejus potestate secundis ventis abscedunt. Ut Brutus navigando mansionem qucesierit.
Id.

Completis igitur prospero ventorum flatu duobus diebus et Voyage of una nocte, applicuerunt in quandam insulam Leogecia voca- rutus> tam, qu.se antiquitus vastitata2 a nemine habitabatur. Exeuntes e 3 navibus venerunt ad quandam civitatem desertam, in qua P- ? invenerunt4 templum Dianae, et ipsius imaginem responsa dantem, si forte ab aliquo peteretur. Suggesserunt5 duci commilitones templum adire, atque litatis donis a numine inquirere, quse patria eis sedem certae mansionis prseberet regionem. At Brutus consiliis eorum adquiescens, ante aram dese vas sacrificii plenum vino et sanguine Candidas cervae dextra tenens, vocem in haec verba dissolvit: Ut Brutus Dianam consuluerit.6

Id.

Diva potens nemorum, terror silvestribus apris, " Cni licet anfractus ire per sethereos
1 Trees'] vel Trojani, Par., above the line. 2 vastitata] vel vastata, Par., above the line. C. has vastitata vel vastata; West, vastata; W. vastatus. 3 e] de, W. West. 4 invenerunt] om. West. W. has erat, and afterwards imago. 5 suggesserunt] altered by Par. from suggerunt, which West has. W. sucgesserunt. 6 In the margin is a Picture of a statue of Diana, with wings to the feet, and horns, and four worshippers ; a deer killed on the ground.

Oracle of Diana.

B 2

20

MATTH^II PARISIENSIS

" Infernasque domos, terrestria jura revolvis,1 " Tu 2 die quas terras nos habitare velis. " Die certain sedem, qua te venerabor in sevum, " Qua tibi virgineis templa dicabo choris." Hasc ubi novies dixit, circuivit aram quater, fuditquo sanguinem et vinum quod tenebat, in focum, atque proctibuit super pellem cervaa, quam ante aram extenderat, invitatoque somno tandem obdormivit. Erat tune quasi tertia hora noctis, qua duleiore somno mortales premuntur. Tune visum est illi deam ante ipsum astare, et eum3 in hunc modum affari: Hesponsum Diance. " Brute, sub occasu solis, trans Gallica regna, " Insula in occeano est, undique clausa mari, " Insula in occeano est, habifcata gigantibus olim, " N"unc deserta quidem, gentibus apta tuis. " Hanc pete, namque tibi sedes erit ilia perennis, " Hie4 fiet natis altera Troja tuis. " Hie de prole tua reges nascentur, et ipsis " Totius terraa subditus orbis erit."

Galf. Mon. i. 11.

Ut Brutus Corinceum invenerit. Tali itaque visione expergefactus dux, sodalibus quaa audi- Id.i.11-15. erat indicavit. At illi maximo fluctuantes gaudio, ad naves illico revertuntur. Sulcanfces gequora, cursu triginta dierum, venerunt ad Affricam; deinde ad aras Philistinorum, et ad lacum Salinarum, et navigaverunt inter Euscifcadam et montes Azaras. Porro flumen Malvaa transeuntes petierunt columnas Herculis, et Tyrrenum eequor, ubi juxta littora invenerunt quatuor generationes de exulibus Trojae, quse Antenoris fugam fuerant comitatse. Erat autem dux eorum Corinseus, vir magni consilii, audaciae, et virtutis. Hunc Brutus associavit sibi, et populum cui preesidebat. Yenerunt inde ad Aquitanniam, et ostium Ligeris ingressi, situm explorayerunt regionis. At Oorineeus cum cc. viris naves egrediens, victualia viriliter congerebat. Cumque id Groffario, qui tune in Aquitania regnabat, nunciatum fuisset, cum Gallis et Aquitaniis obviam yeniens, ereptioni prsedse vacabat. Inito tandem certamine, dira pugna committitnr utrobique. Sed Corinasus infra tur3 revolvis] revolve, West.; reeum] sese, A. West. Par. exsolve, W. puncts this, and inserts eum over it. 2 4 7VJ So Par. altered from Et, Hie] hsec, West.; hie fiet et, as West, and W. W. 1

CHBONICA MAJORA.

21

mas eorundem sese densa acie intromittens, bostes ooegit in fugam, et forte amisso gladio arripiebat1 bipennem. Qua2 bracbium cum manu amputat, illi scapulas a corpore separat, alii caput uno ictu detruncat, alterius crura a summo dissecat, omnes in ilium et ipse solus in omnes ruebat. Quod Brutus aspiciens, motus amore viri, venit cum una turma, et regem Goflarium cum Pictavensibus et Gallis in fugam propellit. Affuit autem ibi quidam Tros 3 nomine Turnus, nepos Bruti, quo fortior sive audacior nullus excepto Corinseo aderat. Hie solo gladio suo sexcentos viros peremit, sed ab irruentibus Gallis citius quam debuerat, prob dolor ! interfectus est. De nomine vero ipsius Turonorum civitas vocabulum traxit, Turonoquia ibidem, ut testatur Homerus, sepultus fuit. Et licetTO"? civitas Bruto tanta victoria maximum ingessisset gaudium, magno tamen angebatur dolore quod nepotem suum amiserat, juvenem tantae probitatis. Nee mora, assensu suorum classem suam petivit, replens earn universis quse adquisierat, navesque ingressus, prosperis ventis promissam adiens insulam, in Totonesio littore applicuit. Ut Brutus ad insulam Albion veniens, terras militibus suis affluenter distribute. Galf. Mon. Erat tune nomen insulse Albion, quse a nemine, exceptis paucis Arrival of i. 16. gigantibus, inbabitabatur. Amceno tamen situ locorum herboso- Brutus at rum, et copia piscosorum fluminum, nemorumque fecunditate prseelecta, affectum babitandi Bruto sociisque inferebat. Peragratis ergo quibusque provinciis, repertos gigantes ad catervas5 montium fugant, patriam donante duce sortiuntur, agros incipiunt colere, domos gedificare, ita ut in brevi tempore terram ab aevo babitatam6 censeres. Denique Brutus de nomine suo, insulam Britanniam appellat, sociosque suos Britones. Volebat enim ex derivatione nominis sui memoriam babere perpetuam, unde postmodum loquela gentis, quaa prius Trojana sive curvum Graecum nuncupabatur, dicta fuit Britannia. At Corinaeus portionem regni, quse ilium contingebat,
1

arripiebaf] So Paris, over the as West, has ; nemaribusque, Galf. MS. reading amministrabat, which Mon. The sentence is not in W. & is expuncted. catervas] vel cacumina, Par.; 2 qua] So Par. for huic, which cavernas,W. and the MSS. of West, A. and West. have. (except Beg., which has catervas). 3 6 Tros] vel Trojanus, Par. habitatam'] So altered by Par. 4 So altered by Par. from the from inhabitatam, which W. and original reading, nemoribus quoque, West. have.

22

MATTH^BI PARISIENSIS

ab appellatione sui nominis Corineiam1 vocat, populum quoque suum Corineiensem, exemplum duels est insecutus. Ideo prascipue illam regionem, quas nunc a cornu Britannia Cornubia appellatur, elegit, quia super omnia cum gigantibus congredi asstuabat. Plus enim ibi abundabant, quam in ulla provinciarum quas consociis suis fuerant distributee. Nempe, ut in historia Britonum legitur, ipse luctamen2 iniit cum quodam gigante, Groemagog nomine, cujus statura duodecim cubitorum erat, ipsumque in humeris ponens, usque ad littus maris detulit, atque per abrupta saxorum deorsum proiciens, in multa frusta concidit. Tft Brutus Trinovantum condiderit. Diviso tandem regno, affectavit Brutus civitatem asdificare. Galf. Mon. Affectum itaque suum exequens, circuivit totius patriae situm, 1- 1^> 18donee ad Themensem fluvium perveniens, locum nactus est proposito suo perspicuum. Condidit itaque civitatem ibidem, eamque Trojam novam vocavit. Quaa postea per corruptionem vocabuli, Trinovantum dicta fait. Deinde civibus, jure victuris, earn dedicavit, deditque legem qua pacifice tractarentur. Eegnabant tune in Troja filii Hectoris, expulsis posteris Antenoris. Eegnabat etiam in Italia Silvius jEneas, ^Eneas filius, avunculus Bruti, Latinorum tertius. Eegnabat tune in Judaea Hely sacerdos, et arena testamenti a Philistasis capta est. De Levitis, et captione arcJicB a, PhiUstceis et morte Heli sacerdotis. Superius memoratum est, quod jubente Domino, remota est Num. viii. tribus Levi a sorte haereditatis, ut ministraret in tabernaculo ^Q' o7m' foederis et offerret sacrificia et hostias pro peecatis. Iste i Paralip. Levi genuit Caatn, Caath. ex uxore Jochabetb. genuit Isnar et vi. Amram. Isnar primogenitus genuit Cnore. Amram genuit Aaron et Moysen. Iste Moyses ducatum praebuit filiis Israel ab JEgyptia servitute, ut superius dictum est. Aaron genuit Nadab, Abiu, Eleazar, et Ithamar. Supradictus Cbore litigavit contra Aaron de sacerdotio in deserto, eo quod ipse fuerat de primogenito Isnar, et ideo cum ccl. igne divino periit. Datan quoque et Abiron, Nadab et Abiu, tune sunt Cf. Pet. absorpti, Ab Eleazar fuerunt sacerdotes descendentes usque ad Comest. H Euth. Corineiam] vel Cornubiam, Par. ^ Corineiam vel Cornubiam, C.D.
1

p. 8.

luctamen'] certamen, West., but the Chetham MS. has luctamen above the line.

CERONICA MAJOEA.

23

et 1 Reg. tempora Christi, secundum originem judicum, regum, et procap. vi. phetarum. Huic successit Phinees, Phinees Abisue, Abisue Boezi, Boezi successit Ozi, a quo translatum sacerdotium ab Eleazar ad Hely, qui fait de Ithamar, et privati sunt sacerdotio Azaria, Meraioth, Amarias, et Achitob. Hely vero in arguendis filiis tepidus, Ofni scilicet et Finees, qui cum eo sacerdotio fungebantur et sacrificia altaris irreverenter trac1 Reg. iv. tarent, a Domino legitur reprobatus. Qui audita strage filio18. rum suorum, et archam Domini a PMlistaeis captam, de sella retro cadens fractis cervicibus, expiravit. Judicavit autem Israel xl. annis.

De Helcana, et Samuele, et Saul. Pet. CoFuit autem in diebus ejus vir nomine Helchana, per Chore mest. Liber de Isnar descendens, qui duas habuit uxores, Fenennam fcefi 1 R gcundam, et Annam sterilem. Quse votum faciens de masculo, si Deus ei daret, quod faceret Nazarseum,1 peperit Samuelem prophetam et judicem, qui liberavit Israel a Philistseis, per agnum immolatum in lapide adjutorii, in terminis posito. Ad petitionem quoque Israel Saulem sibi a Domino ostensum in regem unxit, tribus signis confirmans unctionem, praeceptum ei dans, quod quia postea transgressus est, reprobatus a Domino, in tanta angustia est positus, ut Samuelem mortuum magica arte suscitaret per Phitonissam. Descendit autem per multas successiones ex Abiel de tribu Benjamin, de cujus filio Scis natus est rex Saul. Iste Saul genuit Jonathan, Jesui, Melchisua, et Hisboseth, cum duabus filiabus, Merob et Micol. De morte Bruti et successione filiorum ejus. Galf. Mon. Tempore quo regnavit Saul in Judaea, Brutus Britannorum ii. 1. rex ex uxore sua Innogem tres filios genuit, quibus erant nomina Locrinus, Albanactus, et Kamber. Hi postquam pater eorum in vicesimo quarto anno regni sui ab hoc saeculo migravit, in tirbe quam condiderat, sepultus est,2 et diviserunt regnum Britanniae filii sui, et secesserunt3 tmusquisque in locum suum. Untie Loegria. Id. ii. 1-6. Locrinus, qui primogenitus fuerat, possedit mediam partem Loegria. insulse, quse postea de nomine suo appellata est Loegria. Untie
Par. has erased hcec, which. West, and W. insert here. 2 Sic for sepelierunt eum, which Galf. Mon. has.
1

secesserunt] successerunt, Chetham. It is not in W., or in some of the MSS. of Westminster.

MA.TTH.EI PARISIENSIS Cambria. Camber autem partem illam quse est ultra Sabrinum flumen, quaa de nomine ipsius postmodum Cambria dicebatur, quse regio modo Wallia nuncupatur. At Albanactus junior possedit partem illam quse nunc Scotia appellatur, et ex nomine suo Albania. Albaniam nominavit. Unde Albania. Illis deinde concordi pace diu regnantibus, applicuit Humber rex Hunorum in Albaniam, et commisso praalio cum Albanacto, ipsum interfecit. Unde The Humber fluvius. Locrinus igitur primogenitus, associate sibi Humber. Kambro fratre suo, venit obviam Hunorum regi citra flumen quod nunc Humber vocatur; ubi inito congressu, Humbrum compulit in fugam, qui usque ad flumen diflugiens, submersus est infra ipsum, et nomen suum flumini reliquit. Ab hac victoria Locrinus tres rapuit puellas, quaruin una miraa pulchritudinis erat nomine Estrildis, filia cujusdam regis Germanise : cujus amore captus, voluit earn maritali sibi tasdal copulare. Quod cum Corinaao compertum fuisset, indignatus est vehementer, quoniam Locrinus pepigerat sese filiam ejus ducturum. Adiit ergo regem, et tarn minis quam blanditiis, Locrino quod pepigerat exequi coegit. Duxit ergo filiam Corinasi, nomine Guendoloenam, nee tamen amoris Estrildidis oblitus est, sed facto in urbe Trinovantum subterraneo, furtivam venerem cum ilia ducere satagebat. Estrildis interea gravida facta, edidit filiam quam Habren vocavit. Guendoloena vero gravida facta, peperit filium quern vocavit Madden. Defuncto tandem Corinaeo, deseruit Locrinus Guendoloenam, et Estrildidem in reginam erexit. Unde Guendoloena supra modum indignans adiit2 Cornubiam, ubi exercitu congregato, Locririum inquietare curavit. Conserto denique praalio juxta flumen Sturam, Locrinus ictu sagittaa percussus interiit, cum decem annis regnasset. At G-uendoloena paterna furens insania, jubet Estrildidem et filiam Habren praacipitari in fluvium. Qui tune de nomine ejus Habren, nunc vero per corruptionem nominis Sabrina nuncupatur. Yolebat enim honor em aaternitatis illi impendere, quia maritus suus earn genuerat. Tune Homerus clarus rhetor et poeta habebatur, et Samuel propheta floruit in Judaea. De Maddan et filiis ejus. Maddan vero diademate insignitus, genuit duos filios, Men- Galf. Mon. pricium et Malim, regnumque pacifice annis xl. tractavit. "6*
1 iceda'j conjugio, W. Chetham has toro in a later hand above the line; thoro, Trin.

Cambria.

adiif] So also W., as Galf. Mon. West has abiit.

CHEONICA MAJORA.

25

Quo defuncto, discordia orta est inter praadictos fratres, quia uterque totam insulam possidere volebat. Menpricius vero fratre interfecto, tantam tyrannidem in populum exercuit, quod fere quemque nobilissimum regni perimere satagebat; sed vicesimo regni sui anno, duna venationem faceret, a sociis secedens, a multitudine rabiosorum1 luporum devoratus est. De genealogia Salvatoris in estate mundi quarta. Linea Salvatoris, in hac mundi tertia setate, ab Abraham S. Matth. i. sumpsit exordium. Abraham, ut dictum est, genuit Ysaac, Ysaac genuit Jacob, Jacob genuit Judam et fratres ejus, Judas genuit Phares, Phares genuit Esrom, Esrom genuit Aram, Aram genuit Aminadab, Aminadab genuit ISTaason. Iste Naason egressus est de .ZEgypto, princeps in tribu Juda; et ita verum est, quod dixit Dominus ad Abraham in Genesi, quod quinta generatione exierunt filii Israel de ^gypto, facta computatione, secundum tribum regiam, ut vocemus generationes, non personas, sed successiones, quod potes videre computando a Juda ad Naason. Nam quinquies dicitur ibi " genuit." Si vero in litera ilia contineatur quarta generatione, in tribu sacerdotali, sumendus est ordo computantibus a Levi ad Eleazar. Kaason autem genuit Salmon. Iste Salmon duxit in uxorem Eaab meretricem, quaa recepit exploratores Jericho, et abscondit in stipula lini super murum, et liberavit domum suam per filum coccineum positum in fenestra, cum destrueretur Jericho. Salmon autem genuit Booz de Eaab. In diebus Booz, Elimelech vir de Behllaem, cum uxore sua Noemi, et filiis suis Maalon et Chelion, tempere famis peregrinatus est in Moab, ubi acceptis uxoribus filiis suis, Euth videlicet et Orpha, et p. 9. mortuis filiis et patre, rediit ISToemi cum Euth Moabitide, de qua Booz genuit Obeth, suscitans semen propinquo defuncto. Obeth autem genuit Isay, vel Jesse. Jesse autem genuit David et fratres ejus. Istum David, reprobate Saule propter inobedientiam, Samuel propheta unxit in regem. In Saul terwiinatur tertia cetas, Jiabens secundutn Hebrceos DCCCCXLII. annos ; secundum septuaginta mterpretes, duos minus. Liber 1, 2 Reg. De regno David. David, ut dictum est, minimus fratrum, in regem electus a Domino, per Samuelem et inunctus in Bethel2 in signum vel rabidorum, Par.; rabiosorum vel rabidorum, C. 2 Bethel] So Par. above the reading of the MS., Beihkem, which he has expuncted.

26

MATTH^EI PARISIENSIS

regis, postea in Ebron in regem super tribum Juda septem annis et sex mensibus, tertio super totum Israel xxxiii. annis, Saulem psallendo mitigans, morte Groliae animam Jonathae sibi conglutinans, gener regis factus est. Cujus invidia, ob laudem virginum erga se suscitata, cum ejus cautelam centum praeputia dando frustrasset, ictum lanceaa dum psalleret, insidias satellitum astutia Michol statuam in lecto ponentis, evasit. Saulem cum L[ev]itico1 tribus in ISTabaiotb prophetantem, beneficio Samuelis illaasus vidit. Jonathaa exercenti se sagittis foedus juravit. In Nobe panes sacerdotales comedit, simulate furore apud Achis. Eecepto Abiathar, solo de sacerdotibus a Doech. peremptis erepto, Oeila liberavit. Cipb de manu Saul irruentibus Philistaeis liberatus, ejusdem postea persequentis oram2 chlamydis praescidit. ]STabal stulto mortuo. Abigail duxit uxorem. Hastam et vas aquas de capite Saulis clam tulit; ab Achis in Sichelech rediens, Amalechitas percussit. Nuncium mortis Saulis occidens, carmen lugubre plangens, mortuo Isboseth solus regnans, de Jerusalem quas prius Solyma dicebatur, Jebuseum ejecit, et Mello asdificavit. Stratis Philistasis in Baalfarasim, archa in Jerusalem reducta, a Michol irrisus, promissa prole, domum Domino probibitus aedificare, Moab funiculis metiens, percussit Philistasos et Idumaeos in valle Salinarum. Officiales dignitates distribuit, Uriam manu Amonitarum occidit; Absolon prius sibi reconciliation, postea se persequentem, fugit, quo perempto, et Acbitofel suspenso, Jerusalem rediit. Populo numerate, iram Dei sibi accivit. De Ebrauco rege, qui condidit Eboracum. Tempore quo regnavit in Judasa David, defuncto Mempritio Galf. Mon. Britonum rege, Ebraucus filius ejus regnum suscepit, et annis u- 7~9xl. in eo regnavit. Hie primus post Brutum, classem in partes Gralliarum dirigens, cum victoria reversus est. Deinde trans Humbrum condidit civitatem, quam de nomine suo vocavit Kaerbrauc, id est civitas Ebrauci. Tune regnavit in Italia Urbs Silvius Latinus, Condidit etiam urbem Alclut,3 versus AlbaAlclud niam, et oppidum mentis Agned, quod nunc castellum puelcastellum puellarum. larum dicitur. Genuit etiam xx. filios, et xxx. filias, quas
1 AU the MSS. of Par. and West, have Litico. It is not in W. 2 oram] horam, A.C.D.W. West. 3 D. inserts here in the margin: Memorandum quod urbs_ Alclud

ponebatur super aquam de Clyde juxta Glascue in Scotia, quae modo dicitur Dunbretan, jam penitus destracta prseter castellum."

CHRONICA MAJOBA.

27

omnes in. Italian ad Silvium Albam, qui post Silvitun Latinum regnavit, direxit, et ibi maritatas sunt nobilioribus Trojanis. Post ilium, Brutus cognomento viride scutum, regni gubernacula suscipiens, duodecim annis regnavit. Huic successit Leil filius ejus. De Salamone, et templi constructione. Liber 3 Keg. Defuncto David rege, jam quarta mundi estate, Salomon filius ejus successit, inunctus a Nathan propheta et Sadoch sacerdote. Deinde occiso Joab et Semey et Adonia, et accepta a Deo post immolationem sapientia, templum Domino Hierosolymis sedificavit, regni sui aixno quarto et egressionis Israel de 2Egypto quingentesimo secundo, adventus vero Abrab.se de Mesopotamia Syrise ad Chananseorum terram millesimo atque vicesimo; et a tempore diluvii milleGalf. Mon, simo et quadragintesimo. His quoque diebus memoratus Leil, u 9> * rex Britonum, sedificavit civitatem, et earn de nomine suo Kaerleil, id est civitas Leil, vocavit. Eegnavit autem annis xxv. Post bunc regnum suscepit Budhudibras filius ejus; bic cbndidit Kaerkeint, id est Kantuariam, et Kaerguient, id est Gruintoniam, atque oppidum montis Paladur, quod nunc Septonia nuncupatur. De Roiboam, et segregations decem tribuwm a regno David. jEldificato, ut dictum est, a Salomone templo, decima die Septembris illud consecravit, domum saltus cum domo regia mirabiliter construens.1 Beginam Saba honorifice suscepit. Ad ultimum vero vitam laudabilem amore mulierum et cultu idolorum miserabiliter maculavit. Post Salomonem regnavit filius ejus Boboam, contra quern exsurrexit Jeroboam de tribu Eflraym, et segregavit decem tribus a Juda, et a domo David. Quod non casu, sed Dei judicio contigit, propter Salomonis offensam, qui postquam illud nobilissimum Jerosolymis contruxisset templum, blandimento mulierum suarum gubductus,2 in idolatriam est prolapsus. Sed noluit miserator et misericors Dominus eum patris sui regno privare, donee deficeret, propter Pet. Co- David servum suum. Proinde postquam singulaa partes, sicut mest. Lib. scriptum [est], singulos reges habere coaperunt, remansit cum 3 e ca -^ g- P-tribu Juda et tribu Benjamin etiam tribus Levi, quee sacerdo28.
1 construens'] So altered by Par. from construxit, which W. and West, have. 2

Liber 3 Beg.

subductus] seductus, West.

28

MATTEL! PARISIENSIS

tails erat, et Dei proprie servitio mancipata. Ex eo tempore istas tres tribus regnum Judge, reliquse vero tribus regnum Israel, ccepit appellari. Adhseserunt quoque Israelitico populo tribus duse, Manasses scilicet et Effraim, quse non sunt de tribubus1 xii. Nam Joseph, unus de xii. patriarcMs, non unam sicut ceeteri patriarch.se singulas, sed duas, quas modo nominavimus, tribus fecit. Porro Jeroboam, mente perversa, in 3 Keg. xii. Samaria et in toto regno suo instituit idolatriam. Timuit enim ne veniendo ad templum Dei, quod erat in Jerusalem, quo secundum divinum mandatum, sacrificandi causa, universes genti illi veniendum erat, populus seduceretur, et stirpi David tanquam regio semini redderetur. Unde, sicut jam dictum est, populum Israelaticum nefanda impietate maculavit. Nam Id. xiv. ad suasionem Abdo prophetae viam pravam non deserens, Achiam Solonitem per uxorem de salute pueri consulens, triste 2 nuncium suss desolationis audiens, expiravit. Eegnavit autem xxii. annis.

De regilus Israel.
Diviso itaque regno, post Jeroboam regnavit super Israel in Pet. CoSamaria Nadab filius ejus duobus annis sinodochice. Iste mest. Lib. JSTadab obsidens Gebeton urbem Philistinorum, occisus est a !L e^* Baasa, et regnavit pro eo xxiv. annis sinodochice. Iste Baasa, licet correctus ab Jheu propheta, cum contra Asa sedificasset Rama, impeditus per Benadab, mortuus est. Fuit autem iste Benadab ex antiquioribus regibus Syriae, qui infestaverunt regnum 3 Israel. Huic Baasa successit Helam filius ejus duobus annis sinodochice, qui temulentus sive ebrius factus a Zimri interfectus est, et regnavit pro eo septem diebus. Nam obsessus ab Amri, succensus in Thersa. Huic succedens idem Amri, regnavit pro eo duodecim annis sinodochice. Iste Arnri, tribus annis antequam solus regnaret, contendit cum Thebin, et aedificata Samaria, obiit. Post eum regnavit Achab filius ejus xxii. annis sinodochice. Hoc tempore floruerunt prophetas Helias, Micheas, et Abdias. Iste Helias oravit ne plueret super terram, et non pluit Galf. Mon. annos tres et menses sex. His quoque diebus Bladud, filius " 10> nEudhudibras, regnum Britannise suscipiens, tenuit viginti annis. Hie asdificavit urbem Kaerbadum, quse nunc Bado 4 nuncupatur, fecitque in ilia calida balnea ad usus mortalium apta, quibus prasfecit numen Minervse, in cujus aede inextinguibiles posuit
1 2 3 4

p. 10.

tribubus] So Par. ; tribus, A. triste] So alt. by Par. from tristem.

regnum] om. West. Bado] vel Batho, Par.

CHEONICA MAJOKA.

29

ignes, qui nunquam deficiebant in favillas, sed ex quo tabescere incipiebant, in saxeos globos convertebantur. Doeuit etiam nicromantiam per regnum Britanniae, nee praestigia facere quievit, donee alis sibi paratis, ire per summitatem aeris tentavit, ceciditque super templum Apollinis infra urbem Trinovantum, in multa frusta contritus. Huic successit Veir, filius ejus, xl. annis. Hie aedificavit civitatem super flumen Soram, quaa Britannice Kaerleir, Saxonice vero Leircestre nuncupatur. 4 Beg. Tempore vero quo Helias cselum clausit et sacerdotes Baal interfecit, Achab regi Israel successit Ochozias filius ejus duobus annis. Ochozias vero successit Joram frater ejus xii. annis. Porro Joram occidit Jheu, quern unxit discipulus Elisei in dissipationem domus Achab, secundum prophetiam Elyae. Kegnavit autem Jheu xxviii. annis. Cui successit Joachaz filius ejus xvii. annis, sub quo Elisaeus propheta defunctus est, vir vita prseclarus et miraculis gloriosus, et sepultus in Samaria. Joachaz successit Joas filius ejus xvi. annis. Post Joas vero regnavit Jeroboam filius ejus xli. annis. Hujus temporibus Osee, Amos, Johel, et Jonas prophetabant. Jeroboam successit Zacharias filius ejus mensibus sex, quern necavit Sellum servus ipsius. Post Sellum, qui uno mense regnavit, suscepit regnum Manaen decem annis. Iste Manaen, datis mille talentis argenti Pbul regi Assyriorum,, ut ab eo recederet, dono falsorum vitulorum iram ejus in se provocavit. Post Manaen regnavit Faceias filius ejus, duobus annis. Faceise vero successit Facee filius Romaliae, sub quo prophetavit Naum, qui Facee regnavit xx, annis. Iste vero non restitit Reglatphalasar, quin captivaret duas tribus et dimidiam, et de Pet. Co- tribu Zabulon et Neptalim aequipollens dimidiaa tribui. Huic mest. Lib. successit Osee, quern captivavit Salmanasar rex Assyriorum, 4 Eeg. cap. transferens Israelitas in Assyrios, in urbibus videlicet Medorum, juxta flumen Gozam. Sub eodem Osee, licet dedisset licentiam eundi ter in Jerusalem, captivatse sunt decem tribus a Salmanasar, inter quas Tobias, cujus historia nota est, captivatus. Obsessa tribus annis Samaria, Cutheis, vel Jacobitis, vel Samaritanis impleta est, qui ob timorem leonum, lege recepta, non abjecerunt idola.
De regno et reg'thus Judce. 2 Paralip. De regno et regibus Judse qui contemporaneiJ fuere regibus memoratis tractatari, a Boboam, filio Salomonis, sumamus contemporanei} temporanei, West.

30

MATTHJII PAEISIENSIS

exordium. Iste Roboam, spreto seniorum consilio, adolescentium consilio temeritate conturbans populum, duas tribus cum Levitica retinuit, et dictum est regnum illnd Jiida; qui peccatis suis exigentibus, Susach rex Mgypti Jerosolymam veniens, templum Domini spoliavit. Hie etiam pro scutis aureis sublatis scuta aerea substituit. Hac tempestate prophetabant Achias, Jheu, Amos, Johel, et Zacharias, et Elyas a Deo translatus nusquam comparuit. Roboam autem qui decem et septem annis regnavit, successit Abia tribus annis. Abia successit Asa. Iste Asa munitis Gabaa et Masphath 2 Paralip. civitatibus, de lapidibus et lignis quae collegerat Baasa in xvi. 6,10. Rama, redargutus a Jheu quod spem in Benadab posuisset, Cf-P6*dolore pedum, quem prophetaa intulerat, ponendo eum in Lib. 3 Beg. nervum, obiit. Regnavit autem li. annis. Huic successit cap, 32. Josaphat xxv. annis, et post Josaphat regnavit Joram vii. annis. Quo regnante, recessit Edom,1 ne esset sub Juda, et constituit sibi regem. Post eum regnavit Ochozias uno anno, qui et Ozias et Azarias vocabatur. Quem Azariam, cum filio suo Joas et nepote suo Amasia, Evangelista Matthasus a Christi genealogia seclusit. Et post Azariam regnavit Athalia vi. annis; et post ilium Joas, qui bono Id. cap. 17. usus principio sed fine pessimo, interfecit Zachariam, filium Joiadaa sacerdotis, inter templum et altare, et regnavit xl. annis. Et post Joas, Anrasias, qui regnavit xxix. annis. Apud Assyrios autem circa hos dies regnavit Sardanapallus, Trogus homo muliere corruptior. Semper enim inter foeminarum contu- Pompeius bernia versabatur. Ad quem admitti cum quadam die praefectus Q\ US nf * ejus Arbastus, praepositus Medis, obtinuisset, invenit eum inter Orosium, scortorum greges, muliebri habitu, purpuram colo nentem, et i. 19. inter virgines pensa dividentem, cum et corporis mollitia et oculorum lascivia omnes secum positas foeminas anteiret. Quo viso, regressus ad socios, quod viderat2 refert, negatque continuo illi se prorsus parere posse, qui se maluit3 esse foaminam quam virum. Et fit mox conjuratio Medorum adversus gentem Assyriorum, et indicitur bellum Sardanapallo. At Sardanapallus, cum resistere rebellibus gentibus non potuisset, in regiam se recepit; ubi extructa et accensa pyra, se suasque divitias igne cremavit, sicque defuncto Sarda1 Edom] So W.; A. had nedom, as also the Chetham MS. of West. Par. alters it to in Edom, and C.D. read in eodem, corrected to in edom. The MSS. of West, vary between nedom and edom. Petrus Comestor,

from whom this is taken, has "Tune " recessit Edom ne esset sub Juda." 2 viderat] Corrected by Paris from viderit, which West. has. 3 maluif] malit, West.

CHRONICA MAJOEA.

31

napallo, Assyriorum rege tricesimo sexto, translatum est inRegnum Medos Assyriorum regnnm, per Arbastum Medoruin prsefec- AssyrioOrosius, ii. turn. Cucurritque postmodum regnum Medorum per succes2. siones temporum atque regum usque ad Astyagen aYunculum Cyri, per trescentos quinquaginta annos. Verum reges Medorum non computantur in numero regum illusfcrium usque . ad memoratum Oyrum, quamvis fuerint et Chaldaeorum viribus prasditi et Babylonise nomine clari. Et hoc pariter est notandum, quia eodem tempore, quo apud Latinos regnavit Procas, Amulii et Numitoris pater, avus autem Rhese Silvise, quse mater Eemi et Romuli fuit, illo etiam tempore translatum est ad Medos regnum Assyriorum per Arbastum prsefectum. Ui Leir rex Britonum filias suas probaverit.1 Galf. Mon. Circa hos dies, Leir2 rex Britonum cum esset senio con- Story of ii. 11-14. fectus, et filium non haberet, tres filias quas habuit, diviso L.eir and regno, nobilibus copulare maritis disposuit. Sed ut sciret quse ^ au^ illarum potiore regni parte dignior esset, convenit singulas, sciscitans ab eis, a qua fortius amaretur. Cui, cum duas regpondissent quod patrem magis quam seipsas diligerent, tertia, quse junior erat, sororum adulationem intelligens, ait; "Ego " te semper ut patrem dilexi, et non aliter, et si a me magis P- !! " extorquere desideras, dico tibi, quia quantum habes, tantum " yales, et ego te tantum diligo." Quo audito, rex cum indignatione respondit: " Quoniam in tantum senectutem meam " sprevisti, quantum te plus caeteris dilexi, ego te diligere indig" nabor, nee unquam partem in regno meo cum sororibus habe" bis." His ita dictis, praedictas duas puellas ducibus Cornubise et Albaniae cum medietate Britannise maritavit, ita videlicet, ut post mortem ejus totius insulae dominio fruerentur. Tandem cum hujusmodi3 fama ad aures Aganippi Francorum regis pervenisset, continue nuncios suos ad regem prsefatum direxit, rogans ut filiam suam juniorem, nomine Cordeillam, legitimo sibi matrimonio copularet. At rex in praenominata adhuc perseverans ira, respondit, se illam libenter daturum, sed sine terra, pecunia, auro, et argento; quod ita factum est. Deinde post aliquantum temporis, cum Leir coepit senio torpere, insurrexerunt in ilium prasdicti duces, quibus Britanprobaverit] temptaverit, West. At the foot of the page is a representation of Leir and his three daughters; Cordelia is saying,
2 1

" Tant as, tant vauz, tant te pris, " pere." 3 hujusmodi] So also West. W. has -hujusfacti.

32

M&.TTHMI PARISIENSIS

mam cum filiabus diviserat, et abstulerunt ei regnum atqtie regiam potestatem. Rex igitur ignarus quid ageret, deliberavit tandem filias suas adire, quibus regnum diviserat, ut si fieri posset, sibi dum viveret, et xl. militibus suis stipendia ministrarent. Quae cum indignatione verbum ex ore ipsius rapientes, dixerunt eum senem esse, delirum, et mendicum, nee tanta familia dignum. Sed si vellet, relictis caateris cum solo milite remaneret.1 At rex, cum ad memoriam pristinse dignitatis reductus fuisset, cum fletu rugitum emisit, dicens, " 0 Cordeilla filia, quam vera sunt ilia quaa mihi respon" distiP 'quantum habes, tantum vales, tantumque te diligo.' " Dum habui, valui; modo non habeo, et ideo non valeo. " TJnde constat quod non me, sed mea munera dilexistis." Haac et his similia saapius animo revolvens, disposuit tandem filiam suam qn.se erat in partibus transmarinis adire, ut illius animum, cujus gratiam penitus demeruerat, miser dejectusque probaret. Mare igitur cum festinatione ingrediens, felici cursu applicuit in partibus transmarinis. Yeniens itaque Kariciam, ubi filia sua erat, direxit ad illam nuncium suum, qui ipsum ad tantam productum miseriam indicaret. Quo audito, commota est corde ilia, et cum lachrymis quaasivit quot secum milites habuisset. Indicante nuncio quod cum solo milite et uno armigero adventasset, praacepit illico ut patrem suum ad aliam civitatem perduceret, ipsumque ibi balnearet et foveret, et regalibus indueret indumentis.2 Jussit etiam, ut quadraginta milites cum nobili apparatu retinens, Aganippo regi sese advenisse nunciaret. Quo facto, indicavit regi et filiae suaa, se a regno Britanniaa per generos fuisse expulsum, et ad ipsos venisse ut auxilio eorum patriam suam recuperare quivisset. At illi cum consulibus et proceribus obviam venientes, honorifice ilium susceperunt, legates per universam Galliam destiuantes, praaceperunt ut milites, et omnes qui possent ad bella procedere, cum equis et armis quantotius convenirent, ad Britanniam ituri cum ipsis. Quo facto, duxit secum Leir filiam suam, cum collecta multitudine bellatorum, pugnavit cum hostibus, et victoria potitus est. Deinde, cum quosque potestati suaa submisisset, in tertio anno mortuus est. Mortuus est etiam Aganippus rex Francorum. Cordeilla ergo filia regni gubernacula adepta, sepelivit patrem in quodam subterraneo quod sub Sora fluvio, infra Legecestriam, fieri praaceperat.
1 2

remaneref] remanere, West. I W. has " regalibus indutum ornaindumentis] vestimentis, West. I " mentis honoraret."

CHRONICA MAJORA. De morte Cordeillae.

33

Galf. MOD. Cum igitur Cordeilla regmim per quinquennium pacifice Death of ii- 15tractasset, coeperunt earn inquietare duo filii sororum suarum, Cordelia. Marganus et Cunedagius, quas Maglauro et Hennino ducibus conjugates fuerant. Ambol juvenes praeclaraa probitatis famam habebant. Quorum alterum, videlicet Marganum, Maglaurus genuerat, Cunedagium vero Henninus. Hi itaque, cum post obitum patrum in ducatibus eisdem successissent, indignati sunt Britanniam potestati fceminaa subditam esse. Collectis ergo exercitibus, in reginam surrexerunt, nee sasvitise suse desistere voluerunt, donee quibusque provinciis vastatis, praslia cum ipsa commiserunt. Earn quoque ad ultimum captam in carcerem posuerunt, ubi ob amissionem regni dolore obducta sese interfecit. Bxinde partiti sunt juvenes insulam, cujus pars ilia quaa trans Umbrum extenditur versus Katanesiam, Margano cessit; alia vero, quse in alia parte fluvii ad occasimi solis vergit, Cunedagio submittitur. Emenso deinde biennio, accesserunt, quibus turbatio regni placebat, ad Marganum, animumque illius subducentes, aiebant turpe et dedecus esse, ipsum cum primogenitus esset totius insulse integritati non dominari. Cumque his et aliis pluribus modis incitatus fuisset, duxit exercitum per provincias Cunedagii, ignemque accelerare 2 prseeepit. Orta igitur discordia, obviavit ei Cunedagius cum omni multitudine sua, factoque congressu, casdem intulit non minimam, et Marganum in fugam protulit.3 Deinde seeutus est eum fugientem a provincia in provinciam; tandem interfecit eum in pago Kambrias, qui post interfectionem de nomine suo, videlicet Margan, hucusque a pagensibus appellatus est. Potitus itaque victoria Cunedagius, monarchiam totius insulaa adeptus est, eamque triginta tribus annis gloriose tractavit. De Roma et ejus conditoribus. Eodem tempore condita est inclita Eoma a geminis fratribus Eemo et Eomulo, cujus regni primordia paucis expedire curabo, ita tamen ut non modum propositas brevitatis excedam. Ita quippe gens ipsa late per orbem terrarum anna circum- Nota.
ambo] qui etiam, West. accelerare} So Par. in the margin for accl'are, i.e. accumulare, which A.D. and West. have. C.
2 1

has accelerare. Beg. has accumulare in full; accumulare, Galf. Mon. 3 protulit] propulit, West.
C

tulit, ut qui res ejus legunt, non unius gentis sed human! generis facta discant, et ad construendum ejus imperium,1 contendisse virtus et forfcuna videantur. Janus. Primus in Italia, ut quibusdam placet, regnavit Janus. Historia Satunms. Deinde Saturnus, Jovem filium e Graecia fugiens in civitatem Miscella, i. Jupiter. quae ex ejus nomine Saturnia dicta est, cujus ruinae hactenus cernuntur in finibus Tusciae, haud procul ab urbe. Hie Saturnus, quia in Italia latuit, ab ejus latebra Latium appellata est. Ipse etenim rudes adhuc populos domos sedificare, terras incolere, plantare vineas docuit, atque humanis moribus vivere, cum antea semiferi gladium exercentes tantummodo alimentis cruentis2 vitam sustentarent, et aut in speluncis, aut frondibus virgultisque contextis casulis, habitarent. Ipse etiam eis nummos Eereos primus instituit; pro quibus meritis, ab indocili et rustica multitudine Deus est appellatus. Post hunc Picus filius ejus. De quo fabulose dicitur, quod Picus. a quadam famosissima maga, Circe nomine, ob contemptum ejus amorem, in avem sui nominis sit mutatus. Post hunc Faunus. Faunus, filius ejus, qui fuit pater Latini, cujus mater, Carp. 12. mentis Nlcostratra, creditur Latinis literas reperisse. Latinus. Quibus regnantibus cl. anni referuntur evoluti. Kegnante tamen Latino, qui Latinam linguam correxit, Troja a Grsecis captaest, anativitate Abraham et quadragesimo tertio annoNini regis Assyriorum annis DCCCXXXV.; ante urbem conditam annis cccciv.; ante3 primam Olympiadem, annis ccccvi. Capta igitur Troja, ut supra dictum est, -5Dneas ad Italiam venit,4 regnum- p. 16, where ./Eneas. Ascanius. que obtinuit. Post hunc Ascanius, qui et lulus, ejusdem this pasjfEneae filius, in Italia regnavit, et Silvium postumum hseredem Silvius. been alreliquit,5 fratrem scilicet suum, JSneas ex Lavinia filium, ready exsumma pietate educavit. Deinde Ascanius Julium procreavit, tracted. a quo familia Juliorum exorta est, parvulus qui necdum regendis civibus idoneus erat. Ascanius cum xxxviii. annis regnasset, suscepit pro eo regnum Silvius Postumus, et regSilvius Posthunras. navit xxix. annis. Qui ideo Postumus est dictus, quia post mortem patris est editus, Silvius quia silvis6 fuerat educates, a quo omnes Albanorum reges Silvii vocati sunt. Post hunc ./Eneas ./Eneas Silvius, annis xxxi. Post quern Latinus Silvius annis I.7 Silvius. Latinus 3 1 ante] autem, MS., and so C.D. imperium] impetum, West. Silvius. 2 4 exercentes, cruentis] Introduced A long sentence in West, is by Par., the scribe of the MS. here omitted. Throughout this having written gladium for glandium. chapter there are additions with The MSS. of West, have all semi- above in West. 5 feris glandium. It is not in W. reliquit} not in H. M. 6 The Hist. Mis. has semiferis, as silvis] rure, West. 7 Entropius. /.] om. West.

CHEONICA MAJORA.

35

regnaverat. Tune apud Hebrseos David regnavit. Hnic sue- Alba cessit Alba Silvius, annis xxxix. Cui JSgyptus sive Atis, filius n n 0.1 a-! cv ejus, annis xxiv. Cui Caput 1 Suvius, superioris regis filius, . i u s . annis xxviii., qui Capuam in Campania condidit. Cui Carpen- Silvius. tus Silvius, Capis films, successit, annis xiii. Cui Tiberinus, Carpentus. Carpenti filius, annis ix. Ab hujus nomine Tyberis fluvius Tybenus. dictus est, eo quod in eum decidens extinctus sit : hie 2 prius Albula dicebatur. Post hunc Agrippa Silvius regnavit annis xl. Agrippa. Tune Homerus in Graecia fuisse perMbetur. Huic successit Aremus Silvius, Agrippse filius, annis xix. Cui Aventinus Sil- Aremus vius, annis xxxvii., qui in eo monte quo nunc pars urbis Silvius. est mortuus ac sepultus, seternum loco vocabulum dedit. Cui ven mus' Procas Silvius, Aventini filius, annis xxiii. Huic Amulius, ejus Procas junior filius, annis xliii. Cui Numitor, Procae regis junior filius, Silvius. [qui] a fratre Amulio regno pulsus, in agro suo vixit. Filia -^m ..us' Numitoris, adimendi partus gratia, virgo Yestalis electa est. Quae cum septimo patrui anno geminos edidisset infantes, juxta legem in terra viva defossa est. Verum parvulos, prope ripam fluminis expositos, Fastulus, regum3 pastor armenti, ad Accam Laurentiam, uxorem suam, detulit, quaa ob pulchritudinem et rapacitatem corporis quaastuosi, lupa a vicinis appellabatur. Unde et ad nostram usque memoriam meretricum Unde cellulse lupanaria dicuntur. Pueri vero cum adolevissent, Lupanar. collecta pastorum et latronum manu, interfecto apud Albam Amulio, avum Numitorem in regnum restituunt, Eomanum igitur imperium, quo neque ab exordio ullum De Eemo fere minus neque incrementis toto orbe amplius humana et Romulo potest memoria recordari, a Eomulo exordium habet, qui Bese conoitoriSilviee, Vestalis virginis, filius, et, quantum putatus est, Martis, cum Eemo fratre uno partu editus est. Is4 cum inter pas- Quo terntores latrocinaretur, decem et octo annos natus, urbem exiguam P?re <ron" in Palatino monte constituit,5 decimo kalendas Maias, Olympiade sexta anno tertio, quadringentesimo xix. post Trojaa excidium, sive ut placet Orosio, quadringentesimo quarto, ante sex annos quam decem tribus Israel a Sennacherib, rege Chaldseorum, transferrentur in montes Medorum. Condita ergo civitate, quam ex suo nomine Eomam vocavit, a qua et Romanis nomen indictum est, haac fere egit. Condito templo, quod Asilum appellavit, pollicitus est cunctis ad eum confugi- Asilum. entibus impunitatem; quam ob causam multitudinem finitii1 Capuf] So altered by Par. from Capis, as West. 2 hie'] qui, West. 3 regum] regii, West. is] his, A.; hiis, D. C. has been altered. 5 constituif] constitivit, A.
4

C 2

36

MATTHJ3I PAEISIENSIS

Unde senatores.

Sabini et Bomani unus populus efficitur. Unde cognomen dictum. Unde Romani. Remus interficitur. Romulus disparuit.

morum, qui aliquam apud suos cives offensam contraxerant, ad se confugientem, in civitatel recepit. Latini denique, Tuscique pastores, et transmarini Friges qui sub JEnea, Archades qui sub Ewandro duce influxerant, ita ex variis quasi elementis congregavit [unum] corpus, ut unum populuraque Romanum efficeret. Centum ex senioribus legit, quorum consilio omnia ageret, quos senatores propter senectutem, patres 2 ob similitudinem3 cur as, nominavit. Mille etiam pugnatores contra hostes elegit,4 quos a numero milites appellavit. Turn cum uxores ipse et populus suus non haberent, invitavit ad spectaculum ludorum vicinas urbes5 Romasque nationes, atque earum virgines rapuit, anno ab urbe Roma condita quarto. Tune una virginum pulcherrima, cunctorum acclamatione rapientium, Talasso duel dono Romuli decernitur, unde in nuptiarum solennitatibus, Talasso vulgo clamitant, quod scilicet talis nupta sit, quas Talassum habere mereatur. Commotis bellis propter raptarum virginum injuriam, Cecinenses vicit, Antennates, Crustumios, Sabinos, Fidenates, Bizantes; hasc omnia oppida urbem cingunt. Tune etiam Tarpeia virgo Sabinorum clypeis in monte obruta, qui ab ejiis nomine Tarpeius est appellatus, in quo postea Capitolium est constructum. Pepigere tamen Romani cum Sabinis quorum filias rapuerant amicitias, adeo ut Sabinorum rex, Tutius, pariter regnaret cum Romulo, Sabinique et Romani unus populus efficerentur: quo tempore Romani, ad confirmandam conjunctionem, nomina illorum prasponebant suis nominibus, et invicem Sabini6 Romanorum; et ex illo consuetudo tenuit ut 7 nemo Romanus sit absque prasnomine.8 Propter hanc consocietatem, cum Sabinorum more Romulus earn hastam ferret,9 quas eorum lingua Cyris appellabatur, Cyrinus est dictus. Romani vero sive a Cyribus, id est, hastis, sive a Quirino, Quirites nominari coeperunt. Remus denique a Fabio, duce Romuli dudum, nescio an fratris voluntate, rutro pastorali extinctus est. Causa etiam ejus interitus haac fuit, quod ad tutelam novaa urbis vallum non posse sufficere increpaverit. Romulus vero, cum apud paludem Capuas nusquam

civitate] civitatem, West. patres] vel -res, Par., i.e. pares. 3 Par. puts diligentiam over this word. C.D. have it in the margin. 4 elegit] delegit, W. West. 5 urbes] urbis, W. West. Par. has added^ que after Romce, in consequence of this blunder of the scribe.
2

6 7

Sabini'] Sabinis, A.C.D. West.

ut] non, A.D.; Par. puts vel ut above the line, and so C.
8 /7r<ZKomme]velcognomine,Par.; prsecognomine, C.; prsenomine vel cognomine, D. 9

ferret] fratres, A.C.D.

CHKONICA MAJOEA.

37

comparuisset, anno regni xxxix., ad Deos transisse creditus est, et Quirini nomine consecratus. Nota de senatoribus. Deinde Bomse per quinos dies senatores imperaverunt, et Ms regnantibus, annus unus completus est. Numa Pompilius rex creatur, qui leges Eomanis et mores constituit. De Numa dictum est numisma, qui et duos menses addidit.1 Hist. Misc. Postea Numa Pompilius rex creatus est, cum apud Hebraaos iEzechias regnaret. Qui bellum quidem nullum gessit, sed non minus civitati quam Romulus profuit. Nam et leges Romania moresque constituit, qui consuetudine praaliorum, jam latrones ac semibarbari videbantur. Et annum descripsit in decem menses, prius sine aliqua supputatione confusum, et infinita Freculphi Romae sacra ac templa constituit, vel, ut aliis placet, duos P- 13P o 1n2con* menses anno addidit, Januarium et Februarium, cum antea i. 3. 13. decem tantum apud Romanos fuissent a Romulo instituti.2 Capitolium quoque a fundamentis aedificavit, ut in religione sacrorum prsecipuus, qui sacra et ceremonias omnemque cultum deorum docuit. Pontifiees, augures, casteraque sacerdotia, et secreta quaadam imperii pignora descripsit, Janumque bifrontem. Ille primus focum Vestas virginibus colendum3 tradidit, ut ad simulacrum custos imperii caelestium siderum flamma vigilaret. In tantum enim vanitate est deceptus, ut plurima, diabolo dictante, conscriberet, quaa postea, si ad hominum notitiam pervenirent, nimium obesse cognovit; sed quia incendere ea timuit, juxta suum latenter sepulchrum, ubi neminem accessurum credidit, sub humo abscondit. Succedente vero tempore4 quidam rusticus, dum in eodem agriculturam exerceret loco, aratro evadente hoc scriptum reperit et praetori obtulit, praetorque senatui. Senatus autem, ut vidit, nimium detestatus, exhorruit, incendio tradens concremavit, ne aliqua curiositate ad hominum notitiam tantum nefas diabolicum perveniret.5
The latter part of this rubrick is neither in West, or W. 2 Par. has in the margin, " Unde " Ovidius in libro Fastorum" [i. 43]: At Numa nee Janum nee avitas " prseterit umbras, " Mensibus antiquis prseposuit" que duos." This is put into the text in C.D. 3 colendum] colendi, West. W.;
1

altered by Par. The Arundel MS. of West, has colendi altered to colende. 4 Succedente vero tempore} So Par.; decedente nee tempore, A.; sed ipso deeedente, W.; decedente vero tempore, West. Freculphus has decedente. 5 There is a sentence in West, omitted here, and several throughout the chapter,

38

MATTH^EI PABISIENSIS

Quo tempore Isayas et Osee prophetaverunt. Huic successit Tullus Hostilius, qui omnem militarem disciplinam artemque Hist. Misc. bellandi instituit, primus regum Bomanorum purpura et fasci- 1> bus usus est, Manasse in Judaaa regnante. Urbem ampliavit adjecto Caelio monte. Cum xxxii annis regnasset, fulmine ictus, cum domo sua arsit. His temporibus, Bizantium civitas condita est, quae postea Constantinopolis est appellata. Post mine Ancus Martins, Numae Pompilii nepos ex filia, suscepit imperium, Josia regnante apud Hebraeos. Ab urbe miliario,1 in ipso fluminis marisque confinio, Hostiam civitatem condidit. Post hunc Tarquinius Priscus. Hie numerum senatorum duplicavit, primusque triumphans Bomam intravit, muros fecit atque cloacas, Capitolium inchoavit, duodecim Tusciee populos subegit. Hie xxxvii. imperil anno per Anci filios occisus est. Tune est etiam Massilia condita. Eodemque tempore Jerusalem a Nabugodonosor rege subversa est. Post hunc Servius Tullius regnavit annis xxxiv., quo regnante, Balthasar imperabat Chaldaeis, sub quo Daniel scripturam mysticam in pariete legit et interpretatns est. Tandem idem Servius occisus est, scelere generi sui Tarquinii Superbi, filii ejus regis, cui ipse successerat, et filiaa, quam Tarquinius habebat uxorem. Post hunc Lucius Tarquinius Superbus, septimus atque ultimus regum, invasit imperium. Quo tempore, ad relaxabionem Cyri regis Persarum, reversi sunt Jerosolymam Judaei xlii. milia cccc. Iste primus excogitavit diversa genera tormentorum. Templum Jovi in Capitolio sedificavit; postea Ardeam civitatem oppugnans, imperium perdidit. Deinde Bomae regnatum est per septem reges annis ccxliii. De consulibus. Hinc consules coapere, pro uno rege duo, hac causa creati, Hist. Misc. ut si unus malus esse voluisset, euro, alter habens potestatem * similem coerceret; et placuit ne imperium longius quam annuum haberent, ne per diuturnitatem potestatis, insolentiores redderentur. Fuerunt ergo primo anno consules Lucius Junius et Brutus, qui maxime egerant ut Tarquinius pelleretur. Placuit ergo ne quisquam in urbe remaneret qui Tarquinius vocaretur. Anno nono post reges exactos, cum gener Tarquinii junioris, Porsenna rex Tuscias, ad injuriam soceri vindicandam ingentem collegisset exercitum, nova Bomas dignitas creata est, quae dictatura appellatur, major quam consulatus. Eodem anno etiam magister equitum factus est, qui dictator! obse1

West, added decimo sexto, as the Hist. Misc.

39
queretur. Nee quicquam similius potest dici, quam dictatura antiqua, huic imperil potestati, maxime cum Augustus quoque Octavianus, et ante eum G-aius Caasar, dictaturse nomine atque honore regnaverunt. Dictator autem Romse primus fait Largus, magister equitum primus Spurius Cassius. Sexto decimo anno post reges exactos, seditionem populusl Romee fecit,2 tanquam a senatu atque consulibus opprimeretur. Turn et ipse sibi tribunes plebis, quasi proprios judices et defensores, creavit, per quos contra senatum et consules tutus esse posset. Eodem tempore, concedente Xerse Persarum rege, Neemias Judasam venit, muros urbemque restituit. .Anno cccii. ab urbe condita, imperium consulare cessavit; et pro duobus consulibus decem facti sunt, qui summam potestatem tenerent, ac decemviri nominati sunt. Hist. Misc. Anno ccclxv. ab urbe condita, pro duobus consulibus facti u> sunt tribuni militares, sub quibus res Romana crescere coepit. Sequent! anno, in medio urbis, inferna subito patuerunt, quod cum diutius ita maneret et cunctis terrorem inferret, tandem interpretantibus aruspicibus, quod vivi hominis sepulturam expeteret, Marcus Curtius, eques Romanus, se in id barathrum armatus injecit, sicque conclusum est. Anno quadringentesimo septuagesimo septimo, cum jam clarum urbis Romse nomen esset, arma tamen extra Italiam mota non fuerant. Ut igitur cognosceretur quse copiee Romanorum essent, census est habitus. Turn inventa sunt civium capita ducenta nonaginta duo milia trecenta triginta quatuor, quanquam ab urbe condita nunquam bella cessassent. Tune contra Afros bellum susceptum est. De regibus Judos qui post Amasiam regnaverunt. His itaque breviter expeditis, ad Judaicam historiam reflectendus est stylus. Post praefatum igitur Amasiam regem Judas, mansit populus sine rege xiii. annis, quod probatur per libros Regum, et per collationem annorum regum Judas et regum Israel. Deinde regnavit Ozias lii. annis, et post eum Petrus Joathan xvi. annis. Hie sedificavit portam domus Domini, Comestor. quse in Actibus Apostolorum speciosa vocatur, ab Hebrsei porta Joathan, ab aliis Turris gregis. Hac etiam tempestate C.24. prophetaverunt in Judasa Osee, Amos, Ysayas, et Jonas. Porro post Jonathan regnavit Achaz xvi. annis. Post Achaz Ezechias xxviii. annis. Cujus anno sexto, Salmanasar rex 4 Reg. populus"] populis, A.C.D. seditionem . . . fecit] seditio in populis Romse ftdt, West. The
2 1

Chetham MS. has seditionem populis. W. has "Dictator Largus Komte " populis seditionem fecit."

40

MATTH^I PAEISIENSIS

p. 14.

Assyriorum descendens in Samariam, transtulit decem tribus Israel, et fecit eos accolas in terra Assyriormn, et eos, qui dicebantur Chusasi, introduxit pro eis in terrain ipsorum. Qui ubi servire coeperunt ibi diis alienis, immisit eis Dominus leones, qui devorarent eos. Quod cum rex Salmanasar comperisset, misit unum de saeerdotibus captivis, qui legis Israeliticaa doctrinis eos imbueret, et ad cultum Dei terras illius incolas1 converteret, si forte ab eis hsec molestia hac medela recederet. At illi quidem Pentateuchum Moysi receperunt, sed deos patrum suorum non deseruerunt; imo postmodum in monte Garizim altare statuentes, templum quod erat Jerusolymis, quo ire et sua Deo vota persolvere lege prseceptum erat, nunquam ingredi voluerunt. Et hos Samaritanos a Sa- 1 S. Job. maria legimus appellatos, quibus minime co-utebantur Judsei. iy- 9Porro anni quibus divisus est populus Israel a Juda et a domo David, sunt trecenti sexaginta. Super Judam vero, post Ezechiam regnavit Manasses Iv. annis. Post Manassen, Amon duobus annis. Post Amon, Josyas xxxi. annis. Hie congressua est cum ISTechao rege .ZEgypti, et occisus est in campo Mageddo. Hac utique tempestate prophetaverunt in Judaea Jeremias, Olda, et Sophonias. Sed et post Josiam, regnavit in Judsea Joachaz tribus mensibus. Quibus nondum expletis, memoratus Necnao rex ^Bgypti veniens in Jerusalem, cepit 2 Paralip. Joachaz, et duxit in ^Egyptum, et posuit super regnum ejus XXXV1Elyachim, quern vocavit Joachim sive Jechoniam, filium Josise. Oondemnavit etiam Judseam centum talentis argenteis et talento auri, Anno quoque regni2 Elyachim undecimo, Nabugodonosor rex Babilonis venit in Jerusalem, exigens ab eo tributum quod JBgyptiorum regi3 solvere solitus erat, quod ille annis tribus reddere non erubuit. Tertio vero anno, audiens jEgyptios contra Babyloniam dimicaturos, solvere distulit. Unde ]STabugodonosor, sicut rebellem, eum interfecit, et tria milia virorum Juda captos in Babiloniam duxit, inter quos erat propheta Ezechiel adhuc puer. Tune etiam constituit regem Joachim, qui et Jechonias nominatur. Quern Jechoniam, non multis diebus interjectis, Nabugodonosor, rex Babilonis, in Jerusalem4 venientem sibi obviam cum matre et quibusdam de populo, cepit, et duxit in Babilonem, constitiiitque pro eo super Judam et Jerusalem Sedechiam patruum ejus, quern et vocavit Mathanian. Sed et hie Sedechias non
3 incolas] Introduced by Par. The . regi] rege, A.D. 4 MSS- of West, have eos, or omit it Par. has here erased et, which altogether as W. A. had; et veniente, West. W. as * regni'] om. West. the text. 1

CHRONICA MAJOKA.

41

multo post contra Nabugodonosor )rebellare coepit, qui adjuraverat eum per Deum, et contra, munificum largitorem hostiliter agebat. Et tune secundo reversus est Nabugodonosor, undecimo videlicet anno regni Sedechias, et duxit ilium in Babiloniam captivum, et murum civitatis evertit, et templum exussit, et universa vasa domus Domini secum asportavit, et posuit in templo sui dei. Daniel quoque et tres pueri, Ananias, Azarias, et Misael, qui erant de genere regio, captivi ducti sunt, quos sua liberalitate erudiri fecit ISTabuehodonosor provincialibus literis, pariter et Caldseis. Ignis etiam altaris holocaustomatum sublatus est a sacerdotibus et in profuudo siccoque puteo absconditus, et diligenter ibi tutatus. Tune et 2 Mace. ii. Jeremias propneta fecit comitaril secum tabernaculum foederis, 4. et archam, et altare incensi usque in montem Abarim, ubi quondam ascenderat Moses, ut videret Dei uasreditatem. Invenitque ibidem Jeremias speluncam, et intulit ea illuc, offerens sacrifieium consummationis templi. Obstruxit denique ostium speluncaa, et latent ibi hasc omnia usque in prassentem diem. In arena autem continebantur urna aurea2 manna et virga Aaron quae fronduerat et tabulae testamenti. Mansit ergo regnum Judaicae gentis, usque ad prsesentem templi vastationem ac reversionem,3 annis nongentis quatuordecim Pet. Co- et vi. mensibus decemque diebus. Quam vastationem non mest. Lib. tarn sua prsesentia legitur Nabugodonosor peregisse, quam 4 Keg. per Nabuzardan principem militias suas. Ipse enim post recap. 45. gressionem regis in JEgyptum, ab eo transmissus, templum penitus evertit, et murum civitatis subruit, et populum qui ibidem remanserat in Babiloniam duxit. In eodem Sedechia terminatum est regnum Judaaorum, in quo secundum Josepbum regnatum est annis quingentis et quatuordecim et mensibus septem et diebus deeem ; secundum vero librum Regum, non plene quingentis. Ab sedificatione templi fluxerant anni cccclxxx. et menses sex et dies decem. Ab egressu4 populi de .ZEgypto, anni M.lxxii. et menses sex et dies decem. Deinceps cura rerum gerendarum sub sacerdotibus fait, in reditu a captivitate, nisi quod circa tempora Christi pauci fuere reges, qui inferius post sacerdotes sunt annotati.

comitari] vel mu-, Par. A. had habens after aurea, as W. West.; it has been erased by Paris. Om. C.D.
2

reversioneni] eversionem, West. It is not in W. 4 egressu'] ingressu, A.

42

MATTELEI PARISIENSIS De sacerdotibus guwrtc&1 cetatis.

Sacerdotes in bac mundi retate quarta, ut refert Egesippus, fuere sexdecim, Abiatbar, Sadocb, Acbimaas, Azarias, Eliezer, Oziel, Joiada, Azaria,. Amarias, Acbitob, Sadocb, Sellum, Helcbias, Azarias, Saraias, Josedecb. Isti non solum sacerdotes, sed principes sacerdotum dicebantur, per annos trecentos et triginta. Nam eversum est templum anno quadringentesimo atque tricesimo a conditione sua. Hie terminatur quarta cetas, Jiabens secundum Hebrcsos annos cccclxwiii., secundum Ixx. interpretes cccclxxxiv.2

De Sibilla Priamidis film, nobili prophetissa.

p. 15.
of the

Sibyl.

Fuit igitur Sibilla Priamidis regis filia, matre no- This is the mine Hecuba; provocata est autem Greece Tyburtina, T^ y"^ Latine vero Albunea. Hsec circuiens diversas Orientis 3 borum In[partes], praedicavit Asia, Macedonia, Herostaia, Pan- printed ' philia, Agalguldea, Cilicia, et Galacia. Cumque hanc arang the mundi partem vaticiniis suis illustrasset, inde venit Bede, e.g., Ethiopian!, Gabaon, et Babiloniam, Affricam, Libiam, Mig11^'8 Pentapolim maritimam, et Palsestinam. Per omnesxc. nsi-' has provincias spiritu prophetiee impleta, et prophetavit1186> bonis bona et malis [mala] 4 prout Dominus ordinaverat. Scimus quoque quod in preeconiis suis vera annunciavit, et quse in novissimis erant ventura praedisit. Audientes igitur famam ejus Eomani, nunciaverunt haec omnia imperatori. Mittens ergo imperator, decernente senatu ad earn legatos, cum magno honore vocatam, fecit earn adducere Eomam. Factum est autem tune temporis, quod centum viri ex senatu Romano viderunt somnium admirabile, unum et idem singuli, et simul una
quart(B\ tertise, A. West. ; quartse, W. 3 Here is a reference, " Nota de " SibiUis," by Matt. Par. to the following three leaves, inserted by Tiim in the volume. C.D. have the passage incorporated into the text. It is not uncommon in MSS. There
1

are two in the Cotton Collection (Nero, B. 7.; Vespasian, B. 25), one in the Camb. Univ. Lib. Mm. v. 29, possibly written at St. Alban's,
&c.

Orientis] Orientes, D.; Orbis, MSS. Cott. Camb. 4 mala} C. in margin.

CHEONICA MAJORA.

43

nocte. Videbant autem in noctis visione novem esse Prophecy soles in cselo, qui singillatim diversas in se figuras habebant. Primus erat splendens et fulgens super omnem terram. Secundus splendidior et major, sotheream habens claritatem. Tertius, sanguineo colore nammigerans, igneus et terribilis, ac demum satis splendidum. Quartus sanguine rubicundus; quatuor ex eo itinera erant versus meridiem radiantia. Quintus tenebrosus, et januas habens, sicut in tonitruo tenebroso. Sextus tenebrosus, habens aculeum sicut stimulum scorpionis. Septimus tenebrosus et terribilis et sanguineus, tetrum habens gladium. Octavus effusus, et sanguineum' habens in medio colorem. Nonus tenebrosus, unum habens tantum radium fulgentem. Cumque Romam ingressa esset Sibilla, Romani earn1 videntes mirabantur nimiam pulchritudinem ejus; erat enim facie venusta, corpore elegans, gestu matura, affluens eloquentia, auditoribus suis dulce prsebens eloquium cum discreto documento. Yenientes autem viri qui somnia viderant, audita celebri fama ejus, dicunt ad earn : Magistra ac domina, per magnam corporis tui pulchritudinem, et mentis tuse sapientiam, necnon et oris tui eloquentiam, quam nunquam in aliqua mulierum invenimus, te deprecamur, ut quoddam mirabile somnium, quod nos omnes, scilicet centum, una nocte vidimus singillatim, edisseras et manifestes, et quid futurum prsemonstret aperias. Respondens gloriosa virago, dixit ad eos: Non est sequum in sterquUinio et in loco diversis contaminationibus polluto, sacramentum detegere. Erat enim, postquam prsedictum somnium seriatim audierat, spiritum habens commotum et prse novitate stupefactum. Porro venite, et ascendamus montem Aventinum, et ibi prsenunciabo quse futura sunt civitatibus Romanis. Et fecerunt sicut dixit; et iterum sciscitabatur virago
1

earn] etiam, D.

Prophecy ab eis visiones, ipsi vero a prius dictis recitantes non Sibyl exorbitarunt. At ipsa: Novem soles, quos vidistis, [omnes futuras generationes prsesignant. Quod vero dissimiles eos in se vidistis1] dissimilis vita erit in filiis hominum. p. 16. Revelatio somniorum centum Romanorum, guam Sibilla regina manifestavit spiritu prophetioe. Primus sol prinia generatio est, et erunt homines simpliees, clari, amantes libertatem, veraces, mansueti, benigni, consolatores pauperum, satis sapientes. Secundus autem sol, secunda generatio est, et erunt homines splendide viventes, creseentes, Deum timentes, sine malitia in terra conversantes. Tertius sol tertia generatio est, et exurget gens contra gentem, et nmltse pugnse erunt in Eoma. Quartus autem sol quarta generatio est, et erunt homines quod verum est abnegantes : et in illis diebus exurget mulier de genere Hebrseorum, nomine Maria, habensque sponsum nomine Joseph, et pariet,2 et erit virgo ante partum, virgo post partum. Qui ergo nascetur ex ea, erit verus Deus et verus homo, prout prophetse prsedicaverunt; adimplebit legem Judseorum irreprehensibiliter, et adjunget sua propria in simul, et regnabit in sseeula sseculorum. Amen. Nascente autem eo, exercitus angelorum a dextris et a sinistris erunt dicentes, " Gloria in excelsis Deo, et " in terra pax hominibus bonse voluntatis." 3 Eo autem baptizato in aqua a Johanne prsecessore suo, veniet vox de sursum dicens, " Hie est filius meus dilectus in " quo mihi bene complacui; ipsum audite." Erant autem ibi ex sacerdotibus Judseorum audientes hsec yerba, et indignati dixerunt ad earn : Ista terribilia
This, which the copyist has omitted, has been inserted from the Cotton MSS.
1 2 3

pariet] pane, A.; patre, D. et. . . voluntatis'] om. C.

CHRONICA MAJOBA.

45

sunt, sileat hsec regina. Respondens Sibilla dixit : O Prophecy Judsei, necesse est ita fieri, sed vos non credetis l in g eum. Nos, inquiunt, non credimus, quia verbum suum et testamentum sempiternum dedit sanctis patribus nostris, ut non auferat manuin suam a nobis. Respondens eis a iterum, dixit : Dens cseli genitus est filius virginis, ut scriptum est, qui similis erit patri suo, et per setatem ut infans crescet, et insurgent in eum reges et principes terrse. In diebus illis erit Csesari Augusto regnum, et regnabit in Roma, et subiciet sibi omnem terrain. Post hsec convenient sacerdotes Hebrseorum contra ipsum Deum et nominem, cujus nomen erit Jesus, quia multa signa faciet inaudita nee prius visa, et comprehendent 3 eum, et dabunt ei alapas manibus incestis, et in sacro vultu expuent venenata sputa ; dabunt autem verbera super sanctum dorsum Ejus, et colaphos accipiens tacebit. Ad cibum autem fel dabunt, et ad sitim acetum, et tandem suspendent eum in ligno et Occident ; et hsec nihil valebunt eis ; quia die tertia resurget, et ostendet se discipulis suis, et ipsis videntibus ascendet in cselum, et regni Ejus non erit finis. Dixitque principibus Romanorum ; Quintus sol quinta generatio est, et eliget sibi dictus Jesus duos piscatores de Galilsea, et propria lege docebit eos, dicens : Ite, et doctrinam quam accepistis a me docete omnes gentes, et per septuaginta et duas linguas instruite omnes gentes. Sextus autem sol est sexta generatio, et expugnabunt hostes istam civitatem annos tres et menses tres. Septimus autem sol septima generatio, et exurgent homines, et multas facient persecutiones in terra Hebrseorum propter Deum. Octavus autem sol octava generatio est, et erit Roma in prseda et desertatione, et pugnantes ululabunt in tribulationibus et doloribus, dicentes, " Putasne vivemus ante 4 partus fiet ? " 5 Nonus p. 17.
credetis'] creditis, C. D. eis\ ei, D. 3 comprehendent} comprehendunt, C.D. ; comprehendnt, A.
2

4 ante} aut, D., not understanding an in A. 5 For this, the Cotton and Camb. MSS. have " Putasne pariemus ? "

46

MATTHJ1I PARISIENSIS

Prophecy Sol nona generatio est; et exurgent principes Romani in perditionem multorum. Tune exurgent duo reges de Syria, et exercitus eorum augebitur innumerabilis, sicut arena maris, et obtinebunt civitates et regiones et terras Judseorum usque ad Macedonian!,1 et tune erit multa effusio sanguinis. Omnes tremebunt in adventu eorum, et disperdent Orientales. Et post hsec surgent duo reges de ^Egypto, et expugnabunt quatuor reges, et Occident eos et omnem exercitum eorum, et regnabunt annos tres et menses sex. Et post illos surget rex per C. nomine, potens in prselio, et regnabit annis xxx., et sedifieabit Deo templum, et legem adimplebit, et faciet justitiam in terra propter Deum. Et post eum surget alius, et regnabit' paucis temporibus, et expugnabunt eum barbarse gentes, et Occident eum. Post hunc vero erit rex per B. nomine, et de B. procedet Audon rex, et de Audon procedet alius A, et de A. egredietur tertius A., et de hoc generabitur quartus A., et erit bellicosus nimis et prseliator victoriosus. De ipso autem generabitur rex 2 per R nomine, et de R nascetur L., et potestatem habebit super decem et no vena reges. Et post hos surget Salviscus rex de Francia, nomine per B. Ipse erit magnus et piissimus, potens et misericors, et faciet judicium et justitiam pauperibus; tantse namque virtutis gratia erit in eo, ut per viam gradiens cacumina montium et arborum inclinentur ante eum, aqua etiam in occursum ejus tardabit; similis autem imperio Romano ante eum non fuit rex, nee post eum futurus erit. Et veniet post eum rex per L. nomine, et post hunc regnabit B. viginti et tres annos super terram. Et de B. egredietur A. et ipse erit fortis in prselio et bellicosus, et dum multum ierit per aquam et terram, non dabitur in manus inimicorum, et morietur exul extra regnum,
Macedonian^ Calcedoniam, A. D.; Par. has Ma over the beginning of the word, and so C. MSS.
1

Cott. have Romanorum usque ad Calcedoniam. 2 D. inserts "quartus A."

CHRONICA MAJOEA.

47

et anima ejus in manu Dei. Tune exurget alms per Prophecy V. nomine, ex una parte Salicus, et ex altera LongoIbardus,1 et ipse potestatem habebit in terra, et contra pugnantes inimicos morietur. Et in diebus illis [erit unus]2 per 0. nomine, et ipse erit potentissimus et fortis, et bonus, et faciet justitiam pauperibus, et recte judicabit. Et de ipso 0. procedet alius 0. potentissimus, et erunt sub eo pugnse inter paganos et Christianos, et sanguis eorum effundetur, et cor ejus in manu Dei, et regnabit annis septem. Et ex ipsius muliere nascetur alius rex per O. nomine; Me erit sanguinarius et facinorosus, et sine fide et veritafce, et per ipsum multa mala erunt, et multa effusio sanguinis, atque destruct83 ipsius potestate erunt urbes. In aliis namque quam in ipsius regionibus, tribulationes erunt multse et multa prselia. Tune exurget gens contra gentem in Cappadocia, et Panphilia, captivabunturque gentes in ipsius tempore, eo quod non introierit per ostium in ovile; hie namque regnabit per annos quatuor. Et post eum surget rex per H. nomine, et similiter in diebus illis erunt multse pugnse; Syriam expugnabit, et Pentapolim obtinebit captivando earn, ipse rex ex genere Longobardorum. Tune exurget rex per C. P 18< nomine, et expugnabit Longobardos, et erunt prselia et pugnse. Ipse autem rex Salieus erit fortis et potens, sed paucis temporibus durabit regnum ejus. Tune exurgent Agareni et tyranni, et captivabunt Tarentum et Barro, et civitates deprsedabuntur, et volentes Romam venire ssevient, nee erit qui resistat eis, nisi Deus deorum, Dominus dominantium. Tune venientes Judsei Persidam, disperdent illam, ita ut non recuperentur civitates quas deprsedabuntur ; et accurrentes Persi ponent tentoria juxta fossam versus Orientem, et expugnabunt Romam,
1 Salicus... Longobardus] Saltus, et ex altera rex ex altera Longobardus, A.C.D. 2 erit unus~\ C. in margin; procedet, MSS. Cott.

48

MATTH^EI PARISIENSIS

Prophecy et obtinebunt pacem paulisper. Et intrabit belligerator rex Sibyl6 Grgecorum, et destruet templa idolorum nomine lerapolim, et venient loeustse et brucus, et comedent arbores et fructus Capadocise et Cicilise, et fame crueiabuntur, et postea non erit amplius. Et tune surget alius rex Salicus, vir fortis et belligerator, et indignabuntur contra cum multi vicini et parentes. Et in diebus illius tradet frater fratrera in morte, et pater filium ; frater cum sorore miscebitur, et una mulier conveniet alteri; pater et filii et tota familia detestanda operabuntur in terra; senes cum virginibus cubabunt, et sacerdotes mail cum deceptis puellis; episcopi malefactorum sectatores erunt; et fiet effusio sanguinis in terra, et templa sanctorum polluentur, et erunt in populo fornicationes immundse et scelus Sodomiticum, ita ut visio eorum in contumeliis appareat; et erunt homines raptores, contumeliosi, odientes justitiam, et falsitatem amantes, et judices Romani immutabuntur; si hodie adjudicantur, alio die immutabuntur propter pecuniam accipiendam, et non judicabunt rectum sed falsum. Et erunt in diebus illis homines perjuri, rapaces, et amantes munera falsitatis, et destruetur lex et veritas, et fient terras motus per loca diversa, et insularum civitates et regiones demergentur, et erunt per loca pestilentise hominum, et terra ab inimicis desolabitur, et non praevalebit eos consolari vanitas eorum. Post hsec autem surget rex per H. nomine, sub cujus tempore bella erunt, et duobus annis regnabit. Et post hunc surget alius rex'per A.1 nomine, et veniens obtinebit regnum aliquanto tempore, et veniet Romani et captivabit earn, et non mortificabitur anima ejus in manus inimicorum ipsius. In diebus vitse suae erit bonus et magnus, et faciet justitiam pauperibus, et vivet longo tempore. Post hunc surget alius rex per H. nomine, et de ipso B. precedent duodecim B., et erit genere
1

A.] A. has H., with A. above the line; C. has A.; D. H,

CHEONICA MAJORA,

49

Longobardus, et regnabit per centum annos. Tune1 post Prophecy eum surget rex alius per H. nomine de2 Francia. Tune &-* initium dolorum erit, quale non fuit ab initio mundi; et p. 19. erunt in diebus illis multse pugnse et tribulationes multorum, et effusio sanguinis, et terrse motus per civitates et regiones, et terrse multse captivabuntur, et non erit qui resistat inimieis, quia tune Deus irascetur terrso. Roma erit in pereussione3 et gladio, pugnabitur, et erit deprehensa in manu ipsius regis. Et erunt homines rapaces, cupidi, tyranni, odientes pauperes, opprimentes insontes, et salvantes nocuos; et erunt injusti, nequissimi, et damnatores; exterminiis4 captivabuntur, et non est in terra qui eis resistat, aut eruat eos, propter malitias eorum et cupiditates. Et tune exurget rex Grsecorum cui nomen erit Constans, et ipse erit rex Grsecorum et Romanorum. Hie erit statura grandis, aspectu decorus, vultu splendidus, per singula membrorum lineamenta decenter compositus, et ipsius regnum cxii. annis terminabitur. In illis ergo diebus erunt multse divitise, et terra abundanter dabit fructum suum, ita ut tritici modium denario uno venundetur, modiuni vini denario uno, modium olei denario uno. Et ipse erit rex scripfcuram habens ante oculos. Kexque Grgecorum et Romanorum omnia sibi vendicabit de regnis Cbristianorum. Omnes civitates et insulas devastabit rebellium, et universa temp] a idolorum destruet, et omnes paganos ad baptismum convocabit, et per omnia templa crux Christi Jesu erigetur. Tune namque prseveniet ^Egyptus Ps. Ixvii. jEthiopiam manus dare Deo. Qui vero crucem Jesu32' Christi non adoraverint, gladio punientur. Et cum completi fuerint clxx. anni, Judsei convertentur ad Jesum, et erit omnibus sepulchrum ejus gloriosum. In diebus illis salvabitur Juda, et Israel habitabit confidenter.
1
2

Tune] et, C. de\ in, D. pereussione] persecutione, C.

4 dominatores exterminii, MSS. Cott.

50

MATTH2EI PAEISIENSIS

De Antichristo. Prophecy In illo tempore surget princeps de tribu Dan, qui 1 Sib* ! vocabitur Antichristus ; Me erit filius perditionis, et Antichrist, niagister erroris, plenitude malitise, qui subvertet orbem, et faciet prodigia et signa magna per falsas simulationes, deludetque multos per falsas simulationes et artem magicam, ita ut ignem mittere de cselo videatur, et minuentur anni sicut menses, et menses sicut septimanse, et dies sicut horse. Et tune [exsurgent] ab Aquilone spurcissimse gentes quas Alexander inclusit, Gog et Magog. Hi sunt. xxii. reges, quorum numerus sicut arena maris. Cum autem advenerit rex Romanorum, convocato exercitu debellabit eos, et prosternet usque ad internecionem. Et postea veniet Jerusalem, et ibi deposito capitis diademate et omni habitu regali, relinquet Deo Patri regnum et Christo Filio ejus. Regnante autem eo egredientur duo viri clarissimi, Helyas et Enoch, ad annunciandum adventum Domini Christi; et Antichristus oecidet eos, et post tres dies a Domino resuscitabuntur. Tune erit persecutio magna, qualis non fuit antea nee postea subsequetur. Abbreviabit Dominus dies illos propter electos; et in virtute Domini occidetur Antichristus in monte Oliveti a Michaele archangelo. Cum hsec Sibilla et alia multa prsediceret futura Romanis, quibus etiam signis ad judicandum venturus est Dominus, vaticinando intonuit,1 dicens: De Judicio. udicii signum tellus sudore madescet. cselo Rex adveniet per ssecla futurus, cilicet in carne prsesens ut judicet orbem. nde Deum cement incredulus atque fidelis elsum cum sanctis, sevi jam termino in ipso.2
2

The signs of Judgment.

J E S U C

S. Augustini De Civitate Dei, xviii. 23.

intonuit] innotuit, C.

D. adds est.

CHRONICA MAJORA.

51

S ic animse cum carne aderunt, quas judicat ipse: C um jacet incultus densis in vepribus orbis, P- 20. B eicient sinralachra viri, cunctam quoque gazam. E xuret terras ignis pontumque polumque I nquirens, tetri portas confringet Averni. S anctorum sed enim cunctse lux libera carni T radetur, sontes seterna flamma cremabit. 0 ccultos actus retegens, tune quisque loquetur S ecreta, atque Deus reserabit pectora luci. T unc erit et luctus, stridebunt dentibus omnes, E ripitur solis jubar, et chorus interit astris. V olvetur cselurn, lunaris splendor obibit. D eiciet colles, valles extollet ab imo. N on erit in rebus hominum sublime vel altum. J am montes campis sequantur, cserula ponti O mnia eessabunt, tellus confracta peribit. S ic pariter fontes torrentur numinaque igni. E t1 tuba turn sonitum tristem demittet ab alto O rbe, gem ens facinus miserum variosque labores. T artareumque chaos monstrabit terra dehiscens. E t coram hie Domino reges sistentur ad unum. R ecidet e 2 cselo ignisque, et sulphuris amnis. Hsec de Christi nativitate, passione, resurrexione, atque secundo adventu in Grsecis versibus dicta, sic in capitibus inveniuntur habere Ih's xps theoy yos Sother, quod in translatis in Latinum apparet, nisi quod Grsecarum literarum proprietas non adeo potuit observari. Isidor. SibiU.86 dicuntur generaliter omnes fceminse vates ex TheSibyls. g viii. s. ' lingua Grseca. Nam syos ^Eolico sermone Deus, Belon Grseci mentem dicunt, quasi Dei mentem. Proinde igitur quia divinam voluntatem interpretari solebant,
1 E(] So the MSS. of Par. and the other MSS. of this account, which I have seen. Set (i. e. Sed) is the true reading, as in St. Augustine, and as necessary for the initial

letter. The verses occur in Martinus Polonus, Freculphus, &c., and usually with et in this place. 2 e~\ de, C.
D 2

52

MATTHJEI PAEISIENSIS

The Sibyls. Sibillse dictse sunt. Sieut ant em omnes viros prophetantes prophetas aut1 vates dicimus, ita omnis foemina prophetans Sibilla dieitur. Decem autem Sibillse aptis auctoribus fuisse traduntur. Quarum prima de Persis fuit. Secunda Libica. Tertia Delphica, in templo Delphi Apollinis genita, quse Trojana bella vaticinata est. Quarta Chimera in Italia. Quinta Erithrsea, nomine Eriphila, in Babilone orta, quse Graecis Ylion petentibus vaticinata est perituram Trojam, et Homerum mendacia scripturum. Sexta Samia, quse Femonote dicta est, Septima Cumana nomine Almathea. Ipsa est et Cymsea. Octava Hellespontia, in agro Trojano nata, quse scribitur Salonis et Cyri fuisse temporibus. Nona Frigia, quse vaticinata est Ancyrse. Decima Tyburtis, nomine Albulnea. Quarum omnium carmina efferuntur, in quibus de Deo et Christo et gentibus scripsisse manifestissime comprobantur. Celebratior autem inter cseteras Erithrsea, quse Greece Tyburna dicta est, sicut prselibatum est, fuisse perhibetur. Quarn eo tempore s. Aug. De vaticinatam nonnulli ferunt. quo Roma primo .floruisse ClT:. ^' -1 xvni. 22, comprobatur, quando videlicet Achaz, vel, sicut alii dicunt, 23. qui ei successit Ezechias in Judaea regnavit, hsec sane de Christo qusedam manifesta conscripsit, ut praanotatum est. Cujus carmina vir clarissimus et famosus interpres, Flaccianus, in quodam Grseco codice ostendit, ita in capite habentia Jesus Xristos Teoy yos Sother. Quod est Latine, Jesus Christus Dei filius salvator. Hi autem versus praenotati, quorum prinise literse hunc sensum reddunt, sicut eos quidam Latinus, scilicet Augustinus, ex distantibus versibus interpretatus prsedicavit et ostendit. Prseter tamen omnes istas ferunt quondam fuisse Sibillam, quse ab omnibus despectum et conculcatum lignum crucis in Jerusalem diu despicabiliter adorans venerata est.2
1 aut] ante, C., not understanding au in A. 2 The latter portion of this is not

in the separate MSS. of this account which I have seen.

CHRONICA MAJORA.

53

Inci/pit cetas quvnta, mono videlicet anno regni Nubugodonosor regis Babilonis, qui viseit post hanc eversionem annis %xv. Descriptio Babilonice. Adonis Facta, ut dictum est, templi Domini eversione, simul et po- DescripViennensis puli Hebrseorum in Babiloniam eductione, manserunt ibi annis ^on of Chronicon. ay (Migne's septuaginta, post quos prophetaverat Jeremias, Judaeprum Patrologia, captivitatem esse solvendam. Quo tempore regnaverunt post cxxiii.), Nabugodonosor in regno Persarum quatuor reges, scilicet col. 49. Eviltnerodach, Labosordach, Egesar, et Baltnasar, nee fait

Judaeis ulla spes evadendi de Babilonia, quae tune cunctis urHugo of bibus fortior, opulentior, atque sublimior erat. Hujus* enim S. Victor, ambitus circumveniebatur stadiis quadringentis et octoginta Excerpta Priora, v. 5 sex. Erat etiam in campi planitie et castrorum facie mosni(Migne's bus paribus per quadrum disposita. Murorum vero ejus latiPatrol, tudo erat cubitorum quinquaginta, habens altitudinem quater clxxvii. tantam ; a fronte quoque murorum centum aerese portae. Per col. 228).

medium autem ejus Euphrates fluvius transcurrebat, et extrinsecus per circuitum fossa late patens, in qua1 amnis circumfluebat. Arx autem, quae intus imminebat, est ilia turris, quse post diluvium a Nembroch, gigante famosissimo, coapit sedificari, habens2 in altum quinque milia passuum et centum septuaginta quatuor. Latitude autem ejus quatuor milia pasOrosius ii. suum tenere dinoscitur. Erant praeterea alise domus intra 6. eandem urbem quatergeminae, habitationis nimia proceritate mirabiles, unde humana virtute destrui3 posse incredibile videbatur. Advenerat ibi Croesus rex Lidorum, famosus opibus, Hugo, 4 Excerpt. ut auxiliaretur Babiloniis, cum aliis regibus et principibus Prior, v. 5. multis. Et cum septimum decimum Balthasar regni sui complevisset annum, irritam putans pollicitationem Jeremias, qua prsedixerat usque ad annum septuagesimum captivitatem Judaeorum esse solvendam, exHberi fecit in mensa sua vasa templi Domini, et contra jus et fas bibit in eis. Sed hujus criminis poenas Cyrus,5 nepos Astyagis, divino ammonitus oraId. v.4, 5, culo luit. Nempe educatus apud Persas, cum adolevisset, concol. 228. gregata Persarum manu, avunculo certamen indixit, et facta congressione, illius exercitum fudit, et ipsum Astyagem cepit. p. 21. Sed nib.il ei praater regnum abstulit. Itaque Cyrus iste dignitatem Medorum ad Persas transtulit, et Syriam Scitbiamque sibi subjugavit; quibus patratis Babiloniam obsedit. Sicque6
1 3 in qua] So altered by Paris from destrui'] destitui, A. "West. 4 vice. West, has vice, as Hugo. cum . . . multis'] Not hi Hugo. 2 5 habens . . . . dinoscitur'] This Cyrus oraculo] Introis quoted as from the Chronicle of duced by the compiler. 6 Sicque intravif] IntroEusebius hi the notes to S. Jerome on Isa. lib. v. cap. xiv. 22, opp. iv. duced by the compiler. Cf. Frep. 180 noted. I cannot find it It is culph. i. 3. 18. not in Hugo or Ado. D 3 -H

54

MATTHJJI PARISIENSIS

Cyrus.

Cyrus iste secundum vaticinium Ysaiae prophetae, qui dudum hsec figura praedixerat, reges et contritum exercitum effugavit, et urbem intravit. Quam postquam disponere coepit, laxata Ado, co1 Hebraeorum captivitate, ferinas gentes, scilicet1 quinquaginta 50milia hominum, regredi permisit in Judaeam, reddens eis vasa templi Domini aurea et argentea quinque milia quadraginta. Josedech quoque de genere Aaron sacerdofcem, qui fuerat cum Hugo, patribus adductus, redire mandavit, ut ritus veteris solemni- Sfjcet?>',, tatis, per assueti sacerdotis scientiam reformaretur. At illi col 222. venientes in Jerusalem coeperunt reaedificare templum Domini. Ado, col. Sed Samaritanis impedientibus, intermissum est opus, donee 51. consummaretur sub Dario anno secundo2 regni ejus. Et notandum est, quia illo eodemque tempore, quo a Gyro est Babilonia capta, est Roma a praetaxati regis Tarquinii superbissima dominatione liberata. Porro3 a Gyro rege potentissimo superbia antiquae Babiloniae vindicata, aedifieavit ibi hanc quae nunc incolitur Babiloniam, abhominatus omnem illius veteris Babiloniae superstitionem; sicque vetus Babilonia, secundum sancti prophetae Ysaiae prophetiam, perducta est in eremi vastitatem. Hac praeterea tempestate floruerunt in Judaea Aggaeus propheta, Zacharias, et Malachias. Porro Cambyses, Cyri prae- Hugo, fati regis filius, secundus Nabugodonosor appellatur. Sub hoc Excerpt, etiam tempore factum esse putatur, quod in Judith historia ^n'ol' ' continetur. Quo decedente, regnaverunt Magi duo. Et his interemptis, Darius- Antypasti filius rex est constitutus, qui regis Cyri filiam in matrimonium suscepit, et regalibus nuptiis sibi regnum firmavit, ita ut non tarn in extraneum regnum translatum, quam in familiam Cyri videretur esse reversum. Et hujus Darii, sicut praemissum est, anno secundo completaid. iv. 11, est templi aedificatio, quadragesimo sexto videlicet anno post- col. 222. quam coepit aedificari. Unde Judaei Domino evangelico sermone dixisse referuntur, " quadraginta et sex annis sedifieatum " est templum istud," et caetera. Dario vero Xerses filius ejus successit. Cujus imperii anno septimo Hesdras, scriba legis Dei, ascendit de Babilone in Jerusalem, referens ad templum Domini sacras pecunias, argenti talenta sexcenta quinquaginta, vasa argentea talentorum centum, et vasa aurea talentorum viginti, et celebravit solemnitatem scenophegiae. Remeavit etiam Neemias, ipsius4 regis pincerna, de Susis castro anno regni ejusdem vicesimo, qui muros urbis reaedificavit cum5 summa solicitudine.

1 ferinas gentes, scilicet] So altered by Paris from/erme. 2 anno secundo'] annus secundus, A. 3 Porro ... vastitatem] Altered

and enlarged from Ado, who is speaking of Egypt and Cairo. 4 i.e. of Artaxerxes. 5 cum summa solicitudine'] Introduced by the compiler.

CHEONICA MAJOEA.

55

De regibus Britonutn. Galf. Mon. His temporibus Cunedagio, Britonum regi, Eiwallo films Kings of ii. 16. ejug guccessit; cujus tempore tribus diebus pluvia sanguinea the Britons, cecidit super terrain. Huic successit G-urgustius filing ejus, cui Sisillius, cui Lago Ghirgustii nepos, cui Kinmarus filius Sisilii, cui Grorbodogo. Huic nati sunt duo filii, Ferreux scilicet, atque Porrex, inter quos contentio facta est defuncto patre, quis eorum Britannia potiretur. Sed Porrex fratri parans insidias, ilium interfecit. Porro mater eorum, cum hujus rei certitudinem habuisset, propter mortem filii ira vehementi incanduit. Nacta ergo tempus quo Porrex sopifcus fuerat, cum ancillis suis in multis eum frustis crudeliter laniando mactayit. Exinde civilis discordia multo tempore populum afSixit, et regnum quinque regibus est submissum, qui se mutuis Id. ii. 17. cladibus infestabant. Succedente tandem tempore, suscitavit probitas juvenem quendam, filium scilicet Clothenis regis Cornubise, qui Dunwallo Molmutius vocabatur. Qui, ut regnum patris suscepisset, insurrexit in reges Loegrise, Kambriaa, et Albanise, illosque interfecit, et deinde solus regnavit. Hie leges Molmutinas statuit, quaa usque hodie inter Anglos celebrantur. Statuit prasterea, ut templa Deorum et civitates talem naberent dignitatem, ut quicunque fugitivus sive reus ad ea confugeret, securus inter hostes sineretur abire. Statuit etiam ut aratra1 colonum, et vise quaa ad templa praadicta sive ad civitates ducebant, eadem lege firmarentur. Deinde, cum quadraginta annis regnum in pace tenuisset, defunctus est, et in urbe Trinovantum, prope templum Concordias, quod ipse ad confirmationem legum construxerat, est Id. iii. 1. sepultus. Deinde duo filii ejus, Belinus et Brennius, regnum inter se diviserunt, ita scilicet quod Belino Loegria, Kambria, et Oornubia, Brennio vero, qui minor fuerat, Noethanhumbria et Albania cesserunt. De regibus Persarum. Trogus Post supradictum Darium Antipasti filium, regnavit in rePompeius gi0ne Persarum Xerses, rex potentissimus et magnis opibus U< affluentissimus. Iste in exercitu suo septuaginta2 milia armatorum, et de auxiliis trecenta milia, Grseciam expugnaturus, legitur habuisse. Naves etiam rostratas mille ducentas, et onerarias tria milia. Sed tanto agmini dux defuit. Nam semper in praalio postremus et in fuga primus Xerses apparuit; erat aratra] aratur, A.C.D. |
2

septuaginta^ septingenta, Justin.

56

MATTH2EI PABISIENSIS

p. 22.

in periculis timidus, et ubi metus abesset inflatus, tmde ad 1 experimentum belli, opibus magnis fretus, montes in plamim asquabat, et maria pontibus onerabat, et immensas aquarum voragines permeabiles faciebat. Sed ubi ad angustias Thermopylarum pervenit, qua introitus in Grseciam patet, turpiter deviotus est. Et cum inde fuisset reversus, terrestr'i navalique Justin, iii. praglio superatus, etiam suis contemptui esse coepit. Deficiente * itaque cotidie regis majestate, Artabanus prasfectus ejus, in spem regni adductus, vesperi cum septem robustissimis filiis regiam ingressug, eum trucidavit, et regnum ejus sibi vendicavit. Artabano vero Artaxersis Longimanus successit. Hie Liber imperil sui anno tertio, gentes Persis subjectas, cum satrapis Esther, c. i. et ducibus suis, per centum et octoginta dies magnificis et accuratissimis2 epulis pavit. Begina quoque Vasti, uxor ejus, mulierum convivium splendide et opulentissime celebravit. Et dum rex reginas pulchritudinem, inter suas delicias, suis convivis vellet ostendere, illam ad se venire prascepit. At ilia fastu superbiaa tumens, ad eum venire contempsit. Qua de re rex ira commotus, illam deseruit, et Hester, puellam Hebraaam, quse pulchritudine et gratia vultus omnes Babiloniaa puellas videbatur excellere, suo conjugio copulavit. Iste Artaxersis Justin, vi. qui totam Grasciam bellis edomitam, et sibi. vendicatam dis- 3, ' _ . XerxeS cedere ab armis prascepit, denuncians pacis contradictorem Mnemon. 3 morte puniendum. Quod fecit non ut genti paci consuleret, sed ut aliis bellis occupatus, ab eis quietus redderetur. Post base vero bellum civile apud Persas exortum est, cum Ar- Orosius, ii. taxersis et Cyrus, fratres, de regno ambigerent. Sed cum e diverso ambo fratres equis invecti concurrentes affligerent, Artaxersis vulneratus est, sed equi velocitate mortem4 exemptus evasit. Cyrus vero, coborte regia oppressus, finem certaminis fecit, et sic Artaxersis regni sui potestatem fratricidio confirmavit. Hie etiam contra potentissimos Persarum praefectos, Ado, coll. Pbanabuzum et Tysipnonem, feliciter dimicavit, et JUgyptum ' magno labor e suo subjecit imperio. Circa hos denique dies floruit Aristotiles pbilosophus. Post Artaxersem autem regnavit Arxes, qui cognominatus est Ochus. De discordia inter Belinum et Brennium.

The quarIn diebus istis maxima orta est discordia inter prasdictos Galf. Mon. relbetween Britonum reges, Belinum et Brennium, eo quod uterque totius *"'1-8< Belinus
l ad~\ So altered by Par. from an te, as W. West, and Justin. 2 aecuratissimis\ vel lautissimis, Par, 3

paci] altered from pacis. mortem] morti, West.

CHRONTCA MAJORA.

57

insulse monarchiam sestuabat habere. Belloque hinc et in.de and Brenindicto, tandem dispositis catervis, conveniunt. pugnaturi, nius. Cum igitur multum diei decertando consumpserunt, victoria cessit Belino, et exercitus Brennii maxima pars csesa, et residua1 in fugam propulsa est. At Brennius vix elapsus, ad Grallos anxius confugit.2 Cumque infortunium suum principibus regionis propalasset, petivit auxilium, quo regnum amissum recuperare quivisset. Porro cum sibi ab omnibus auxilium negaretur, venit tandem ad Seginum ducem Allobrogum, et ab eo honorifice susceptus est. Moram autem illo faciente De probiapud ipsum, in tantam familiaritatem ducis accessit, ut omni- tate Brenbus ministris in curia prseferretur. Erat enim in armis fur ens, mi> e* in pace tranquillus, in membris bene dispositus, in consilio nam expeditus, in arte venandi sive aucupandi sufficienter edoctus. duels AlloVidens autem dux tot probitates in uno homine vigere, statuit brogum in animo ut unicam, quam habebat, filiam sibi matrimonio duxen copularet. Nee mora, maritatur puella Brennio, principesque patrise ei subduntur, soliumque ducatus largitur. Nee annus post elapsus est, cum suprema dies ducis superveniens ipsum hac luce privavit. Tune Brennius principibus patrise thesaurum ducis affluenter distribuens, gratiam omnium sibi prudenter illexit, et, quod pro magno habebant provinciales, in epulis dandis erat profusus. Omnibus itaque in amicitiam attractis, indicavit qualiter a fratre suo Belino a Britannia ejectus fuisset. Quod cum magnates calluissent, promiserunt se cum ipso ituros, ubicunque illos conducere affectasset. Nee mora, col- Qualiter lecto grandi exercitu, mare ingressus est, secundisque ventis Brennius evectus, in Britanniam applieuit. Divulgato igitur ipsius ad-m. n an~ ventu, Belinus frater ejus, ascita totius regni juventute, obviam versus in perrexit, cum illo praelium commissurus. Sed cum hinc inde fratrem stantes conortes fere commisceri incepissent, acceleravit mater suum se amborum, per dispositas turmas incedens, desiderans filium V1? ic?fe videre, quern multo tempore non aspexit. Ut ergo ad locum quo filius erat pervenit, brachiis collo ejus injectis, desiderata oscula imprimebat. Deinde nudatis uberibus, sermonem in hunc modum cum singultu dissolvit: "Memento, fili carissime, me" mento uberum istorum quas suxisti, memento matris tuae, " cujus viscera te cum angustiis intolerabilibus ad esse perdux" erunt. Anxietatum igitur, quas pro te passa sum, reminis" cens, petition! meas adquiescens fratri tuo veniam concede, " iramque inceptam compesce." Super his igitur et aliis innumerabilibus allegationibus maternis Brennius commotus, animum sedavit, et illico galea deposita, una cum matre ad fratrem
1 residua] residuum, West., and A. with ?;eZ a over the line. 2

confugit} aufugit, West.

58

MATTH^EI PABISIENSIS

Romana Historia.

perrexit. Quod Belinus intelligens, abjectis armis, in amplexus ejusdem cum osculo ruit, sicque amici effect! in urbe Trinovantura sese receperunt, ubi inito consilio quid agerent, statuerunt communem exercitum in parfces Gallicanas conducere, ut universas naundi regiones suaa subicerent potestati. Deinde emenso anno transfretaverunt ad G-allias, patriamque vastare coeperunt. Quod cum per nationes illas divulgatum fuisset, convenerunt onmes Gallicani principes in obviam, et prselium commiseruntAt Britones victoria potiti sunt, Galli vulneratis catervis fugierunt. Quos Britones et Allobroges insecuti coeperunt, et deditioni coegerunt. Munitis etiam castellis et urbibus, Romam petierunt. Tanta enirn militum multitude comitabatur eos, quod omnes provincias, per quas transitum faciebant, tributum solvere cogebant. De istis fratribus nistoria Romanorum sic refert: Trecenta Justin, milia Gallorum ad sedes novas queerendas profecti,1 ducibus xx1"7- 4. Belino et Brennio, Romam invaserunt, ibique diu morati sunt. Sed mille libras auri, prsemium discessionis a Romanis susci- Hist. Misc. pientes, mox divisis 2 agminibus, alii Grasciam, alii Macedonian!, * alii Thraciam 3 petiverunt, et sua prole, velut quodam examine, u ' totam Asiam repleverunt. Tantusque terror Gallici nominis, et armorum invicta felicitas erat in illis diebus, ut non reges Orientis, sine mercenario illorum exercitu, ulla bella gerere prassumerent, neque pulsi a regno ad alios quam ad Grallos confugerent. Non enim aliter majestatem suam tutam, neque amissam recuperare se posse, nisi G-allica virtute, arbitrabantur. Itaque in auxilium Bithinise regis evocati, regnum cum eo, peracta victoria, diviserunt, eamque regionem Gallograsciam cognominaverunt. Gabius et Porsenna consules.

Invasion of Erant tune Bomae duo consules, Gabius et Porsenna, quo- Galf. Mon. ome by nsilio respublica regebatur. Qui videntes ssevitiaa fra- iii- 9-18. the Gauls. rnm CO trum neminem posse resistere, assensu senatorum venerunt ad illos, ofierentes eis dona plurima auri et argenti, annisque singulis tributum solvere promiserunt. Firmado itaque foedere, obsidibus sumptis, reges in Germaniam cohortes suas duxerunt. Illis vero recedentibus, piguit Komanos prsedicti foederis, et revocata audacia, Germanis in auxilium processerunt. Quod cum fratribus relatum fuisset, inierunt consilium quomodo utrumque populum debellare quivissent. Habito igitur profecti'] profecte, A.C.D. West. divisis] Altered by Par. from diversis, as West.
2 1 3

alii Thraciam is not in Justin.

CHKONICA MAJORA.

59

consilio, remansit Beliiras in Germania, praslium adversariis illaturus. Brennius vero Bomam adiit, ut ruptum foedus in Romanes vindicaret. Divisis itaque in hnnc modum agminibus, Gabius et Porsenna consules, casu inopinato, obviaverunt Belino, et prselium committere satagebant. Nee mora, Bonaani pondus praslii ferre dintius non valentes, cnm fuga campum deseruerunt. Quos Belinus sine pietate insequens trucidare non cessavit, donee snperveniente nocte stragem inceptam perficere non valebant. Dissipatis itaque Bomanis, Belinus cum victoria Bomam adiit, ubi fratrem suum civitatem acriter invadentem p- 23. invenit. Ut igitur communem exercitum confecerunt, urbis mcenia prosternere non cessabant. Et ut majorem hostibus terrorem incuterent, ante portas eivitatis obsides Bomanorum in patibulo suspenderunt. Gabius interim et Porsenna consules resociatis agminibus, mandaverunt Bomanis, ut matutinali crepusculo de civitate exeuntes, hostes acriter invaderent, et ipsi a tergo supervenientes stragem facere molirentur. Mane igitur facto, cives a fronte et consules a tergo impetum fecerunt in Alobroges et Britones ex improvise, et ceciderunt utrinque multa milia armatorum. At fratres crebras irruptiones facientes, hostes retrocedere coegerunt. Tandem interfecto Gabio et capto Porsenna, fratribus victoria provenit, et civitas cum concivium opibus eorum usibus cessit. Bemansit igitur Brennius in Italia, et populum inaudita tyrannide fatigavit. De quo etiam Lucanus1 poeta eximius sic dixit: " Tarpeiam cum fregerit arcem " Brennius," hoc est, Capitolium. Cujus actus cseteros, quia Bomanse illos declarant historise, ne fastidium legentibus ingererem, praatermittere curavi. Belinus vero in Britanniam reversus cum tranquillitate patriam tractavit. .ZEdificavit autem urbem prope Sabrinum mare, super flumen Uscham, Kaerusc appellatam, qusa Demecise metropolis fuit, quam multo post tempore Bomani urbem Legionum dicebant, eo quod ibidem Bomanas legiones hyemare solebant. Fecit etiam in urbe Trinovantum portam mira3 pulchritudinis, qu^ usque hodie a pagensibus Belinesgate nuncupatur. Quo defuncto, successit ei Gurgiunt Barbtruc filius ejus, paternorum operum sedulus imitator, ita quidem quod omnes adversaries suos ad subjectionem" debitam. revocavit. Inter plura etiam quas laudabiliter fecit, in Daciam This quotation is an insertion of the compiler. It is not in Geoffrey of Monmouth. It is not in
1

Lucan, nor can I find it in any of the Latin poets.

60

MATTH.3EI PARISIENSIS

exercitum ducens, tributum Datri suo debitum sibi reddere coegit. Deinde post victoriam rediens, invenit xxx. naves per Orcadum insulas advenientes, viris et mulieribus plenas. Quorum cum adventus causam inquisisset, dux eorum, Partholoim nomine, respondit sese locum mansionis quserere, petens ab illo portionem regni Britannise, ubi sub ipso vivere potuisset. At rex volens eos audire, misit cum eis homines suos ad insulam Hybernise, quse tune omni incola carebat, eamque illis concessit. Creverunt itaque ibidem, et insulam usque hodie jure hsereditario tenuerunt. Defuncto itaque Gurgiunt, et in urbe Legionum sepulto, Guithelinus filius ejus regni diadema suscepit. Erat autem ei mulier nobilis Martia nomine, omnibus artibus erudita, quas etiam legem, quam Britones Martiam appellant, invenit. Hanc postea rex Alfredus transferens Saxonica lingua, Merchenelage nuncupavit. Defuncto tandem Guithelino, Sisillius filius suus successit, cui Kininarus primogenitus. Cui Danius ejusdem frater. Quo defuncto, successit Morvidus filius ejus ex concubina generatus. Hie nemini parcebat iratus, quin omnes sibi astantes interficeret. Sed belua qusedam immanissima ex partibus Hybernici maris adveniens, hujus certaminis poanas luit. Nam cum fama ad regem penetrasset, quod inauditse feritatis monstrum incolas juxta maritima devoraret, accessit ipse ad illam, et solus cum ea congressus est. Sed, cum omnino nihil profecisset, acceleravit monstrum illud, et apertis faucibus ipsum, velut pisciculum, devoravit. Regnavit post ilium Gothomanus1 films ejus. Cui successit Arigallo frater suus.2 Hie nobiles quosque deprimere laborabat, et ignobiles exalfcare. Magnates vero a solio regni ilium deponentes, Elidurum fratrem ejus Nota hu- in regem erexerunt. Qui, cum emenso quinquennio, in Calamilitatem ri0 nemore veniens, fratri deposito casu obviavit, motus in rege e p eo quantocius accessit ad eum, et injectis collo ipsius J admirabiie sll r er .. './1 . . . . factum. brachus, iterata oscula rmprimebat; ducensque ilium in civitatem Aldclut, in regio thalamo occultavit. Deinde rex, sese fingens infirmum, ad omnes regni Britanniaa fines nuncios direxit, mandans principibus sibi subjectis ut ad se visitandum quantocius properarent. Cumque cuncti ad regem convenissent, prsecepit ut singillatim et sine tumultu thalamum ingrederentur, quia ipsius infirmitas silentium exigebat. Creduli itaque magnates sermonibus regis, unusquisque post alterum thalamum ingressus est. Prseceperat autem Elidurus ministris suis capita singulis amputare, nisi se iterum Archgallino fratri suo submitterent. Ipsi vero, mediante timore,
2 suns'] ejus, West., and so Galf. Mon.

Mon.

CHRONICA MAJORA.

61

Galf. Mon. unaniiniter paruerunt. Fcedere itaque confirmato, cepit diadema iii. 17. de capite suo, et capiti fratris ixnposuit. Ex quo facto, Elidurug Pius postea nomen sbrtitus est. Archgallus secundus, eum decem annis regnasset, defunctus est, et in urbe Kaerleir Id. iii. 18. sepultus. Erigitur iterum Elidurus in regem, et pristinse Nota de restituitur dignitati. Sed duo fratres ejus natu minores, Yi- Eliduro. genius et Peredurus, collectis undique armatis, insurrexerunt in eum, et commisso prselio ceperunt ilium, et infra urbem Trinovantum in carcere posuerunt. Exinde diviso regno, tenuerunt illud septem annis, et morte subita superveniente, ambo perierunt. Elidurus igitur extractus de carcere, tertio sublimatur in regnum. Et cum omne tempus suum in pietate et justitia complevisset, ab hac luce migrans, exemplum pietatis suis successoribus1 dereliquit. Neemias populo Israel xti,. annis ducatum prcebuit. Interea vero memoratus Neemias, scriba legis Dei, cum restauravisset ornatum templi Domini, et ea quse ad cultum Hugo of religionis pertinebant, misit nepotes sacerdotum illorum, qui absconderant sacrum ignem altaris holocaustomatum in puteo S. Viet Excerpt. sicco, quemadmodum superius continetur. At illi non invePrior, iv. nerunt ignem, sed aquam crassam, quam et hauserunt, et 11, col. illuc2 attulerunt. Quam jussit Neemias aspergi super ligna 222. et super holocausta, et accensus est ignis ex aqua,3 ita ut Ado, col. omnes mirarentur. Ipse autem Neemias duodecim annis ducatum prsebuit sacerdotii in Jerusalem. Post reditum vero 52. Judaicse plebis de Babilonia, per pontifices agebatur rerum summa. Itaque4 tarn ipse quam Josdech, qui jubente Gyro a Babylonia redisse dictus est, et quatuordecim viri, posteri eorum, reprsesentaverunt principatum sacerdotii, per ordinem successionis suse, a reditu populi usque ad Antiochum EupaCf. Ado, torem, annis trecentis tribus, quorum eminentioris famse fuere col. 51, Jesus sacerdos magnus, Joachim, Elyasiph, Simon, Onias, et p. 24. and Hugo Gaddus. iv. 11. De Alexandra Magno, rege Macedonum.5 Ado, coll. Porro Gaddi temporibus, Philippus Amintse filius, Alexandri PMlip of 55, 56. Magni pater, rex Macedonum, Athenienses, Pocenses, Thessa- Macedon. losque perdomuit, et Capadociam sibi subjugavit. Quo vita
swccesson'6ws] successionibus,

A.

2 3 4

ittuc~\ illi, W. West inserts ilia, as Hugo. Itaque . . . tribus] This seems

to be the compiler's own, made up from several sources. 5 In the margin is a portrait of Alexander.
D

62
Alexander private, Alexander Magnus ei successit. Qui cum vicesimum Hugo, v. the Great, ageret aetatis annum, regnum adorsus est expugnare Persarum, col- 230. habens in exercitu peditum triginta milia et equitum quatuor milia quingentos; et horum agminum ordines nemo nisi sexagenarius duxit, et si principia castrorum cerneres, senattun te cemere, non militiae duces existimares. Nemo denique illorum in prselio fugam, sed victoriam coagitavit, nee in pedibus cuiquam spes, sed in lacertis fait. Porro Darius rex, fiducia virium, non hostem a Persarum finibus arcere, sed intra regni sinum recipere gloriosius ratus, flumen Eufratem et montem Cilicise illis sine impedimento transire permisit, ac demum in campis Adrasti dirigit aeiem adversus eum. Habuit itaque Darius in ea congressione sexcenta milia hominum. Sed tarn numerosus exercitus mox terga vertit; non minus superatus Alexandri arte, quam Macedonum [virtute; raagna caedes Persarum in eo praelio] fait. De exercitu vero Alexandri, novies1 centum cecidere pedites, et centum viginti equites. Post hanc victoriam, major pars Asiae statim ad Alexandrum confugit.2 Denique plurima Alexander gessit bella cum praefectis Darii, quos jam non tarn armis quam nominis sui terrore superavit. Jam enim milites Alexandri Persicum aurum, et totius Orientis opes, quasi suam praedam ducebant, nee belli periculorum3 sed divitiarum adquirencl arum meminerant. De gloriosa victoria Alexandri contra Darium regem P&rsarum, et de numero interfectorim. Post haec autem Darius, cum quadringentis milibus peditum Id. et centum milibus equitum, in aciem procedit. Occurrit ei Alexander, et committitur praalium ingentibus animis. In eo praelio uterque vulneratus est rex, et tarn diu certamen anceps fait, quoad aufugeret Darius. Exinde magna caedes Persarum secuta est. Csesa sunt enim sexaginta unum milia peditum, et equitum decem milia, capta vero quadraginta milia. Ex Macedonibus vero cecidere pedestres centum et triginta, et equites centum quinquaginta. In castris Persarum multum auri et cseterarum opum inventum est, et intra castrorum captivos capta est Darii mater, et uxor, soror quoque, et duae Darii filise, quarum redemptionem4 oblata Darius etiam regni
1 novies] So Par. altering novem, W.; periculorumque, West, as Justin. Par. has erased the copula. as W. West. 2 4 So Paris, altering the old word quarum redemptionem] pro quadefecit, -which W. West. have. rum redemptione, W., taking Mas 3 periculorum'] periculorumve, as the object of obtinuit.

CHRONICA MAJORA.

63

Hugo, v. 6, sui dimidia parte non obtinuit. Bias tamen Alexander haberi col. 230. apud se ut reginas praecepit, filiabusque non sordidius matrimonium, sed r dignitate patris, sperare jussit. Ut regnwm Persarum cessit Macedonians. Id. Post hsec autem Darius, in gratiam victoris Alexandri, vin- Death of citur aureis cathenis a cognatis suis, et vinctus vitam finivit. Darius. Cujus corpus Alexander more regio sepelivit. Sicque Persarum regnum cessit in potestatem Macedonum, postquam steterat per annos ducentos et triginta unum. Interea vero Conquests Alexander Tyrum, urbem florentissimam, expugnavit, et Alex- of ^lex" andriam super amnem Tbanaym aedificavit, et Indiana expetiit, ut ultimo Orientis 2 Oceani limbo imperil sui finem terminaret ; ubi cum Poro, ipsius gentis rege fortissimo, equo vectus, singular! certamine dimicavit. Sed occiso dejectus equo, concursu satellitum suorum, mortem evasit. Subactis denique omnibus Orientis gentibus usque ad flumen Indum et Oceanum, statuit remeare retrorsum. Yerum cum Darium regem annis tantum quinque supervixisset, et aBabilonia3 reversus fuisset, suorum insidiis, in eadem urbe, in ipso astatis et victoriarum His death suarum flore, vitam veneno finivit, vitaa videlicet suae anno at on * xxxii., regni vero sui duodecimo. De divisione regni Alexa/ndri post mortem ipsius.
Orosius,iii. Quo defuncto, illico translate vel disperse in multis imperio, Division 23. Ptolomaeo prima JEgyptus, Africae Arabiaeque pars sorte pro- ^ AlexAdo, col. venit. Macedonas autem Pbilippus, qui et Arridaeus dicebatur, 57. frater Alexandri, sortitus est. Porro Syriam et Babiloniam,

et omnia regna Orientis obtinuit Pseleucus, et Asiae regnum

Abridged Antygonus. Deinde alii egregii quique viri, qui magno milifrom Ado taverant Alexandro, diversas occupavere provincias, et reges and Hugo. ex prsefectis facti, magnas opes non sibi tantum paraverunt,

verum etiam posteris reliquerunt. Hi tamen omnes, non multo post, mutuis se bellis et certaminibus consumpserunt. Ado, col. Horum tamen Pseleucus Antiocbiam, Laodiciam, Seleuciam, 58. Apamiam, Edessam, Beroeam, et Pellam urbes inclytas condidit, et in easdem urbes Judasos transtulit. Hujus 4 prasterea (Not in Pseleuci fait filius Antiochus Magnus.
Ado.)
1 Here is an instance of the addition of Paris spoiling the sense. W. has " quam si pater eas mari" taret." 2 Orientis'] Not in Hugo. Jus-

tin, xii. 7, has " Oceano ultimoque " Oriente." 3 a Babilnnia} Sic. Babiloniam, Hugo. 4 Hujus , . Magnus} Not in Ado.

De Antiocho Magno. Porro Antioclms iste relaxavit sacerdotes et scribas et Hugo, v. 7, cantores templi Domini a tributis, et a regio vectigali, et ab cou - 2 3lj aliis oneribus1 cunctis. Yerum iste Pseleucus atque Lysima- ' elms atrociter inter se dimicaverunt. Ultimum hoc helium 5g g ' Alexandri commilitonum fuit. Sed his ambobus occisis, Ptolomseiis Lagi filius Jerosolimam et Judasam dolo suam redegit in deditionem. De Ptolowceo Philadelphia. Post quern regnavit Ptolomaeus Philadelphus,2 qui donaria Id. col. 59. multa Jerosolimis transmisit, et divinas scripturas ex Hebraica in Graacam linguam, per septuaginta interpretes, transferre curavit. Et post hunc iterum Ptolomaaus Euergetes, Id. 61. Quo tern- sub quo Jesus filius Sirach Sapientiae librum composuit. pore fuerit Hujus etiam Ptolomsei filiam, nomine Cleopatram, Antiochus Marianus Jesus filius ^agnus sibj legitimo ^copulavit matrimonio,3 sumens cum ea a Scotus. prasfato Ptolomaeo partem Syriae et Samariam, Judseam, atque Phoenicem sub nomine dotis. Porro magnus Antiochus iste genuit Pseleucum et fratrem ejus Antiochum. Quorum Pseleucus Heliodorum Jerosolimam destinavit, ut serarium templi 2 Mace. iii. Domini confringeret, et extractam inde pecuniam ad eum deportaret. Sed dum Heliodorus cum suis satellitibus, mandatum ejus perficere cupiens, aerarium fuisset ingressus, apparuit ei quidam equus terribilis,4 qui eum graviter flagellavit, unde infecto regressus negotio, inde ad eum remeavit. Ab Hugo, v. 7. hoc proinde Pseleuco Parthi defecere, et Arsacem sibi regem Id. v. 17. constituere.5 Post Pseleuci decessum, adeptus est regnum Id. v. 7. ejus Antiochus, frater ejus, qui Epiphanes, id est prasclarus, appellatus est. Fuit tamen Pseleuco filius nomine Demetrius. Verum post Ptolomaeum Euergetem regnavit in .ZEgypto Pto- Id. v. 10. lomaeus Sother, et huic successit Ptolomaaus Epiphanes. Epi- Joseph. p. 25. phanes quoque reliquit filios duos,6 quorum unus Phyolometor, Ant. xii. et alter nomen habuit Mscon. 4. 11. De Hannibale. His etiam temporibus apud Oarthaginem quoque Hannibal, Orosius, Amilcaris filius, Pcenorum, id est Affricanorum, imperator est iv. 14,
oneribus] omnibus, A. West, whom this is taken, give it correctly. has omnibus aliis exactionibus. See Joseph. Antiq. xii. 4. 1. 2 4 W. W&- xxxviii. annis, and so terribilis'] Sic, for terribilem West. 3 5 Cleopatra was the daughter of Here West, has 'Ptolomeus Antiochus, and married Ptolemy Philopater xvii. annis.' 6 Epiphanes. Marianus Scotus (A. duos] suos, A. 4006) and Eusebius, from one of
1

or Ado, col. 59.

CHRONICA MAJORA.

65

Justin, institutus; fatalei non tam Romania quam ipsi Africse malum. xxix. 1. Qui cum esset novem annis natus, juravit se Romania nunOrosius,iv. quam faturum amicum. Et factus imperator, ut Romanorum 15pervaderet regnum, Pyrenaeos montes transgressus, inter ferocissimas G-allorura gentes ferro viam aperuit, et a Pyrenseo ad Alpes pertingens, cum Scipione, Roma tune consule, conflixit, et superavit; et idem apud Taximanum lacum Romanum consulem Flaminium interfecit, et ejus exercitum penitus delevit. Gannce vicus Apulice est. Orosius, iv. Sed et alia vice, apud Cannas, vicum Apuliae, Lucius 16JSmilius Paulus et consulares atque prsetorii viri viginti ab eo sunt interfecti, et plurimi senatores capti et occisi, viri quoque nobiles trecenti Yirius quoque consul cum quinquaginta fugit equitibus. In ilia praeterea pugna pedestrium virorum quadraginta milia et equitum tria milia quingenti periere. Hannibal autem, in testimonium victorias suas, tres modios aureorum annulorum Carthaginem misit, quos ex manibus interfectorum equitum Romanorum detraxerat. Itaque pasne omnes Romanes spei vires in eo certamine perierunt; et adeo desperaverunt Romani, ut de relinquenda Italia novisque sedibus exquirendis consilium ineundum putaverint. Id. 17. Sed demum in Hispania duo germani Scipiones, Romanorum consules, a ducibus Hannibalis interfecti sunt. Sed horum Id. 18 nepos Scipio, qui cognominatus est Affricanus, imperium in Hispania proconsularel sortitus, in ultionem patris et patrui animum intendit, et Pyrenasum trangressus, Poenorum ducem Hasdrubalem superavit bello, et castris exuit2; et onanem Hispaniam a Pyrenaso usque ad Oceanum in provinciam redegit. Id. 19. Et tune tandem Hannibal in Affricam redire compulsus est, ut fessis Carthaginensibus subveniret; quern Scipio bello susceptum superavit. In ea pugna interfecta sunt Carthaginensium viginti milia quingenti, et octoginta "elephanti capti vel De magnitudine Cartaginis et altitudine murorum arcis. Orosius, iv. Demum quoque Cartago a Romanis deleta est, quaa triginta milibus passuum muro amplexa, tota pene mari cingebatur, absque faucibus, quae tribus milibus passuum aperiebantur. Porro hie locus murum viginti pedes latum habebat, saxo quadrato, in altitudinem cubitorum quadraginta. Arx
2 exuif] exivit, A. Chetham. It proconsulare] vel -i, Par., A. having pro consulate in two words. is not in W. E 1

66

MATTH^EI PARISIENSIS

vero ejusdem urbis, cui Byrsas nomen erat, amplius quam duo milia passuum tenebat. Et una parte munus communis erat nrbi et Byrsse, imminens mari. Diruta et concremata est ipsa civitas, anno a conditione sua septingentesimo; sicque tandem bellum Punicum est finitum. De expugnatione Numidice, id est Mauritania. In Numidia tune amicus Romani populi Micipsa regnabat. Cf. OroQuo defuncto, regnavit Jugurtha, qui contra se bellum movit sium,v. 15 Romanorum, propter necem Adherbalis et Hyempsalis, liberorum Micipsse. Hac occasione primum expugnata est !N~umidia a Metello consule, et demum a Mario domita. Sed et Mauritania, quam Bochus rex tuebatur, a Romanis est subaota. Cantabri denique, Gallicii, et Lusitani, Hispanige populi, uno pene prselio sunt superati. In Italia quoque Epyrotae, qui in Illyrico, cum Pyrrho rege suo, contra Romanes conspiraverant, primum pace molliti, demum vero cum AcHvis et Thessalis edomiti, Romanol subacti sunt jugo. Indeque fortuna Romana, non contenta terminis Italiaa, coepit se porrigere ad procul posita regna.
De Attalo rege Asice.

Nam et ipso ferme tempore Attalus rex Asise, humanis Orosius, v. rebus excedens, per testamentum suum Romanes sui consti-8tuit hseredes regni. De Antiocho illustri rege Asyce. Sed, ut ad Hebraicam revertar historiam, extinctis jam 2 Mace. iv. varia sorte Alexandri Magni ducibus, regnavit in Syria jam dictus Antiochus illustris, filius Antiochi regis, anno cxxxvii. regni Grascorum. Onias in illis diebus Jerosolimis summus pontifex habebatur. Cui frater Jason eripere sacerdotium cupiens, ccepit Judaicse legis jura, non in occulto violare, sed palam omnibus destruere, quasi sacerdotium, quod affectabat, aliter quam scelere consequi non valeret. Nota impietatem Jasonis fratris Onice pontificis. Ausus est enim sub ipsa templi arce gymnasium construere, 2 Mace. iv. et optimos quosque epheborum in lupanaribus ponere, eosque 12<
1

Romano] Romani, A.C.D. W. and West have Romano.

CHRONICA MAJORA.

67

2 Mace. iv. qui erant Jerosolimis, Antiochenos scribere. Bed hoc impii, et non sacerdotis, Jasonis nefarium et inauditum scelus ultio divina consecuta est. In leges quippe divinas impie agere, non cedit impune. Unde post triennium ipse Jason, qui Dei jura violaverat, et germanum proprium captivaverat, jussu regis Antiochi expulsus est in Ammanitidem regionem, et Menelaus quidam, de tribu Benjamin, sacerdotium obtinuit. Yerum, hujus Menelai factione, Onias, pius pontifex, dolo peremptus est per quendam regis suffectum Andronicum. Et non multo. post, Menelaus amotus est a sacerdotio, succedente sibi fratre Lysimacho. Sed cum nee sic malum desisteret, tandem postmodum dejectus de turre quinquaginta cubitorum, infelicem exhalavit animam. Lysimachus quoque, jam multo templi auro asportato, plebeio concursu, secus asrarium lapidatus interiit. Post hasc autem praafatus rex Antiochus ascendens Jerosolimam, intravit in sanctuarium cum superbia, et tulit altare aureum, et candelabrum, et mensam propositionis, et velum, et castera templi ornamenta, et regressus est Antiochiam. Demum vero prsecepit omnibus regni sui gentibus ut esset populus unus, et prohibuit in templo Domini fieri holocausta et sacrificium, prsecepitque Judasis coinquinari escis immundis, ut transgrederentur mandata Dei. De crudelitate AntiocM, et septem fratribus cutn matre sua interfectis. In illis diebus quidam Eleazarus,1 setate provectus, compel lebatur carnem manducare porcinam. Sed ille : " Non est," in quit, " dignum, Eleazarum nonagenarium transire ad vitam " alienigenarum." Et amplectens potius gloriosam mortem, quam odibilem vitam, multis fatigatus suppliciis, decessit, junioribus et universee genti suee magnum virtutis et fortitudinis2 Id. vii. i. exemplum derelinquens. Contigit etiam eodem tempore septem fratres cum matre ad similem cibum flagris compelli, in P- 26prsesentia crudelissimi regis. Sed et hi magis elegerunt cruciatibus interfici, quam contra jus et fas carnes porcinas manducare. Ad ultimum vero passa est sancta et memorabilis mater eorum, quaa, pereuntes septem filios sub unius ri ' 10- diei articulo, asquanimiter fuerat contemplata. Sed et alias duas mulieres delataa3 sunt natos suos circumcidisse. Quas, 2 Mace. vi.
3 West. ins. nomine. delatce"] Par. puts percepts: fortitudinis'] So Par. C.D.W. above the line: C.D. have delate formidinis, A. West., except Eeg. percepts. MS. B 2 2 1

68

MATTH.EI PABISIENSIS

pueris ad colla suspensis, cum publice per civitatem natos circumduxissent, de muro praecipitaverunt. Prseterea apud quemcunque iuveniebantur libri testament! Domini, et qui- ] Mace. i. cumque observabant legem Moysi, secundum regis edictum 60trucidabantur. Qua de causa, territa populi multitude, reliquit j^ ;. 45 ? legem Domini, secundum jussum regis Antiochi, et sacrifica- 50. bant idolis, et infringebant sabbatum, et sedificabant sibi aras et templa idolorum, secundum ritum gentium, nee se simpli- 2_Maec. citer Judseum quisque fatebatur, sed studia Gragcorum semula- vl- 6bantur, et eis per omnia consimiles fieri cupiebant, quos hostes et peremptores antea habuerant. De Juda Mac'haboeo. In illis diebus, Judas Machabseus secesserat in desertum, 2 Mace. v. O*7 et ibi inter feras vitam cum suis agebat, ne particeps esset"5'coinquinationis et prgevaricationis. Sed quamvis pauci numero id. ii. 22, forent hi qui cum illo morabantur, ita tamen multitudinem 23. gentium et duces AntiocM regis bellis contriverunt creberrimis,1 ut et templum quod erat Jerosolimis recuperarent, et leges, qua3 abolendse erant, eorum felici pertinacia2 restituerentur. Unde manifeste claruit, quod nullse essent hominum [vires] 3 adversus Deum. De in/slid morte prcefati Antiochi. Interea tamen Antiochus rex, cum conceptam nequitiam 2 Mace. ix. Deo impediente perficere non valeret, ira tumens Jerosolimam 4, 7. properabat. Quo dum tenderet, contigit ut de curru corrueret, sicque gravi collisione membrorum attritus, lecto decubuit, et miserabili languore diu fatigatus, interiit. Reliquit Id. vi. 17. tamen h^redem, parvulum filium Antiochum, quern Eupatorem appellavit. De Demetrw. Quod audiens Demetrius Pseleuci filius, cujus supra memi- i Mace, nimus, a Roma, qua tenebatur obses, latenter egressus, in Syriam ^ii. venire curavit. Ubi secundo favore populi susceptus, mox conductum exercitum aggregavit, et postmodum pupillum Eupatorem et tutorem ejus Lysiam comprehendens, pariter interfecit. Et cum sedisset super sedem patrum suoriim, accessit ad eum sceleratissimus Alchimus, de genere Aaron, Oniae
3 creberrimis} uberrimis, West. wes]om.A. TheMSS. of West, pertinacia\ vel audacia, Par. ; vary. It is in Trin., but is omitted in Chatham. pertinacia vel audacia, C. 3 1

<f

CHKONTCA MAJOEA.

69

videlicet summi pontificis frater, sed nihil dignum sacerdotii in se retinens. Cum enim offensionis tempore, propter absentationem regis Antiochi, sponte coinquinatus fuisset, populo Dei detrahere et regem coepit inflammare multis sermonibus adversus Judam Machabaeum. Dicebat enim : " Hi qui dicuntur " Assidei Judasorum, quibus praaest Judas Machabseus, bella " nutriunt et seditiones movent, nee patiuntur regnum esse " quietum. Unde ego defraudatus parentum gloria, dico autem " summo sacerdotio, veni hue quidem, primum utilitatibus regis " fidem servans, secundo etiam civibus consulens. Nam, prse" dictorum pravitate virorum, universum genus nostrum valde " vexatur. Sed de his singulis, oro te, rex, ut et regioni et " generi nostro, secundum pervulgatam omnibus humanitatem " tuam, prospicere digneris." Tune misit rex. Jerosolimis Nichanorem principem elephantorum, ut et Judam Machabseum comprehenderet, et Alchimum sacerdotem constitueret. Alchimus autem ferme beluse animum gerens, cum Jerosolimam venisset, et pretio sacerdotium comparavisset, ne quid jus et fas invio1 Mace. ix. latum prastermitteret, jussit destrui muros domus sanctse in54. terioris, opera videlicet sanctorum prophetarum, expletis trecentis et tribus annis ex quo remeaverat Judaaorum populus ex JEgypto. Sed horum criminum pcenas miser diu vitare non potuit. Subito enim obelusum est os ejus, et loqui non potuit, sed dissolutus paralysi miserabiliter expiravit; sicque deficientibus sacerdotibus de genere Aaron, et Juda Machabaao, pro patriae legibus decertante sorte bellica, jam defuncto, Id. ix. 31. Jonathas frater ejus adeptus est principatum Judaaorum simulque sacerdotium. 2 Mace. X1V De morte Demetrii. Interea vero, regem Demetrium Alexander Eupatoris films interfecit. G-enuerat tamen Demetrius filium nomine Demetrium, qui memoratum postmodum interfecit Alexandrum, qui multis praaliis Parthos fudit; sed ab his tandem comprehensus, in Hircania expiravit. Yerum rex Alexander filium suum, nondum adultum, Triphoni cuidam militi suo nutriendum tradiderat. At ille, sperans Demetrium adolescentem esse Ant. xiii. defunctum, occiso pupillo Antiochor (sic enim puer nomina7.1. batur, quem Tripho tueri debebat), regnum Syriaa invadit. Quo cum potiretur, Jonatham fratrem Judas, summum pontificem Judaeorum, dolo captum interemit. Thripho quoque non multo post, ab Antiocho, fratre Demetrii, qui in Asia educabatur, bello vincitur et occiditur; rursusque regnum Syriaa ad sobolem Demefcrii revertitur. Jonathae vero, Symon frater ejus successit. Post Symonem autem pervenit sacerdotium ad 1 Mace, xi,

70

MATTH^EI PAEISIENSIS

p. 27-

filium ejus Joannem, qui adversus Hirchanos dimicang, Hircani Hermann. nomen accepit. Hircano vero successit Aristobolus, qui1 (-/ontrac factus est rex et sacerdos, et Aristobolo guccessit rex efc sacerdos pariter Alexander. Alexander quoque moriens reliquit superstites filios duos, Aristobolum scilicet et Hircanum. Sed Cf- Hegedonec adolescerent pueri, Alexandram, conjugem suam, tempera- j)g j>!?i0 mento regali pragesse voluit, siraul arbitram statuens, cuinam Judaico, i. potissimum illorum duorum summum sacerdotium committeret. 12. Ilia Hircanum in sacerdotio substituit patri propter senioris setatis prasrogativam, Aristobolo fratri nihil publicorum com- 16 mittens officiorum. Post Alexandras 2 vero mortem, Aristobolus Hermann. invasit regnum, ac demum Hyrcanus sacerdotii dignitatem ei Contract. misit. Postea vero idem Hyrcanus, excitatus ab Antipatro patre Herodis, primum ad Arabia regem se contulit, facti poenitens, ac demum Pompeio, Romanorum duci, qui in Syriam Tygranem regem debellaturus advenerat, querimoniam super fratre suo detulit. Qua occasione idem Pompeius, consul Romanorum, urbem Jerosolimam oppugnavit, et templum polluit, et Aristobolum pontificem vinctum cum liberis Eomam misit ; Hircano vero pontificatum reliquit, et memoratum Antypatrum procuratorem totius regni constituit. Sicque deinceps gens Judseorum tributaria Romano facta est imperio, et ita, sicut dictum est, Aristobolus et Hyrcanus fratres, de regno inter se dimicantes, primi occasionem tribuere Romanis ut Judseam invaderent. In illis etiam diebus, tarn supra nominatus Pom- Oros. vi. 6. peius quam Gabinius, consules Romanorum, totam Syriam Romanis subactam redegerunt imperils in provinciee formam, et sic paulatim Oriens Romano subici coepit imperio.1 Interea tam.en fit in urbe 3 Catilinaa conjuratio, quam scripsit Salustinus. Yerum consulis Ciceronis industria celeriter est sopita, Joseph. pariter et extincta. Porro Gabinio Crassus successit, et regi T^' X1V' Syrias4 Ptolomseo Alexandro successit Ptolomseus Dionisius. Hieron De quibusdain regibus Britonum. His quoque diebus, post Elidurum regem Britonum, regnavit Galf. Mon. J9 Regin 5 Gorboniani filius. Huic successit Marganus Arcngallonis filius. Oui Ennianus frater ejus, qui septimo anno regni sui depositus est propter tyrannidem quam in populo suo exercuit ; et in loco ejus successit Idwallo, Vigenii filius; huic Runo, gw] autem, A.C.D. TheMSS. of West. vary. 2 Alexandras] Alexandri, Par. C.D.; Alexander, A. 3 in urbe] in urme, A.; murne, C.; inurine, D. The MSS. of West.
1

have in urme or in urine. W. has urine. 4 Syria;'] Sic, for JEgypti. 5 regnavit Regin] Sic MSS., apparently for regni diadema suscepit, as Galf. Mon.

CHRONICA MAJORA.

71

Peredurii filing; cui Geroncius, cui Catellus, cui Coillus, cui Porrex, cui Cherin. Hujus tres filii, Fulgenius videlicet, Eldadus, efc Andragius, post ilium per ordinem regnaverunt, Exin successit TTrianus Andragii filius. Cui Eliud, cui Eledauchus, cui Clotenus, cui G-urguincius, cui Morianus, cui Bleddo, cui Cap, cui Oenus, cui Sisillinus, cui Bledgaberd, cui Archinail, cui Eldol, cui Redion, cui Redercliius, cui Samuil, cui Penissel, cui Pyr, cui Capoyr, cui Digueillus, cui Galf. Mon. Hely. Hie quadraginta annis reguum tractavit. Hie tres geneiii. 20. ravit filios, Lud, Cassibellaunum, et Nennium, quorum primogenitus, videlicet Lud, regnum post obitum patris suscepit. Exin, gloriosus sedificator urbium existens, renovavit muros urbis Trinovantum, et innumerabilibus turribus earn circumcinxit. Praecepit etiam civibus, ut domus et aadificia sua in eadem construerent, ita ut non esset in longe positis regnis civitas qu83 pulchriora palatia contineret. Fuit ipse bellicosus homo, et in dandis1 profusus. Et cum plures civitates possideret, hanc prse omnibus amabat, et in ilia majori tempore totius vitse SU832 commanebat, unde nominata fuit postmodum Kaerlud, et deinde per corruptionem nominis Kaerlunden. Succedente quoque tempore, per commutationem linguarum, dicta fuit Lundene, et postea Lundres, applicantibus alienigenis, qui patriam sibi summittebant. Defuncto tandem illo, corpus ejus reconditum fuit in prsedicta civitate, juxta illam portam, quse adhuc de nomine suo Porthlud Britanniee, Saxonice vero Ludesgate nuncupatur. Nati fuerant ei duo filii, Androgeus et Tennantius ; qui, cum propter eetatem regnum tractare nequivissent, Cassibellaunus, frater suus, loco illorum sublimatur. Mox ut diademate insignitus fuit, coepit ita largitate afcque probitate vigere, ut per remota regna fama illius divulgaretur; unde contigit, ut totius regni monarchia sibi et non nepotibus cederet. Cassibellaunus tamen, pietati indulgens, noluit juvenes expertes esse regni, sed eis magnam partem distribuit. Urbem etenim Trinovantum cum ducatu Canciaa largitus est Androgeo ; ducatum vero Cornubise Tennantio. Ipse autem diademate praelatus, illis et totius insulse principibus imperabat. Ut Julius Caesar venit in JBritanniain. Galf. Mon. Contigit interea ut Julius Csesar, subjugata Gallia, ad littus iv. 1-4. Euthenorum pervenisset. Cumque illinc Britanniam aspexisset, qusesivit a circumstantibus quse patria et quaa gens infra West. ins. muneribus. Galf. the scribe of the MS. having Mon. has epulis. omitted the proper word, anni, 2 vitcR ,s-M] So Par. in the margin, which West. has.
1

72

MATTH.EI PARISIENSIS

p. 28.

Occeanum habitasset. Denique cum nomen insnlae a referentibus didicisset, nuncios illico destinavit ad regem, cum minis exigens ut sibi tributum, sicut ab aliis nationibus, annis singulis solveretur. Cassibellaunus vero rex Britonum, cum nunciorum adventus causam cognovisset, cum indignatione respondit, sese tributam minime redditurum, maxime cum una eademque nobilitatis vena, a Priamide et .ZEnea, Eomanis et Britonibus sit communis. "Libertatem," inquit, "in tantum " nostra progenies consuevit habere, quod servitus, quid sit, " penitus ignoret. Et si ipsi dii nobis earn conarentur eripere, " omni nisu laboraremus resistere, etiamsi pro ilia mortem " pati ] contingeret." Cumque reversis nunciis Julius Caesar hujusmodi responsum audisset, navigium furibundus parare jubet, ut quod Cassibellauno mandaverat, prosequatur effectu. Optato igitur instante ventorum flatu, in ostium Thamensis fluminis cum exercitu suo applicuit. Erat eo tempore Cassibellaunus rex, cum tota fortitudine regni, cousilium quserens a suis qualiter hostes longius arceret. Aderat ibidem cum eo Belinus princeps militias suaa, cum Androgeo duce Trinovantum, et Tennantio duce Cornubise. Affuerunt quoque tres reges sibi subditi, Cridiosus videlicet Albaniae, et Gueithaec Venedociaa, atque Britael Demetiaa. Denique omnes in hoc consenserunt, ut antequam civitatem aliquam aut oppidum cepissent, castra Caasaris adeuntes, ipsum expellere conarentur. Concurrentibus igitur adverse2 catervis, prselium diu et crudeliter commiserunt. Tandem cum casus Nennio obtulisset aditum cum Caasare congrediendi, irruens acriter in eum, totisque viribus utens, ilium super galeam percussit, admodum Isetus se posse cum tanto viro, gladiis discurrentibus, praalium commiscere. At iterato3 praatenso clipeo, ipsum viriliter. cum ense nudato semel et secundo in casside percutiens, letaliter vulneravit. G-ladius igitur Caasaris, a casside Nennii labens in clipeo4 ejus, viriliter impressus remansit. ISTennius ergo gladium Caasaris noc modo adeptus, in hostes irruere non cessavit. Quemcunque cum ipso attingebat, caput ei aut membrum aliquod amputabat. Illi tandem in hunc modum saavienti obviavit Labienus tribunus, atque ab illo interemptus est. Denique plurima diei parte emensa, victoria Britonibus pervenit. Superveniente itaque nocte, Caasar agminibus lace2 adverse] Altered thus by Par. from adversis. 3 iterate'] Julius, West.; Cesar, W. 4 clipeo] clipeum, W. West.

So Par. in the margin for SMStinere (West.), which the scribe had omitted ; W. has incurrere cogeremur.

CHRONICA MAJORA.

73

ratis naves conscendit, G-alliamque confusus petivit. Ab hac autem tergiversatione, Lucanus poeta eximius in laudem Britonum sic ait [ii. 572]; " Territa quassitis ostendit terga Britannis." Nennius vero frater regis letaliter, ut dictum est, vulneratus, post dies quindecim vitam finivit. Exequias autem regias facientes, posuerunt cum illo in sarcophago gladium Caasaris, cui nomen erat crocea mors,1 quia nullus ab eo vulneratus vivus evadebat. Tit Cassibellaunus rex Julium Ccesarem de Britannia fugaverit. Galf. Mon. Fugato igitur in hunc modum Julio Caasare, nulla interim Defeat of iv. 5-7. ^igg prasteribat, quin fugam suam Britonumque victoriam condoleret. Emenso deinde biennio, parat iterum Occeanum transfretare, et sese in Cassibellaunum vindicare. Quod cum Cassibellaunus per internuncios comperisset, in alveo Tamensis fluminis, quo ad urbem Trinovantum imperator navigaturus erat, palos ferreos et grosses subtus amnem infixit, ut naves ejus, si supervenirent, illiderentur. Julius autem, cum quasque sibi necessaria paravisset, per Tamensem fluvium civitatem Trinovantiim adire disposuit. Sed naves ejus prasfatis infixaa palis, grande periculum subito incurrerunt. Unde ad milia milites submergebantur, dum naves perforatas fluvius ingrediens absorberet. Cassar ergo hujusmodi naufragium passus, cum suis, qui ex hoc periculo vix fuerant elapsi, cum maxima difficultate terrain nactus est. . At Cassibellaunus hoc viso, impetum fecit in Romanes, qui viriliter Britonum irruptionibus restiterunt. Veruntamen in fluvio periclitati, majorem patiuntur stragem quam in ferro.2 Unde supra modum exhilarati,3 Britones triumphum reportarunt. Caesar vero cum paucis ad naves fugiens, ventorum flatu celeriter evectus Monanorum litora penetravit, ingressus ergo turrim quam antea construxerat, quas Odrea dicebatur, majorem ibidem armatorum copiam expectabat. Ut Cassibellaunus pro iterata victoria diis libatnina obtulerit. Galf. Mon. Cassibellaunus itaque ob iteratam lastus victoriam, ad -urbem Cassibeliv. 8-10. Trinovantum cum universa multitudine regni reversus, debitos launus. Crocea mars'] croceamor, A. in ferro] So Par. ; A. had inferrent, as W. West.
2 1 3 exhilaratf] So altered by Par. debilitati, West.; debilitatis, W.

MATTH^EI PARISIENSIS honores et sacrificia diis suis impendere prsecepit, qui sibi de tanto imperatore concessere triumphum. Mox igitur ut diis suis solempnitates debitas peregissent, epulisque et potibus sese refecissent, residuum diei in ludis componendis perficere satagebant. Ludentibiis itaque ipsis, maxima orta est discordia inter nepotem Androgei ducis Trinovantum, et nepotem regis,1 ita quod illis altercantibus nepos regis capite est privatus. Quo occiso, perturbata est curia, et rumor infaustus ad Cassibellaunum penetravit.2 Commotus rex super casu nepotis sui, Androgeo iratus mandavit, ut nepotem suum sibi redderet, paratum talem sententiam subire qualem proceres regni indicarent.3 Androgeus vero regi mandavit, sese suam habere curam de hominibus suis, et ibi dimniri debere, si quis adversus aliquem suprum querimoniam haberet. Sicque cum indignatione illis ab invicem recedentibus, Cassibellaunus acceleravit provincias Androgei devastare, ignem accumulare, et sinistra, quascunque potuit, facere non cessavit. Denique, cum rex, multofciens ab Androgeo requisitus, furorem nullatenus mitigare voluisset, Androgeus omni solatio destitutus, nuncios cum obsidibus ad Julium Cassarem destinavit, auxilium ipsius implorans, ut ipsius adjutus celsitudine, injuriis Cassibellauni resistere quivisset. Addidit etiam, quod si per ipsius potentiam pristinas dignitati posset restitui, ipse per eum tota Britannia potiretur. Sceuvam nihilominus, filium suum, cum triginta pueris nobilioribus regni, in argumentum securitatis, perdendos ei transmisit, si in aliquo contra eum vitium incurreret falsitatis. Imperator autem, cum sententiam hujusmodi a nunciis sibi referentibus cognovisset, obsides honorifice custodiri prascepit, ingentique fluctuans gaudio, cum tota multitudine sua, naves celeriter conscendit, flatuque ventorum velociter evectus, in Eutupi portu, qui modo Sancwicum dicitur, cum prosperitate applicuit. Invenit ibidem Androgeum ducem Trinovantum, qui fidele sibi promittens obsequium, qualiter procedere debuit prudenter instruxit. Obsederat interea Cassibellaunus rex civitatem Trinovantum, sed cum adventum Caasaris calluisset, ipsi obviare festinat. Ut igitur in quandam convallem prope Doroberniam convenerunt adversse catervse, multum cruoris ibidem utrobique diffundunt. Cumque multum diei in decertando consumpserant, ecce Androgeus ex quadam silva, qua3 prope erat, cum quinque mili-

et nepotem regis] Inserted here by Par., the scribe having omitted it. 2 penetravit] vel, usque pervenit, Par., above the line.

At the foot of the page is a portrait of a king sitting, holding a sword.

CHRONICA MAJORI.

75

bug armatorum egrediens, exercitum Cassibellauni a lergo invasit, et licet cum labore dispersib. At rex cum suis coactus in fugam, montem quendam occupavit arduum et abruptum, in summitate habens coriletum densissimum et saxosum, qui Britonibus ad tempus pro castro habebatur. Obsedit igitur Caesar montem ilium deficiente die, omnes exitus adversariis prascludens. Emensa jam die secunda, cum Caesar Britones ad deditionem cogere nequiret, decrevit ibidem eos fame fatigare, nisi Androgeus, in se reversus, de gente propria pietatem haberet. Ipse namque accedens ad Julium in hunc modum sermonem dissolvit: " Ecce, satis vindicasti te " in Cassibellaunum, et Britanniam tibi, meo auxilio, subjecisti. " Noluerunt1 omnipotentes dii nostri,2 dominum meum morte " turpissima condemnari, nee3 vinculis eum patiar irretiri. " Habeto ergo misericordiam de illo, quia me vivente 4 ipse " periclitari non poterit." Caesar igitur ad petitionem Androgei mitigatus talem concordiam iniit,5 quod Cassibellaunus tria milia librarum argenti annis singulis, nomine tributi, sese de Galf. Mon. Britannia Cassari redditurum promisit. Deinde facti amici, iv. 11. mutua dona alter alteri contulerunt. Cumque postmodum anni septem prasterissent, defunctus est Cassibellaunus, et in Eboraco sepultus. Successit ei Tennantius frater Androgei, quia Androgeus cum imperatore Bjomam profectus fuerat. Ut Julius, expletis negotiis, Romam redierit. Julius igitur, prseliis occidentalibus in decennio consummatis, Romam contra Pompeium properavit, solus aastuans imperare, P- 29Nam, ut ait Lucanus [i. 92], " ITulla fides regni sociis, omnisque potestas " Impatiens consortis erit." Hist. Misc.
V1-

Sed cum Pompeio simul et Romanis ipsius adventus esset promulgatus, timuerunt tyrannidem ipsius, et decreverunt ut non nisi dimisso exercitu veniret in urbem. Quod Caasar graviter ferens, illuc hostiliter contendit. At Pompeius et omnis Romanorum senatus treraefacti, Graaciam adierunt. Tune Caasar urbem ingrediens aarario publico pecuniam tulit, et suis militibus erogavit. Tandem commisso praalio, Pom1 4 noluerunf] Altered by Par. vivente] D.W.; juventute, A.; from noluit, an error of the scribe viventute, C.; the MSS. of West. have vivente or vivendo. for nolint. 2 5 A. has ut here, which Par. has iniit] So altered by Par. from expuncted. It is in W. West. inierunt, as West.; W. lias fecit. 3 nee'] Altered by Paris from aut. \

76

MATTH^JI PAEISIENSIS

peium per Syriam in JEgyptmn. fugavit. Csesa referuntur Oros. vi. in illo praslio Pompeianorum militum duodecim milia, et tri- I5ginta quatuor centuriones. Pompeius vero, statim ut -<3Sgypti litus attigit, jussu Ptholomasi juvenis in gratiam Caesaris occisus est. Deinde Caesar omnium Orientalium pervagatus regna, quaeque sibi obvia subjugavit. Inde reversus Romam, rerum summam ac potestatem solus ordinavit. Sed dum Id. 17. ibidem reipublicae statum contra majorum consuetudinem dementerl instauraret, actoribus Bruto et Cassio in curia viginti tribus vulneribus confossus interiit, post annos tres et menses sex quam cceperat imperare. In hac conspiratione ducentos sexaginta viros fuisse conscios refertur.2 De imperio Augusti Ccesaris secundi. Secundus Romanorum monarcha Octavianus Augustus ex- Hist. Misc. stitit, quo nullus imperatorum in bellis felicior, in pace mode- vllratior fait. Adolescentiam tamen suam civilibus bellis implicans, omnia quas adorsus est regna, sine difficultate, Romano subjugavit imperio. Sed antequam regni monarchiam obtinuisset, inter ipsum et Antonium socerum suum respublica divisa manebat. Tandem cum Antonius sese propria manu interemerat propter Cleopatram reginam suam, quas magis Augusto quam sibi adhserere cupiebat, solus mundi climata moderabat. Bxtremi orbis namque principes, fama sapientias et benignitatis ipsius invitati, sub ipso vivere ac rerum gerendarum curam peragere dulce habuerunt. Plus enim apud omnes favore sui nominis fecit Augustus, quam alius quisquam imperatorum facere armorum robore potuisset. Herodes nam- Hegesippus que, rex Judaicaa gentis, qui ab Antonio memorato diadema De Bello susceperat, sponte se illi contulit, et licet tremens accessisset ad eum, quoniam Antonio adhseserat, tale fertur accepisse responsum : "Dignus es plurimis imperare et bonis moribus " abundare, qui in adversis positum non deseris ainicum. Benignitas " I^obis autem indignum esse videtur, ut quern bello vicimus Uctaviam. fi ^enignitate non vincamus." Et cum haac dixisset Augustus, imposuit coronam capiti ejus, amplians illi Gadacon et Yponem, Samariam et Ypenum, turrimque Stratonis, et maritimas civitates. Pacatis igitur omnibus regnis per orbem universum, omnique bellorum fragore sedato, Eomam rediit, et rempublicam secundum leges Eomanas, unicuique jus suum tribuens, cum tranquillitate disposuit.
1 dementer'] The de of this word is erased in A. Orosius has dementer. 2 The MS. apparently had refe-

runtur, as West.

Par. has erased

CHRONIC A MAJOR A.

77

Linea Salvatoris, id est, generatio Christi Jesu in (state quinta. Linea Salvatoris nostri in hac mundi setate quinta, a Salathiel, quem genuit Jeconias junior post transmigrationem Babilonis, sumpsit exordium. Nam major Jeconias, de quo superius dictum est, consilio Jeremise tradidit se in manus ISTabugodonasor regis Babilonis, cum quo circiter deeem milia Judseorum transmigraverunt, in quorum numero fait Ezechiel cum Daniele, et tribus pueris. Salatiel autem genuit Zorobabel, Zorobabel genuit Abiud, cujus temporibus Esdras, bibliotheca reperta, rediit Jerusalem cum MDCC. Judseis, et alienigenas mulieres a consortio Judseorum ejecit. Eodem tempore Neemias veniens in Jerusalem, muros cum sex portis in angustia construxit, populum ab usuris liberavit. Ignem novum de stipitibiis absconditis a Jeremia suscepit, legente Esdra in Cenofegia, populum ad audiendam legem quater in die, et quater in nocte convenire fecit, et ad celebrationem sabbati populum induxit. Abiud autem genuit Eliachim, qui genuit Azor, qui genuit Sadoch, qui genuit Achim. Achim genuit Eliud, qui genuit Eleazar. Iste Eleazar elephantum effodiens, cum eo cecidit. Eleazar genuit Mathan. Iste Mathan ex uxore Estha genuit Jacob. Defuncto vero Mathan, suscepit Mathat vel Melcbi Estham uxorem Mathan, et genuit ex ea Hely, qui fait frater uterinus Jacob. Jacob autem genuit Joseph viruni Mariaa. Iste Joseph filius fait adoptivus Heli, secundum legem, et non secundum naturam. Unde legitur in Evangelio Lucaa Evangelistse, " ut putabatur, filius Joseph, " qui fait Hely." Iste Joseph habuit sponsam secundum legem Judseorum de familia et domo propria nomine Mariana. De qua, angelo nunciante, natus est verus rex et sacerdos Christus Dei Filius, secundum ordinem Melchisedech. Ut Herodes' regnum et sacerdotium Judceorum invaserit. Hegesippus Tunel vero deficiente regno atque legitimo sacerdotio JudaaDe B. J. i. orum, Herodes vir alienigena, Antipatris principis et Cipydis ' se(W' matris Arabiaa filius, a senatu Romano susceperat regnum Judseorum, et contra jus et fas Judaicse gentis, ignobiles quosque extulit. Vestem summi pontificis obclusam retinens, nunquam ejus usum alicui concessit. Et ut suam sobolem regio Ado, col. Judseorum generi commisceret, abjecta Doside uxore quam ?3prius acceperat, Mariagnam neptem regis Aristoboli, et filiam Hircani summi pontificis, sibi copulavit. Et ne forte ab IsraeTunc] Ntmc, West.

78

MATTH^EI PARISIENSIS

p. 30.

litico semine argueretur extraneus, combussit omnes libros in quibus nobilitas gentis illius in templo servabatur ascripta, ut deficientibus probamentis ipse ad bane pertinere videretur. Wovem legitur babuisse uxores, quarum duas tantum sine liberis erant. Sed inter omnes alias pollebat Mariagnes excellentissimi gratia decoris, unde nee earn ofiensam babere volebat. Warn quinque ei genuerat filios, quorum duo, Alexander et Aristobolus, facetiam virilis animi omnibus praaferebant. Et licet Herodes Mariagnem in nullo mcastificare vellet, ilia non curabat parem viro refundere gratiam, sed nacta occasione, quia Hircanum avum suum viri sui insidiis compererat exfcinctum, propter regni cupiditatem falso suspectum, odio maximo virum mulier constringebat. Quod audiens Herodes, crimen bujusmodi in Mariagnem componit, quod scilicet suam imaginem in JEgyptum Antonio superius memorato destinasset, ut 1 pulcbritudinis suas splendore perstrictum excitaret in 2 illius libidines, quern prseruptum noverat ad omnes amatorum cupiditates. Etsi non multo post secuta sit facti poenitentia, jussit earn Herodes occidi. Matri itaque successere filii memorati, maternse necis ultores, si possent, asserentes quod ad scelus parricidii nulla digne causa potest prsetendi. His non mediocriter movebatur Herodes, ita quod nullum saavitise genus prastermittendum putaret, nulli crederet, omnes suspectos baberet. Quod videns Antipater, Herodis et Dosidis supranominatas suaa uxoris filius, geminis fretus armis, adulandi scilicet arte et simulandi versutia, ita germanos apud patrem coepit urgere, ut pater bumanitatis immemor apud urbem Sebasten eis necem inferret. Antipatris tamen animus cruentus non est expletus mortibus fratrum peremptorum, sed mens impia, curn non baberet fratres quos odisset, patrem latenter persequi cospit. Quibus rex deprebensis repente ilium decollari fecit. Veruntamen antequam decollaretur, genuit Agrippam Herodem, de quo infra dicetur. De Zacharia et Elisabeth, et de nativitate Joannis Baptistce. Fuit autem in diebus Herodis regis Judeeaa, effluxis annis Pet. Coregni ejus undetriginta, sacerdos nomine Zacbarias, de vice mest Abia, et uxor ejus Aaronita Elisabeth. David enim,3 ampliare ^ volens cultum Domini, viginti quatuor instituit summos sacerdotes, quorum tamen unus major, qui dicebatur princeps sacerdotum. Statuit etiam sedecim viros de Eleazar, et octo ut~] et, A. Chetham. A. Chetham insert se; it is expuncted in the Trin.MS. of West.
2 3

W. West, insert rex.

CHRONICA MAJORA.

79

de Itamar, et secundum sortem dedit unicuique hebdomadam vicis SU83. Habuit autem Abias octavam. hebdomadam, de cujus genere Zacharias, cum in die propitiationis incensum poneret, prsedixit ei angelus filium nasciturum sibi de uxore. Qui considerans sterilitatem uxoris et utriusque senectutem, non credidit; et ob hoc obmutuit usque in diem partus. ISTomen quoque pueri et magnificentiam cum abstinentia ei indicavit. Concepit autem Elisabeth, et occultabat se mensibus quinque. De adventu Gabrielis arcJiangeli ad beatam Virginem. Mense autem sexto missus est angelus Gabriel in Nazareth, mest. cap. ad Mariam desponsatam Joseph. Cumque ea salutata dixisset 2. earn parituram Jesum Filium Altissimi, quaesissetque quomodo hoc fieret, cum se non cognituram virum etiam animo vovisset, nisi Deus aliter disponeret, addidit angelus, non de viro, sed opere Spiritus Sancti concepturam, et concepisse cognatam suam Elisabeth sibi indicavit. Permixtee enim erant1 sacerdotalis tribus et regia. ISTam et Aaron uxorem habuit de Juda Elisabeth, sororem Naason, et Joiada pontifex Jochabeth filiam regis Joram. Et ait Maria, " Fiat mihi secundum verbum " tuum." Et statim conceptus est Christus de Yirgine, plenus homo in anima et carne, ita tamen quod lineamenta membrorum visibus humanis discerni non possent. Oreditur autem conceptus fuisse viii. kalend. Aprilis et revolutis xxxiii. annis eadem die mortuus. Et 2 notandum quod duaa fuere sorores in Judeea, Hymeria videlicet et Anna, quarum prima mater fait Elisabeth, quaa genuit Joannem, prascursorem Domini; secunda tres habuit viros, Salome, Joachim, et Cleopham. Ex primo genuit Mariam, Zebedaai uxorem, de qua nati sunt Jacobus major et Joannes Evangelista. De secundo genuit Mariam Alphas!, de qua nati sunt Jacobus minor, et Judas sive Thadasus. Ex tertio genuit Mariam matrem Domini. Et hoc ideo diximus, ut consanguinitatem inter Elisabeth et matrem Domini osten> deremus, sicut ab angelo dictum est: " Ecce Elisabeth cog" nata tua,3 et ipsa concepit filium in senectute sua," et caatera. Ut Joseph Mariam dimittere cogitaverit. Id. cap. 3. Et continuo post recessum angeli exurgens Maria abiit in civitatem Juda, et intravit in domum Zachariaa, et salutavit eranf] W. ; erat, A. West. This paragraph is not directly from Pet. Comestor. See, however,
2 1

Pet. Co-

cap. 47. (Migne's Patrolog. cxcviii. col. 1563). 3 tua] W.; sua, A. West.

80

MATTHjEI PARISIENSIS

Elisabeth, et mansit ibi mensibus tribus, ministrans cognataa suae donee pareret. Et cum die octavo circumcideretur puer Johannesque vocaretur, rediit Maria in domum suam in Nazareth. Cumque Joseph vir suns cognosceret earn praegnantem, noluit earn traducere, sed occulte dimittere volebat. Tune in somnis ab angelo monitus ut earn acciperet, indicavit ei puerum de Spiritu Sancto fuisse conceptum, et qui populum suum salvum faceret a peccatis eorum. Et accipiens sponsam suam, cum Virgine virgo permansit, ut et viri solatio frueretur et Dei partus diabolo celaretur. De edido Ccesaris. Tune esiit edictuin a Cassare Augusto, ut describeretur uni- Pet. Coversus orbis. Voluit scire numerum regionum in orbe, quse niest. cap. Bomanaa suberant ditioni, numerum etiam civitatum in qua- ' ' libet regione, numerum quoque capitum in qualibet civitate. Prascepit etiam, ut de suburbanis oppidis, vicis, et pagis, singuli convenientes profiterentur in suam civitatem, unde trahebant originem; et unusquisque nummum pro capite suo deferret, qui decem nummos appenderet et imaginem Caasaris et nominis inscriptionem haberet. Judaaa vero, quia in umbilico terraa nostrae habitabilis esse videtur, provisum est ut ab ea inchoaretur. Haac descriptio prima facta est a praaside Syriaa Cyrico, vel quia prima fuit post praasulatum Cyrini, vel prima, id est universalis et maxima, Augusti, quia nee ante vel post talis facta fuisse perhibetur. Ascendit ergo et Joseph a Nazareth in Betheleem, eo quod esset de familia David, ut profiteretur cum Maria uxore sua praegnante. Cum esset ibi, peperit suum filium primogenitum, nee 1 ante vel post alium, et pannis involutum in praasepio reclinavit inter bovem et asinum, quos Joseph forte secum adduxerat ad deferendum itineri suo necessaria. Et quia propter frequentiam divitum ob id ipsum convenientium non erat pauperibus locus in diversorio, ideo reclinaverunt in praasepio, ut scriptura impleretur, " Cognovit bos possessorem suum, et asinus praesepe " domini sui." Et Abacuc : "In medio duum animalium cog" nosceris." Unctione itaque legitima cessante, ut dictum est, secundum Danielis sermonem, imminebat expectatio gentium Jesus Christus Dominus noster, de regum atque ponfcificum genere misericorditer carnem assumens.

wee] Erased by Par.; nee . . . alium, om. W.

CHRONICA MAJORA. De nativitate Domini nostri Jesu Christi.1

81

A.D. 1.

Marian. Anno igitur ab origine mundi quinquies millesimo ducenScot. tesimo minus uno, imperil Augusti Caasaris xlii., regni vero Galf. Mon. Herodis regis Judaeae xxx., regnante in Britannia Kimbelino iv. 11. Tennantii filio, Olympiadis centesimaa nonagesimae tertiae anno tertio, quarta indictione, epactis existentibus undecim, concur- P- 31. rentibus [quinque],2 octavo kalend. Januarii, natus est Dominus Pet. Co- noster JESUS CHKISTUS, et Dei Filius, in Betbleem Judae, ut mest.cap.5. populum gentilem et Judaicum sanctificando sibi connecteret et uniret. Natus est autem sua ordinatissima dispositione, nocte diei Dominicae, quia s.i tabulas compoti retro percurras, invenies bujus anni concurrentem v. regularem, Januarii iii. Quibus junctis et sublatis vii., unus remanet. Itaque kalend. Januarii in Dominica invenies quod concurrit. Nam eadem die qua dixit, " Fiat lux," et facta est lux, visitavit nos Oriens ex alto, ut illuminaret sedentes in tenebris, et dirigeret in viam pacis. Incboata est vero, secundum quosdam, sexta aetas a nativitate Cbristi, et secundum Apostolum, qui ait, "Cum venerit pleni" tudo temporis, etc.;" secundum alios, a die qua baptizatus est, propter vim regenerativam datam aquis; secundum alios a passione, quia tune aperta est porta, et inchoata est septima quiescentium gloria. Adventum itaque suum ideo Cbristus usque ad sextam distulit aetatem, ut novas legis plenitudinem prolixitas temporis non auferret.3 Nam si ante venisset, cuncta forsitan novaa
1 At the foot of the page is a representation of the Nativity, with the ox and the ass, and the following verses in the writing of Matt. Par. : Annus solis erat decimus lunaeque secundus Quaiido fuit Christus sacra de Virgine natus. Item de eodem : Annis quingentis decies iterumque ducentis Unus defuerat cum Deus ortus erat. Ab origine mundi usque ad Annunciationem heatae Virginis; Ter decies deni, centum quinquagies anni

A patre primsevo sunt ad Christum minus uno. Cum fuerint anni transact! mille ducenti Et quinquaginta post partum Virginis almse Tune antichristus nascetur demone plenus. In the margin to this is : " Nota " quod in Marco scribitur super his, " scih'cet cap. xiii." Wendover's second book begins here, with a second Prologue. See Coxe's edition, i. p. 4. 2 quinque} Om. A. D.; C. inserts it above'the line. 3 auferref] aufereret, A.

82

MATTED* PAEISIENSIS

A.D. 1. legis prsecepta vetustas temporis delevisset. Proinde decebat, tit qui sexta die hominem fecerat, sexta mundi setate eum ad plenitudinem legis perduceret, et jam veterascentem suo novo adventu reficeret. De revelatione pastoribus facia. Et pastores, uno miliario a Bethleem. distantes, custodiebant Pet. Com. vigilias noctis supra gregem suum, et ecce angelus Domini 6stetit juxta illos, annuncians natum Salvatorem in Bethleem, et in signum Puerum in praesepio positum indicavit. Mos enim antiquis1 erat apud gentiles, in utroque solstitio, vigilias noctis facere, ob venerationem solis, qui forte et apud Judaeos ex usu cohabitantium inoleverat. Et angelo recedente, apparuit multitude spirituum, dicentium: "Gloria in excelsis Deo, et in " terra pax hominibus bonse voluntatis." Merito, in Domini nativitate, canticum pacis auditur ab angelis, quia eo nascente, facta est pax inter Deum et hominem, inter angelum et hominem, et inter Judeeum et gentilem. Transeuntes itaque pastores usque Bethleem, invenerunt pastorem magnum in prsesepio, narrantes ea quaa audierant et viderant. Maria autem conservabat omnia verba hasc, conferens in corde suo. Et licet CHKISTUS putaretur filius Joseph, ejus tamen generatio sic erat. Prima enim hominis conditio de terra fait, secunda de latere viri, tertia de viro et foemina, ista de foemina et Spiritu Sancto sine viro. Deinde octavo die circumciditur CHRISOTS, cujus De prepu- prseputium ab angelo Carolo Magno dicitur delatum in temtio. plum Domini in Jerusalem, et ab eo translatum Aquisgranum, et post a Carolo Calvo positum in ecclesia Salvatoris apud Carosium, et ibidem reverenter observatum. Et postquam Id. 9. impleti sunt dies purgationia Marise, tulerunt JESUM in Jerusalem parentes ejus, et pro eo hostias dederunt, par turturum scilicet et duos pullos columbarum, et insuper redemerunt eum Simeon. quinque siclis argenti. Et erat in Jerusalem senex Symeon, qui responsum acceperat a Spiritu Sancto, non visurum se mortem, nisi prius videret Christum Domini; et venit in spiritu in templum, et Jesum in ulnis suscepit. Et eadem hora superveniens Anna prophetissa, loquebatur de illo omnibus qui Anna. expectabant redemptionem Israel.

antiquis} antiquitus, W. West.

CHRONICA MAJORA. Invectio contra philosophos gentium, qui rerum [Creatorem] qucerentes invenire non potuerunt.1

83
A.D. 1.

S. August. Confundantur itaque philosophi gentilium, qui sua De Civit. investigatione mundum et rerum causas ex quatuor elementis Dei, lib. esse compositas asstimare potuerunt, et auctorem mundi in viii. elementis quaarentes, invenire nunquam meruerunt. Thales Thales. namque Millesius, astrologise numeris comprehensis, defectum solis et lunaa prasdicere coepit. Ipse etiam aquam rerum principium esse putavit. Anaximenander, ejus auditor, non ex Anaximehumore, sed ex suis propriis principiis, quascumque res nasci nander. asseruit, et principia docuit esse infinita. Et cum Thales in humore, Anaximenes in aere, Stoicus in igne, Epicurus in Epicurus, atomis principium rerum esse dixissent, Plato laudatur philo- P]ato. sophiam2 primus in tres partes distribuisse, moralem scilicet quse in actione servatur,3 naturalem quas contemplationi deputatur, et rationalem qua verum a falso decernitur. Phytagoras PMtagoras. vero philosophus, interrogatus quid profiteretur, philosophum, id est, amatorem scientise, se esse respondit. Nam sapientem se profiteri, arrogantissimum sibi videbatur. Sed hi omnes, quia sine fide quaasierunt sapientiam, perierunt propter suam insipientiam. Nonne istis omnibus sapientiores fuerunt Veteris Patres Veet Novi Testament! patres sancti, qui linceis oculis perspicui teris TesDeum, sicuti est, invenerunt P et illi qui in elementis qusesi- NOTI et tementi , . . , x i - i j. erunt, nunquam invenire potuerunt. A Abel quoque Justus, ., , decimas dando et primitias, Deum sibi placabilem efficiens, coronam martyrii primus omnium est adeptus. Enoch septi- Enoch, mus post Adam, placens Deo, in paradisum translatus est. Sed etNoe per fidem se et filios suos a periculo diluvii liberavit. Noe. Abraham vero credidit Deo, et reputatum est ei ad justitiam. ,,- r^ am' Moyses credidit, et scripsit, Trinitatem fecisse caalum et ter- David.' ram, et omnia quae in eis sunt. David sanctus, et ejus filius Salomon. Salomon, necnon Ysaias,- Jeremias, Ezechiel, et Daniel et cseteri Ysaias. prophetae, Deum verum prasdicaverunt et coluerunt, asserentes Ez;iel' . . . Daniel.
1 In the margin Paris has written:"Dicta Pauli Orosii. Ab orbe condito usque ad urbem conditam quatuor milia et quadringenti et octoginta quatuor; ab urbe condita usque ad Nativitatem Christi anni septingenti quindecim. Colliguntur ergo ab origine mundi usque ad adventum Christi quinque milia, centum,

" nonaginta et novem. Natus au" tern est Christus anno xlii. im" perii Octaviani Csesaris, fuerunt" que ipso anno indictiones qua tuor." 2 philosophiam] philosophu9, MS.; philosophum, most of the MSS. of West. W. has " qui philosophiam " primus in tres partes distribuit." 3 servatur~\ versatur, S. Aug.viii. 4. F 2

84

MATTHJEI PAEISIENSIS

A.D. l. naturas a se creatas subsistendi et movendi initia finemque ab ipso traxisse, et rationalem animam, quse animus dicitur, cunctis viyentibus indidisse, humanumque genus in exordio et progressu fineque moderasse. Denique Spiritu Dei perflati pronunciaverunt nobis, quod auctor rerum et moderator nullis sit locis .inclusus, nullis vinculis alligatus, in nullas partes sectilis, ex nulla parte mutabilis, implens cselum et terram sua potentia, sed non propria indigente natura, et quod ita ministret omnia quse creavit, ut etiam ipsa proprios agere motus atque exercere permittat. Denique inter sapientes mundi, qui stulti apud Deum reputantur, tanta invenitur dissonantia, ut difficile advertatur cui opinioni etiam diligens lector conquiescat. Nostri vero, licet non fuerint contemporanei aut condiscipuli, inter se tamen Concordes, et in nullo dissonantes inveniuntur. Organa enim Dei fuerant, et ideo p. 32. quasi una et divina harmonia initium unum, progressum, et finem esse omnes cognoverunt. De Magis, et stella quce apparuit. Anno divinse incarnationis secundo, tres astrologi, suse artis S.Matth.ii. peritia sive .;inspiratione divina, venerunt Jerusolimam, dicentes, " Ubi est qui natus est rex Judseorum ? Yidimus enim " stellam ejus in Oriente, et venimus ad eum." Quod audiens Herodes expavit, utpote quern nulla prosapise regalis origo contingebat, et accersitis legis doctoribus percunctatus est ab " eis ubi Christus nasceretur. At illi dixerunt ei, " In Bethle" hem Judaa. Sic enim scriptum est in libro Michege propnetse: " ' Et tu Bebleem terra Juda nequaquam minima es in principi" ' bus Juda. Ex [te] enim exiet dux, qui regat populum meum " ' Israel.'" Tune Herodes clam vocatis Magis, diligenter didicit ab eis tempus stellse quse apparuit eis. Et mittens illos in Bebleem, dixit: " Ite, et interrogate diligenter de puero, et " cum inveneritis, renunciate mini, ut et ego veniens adorem " eum." Hoc autem dolo dicebat, volens eum interficere, quasi ipse esset futurus rex de semine David, qui regnum ejus posset adipisci. Denique Magi pervenientes ad Christi cunabula, invenerunt eum cum Maria matre ejus, et procidentes adoraverunt eum, et apertis thesauris suis, obtulerunt ei munera, aurum, thus, et myrrham. Devotionis autem suse officio sapienter expleto, ad Herodem [redire]l neglexerunt. Unde rex majori suspicione perterritus, pravo usus consilio, misit et occidit omnes pueros qui erant in Behleem, a bimatu et infra,
1

redire] C., in the marg.; D., above the line.

CHKONICA MAJORA.

85
A.D. 2.

sperans inter coastaneos pueros, puerum JESUM interficere. Nam ortam didicerat stellam die qua natus est Dominus, et secundum ortum stellae JESUM anniculum esse sciebat efc insuper aliquot dierum, et ideo a bimis et infra annis, usque ad aetatis1 unius noctis infantem, in pueros dessevit. Sed Joseph voce prsemonitus angelica, tulit puerum et matrem ejus, et fugit in JSgyptum, et erat ibi usque ad obitum Herodis. Pet. Co- LFnde dicitur, quod sicut in exitu filiorum Israelis de Mgjpto mest. 10. non fait domus JEgypti in qua, Deo procurante, non jaceret mortuus, ita non fait modo templum in .ZEgypto, in quo non corruisset idolum. De diversis opinionibus Magorum. Id. 7. Tradunt quidam tertia decima die a nativitate Dominum. fuisse adoratum a Magis,2 et stellam apparuisse eis multo tempore antequam Christus nasceretur, et ita de longinquo venire potuerunt, vel forte super dromedaries sedentes, longa terrarum spatia transmearunt. Sed huic sententise contrarium videtur quod Josephus refert. Dicit enim Herodem citatum fuisse a Ca3sare Augusto per epistolam, ut Romam iret, accusationi filiorum superius memoratorum responsurus, et quod Alexandrum filium suum secum Bomam traxerit, et veneni sibi parati reum apud Caesarem postulaverit.3 Qui cum iter faceret per Oiliciam,4 audiens naves Tharsensium transvexisse Magos, et in spiritu vehement! combussit naves Tharsis, ut psalmistaa vaticinium impleretur, " In spiritu vehementi, etc." Cum vero coram Csesare pater disceptasset ctim filiis, hac lege facta est reconciliatio, ut adolescentes patri obedirent in omnibus, et ipse regnum dimitteret cui vellet. Veniens autem Jerusolimam, populum convocavit, et concordiam a Csesare fac^am exponens, haeredem5 se constitutum proposuit. Tune certius quam prius in regno confirmatus, jussit pueros occidi. Quorum maxima pars tertio miliario a Bethleem ad Austrum sepulta est. Item, Chrisostomus dicit stellam apparuisse per annum ante Domini nativitatem, credebatque Her odes tune etiam Dominum fuisse natum, et sic putabat Dominum bimum esse cum adjectione paucorum dierum, et ideo occidit pueros bimos, et deinceps usque ad quinque annos, sed non minores bimis, et exponit bimatum et infra secundum rationem numeri.
1

Id. 11.

cEtatis] setatem, A.C.D. West.

W.

2 At the foot of the page is a representation of the three kings with their offerings, riding on camels.

postulaverit] postulaverunt, A Ciliciam} So W., as Pet. Co mest. Sicitiam, A.C.D. West.

4
5 haredem] So all the MSS. Pet. Comest. has se successoris judicem.

86

MATTH^JI PARISIENSIS

A.D. 2. Sicut enim ratione temporis jtmiores bimis inferiores sunt eis quia post nati sunt, ita ratione nmneri majores bimis inferiores sunt eis, quia post eos numerantur. Oui assertion! videtur fidem facere, quod qusedam ossa innocentium habentur adeo grandia, quod bimorum esse non possunt. Potest fcamen ad hoc dici, quod longe majores tune homines erant quantitate quam modo.1 Ut Herodes uxorem et filios interfecerit.
Anno divine incarnationis tertio, per astutiam Antipatri gu- I*6*. Coperius memorati, iterum facti sunt suspecti Alexander et mest - 13> Aristobolus Herodi. Ob hoc autem Augusto scribens pater filios in multis accusavit. Misit ergo Cffisar Saturninum et Peanum legatos, cum rescripto ut coram his duobus, coacto consilio procerum, filios judicaret, et de eis, si convincere eos posset, faceret quod vellet. Auditis autem hinc et inde partibus, legati illos damnandos pronunciaverunt, non tamen morte. Tune apud Sebasten pater conjecit eos in vincula, complices vero eorum apposuit torquere pater, ut confessione eorum certioraretur, si in animam suam aliquid machinarentur filii. Confessus autem quidam multa sibi promissa2 ab Alexandro si patri venenum propinaret. Oonfessus est autem et tonsor3 de promissis sibi muneribus si, dum patri pararet barbam, eum jugularet. Addiditque dixisse Alexandrum, non esse spem in sene qui canos tingebat ut videretur adolescens. His motus Herodes, missis spiculatoribus, jussit filios occidi, et asportari in Alexandriam, ibique sepeliri cum Alexandro avo suo materno. Deinde condidit testamentum Herodes, et Antipatrum Id. 14. regem futurum instituit, et Herodem, qui cognominatus est Antipas, substituit Antipatro. Antipater vero iatolerabile odium populi excepit, cunctis scientibus quod fratribus suis conseruisset calumnias. Ob hoc etiam pater eum jam non recto oculo aspiciebat. Ad haac etiam Antipater molestus erat patri, quod fratrem sibi substituerat, eo quod ad filios ipsius Antipatri regnum transire noluisset. Alia quoque major causa 4 invidiee in patrem orta est ei. Nam pupillos filiorum quos occiderat, paterna dilectione fovebat, aliis nepotibus eos copulans matrimonio. Erant autem secundum Josephum parvuli relicti5 de Aristobolo, Herodes Agrippa, qui Jacobum gladio occidit, et Herodias, quam post abstulit Herodes Antipas
1 4

There is an additional sentence in West. 2 promissa"] promissam, A. 3 tonsor~\ conso, A.C.D.

causa] cam, A.; earn, C.D.; the MSS. of West., ca. It is not in W. . 5 relicti] re is erased in A.

CHRONICA MAJORA.

87

fratri suo Philippo. Timuit ergo. Antipater, ne ad pupillos A.D. 3. fratrum suorum quandoque regnum revocaret Herodes, quia eos ex matre contingebat. Oommovit etiam Feroram in odium Herodis, adeo ut Feroras secederet a patre, et habitaret in terra quse concessa ei fuerat trans Jordanem. Ipse vero Antipater, etiam patre volente, quibusdam excogitatis occasi- P* 33onibus, Romam properavit, efficacissimum venenum a quadam venefica Arabica comparang, et apud uxorem Ferorae reponens, quod interim dum ipse abesset, per ministrum quern ipse Pet. Co- conduxerat, patri propinaretur. Dum autem Antipater Romas mest. 15. esset, mortuus est Feroras, accepitque Herodes de veneno reposito apud uxorem Feroras, per ancillam a domina sua iracunde recedentem. Itaque evocata relicta fratris, afferre venenum jubet earn. Ilia vero, quasi allatura, egressa de tecto, se prsecipitem dedit. Sed semiviva allata ad regem, ait:' " Cum " moreretur frater tuus, vir meus, ait mibi, ' Affer hue, mulier,* " ' venenum quod reliquit nobis Antipater, meque vidente in igne " ' consume, ne ad inferos consoientiam fratricidii ultricem fe" 'ram.' Ego vero magnam ejus partem in ignem fundens, modi" cum mihi et propter dubios casus, quia te metuebam, reser" vavi." Cumque pyxidem pertulisset, expiravit. Acceptisque pluribus argumentis aliis quod Antipater in mortem patris grassaretur, Herodes eum mature revocavit, matremque illius repudiavit. Cumque filium de parricidio publice accusasset, prsesente Varo prseside Syriaa, qui illis diebus Jerosolimam venerat, Id. 16. posuit eum in carcerem apud Jericonta. Cumque complices filii quasreret pater, ut eos cum filiis exquisitis perimeret suppliciis, gravi morbo impeditus est. De ultione divina in Herodem. Id. Anno divinaa incarnationis quarto, Caesar Augustus annum imperil sui xlv. agebat. Quo tempore duo sophistas erant in Jerusalem, quos non pauci adolescentum sectabantur, cum leges exponerent. His opportunum visum est, languente Herode, ut aquilam auream deicerent, quam rex super maximam portam templi contra patrias leges posuerat. Qua dejecta, rex commotus animi magnitudine morbum superat, in concionem procedens, in omnes Jerosolimitas injuriam hanc refundere nitebatur. Sed ad preces populi, in solos auctores ultus est. Illos ergo qui in funibus dimissis aquilam conciderant,1 vivos incendit cum duobus sophistis. Dehinc variis affligebatur languoribus. Nam febris non mediocris erat, prurigo intole1

conciderant'] considerant, West. ; aquilam demittentes considerant, W.

88

MATTH.EI PAETSIENSIS

A.D. 4. erabilis in omni corporis superficie, assidue colicis vexabafrur tormentis, pedes intercute vitio tumuerant, putredo testiculorum vermes generabat, creber anhelitus, interrupta suspiria, quse ad vindictam Dei ab omnibus referebantur. Ipse Jordanem transiens,1 apud Oalliropen aquis calidis utebatur. Cumque corpus ejus oleo calidiori foveri medicis placuisset, in archam plenam demersum ita dissolutum est, ut etiam lumina, quasi mortuus, resoluta torqueret. Tune tamen ad clamorem astantium vix respicere visus est. De movie Kimbelini, regis Britonum. Death of Anno divinae incarnationis quinto, Kimbelinus rex, cum Galf. Mon. Cymbeline. Britanniam decem annis tenuisset, genuit duos filios, Guide- *v- 12rium scilicet et Arviragum, quorum primogenitus Gruiderius, defuncto patre, regni gubernacula suscipiens, cum gaudio et pace subjectum sibi populum tractavit. Circa hos utique dies Joseph. Herodes legates Romam mittens, in multis2 filium suum Anti- Ant. xv"5.8. patrum accusavit. Nota detestandam Herodis crudelitatem.
Anno divinas incarnationis sexto, Herodes rediens Jericho, Pet. Com. cum audisset Judasos cum gaudio mortem suam expectare, ex 17omni Judsea nobiliores collectos juvenes concludi praacepit in, hippodromio, id est, in carcere circi, prascipiens Salome sorori suse, ut cum animam efflaret, statim illos occideret, ita ut omnis JudaBa tarn in morte quam in vita ipsius plangeret. Et hie annus bisextilis erat.

De morte Herodis miserrima.

Anno divinas incarnationis septimo, nuncii, quos Herodes Id. 17, 18. Romam miserat, revertentes tulerunt epistolam a Cassare, ut Antipatrum in exilium daret, vel, si mallet, morte damnaret; quo nuncio audito paululum recreatus, cum pomum quo libenter vescebatur pefcisset, cultellum quoque ad incidendum poposcit, statimque in cor mami 3violenta distenderetur, circumspiciens ne quis arbiter impediret, se percussurus dexteram sustulit. Sed Aciabus consobrinus ejus 4 dexteram continuit, transients} transsisens, A. Chetham inserts in. in cor manu] cum tussi, W. West., as Pet. Comest. The MS. apparently was blank before Paris's
2 3 1

insertion. The MSS. of West, have iussi or tussi. 4 ejus'] Most of the MSS. of West, have cujus.

CHKONICA MAJOBA.

89

statimque ululatus, quasi rex mortuus esset, in regia1 domo exorsus2 est. Quo audito, Antipater exultans, custodibus multa promittebat ut eum solverent. Quod cum accepisset Herodes, gravius tulit exultationem filii quam mortem, et continue missis satellitibus occidit eum, sepelirique praacepit in Hircanio. Statimque mutans testamentum, Archelaum filium suum regni scripsit successorem, ita tamen ut ab Augusto susciperet diadema. Post mortem autem filii quinque diebus exactis, Herodes, qui miserabiliter vixerat, miserabilius vitam finivit, anno imperii Augusti Cassaris xlix. Sepelivit autem eum Archelaus in Herodio, juxta ipsius mandatum. Et sedens pro tribunal!, dixit se etiam a regis nomine velle temperare, donee a Caasare confirmata foret successio, promittens quod patre melior in omnibus appareret. Regnum JudcsoTum in tetrarckias divisa.
Pet. CoOrta est autem seditio in Judsea, quaa in novis rebus solet mest. 19- accidere. Quam cum Archelaus sedare non posset, missa 23.

A.D. 7.

grandi manu satellitum, circiter ix. milia occidit, Eomamque profectus est, Philippe fratre regni procuratore relicto. Profectus est etiam Herodes Antiphas, ut de regno habendo cum fratre disceptaret. Tandem, de consilio senatus, Caesar monarchiam Herodis distribuit, mediam partem, Judaaam scilicet et Ydumaaam, tradens Archelao. Mediam vero partem in duas secuit tetrarchias, cessitque in partem Herodis regio trans flumen, et Galilasa. Ituria vero et Tracon et Auranitis Philippo destinata sunt. Sicque tres fratres remissi sunt in Judaeam, cum sedissent Romaa quatuor mensibus rei eventum expectantes. Archelaus vero in sibi subditos crudelius patre desaavit. Ut Jesus rediit de JEgypto.

Id. 23.

Anno gratiaa octavo, qui est annus regni Archelai secundus, angelus dixit ad Joseph ut rediret cum matre et puero in terram Israelis. Cumque audiret quod Archelaus pro patre regnaret in Judasa, noluit illo ire, sed ivit in Galilasam, et mansit in Nazareth. Trogus Jiucusque scripsit. Anno gratise nono, Csesare3 Augusto imperii sui undecimum Trogus agente annum, Trogus Pompeius cronica sua terminavit, in Pompeius.
1 2

regia] The r is erased in A. exorsus} So Par., altering the

MS., which had exortus, as W. West. 3 Ccesare\ Cesari, A.

90

MATTH.EI PARISIENSIS

A.D. 9. quibus quasi mundi praeteriti cursum ad memoriam posterorum reduxit. Ita namque Romanorum rempublicam, et arma quse gens ilia late per orbem terrarum circuincontulit, ab initio usque ad preesens tempus prosequitur, ut qui res ejus legerit, P- 34ad construendum Romanum imperium virtutem et fortunam discat contendisse. De Harchelao. Anno divinas incarnationis decimo, Athenienses res novas con- Eusebii tra Eomanos molientes, opprimuntur,magnatibiis seditionis inter- Chron. infectis. Per idem tempus Archelaus, in contumeliam generis sui, gerpj.ete repudiavit Mariagnem, fratris sui filiam, quam pater ei dederat n^m0. uxorem, duxitque G-lasiram, filiam regis Capadocias, fratris sui Pet. CoAlexandri quondam uxorem, et mortuo Alexandro, Jubas regiroest.23. Libiae nuptam ; mortuo et Juba, apud patrem modo in viduitate degentem. Quse cum in Judseam redisset, nupta Archelao, videre visa est instantem sibi Alexandrum, et dicere, " E"onne " tibi satis fait libitum matrimonium, sed rursus reversa ad " penates meos, fratri meo ^impudenter conjuncta es ? Te " ergo, licet invitam, recuperabo." Qu, exposito boc somnio, vix biduo supervixit. Carvinus orator dbiit. Anno divinae incarnationis XL, qui est annus imperii Augusti Hieron. Cassaris Hi., regni vero Arohelai regis Judaeas gentis quintus, Carvinus orator inedia confectus moritur. Jesus in Jerusalem remansit. Anno divinae incarnationis xn., puer Jesus remansit in Jeru- S. Luc. ii. salem post parentes suos, et post triduum inventus est a 43~47. parentibus suis, sedens in medio doctorum, audiens et interrogans illos. Et mirabantur omnes super prudentia et reponsis illius. Romani numerantw. Anno divinae incarnationis xin., Augustus cum Tyberio filio Hieron. suo censum Romee agitans, invenit homines nonagies trecentena et septuaginta milia. Somnium. Anno divinas incarnationis xiv., qui est annus imperii Au- Pet. Cogusti Caesaris liii.,1 Arcnelaus rex crebro accusafcus, ad Caasarem mest. 24. Altered by Par. from lv., as West.

CHRONICA MAJOBA.

91

Hieron.

citatus accessit. Qui quinque diebus antequam vocaretur, no- A.D. 14. vem aristas plenas et maximas a bobus comedi somniaverat. Dumque accitos vates consuleret, Simon, Esseus genere, aristas annos et boves rerum mutationes interpretatus est, eo quod agros arando verterent et mutarent. Ideoque eum novem annis regnaturum, varias ante expertum rerum mutationes, moriturum. Nono igitur principatus sui anno, Romam veniens, a Csesare damnatus, in exilium pellitur apud Yiennam, civitatem Grallise, quando solis eclipsis fait. De morte Augusti Gcesaris.

Pet. CoAnno divinse incarnationis xv. Csesar Augustus, cum regmest. 26. nasset annis Ivii., mensibus sex, et diebus decem, ISTolaa morbo percussus, vitam finivit. Cuinque enim quadragesimo secundo anno regni ejus natus esset Dominus, qui decimo quinto anno Tyberii Cassaris fuit tricennarius, patet Caesarem mortuum, Domino quintumdecimum agente annum. Mortuus est autem Hieron. anno vitse suee Ixxvii., apud Atellam civitatem Campaniee, et sepultus in Martio campo, super omnia gloriatus, urbem, quam lateritiam invenerat, se marmoream reliquisse. Claudius suseepit imperium, imperator tertius, qui et Tiberius. Ado. coll. Anno divinaa incarnationis xvi., Claudius Tyberius, Julise 75,76. filius, Augusti Caesaris privignus, ad imperium sublimatus, . imperavit annis xxii. Iste primum in magna modestia reipublicae prasfuit, ita ut quibusdam sibi suadentibus ad augenda provinciis tribufca, respondit, "Boni pastoris esse pecus tondere, " non deglutire." l Nota de morte Augusti. Anno divinse incarnationis xvn., Livius Ortensis2 historiographus vitam finivit. Quo etiam anno, secundum quosdam, Pet. Co- Augustus Csesar obiit. ISTam dimidium annum et dies qui mest. 26. secuti sunt, pro anno integro ponunt hi qui hanc opinionem sequuntur. Ovidius periit. Anno divinse incarnationis xviil., qui est annus Tyberii Gassaris secundus, Ovidius poeta eximius in exilio periit." Fuerat deglutire~\ deglubere, Oros., which, in a list of eminent writers Freculph., Hist. Misc. of this time, has Hortensius after 2 Orlensis"] This seems to be a Livius. Lib. vii. (Migne's Patroblunder derived from copying the logia,xcv. col. 861 D.) Historia Miscella, the author of
1

Hieron.

Hieron.

92

MATTH^EI PAEISIENSIS

A.D. is. enim proscriptus ab Augusto Caesare, et in Pontum insulam missus, propter uxorem ejus, de qua habebatur suspectus. Dictum est autem quod de ea libros metrics composuerat, et ideo ab eodem est in exilium relegatus. ContinuaMo. Army divinae incarnationis xix., Valerius historiographus Diceto, Romanorum dicta descripsit et facta. Eodem anno Grermani- MS. Eeg. 1^ fi f Q h cus, Dirusi filius, Caligulas pater, de Germanis, ad quos ab ~" .. ' ros TU Aagusto Caesare missus fuerat, triumphavit. ' ' 4 Nota terrcemotum,. Anno divinae incarnationis xx., tredecim urbes1 terraemotu Hieron. corruerunt, Ephesus, Magnesia, Sardis, Monestene, Hiero, Caasarea, Philadelphia, Thimolus, Themus, Cime, Smirma, Apolonidia, Hircania. Nota artificium vitri. Anno divinaa incarnationis xxi. Fenestella, historiarum Hieron. scriptor et carminum, septuagesimo astatis suaa anno moritur, Cumisque sepelitur, indictione decima. Eodem anno, artifex Isidor.Etyquidam excogitavit vitri temporamentum, ut flexibile esset et mo^g- xvi. ductibile. Qui, dum admissus fuisset ad Tyberium Caesarem, porrexit ei fiolam, quam ille indignatus in pavimentum projecit. Artifex autem sustulit fiolam de pavimento, qua3 complicaverat se tanquam vas aeneum; deinde martellum de sinu protulit, et fiolam correxit. Hoc facto, Caasar dixit artifici, "Numquid alius scit hanc artem vitrorum ?" Postquam ille jurans negavit alterum hoc scire, jussit ilium decollari, ne dum hoc cognitum fieret, aurum pro luto haberetur, et omnia metallorum pretia abstraherentur. Quia revera, si vasi vitrea non frangerentur, meliora essent quam aurea vel argentea. De morte regis Kimbelini, Anno divinaa incarnationis xxil., in Britannia mortuo rege Galf.Mon, Kimbelino, cujus temporibus natus est Dominus, successit Wi- lv- 12< derius filius ejus, qui Romanis tributum consuetum reddere contempsit, quod nullus antecessorum suorum, a tempere Julii Caesaris, ausus fuerat attentare.
1

urbes~] rubes, A.; cor. Paris.

CHRONICA MAJORA.

93

Nota proditionem. Hieron. Anno gratiae xxin., Tyberius Cassar multos reges ad se vocatos, nullum remisit; sed regnis eorum in provincias redactis, ubi reges fuerant, procuratores constituit. De venditione sacerdotii. Pet. CoAnno gratiaa xxiv. missus est a Tyberio Caesare procurator mest. 27. Judaeae Valerius Graccus, qui quasstum pietatem putans, palam vendebat sacerdotii principatum; qui amovens Annam, Ysmaelem pontificem designavit. Theatrum incenditur. Hieron. Anno gratiaa xxv., qui est annus Tyberii Csesaris nonus, Pompeii theatrum incenditur, quinta decima indictione. Item. Pet. Comest. 27.

A.D. 23.

Anno gratiaa xxvi., Graccu,s Judaaae procurator, Ysmahelem p. 35. sacerdotem amovens, Eleazarum Annaa filium subrogavit. Item.

Id.

Anno gratise xxvu., idem procurator Eleazarum arcens, Syinonem sacerdotem constituit. Pilatus Judcece procurator mittitur.

I,j

Anno gratias xxvin., amoto Symone, Josippus, qui et Caiphas, subrogatur. Quo facto, Yalerius B/omam revertitur. Deinde missus est a Tyberio Pontius Pilatus Judaaaa procurator,1 sub quo Herodes Antipas in honorem Tyberii Tyberiadem nominavit. Notandum de scelere incomparabili.

Hieron.

Anno gratiae xxix., Servius Plautus, corrupti filii reus et convictus, semetipsum in judicio peremit.

procurator'] proeuratori, A.C.D.

94

MATTELEI PARISIENSIS

A.D. 30.

De baptismate Johannis. Anno gratiae xxx., Johannes Baptista in deserto, sub princi- P6t. Copibus sacerdotum Anna et Caypha, praedicavit baptismum mest- 30' pcenitentiaa in remissionem peccatorum, quia ad pcenitentiam baptizandos monebat, et non nisi quos poenitentes videbat, baptizabafc. De baptistno Domini. Eodem anno JESUS, veniens a Gralilsea in Jordanem ad eum, Id, 33, 37. baptizatus est ab eo. Et ipse Jesus erat incipiens quasi triginta annorum, id est, tricesimum inceperat annum, videlicet xiii. diebus illius anni peractis. Et secundum hoc vixit JESUS tantum xxxii. annis et dimidio. Sed Johannes Chrisostomus aliter sensit. Opinio etiam quorundam est, eodem anno Dominum Apostolos vocasse, Evangelicam doctrinam inchoasse, jejunasse, temptatum fuisse, simul et miraculum vini fecisse, quia legunt Eum et discipulos Ejus invitatos ad nuptias. Sed aliorum sententia probabilior est, qu.se dicit haac omnia ilium ante incarcerationem Johannis Baptistae fecisse, sed tamen occulte, et post publice ; et hunc ordinem prosequimur sine praajudicio alterius opinionis. De ~bina Apostolorum voeatione. Legimus tamen in Evangelic, Dominum bis vocasse Apostolos ; Id. 36, 41. primo scilicet quando vidit Nathanaelem sub ficu, sed non perfecte tune secuti sunt eum, quia redierunt ad artes pristinas ; secundo quoque vocavit, cum turbaa irruerent in eum, et ipse vidit ibi duas naves stantes secus stagnum. Et tune, relictis omnibus, secuti sunt eum perfecte. De conversione aquas in vinum. Anno divinse incarnationis xxxi., Dominus tertiadecima die, Id. 38. secundum prsefatarn opinionem, aquam in vinum convertit, in nuptiis Architriclini, matre hoc a filio impetrante. Eodem etiam anno Johannes incarceratus legitur ab Herode. Hoc Id. 44. utique anno facta legitur secunda Apostolorum vocatio, in qua duodecim elegit ad praadicandum fidem Evangelii et perhibendum testimonium veritati, inter quos unum habuit, cujus malo bene utens, sacramentum suee passionis implevit, et Ecclesias suaa ad tolerandum malorum injurias exemplum prasbuit.

CHEONICA MAJOEA. Di/rectiol histories prcssentis.

95

A.D. 32.

Anno gratise xxxii. principium fait vicesimi jubilsei, secundum Hebraaos. Hoc quoque anno transfiguratio Domini facta creditor octavo idus Augusti, quam prohibuit Dominus revelari, ne 2 passio ejus impediretur. Hoc etiam tempore assumpsit Dominus noster Jesus Christus septuaginta duos discipulos, qui ilium prsecederent3 in omnem locum quo erat ipse venturus, ex quibus putatur fuisse Mathias, qui Judse successit, Joseph, qui vocabatur Justus, Cleophas quoque, qui frater esse Joseph patris Domini perhibetur, et Barnabas, cujus supra meminimus. Isti onmes missi sunt in praeparationem Evangelii ante Dominum, ut Magister superveniens honoratior haberetur.

De passione Christi.
Anno divinse incarnationis xxxin. passus est Dominus noster Jesus Christus,4 sub Pontio Pilato, et quarto kalendas Aprilis crucifixus; tertia die resurrexit, mense qui apud Hebraaos Nisan appellatur. Ascendit in cselum tertio nonas Maii; et idibus ejusdem Spiritus Sanctus super Apostolos descendit. De hac quoque Dominica passione Pilatus Tyberio Csesari scripsit in hunc modum: " Pontius Pilatus Claudio suo salutem. Kuper accidit, quod Epistola Pilati ad <{ et ipse probavi, Judseos per invidiam se suosque posteros Tiberium. Fabrieius " crudeli damnatione punisse. Nam cum promissum haberent Cod.Apocr, " patres eorum, quod illis Deus mitteret de cselo sanctum Nov. Test, " -suum, qui eorum merito rex diceretur, et hunc se promiserit i. p. 298. " per Virginem ad terras missurum; iste, me preside, He" brseorum Deus cum venisset, et vidissent eum ceecos illu" minasse, leprosos mundasse, paralyticos curasse, dsemones " ab hominibus fugasse, mortuos suscitasse, ventis imperasse, " super mare siccis pedibus ambulasse, et multa alia mira" bilia fecisse, cum omnis populus Judaeorum hunc Dei filium " dicerent, invidiam contra eum passi sunt principes sacer" dotum, mihique eum tradiderunt, et alia pro aliis men" tientes, dixerunt ilium magum esse, et contra legem eorum Ego autem credidi ita esse, et flagellatum tradidi Directio] Direcci, A.C.D. The MSS. of West, have.either no title, or " Transfiguratio Domini facta est." 2 ne] So altered by Paris from n'e. 3 prcecederenf] prsecederint, A.;
1

prsecederant, Par. C. The MSS. of West, have either preecederint, or prsecederent. 4 In the margin is a representation of the Crucifixion.

96

MATTHJ2I PAKISIENSIS

A.D. 33. " arbitrio eorum. At illi crucifixerunt eum, et sepnlto ei " custodes adhibuerunt. Ille vero, militibus meis custodien" tibus eum, die tertia resurrexit. Sed in tantum exarsit ne" quitia eorum, ut darent eis pecuniain, dicentes ' Dicite,1 " ' quia discipuli ejus corpus ipsius rapuerunt.' Yerumtamen " milites, cum accepissent pecuniam, quod factum fuerat, " tacere non potuerunt. Nam et ilium resurrexisse testati " sunt, et a Judseis se pecuniam accepisse, et ideo ingessi2 " hoc, ne quis aliter referens mentiatur, et existimet creden" dum mendaciis Judseorum." Tune Cassar, cum suffragio magni favoris, retulit epistolam Oros. vii. Caesar Epistolam ad senatum, postulans ut Christus Deus haberetur. Sed sena- 5misit ad senatum, tus consecrationem Christi recusavit, indignatione commotus ut Christus quod non secundum morem prius epistola sibi delata fuisset. Deus habe- Tune senatus edicto constituit, Christianos ab urbe esse exretur. terminandos. Sed Cassar super hoc indignatus, accusatoribus Christianorum mortem comminatus est. Ex ilia denique die, ccepit immutari laudatissima Cassaris prius modestia, in poanam contradictoris senatus. - Nam adeo crudeliter desaavit in Romanes, quod vix aliquem eorum reliquit incolumem. Sicque contigit, ut qui Christo spreverant duce salvari, Csesare proprio punirentur. Indignum enim erat, ut consecratio Christi humanis assertionibus indigeret. Mathias Interea yero, Jerosolimis Apostoli Mathiam Apostolum ordi- Act. Apost. Apostolus naverunt, et septem diaconos, quorum nomina sunt hasc, Steordinatur. phanus, Philippus, Prochorus, Nichanor, Thimo, Parmena, et Hseresis Nicholaus advena Antiochenus, a quo orta est hseresis Nicho- Kuffinus Nicholai- laitarum. Hie cum ad prsedicandum profectus fuisset, pul- Hist. Ectarum. cherrimam ducebat3 secum uxorem. Sed cum quadam die c^es- "* 29a sociis de zelotypia increparetur, produxit earn in medio, ut si quis vellet, ea abuteretur. Unde quidam hseretici putant, p. 36. uti posse legitime promiscuis et illicitis carnalibus copulis, ejus libidinis contemptum nequiter, pro sua libidine explenda, De divisuscipientes. Proinde cum prasdicatio verbi Dei procul per Act. Apost, sione Apo- diversas provincias sese diffunderet, Philippus descendens in stolorum. Samariam, praedicavit ibi verbum Dei. Erat tune in civitate magus quidam nomine Symon, populum seducens, quia4 virtus Dei ab eis evocabatur,5 qui videns signa quse faciebat Philippus, credidit et 'baptizatus est ab eo. Sed cum post dies
Dicite} Discite, Chatham and several of the MSS. of West. It is altered by Par. 2 ingessi] ingressi, A.C.D. West. W. has suggessi.
1

ducebat] duxebat, A.C.D. Chatham. 4 quia] SoPar.CJX; qui, A.West. 5 evocabatur] So Par.; vocabatur, A. West.

CHRONICA MAJOEA.

97

Cf. Isidor. De Vit. et an ' 78 '

Cf. Id. 82.

Marian.

paucos Petrus et Johannes advenissent, et manus super capita A.D. 33. credentium imposuissent, accipiebant Spiritum Sanctum. Quod cernens Symon, obtulit pecuniam ut hanc potestatem haberet. Gui Petrus : " Pecunia tua tecuin sit in perditione, quoniam " donum Dei existimasti pecunia possideri." Quibus verbis Symon confusus recessit, verbi Dei fulmen ferre 1 non valens. Eodem. tempore Jacobus frater Domini Jerosolymis patriarcha ^ Apostolis ordinatus est, qui fuit Alfaei et Mariaa, sororis matris Domini, filius. Deinde Apostoli ituri in orbem universum, ut prsedicarent Evangelium omni creaturae, symbolum fidei composuerunt, ut ad diversas nationes profecturi, non diversum sed unum omnes prsedicarent. Et sic Petrus invasit Pontum et G-alatiam, Capadociam et Bithiniam ; Andreas adivit Achaiam, Thomas Indiana, Johannes Asyam, Mathasus ^Ethiopian! ; omnes unanimiter fidem Evangelii prsedicantes ubique, Domino cooperante, et sermonem eorum confirmante sequentibus signis. De passione beati Stephani prothomartyris.

Act.Apost. Marian. Scot.

Anno gratiaa xxxiv. Stephanas, diaconus et prothomartyr, Petrus Jerosolimis lapidatus est a Judseis, et Saulus adolescens Antiochobservabat vestimenta lapidantium Judeorum. Petrus tenuit ^na^a,j-e cathedram Antiochise septem annis, cui successifc Euodius.2 matur. Paulus ad fidem convertitur.

Act.Apost.

Marian. Scot.

Anno gratise xxxv. Paulus Apostolus ad fidem convertitur, et apud Damascum ab Anania baptizatur ; qui illico ingrediens synagogam, confundebat Judasos qui habitabant Damasci. Deinde ab Jerusalem usque ad Illiriticum omnes provincias sua prsedicatione implevit. MatJiceus Evangelium edidit.

Hieron. Anno gratias xxxvi. Mathaaus Apostolus Evangelium scripsit, Tiberius Hist. Misc. et de Apostolo Evangelista factus est. Eodem anno Tyberius expiravit. V11Claudius, cum imperasset annis xxii., insidiis Caligulse extinctus est.
1 ferre] So Par.; ferie, A. Chetham; referre, D. 2 There is a representation of the stoning of S. Stephen in the

margin. Par. adds in the margin: " Hie dicti sunt Christiani, antea " dicti Nazaraei, quasi religiosi." This is in the text in D. G

MATTH^II PARISIENSIS A.D. 37. Gains imperator efficltur.

Anno divinae incarnationis xxxvu., Gaius cognomento Cali- Beda. gula imperium suscipiens, imperavit annis tribus, mensibus decem, et diebus undecim. Iste, qui in exercitu natus fuerat, jjjs^ Misc. cognomentum calceamenti militaris, id est Caligulae, sortitus vii. est. Hie imperii sui primo anno, regnum Judasorum tradidit Joseph. ^ Herodi Agrippaa, Aristoboli filio, addens ei tetrarchias Phi- g ^Af^o lippi, Lysamei, et Herodis qui Johannem Baptistam decollaverat et Dominum Jesum, alba veste indutum, remiserat ad Pilatum. Pilatus exilio relegatur. Anno gratiaa xxxvm., Pilatus a Csesare apud Viennam, Ado, col. Gallise urbem, exilio relegatus,1 seipsum manu interemit. 77. Herodes cum Herodiade ceterno damnatur exilio, et puellam saltatricem, terra vivam deglutivit. Anno gratiaa xxxix., imperator Herodem, a regno spoliatum, Ado, col. una cum Herodiade adultera, geterno damnavit exilio, et 77. puellana saltatricem terra deglutivit vivam. Cl Dexter r & (Migne, xxxi.), , ^ ., coU.82,83. n . 7. Ga^us imperator pro Deo se coii prcecepit. Anno gratiee XL., Caesar templum quod erat Jerosolimis jus- Ado, col. sit propnanari sacrifices gentilium, Jovis statua ibi collocata, 77. seque ut deum caali [et] 2 terras coli et adorari praecepit. Denique omnibus odiosus effectus, a suis protectoribus occisus est. Eeperti sunt in secretis ejus libelli duo, in quibus continebantur electorum nomina virorum morti destinatorum conscripta. Inventaque ibi est arena ingens variorum venenorum repleta. Sed successore ejus Claudio jubente, traduntur in mari projeeta, non sine magno piscium exitio. Claudius imvperavit, im/perator quartus. Anno gratisa XLI. Claudius, Caligulaa patruus, ad imperium Beda. sublimatus, imperavifc annis tredecim et mensibus octo. Hujus regni exordio, Petrus, cum prius Antiochenam rex- Ado, coll. isset ecclesiam, Uomam veniens, salutarem cunctis eredentibus 77, 78.
1

Petrus Papa primus

W. West, insert propria.

ei] om. A. West.; ins. W.

CHRONICA MAJOE A.

99

fidem fideli verbo docuit, ibique cathedram episcopalem xxv. A.D. 41. annis tenuit, usque ad ultimum videlicet Neronis annum. Marcus Evangelium scripsit.
Ado, col. Anno gratise XLII. Marcus Evangelista Evangelium, quod 78 Petro narrante conscripserat, primum Aquileise prasdicavit, ibique ordinato Ermagora discipulo suo, ad ^gyptum pervenit.

Petrus [a] compedibus lileratur.

Actus Apostol. Anno gratiaa XLIII. Herodes Agrippa voluit affligere quos^am ^e Ecclesia. Occidit autem Jacobum fratrem Johannis gladio. Videns autem quia placeret Judseis de nece Jacobi, apprehendit etiam Petrum Apostolum et in carcerem projecit. Sed angelus Domini, ilium a compedibus solvens, illsesum abire fecit.

Xll 1

Claudius imperator Britanniam invasit.

Galf. Mon. iv. 12-15. Anno gratis XLIV. Claudius Tyberius in Britanniam trans- Invasion of quam ante Julium Caasarem nee post quisquam at- Britain by temptare ausus fuerat, in civitate Kaerperis, quso nunc Forces- Claudius, tria appellatur, applicuit. Widerius enim, Britannorum rex, tributum Eomanis consuetum a multo tempore reddere contempserat; unde Claudius indignatus illud repetere cogitavit. Sed Widerius, cum adventum Claudii cognovisset, Bomanorum exercitum petivit, commissoque prselio Eomanos ad naves fugere coegit. Quod videns L^lius Hamo, princeps militiee imperatoris, armis propriis abjectis arma cepit Britannica, et quasi contra suos pugnare ccepit. Hortatur Britones ad insequendum, festinum promittens triumphum. Didicerat enim linguam eorum et mores, quia inter Britannicos obsides Komse fuerat educatus. Denique paulatim accedens ad regem, ipsum nil tale prasmeditantem mucrone peremit. Deinde inter hostes elapsus, sese cum nephanda victoria inter suos recepit. At Arviragus frater regis, cum ipsum peremptum cognovisset, armis indutus regiis, quasi ipse Gauiderius esset, Britones ad perstandum suasit. Tandem Romani "in duas partes dilapsi, campum hostibus turpiter dimiserunt. Arviragus igitur hostes insequi non cessavit, donee super ripam maris illos occupans, Laelium Hamonem ex improviso peremit. Portus autem ille ab illo tempore usque in hodiernum diem portus Hamonis, id est, Hamtonia nuncupatur. Claudius interea viribus resociatis, Kaerperis, id est, Porecestriam, viriG 2
vectug)

100

MATTH^EI PAEISIENSIS

A.D. 44. liter oppugnans, muros diruit, et cives subegit. At Arviragum p, 39. hostiliter insequitur jam Wintoniam ingressmn. Deinde civitatem obsidens, diversis machinamentis illam opprimere nitebatur. Arviragus vero, valvis apertis, ad prseliandum cum suis egressus est. Sed antequam acies convenissent, per intermincios talem concordiam inierunt, quod videlicet Claudius filiam suam Arvirago maritaret, et regnum Britannia a Romania sub tribute teneret. Paruit Arviragus, et consilio suorum Csesari subjectionem fecit. Mox Claudius propter filiam suam inisit, et interim1 Orcadas insulas auxilio Arviragi suge potestati summisit. Emensa deinde hyeme, redierunt legati cum filia nomine Gewisa, et Arvirago lege maritali copulata est. At Arviragus in honorem Claudii et tantarum memoriam nuptiarum, gedificavit urbem, quae de nomine ejus Kaerglou, id est, civitas Claudii, quse2 nunc Gloucestria, nuncupatur. Deinde Claudio Eomam reverse, regimen provincialium insularum Arvirago cessit. Eodem Ado, col. anno, Herodes Agrippa ab angelo percussus et to to tumens ?? corpore miserabiliter animam eructavit. Cui successit Agrippa filius ejus, et usque ad extremum templi excidium perduravit. Mater Domini in coeZitro assumpta est. Anno gratise xiv.,3 qui est annus duodecimus post passionem Domini, beata Virgo Maria in caslum ab angelis assumpta Hieron. est, anno getatis SUES liv. Et illis duodecim annis quibus post Cf. Dexter, passionem Domini supervixit, mansit in domo beati Johannis co*- 139Evangelistee, cui Christus earn commendaverat in cruce. Et Ado, col. eodem anno, inter Theram et Therasiam, insula de profundo 78. emicuit, triginta stadiorum spatio extenta.

interim] in terrum, A.C. quce] So Par., following W. ; et A. West. 3 There is a portrait of the B.V. Mary in the margin, and at the foot of the page Paris has written: " Secundumrotulumabbatis. Sancta " Maria habuit quatuordecim annos " quando peperit Salvatorem, et " triginta tres annos cum eo comrt morata est in terra, et sexdecim
2

" annos post Ejus ascensionem vixit " in mundo, et sexaginta tres annos " habuit quando migravit a sseculo. " Et sciendum quod Joseph vir snus " ante passionem Christ! obiit, " quando nescitur ; unde commissa " est custodienda beato Johanni " Evangelistae. Migraturse annun" ciavit Gabriel ferens palmam tran" situm ejus." This is in the text in C., in the margin in D.

102

MATTHJEI PARISIENSIS

A.D. 47. totidemque pontifices ; in regionem vero Hispaniarum Rabanus CU US SUIlt J provinciae septem, doctores totidem. Horum De^t. B. viginti quatuor seniorum primus erat et primicerius, de Mar.Magd. x j- i -i^ / A .c numero septuaginta discipulorum Domini, doctor egregms,a p . 36. miraculorum omnium gratia illustris, et post Apostolos Christianse militiae signifer prseelectus, pontifex Maximinus. Hujus autem religioni atque sanctitati beata Maria Magdalena caritatis vinculo se conjunxerat, ut quotiescunque eos Dominus vocaret, ab ejus comitatu non separaretur. Jam enim, ut prsedictum est, regina cseli assumpta erat in cselum, in cujus ministerio contemplation! vacans Paradisi deliciis interfuerat. Jam decem Apostolorum facta erat divisio, cum quibus tarn diu pia devotione permanserat, donee, invidia Judseorum in ecclesia persecutionem concitante, Jacobum Apostolum [Herodes] decollaret, Petrum incarceraret, et credentes a finibus suis propelleret. Hac igitur persecutionis procella sseviente, fideles diversa terrarum loca a Domino sibi delegata petierunt, ut verbum salutis gentibus Christum ignorantibus constanter prsedicarent. Quibus abeuntibus consociaverunt se nobiles matronse et viduse quse Jerosolimis et in Oriente eis ministraverant, non ferentes a consortio specialis amicse Domini Salvatoris, videlicet beatse Marise Magdalenso, omnium ministrarum ejus Nota de primitise, longius separari. Inter quas venerabilis hospita " Dei, Martha beatissima, reverentissimo fratre ejus quodpon- Lazaro tune apud Cyprum pontificante, sororis suse tifex fuerit . . in Cypro. vestigia secuta est, simul et sancta Marcella, mulier magnee devotionis et fidei, beatse MarthsB pedissequa, Nota de quse Dominum salutans dixerat, " Beatus venter qui te portavit et ubera quse suxisti/' Aderat et sanctus exciaman- Parmenas diaconus, plenus fide et gratia Dei, cujus venter, etc. custodise et curse sese commendavit in Christo Martha beatissima, sicut et sancto Maximino pontifici sancta Maria Magdalena. Admirabili ergo divinse dispositionis consilio iter ad Occidentales orbis plagas dirigunt, ut videlicet non

CHRONICA MAJORA.

103

solum per evangelium beatse Marise Magdalenae sororisque A.D. 47. ejus laus et memoria toto orbi innotesceret, verum etiam sicut Oriens exemplo devotee conversationis earum felix extitit, sic plaga Occidentalis corporal! earum prsesentia et sacrosanctis earum reliquiis illustraretur. Ut viginti quatuor seniores Gallias et Hispanias sortiti sunt. Eaban. Igitur sequora ingress! cum gloriosa dilectrice Dei Nota de Maur. cap. Maria Magdalena ac sorore ejus Martha beatissima, ^f^tu sanctus archipreesul Maximinus et beatus Parmenas Manse archidiaconus, episcopi quoque Trophimus, Frontinus, et ^^artiuc Eutropius, necnon et reliqui duces Christianse militise, in Gallias. flante Euro, Asiam relinquentes, inter Europam et Affricam per mare Tyrrenum Circium versus descendefntejs,1 urbem Romam totamque Italiam a dextris relinquentes, necnon et Alpes, quse a Ligustio sinu de mari Gallico exurgentes, Orientem versus sinu Lygurico terminantur in mari Adriatico, prospero cursu applicuerunt a dextris in provincia Galliarum Viennensi apud civitatem Marsi- p. 38. Ham, ubi maris Gallico sinu recipitur Rodanus. Ibi invocato magno mundi principe Deo, provincias regionis ad quam Spiritus Sanctus appulerat eos, inter se Eodem2 inspirante partiti sunt. Moxque profecti prsedicarunt ubi- s- MOTCque, Domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis.3 Etenim rex virtutum dilecti dilecti dedit Ps. ixvii. verbum evangelizantibus virtute multa, qui speciei domus T ' 3' Dei dedit dividere spolia fortis armati. Sortitus est Nota de sanctus preesul Maximinus Aquensem metropolim pro- r?sln^s vinciee, Narbonensis provinciee secundaa. In qua beata ciis CisMaria Magdalena complevit cursum pereginationis suea. ^^qu^us Paulus Narbonam metropolim Narbonensis provinciee predicate1 descendentes~\ descendes, A.D.; descendens, C. Baban. has et circum for Circium versus. 2 3

eodem} om. C. signis} om C,

104
A.D. 47. primse ribus con- r primge versse sunt primo ad primje. Christum.

MATTELEI PARISIENSIS

Austregisilus Bituricam metropolim Aquitannise Hirenseus Lugdunum metropolim Lugdunensis Gratianus Turonem metropolim Lugdunensis tertise. Sabinus et Potencianus Senones Lugdunensis quartse. Valerius Treverim metropolim Belgicse primse. Feroncius Bisuncium metropolim provincise maximse Sequanorum. Eutropius Sanctonas urbem Aquitannies secundse, cujus nunc metropolis est Burdegalis. Trophimus Arelas, tune metropolim provincise Viennensis. Use decem provincise Galliarum his preedicantibus prsecrediderunt. Cseteri doctores non reliquis septem provinciis, sed septem civitatibus prsedictarum provinciarum prsedicaverunt. Eutropius apud Arosicam civitatem provincige Viennensis, Frontinus apud Petragoras urbem Aquitannise secundse, Georgius apud Veliacum urbem Aquitanniae primse, Julianas apud Cenomannium Lugdunensis tertise, Martialis apud Lemovicas ^ urbem Aquitannise primse, Saturninus apud Tholasam urbem Narbonensis primse in qua prseeip[it]atus 2 est de capitolio pro Christi fide, Parmenas apud urbem Avennicorum provineise Viennensis cum venerabili ministra Domini Salvatoris Sancta Martha recedit. Marcella quoque ministra ejus, Epafras et Sostenes, Germanus et Eucodia et Sintex, Eothomagus cum sua provincia Lugdunensi secunda, quse nunc est Normannia. Maguntia cum sua provincia Germania prima, Colonia cum sua provincia Ger mania secunda, Octodorus cum sua provincia Alpium Gaiarum et Penninarum, Auxiatana metropolis cum sua provincia Novempolana, Ebreduna metropolis cum sua provincia Alpium maritimarum, Remis metropolis cum sua provincia Belgica secunda, aliis doctoribus reservatse sunt. Eorum vero qui ad Hispanias ab Apostolis destinati sunt, hsec sunt nomina ; Torquatus, Thesifon, Secundus,
1 2

Lemovicas'] Lemanias, C. pr(Ecipitatus~\ prsecipatus, A.C.D.

CHRONICA MAJOEA.

105

Indalecius, Cecilius, Esicius, Eufrasius. Hi septem His- A.D. 47. paniarum provincia[s] septem Christianas fidei conjunxerunt. De beata Maria Magdalena. Baban. Beatus igitur Maximinus Aquis metropolim ingressus, Maur. cap. ibi^m mansit et prsedicavit, multumque populum Deo lucrifecit, multisque virtutibus effulsit. Cum quo beata Maria Magdalena in eadem ecclesia Aquensi assiduse contemplation! vacavit, multis radians miraculis. De beata Martha. Id. 39. Beata quoque Martha cum sociis suis apud urbes Avennicorum et Arelatensium, et quse circa Rodanum erant villas et oppida in provincia Viennensi, evangelizabat populis Dominum Salvatorem, quse circa Ipsum viderat quseque ab Ejus ore didicerat, publice contestans; quodque de Domini virtutibus praedicabat, propriis miraculis astruebat. Apud autem Tharasconani conversata, immanissimum draconem qui Thariscus dicebatur, unde etiam et Tharascona nomen sortitur, zona sua ligavit et ligatum tenuit, donee incolse advocati eundem in frusta conciderent. Juvenem submersum Rodano suscitavit. Aquam in vinum convertit.
Populus Eomanus descriMtur. Hieron. Anno gratiae XLVIII. descriptio Bomas facta est sub Claudio, et inventa sunt civium Eomanorum sesagies novies centena et quadraginta quatuor milia. Judoei a Roma expelluntur. Ado, col. Anno gratias xxix. Claudius imperator Judaaos tumultuantes '8* Eoma expulit. De qua Lucas Evangelista in Actibus Apostolorum refert.

Id. 40.

Id. 4i. Id. 42.

106
A.D. 50.

MATTH^I PARISIENSIS

Fames Siriam invasit. Anno gratise L. imperator decimum imperil sui agebat an- Ado, col. num. Cujus temporibus fames gravissima per Syriam facta est. Sed Christianorum necessitatibus Helena, Adlabenorum regina, ad fidem Christi conversa, frumenta largissime ministravit. Fames Romce. Anno gratise u. tanta fames Romas fuit, nt medio foro Id. imperator eorreptus a populo convitiis et panis fragminibus turpissime infestaretur. Arviragus rex Romanis tributum denegavit.

Arviragus.

Anno gratias LII. Arviragus Britannorum rex in tantam pro- Galf. Mon. lapsus est superbiam, quod Romanes potestati noluib diutius 1V* 16subjectione teneri.1 Vespasianus igitur a Claudio missus, cum in Rutipi portu applicare incepisset, Arviragus illi obvians prohibuit ne portum ingrederetur. At Vespasianus, retortis veils, in Totonesio littore applicuit, et civitatem quse Britannice Kaerpenhuelgoit, nunc autem Exonia appellatur, obsedit. Elapsis inde septem diebus Arviragus supervenit, pr^liumque cum Eomanis commisit, utrorumque exercitu valde lacerato, mediante Grewisa Claudi filia, duces amici facti sunt. Tune Vespasianus Eomam rediit, et Claudius2 in Britannia remansit. Coapit deinde senatum Arviragus diligere, tantamque largitatem et probitatem habere, ut per totam Europam ipsius fama divulgaretur. Unde Juvenalis imperatori de rombo capto sic dixisse perhibetur [iv. 126] : " Eegem aliquem capies, aut de themone Britanno " Excidet Arviragus." Claudius imperator veneno periit. Anno gratise LIII. Claudius imperator Britannicum filium Aurelius suum exortem Eomani faciens imperil, Neronem, maritum *lctor J 4 Octavise, filise suaa, in imperium adoptavit. Nee multo post idem Claudius veneno periit. Nero imperator effieitur quintus. Anno gratias iiv. Nero, quintus ab Augusto, imperil digni- Oros. vii. tatem adeptus, imperavit annis xiii. et mensibus octo. Hie, 7. teneri} tenere, A. West. Galf. Mon.; altered by Paris.
1

Claudius'] sic A. West., erroneously for Arviragus. It is not in W.

CHRONICA MAJORA.

107

Hieron,

Graii avunculi sui erga oinnia vitia et scelera non solum sec- A.D. 54. tator, sed etiam in omnibus transgressor apparuit. Cujns imperil anno primo, post Marcum Evangelistam, Anianus Alexanecclesiae sacerdotium suscepit.
Festus JudcBCB procurator constituitur.

Ado, coll. Anno gratis iv. Festus, Judaaee procurator a Nerone con78, 79. stitutus, Felici successit. A quo etiam Paulus Apostolus Eomam vinctus mittitur, et per biennium in libera custodia retinetur. Galf. Mon. iv. 16, 17. Arviragus rex dbiit. Anno gratiae ivi. Arviragus Britannorum rex, expletis vitae Successit ei gU93 diebus, in civitate Claudiocestriaa sepelitur. in regnum filius ejus Marius, vir miree prudentisa et sapientise, et Eomano senatui in omnibus fidelis et devotus.1

Paulus Hispaniam invasit. Ado, col. Anno gratiaa ivn. Paulus ad Hispaniam dicitur pervenisse, 79. et Arelat^e Trophium, Viennae2 Crescentem, discipulos suos ad prgedicandum reliquisse. Festus obiit. Anno gratiaa LVIII. Festo Judaese procurator! successit Albinus. Quo etiam tempere Nero, in re militari omnino nihil ausus, Britanniam pene amisit. . Petrus Apostolus Linum et Cletum yresbyteros ordinavit. Anno gratiaa LIX. Petrus Apostolus ordinavit duos episcopos, Linum videlicet et Cletum, qui omne ministerium in urbe Eoma populo subministrent, et infidelibus fidem Christi praadicare non cessarent.3 Nero uxorem suam et sororem patris sui interfecit. Anno gratisa LX. Nero Agrippinam uxorem4 suam et sororem patris sui interfecit; quia etiam tantaa luxuries fait, ufc frigidis et calidis lavaretur unguentis, retibusque aureis piscaretur, quas purpureis funibus extrahebat.
1 This is repeated anno 73, and so also in West; W. gives it twice under years 57 and 73. 2 Vienna:] juvene, A.C.D, 3 cessarent] Altered by Paris from cess&nt. 4 Sic, erroneously for matrem.

Id.

Marian. Scot.

Hieron.

***:,

108
A.D. 61.

MATTH.EI PARISIENSIS

Continuatio contemporilivm.
Anno gratis LXI. Statius Suesulus Tholosensis in Grallia Hieron. rethoricam docuit, in ilia arte in omnibus vir perfectus.

Jacobus /rater Domini martyrizatur.

p. 40. Anno gratise LXII. Jacobus frater Domini, qui et Justus ap- Id. pellabatur et Jerosolimorum erat episcopus, a Judaeis lapidatus et pertica fullonis excerebratus est. In cujus sedem Symeon secundus assumitur.

Maria Magdalena migravit ad Dominum. Anno gratiee LXIII. Maria Magdalena migravit ad Dominum, ix.1 kal. August!, quae pedes Salvatoris lacrymis rigavit, et capillis capitis sui siccavit. Judoei contra Romanos rebelles sunt.
Anno gratiae LXIV. Albino Judaeaa procuratori successit Florus, Ado, col. cujus luxuriam et avaritiam Judaai cum cseteris flagitiis non 79. ferentes, contra Romanes debellare coeperunt. Ad quos domandos mittuntur a Nerone Yespasianus et films ejus Titus, qui plurimas Judaaee urbes ceperunt et funditus destruxerunt.

Persius poeta obiit.

Anno gratiaa LXV. Persius poeta moritur; Lucretius2 a Id. Nerone interimitur. Lucanum3 etiam prseceptorem suum, in balneo sanguine minutum, vita privavit, eo quod in juventute flagellaverat eum, dicens se ipsius aspectum sustinere non posse.

De Simone Mago, et de passione Apostolorum Petri et Pauli.

Anno gratiaa LXVI. Symon Magus Roxnam veniens, suis Apostol. magicis artibus populum dementare4 fecit, ita ut a nonnullis Histor- de adoraretur ut Deus. Sed Dominus omnipotens, sicut in Acti- 10 i^0' bus Apostolorum legitur, per Apostolum suum Petrum vani- (Fabric. Cod. Apoc.
1

2 3

Sic for xi. Sic for Lucanus. Sic for Lucium Annceum Sene-

4 dementare] Par. puts blasphemare above the line; C.D. have only

CHRONICA MAJORA, N. T. ii. PP' ^3

109

tates ejus et insanias detexit, adeo quidem quod alto corruens, A.D. 66. fractis cniribiis,1 expiravit. Tune Nero confusus, jussit apprehendere Petrum. Sed Petrus ab urbe exire ad tempus cupiens, ubi ventum est ad portam, videt sibi Christum occur,rere, et adorans eum ait, " Domine, quo vadis ?" At ille, "Venio " Romam, iterum crucifigi." Intelligens Petrus quod in se Dominus erat passurus, qui patitur in sanctis, non corporis dolore sed eompassione misericordiaa, rediit in urbena, et mox Petrus et Isidor. De a persecutoribus captus cruci addictus est. Crucifixus est Panlus Vit. et igitur capite deorsum; et Paulus2 vinctus tenebatur in urbe, PatlU]itur. r a " et eadem die capite truncatus est. fiQ /u. t>y. _' i De miseranda Judceorum Oros.vii. 7. afflictwne.

Anno gratiae LXVII. Nero urbem Romse jussit incendi. Et, ut similitudinem ardentis Trojae conspiceret, per sex dies et septem noctes ignis vehemens ipsius pavit aspectum. Quern ex altissima turre prospectans tragica lastus decantabat. Dum hsec Romas agerentur, Tespasianus gentem Judaicam miseraHegesipp. bili plaga afflixit. Jotapata enim civitate capta, csesa sunt in De B. J. iii. ea Judeei quadraginta milia. Jopen capta est, et in mari sumi|' mersi sunt sine bello quatuor milia et quingenti. In Tarichea Id! 26. capta interempti sunt sex milia dec., et sex milia juyenum ad Neronem destinati; alios mille ducentos necavit, triginta milia Id. iv. 3, 4. et quadringentos vendit. In captione Gamalge quatuor milia perempti referuntur, quinque milia prsecipitio perierunt, alia duo milia, quas sequebantur Johannem principem, in Giscala interfecti sunt, tria milia vero captivitati adjudicati. Deinde Id. 15. Jericho destructa est, et xcii. milia et ducenti perierunt. De hac subversione, contra improbos Judseos ita prophetavit Tsayas, Isa. i. 4. dicens : "Yae genti peccatrici, populo gravi iniquitate, semini " nequam, filiis sceleratis; dereliquerunt Dominum, blaspheHieron. " maverunt sanctum Israel, abalienati sunt retrorsum." In hac clade Josephus historiographus et dux belli Judaeorum, cum a Romanis esset interimendus, Vespasiano pronunciat de. morte Neronis, et ipsum post eum imperatorem futurum, et sic ad tempus mortis evasit periculum. Mortuo Nerone, Galbana successit, imperator s&ptitnus.
Ado, col. 79Anno gratiae LXVIII. Gralba in Hispania imperator creatus, et Nero Romas ab omni populo hostis publicus pronunciatus
1 cruribus~\ So West.; curribus, J A.C.D.; cervicibus, W. 2

West. ins. qui dudum.

110

MATTH^EI PARISIENSIS

A.D. 68. est. Quern cum Nero imperatorem creatum ab exercitu Eomano cognovisset, totus animo ac spe concidit, et ignominiosissime ab urbe fugiens, ad quartum lapidem sese ipse interfecit, atque in eo Cassarum1 omnis familia consumpta est. Galba vero Eomam. veniens, imperavit mensibus sex et diebus totidem. Otho, Galba interfecto, imperium invasit, imperator vii? Anno gratise LXIX. Otho, ex 3 oppido Ferentano splendidis Hist. Misc. ortus parentibus, Eomam venit, et in medio foro Galbam viii. perimens imperium invasit, et tribus mensibus imperavit. Yitellius interea per Grermanicas legiones in Grallia imperator creatus, versus Eomam iter arripuit. Sed Otno illi obvians, cum eo dimicavit, illumque ter in praslio vicit. In quarto autem prselio cum Otho suos vinci comperisset, seipsum interfecit. Sicque Vitellius Eomam4 veniens, octo mensibus imperavit. Vitellius [Ofhone] interfecto imperavit viiim. Anno gratiee ixx. Cum Vitellius multa crudeliter ac nequi- Id. ter Eomaa ageret, minutissimorum ictuum punctionibus excarnificatus, et ad ultimum in Tyberim mersus, communi caruit sepultura. Vespasianus itaque, cognita Neronis morte Id. ix. et Yitellii interfectione, multis Judeeorum urbibus captis, ad obsidionem urbis Jerosolimorum se contulit. TTbi innumeram multitudinem Judaicas gentis ob diem festum ibidem congregates obsedit. Ibique Tito filio suo procuratore constituto Eomam venit. Electus enim a senatu, propter nobilitatem generis, et audaciam rei militaris, nee Eomanis deesse voluit, nee Judseis parcere, quos filius infestavit.5 De imperio Vespasiani, imperatoris ix. Judeeorum. De persecutione

Anno gratiee LXXI. Yespasianus imperium adeptus, impe- Beda. ravit annis ix., mensibus xi., et diebus xxii. Titus vero filius Hist. Misc. ejus interim magna ac diutina obsidione Judeeos premebat. *xNam cum apud eos corrupta essent legis jura et violata
1

CtBsarum} Altered to cesa by

4
5

Eomam] Eoma, A.C.D.

2 This rubric is incorrectly given in A. with the next. 3 ex] rex, A.C.D.

Par.

parcere . . infestavit'] So Par., altering A., which had quoniam filius representaret, as West.

CHRONICA MAJORA.

Ill

religio, deseruit eos Deng, quia nee solum illos urgebant Eo- A.D. 71. Hegesippus De mani, sed et ipsi inter se domesticis seditionibus laborabant. B. J. iv. Sectabantur enim luxuries effusiones, unguentorum odores,1 25. calamistris capillos crispabant, stibio2 oculos depingebant, et amictu muliebri induebantur, earumque molliciem affectabant, voces etiam eficeminare, sexum mutare, fracto gressu incedere, comam pascere, vultum dealbare, genas punicare, barbam vellicare, et cum his omnibus ssevitiam intollerabilem exercere studebant. Yersabatur inter eos dira seditio, pax sepulta erat, fides arebat, famesque pecunise regnabat, ita quod nihil sibi videbatur honestum, quod pecunia erat vacuum. Habe- Nota de Id.iv. 4. bant hujus turpitudinis fautores duos, quorum unus erat Jo- turpitudme hannes, vir levis,3 populi lues, dolis nulli secundus, cui nun- f^ quam defuit affectus nocendi, doli existens callidus, doctus mendaciis, fallaciam virtutem credebat, carissimos circumId. iv. 23. veniebat. Alter vero Symon dicebatur, crudelitate non dispar, et ipse durus erat, immitis, et qui nullo afiectu ad pietatem Id. iv. 6. flecteretur. Isti sub obtentu conservandse libertatis, in nobilibus sseviebant; aut enim falso crimine afflicti vinciebantur, p. 41. aut in carcere positi jugulabantur. Sacerdotes quoque peregrini, qui sacerdotio interventu pecunise fungebantur, ad omne nefas arbitrio iniquorum principum ignobile vulgus pertrahebant. Id. v. 11. Sed dum hsec a Judseis agerentur, Eomani muros Jerusalem machinis cunctisque bellicis instrumentis subvertere nituntur. Id. v. 1. Nee fuit intermissio ulla, nee ullas dabantur inducise. Judeeis Id. v. 12. desperatio audaciam dabat, Eomanis4 glorige cupiditas virtutem augebat. Csesi sunt mortales multi, dum propugnacula murorum crebris ictibus solverentur. Fugientibus tandem Judaais, Eomani, non sine suorum Isesione ac sanguinis effusione, extremum civitatis intravere murum. Tune bellum rursus accenditur, quia adhuc muri duo vincendi restabant. Hortatur Id. v. 18. milites Titus, inclusi defensioni vacabant. Invasit interea Nota fames miserabilis obsessos, adeo quod civitas plena cadaverum famemjacebat. Filii parentibus, et parentes filiis, de ipsis faucibus cibum rapiebant; alii equorum cadavera, alii arborum cortices detrahebant. Matres itaque assatis pueris vescebantur, pleris5 Id. v. 25. que etiam vomitus et stercora animalium esca fuere. Evoodores'] So Par. C.D.W.; odo- 3 levis] Levi films, Hegesipp. ris, A. Most of the MSS. of West. 4 multf] multa, A.C.D. have odoris. 5 2 animalium] So Par. in the marstibio] istilio, A.C.D., most of the MSS. of "West.; one (Arundel) gin ; aliarum, A. West. W. has has stibio in the margin in a later vomitus aliorum et stercora escafuehand, and the Eeg. MS. has been runt. altered to stibio. W. has ystilio.
1

112

MATTELEI PARISIENSIS

A.D. 71. luto itaque quadriennio postquam obsessa est civitas, Titus Hist. Misc. non sine suorum sanguinis effusione muros ascendit, et urbis ixmunitiones obtinuit, templum et sancta sanctorum polluit, Hegesipp. vasa sacra diripuit,1 aurum et argentum et gemmas preciosas v> suis militibus erogavit. Fessi2 denique tanta strage Eomani, Id. v. 47. quasrebant quibus captiva3 mancipia venderentur, sed quia plurimi venales, et pauci inveniebantur emptores, triginta uno numismate vendebantur.4 Captivi vero nonaginta et Id. v. 49. septem milia sunt abducti, quidam etiam eorum bestiis ad devorandum sunt projecti. Hoc templi supremum excidium, Hist. Misc. Templi excidium. anno Mcii. contigit a conditione sua, et octavo die septimi ix. mensis concremata est civitas, et templum funditus est eversum. Acta autem sunt hasc in Paschali solemnitate, quam FreculPhase appellabant Judsei. Dignum enim erat in eisdem die- phus, ii. bus Phase illos interfici, in quibus mundi Salvatorem et suum ' si5 vellent, despicabiliter flagellatum, in ligno crucis suspenderunt. Hanc utique subversionem futuram ostendit Dominus Id. ii. l. in Evangelio, quando lacrymatus est super civitatem Jeru- 24. sal em dicens: " Venient dies in te, et circumdabunt te inimici " tui vallo, et ad terrain prosternent te et filios tuos qui in " te sunt, et non relinquent in te lapidem super lapidem, eo Linus post " quod non cognovisti tempus visitationis tuaa." Eodem tern-Hieron. Petrum Papa se- pore Petro Apostolo in cathedra B/omana Linus successit.
cundus.

Dispersio Judceorum. Dispersion Anno gratias ixxii. Judasa a Tito capta, et Jerosolima sub- Hegesipofthe Jews, versa, facta est dispersio Judseorum per orbem universum. P us ' v< Quam dispersionem multa praacurrerunt signa. Nam super Signs pre- urbem Jerusalem sidus, gladio simile, stare videbatur, et ceding the C0meta anno uno perseveravit. In Pascha, Orientalis porta th n!tv templi obserata, quse vix a viginti hominibus claudebatur, the city. nocte ultro aperta est. Currus et acies armatse similiter visfe sunt per aera ferri. In Paschali solemnitate, lumen in nocte in templo, sicut in die, dimidia hora refulsit. Bos ad hostiam adducta, in medio templo agnum peperit. In Pentecosten vox audita est in templo: " Migremus hinc, migremus hinc, " migremus hinc." Jesus filius Anani, vir plebeius, qua.tuor annis ante templum ita clamabat: "Vox ab Oriente, vox ab
1 diripuit'] So also W.; dirupit, West. 3 Fessi} Freti, W. 3 captiva} So altered by Par. from captivam, which Chetham has. 4 Par. has in the margin, " et

" sicnt decem pro triginta denariis " emerunt, ita de eis xxx. pro uno " denario venditi sunt." This is in the text in C.D. 5 se] se, A.C.D.

CHRONICA MAJOEA.

113

" Occidente, vox a quatuor ventis, vox in Jerosolima et templo, A.D. 72. " vox in maritbs novos novasque nuptias,1 et in onmem hunc " populum." Verberatus etiam, nulli maledicens vel benedicens, per septem annos et quinque menses indesinenter clamabat: "Vae Jerosolimis." Nee voce raucus effectus est, nee clamare cessavit. In obsidione super murum clamavit; " Vae urbi, vae phano, vae templo;" et cum addidisset, " Yae " etiam et mihi," lapis enormiter missus eum peremit. De movie Arviragi regis? Galf. Mon. Anno gratis LXXIII. Arviragus, Britonum rex, expletis iv. 16,17. vitae SUEB diebus, Claudiocestriae sepultus est. Successit ei in regnum Marius filius suus, vir mirae sapientiae et prudentiae, qui Romano populo in tantam amicitiam cecidit, ut tributum, quod exigebatur ab eo, sine contradictione impendere curaret.
Tit Colossus RomcB erigitur.
80

Ado, col. Anno gratiae LXXIV. Colossus erigitur Romae, habens altitu* dinis pedes centum et septem. De adventu Pictorum in Sritanniam.

Galf. Mon. Anno gratiae LXXV. Rex Pictorum, Rodricus, de Scithia veiv. 17. niens, in Aquilonalem Britanniae partem applicuit, ac provinciam illam devastare coepit. At Marius Britonum rex ilium hostiliter petens interfecit. Deinde dedit populo devicto, qui cum Rodrico venerat, partem Albaniaa ad inhabitandum, quae Oatenesia nuncupatur, terram desertam et omni habitatore vacuam. P-icti mulieres sibi ex Hylernia assumunt. I a. Anno gratiae LXXVI. Picti, qui cum Rodrico in Britanniam venerant, uxores non habentes, filias et cognatas Britonum petierunt ab eis. At illi, ut passi fuere repulsam, transfretaverunt in Hyberniam, et ex ilia patria mulieres reducentes, pueros susceperunt, et multitudinem suam, homines videlicet modicae staturae, genuerunt. nuptias] nuptas, West.; sponsas the MSS. of West. Nero D. 2 omits it, leaving out the year altonovas et nuptas, W. 2 This, which is a repetition of gether. the year 56, is in W. and most of
1

114

MATTH.EI PARISIENSIS

Unde Scoti. Anno gratis LXXVIT. Ex Pictis et Hyberniensibus Scoti Cf. Galf. originem nabuerunt, dicti Scoti quasi ex diversis nationibus Mon.iv.17. compacti. Scot etenim illud dicitur, quod ex diversis rebus in unum acervum congregatur. Deinde vero terra ilia, quse prius Albania dicebatur, a Scotis Scotia nuncupatur. Defundo rege Mario Colosus successit. Anno gratise LXXVIII. Marius Britannorum rex, ab hoc saa- Galf. Mon. culo transiens, Coillum filium habuit successorem. Hie ab lv- 18> infantia Romse nutritus, a senatu multum dilectus est. Solvens enim tributum quod petebatur ab eo, in pace et tranquillitate regnum suum giibernavit.1 Joannes Hvangelista apud Ephesum* claruit. Anno ecclesia nomina idoneos gratige ixxix. Joannes Bvangelista in Ephesiorum clarus habetur. E"am septem ibidem ecclesiis, quarum in Apocalypsi leguntur, constructis, ministros in eis ordinare curavit. Vespasianus imperator obiit. p. 42. Anno gratise LXXX. Vespasianus Eomae profluvio ventris in- Hieron. teriit, anno vite suse Ixx. Dicunt tamen alii quod febre correptus vitam finivit. Titus Vespasiano successit, imperator decimus. Anno gratise ixxxi. Titus, Vespasiani filius, imperavit annis Ado, col. duobus et totidem mensibus, vir omni genere virtutum mira- 80* bilis, adeo ut amor et delitise humani generis diceretur. Hie in imperio tant^ bonitatis fuit, ut nullius omnino sanguinem fuderit, sed convictos adversum se conjuratione dimitteret, atque in eadem familiaritate, qua ante habuerat, retineret. Nota senswm Titi. Anno gratis LXXXII. Titus imperii sui annum agebat se- Hieron. cundum. Hie amphitheatrum Romas asdificavit, et in ejus dedi- Ado.
gubernavif] moderabatur, West. A. had apparently moderavit, which Paris has altered.
1

CHRONICA MAJOBA.

115

Ado, col. catione quinque milia ferarum occidit. Iste etiam in tantum A.D. 82. 80 facundissimus extitit, ut causas Latino ageret1 poemate, et tragoedias Greece componeret. Dixit similiter sese perdidisse diem, in qua nihil boni fecerit. Tandem cum ingenti omnium luctu in urbe Roma defunctus est. Papa tertius. Vit. Pontif. Eodem anno Cletus in cathedra2 Eomana sedit annis undecim, mense uno, et diebus undecim.

Domitianus im/perator. Ado, col. Anno gratiaa LXXXIII. Domitianus, frater Titi junior, impe80. rium sumens, imperavit annis quindecim et mensibus sex. Is in tantam superbiam prolapsus est, ut deum sese ac dominum vocari et coli jusserit, secundusque post Neronem extitit, qui Christianos Ecclesiamque Christi, datis edictis, crudelissime convellere conatus est. Johannes Apostolus in exilium pellitur. Anno gratis LXXXIV. Johannes Apostolus ad Pathmos insulam a Domitiano in exilium missus, Apocalypsim ibidem scripsit, qu33 Latine Eevelatio interpretatur. Pantheon construitur. Beda De Anno gratiae LXXXV. Domitianus imperator Pantheon, id Sex JEtat. est, templum in honors omnium deorum, asdificavit. Sseculi, p. 172 Abilius Aniano suceessit. Hieron. Anno gratias ixxxvi. Apud Alexandriam, Aniano, qui Marcho successerat, Habilius suceessit. Quintilianus rhetor claruit. Anno gratiaa LXXXVII. Flavia Domicilla, Flavii Clementis consulis ex sorore neptis, in insula Pontiana ob fidei testimonium exulatur, et Quintiliamis clams rhetor habetur. Item contwvatio historic^ de Domitiano. Id. Anno gratise LXXXTIII. Domitianus mathematicos et philosophos ab urbe Eomana depulit.
ageref] Altered by Paris from agerit, which A. Chetham have.
1

Id.

Ado. Hieron.

cathedra] cathedram, A.C.D. Chetham. H 2

116
A.D. 89.

MATTH^EI PABISIENSIS

Domitianus Judceos persegwitur. Anno gratis LXXXIX. Domitianus Judaeos de semine David, Ado, col. acerbitate tormentorum interfici praecepit, ac si futurus esset rex, qui regnum ejus posset adipisci. Nota opera Romce. Anno gratiae xc. Capitolium, forum Trajani, thermae Tra- Hieron. jani, ludus matutinus, Pantheon, Mica aurea, Vespasiani templum Romsa fiunt. Item. Anno gratise xci. Domitianus de Dacis et G-ermanicis lau- Id. dabiliter triumphavit. Cletus Papa martyrizatur. Anno gratias xcn. Domitianus statuas aureas et argenteas Id. sibi in capitolio poni jussit. Eodem anno Cletus Papa a Do- Marian, Scot. mitiano martyrio coronatus est. Clemens successit, Papa quartus. Anno gratisa xcm. Clemens sedit in cathedra Romana annis VitPontif. novem, mensibus duobus, et diebus decem. Versus Occidentem doctores mittuntw. Anno gratiaa xciv. Clemens, Romanas sedis episcopus, ad Radulphus collocandum in Galliis novae fidei fundamentum, industrios ac ?^r lc^t0' magnificos viros destinavit. Parisiensibus Dionisium, Silva- &&. E. 6. nectensibus Eegulum, Botomagensibus Nigasium, Ebroicensibus f. 10 b. Taurinum, Arelatensibus Trophimum, Narbonensibus Paulum, Tolosensibus Saturninum, Arvernis Astremonium, Lemovicensibus Martialem, Turonicis Gratianum, Cenomannicis Julianum, Belvacensibus Lucianum, Ambianensibus Firminum, Lugdunensibus Fotinum, per quos innumera mnltitudo hominum ab idolorum cultura recessit.1 Joannes in ferventis olei dolium mittitur. Anno gratiaa xcv. Johannes Apostolus a Domitiano Caesare Ado col. in ferventis olei dolium missus perhibetur, a quo tarn im- 81.
1 The author of this paragraph is possibly Ivo Carnotensis. See the note on Anastasius in Migne's Pa-

trologia, cxxvii., col. 1111. on 1. 14. The last line, per ... recessit, is not in Diceto.

CHRONICA MAJOBA.

117

munis exivit a poems, quam a corruptione carnis semper man- A.D. 95. serat alienus. Nota martyres.
Hieron. Diceto. Hieron. Anno gratiaa xcvi. Apollonius et Euphrates insignes philosophi habentur. Dionisius atque Nigasius cum sociis suis martyrio coronantur. Domitianus omnes de genere David interfici praecepit.

Sanctus Dionisius martyrimtur cum, sociis suis.

Anno gratiaa xcvil. Passus est Sanctus Dionisius, beati CleAdonis Martyrol. mentis Papas discipulus, cum sociis suis, Eustico archipresbycol. 376. tero et Eleutherio archidiacono, sub Fecemino1 Sisinnio proMartyrol. consule, civitate Parisius, septimo idus Octobris. Eodem ternRoman. pore passus est beatus Nigasius cum sociis suis, sub eodem 11 Oct. proconsule, in pago Rotomagensi.

De morte Domitiani imperatoris. Nerva impemtor.

Ado, col. 81.
Anno gratiae xcvm. Domitianus in urbe Roma in palatio a senatu interfectus est. Cujus cadaver populari sandapila, per vispiliones exportatum, atque ignominiose pollutum est. At ITerva senex, imperium adeptus, imperavit anno uno mensibus quatuor, et diebus octo. Hie primo edicto2 suo cunctos exules, quos Domitianus relegaverat, revocari prascepit. Unde Johannes Apostolus, hac indulgentia liberatus, Ephesum rediit. S. Aug. Et quia concussam, se absente, per hasreticos vidit ecclesiam De Hseres. ibidem,3 Cherinti et Hebionis hasresim4 damnavit. Astruunt 8, 10. enim mundum ab angelis factum, et Jesum hominem fuisse tantum, nee resurrexisse. Resurrectionem quoque mortuorum non credebant. Contra hanc hasresim, a fratribus compulsus, Apostolus Evangelium scripsit, ostendens in exordio ejus, in principio fuisse Yerbum, et Ipsum esse Deum, per quern omnia Oros. vii. facta sunt. Nerva imperator amictaa reipublicae consulere cu10. piens, Trajanum, virum sapientissimum, in filium sibi moriens adoptavit.

Sic, A.C.D. 2 edicto] edictu, A. Chetham. Trin. has postea edictu.

ecclesiam ibidem] So altered by Par. from ecclesice fidem. 4 A. has ibidem, as West., which Paris has expuncted,

118
A.D. 99.

MATTH^EI PARISIENSIS Nota de Trajano imperatore.

Anno gratise xcix. Trajanus,1 Eomanum suscipiens imperium, Beda. imperavit annis xix., mensibus sex, et diebus xv. Hujus tern- Cf. Isidor. poribus Johannes Apostolus, cum esset annorum nonaginta De ortu novem, prsesentibus suis discipulis, facta oratione, migravit ad et otitu Christum. * patrum,72. De triumpJiis Trajani imperatoris. Anno gratise c. Trajanus trans Danubium multas gentes Ado, col. subegit, Grermaniam quoque trans Eenum in pristinum statum 81. reduxit. . Item de alns notabilibus. Anno gratiae ci. Trajanus Seleuciam et Ctesifontem ac 2 Id. Babiloniam occupavit, atque usque Indise fines post Alexandrum primus accessit. Post Clementem Anaeletus successit, Papa qumtus. Anno gratis en. Post obitum beati Clementis, Anaeletus Vit. Pontif. sedit in cathedra Eomana annis novem, mensibus decem, et cessavit sedes diebus tredecim. Simeon inartyrizatur. p. 43. Anno gratis cm. Trajano adversum Christianos persecu- Ado, col. tionem movente, Symeon Cleophas filius, Jerosolimorum epi- 81 scopus, crucifigitur, cui succedit Justus. Hieron. Ignatius martyrizatur. Anno gratia3 civ. Sanctus Ignatius, Antiochise urbis episco- Ado, col. pus, Romam perductus, bestiis traditur ad devorandum, ka- 81. lend. Februarii. Item Alexander martyrio coronatur. Anno gratiae cv. Alexander, episcopus Eomanus, martyrio Id. coronatur, septimo3 ab urbe miliario, via Numentana, ubi decollatus est. Trajanus] Trajanum, Chetham. ac] Altered by Par. from ad, as West.; W. has ac. 3 septimo] So Par., altering the
2 1

MS., 'which had et vii., but had obscured the sense by omitting sepelitur at the end of the paragraph.

CHRONICA MAJORA. Item, Zacharias martyrio leatificatw. Ado, col.

119 A.D. 106,

Anno gratise cvi. Zacharias senex, Viennensis ecclesiae episcopus, martyrio coronatrir. Cujus praedecessores fuere Apostolorum discipuli, primus Crescens, deinde Martynus. Nota pietatem.

Id.

Anno gratias evil. Plinius orator et historicus, qui inter C8steros judices persecutor ecclesise datus fuerat, nemini mortem gravem intulit, sed rescriptis levioribus illico temperavit edictum. JSomce domus aurea incenditur.

Id.

Anno gratise cvui. Romaa donxus aurea, a Nerone condita, repentino conflagravit incendio. Pantheon fulmine incenditur.

Id.

Anno gratise cix. Pantheon Eomaa, quod Domitianus fecerat, admirantibus cunctis, fulmine concrematum est. Nota terrcemotum.

Id.

Anno gratise ex. Terraamotus Antiochenam civitatem pene totam subruit, et alias per orbis partes civitates multas. Papa sextus incathedratwr.

Vit. Pontif.

Anno gratiaa cxi. Post Anacletum, Romanes sedis episcopum, Evaristus successit, annis decem. Judcei lella excitant.

Ado, col. Anno gratise cxn. Judaai sub uno tempore, quasi effracti1 82 rabie, per diversas terrarum nationes exarserunt, et bella atrocissima gesserunt, donee digna csede jussu imperatoris sternerentur. Verus Viennensis gloriose claruit. Id. Anno gratisa cxin. Verus Yiennensis episcopus, qui unus fait ex discipulis et auditoribus Apostolorum, fidei confessione et doctrina claruit.
1 effractf] Altered by Par. from effrati ; West, has efferati, and Orosius.

as Ado

120

MATTHLEI PABISIENSIS

A.D. 114.

Nota martyriwm pretwsum. Anno gratiaa cxiv. Phoca, Sinopis civitatis episcopus, glo- Ado, col. riosissime martyrium duxit, cujus sacratissimaa reliquiae trans- 82latas sunt in Galliam, civitatem Yiennam, ibique in ecclesia Sanctorum Apostolorum repositae. Natus est Ooillo. Anno gratise cxv. Natus est Coillo, regi Britonum, unions Galf. Mon. filius, quern vocavit Lucium, qui factus est patri gaudium et iy- 19exultatio, quia in senectute et quasi ab ihserede destitutus,1 genuerat eum. Justus ordinatur. Anno gratis cxvi. fungebatur. Justus apud Alexandriam sacerdotio Hieron.

De morte Trajani imperatoris. Anno gratiae cxvii. Trajanus apud Seleuciam Ysauriae ur- Hist. Misc. bem extinctus est, cujus exusti corporis cineres Romani in x columna marmorea condiderunt. Adrianus imperator. Anno gratiae cxvili. Helyus Adrianus, Romanum adeptus Oros. \di. imperium, imperavit annis viginti et uno. Erat enim conso- 14> brinaa Trajani filius, vir industrius et discretus, et qui de facili ad pietatem flecteretur. De probitate ejus. Anno gratiaa cxix. Adrianus imperator justissimis legibus Ado col. rempublicam ordinavit, ita ut a senatu pater patriaa diceretur. 82. Eruditus etiam lingua Latina et Grseca, Athenis bibliothecam miri operis extruxit. Septimus Papa. Anno gratiaa cxx. Post Papam Evaristinum Alexander sedit Vit. Pontif. a^nnis octo mensibus quinque et diebus duobus. Hie constituit verba Domini super panem et vinum in canone recitari, et aquam benedictam in habitaculis hominum spargi. destitutus] restitutus, West.

CHBONICA MAJORA. Nota. Ado, col.

82>

121 A.D. 121.

Anno gratiaa cxxi. Imperator per Quadratum, Apostolorum discipulum, Aristidem Atheniensem, virum fide et sapentia plenum, atque per Serenium legatum, libris de Christiana religione compositis instructus est et eruditus. Unde prsecepit per epistolam, proconsule Asiae destinatam, ut nemini liceret Christianos sine objectu criminis aut probatione damnare. Imperator Judceos rebelles edomuit.

Id.

Anno gratiae cxxn. Adrianus Judaeos rebellantes, et Palsestinam provinciam quondam suam depopulantes, ultima casde perdomuit in ultionem Christianorum. Recedificatio Jerosolimce.

Id.

Anno gratiae cxxin. Aelius Adrianus Jerusolimam reasdificavit, et illam de suo praenomine Helyam vocari praecepit. Jussit etiam ne cui Judaaorum introeundi in illam esset licentia, Christianis tantum civitate permissa. Lucius rex Britonum.

Galf. Mon. Anno gratiae cxxiv. Coillo Britonum rege defuncto, Lucius iv. 19. filius ejus regni diademate insignitus est. Hie omnes actus bonitatis patris sui sequens, ab omnibus tanquam ipse Coillus habebatur. De episcopis Jerosolimitanis. Marianus Anno gratiae cxxv. Primus ex gentibus Marcus JerosolimoScotus. rum episcopus constituitur, cessantibus his qui a passione Domini usque in prsesens tempus fuere. Nam primus omnium Jerosolimorum episcopus Jacobus frater Domini fuit, secundus Symeon filius Cleophse, tertius Justus, quartus Zacheus, vus Tobias, vius Benjamin, viius Joannes, viiius Mathias, ixus Philippus, xus Seneca, xius Justus, xiius Levi, xiiius Effrem, xivus Joseph, xvus et ultimus, Judas. Secundus divines legis interpres. Ado, col. Anno gratiae cxxvi. Aquila orator, genere et natione Pon82. ticus, clarus habetur, qui post septuaginta, secundus interpres divinge legis extitit.

122
A.D. 127.

MATTH^EI PAEISIENSIS

Justus Viennensis cla/ruit. Anno gratiaa cxxvn. Justus, Viennensis ecclesise episcopus, Ado, col. 82. illustrissimus in Christ! confessione refulsit. Papa octavus. Anno gratise cxxvni. Post Alexandrum, Sixtus sedit in ca- Vit. Pontif. thedra Romana annis decem, mensibus tribus, et diebus viginti, et cessavit sedes diebus duobus. Item. Anno gratis cxxix'. Publio, Athenarum episoopo et Aposto- Ado, col. loriim discipulo ac martyrio ob fidem Christi coronato, Quad- 82ratus, cujus supra meminimus, successit, qui ecclesiam Christi, grandi terrore dispersam, sua industria congregavit. Hceresis.

Basiliani Christum passum negant.

Anno gratise cxxx. Basilides hseresiarches ecclesiam Christi Isidor. multa maculavit perfidia, a quo Basiliadiani sunt appellati, Etymol. qui sectse illius adhasserunt. Hi inter casteras blasphemias, vm' quas de Christo compomant, Ipsum passum negant. Cornelius ordwatur. Anno gratiae cxxxi. Cornelius Antiochise constituitur epi- Hieron. scopus quartus. Eodem tempore passio beati Quadrati,1 episcopi et Apostolorum discipuli, celebratur. Qui persecutione Adriani ecclesiam grandi terrore dispersam, fide sua et industria congregavit. Passa est Simphrosia, martyr. Anno gratise cxxxn. Nichopolis 2 et Ceesarea terrsemotu cor- Hieron. ruerunt. Eodem tempore, apud urbem Tiburtinam, passa est Martyrol. sancta Symfrosa cum septem filiis, quse primo palmis caesa Eoman. et deinde crinibus suspensa, novissime in fiumen praacipitata 18 est.
1 Quadrati} om. A.C.D., and from the extract from Ado just continuatio put in its place in ru- before, A. 129. 2 brick. Chetham has Cathdrati. Nichopolis} Neapolis, W. The passage is clearly made up.

CHRONICA MAJORA.

123
A.D:133.

Hem nota.
Hieron. Martyrol. Roman. 29 Sept.

Anno gratiae cxxxm. Alexandria ecclesias Hymenaeus epi- p. 44. scopus prsefuit. Eodem tempore Eomee passio sanctae Sabinee martyris sub Adriano imperatore illustrissime celebratur, quse gladio percussa, cum palma martyrii, ad caelestia convolavit. Nota,

Hieron.

Anno gratise cxxxrv. Silvius Julianus perpetuum composuit edictum. Adrianus, cum insignes Athenis fecisset asdes, bibliothecam mirandi operis extruxit. Nota.

Id. Marianus Scotus.

Hieron.

Anno gratise cxxxv. Judaei in arma versi Palaastinam depopulati sunt. Eodem tempore depositio beati Aristidis celebratur, qui, Adriano principi de religione Christiana libros offerens, quod Jesus solus esset Deus, eleganter peroravit. Anno gratiae cxxxvi. Bellum Judaicum, quod in Palsestina gerebatur, finem accepit. Primus ex gentibus Jerosolimorum episcopus Marcus ordinatur.

Id.

Anno gratiaa cxxxvn. Jerosolimis primus ex gentibus Marcus constituitur episcopus, cessantibus Ms qui ex circumcisione fuerant. Antoninus imperator.

Ado, col. 82.

Anno gratiae cxxxvin. Antoninus, cognomento Pius, imperator creatus, annis viginti et non plenis tribus mensibus imperavit. Hie adeo tranquille vixit, ut merito pius et pater patriae sit appellatus. Papa nonus.

Vit.Pontif.

Anno gratiae cxxxix. Thelesphorus Papa sedit in cathedra Bomana annis xi., mensibus tribus, et diebus viginti; et cessavit sedes diebus septem. Nota pietatem.

Ado, col. 82.

Anno gratise CXL. Antoninus cum filiis suis, Aurelio et Lucio, in omni regno Romano, cautionibus incensis, cunctorum debita relaxavit. Id. col. 83. Anno gratiae CXLI. Justinus philosophus librum de Christiana religione compositum Antonino tradidit, eumque benig-

124

MATTH,EI PARISIENSIS

A.D. 141. num. erga Christianos fecit ; qui non longe post suscitata persecutione, prodente Crescente Cinico, pro Christo sanguinem fudit. De Jiceresi Valentiniana. Anno gratisa cxm. Haeresis Valentiniana et Marcionis EC- Ado, col. clesiam Christi fraudulenter impugnat; cujus pestis inven- 83; tores seonas, id est, ssecula quasdam, in originem creatoris J?.' ', i j. rn. L j virgme corpus non assump- Mymol. mducunt. Christum quoque de T7-- v jy_ 5> sisse, sed per earn, quasi per fistulam, transisse profitentur. Oalienus medicus. Anno gratiae CXLITI. G-allienus insignis medicus, et Pergamo Ado, col. genitus, Romse clarus habetur. Eodem tempore sub Antonino 83imperatore, sanctus Alexander episcopus martyrium sumpsit, Martyrol. qui post multa tormentorum genera gladio occubuit. ai^Seot Papa decirmus. Anno gratise cxuv. Pius Eomanaa ecclesiaa ordinatur epi- Ado, col. scopus. Eodem tempore, apud Spoletum, sancti Concordi 0 presbyteri passio celebratur, qui post varia tormenta, ad ulti" mum gladio percussus martyrium complevit. 1 Jan. Anno gratiaa cxi/v. Antiochi constituitur episcopus Herus. Hieron. Sub eisdem diebus sanctus Pontianus, jubente Antonino impe- Martyrol. ratore, martyrii palmam post multarum tribulationum ignes, Roman. n ad martyrii gloriam laudabiliter pervenit.1 ' Anno gratise CXLVI. Alexandriaa episcopatum suscepit Mar- Hieron. cus. Per idem tempus, apud Smirnam, sanctus Policarpus Martyrol. episcopus temporibus Antonini igni traditus et ad purum Roman. n> examinatus, a Domino meruit coronari. Anno gratias CXLVII. Yalentinus haareticus agnoscitur, et Hieron. permanet usque ad Nicetum. Circa eosdem dies beatus Martyrol. Philippus, episcopus in urbe Cortina, sanctitate perfectus, Rmann A nL obdormrvdt in Domino. P Anno gratiae CXLYIII. Mesomedius 2 Cretensis citliarasdorum Hieron. carminum musicus poeta agnoscitur. Sanctus Papirus martyrizatur. ~ Anno gratiaa cxiix. Taurus Hyretius, Platonicaa sectaa phi- Id. losophus, clarus habetur. Eodem tempore, ^apud Pergamum, Adonis sanctus Papirus episcopus3 martyr efficitur gloriosus. Martyrol. _ _ __ col. 246. 1 2 Sic, the compiler having joined Mesomedius'] Vesomedius,
together two modes of expression. A.C.D.W. West. 3 W. has "martyrii gloriam laudaepiscopus] An error for dia" biUter suscepit," and omits " mar- conus. " tyrii pahnam,V

CHRONICA MAJORA. Papa, undecimus.

125 A.D. 150.

Anno gratiaa CL. Eginus Papa sedit in cathedra Eomana annis quatuor, mensibus tribus, et diebus sex. Hie elerum composuit, et in ordinibus gradus distribuit. Hieron. Ajino gratise CM. Apollonius Stoicus et Basilides philosophi Cf. Marillustres habentur. Sub eodem tempore, Maria Virgo, jubente tyrol. Ro- Antonino principe, per martyrum palmam feliciter migravit man lNov - ad Christum. Sancta Felicitas coronatur. Hieron. Anno gratis cm. Adrianus Nichomediensis et Maximus Martyrol. Tyrius agnoscuntur. Per idem tempus sancta Felicitas cum Roman. septem filiis suis, jubente Antonino imperatore, decollata est 23 Dec. pro Qhristo. Hieron. Anno gratise ciTii. Alexandrinse ecclesise Celadion episcopus floruit. Papa duodecimus. VitPontif. Anno gratise CLIV. Pius sedit in cathedra Ronaana, annis xi., mensibus tribus, et diebus xxi. ; et cessavit sedes diebus xxii. Nota prcBceptum AngeU. Ado, col. Anno gratise cm. Hermes librum scripsit, qui dicitur Pas83 toris, in quo prseceptum angeli continetur, ut Pascha semper die Dominica celebretur. Id. Anno gratise CLVI. Policarpus, auditor beati Joannis, Eomam veniens, multos ab hsaretica labe compressit, qui Valentini et Cerdonis fuerant nuper doctrina corrupti. Id. Anno gratise CLTII. Justus Viennensium episcopus et Lugdunensium Fotinus, in ecclesia Christi clari1 habentur. Antoninus impemtor moritur. Id. Anno gratise CLVIII. Antoninus cognomento Pius ad duodecimum ab urbe lapidem, morbo correptus, interiit. Marcus Antoninus vmperat. Hieron. Anno gratise cxix. Marcus Antoninus Verus Eomanum assecutus imperium, imperavit annis xix. et mensibus xi. Hie clari'] clarus, West. ; W. has claruerunt. It is altered by Paris. Ado has " Justus adhuc clarus habetur."
1

Vit.Pontif.

126

MATTH^I PARISIENSIS

A.D. 159. ascivit sibi ad imperil partem Aurelium Commodum propinquum ' suum, cum usque ad hoc tempus singuli Augusti fueriat.
/

Quarto, Christianorum persecutio post Neronem excitatwr. Anno gratiae CLX. Marcus Antoninus efc Aurelius Ooramodus Ado, col. bellum contra Parthos mirabili virtute et felicitate gesserunt. 83. Quo etiam tempore persecutio Ohristianorum, quarta jam post Neronem vice, in Asia et per Gallias excitata est. Anno gratiae CLXI. Pionius et Policarpus, beati Johannis Id. discipulus et Smirneorum episcopus, illustre duxerunt martyrium. Anno gratise CLXII. In Galliis plurimi pro Christo sanguinem Id. gloriose fuderunt. Inter quog Justus Viennensis episcopus, longo tempore exilio maceratus, martyr efficitur gloriosus. De Catafrigum hceresi. Anno gratiaa CLXIII. Katafrigum haaresis exorta est, dicta a Hermann. Frigia provincia, ubi illius auctores extiterunt. Contract. Isidor. Btymol. Continuatio histories. Papa decimus tertius. viii. 5. Anno gratiaa CLXTV. Anicetus sedit in cathedra Eomana, Vit. Pontif. annis undecim. Hie constituit ut clerici comam non nutrirent. Fotinus Lugdunensiuwn episcopus martyrizatv/r. Anno gratiaa CLXV. Fotinus Lugdunensium episcopus, se- Ado, col. nex mirabilis, cum aliis xlviii. ex Lugdunensi et Yiennensi 83urbibus, martyrium suum impleverunt.1 Item. Anno gratiaa cixvi. Severinus, Exuperius, et Felicianus, apud Id. Viennam martyrio coronantur. Nota mortalitatem. Anno gratiaa CLXVII. Tanta lues in ultionem martyrum per Oros. vii. Italiam diflfusa est, ut passim villas et agri sine cultore et 15habitatore remanerent, nee etiam Grallia ab hac peste evasit
impleverunt} implevit, West.

p. 45.

CHRONICA MAJOEA.

127

Item nota terrcemotum.

x

A.D. 168.

Hist. Misc. Anno gratiae CLXVIII. Terraamotus, cum interitu civitatum, et inundationes* fluminum, per diversas provincias crebrescebant. Agmina quoque locustarum agros penitus infestabant. Item contmuatio.

Ado, col. Anno gratiae CLXIX. Aurelius Commodus, dum in vehiculo 83. cum fratre sederet, morbo quern Grseci apoplexiam vocant, interiit. Quo defuncto, Marcus Antoninus reipublicse aliquantulum solus praefuit.
Lucius.
Id. Id.

Id.

Anno gratiaa CLXX. Marcus Antoninus Lucium Commodum filium suum assumpsit in regnum. Qui etiam leges severiores novis constitutionibus temperavit. Anno gratiae CLXXI. Marcus cum filio suo, omnia simul fiscalium negotiorum calumniosa monumenta, in forum congesta, jussit incendi. Anno gratias CLXXII. Mellitug Asianus, Sardicensis episcopus, Marco Antonino imperatori pro Christianis apologeticum tradidit. Hceresis.

Isidor. Etymol. viii. 5.

Anno gratias CLXXIII. Montani liaaretici sunt exorti, sic dicti eo quod tempore persecutionis in montibus latuerunt; qua occasione se a corpore Ecclesiae catholicaa diviserunt. Item.

Anno gratiae CLXXIV. Marcus Antoninus imperator, cum filio suo Lucio, Marcomannicum2 bellum feliciter peregit. Sed Ado. col. postquam gentes barbaraa, Wandali scilicet Sarmatse, et totum 83. pene G-ermaniacum Eomanum exercitum circumvexerant,3 quidam milites Christiani, qui cum imperatore erant, in magna constantia. nomen Christi invocantes, hostes perterritos in fugam coegerunt. Quod imperator senatui literatorie significans, victoriam suam Christo gaudenter attribuit. ' inundationes'] inundicationes, A.
D.
2

Oros. vii. 15.

Marcomannicum]

Mannieum,

W. ; Manicum, West. One MS. of West, omits Lucio. 3 circumvexerant] circumcinxerunt, W.; circumcinxerant, West.

128
A.D. 175.

MATTH^II PAKISIENSIS

Papa decimus quartus. Anno gratiae CLXXV. Sotherus Papa, post Anicetum, sedit in Vit. Pontif. cathedra Romana annis novem mensibns tribus et diebus xxi., et cessavit sedes diebus xxii. Hie constituit ut nulla monialis sacra vasa vel pallam sacratam contingeret, vel incensum in thuribulo poneret.

Anno gratise CLXXVI. Tatianus haeresiarcha suo dogmate Ado, coll. Ecclesiam Christi obfuscare conatur; a quo etiam Encratitae 83.' 84> exorti sunt, dicti eo quod carnes abominantur. Hunc errorem Tjt-vmol Severianus auxit, a quo Severiani. yiii. 5. ' Theophilus prcesul. Anno gratia? cixxvu. Theophilus praesul sextus Antiochiae Ado, col. ecclesise floruit, et Finitus1 Cretensis, Gnosas2 urbis episcopus. 84. Lucius imperator. Anno gratiae CLXXVIII. Marcus Aurelius Antoninus impe- i<j. rator in Pannonia constructus,3 repentino morbo correptus interiit. Quo defuncto, Lucius Antoninus Commodus, filius ejus, imperavit annis xiii. Hie adversum G-ermanos bellum feliciter gessit. Item. Anno gratiaa CLXXIX. Lucius Antoninus, luxuria et indigni- H. tatis dedecore depravatus, gladiatoris saepissime armis in ludo depugnavit, et in amphitheatre feris sese frequenter objecit. Gapitolium Bomce incenditur.
Anno gratise cixxx. Oapitolium. Bomaa fulmine projectum Id. est, ex quo facta inflammatione, bibliothecam majorum studio compositam et asdes alias juxta sitas, rapaci turbine concremavit.
2 Crnosai] Gnose, A.; Gn'ose, C. Finitus'] Sic. Pinitus or PinyGen'ose, D. tus, Ado, Hieron., Freculph., Her- 3 constructus]' constitutes, West, mann. Contract., and Marian. Scot. as Ado and Orosius. 1

CHRONICA MAJORA. Item. Ado, col. 84.

et

129 A.D. 181.

Anno gratise CLXXXI. Lucius imperator plurimos senatores, maxime illos quos advertit nobilitate et industria excellere,1 interfecit. Dionisius, discipulorum Christi auditor.

Id.

Anno gratiaa CLXXXII. Hyrenseus, episcopus Lugdunensis, insignis habetur, et Dionisius, discipulorum Christi auditor, Viennensem ecclesiam tune regebat. Item.

Id.

Anno gratias CLXXXIII. Imperator, Colossi capite sublato, suaa imagini caput ejus jussit imponi. Item.

Id.

Anno gratise cixxxiv. Theodotion Ephesius, divinse legis interpres tertius, clarus apparuit. Britannia primo fidem Christi suscepit. Papa %v*".

Anno gratise CLXXXV. Eleutherius Papa sedit in cathedra Romana annis xv., mensibus sex, et diebus quinque, et [cessavit] Galf.Mon. sedes diebus sex. Eodem tempore Lucius, Britannorum rex, Lucius, iv. 19. ad eundem Papam epistolas direxit, petens ab eo ut Christi- ?S .of anus efficeretur. Beatus vero pontifex, comperta regis devotione, misit ad ilium doctores religiosos, Fagaunum etDuvianum, qui regem ad Christum converterent et lavacro abluerent salutari. Quod cum factum fuisset, concurrerunt ab baptismum nationes diversse, exemplum regis sequentes, ita ut in brevi nullus inveniretur infidelis. Beati igitur doctores, cum per totam Britanniam paganismum delevissent, templa, quse in honore plurimorum deorum fundata fuerant, uni Deo ejusdemque sanctis dedicaverunt, diversisque ordinatorum coetibus expleverunt.2 Constituerunt etiam in diversis civitatibus regni Episcopal xx. et viii. episcopos, qui tribus archiepiscopis et sedibus me- ?5e.s tropolitanis submittebantur. Prima sedes Londoniis erat, cui 1 ain* submissa est Loegria et Cornubia, quas provincias Sabrina a Ka.mbria sejungit. Secunda apud Eboracum, cui submissa est Deira et Albania, quas magnum flumen Humbri a Loegria secernit. Tertia in urbe Legionum, cui subjacuit Kambria, id est, Wallia, quam Sabrina a Loegria secernit. Hanc urbem excellere"] So Par., as Ado; A. I 2 expleverunt] repleverunt, West., has excellentie, as West. I as Galf. M.
1

Vit. Pontif.

130

MATTH^I PAEISIENSIS

A.D. 185. super Oscam fluvium in Grlammorgantia olim faisse sitam, vep. 46. teres muri et sedificial protestantur. Fides GJiristi in Britannia confirmatur. Anno gratis CLXXXVI. Beati antistites Fagaumis et DuVi- Galf. Mon. anus Romam reversi, cuncta quse fecerant, impetraverunt a 1V - 20> Papa beatissimo confirmari.2 Quibus peractis, redierunt in Britanniam prasfati doctores, cum aliis quampluribus, quorum doctrina gens Britonum [in fide Christi in brevi fnndata refulsit. Istorum autem] nomina et actus in libro reperiuntur, quern Gildas historicus de victoria Aurelii Ambrosii conscripsit. Lucius Tex ecclesias Sritannice libertatibus munivit. Anno gratiae CLXXXVII. Gloriosus Britonum rex Lucius, cum Id. v. 1. infra regnum suum vera3 fidei cultum magnificatum esse vidisset, possessiones et territoria ecclesiis3 et viris ecclesiasticis abundanter conferens, chartis et monimentis omnia communivit. Ecclesias vero cum suis ccemiteriis [ita] constituit esse [libera ut] quicunque malefactor ad ilia confugeret, illaasus ab omnibus remaneret. Deinde in dilectione Dei et proximi feliciter vivens, regnum suum in tranquillitate maxima moderavit. Eleutherii constitutum* Anno gratiaa CLXXXVIII. Eleutherius, Eomanoe urbis epi- VitPontif. scopus, constituit ut nulla esca5 a Christianis repudiaretur, quae tamen6 rationalis et humana esset. Anno gratise cixxxix. Egissipus, Jerosolimitanus episcopus Cf. Frevicesimus, et ecclesiasticse historiae scriptor veracissimus, clarus culph- " 2> 17t habetur. De Lucio im/peratore. Anno gratise cxc. Lucius [Commodus] imperator, cunctis Ado, co1 84 incommodus, in domo Vestali strangulatus interiit. - 1 et (Edificia] om. Chetham; the words are in the other MSS. of West. In some of the MSS. of West, there follows here a paragraph about Westminster and Thorney. 2 confirmari] conformari, A. ; Par. has vel fir above; confirmari, C.D. 3 ecclesiis'] From this word to the end of the paragraph is from

some other source than Galf. Mon. The words in brackets are from the MSS. of West. 4 A. has for the title, Eleutherius constituitur, 5 esca] ecclesia, A.C.D.W. The MSS. of West, vary between the two words. 6 tamen] cum, A.C.D.

CHRONICA MAJORA.

131

De Selio. Ado, col. 84. Anno gratiaa cxci. Helyus Pertinax, imperator a senatu creatus, sex mensibus imperavit, quibus vix expletis, scelere Juliani in palatio caasus est; qui post eum septem mensibus imperavit. Hunc Severus bello civili victum interfecit. Item. Id. 84, 85. Anno gratiaa cxcn. Severus genere Afer, Eomanum consecutus imperium, imperavit annis xviii. Hie natura ssevusl multis ssepe bellis laceratur. Fortissimo quidem rempublicam, sed laboriosissime, rexit. Item contmuatio. Id. 85. Anno gratiae cxcm. Severus Pescenninum Nigrum, qui in ^Egypto et Syria ad tyrannidem aspiraverat, apud Crecum2 vicit et interfecit. Item. Id. Anno gratiaa cxciv. Judasos et Samaritas rebellare conantes, ferro3 Severus coercuit; Parthos, Arabes,4 Adlabenosque superavit. Quinta post Neronem persecutio in Christianas. Id. Anno gratiee cxdv. Post ITeronem, Severus quintam persecutionem in Christianos excitavit, plurimique sanctorum per diversas provincias martyrio coronantur, inter quos Leonides pater Origenis, et Clemens Alexandrines ecclesiaa episcopus, martyrium compleverunt. Item. Id. Anno gratiaa cxcvi. Hyrenseus Lugdunensis, cum maxima multitudine et5 diversa sexus et setatis, martyrium pro Christo suscepit. Claudius Ccesar perimitur. Id. Anno gratiaa cxcvu. Claudius Albinus, qui se in Galliis Csesarem fecerat, apud Lugdunum interfectus est.
1 savus] A.C.D.O.W., as Ado, Orosius; severus, West. 2 Crecum] Cizecum, Ado, and so West. a ferro'] ferre, A.C.D. 4 Arabes} Altered by Par. from Arabas. 5 et} Inserted by Par.; not in West.

A.D. 191.

132

MATTH/EI PAEISIENSIS

AJ). 198.

Papa, sextus decimals. Anno gratiae cxcvm. Victor Eomanae sedis pontifex effectus Vit. Pontif. est, mansit in ea annis decem, mensibus duobus, et diebus decem, et cessavit sedes diebus sex. Hie constituit Pascha a luna decima quarta primi mensis usque in vicesimam primam celebrari. Item Jiceresis. Anno gratise cxcrx. Apollonius, vir disertissimus, scribit ad- Ado, versum Montanum, Priscam, et Maximillam hasreticos, qui col. 84. Spiritum Sanctum non Apostolis, sed sibi traditum affirmant. j^^^j viii. 5. De Serapione episcopo. Anno gratise cc. Serapion, Antiochenge ecclesiae episcopus, Ado, co1 84 et Apollonius senator, martyres efficiuntur. - Lucius rex Britannorum obiit.

Death of Lucius.

Anno gratiaa cci. Inclitus Britannorum rex Lucius, in bonis Galf. Mon. actibus assumptus, Claudiocestrise ab hac vita migravit ad v - *' 2> Christum, et in ecclesia primse sedis honorifice sepultus est. Quo defuncto, discidium inter Britones surrexit, quia absque hserede decessit, et Eomana potestas infirmata est. Mansit itaque Britannia in discidio usque ad adventum Severi, qui earn postea Eomanae restituit dignitati. Item. Anno gratias ecu. Imperante Severo, Perpetua et Felicitas Ado, apud Cartaginem AffricEe, in castris bestiis deputataa sunt pro co^- 85Chrisfco ad devorandum, nonas Martii, et cum eis Eevocatus ^ v^ar" et Saturninus. Secundolus vero, diu in carcere positus, quievit QQ\ 236. in Christo. Continuatio. Anno gratias ccin. Pantaanus, Stoics sectaa philosophus, Ado, qui primum in Indiam Demetrio Alexandriaa episcopo ad cl-85docendum missus, opere et exemplo Ecclesiam Christi instruit. Simachus legis interpres claruit. Anno gratise ccrv, Symmacus, divinae legis interpres quartus, Id. insignia Kabetur.

CHRONICA MAJORA.

133

Severus in Britannia muruwt a mari usque ad mare construxit. A.D. 205.

v

Galf.Mon. Anno gratiso ccv. Severus in partes Britannicas bellum ' ' transfert, ubi magnis l gravibusque praaliis saape gestis maximam insulae partem sibi subjugavit. Partem vero quam ad tempus subjugare nequibat, trans Deiram coegit in fugam, a quibus ssepius diris debellationibus fatigatus, multos de suis militibus frequenter amisit. Decrevit igitur receptam insulse partem, a gentibus indomitis, fossatis et muris distinguendam, ut hostes atrocissimos a se longius arceret. Construxit itaque Wall of fossatum magnum muruinque firmissimum, et crebris turribus Severus. communitum, per centum triginta duo milia passuum, a mari ad mare, et custodibus dispositis ad Eboracum contendit. Severus in Britannia interfectus est.

Id.

Anno gratiae ccvi. Fulgentius, dux populi profugati, cum muro sese suosque praaclusos cognovisset, transfretavit in Scytniam, ut Pictorum auxilio restitueretur pristinas dignitati. Cumque ibi omnem patrise juventutem collegisset, cum maximo navigio reversus est in Britanniam, atque Eboracum obsedit: quod cum Severo nunciatum fuisset, illico cum suis obsidionem petivit. Sed cum pugnam acrius confecissent, interfectus Death of est Severus, et Fulgentius letaliter vulneratus. Reliquit vero Severus. Severus duos filios, Bassianum et Getam; ex quibus Britanni Bassianum elegerunt, quia matre Britannica natus fuerat; Romani vero Gretam, quia ex utraque parte illos contingebat. Proinde fratres pugnam commiserunt, in qua Gefca interficitur, et Bassianus victoria potitur. "Deinde cum omni celeritate Eomam profectus est. Iin/perator Bassilianus.

Ado, col. 85.

Anno gratise ccvtl. Bassianus Aurelius Antoninus Caracalla p. 47. principatum adeptus, imperavit annis sepfcem, patre Severo asperior in omnibus apparens. Hie etiam libidine adeo fervebat, quod novercam suam Juliam uxorem duxit. Divince legis editio quinta reperitur.

Id.

Anno gratis ccvin. Jericho, quinta editio divinae legis reperta est, cujus auctor non apparet.

magnis'} magnum, A.C.D.

134
A.D. 209.

MATTH^BJI PARISIENSIS

Papa decimus septimus. Anno gratias ccix. Zephirus Papa sedit in cathedra Eomana Vit. Pontif. annis octo, mensibus sex, et diebus decem, et cessavit sedes diebus sex. Nota Jioeresim. Anno gratias cox. Imperante Bassiano, Symmacus haaresim Eusebius suam difiudit, prsedicando Christum de Joseph semine fuisse (Ruffin.) natum, legemque Mosaicam Judaico ritu fore servandam. Eccles vi 14. Item continuatio. Anno gratiaa ccxi. Alexander episcopus Capadocensis, cum, Ado, desiderio sanctorum locorum visendi, Jerosolimam veniret, ' 85> vivente adhuc Narcisso, ejusdem urbis episcopo senilis1 aatatis, Domino per revelationem idipsum monente, in loco Narcissi episcopus constituitur. Gontinuatio.

Anno gratiaa ccxil. Tertullianus Afer, centurionis procon- Id. sularis filius, omnium ecclesiarum sermone celebratur. Qui postmodum ad Montani dogma dilapsus, adversum Ecclesiam volumina scripsit. Imperator occiditur. Anno gratiaa CCXTII. Bassianus imperator contra Parthos Id. bellum movens, inter Edessam et Carras ab hostibus circumventus occisus est. Macrinus imperator. Anno gratiaa ccxiv. Macrinus prasfectus imperium invadens, Id. uno anno imperavit. Emenso autem anno a militari tumultu interfectus est. Item. Anno gratiaa ccxv. Marcus Aurelius Antonius imperium Id. col. 86. adeptus, et tenuit quatuor annis.

A. had Chetham,Ado, andBede, Par. having

erased per; C.D. senilis. Two MSS. of West, have per seculis.

CHRONICA MAJORA.

135

Item. Ado, col. 86.

A.D. 216.

Anno gratise ccxvi. In Palaestina Nichopolis, prius quse Bmmaug vocabatur, urbs condita est. Haec est Emmaus quam Dominus, post resurrectionem suam, suo ingressu sanctificare dignatus est. Hceresis. Anno gratiee ccxvn. Sabellius hffiresiarch.es apparet, qui unam personam, Patris, et Filii, et Spiritus Sancti, preedican^am
egge agruxit.

Id. Isidor.

tymol. viii. 5.

Alexander imperator. A&0i col. 86. Anno gratiaa ccxvm. Alexander, senatus ac militum voluntate imperator creatus, xiii. annis digno sequitatis prseconio imperavit. Papa, decimus octavus. Vit.Pontif, Anno gratise ccxix. Calixtus sedit in cathedra Romana, annis quinqne, mensibns duobus, et diebus totidem, et cessavit sedes diebus sex. Hie constituit jejunium quatuor temporum fieri per annum, ad impetrandam aeris serecitatem et frugum abundantiam. Sexto, divince legis editio reperitur. .Anno gratise ccxx. Sexta editio divinse legis Nichopoli1 reperta est, cujus auctor non apparet. Anno gratise ccxxi. Ypolitus episcopus, qui multorum opusculorum conditor extitit, temporum canonem conscripsit, et hucusque perduxit. Item continuatio. Anno gratiee ccxxii. Mammaaa, imperatoris mater Christianissima, Originem presbyterum audire curavit, eumque ab Antiochia accitum in summo honore habuit. Item. Anno gratise ccxxm. Alexander imperator, in Persas expeditionem movens, Xersen regem eorum victor oppressit.

Ado, col. 86. Id.

Id.

Id.

Papa decimus nonus. Vit. Pontif. Anno gratioa ccxxiv. Urbanus tenuit cathedram Eomanam annis octo, mensibus decem, diebus undecim; et cessavit sedes
1

Nichopoli] Neapoli, Mariau. Scot.

136

MATTBLfil PABISIENSIS

AJD. 224 diebus xix. Hie mulfcos nobiles ad fidem Ckristi et mar-Ado, cc tyrium roboravit. "' ^ Sancta Cecilia martyrizatur. Anno gratiae ccxxv. Almachius, Eomanae urbis prasfectus, Martyrol. in Ohristianos atrociter sasviens, beatam Ceciliam ad martyrii palmain perduxit. Cujus miraculis et exemplis, Tyburtius, Valerianus, et Maximus martyrium laudabiliter compleverunt. col. 86. Item. Anno gratia? ccxxvi. Alexander imperator, Xersen, regem Hieron. Persarum, gloriosissime vicit. Ulpianus claret. Anno gratiaa ccxxvii. Ulpianus juris consultus, assessor Id. Alexandri, insignis habetur. , Eodem tempore, plurimorum martyrum martyrium celebratur, IDS quos Alexander imperator capitali sententia damnavit. Item. Anno gratia? ccxxvni. Terminus presbyter Antiochenus, Hieron. Ypolitus, Berillus, et Hostrenus, clari scriptores habentur. Nota martyrium. Anno gratiaa ccxxix. Passus est beatus Calepodius presbyter, Martyrol. sub Alexandro imperatore, quern fecit gladio occidi, et corpus Roman, per civitatem trahi, atque ad extremum in Tyberim jactari. Palmatius martyrizatur. Anno gratiaa ccxxx. Zebennus, Antiochiaa episcopus, clarus Hieron. habetur. Eodem tempore Palmatius consul, cum uxore et Martyrol. filiis et sociis quadraginta promiscui sexus, illustre martyrium ^?^' duxit. Item. Anno gratiaa CQJXXXI. Origenes in Alexandria, cum se prop- Diceto, ter amorem regni caslestis castrasset, et licenter cum viris et MS. Reg. mulieribus habitasset, ab Alexandria Jerosolimam venit, ob *3' : 6> quam causam per orbem universum legitur diffamatus.

CHRONICA MAJORA. Papa vicesimus. Vit. Pontif.

1

137

'

A.D. 232.

Anno ccxxxn. Pontianus sedit in cathedra Romana, annis v., mensibus ii., et diebus ii. De^ morte Alexandra imperatoris.

Hieron.

Anno gratise ccxxxm. Alexander imperator apud Mogontiacum a tumultu militari interfectus est, postquam annis tredecim imperaverat.

Maximinus imperator. Ado, col. Anno gratiss ccxxxiv. Maximinus,2 nulla senatus voluntate, 86. imperator ab exercitu, postquam bellum in Germania prospere gesserat, creatus, tribus annis imperavit. Item imperator adversus prcelatos persecutionem movet.
Id.

Anno gratiae ccxxxv. Maximinus adversus ecclesiarum prselatos persecutionem naovit, et maxime propter Mammseam Alexandri matrem, cui successerat, et ejus familiam Christianissimam, unde plurimi per palmam martyrii ad caelica regna subvolarunt. Pontianus Papa m-artyrizatur.

Id.

Anno gratise ccxxxvi. Pontianus, Bomanae sedis episcopus, martyrio coronatur ac in coemiterio Calixti sepultus est. Anterus Papa xxius.

Vit. Pontif. Hieron.

Anno gratias ccxxxvu. Antherus sedit in cathedra Eomana, mense uno et diebus xv., quibus exactis per martyrium, jubente Maximino, cselum penetravit. Sed paucis elapsis diebus idem Maximinus a Pompeieno interfectus est.

Gordianus imperator. Anno gratise ccxxxvm. Gordianus Eomanum assecutus imAdo, col. 86. perium, annis sex imperavit. Nam Pompei[en]us interfector Maximini et frater ejus Albinus, qui imperium usurpaverant, mox in palatio sunt interfecti.
1 From this point the MSS. of Matthew of Westminster differ from MS. A., and it is identical with the MSS. of Roger of Wendover up to 1013. It is collated with the MS. of Wendover in the Bodleian

Library (Douce, 207), denoted by W., and the earlier one in the Cotton collection, Otho B. 5, a great portion of which is injured by the fire of 1721, denoted by O. 2 Maximinus} om. W.

138 A.D. 238. p. 48.

MATTH.EI PARISIENSIS Papa

Eodem anno Fabianus Papa sedit in cathedra Eomana annis Vit. Pontif. xiv., mensibus undecim, et diebus totidem. Anno gratis ccxxxix. Lucius l Africanus inter scriptores Ado, col. ecclesiasticos insignis habetur. Qui etiam in philosophicis 86' studiis atque omni Gfraecorum doctrina instructissimus praadicatur.

Item. Anno gratias CCXL. Origenes in Caasarea Palsestinas Theo- Id. dorum cognomento Grregorium et Athenodorum, episcopos, divina philosophia imbuit. Florentius martyr. Anno gratiaa CCXLI. Florentius, yiennensis episcopus, vita Id. et doctrina claruit. Mansit autem usque ad Gfalieni et Volusiani imperium, exulatusque martyrium complevit. Item. Anno gratiaa CCXLII. Fabianus Bomanam. rexit ecclesiam. Id. In cujus promofcione Spiritus Sanctus in specie columbae super caput ipsius descendit. De Gordiano. Anno gratise CCXLIII. Gordianus admodum puer, in Orientem Id. Parthicum profectus, suorum fraude prope Circesum super Euphratem occisus est. Philippus imperator.
Anno gratise CCXLIV. Philippus imperator constitutus im- Id. col. 87. peravit annis septem, et Philippum2 filium suum consortem imperil fecit.

Primus imperator Christianus. Anno gratiaa CCXLV. Imperator Philippus omnium impera- Id. torum primus efficitur Christianus, et 3 usque in finem Christianus permansit.
1 Lucius] Sic A. C. D., erroneously for Julius. 2 Par. inserts que.

et . . . permansit] This, which is not in Ado, ^Orosius, or Bede, seems due to the compiler.

CHRONICA MAJORA.

139

Nota multitudinem librorum Origenis.

Ado, col. Anno CCXLVI. Origenes adversus quendam Celsum, Epicu87. reum philosophum, qui contra nos libros scripserat, octo

A.D. 246.

voluminibus respondit; cujus libros Jeronimus quinque milia se legisse testator. Nativitas Ghristi celebratur ah Ecclesia catholiea.
Id. Id.

Anno gratiae CCXLVII. Nativitatis Christ! annus a Christianissimo imperatore Philippo celebratur. Anno gratias CCXLTIII. Post tertium imperil Philippi annum, millesirnus a conditione Romas annus expletus est. Nota continuationem "historian. Ut novum chrisma, singulis annis conficiatur.
. . . . .

Fabiani
Decret. 1 0 .

(Decretal. Anno gratiaa CCXLIX. Papa Fabianus constituit, ut singulis Pseudo- annis novum chrisma conficiatur et vetus incendatur.
Isidor. ed. Hinschius, p. 161.) De morte

Ado, col. Anno gratias CCL. Philippus, tarn pater quam filius, licet in 87. locis diver sis, ambo tamen J a tumultu militari et Decii fraude interfecti sunt. Id. Anno gratise CCLI. Decius, civilis belli incentor,2 anno uno et tribus mensibus imperavit. Hie ob odium Philippi, cui successerat, ad persequendos interficiendosque Christiano s feOros. vii. ralia dispersit edicta, et septimus post Neronem in Christicolas 3 21. Martyro- desasvit. Hac tempestate, in urbe Roma passus est Fabianus ; apud Ephesum, sancti septem dormientes; Jerosolimis, Alexlog. ander episcopus; Romas, Laurentius et Tpolitus. Ado, col. Anno gratiaa com. Grallus, cum filio suo Volusiano, regnum4 87. adeptus, annis duobus et quatuor mensibus illud tenuit. Quo tempore pestilentia ingens per omnes pene provincias Romani imperil extenditur, ob ultionem proculdubio violati nominis Christiani. Eodem tempore Origenes, presbyter supramemora- Death and tus, defunctus est. Cujus scripta in locis quibusdam reperiuntur Citings of S. August, hasretica pravitate vitiata. Astruxit enim, quod omnes qui in ^e ' de hseresi- peccatis, licet maximis, vitam finierunt, diabolumque et omnes bus, 43. ejus satellites, post longa5 tempora purgandos, regno Dei restitui, et rursus ad tormenta relabi atque reverti. Et has vices
1 2 3

ambo tamen\ om. W. incentor} inTentor, West. A. had beatus, as West., which

Paris has erased. O. W. have Papa. 4 regnum~l imperium, W. 5 longa'] longo, A. C. D.

140

MATTH^EI PAEISIENSIS

A.D. 252. alternantes beatitudinum efc miseriarum, omnis rationalis creaturaa dicit semper fuisse et semper fore. Origen. Hie mille et eo amplius tractatus et multos etiam commentaries edidisse legitur, efc seipsum castitatis gratia castravit, licet non secundum scientiam. Fecit etiam istud, ac si videns navis gubernator tempestatem futuram, gratia declinandas tempestatis, iratus gubernaculum frangat ac navem fluctibus immergat. Eodem tempore Cyprianus, doctorum lumen, Carthagini clarus Ado, col. habetur. Tune Cornelius, Eomanee urbis episcopus, tenuii8^cathedram annis duobus, et totidem mensibus, et diebus decem. 1' on 1' Hie rogatus a quadam matrona Lucinia, corpora Apostolorum Ado, col. Petri et Pauli de cathacumbis noctu levavit, et Lucinia beati 8? Pauli corpus posuit in suo prsedio in via Hostiensi, ubi decollatus fait. Corpus vero beati Petri Cornelius Papa posuit juxta locum ubi crucifixus fuerat. Eodem anno Gallus et Volusianus, dum contra Emilianum, novis rebus studentem, bellum civile moliuntur, occisi sunt. Emilianus tamen tertio mense suae tyrannidis extinctus est. Valerianus cum filio Galieno wvperavit. Anno gratis9 CCLIII. Yalerianus, cum filio Galieno, im- Id. peravit annis xv. Hie ita primum sanctos venerabatur, ut ejus Eusebius domus ecclesia Dei a fidelibus crederetur. (Kuffin.),
Til. 9.

Lucius. Anno gratias CCLIV. Lucius, Eomanae urbis episcopus, Vit. Pontif. tenuit cathedram annis tribus, mensibus tribus, et diebus totidem. De octavo, Ecclesice persecutione. Anno gratis CCLV. Valerianus, octava in Christianos perse- Ado, col. cutione commota, statim a Sapore1 Persarum rege captus lumi- 87> 88. nibusque orbatus, ignominiosissima apud Persas servitute consenuit donee vixit. At Grallienus tam claro Dei judicio territus, pacem ecclesiis tepida satisfactione restituit. Sanctus Cyprianus martyrizatur. Anno gratiae CCLVI. Sanctus Cyprianus, Carthaginensis epi- Id. col. 88. scopus, martyrio coronatur. Cujus vitam et passionis volumen diaconus Pontianus scripsit, et fidelibus ad Eedificationem reliquit.
1

Sapore] Sabore, A. C. D.

CHRONICA MAJORA. Stephanus Papa. Vit.Pontif.

141
sA.D. 257.

Anno gratise CCLVII. Stephanus sedit in cathedra Romana, annis quatuor, mensibus tribus, et diebus tribus. Item hie constituit sacerdotes et Levitas vestibus sacris in usu cotidiano non uti, nisi in ecclesia tantum. Item.

Ado, col. Anno gratise CCLVIII. Germani, tota Italia hostiliter pene88 trata, Eavennam usque perveniunt. Item. Id. Anno gratise CCLIX. Alemauni Grallias crudeliter pervagantes etiam in Italiam transeunt.1 Item continuatio historice. Anno gratise CCLX. Grsecia, Macedonia, Pontus, efc Asia, G-othorum inundatione deletur. Vit. Pontif. Anno gratis CCLXI. Sixtus tenuit cathedram Romanam, p. 49. annis duobus, mensibus undecim, et diebus sex; cessavitque sedes diebus xxi.2 Ado, col. Anno gratis CCLXII. Postumus in Grallia tyrannidem in881 vasit,3 ac per decem annos ingenti virtute ac moderatione usus, dominantes hostes expulit; qui tamen seditione militum inter fectus est.
1 This year, -which is given by W., is omitted in all the MSS. of Matthew of Westminster; the numbering of the years going on regularly, as if there had beenf no omission, till the year 335. The Chetham MS. had an omission of the number 259, but in that MS. all the numberings of the years have been altered up to 335. 2 This and the following line are thus given in A.: " Komanam annis " ii. mensibus xi. et diebus vi. cessav " Anno gfe cclxii. Postum' " qg " sedes diebus xxi. in Gallia," etc.; the scribe not having room in the first line, and omitting the usual mark after Postumus in the second. The result has been that all the

Id.

MSS. of Matthew of Westminster, apparently having copied one which was derived from this, insert et tune before cessavit, and end the year 261 so, and read in the next line, " Postumus qui per caedes diebus," etc., making nonsense of tbe line. The MSS. vary between sedes and cedes. Paris, who had been misled by the scribe of A., expuncts s in sedes, writing c over it, and puts qui per in the margin, and this seems to be the origin of the reading of the MSS. of Westminster. W. is as in the text. C. D. follow Paris as usual, C. having cedes and D. sedes. 3 invasif] exercuit, W.

142 A.D. 263.

MATTH^I PARISIENSIS

Victorinus imperator. Anno gratiaa CCLXIII. Victorimis, a Gallis ultro imperator Ado, col. 88 creatus, post paululum apud Viennam occisus est. Anno gratias CCLXIV. Dionisius Papa sedit in cathedra Ro- Vit.Pontif. mana annis duobus et mensibus totidem. Anno gratiae ccixv. Gfregorius ITeocaasareaa Ponti episcopus, Eusebius ecclesiam volens sedificare, a monte quodam impediebatur. (Ruffin.), Cumqne locus non sufficeret ecclesise construendaa, montem ra" precibus movit, et ecclesiam fundavit. Anno gratiee CCLXVI. Felix tenuit cathedram Romanam, Vit.Pontif. annis ii., mensibus x., et diebus xxv. Per idem tempus Lu- Ado, col. 88 picinus, Viennensis ecclesise episcopus, clare floruit. Galienus iw/perator perimitur. Anno gratise CCLXVII. Galienus imperator, cum rexnpublicam Id. deseruisset et Mediolani libidinibus inserviret, interfectus est. Claudius imperator. Anno gratiaa CCLXVIII. Claudius, voluntate senatus imperio Id. sumpto, annis duobus prsefuit. De Euciano Papa. Anno gratis CCLXIX. Euticianus sedit Rom^, annis viii., Vit.Pontif. mensibus x., diebus iii.; et cessavit [sedesj * diebus octo. Item. Anno gratiae ccixx. Claudius Grotnos, jam annis2 xv. Illi- Ado, col. ricum Macedoniamque vastantes, bello adorsus, incredibili88strage delevit. Cui a senatu clipeus aureus in curia, et in capitolio statua equestris aurea decreta est. Sed continue apud Syrmum morbo correptus interiit. Disputatio contra hceresim. Anno gratias ccixxi. Quintillus frater Claudii, unicse mode- Id. rationis vir, ab exercitu imperator electus, xvii. imperil sui die interfectus est. Eodem tempore Maidion, Antiochenaa ecclesia3 presbyter, adversus Paulum Samosathenum episcopum Antiochiae, qui dogmatizabat Christum communis naturaa hominem tantum fuisse, notariis excipientibus, disputavit.

sedes is also omitted in O. W.

jam annis] per annos, O. W.

CHRONICA MAJORA. Aurelianus imperator. Ado, col.

88>

143 A.D. 272.

Anno gratiaa CCLXXII. Aurelianus imperium adeptus, quinque annis et sex mensibus tenuit, vir industria militari excellentissimus. De prcelio ejus.

Id.

Anno gratia CCLXXIII. Aurelianus, expeditione in Danubium suscepta, G-othos magnis prseliis profligavit. Urbs Roma muris cingitur.

Id. Eusebius (Ruffin.), vii. 25.

Anno gratiae CCLXXIV. Aurelianus urbem Romam muris firrnioribus cinxit, atque l earn, irrvincibilein fecit. Eodem anno Paulus superius memoratus, de sua hseresi apud AntiocMam convincitur et damnatur. Aurelianus imperator perimitur.

Ado, col. Anno gratis CCLXXV. Aurelianus, cum persecutione adversus 88 Christianos agi decerneret, fulmen ante eum magno pavore circumstantium ruit; ac non multo post in itinere est occisus. Eucianus Papa martyrizatur, qui cccxlii. martyres sepelierat. Id. Anno gratise CCLXXVI. Tacitus tenuit imperium mensibus sex; quo apud Pontum occiso, Florianus obtinuit diebus Ixxxviii. imperium, et apud Tharsum interfectus est. Per idem tempus Eutychianus, Bomse episcopus, martyrio coronatus, in coemiterio Calixti sepelitur, qui manu propria cccxlii. martyres sepelierat. Item Gaius Papa. VitPontif. Anno gratiae CCLXXVII. G-aius, Romanaa urbis episcopus, Ado, col. sedit annis undecim, mensibus quatuor. Quo etiam anno 89 Probus imperium adeptus, annis sex et mensibus quatuor illud tenuit. Anatholius m scripturis claruit. Id. Anno gratiaa CCLXXVIII. Anatholius, Laodiciaa Syriee episcopus, plurimo sermone celebratur. Cujus ingenii magnitude, de libro quern super Pascna composuit, et de decem libris arithmetics institutionis, potest apertissime cognosci. atque . . . fecif] introduced by the compiler.

H4s A.D. 279.

MATTH^EI PARISIENSIS Hceresis Manichceorum oritur.

Anno gr&iisB CCLXXIX. Hseresis insana Manichaeorum exori- Ado, coL tur, cujus auctor Manes extitit. Hi duo principia esse decent, g . , unum boni et alterum mali, umun lucis et alterum tene- Hseres/46. brarum. Ex Deo, quasi ex fonte quodam, animas manare Isidor. asserunt, Yetus Testamentum respuunt, Novum ex parte reci- Etym. V1Upiunt. Eodem tempore Simplides, Viennensis episcopus, vir ^'do coj mirse sanctitatis, floruit. 89. ' Probus wwperator Gallos liberat. Anno gratise ccixxx. Probus imperator Gallias, a barbaris Id. jamdudum occupatas, per multa et gravia praslia, deletis tandem hostibus, ad perfectum liberavit. Item. Anno gratise CCLXXXI. Probus duo bella gessit, unum in Id. Oriente, quo Saturninum tyrannum subactum oppressit et cepit. Aliud quo Proculum et Bonosum apud Agrippinam, magnis preeliis superatos interfecifc. Archelaus, Mesopotamise episcopus, librum disputationis suss, quam habuit adversum Manicbzeum exeuntem de Perside Syro sermone composuit, qui translatus a multis Grascis habetur. Probus imperator wterficitur. Anno gratiae CCLXXXII. Probus imperator, apud Syrmum Id. in turre ferrata1 militari tumultu interfectus est. Cujus anno secundo, secundum Hebraaos, initium fait Ixxxvi. jubilaai, quo continentur anni quatuor milia CCL. Nerva2 imperator creatur. Anno gratiaa ccixxxm. Yarus3 imperio potitus, imperavit Id. annis ii. cum filiis Oarino et ITumeriano. Anno gratiee CCLXXXIV. Hierius,4 presbyter Alexandriaa, sub Id. Theona episcopo, populos docuit, et sermones diversorumque tractatuum libros composuit. Invenitque elegantiam compositionis, ita ut Origenes junior vocaretur.
1

in turre ferrata]

in terra fe-

rata, Par. C. D.; in turre ferata, A.O.W. It is not in West. Ado has turre ferrata, and so the Hist. Miscell. x. 37.

Sic, and so W. West. , c. ,, 3 Sic, for Ca^, and so W. 4 Hierius'] Phierius, Ado.

CHBONICA MAJORA.

145

Item, contmuatio. Varus fulwinatur.

Ado, col. 89.

A.D. 285,

Anno gratiae CCLXXXV. Varus bello Parthico, postquam duas nobilissimas urbes, Coelon et Thesifontem, cepit, et de Persis triumphavit, super Tigridem in castris, fulmine ictus, interiifc. Dioclitianusl i/nvperator.

Id.

Anno gratise CCLXXXVI. Dioclitianus Romanum adeptus imperium, annis xx. illud tenuit, qui stattm ut potestatis copiam habuit, Aprum, interfectorem Numeriani, manu sua interfecit. Insolentia cujusdam, regis.2

Galf. Mon. Anno gratise CCLXXXVII. Erat in Britannia quidam juvenis Carausius v. 3. nomine Carausius, ex infima gente procreatus, qui Romam king of profectus, petivit licentiam a senatu ut maritima Britanniae ntamab incursions barbarica navigio tueretur. Tandem, cum suis falsis promissionibus senatum illusisset, quod3 petiit impetravit, et cum cnartis sigillatis Britanniam petivit. Mox in- p. 50. gressus mare cum sociis et galleis, comprovincialibus4 insulis sua eripiebat, civitates et oppida diruendo nulli parcebat. Confluebant ad eum quicumque in aliena suspirabant,5 quos donariis assiduis sibi confidere6 curavit. Ob hoc itaque tumidum habens animum, Britonibus dixit, quod si ipsum regem facerent, exterminatis Eomanis, totam insulam a gente barBeda, barica liberaret. Annuentibus autem cunctis, regni diadema H. E. i. 6, suscepit, et septem annis regnavit, tributumque consuetum p. 112D. senatui Romano reddere contempsit. Gains Papa martyrizatur. Vit. Pontif. Anno gratis CCLXXXVIII. Graius Romanaa urbis episcopus, sub Dioclitiano imperatore, martyrio coronatus est.
3 quod] So Par., altering the MS. Dioclitianus'] Domitianus, A., reading que, which W. West. have. and so W. with DiocK' written 4 comprovincialibus'] cum proover it. vincialibus, O. ; provincialibus, W. 2 5 The title in W. is De Carausio suspirabant] aspirabant, O. W. qui Romanos illusit. A. has the West. 6 heading above, and that belonging confidere'] confederate, O. W. to the next year. West. 1

146
A.D. 289.

MATTH^EI PARISIENSIS Marcellmus Papa creafur.

Anno grs&ise ccixxxix. Marcellinus sedit in cathedra Eo- Vit. Pontif. mana, annis vii., duobus mensibus, et diebus xxv.; cessavitque sedes annis vii., mensibus vi., et diebus x.1 Dioclitianus Maximianum consortem imperil fecit.2 Anno gratiaa ccxc. Dioclitianus Carinum, quern Varus Ado, col. Cassarem in Palmatia reliquerat, difficillimo bello et maximo 89labore superavit. Maximianus in Occidente, Dioclitianus in Oriente. Anno gratise ccxci. Cum in Galliam Amandus et Heianus Id. 89, 90. perniciosos tumultus excitassent, Dioclitianus Maximianum, cognomento Herculium, CEesarem fecit misitque in Gallias, qui facile agrestium hominum confusam manum militari virtute compescuit. Item. Anno gratis ccxcn. Per omnes fere Eomani imperii fines Id. col. 90. subitarum fragores turbationum concrepuerunt. Unde permotus Dioclitianus, Oonstantium, Maximianum, Gralerium, et Maximinum ad3 diversas destinavit provincias, ut rempublicam manu militari tuerentur. Alectus in Britanniam missus Carausium interfecit. Carausius Anno gratise ccxcm. Carausio contra Bomanos in Britannia Galf. Mon. slain by rebellante, senatus legavit Allectum ut tyrannum interficeret, v- 4Alectus. et Britanniam Romanse restitueret dignitati. Qui appulsus in insulam, praslium commisit, et Carausium interfecit. Deinde cladem maximam Britonibus intulit, quia, republica relicta, Carausii se submiserant jussioni. Sumpto itaque regni dia- Beda, Alectus H. E. i. 6, king. demate, insulam per triennium tenuit. p. 113 A. x.] xxv., O. W. For this heading, which is correctly given in W. to the next year, W. has Dioclitianus Carinum
2
1

bello superavit. In West, the title is Dioclitianus gloriose triumphal. 3 ad . . . . tuerentur] For this Ado has only " Csesares legit." The Hist. Misc. " Caesares creavit."

CHKONICA MAJORA. Dioclitianus gemmas vestibus insui1 constitute. Ado, col.

147 A.D.294.

Anno gratise ccxcrv. Dioclitianus primus gemmas vestibus et calciamentis inseri jussit, dum sola purpura retro principes uterentur, Tlnde Walebroc dicatur.

Galf. Mon. Anno gratise ccxcv. Asclepiodotus dux Cornubise, auxilio Alectus v. 4. Britonum fretus, invasit Allectum, dum Londoniis diis patriis defeated sacrificium proposuisset offerre. Allectus vero, cum adventum Asclepiodoti comperisset, relicto sacrificio, egressus est contra piodotus. ipsum, et acerrimam ingerens pugnam ab Asclepiodoto in fugam coactus est, et totus ejus exercitus dissipatus. Quibus fugientibus, multa milia et regem Alectum per emit. At Levius Grallus, Allecti collega, residues Eomanos collegit in urbe Londoniarum, ut Asclepiodoto resisteret aut necem eminentem evitaret. Britanni utique civitatem acerrime invadentes, muros civitatis diruere satagebant. Factoque agmine denso, invaserunt Eomanos, et una die omnes interfecerunt, supra torrentem infra urbem, qui postea de nomine ducis, Origin of Britannice Nautgallum, Saxonice vero Gallesbroc2 dicebatur. Sl6"311160^ & Wallbrook. Asclepiodotus Britannice diadema suscepit. Id. v. 5. Anno gratiae ccxcvi. Asclepiodotus, annuente populo, Bri- Aselepio tanniae diadema suscepit, et cum recta justitia illud x. annis dotus tractavit. Ado, col. Anno gratis ccxcvil. Constantius Herculii Maximiani pri90 vignam Theodoram accepit uxorem, ex qua sex filios, fratres Constantini, sustulit. Contmuatio. Id. Anno gratiae ccxcvin. Constantius Caesar in Gallia, primo praelio ab Alamannis exercitu suo profligato, vix ipse surreptus est. Sed secuta est secunda victoria, ita ut paucis horis Ixx. milia Alamannorum caesa referuntur. Anno gratiae ccxcix. Achilleum in -ZEgypto contra Romanes rebellantem, et Quinquegentianos, Maximianus Herculius bello superavit. Contmuatio. Id. Anno gratiae ccc. Dioclitianus AcMlleum, obsessum per octo menses, apud Alexandriam cepit et interfecit.
1

Id.

instil"] inseri, W.

Gallesbroc} Gallesboc, A. K 2

148
A.D. 301.

MATTH-ffll PAEISIENSIS Item.

Annn gratiaa ccci. Galerius Maximianus, cum duobus jam Ado, col. prseliis adversum Narseum conflixisset, tertio congressu victus ^' est, amissisque copiis ad Dioclitianum refugit. Anno gratiaa cccil. Arnobius apud Affricam florentissime Id. col. 91. retb-oricam docuit, et adversum gentes volumina quae vulgo extant edidit. De nativitate Sanctce Helence,
Pope Mar- Anno gratiae cccm. Marcellus sedit in cathedra Romana, VitPontif. cellus I. annis v., mensibus vi. Per idem tempus Coel, dux Kaercolim, Galf. Mon. Asclepio- id est, Colecestriae, insurrexit in Asclepiodotum regem Bri- v> 6dotus slain by Coel. tanniae, et conserto prselio ipsum peremit, et ejus regnum Constan- obtinuit. Romani vero legaverunt Constantium senatorem, tius sent qui Hispaniam aliasque 1 terras quamplures ipsis subdiderat, ut Britanniam Romanas redderet dignitati. Porro Coel rex Coel. Britonum, cum adventum ipsius comperisset, timuit cum ipso praeliari, quia fama ipsius sapientiaa et audaciee ilium fore invincibilem asserebat. Ut igitur Constantius applicuisset in insulam, direxit Coel legates ad ipsum, pacemque petiit, et subjectionem promisit. Cujus petitionibus adquiescens ConDeath of stantius, nihil praster solitum tributum ab ipso petebat. At Coel. pace firmata, obsidibus datis, Coel elapso mense vitam finivit. Deinde Constantius, regni diadema adeptus, Helenam Coel of Constan- regis filiam, virginem valde speciosam, artibusque liberalibus tius and et instrumentis musicis ad perfectum eruditam, in societatem Helen. thori recepit. Caruerat namque pater ejus alia prole, quae post ipsum regni solio potiretur; unde earn ita eruditam esse laboraverat, ut cum honore et tranquillitate regnum post ipsum Birth of moderari quivisset. Suscepitque ex ea filium Constantius, et Constan- vocavit eum Constantinum. tine.

De persecutione Dioclitiani et Maximiani.

Anno gratise ccciv., qui est annus imperil Dioclitiani xix., Id. v. 5. orta est persecutio Christianorum, post Eeronem decima, qua fere deleta fait Christianitas per orbem universum. Nam Ado, col. Dioclitianus in Oriente, Maximianus Herculius in Occidente, 90vastari ecclesias et Christianos interfici, praeceperunt. Pro- Galf. Mon. ponitur etiam edictum, ut cunctse per orbem terrarum ecclesiaa v- 5. ad solum usque complanarentur, scripfcuraa sacrae in mediis foris igni comburerentur, qui ecclesiis praaerant in vinculis aliasque terras quamplures^ Introduced by the compiler.

p. 51.

CHRONICA MAJORA.

149

ponerentur, ac demum diis immolare exquisitis suppliciis A.D. 304. cogerentur. Tune quidam. timore perterriti cedebant, quidara vero divina virtute suffulti ad superna per tormenta convoAdo, col. labant. Passa est sub bac clade sanctorum legio Thebaso- Legio Therum, continens milites sex milia secentos sexaginta sex, qui, bseorum. jubente Maximiano, pro fide Christ! laudabiliter martyrium compleverunt. Ex bac autem martyrum multitudine, nomina nobis sunt comperta, Mauricii, videlicet, Exuperii, Candidi, Victoris, Innocentii, atque Vitalis. Sed csetera nomina, quee nobis sunt incognita, in libro vitse continentur ascripta. Apud Castrum Solodorum passio Victoris et Ursse celebratur. Martyrium etiam Gereonis sociorumque ejus cccxxviii. apud Agrippinam Coloniam impletur. Haec persecutio tarn crudelis Nota cruet crebra flagrabat, ut intra unum mensem xvii. milia mar- dehtatem. Galf. Mon. tyrum passi inveniantnr. ITam et Oceani limbum transgressa, v. 5. Britannis lampades sanctorum martyrum clarissimas accendit. Beda, Siquidem in ea passus est sanctus Albanus, de quo presbyter H, B. i. 7. Fortunatus, in laude martyrum, sic ait: [viii. 4.] " Albanum egregium fcecunda Britannia profert." Qui videlicet Albanus, cum perfidorum principum mandata De Sancto adversum Christianos dessevirent, clericum quendam perse- Albano cutores fugientem bospitio recepit. Quern dum orationibus Pro f10" continuis ac vigiliis studere conspiceret, subito divina respec- Anglise tus gratia, exemplum fidei illius coepit aemulari, ac salutaribus ejus exbortationibus paulatim edoctus, relictis idolatriaa tenebris, ex corde integro eflBcitur Cbristianus. Istius clerici nomen, licet Romanse taceant historic, in bisGalf. Mon. toria Britonum tamen continetur expressum, ubi dicitur : " Al- De nomine T. 5. " banus, caritatis gratia fervens, confessorem suum Ampbi-'cleri qui " balum, a persecutoribus insectatum, in domo sua 1 primum ^eittum " occultavit,2 et deinde," mutatis vestibus,3 " sese discrimini C0nvertit fi mortis obtulit, imitans in boc Cbristum, animam suam pro " ovibus ponentem." De proBcUcatione Sancti AmpJi'ibali, et conversione Sancti Albani. William Igitur diebus singulis, cum jam in vesperam bora declinaret, S. Amphiof St. magister et discipulus, bominum frequentiam devitantes, ad balus and Alban s: doinum remotiorem, quse tugurium vulgo solet appellari, se Albani'i. 9. proripiunt, noctem totam ibidem in Dei laudibus transigentes. (Acta Et baec faciebant ne secretum suum palam fieret infidelibus, Sanctorum,
,'K-I \ domo sua] domum suam, W. occultavit] So Par. altering occuluit, the reading of A. W.
2 l 3 mutatis vestibus"] Introduced by the compiler.

150

MATTH.EI PARISIENSIS

A.D. 304. qui cultores Christianas religionis, non in fide sequi, ged pro William fide persequi contendebant. Verum aliquanto tempore inter- of St. jecto, gentilis quidam ad judicem audacter ingressus, quod ^^a^s: factum fuerat indicavit, nihil omnino reliquit intactum, quo An,anj' jj facilius vel obesset innocentibus, vel judicem impelleret ad 10. furorem. Quibus cognitis, judex mox iracundiaa furore suo census, Albanum et magistrum illius ad suam praasentiam jussit evocari, ut, cum ea qua dignum erat reverentia, diis suis victimas immolarent; nolentes autem vi et violentia comprehend!, vineulisl arctari, et aris deorum loco victimas jugulandos imponi. Sed hujusmodi decretum Albanum non latuit, qui principis insidias modis omnibus cupiens praavenire, hortatur Amphibalo ut urbe secedat, dans ei chlamydem auro textam, quo 2 tutior ab hostibus redderetur. Vestis enim hujusmodi tantaa tune temporis apud omnes dignitatis, tantaaque fuit reverentiae, ut ilia indutus3 hostium cuneos penetraret4 illaasus. Ipse vero magistri sui caracallam sibi retinuit, certissime sciens, quod non a3quis oculis earn saavientes aspicerent inimici. Igitur Amphibalus, Albani precibus adquiescens, ante lucis exortum fugam arripuit, per viam tendens quee de civitate vergit ad Aquilonem: Albanus vero eum deducebat, quamdiu ambobus visum est expedire. Cumque discederent ab invicem, et ultimum sibi valefacerent, quis eorum lacrimas sine lacrimis ad memorianf possit revocare ? 1 Itaque in Walliam Amphibalus ad martyrium festinat, Albanus habitu magistri vestitus, ut vel hoc modo gentilium animos in se solum facilius provocaret, [remeavit]. At ubi dies exortus est, equites animis efferatis in asdes Albani irruunt, et universa perlustrantes, ipsum tandem in tugurio reperiunt in habitu peregrine, nudis pedibus ante crucem Domini, quam sibi magister reliquerat, precibus incumbentem. Mox ilium satis inhumane rapientes, vinculis constrictum5 ad praasentiam judicis pertraxerunt. Qui tune, cum universa civitate, aris assistebat, ut diis suis hostias immolaret. Albanus vero, ut se servum crucis ostenderet, signum Dominicum in manibus jugiter praaferebat. Quern judex vultu trucissimo perstringens,6 ut diis offerret libamina imperavit. Cui beatus Albanus: "Diisvestris " falsis nullo modo sacrifico, qui nee sibi nee aliis aliquando " profuerunt." Tune, ex praacepto judicis, Albanus apprehensus extenditur ad flagella, sed inter verbera verba Dei jugiter
1
2

vinculis] vinculo, W.
quo] qui, W.

indutus'] inductus, A.; indictus,

W.

penetraref] penetravit, W. constrictum] om. W. 6 perstringens] Par. adds vel respiciens.

5

CHKONICA MAJOEA. William resonabant.1 Cumque lictorum manus fatigarentur, et res A.D. 304. of St. ^ eifectum non haberet, sub custodia judicis mensibus sex et eo ban s . amplius detineri jubetur. Sed mox injuriam martyris elementa Albani' ii. testantur. A tempore2 namque comprehensionis illius usque 14. in diem quo carcere fuerat absolvendus, terram ros aut pluvia non infudit, sed in dies singulos tota regio sub sole ardentissimo torrebatur: non agri, non arbores, quicquam fructuum protulerunt, elemento contra impios dimicante. Judex autem et cives Yerolamii plagam hujusmodi non ferentes, Albano crimen imponunt, congregatisque in unum omnibus, ipsum sibi praesentare fecerunt. Et dum staret in medio multitudinis, omnes unanimi consensu in sanctum Dei mortis tulere sententiam. Ipse interim crucem Domini, quam manu tenebat, frequenter deosculans et adorans, causam suam Domino commendabat. Albanus igitur de judicio ad suppli- p. 52. cium trahebatur. Cumque iter agentes ad flumen rapidissimum pervenerunt, oratione ad Deum emissa, inter undas viam populo patefecit. Tune miles ille qui tranebat Albanum ad supplicium,3 viso miraculo, ensem proicit, fatetur errorem, et a sancto veniam deprecatur. His ita gestis, inimici veritatis hominem arripiunt, dentes excutiunt, et omnia illius ossa immisericorditer confringunt, et, si nib.il in corpore remansit illgesum, fides tamen, quas fervebat in pectore, laedi non potuit. Albanus fontem orando produfiit. Id. iii. 21. Tandem cacumen montis ascendentes, invenerunt illic tur- Martyrdom bam hominum sine numero, qui sub sole ardenti siti sestuantes of S.Alban. extremum spiritum jam trahebant. Quorum miseriis Albanus condolens, in mentis cacumine fontem* orando produxit. Extinxerunt sitim homines infideles, sed adbuc tamen humanum sanguinem sitiebant. Quid plura?4 Ex omni poptilo carnifex unus eligitur, qui scelus prse omnibus perpetraret. Qui mox summis viribus ensem librans in cervicem, uno ictu caput martyris amputavit: sed oculis ferientis simul cum capite martyris in terram cadentibus, ipse totus efficitur tenebrosus. Crux vero, quam vir sanctus jugiter in manibus ferre consueverat,
resonabant] resonabat, W. carcere] carne, O. W.; A. had came originally; Par. adds vel carcere, and has altered the word besides. Will, of S. Alban's has carnis vinculis. 3 ad supplicium] om. W.; in the margin in A.
2 1

Par. has in the margin in rubrick: Sanctus Albanus martyrizatur Cujus percussor lumine privatur. TJnde quidam: Martyr obit victor, privatur lumine lictor.

152

MATTH^BI PAEISIENSIS

A.D. 304. felici jam cruore respersa, super herbam decidit, eamque William Christianus quidam occulte rapuit, et ignorantibus paganis ^r**', . abscondit. Quo facto, miles ille, quern paulo ante semivivum yjta g^ pagani reliquerant, annisu quo potuit, montem manibus rep- Albani, iii, tando conscendit. Tune judex viri vulneribus insultans, ait: 22. " Obsecra mine Albanum, ut ossa tua dignetur in statum pristi" num reformare." " Ego," inquit, " credo, quodbeatus Albanus, " suis sanctis meritis, mihi poterit integram reddere sanitatem " et ad clementiam perducere Salvatoris." Tune caput martyris reverenter assumens, illudque corpori devotus apponens, desperatum corporis robur recuperare coepit, et sanus efiectus, Albani meritum Christique potentiam, omni populo audiente, non destitit praadicare. Deinde terram aperiens, humo corpus Albani operit, et tumulum desuper ipse compom't. Quo viso, miles ille ab hostibus crucis apprehendi jubetur, et nimis horrendo supplicio sanctum illius corpus discerpentes, ad ultiMiles mum caput gladio amputarunt. Sicque miles ille, in fide nolens Christi perseverans, una cum beatissimo Albano, corona maranc um tyrii meruit sullimari. ITocte igitur insecuta, visa est columna decollare lucis e tumulo beati martyris caelos penetrare, per quam demartyriza- scendentes angeli et ascendentes, noctem totam in Dei laudibus tor deducebant. Inter caatera vero quse canebant, vox ista frequentius est audita: "Albanus vir egregius martyr extat glori" osus." Cumque ad hoc spectaculum subito fieret concursus paganorum, uuus ex omnibus in hanc vocem prorupit: "Haac Id. iv. 26. " miranda, quaa videmus, Christum, Dei Filium, liquido constat " operari. Eamus et inquiramus virum Dei, qui, sicufc nostis, " Albanum prasdicando convertit ad Christum." Cumque omnibus ista sententia placuisset, ad mille hominum versus Walliam iter arripiunt, et virum Dei Amphibalum ibidem invenerunt, regionis illius hominibus verbum vitas preedicantem. Cui, adventus sui causam exponentes, crucem, quam suo quondam Albano commendaverat, cruore respersam obtulerunt. At ille Deo gratias agens, novis auditoribus fecit de religione sermonem. Qui mox illi consentientes, signaculum, quod in Christo conseeratum est, ab ejus sacris manibus alacriter susceperunt. Et cum dies aliquot prseterissent, fama facti VerolamiumJ pervenit. Gives vero, nimio furore commoti, totis viribus cum ingenti strepitu iter ineunt, ac si essent ad Quseritnr praslia processuri. Audientes autem celebre nomen Amphibali, et inveni- post dies aliquot ad eum, fama ducente, perveniunt, et in ^ tn5tus circuitu ejus, quos quaarebant, verbis illius inveniunt intenlus.P 1 a" Rentes. At gentiles, diabolica invecti furia, in sanctos Dei
1

Verolamium'] Verolamii, W.

CHRONICA MAJOEA.

153

William gladiis saevientibus irruunt, atque corporibus eorum minutim A.D. 304. of St. ^ dilacerafcis, beatas caslo animas cum gaudio intulerunt. Sicque Viteg81 'Pa*er a fili fratres a fratribus, cives a civibus trucidantur. Albani iv. ^x noc sacro collegio unus omnino superfuit, qui in via cor31. poris infirmitate detentus, adesse non potuifc. Sanctus Ampbibalus, vallatus undique corporibus occisorurn, beatas animas Domino commendabat, in quern cruenti carnifices omnem iracundiam suam refundentes, et bracbia loris dirissimis constringentes, ante equos suos versus civitatem Yerolamium nudis incedere pedibus compulerunt. Sed quo magis Albano suo appropinquavit,1 eo amplius asperitas viarum et laboris injuria mitigatur. Et dum iter agitur, nominem languidum, videntibus cunctis, vinctus AmpMbalus a vinculis infirmitatis absolvit. Denique cum sua jam possent moenia cernere civitatis, paululum in 2 loco deserto scuta reclinant, et bastas telluri defigunt. Caeteris quiescentibus, solus Amphibalus requiem non babebat, sed suis pergecutoribus verbum prsedicans docuit quod verbum Dei non potuit alligari. Nunciatur 2 Tim. ii. 9. interim in civitate quod cives in patriam remeassent, et quod magistrum Albani secum reduxissent. Dictum est etiam quod oinnes, pro quibus iter tarn laboriosum assumpserant, Id. v. 38. in externis finibus gladio perierunt. Judex autem, cum talia cognovisset, coram omni populo dixit: "Egrediamur universi " et inimico nostro occurramus, ut qui omnes dinoscitur offen" disse, ab omnibus sibi vindictam sentiat irrogari." Tunealter alterum, ut velocius eat, bortatur, et in suum ses.e excitant inimicum. Tendentes ergo per viam quas de civitate vergit ad Aquilonem, urbem fere vacuam reliquerunt. Et venientes ad virum Dei, invenerunt eum vinculis irretitum. Quern mox Nota conatrocius arripientes expoliaverunt, visceraque ejus patefacta stantiam palo in terram refixo circumligantes, sanctum Dei in circuitu ^ OT^fpali ambulare fecerunt. Vir Dei Amphibalus inter tales et Amphibali. tot angustias constitutus, cum nulla daret doloris indicia, inimici crucis acriores effecti eum quasi ad signum statuunt, cultellisque et lanceolis quod reliquum erat corporis confo- p. 53. diunt et confringunt. Tune plurimi beati martyris constantiam intuentes, et magis admirantes, Cbristianaa se fidei subdiderunt, excelsa voce Deum deprecantes ut, meritis beati martyris et intercessione, seterna3 vitae participes fieri mererentur. Quo cognito, spiculatores mille viros morti tradiderunt, beato Amphibalo intuente, eorumque animas Domino commendante. Martyrdom of S. Amphibalus.
appropinquavit] appropinquat, A. W. as Will, of S. Alban's. It is altered by Paris.
1
2 in] O. W. ins. hoc. It is in A., but expuncted by Par. It is not in Will, of S. Alban's.

154

MATTH.EI PABISIENSIS

A.D. 304. His ita gestis fervent impii in necem innocentis, et, ut beatum William spiritum eiciant, saxorum grandine graviter conquassatur. of St. Alban's: Ille vero, in oratione persistens, nee in partem alteram vel Vita S. ad horam declinavit. Sed cum tandem invictum spiritum Albani, v. cselo esset redditurus, duo angeli, cselesti fulgore radiantes, 43. de supernis ad eum veniebant, qui beati viri animam, niveo candore fulgentem, secum assumentes, in cselum cum hymnis et laudibus detulerunt. Yox quoque de caalo ad eum facta est, audientibus cunctis, in mine modum: "Amen dico tibi, " quia nodie cum discipulo tuo Albano eris in paradiso." Tune quidam fidelis in Christo, beati martyris corpus clam auferens, sub terra diligenter occuluit, quandoque, ut confidiOther mar- mus, divino munere in lucem proferendum. Eodem tempore Beda. tyrdoms. jn Britannia passi sunt Aaron et Julius, cum aliis pluribus p. 90 c. viris et feminis, qui ad egregias Jerusalem portas absque cunctamine per martyrium convolarunt. Tune passus est et Ado, col. Pampbilus presbyter, cujus vitam Euaebius, Caesariensis epi- 90. scopus, tribus libris comprehendit. Imperatores purpuram deponunt. Anno gratise cccv. Dioclitianus Nichomediee, Maximianus Id. col. 90, Herculius Mediolani, purpuram deposuerunt. Attamen coepta 91gemel persecutio usque ad septimum Constantini imperatoris annum fervere nqn cessavit. Galerius imperator. Anno gratise cccvi. Grallerius, Eomanum adeptus imperium, tribus annis imperavit. Eodem etiam anno, qui est persecu- Ado, col. tionis annus tertius, Constantius, yir summas mansuetudinis l 91< et civilitatis, in Britannia in urbe Eboraci diem clausit extrenaum. Oujus filius Constantinus, Britannise regnum susci-Galf. Mon, piens, in maxima tranquillitate et honore praaesse studebat. v. 6. Vndecima persecutio post Neronem in Christianas fervet. Anno gratiaa cccvii. Maximinus et Severus, a Galerio Ado, col. Maximiano Caesares facti, persecutionem in Christianos ac- 91cumulant. Passus est autem ea tempestate Petrus Alexandriaa episcopus, et cum eo plures -djgyptii. Passus est etiam Lucianus, Antiochenae ecclesiaa presbyter, et Bomse Timotneus, x. kalendas Julii.
mansuetudinis^ magnitudinis, A. W. West.

Death of Constantius at York.

CHRONICA MAJORA.

155

Constantinus in Britannia vtwperator creatur. Ado, col. Anno gratise cccvin. Oonstantinus, Constantii et Helenaa 91filius, in Britannia ex rege imperator creatus, annis xxx. et mensibus x. imperavit. Sanctus Nicholaus migravit ad Christum. Anno gratis cccix. Sanctus Nicholaus Mirrese metropolis archiepiscopus, sanctitate et virtutibus insignis, migravit ad Christum. Item. Vit. Pontif. Anno gratiaa cccx. Eusebius sedit in cathedra Eornana, annis duobus et totidem mensibus. Eodem anno Glallerius imperator vitam finivit, et Constantinus solus imperavit. De Pascuio. Ado, col. Anno gratiae cccxi. Pascius Viennensis ecclesias episcopus 91 floruit, et Phileas JSgyptius librum de laude martyrum elegantissime composuit, et tandem per martyrium vitam finivit. Papa. Vit. Pontif. Anno gratise cccxn. Melchiades sedit in cathedra Romana, annis tribus, mensibus octo, et diebus octo. Constantinus Romam pergit. Ado, col. Anno gratiee cccxin. Maxentius, Herculii Maximiani filius, 91 Bomse Augustus est appellatus, qui tyrannidem in populo ' Mon * Eomano exercens, quosque nobilissimos subvertere nitebatur. Incumbente ipsius ssevitia, diffugeruntl exterminati ad Constantinura in Britanniam, et honorifice excipiebantur ab ipso. Denique cum multi ad ilium confluxissent, incitaverunt eum in odium Maxentii, talia illi s^epius referentes; " Tu solus de " genere nostro es, et quod amisimus expulso Maxentio " nobis reddere potes, Romanumque imperium, quod tibi '' debetur, nobis auxiliantibus poteris obtinere; est namque " tibi copia auri et argenti, ac robustorum milifcum maxima Id. v. 8. " multitudo." His igitur et aliis incitatus Constantinus paravit navigium, Eomanorum consilio in omnibus adquiescens.
1

A.D. 308.

diffugerunt]

diffugierunt, A.; fugerunt, W.

156
A.D. 314.

MATTH^EI PARISIENSIS Gessante persecutione, pax EcclesioB est reddita.

Anno gratiaa cccxiv. Constantinus, Eomam veniens, tres Galf. Mon. ayunculos Helenas naatris suse, Trahern scilicet, Marium, et v. 8. Loelinum, cum innumera militum multitudine secum conduxit. Expulsoque Maxentio tyranno, proscriptos omnes pristine restituit dignitati. Tres quoque avunculos matris suaa in ordinem senatorum1 promovit, et deinceps monarchiam mundi cum tranquillitate tractavit. Eodem anno, cessante persecutione Christianorum, pax ecclesiis data est, quse 2 per decem annos praeteritos [duraverat],3 ut Beda in historiarum libro i., capitulo vi., commemorat, dicens : Beda, " Interea Dioclitianus in Oriente, Maximinianus Herculius in H. E. i. 6. " Occidente, vastari ecclesias, affligi interficique Christianos, Nota de " decimo post "Neronem loco prseceperunt. At ubi turbo per- Id. i. 8. ecclesia " secutionis, elapsis decem annis, conquievit, progress! sunt Sancti " in publicum fideles Christi, qui se tempore discriminis sylvis, Albani. " locis desertis, abditisve speluncis occuluerant, sanctorum " ecclesias ad solum usque destructas renovant,4 basilicas " sanctorum martyrum fundant, construunt, perficiunt, ac " veluti victricia signa propalant, dies festos celebrant, sacra " mundo corde et ore conficiunt." Hoc denique tempore basilica in honore beati Albani, Anglorum protomartyris, creditur vel potius constat fuisse fundata, Beda in historiarum libro i., capitulo vii.,5 taliter referente. Passus est siquidem beatus Albanus, die decima kal. Beda, i. 7, Juliarum, juxta civitatem6 Yerolamium, quee nunc a gente Anglorum Warlamecestre vel Watlingecestre appellatur, ubi postea, redeunte temporum Christianorum serenitate, ecclesia est mirandi operis, atque ejus martyrio digna, extructa, decem scilicet7 annis post passionem ipsius elapsis. In quo videlicet loco, usque in hodiernum diem, curatio infirmorum et frequentium operatic virtutum celebrari non desistit.8 Quod autem civitas memorata nomine censetur bifario, hasc p. 54. Unde War- ratio est. Ab alveo namque quaa Warlame dicitur et ad lamecestre Orientalem civitatis plagam defluit, "Warlamecester; a via sive Watlingecestre. autem regia, quse Watlinge nuncupatur, et ad partem Occi1 senatorum] senatorium, O. W., as Galf. Mon. So A., but Par. has expuncted the t. 2 queR\ i.e. the persecution. 3 duraverat] Also wanting in W. West. 4 renovant'] renovat, A.

en.] vi., MSS. juxta civitatem] om. W. ~ decem scilicet] W. has been altered from x. f. to xi. 8 desistit'] Inserted by Par.; desinit, O. West. Bede.; desunt, W.
6

CHRONICA MAJORI.

157

Beda, ^ ii- 1 *

dentalem civitatis sita est, Watlinge[ce]ster appellatur. Pax A.D. 314. quoque in Britonum ecclesiis usque in tempera Arrianse vesanise perseverans Integra illibataque permansit. Octavius rex, Roman/is mterfectis, Britannia diadema suscepit.

Galf. Mon. Anno gratis cccxv. Octavius, G-ewiseorum rex, insurrexit Octavius in proconsules Romanse dignitatis, quibus regimen Britannise kig .f * , . , , . - - , e ?. T . . Bntam. luerat permissum, et ipsis mterfectis solio regni sese insignivit. Cumque id Constantino Romaa nunciatum fuisset, misit Trahern, avunculum matris sn.se, cum tribus legionibus, ut insulam Romanse restitueret dignitati. Appulsus itaque TraHen. Hunt, hern in insulam, civitatem Kaerperis, quae nunc Porecestria p. 692 B. dicitur, infra duos dies cepit; quo divulgato, Octavius in manu Galf. Mon. armata venit sibi in obviam, et prselio commisso, Trahern v * ' agminibus laceratis in fugam convertit. At ille Albaniam petens, sequoreo cursu provincias Aquilonales vastare vacavit. At Octavius, turmis resociatis, in provincia quee Westmarialande vocatur dimicavifc cum eo. Sed consternatus Octavius sine victoria diffugit; Trahern quoque insecutus eum, diadema Trahern illi cum regno eripuit. Porro Octavius Norwegian! petens, a king, rege Grumberto auxilium postulavit.
v 8%

Papa. Vit. Pontif. Anno gratiae cccxvi. Sanctus Silvester sedit in cathedra Romana, annis xxiii., mensibus x., diebus xi.; et cessavit sedes diebus xv. Describitur autem hie vir sanctus aspectu fuisse angelicus, sermone nitidus, opere sanctus, consilio magnus, fide catholicus, spe patientissimus, caritate diflFasus, orphanorum et viduarum consolatio, monachorum et clericorum sustentatio, laicorum et pauperum defensio, matronarum et virginum sullevatio. Talibus igitur ac tantis virtutibus decoratus, coram Deo et hominibus honorabilis habebatur. Octavius regnum amissum recuperavit. Galf. Mon. Anno gratise cccxvu. Octavius supra memoratus, propter v> 8 amissum regnum anxius, familiaribus suis fecit edictum, ut omni nisu Trahern interficere conarentur. Denique dum qua- Trahern dam die Trahern ab urbe Londoniarum recederet, comes sub slain, municipio2 oppidi, in quadam convalle delitescens, ipsum inter1 2

permissum] commissum, W. I as Galf. Mon.; so A., but it is sub municipio} municipii, O.W., j altered by Par.

158

MATTHjEI PABISIENSIS

A.D. 317. fecit. At Octavius in Britanniam reversus, regnum Eomanis Octavius dissipatis occupavit, et illud annis multis feliciter moderavit.1 recovers his power. Silvester Papa.
Anno gratise cccxvm. Sanctus Silvester, persecutionem Acta imperatoris Constantini fugiens, in monte Serapi delituit. Nota pietatem Constantini imperatoris,
iv. a. 323. iv.)

Anno gratise cccxix. Constantinus Augustus, cum plurimam Id. stragem de Christianis fecisset, elephantise a Deo lepra percus- See tlie rt -T i t, i j. balneum sibi faceret de Edzctum -i5 f j. i sus est. Cumque consmum haberet ut T. i sanguine innocentium puerorum, adducti stint ad tria milia tini ad ad eum, quorum matres solutis crinibus pectoribusque nudatis Silvestrum coram eo prostratse gemitum dantes et ululatum, horrorem sibi nimium et suis magnatibus incusserunt. Tune imperator, tale facinus abhorrens, jussit filios matribus reddi cum donis viii. col. amplissimis, ut quse flentes venerant ad patriam alienam 572. alacres reverterentur ad suam. Hoc opus pietatis respiciens Deus, nocte sequenti misit ad eum Apostolos Petrum et Paulum, Constanti- qui talia illi referebant; " Quoniam effusionem innoxii gannus mun- " guinis horruisti, Constantine, missi sumus a Deo dare tibi datur. " consilium recuperandse sanitatis. Mitte igitur ad Silvestrum, " Romanae civitatis episcopum, qui in monte Serapi latitat, " per quern, cum unum Deum credideris,2 et in piscina Dei" tatis ablutus fueris, ab omni lepree contagione mundaberis." Exurgens autem imperator Silvestrum ad se venire fecit, eique omnia quse sibi dicta fuerant diligenter exposuit. Tune sanctus Silvester, illo in fide roborato, baptizavit, et3 exurgens a fonte Christum se vidisse confessus est, et a lepra perfecte mundatus, jussit Deum unum et verum ab omni orbe 4 Eomano coli, et siquis contemptor fuisset inventus puniretur. Oonstantinus ecclesias constitui 5 jussit. Anno gratise cccxx. Imperator Christianis licentiam dedit Ado, col. libere congregare in honore Christi, ecclesias ubique jussit 9** construi; ac pene per totum Eomanum imperium singulis civitatibus privilegia dedit, ut populus Christianus,6 jure et ordinatione episcoporum, libere viveret, ac Dei templis libere honoris structuram componeret.
1 2
3

moderavit] gubernavit, W. credideris'] credit! ejus, A.

ef] qui, O. W.

4 orle] urbe, A. and West., which differs here. 5 constitui] construi, W. 6 W, ins. sub.

CHRONICA MAJORA.

159

De hceresi Arriana. Ado, col. Anno gratise cccxxi. Haeresis Arriana exoritur, dicta ab 91. Arrio Alexandrine presbytero, qui coaaternum Patri Filium Isidor.Bty- non agnoscengj diversas in Trinitate substantias astruxit, ' contra illud quod ait Dominus : "Ego et Pater unum sumus." Ado, col. Ad damnationem istius et integrae fidei confirmationem, Nicheum ex orbe terrarum concilium a Constantino congregatur cccxviii. episcoporum. Continuatio histories. Id. Anno gratise cccxxn. Sacratissimum Arelatense concilium secentorum episcoporum colligitur, Mauricio * tune ejusdem civitatis existente [episcopo]. De hcsresi Donatistarum. Id. Anno gratise cccxxni. Donatistarum haaresis in Affrica Isidor.Ety- exoritur, a Donato quodam initium habens, qui de Numidia mol. viii. 5. yeniens, totam pene Affricam sua persuasione decepit, asserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum Sanctum; catholicos post lapsum baptizandos praadicabat. Gonstantmus multitudinem barbarorum vicit. Cf. Beren- Anno gratiaa cccxxiv. Gens multa barbarorum collecta est gosnm De super flumen Danubium, parata ad bellum contra Eomanos, laude et quod audiens Constantinus paravit exercitum, et profectus est inv. S. . , . -vr j. i -j. Crucis ii m ooviam eorum. JNocte vero sequente venit adj eum vir 3. (Migne's splendidissimus, dicens ei : " Constantine, respice in caalum, Patrologia, " et vide." Intuens autem in cselum, vidit signum sanctas ^5; C^P; crucis, ex lumine claro constitutum, et desuper scriptum: ' ' I n Jwo signo vinces. Quo viso, fecit similitudinem crucis et jussit antecedere sibi signum. Et superveniens barbaris concidit eos, et mortua est ex eis maxima multitudo. Deditque Deus victoriam Constantino, per virtutem sanctaa crucis. De sanctce crucis inventione.

A.D. 321.

| { i | i I

Eusebius Anno gratiae cccxxv. Helena Constantini mater, divinis p. 55. (Euffinus), admonita visionibus, Jerosolimam petiit, crucemque dominicam ix. 7. diligenter quaarens, pro una tres reperit. Sed perturbabat
Mauricio'] Martino, Ado.

160

MAiraasi PABISIENSIS

A.D. 325. reperfci muneris Isetitiam uniuscujusque crucis indiscreta proprietas. Denique ex tribus inventis crucibus, illarum ad Dominican! gloriam quae l ibi fuerat, per feminam quandam gravi infirmitate confectam et perfecte curatam evidenti indicio demonstratur. Clavos quoque, quibus dominicum "corpus fuerat Euseb. ix. affixum, ad filium mater deferens, frenos componere jussit, " Zee. xiv. quibus uteretur in bello, ut 2 prophetia impleretur*: " Et erit in 20 " die ilia, quod in freno equi sanctum Domino vocabitur." Gonstantmus ecclesiam beato Petro jussit fabricari. Anno gratiae cccxxvi. Constantinus fecit baptisterium Eomse Ado, col. miro opere, juxta basilicam beati Johannis Baptists, quaa 91 appellatur Oonstantiniana, ubi prius baptizatus fuerat. Et basilicam beato Petro in templo Apollinis, nee non et beato Paulo. Corpus quoque utriusque sere circumdedit quinque pedes grosso. Fabricata est ecclesia JRomoe, quce Jerusalem dicitur. Anno gratias cccxxvn. Imperator jussit fieri basilicam in Id. col. 92. palafcio Sorano, quaa appellatur Jerusalem, ubi partem ligni sanctae crucis deposuit, et basilicam beataa martyris Agnetis, rogatu Constantise filisa suse, ubi ipsa et Constantia, soror Augusti, baptizata est. Fabricata est ecclesia Sancto Laurentio. Anno gratiss cccxxvin. Idem imperator fecit basilicam in Id. honore beati Laurentii martyris, via Tyburtina in agro Verano, ubi idem martyr sepultus fuit. Nota de chrismatis consecratione. Anno gratiaa cccxxix. Sanctus Papa Silvester constituit ufc Vit. Pontif. sanctum crisma, non a presbyteris, sed ab episcopis, consecraretur. Deceptatio Sancti Silvestri contra Jiidceos. Anno gratise cccxxx. Congregati sunt coram Constantino Acta S. et Helena matre ejus sapientiores Judseorum cxx., ut disceptarent contra Papam Silvestrum, asserentes fidem Christia- j norum esse inanem, et non a Deo, sed ab hominibus ratione (Labbe), carentibus inventam. Quibus sanctus Silvester, fultus agmine Migne's ; Patrolog viii col 1 W. places quee after crucibus, I 2 ut. .. vocabitur] Introduced by g^g* and has^tmt for fuerat. \ the compiler.

CHRONICA MAJORA.

161

xxiv. episcoporum, viriliter resistens, auctoritatibus tarn Novi A.D. 330. quam Veteris Testament! omnes confuses reddit et elingues. Quorum maxima multitude ad fidem Trinitatis, quam infestabant, conversi sunt. Nota de basilica.
Ado, col. 92.

Anno gratias cccxxxi. Imperator Constantinus fabricavit Basilicas basilicam beato Petro et Paulol martyribus, via Lavicana. inter 5,ul" "J J , , Constanduas lauros. tine m Borne, Nota mausoleum. Anno gratise cccxxxn. Idem imperator construxit mausoleum, miro opere fabricatum, ubi postmodum matrem suam in sarcophago purpureo sepelivit. Item nota de ecclesiis fabricates.

Id.

Id.

Anno gratise cccxxxm. Imperator fecit ecclesiam, in civi- Ostia, tate Hostise juxta portam urbis Romse, beatorum Apostolorum Petri et Pauli, et Sancti Johannis Baptistas, et in civitate Albano, Albanensi basilicam in honorem ejusdem sancti. Nota iterum.

Id.

Anno gratiae cccxxxiv.2 Constantinus construxit basilicam in urbe JsTeapoli, miro3 opere, omnibus apostolis et martyribus ; Naples, et in Derpana, civitate Bithynias, fabricavit ecclesiam in Derpanum, honore martyris Luciani, urbemque novis asdificiis instaurans, ex vocabulo matris suas, Elenopolim nuncupavit. Constantinus ~beato Petro et Paulo Romam dedit.

Id.

Anno gratise cccxxxv. Imperator urbem sui nominis in Tracia statuens, sedem Eomani imperii et caput totius Orientis esse voluit; et caput mundi, Eomam, beatis Apostolis Petro et
1 Paulo'] Sic MSS. for Marcellino, which Ado and Bede have. 2 Anno gratice cccxxxiv.'] The MSS. of Westminster read cccxxxiii. et iv., and so bring the numbers of the years again in accordance with A. and W. The only exception being the Eton MS. of Westminster, which has " Constantinus

" " " " " "

subvertit. Anno gratise cccxxxiiii. Bomse ordinantur episcopi Marcus et Julius. Romani Gothos in Sarmatarum regione vicerunt. Edicto Constantini gentilium templa subversa sunt." 3 miro . . . . martyribus^ Introduced by the compiler.

162
A.D. 335. Paulo sub testamento tradidit. Nobiliores quoque Eomanorum Ado, col. ac totum pene senatorum ordinem cum uxoribus et liberis, in 92 secunda et nova Koma, Constantinopolim, translates habitare constituit. Juvencus presbyter hexametris versibus libros Evangeliorum composuit. Anno gratise cccxxxvi. Eectius, Augustudinensis episcopus, Id. Eectius, bishop of famse habetur celeberrimse, et Juvencus presbyter Hispanus, Autun. qui hexametris versibus quatuor libros Evangelii1 composuit. Imperator statuit templa deorum confringi. Anno gratise cccxxxvn. Imperator statuit, citra ullam horni- Id. num caadem, paganorum templa claudi arasque deorum confringi.2 Firmianus rethoricam scripsit, Lactantius. Anno gratias cccxxxvin. Firmianus qui et Lactantius, Id. Arnobii discipulas, Nichomediee ad scribendum rethoricam se contulit. Jacobus episcopus Arrianarn, hceresvm damnavit. Anno gratiae cccxxxix. Jacobus, Nizibenae civitatis episcopus, Id. Writings of James, qui in Nichena synodo cum aliis Arrianam hseresim damnabishop of vit, et multorum scriptor opusculorum,3 in Ecclesia clarissime Nisibis. refulsit. Sanctus Silvester et imperator Oonstantinus defuncti sunt. Deaths of ConstanAnno gratise cccxi. Magnificus imperator Constantinus laudabilem glorioso fine conclusit. Quo etiam anno Pope Syl- Sanctus Silvester viam universaa carnis ingressus est. Digvester I. num. plane et omnino conveniens, ut, qui simul circa incrementum Ecclesise perseveranter laboraverant, simul reciperent pro labor e mercedem. De diebus Gonstantini. Constantine II. Anno gratias CCCXLI. Oonstantinus, cum Constantio4 et Con- Ado, col. stante fratribus, iniperavit annis xxiv., mensibus v., et diebus 92'
3 Evangelii'] om. W. O. W. ins. erat. /re . . . reconfringi] constringi, A.; fulsit is not in Ado. 4 arasque deorum confringi is introConstantinus cum Constantio'] duced by the compiler. Constantius cum Constantino, W. 2
1

CHRONICA MAJORA.

163

Vit.Pontif. xiv. Eodem anno Marcus sedit in cathedra Eomana, annis A.D. 341. duobus, mensibus octo, et diebus viginti. Pope Marcus.

Hem.
Ado, col.
92t

Anno gratiae CCCXLII. Jacobus Nisibinus episcopus, virl in Death of scripturis humanis et divinis eloquentissimus, moritur. James, r bishop of Nisibis. Item. Anno gratis cccxiin. Julius sedit in cathedra Eomana, Pope annis xi., mensibus ii., et diebus vii. Julius. Imgietas Arriana sc&vit.

Vit.Pontif.

Ado, col.
92>

Anno gratiae CCCXLIV. Impietas Arriana, exiliis, carceribus, Persecuet variis afflictionum modis, primum Athanasium, Alexandrinse ^" of ^: ,. , -i -i ,Athanasius urbis episcopum, et demde omnes non suse partis episcopos ty tjje persecuta est. Arians. Item. Anno gratiae cccxiv. Maximus2 Trevirorum episcopus claret, Maximus, a quo Athanasius, [cum] 3 a Constantio quaareretur ad pcenam, bishop of honorifice susceptus est. Treves. Nota concilium.

H.

Id.

Anno gratiaa CCCXLVI. Nectarius, Viennensis ecclesise epi- Nectarius, scopus, in doctrina fidei extitit gloriosus, qui in synodo Are- ^?"P of latensi primus interfuit, et Patris et Tilii et Spiritus Sancti gyno^ Of usiam unius esse naturae et potestatis, Deitatis et virtutis Aries, docuit et in ecclesia prsedicavit. Antonius heremita transiit.

Id. col. 93. Id.

Anno gratiae CCCXLVII. Antonius monachus, centesimo et S. Anquinto aetatis suae anno, in heremo moritur. thony. Anno gratiae CCCXLVIII. Beliquise beati Timothei Apostoli Relicks of Constantinopolim invectaa referuntur. S.Timothy. Note de movie turpissima Arrii.

Id.

Anno gratiae CCCXLIX. Dum Arrius, Constantii favore fretus, Death of Constantinopolim ad ecclesiam pergeret, contra fideles de fide Anus, dimicaturus, divertens per forum Constantini ut ventrem purvir . . . eloquentissimus"] Not in
2

Maximus] Maimus, A.

Ado.

cum] est, A. 5 West, has dum. L 2

164

MATTH^I PARISIENSIS

A.D. 349. garet, omnia viscera sua cum vita et hseresi1 ibidem repente p. 56. reliquit. Ossa Sancti Andrew et Sancti Lucce Romam deferuntur. Relicks of Anno gratise CCCL. Constantio Eomam2 ingresso, ossa sancti Ado, col. SS. An- Andreas Apostoli et Lucse Evang Evangelistse, a Constantinopolim93drew and delata, ibidem honorifice deposuit. Luke. Hyllarius Pictaviensis ah Arrianis proscribitur.
Hilary, bishop of Poitiers.

Anno gratise CCCLI. Hylarius Pictaviensis episcopus, qui Id. pulsus ab Arrianis in Frigiam exulaverat, cum apud Constantinopolim Constantio librum pro se porrexisset, ad Grallias repedavit. De hceresi Anthropomorphitarum.

Heresy of Anno gratiaa CCCLII. Hasresis3 Anthropomorphitarum in n ., " Syria et Macedonia nascitur, ab Audaeo quodam inducta, qui Cassiomorphites divina formam humanam habere asserebat, et corporis parti- dorus,Hist. bus Deum esse distinctum, quod Catholicas doctrinas contrarium Tripart. est. Licet4 enim Divinitas5 aliquando possit in corporali specie6 intueri, sicuti in nube lucida et in columba, Deum tamen, sicuti est, nemo vidit unquam. Item.
Donatus. Anno gratiaa CCCLIII. Donatus, artis necnon institutor,7 Romaa illustris habetur.
1 et hceresi] Introduced by the compiler. 2 Romani] i.e. New Rome or Constantinople. See Smith's note on Bede, Mon. Hist. Brit. p. 91*. The compiler, not understanding this, has in the next line altered Ado's and Bede's a Constantinopolitanis miro favore suscepta to the reading in the text. 3 For the above, O. W. give under this year: " Floruit Paphnu" tius, Egyptiorum episcopus, in " quo tanta virtutum inerat gratia, " ut verbo tantum ab hominibus

ic83 scriptor Ado, col. 93.

" dsDmones fugaret et sola oratione " infirmos curaret, csecis visum et " paraliticis gressum prsestaret." 4 This sentence is not in West., who has in its place, " Floruit quo" que Paphnutius episcopus Yirtu" tibus clarus." 5 enim Divinitas] erudina voluntas, A., the reading of the original compilation being probably eni dlnitas. 6 specie'] spem, A., probably from not understanding spe. ^ institutor'] instructor, W.

CHBONICA MAJOEA. Eusebius episcopus Gcesarea moritur, Ado, col.

165 A.D. 354.

Anno gratis CCCLIV. Eusebius Cassareaa Paleestinse, in scrip- Death of taris divinis studiosissimus, primumque in hasresim Arrianam Eusebius of et1 lapsus et correctus, moritur. Caesarea. Nota.

Id.

Anno gratiaa CCCLV. Eustachius, Antiochiaa episcopus, ad- Exile of versum Arriani dogma opuscula multa componens, tandem in Eustace, exilium pulsus est. Papa.

VitPontif.

Anno gratiaa CCCLVI. Liberius sedit in cathedra Eomana Pope annis decem et mensibus septem. Liberius. Nota.

Ado, col.
93>

W-

Anno gratiee CCCLVII. Marcellus, Anciranus 2 episcopus, con- Marcellus, tra Arrianos multa scribens, Sabellianse haereseos arguitur, Bishop of sicut Hyllarius meminit. Porro ille defendit se non esse illius Ancyradogmatis cujus accusatur. Anno gratise CCCLVIII. Basilius, Anciranus episcopus Mace- Basil and donise partis, cum Eustasio Sebasteno, princeps fuit ; erat enim Eustace of . . - , . . .. bebaste. artis medicinse peritus. Nota hceresim.

Anno gratiae CCCLIX. Lucifer, Carelatanus episcopus, a Con- Lucifer, stantio in exilium pellitur, eo quod Nichenam fidem damnare Isidor.Ety- nollet. Sed ab exilio reversus hasreticis consensit, et a commol. viii. S. munione Ecclesiaa recedens, cum auctore suo Lucifero, qui mane oriebatur, cadere non diffugit. Nota persecutionem Arrianorum. Ado, col. 94. Anno gratise CCCLX. Eusebius, Vercellensis episcopus, a Exile of Constantio pro confessione fidei Cathopolim exilio pellitur, Eusebius, unde reversus factione Arrianorum interficitur. Vercelli Nota. Id. Anno gratise CCCLXI. Hylarius, urbis Pictavorum Aquitannicaa Exile and episcopus, factione Saturnini Arelatensis episcopi, de synodo Citings of
1

Id. col. 94.

et] om. O. W. Anciranus'} Altered to Auxitanus in W.

166

MATTHJEI PARISIENSIS

A.D. 361. Biternensi Frigiam1 sub Constantio pulsus in exilium, xii. Ado, col. libros adversum Arrianos confecit. Et librum de synodis ad 94' Galliarum episcopos, ab exilio reversus, conscripsit. Constantius in Jtceresim labitur. Pppe_ Anno gratis CCCLXII. Constantius imperator Liberium, Eo- Cf. Ado, Liberius manse sedis episcopum, ad 2 persecutionem Arrianorum, expulit co1* 94* exiled, and . ... * . - . , A M gives way in exilium '> <luo pergentem Fortunatius, Aquileiensis episcopus, to the primus sollicitavitj et fregit, et ad subscriptionem hasreseos Ariansub- intrusit. scription. Continuatio. Serapion, Anno gratiaa CCCLXIII. Serapion, Thenneos episcopus, ele- Ado, col. bishop of gantis ingenii, sub Constantio, in confessione fidei praaclarus, 94< Tanis. moritur. Continuatio historice. Felix consecrated in place of Liberius. Death of Constantius. Julian, the apostate. Mortuo Constantio vm/pevatove, succedit Julianus.

Anno gratise CCCLXIV. Acl^atius,3 Gneocssareae episcopus, in Id. tantum sub Constantio claruit, ut Felicem Eomse episcopum pro Liberio consecraret, qui anno integro permansit. Eodem Vit. Pontif. anno imperator Constantius periit, et Julianus imperium adep- Ado, col. tug, duobus annis et octo mensibus imperavit. Hie ex clerico imperator eflectus, in culturam labitur idolorum, martyriaque inferens Christianis, callidis eos odiis ad superna transmittit. Inter alios vero, qui in toto orbe pro Christo passi inveniuntur, Johannes Joannes et Paulus Romse martyrium illustre duxerunt. Idem, et Paulus. in odium Christi, templum Jerosolimis Judseis reparare permittit. Qui cum, ex diversis provinciis collecti, nova funda- Id. col. 94. Nota. menta construerent, subito nocte oborto terrsemotu, saxa ab imo fundamenti concussa longe lateque referuntur dispersa. Igneus etiam globus, ab interiore loco templi egressus, gedes plurimas eorum suo prostravit incendio. Ossa beati Joannis Baptistce sparguntur.

Eelicks of Anno gratias CCCLXV. Pagani apud Sebasten, Palsestinaa Id. col. 93. S. John urbem, sepulchrum beati Joannis Baptistas invadentes, ossa the Bap- dispergunt, eademque rursus collecta et cremantes latius per tist. agros spargunt; sed Dei providentia affuerunt quidam mo1
2

Frigiam] Figiam, A.
ad\ ob, W.

Achatius] Acharius, W.

CHRONICA MAJOBA.

167

nachi ex Jerosolimis cum aliis mixti, qui omnia quse poterant A.D. 365. ablata, prius ad patrem suum Philippum, deinde ad summum pontificem reverenter detulerunt. Ado, col. Eodem tempers apostata Julianus ossa venerabilis Jacobi, De Juliano Nizibeni episcopi, foras civitatem jubet eflerri. Nee multo apostata. post, cum exercitum contra Persas ordinaret, incertum a quo, perimitur; qui intestina sua in aera proiciens, insano furore Christum Dominum blasphemavit: " Yicisti," inquit, " Galilee, " vicisti." Imponiturl tamen hoc miraculum Matri Salvatoris, quaa per beatum Mercurium, militem suum, hanc vindictam mirabiliter perpetravit. Papa. Anno gratise CCCLXVI. Liberius, Bomanse urbis episcopus, Eeturn of Felice defuncto, ab exilio reversus, sedit iterum in cathedra ?Pe Ado, col. Petri annis v. Eo anno Jovinianus imperium adeptus, uno Liberius. 94. anno et 2 octo mensibus prsefuit, vel regnavit. Qui sese statim . ovmi^nus r,, . ,. > . & ^ ,, ., imperator. Christianum ainrmans, paganis se prasesse nolle asseruit. Quibus auditis totus exercitus, qui per Julianum nomen Christi abjecerant, Christianos se esse confessi sunt. Sed tanti imperatoris pia lastaque principia mors immatura prsevenit. Eodem tempore synodus Antiochias a Mileto 3 suisque Nota de collecta est, in qua Macedonianum dogma prave firmatum est. concilio. Isidor.^Ety- Bictum est autem a Macedonio, Constantinopolitano episcopo, mol. viii. 5. qui Spiritum sanctum Deum esse negavit. Valentinianus imperator. Anno gratiae CCCLXVII. Valentinianus, cum Valente fratre, Valenimperavit annis xi. Eodem tempore Apollinaris, Laodicenus episcopus, multimoda nostras religionis scripta composuit. Isidor. Ety- ge(j incautus postea a fide devians, hasresim sui nominis ris, bishop mol.5. instituit, dicens, Christum tantummodo corpus sine anima of Laosuscepisse. dicea. De Jiceresi Fotini.
Ado, col. Anno gratise CCCLXVIII. Hseresis Fotini et Eunomii agnos- Heresy of Q4. T 'A Ft citiur' Fuit enim Fotinus Syranae episcopus qui astruxit mol. viii. 5. Christum a Maria per Joseph nuptiali coitu fuisse conceptum. p. 57.
1 This last sentence is from some other source. 2 et] This is an incorrect copying of Ado, who has vel ut verius.

Vit.Pontif.

Ado, col. 94.

i. e. Meletius. Syrance] Gallogrsecise Sirmise, Isidor. Sirmium in Pannonia.

4

168
A.D. 369. The Goths.

MATTH.EI PABISIENSIS Nota hceresim.

Anno gratiaa cccxxix. Gfothi apud Histrum bifarie inter Ado, coll. Frigidernum et Alaricum divisi sunt. Sed Frigidernus Ala- 94, 95. ricum Valentis auxilio superans, hujus beneficii gratia,1 de catholico Arrianus cum omni gente Grothorum effectus est. Item.

Ulfilas Anno gratiaa CCCLXX. Vulfilo Grothorum episcopus, Gothicas Ado, col. translates reperiens literas, utrumque testamentum in linguam propriam 95. the Bible. transtalit.2 Papa. Pope Damasus. Anno gratiae CCCLXXI. Damasus sedit in cathedra Eomana Vit.Pontif. annis xviii., mensibus duobus, diebus decem, et cessavit sedes diebus xxxi. Basilica in honore [Sancti LaurentO].3 Basilica of Anno gratise CCCLXXII. Damasus Papa fecit basilicam juxta Ado, col. S. Lauatrium 4 in honore sancti Laurentii, et earn donis amplissimis 95. rence. decoravit.5 PersecuAnno gratiee CCCLXXIII. Valens ab Eudoxio Arrianorum Id. tion of episcopo6 baptizatus, Christianos persequitur. Valens. Item. The bodies Anno gratiae CCCLXXIV. Damasus Papa construxit basilicam of SS. Catacumbis, ubi jacuerimt corpora sanctorum Petri et Pauli ; 6 r an et plateam,7 ubi corpora sancta jacuerant, versibus adornavit. Octavius rex Britonum dbiit. Death of Octavius, Britons
C

Anno gratise CCCLXXV. Ocfcavius Britonum rex supra memo- Galf. Mon. confectus senio, diem clausit extremum. Qui unicam Y- 9habens filiam, masculina prole carebat. Mansit itaque in discidio aliquandiu Britannia, quia diversi diversa sentiebant, cui puellam cum regno maritarent.
1

gratia] gratie, A. O. W.

" At the end West, adds, " Sedet ' Papa Felix."
3 Sancti Laurentii'] Added in W. in the corrector's hand.

atrium] So also Ado; theatrum, Bede; arrium, W. 5 et . . . decoravit] Introduced by6the compiler. Of Antioch. 7 plateam] platoniam, Ado, Bede.

CHEONICA MAJORA.

169 A.D. 376.

Damasus Papa in fine Psalmorum dicere Gloria Patri insUtuit. Vit.Pontif.

Anno gratise CCCLXXVI. Damasus Papa constituit dicere in Gloria ecclesia, in fine Psalmorum, " Gloria Patri et Filio et Spiritui Patri. " Sancto," et caetera. Gratianus im/perator.

Ado, col. Anno gratis CCCLXXVII. Gratianus Romanum adeptus im- Gratian. 95perium, annis vi. imperavit. Eodem tempore sanctus Am- S. Ambrosius consecratus est episcopus Mediolanensis, cujus indus- brose. tria omnis Italia ad rectam fidem convertitur. Imperator tnonachos nolentes militare occidit.1 Id. Anno gratise CCCLXXVIII. Valens cum Gratiano, lege data Monks ut monachi militarent, nolentes fustibus jussit occidi. forced to be soldiers. Maximianus senator re Britannice efficitur.

Galf. Mon. Anno gratise CCCLXXIX. Magnates Britannise, ut firma pace Maximinifruerentur, miserunt legates Eomam, ut Maximinianum sena. , . , , . ni- r\ A torem mvitarent ad conjugium filis Octavii regis supenus of Britain memorati. Erat enim patre Britannus a Leblino Constantini avunculo procreatus, matre vero et nations Romanus, ex utraque parte regalem originem ducens. Cumque nuntii Maximiano causam sui adventus intimassent, ilico adquievit, quia ab imperatoribus Gratiano et Valentiniano plurimum infestaId. v. 10. batur. Britanniamque petens, Francorum urbes et moenia sibi subiciens, auri ibidem et argenti copiam adquisivit. Sed cum tandem in portu Hamonis applicuisset, obviavit ei Conanus nepos regis Octavii, cum tota juventute regni, prselium inferre Id. v. 11. cupiens, quia omni nisu in regnum anhelabat. Porro faventibus Britannis, expulso Conano, filiam regis Maximiano lege maritali copularunt. At Conanus ultra modum indignans, Scotiam petivit, et exercitum colligere vacavit. Deinde, cum omni multitudine sua, Humbri flumen pertransiens, quasque provincias depopulari ccepit. Porro Maximianus superveniens ilium bello vicit; sed tandem intervenientibus amicis concordiam inierunt.

occidit} jussit occidi, W.

170
A.D. 380. The Franks.

MATTH^I PAEISIENSIS De primo vege Francorwn.

Anno gratias CCCLXXX. Rebellantes Alemannos Franci inter Ado, col. Danubium et Maeotides paludes, junctos Romanis, superaverunt. 95 Unde imperator Yalentinianus lingua Athica Francos, a feritate et duritia atque audacia, primus appellari voluit. Qui post paululum, cum tributa Romanis negarent, et Romanorum impetum ferre non possent, egressi a Sichambria, pervenerunt in extremis partibus Herni1 fluminis in Germanorum oppidis, qui ibi aliquot annis cum principibus suis Marcomiro et PharaSubnone resederunt. Ubi primum regem Pharamundum sibi mond,first statuunt, legibusque se subdunt, quas priores eorum GuisoFranks & nastus, et Guisogastus, Arrogastus,2 et Salegastus invenerunt. Noia. Deaths of Anno gratiaa CCCLXXXI. Tytus, Hostenus 3 episcopus, acerri- Id. Trtus, mus contra Manichaeos disputator, moritur. Eodem tempore .Bostra and Athanasius Alexandrinus episcopus, multas Arrianorum perS. Atha- pessus insidias, sub principe Yalentiniano moritur. Primus 4 nasius. rex Francorum, Priamus, sex annis regnavit. Gontinuatio. Theodosms I. Death of Anno gratiaa CCCLXXXII. Theodosius, Romanum assecutus Ado, col. imperium, annis xvi. imperavit. Cujus temporibus Grregorius 96 ]Sfazanzenus, vir eloquentissimus et prseceptor Jeronimi, - col- 95naturaa debitum solvit. Anno gratiaa CCCLXXXIII. Basilius Csesariensis, et Effrem, Id. Edessenae ecclesias diaconus, moriuntur. Sanctus Martinus nascitur. S. Martin. Anno gratiae CCCLXXXIV. Sanctus Martinus nascitur. Eodem Id. col. 96. Defeat of anno Theodosius Alanos, Hunos, et G-othos magnis multisque the Alans, prseliis vicifc. Huns, and Goths.

The Arians.

Anno gratiae CCCLXXXV. Arriani, Theodosii principis studium Id. fidei non ferentes, post quadraginta annos ecclesias, quas vi tenuerant, reliquerunt. 1 Herni] So altered by Par. from Hreni, which A. W. have. 2 Arrogastus} om. W.; it is in O.
3 4

Sic, erroneously, for Bostrenus. Primus] om. A.; ins. by Paris.

CHRONICA MAJOBA.

171
A.D. 386.

Continuatio,

Marcomir. Sigebert, Anno gratiaa cccixxxvi. Francorum [rex] Marcomirus, annis Marcor col. 67. triginta quatuor.1 Niceta, Viennensis episcopus, in doctrina2 Niceta, Ado, col. r prgeclarissimus, insignia habetur. bishop 96. > o Vienna Nota concilium.
Ado, col. 96.

Anno gratiae CCCLXXXVII. Justus, Lugdunensis episcopus, Death of qui postmodum relicta sede vitam anachoreticam praeelegit, Justus, in JEgypto moritur. Eodem anno, synodus cl. patrum Con- T1SQ0^ stantinopoli congregatur adversus Macedonium hsereticum, gyno(j Damaso Romae resiflente episcopo. against MacedoT, nius. Papa. Anno gratia3 CCCLXXXVIII. Syricius sedit in cathedra Bo- Pope mana, annis xv., mensibus xi.,3 diebus xxv., et cessavit sedes Syricius. diebus viginti. Theodosius imperator filium suum consortem fecit imperii.

Vit.Pontif.

Ado, col. Anno gratias cccixxxix. Theodosius imperator Archadium, Arcadius. 96. filium suum, consortem imperii sui fecit. Eodem tempore, mortuo Auxentio episcopo, sectse Arrianaa pravitatis assertore, Cf. Paulini cum inter catholicos de electione tractaretur, et Ambrosius S. AmVit.S.Am-vir consularis ad populos sedandos advenisset, subito vox brosu, 6. iofantis insonuit, Ambrosium futurum episcopum. Moxque (i igne, Ambrosius, tune cathicuminus, capitur et baptizatur, et octava 29.) ' die cum summa lastitia episcopus ordinatur. Et cum non multo post, idem Ambrosius verbum Dei in ecclesia face- Nota de ret, Arrianorum quidam vidit angelum Dei ad aurem stantis Sancto episcopi, indicantem ei quid populo nuntiare deberet. QuoAmbrosi viso miraculo, fidem quam prius expugnabat, defendere ccepit. p. 58. Maximianus vex Britonum Gallicanas provincias subjugavit.
v 12<

Galf. Mon. Anno gratisa cccxc. Maximianus rex Britannorum,' propter Maximiaauri et argenti copiam infinitam et robustorum militum mul- nus invades titudinem, in tantam superbiam est elatus, quod regno suo -BritannyPar. adds dies obit, mistaking corum. The MSS. of West, follow an (annis) for ante. O. apparently Paris's blunder. 2 O. W. ms.fidei. had " Francorum Marcomirus annis 3 mensibus xi.~\ om. W. " triginta quatuor." W. om. Fran1

172

MATTHJ1I PAEIS1ENSIS

A-D. 390. sibi non sufficiente, partes Gallicanas subvertere sibique Qai Mon. disponeret subjugare. Parato itaque navigio, Armonicanum v. 12. regnum, quod postea Minor Britannia dicebatur, petivit. Tantam igitur militum multitudinem secum adduxit, quod universam fere Britanniam omni armata manu vacuam reliquit. Cum ergo velis secundis in regione praefata applicuisset et depopulationi provinciarum operam dedisset, obviavit ei Umbaldus, dux illius regionis, cum xv. milibus armatorum. Sed in primo congressu in fugam conversus est, et maxima pars exercitus ejus est * interfecta. Vocavit igitur Maximianus Conanum, cui, ut superius relatum est, regnum Britannia eripuerat, et dedit illi regnum Armoricanum,2 et Minorem Britanniam jussit appellari. At Conanus, inclinato capite gratias agens, promisit se fidelem in obsequio suo, dum viveret, permansurum. Deinde convocatis catervis, civitates et Id. v. 13. oppida sibi viriliter subjugarunt. Obstantes vero, flammae3 aut vinculis aut4 morti tradiderunt. Sicque fugientibus cunctis, omnia5 Gallicana infra annum in sua potestate recepit, de pueris tantum et mulieribus misericordiam habens. Porro quoscunque in aliena aspirare callebat, sibi associans, argento et auro caaterisque muneribus illos ditare curavit.6

Maximianus Britanniam centum triginta hominum milibus vacuavit.

Anno gratiae cccxci. Maximianus tyrannus regnum, quod Id. v. 14. ceperat, Britannico populo replere cupiens, fecit edictum ut centum milia plebeianorum7 de Britannia ad eum venirent ad terram illam replendam, et xxx. milia militum, qui ipsos8 ab hostili irruptione tuerentur. Cumque omnia complevisset, distribuit singulis nationibus terras affluenter, et sylvas cum fluminibus piscosis, quibus ilia regio abundabat. Conanumqae omni populo prseficiens, regem ilium ibidem constituit, paMaximia- triamque Minorem Britanniam nuncupavit. Tune Maximianus, nus Eocum tota multitudine sua progrediens, interiorem Galliam manos imperatores adivit, gravissimisque prasliis illatis, totam Germaniam sibi siibjugavit. Thronum autem imperii sui apud Treveros stagraviter afflixit. tuens, in duos imperatores adeo debacchatus est, quod Gratiano interempto, Yalentinianum ex Eoma fugavit.
6 est] om. A. O.W. ; ins. by Par. curavit] curabat, "W. 7 Armoricanuni] Armoricarum,W. plebeianorum] plebanorum, A. 3 jtammce] om. A. 0. W. ; ins. in W.; alt. by Paris. 8 the margin by Par. ipsos'] A. had epos, i.e. episco4 aut] ut, A. pos, which Par. has altered to ipos. 5 O.W. ins. regna. The MSS. of West, have episcopos. 2
1

CHRONICA MAJORA.

173

Conanus rex uxores de Britannia adduxit.

A.D. 392.

Galf. Mon. Anno gratise cccxcu. Conanus, Armoricanorum Britonum Conan v. 15. reXj volens commilitonibus suis de sua natione conjuges dare, sends to ne cum G-allis commixtionem facerent, misit ad Dionotutn I)lon9tus regem Cornubiaa, cui Maximianus Britanniam commendaverat for j^s dum absens fuerat, ut hujus rei curam gereret, et puellas soldiers. Id. v. 16. cum festinatione ad eum destinaret. Dionotus igitur viso Undecim Conani nuntio, collegit per diversas provincias filias nobilium, niilia virnumero xi. milia, de casteris vero ex infima gente procreatis S111.68 Ix. milia, quse omnes in urbe Londoniensi naves ingressaa sunt. nantur. Erant autem quaadam ex eis, quaa castitatem nuptiis prseferentes, malnissent vitam amittere, quam hoc modo maritis vel etiam nobilibus copulari. Navigio itaque per Thamense'n fluvium mari ingresso,1 subita tempestate exorta, omnes periclitare coeperunt, et in majori parte summersaa sunt. Undecim quoque milia virginum, quse apud Coloniam passaa leguntur ab hac clade, inciderant in nephandum exercitum Wanii regis Hunorum, et Melgse ducis Pictorum, qui, jussu Gratiani maritimas nationes clade dirissima opprimebant. Isti puellis obviantes praadictis, et earumque pulchritudinem inspicientes, cum eis lascivire disponunt. Quod cum puellge abnegassent, et paganos Christianissime despicabiliter contempsissent, irruerunt ambrones in illas, et gladiis discurrentibus in maxima constantia per martyrium ad regna cselestia convolarunt. Tune nephandi duces, cum didicissent Britannige insulam omni armato milite vacuam, iter versus illam arripiunt, et regnum, quod rectore ac defensore carebat, invadunt. Abduxerat enim secum Maximianus, ut prsedictum est, omnes milites et juvenes bellicosos, inermes et rusticanos in regione relinquens. At duces praafati, de vulgo2 stragem non minimam facientes, urbes et oppida vastare coeperunt. Cum igitur tanta calamitas Maximiano nunciata fuisset, misit Gratianum senatorem cum duabus legionibus, qui hostes acerrima casde affectos in Hyberniam fugaverunt. Maximiano interea Romas interfecto, Britones qui cum illo erant ad concives suos iu Minorem Britanniam Id. vi. 1. affugerunt. Gratianus igitur, cum necem Maximiani cogno- Tyranny of visset, diademate suscepto in regem sese promovit; deinde Gratian. tantam in Britones tyrannidem exercens,3 quod plebani factis agminibus ilium peremerunt; quo perempto, reversi hostes praafati, et 4 Britanniam oppressione dirissima et diutina afflixerunt.
1 mari ingresso"] So Par., altering mare ingressum, which A. has. 2 0. W. add inepto. 3
4

exercens\ exercuit, W. et] om. 0. W.

174
A.D. 393.

MATTHJSI PARISIENSIS

Nota continuationem. Anno gratise cccxcin. Floruerunt in Ecclesia Dei G-regorius Cf. SigeNazanzenus, Gregorius Nisenus, Hyllarius Pictavensis, Mar- bat, a. 3 81, tinus Turonensis, Ambrosias Mediolanensis, Jeronimus abbas Bethleemensis, Ruffinus Aquileiensis, Meletius Antiochenus, et Pachomius abbas JSgyptius.

Jeronimus cronica finit. S. Jerome. Anno gratias cccxciv. Jeronimus chronica sua finit, et Sigebert, Gennadius. Gennadius incipit.1 Eodem tempore, Sanctus Patricius Scotus col. 69. S. Patrick, in Hyberniam venditur2 cum suis sororibus; ubi cum esset regis porcarius, angeli saspe alloquio confovetur. Nota. S. Jerome's Anno gratise cccxcv. Jeronimo sacras scripturas veteris et Id. col. 70. version of novi Testamenti in Latinam vertente linguam, editio3 septuathe Scrip- g^g, interpretum vilescere ccepit. Item. Anno gratiaa cccxcvi. Corpora Abacuc et Michea3 prophe- Id. tarum revelantur. Anno gratiaa cccxcvu. Corpora Wazarii et Celsi, martyrum, Id. Mediolani ab Ambrosio reperta et levata sunt. Areadius impevator. Arcadius and Honorms. p. 59. Anno gratis cccxcvin. Defuncto imperatore Theodosio Ado, col, magno, Archadius et Honorius, filii ejus, annis xiv. imperium 97tenuerunt. Qui monarchiam mundi inter se dividentes, unus (Not in Romas et alter Constantinopolim imperii capita statuerunt. Ado.) Quorum temporibus Donatus Epyrensis episcopus virtutibus Ado, col. insignis est habitus. Hie draconem ingentem, in ore ejus 97. expuendo, necavit; quern octo juga bovum. ad locum incendii, ne aerem putredo ejus corrumperet, vix trahere potuerunt. Ambrosius Jiymnos4 componit. Hymns. Anno gratise cccxcix. Ambrosius5 hymnos in ecclesia primus Sigebert, Arsenius. canendos instituit. Eodem tempore Arsenius ex senatore effi- co1- 691 2 3

incipit} incepit, W. venditur'] om. O. W. editio'] vel indicio, Par. in mar-

gin.

hymnos'] hereticos, W. O. W. add post Hyllarium Pictavensem; so A., but it is expuncted.

5

CHRONICA MAJORA.

175

Ado, col. 97.

eitur monachus. Per idem tempus gentium templa, Theodosio A.D. 399. jubente, per orbem universum subvertuntur, ac pro eis Christi Destruction of templa ubique construuntur. pagan
temples.

De morte Rufini.
Sigebert, col. 70.

Anno gratiaa cccc. Buffinus, magister Orientalis1 militiaa, Ruffinus imperii cupiditate fractus, studioque principandi rebellans, a Put* death by Stilicone, magistro militias Occidentalis, perimitur. Stilicho. De cujus interitu Claudianus, poeta eximius, sic ait: [in Eufin. i. 21.] " Jam non ad culmina rerum " Injustos crevisse queror; tolluntur in. altum, " Ut lapsu graviore ruant."

Messallianorum hceresis oritur." CassioAnno gratise cccci. Messalianorum hseresis est exorta: Heresy of dorus,Hist. eorum scilicet qui 3 sola oratione dicunt daamones ex hominibus *ne MessaTripart. ? lians. mil. effugari posse. Nota. Id. ix. 40. Anno gratiaa ccccii. Fuit quidam haareticus, Eunomius nomine, Heresy of qui in mersione prassumpsit baptizare, dicens non in Trinitate Eunomius. sed in morte Christi baptizari_oportere, et 4 eos qui in Trinitate erant baptizati, rebaptizabat. De morte "beati Ambrosii. Sigebert col. 71. Anno gratise ccccui. Sanctus Ambrosius laudabiliter vitam Death of S. finivit. Cujus acta et mores Paulus,5 Nolanus episcopus, ad Ambrose. Augustinum episcopum claro sermone descripsit. Eodem tempore in Italia Sisinnius et Alexander martyrio coronantur, MartyrId, col. 72. Per idem tempus Stilico, pacem imperatorum perturbare "omsvolens, Alaricum, regem Grothorum, magistrum militum Alaric. ordinavit. Item [de] hceresi Pelagiana. Id. Anno gratis cccciv. exorta est hseresis Pelagiana, a Pelagio Heresy of quodam Britannico natione inventa. Hie docuit, homines sine gratia Dei suis meritis posse salvari, unumquemque ad justi1 Orientalis] conventalis, W., though O. is correct. 2 oritur~] oriuntur, W. 3 eorum scilicet qui] So 0. and

Par. above the line. W. has only et. 4 et . . . rebaptizabat'] Not in Cassiodorus. 5 i. e. Paulinus, bishop of Nola.

176

MATTH^lI PARISIENSIS

A.D. 404. tjam propria voluntate regi, infantes sine peccato originali Sigebert, nasci, et tarn insontes esse ut 1 fait Adam2 ante prasvaricatio- co^ '2* nem, nee ideo baptizandos esse ut a peccato solvantur, sed ut per adoptionem in regnum Dei admittantur; qui etsi non baptizentur, esse tamen eis extra regnum Dei aeternam et beatam vitam, Adam suo solo peccato laesum esse, eumque non ex culpae merito mortuum esse, sed ex conditione naturse, qui moriturus fuisset etsi non peccasset. Dicebat etiam, orationes irritas esse quee fiunt ab Ecclesia, sive pro fidelibus sive pro infidelibus. Papa. PopeAnas- Anno gratiaa ccccv. Anastasius sedit in cathedra Romana Vit.Pontif. tasius I. annis duobus et diebus xxvi., et cessavit sedes diebus xxi. Death of Sub eisdem diebus Pachomius abbas, centesimum decimum Sigebert, col. 73. Pachovitse agens .annum, in virtutibus consummatur. mius. Item. S. Chrysostom. Theophilus. Anno gratias ccccvi. Johannes Crisostomus in Ecclesia Dei Id. col. 70. praeclare refulsit. Eodem tempore Johannes 3 Constantinopolitanus et Theophilus Alexandrinus episcopi floruerunt. Item. Strange Anno gratise ccccvu. Natus est puer in castello Judge nomine Sigebert, birth in Emaus, perfectus ab umbilico et sursum divisus, ita ut a - 3 9 6 > Palestine. haberet duo pectora, duo brachia,4 duo capita, et unusquisque co ' sensus proprios. Sed 5 quandoque unus edebat et alter non edebat, unus dormiebat et alter vigilabat; nonnunquam insimul dormiebant et simul vigilabant et ludebant, quandoque flebant simul et pectus adinvicem percutiebant: ferme annis duobus vixerunt. Tandem uno defuncto, alter tribus diebus supervixit. Pope Innocent I. Papa. Eodem anno, Innocentius, Papa creatus sedit in cathedra Vit.Poniif. Eomana annis xv., mensibus duobus, diebus xx., et cessavit sedes diebus xxv. ut] quam, W.; so A., but expuncted by Par., who puts ut above the line. 2 Adam} om. W. 3 i e. S. Chrysostom, though he has been mentioned immediately before, from Sigebert.
1 4 duo brachia] om. Sigebert, and also the Hist. Miscella. xiii. 16, whence Sigebert took the story; cum brachiis, West. 5 Sed] So Par., who has expuncted nam, which A. has.

CHBONICA MAJORA.

177

Ado, col. Anno gratiae ccccvm. Innocentius, Eomanae urbis episcopus, A.D. 408. 9?' dedicavit l basilicam beatissimorum martyrum GTervasii et Pro- Basilica of thasii, ex devotione testament! cujusdam illustrissimae feminas, " GervaJ . -r, ,. sins and nomine Vestinae. Protasius. De Innocentio Papa. Pads oseulum ad missam constituitur. Anno gratias ccccix. Innocentius Papa constituit pacis The kiss of oseulum ad missas dari, et oleum infirmorum ab episcopis P?,ac ?nd r ^ oil of the consecrari. ^ sick. Martyrol. Anno gratias ccccx. Sanctus Alexius Romse declarator, qui g^ Alexius. Koman. prima nuptiarum nocte sponsam relinquens, xviii. annis pro Christo peregrinatus est. Augustinus doctor claruit. Ado, coL
9

Vit. Pontif.

Anno gratias ccccxi. Augustinus, Ipponensis episcopus, S. Augusdoctrina atque scientia in Ecclesia Christ! insignis refulsit. ^e Item.

Id. col. 98.

Anno gratiae ccccxn. Archadio imperatori successit Hono- Honorius. rius, et xx. annis imperavit. Hceresis Priscilli oritur.

Sigebert, Anno gratiaa ccccxin. Exorta est hasresis Priscillianistarum, Heresy of sc a. 386. a Priscillo quodam inventa, qui astruxit fatalibus stellis homines |. ."" "" S. August, colligates, et ipsum hominis corpus secundum duodecim De Hsere,. . ., ... , A , cash signa compositum, constituens Arietem in capite, m Taurum g jjj ^ 0 in cervice,2 Geminos in humeris, et Canerum in pectore. Sicque discurrens per singula membra3 pervenit usque ad plantas,4 quas Piscibus attribuit. Conjugium et carnes despexit. Opificium quoque humanas carnis non Deo, sed angelis malignis ascripsit. Honorius Constantium principem fecit militice. Ado, col. Anno gratiaa ccccxiv. Honorius imperator Constantium Constan^8> comitem magi strum militiaa ordinavit, qui primum in Galliam tine, the profectus Constantinum apud Arelatem cepit et interfecit. Aries and slain. 3 1 membra] om. A.O.W.; ins. by dedicavit] edificavit, W. Par. 2 4 cervice] So S. August., SigeW. ins. pedum; O. has appabert; vertice, A. O.W. West. rently interdum. M

178
A.D, 415T

Concilium.

Council of Anno gratis ccccxv. Cum haaresis Pelagiana ad audientiam Cf. Decret. Carthage Innocent!! Papas pervenisset,1 concilium apud Carthaginem Pseudoagainst the ccxxiv. episcoporum congregari fecit, eamque convicit et /jjinsl 831 11 ' damnavit. chius),
p. 534.

Orosius presbyter insignis refulsit. Anno gratise ccccxvi. Orosius presbyter et historiographus, Ado, col. qui missus legitur a beato Augustino ad sanctum Jeronimum, " pro discenda animaa ratione insignis habetur. Anno gratise CCCCXYII. Constantius comes apud Arelaten Id. Expulsion of the consistens, magna rerum gerendarum industria, Grothos, quibus jam Attawlfus praeerat, Placida? conjunx, a Narbona expulit by Con- atque abire in Hyspaniam coegit. stantius. Orosius. Lucianus presbyter claret. Lucian. Anno gratiaa CCCCXYIII. Lucianus presbyter prseclarus habetur, Id. qui revelationem beati protomartyris Stephani ac sociorum ejus Grseco sermone conscripsit, quam postmodum Avitus presbyter Hyspanus in Latinum convertit ; quique reliquias beati Stephani per Orosium Occidentalibus destinavit. Nota virtutem orationis. Anian, Anno gratis ccccxix. Anianus Aurelianensis episcopus id. bishop of clarus habetur, qui orationibus suis ab Hunorum impetu reans. Aurelianenses liberavit. Homanum auxilium petitur a [Britannis]. Anno gratise ccccxx. Britanni Scotorum, Pictorum, Nor- Id. The Britons send wegensium infestinationem non ferentes, Romam mittunt auxito Rome lium2 flagitantes, quibus statim missa legio magnam barbarorum for aid. multitudinem stravit, eosque a Britannia finibus expulit. Deinde ob arcendos hostes murum inter duo maria statuit, p. 60. qui absque magistro, magis cespite quam lapide factus, nil Britannis operantibus profuit. Nam mox ut discessere Romani, hostes prsefati advecti navibus, obvia queeque sibi caednut, vastant, deiciunt, et consumunt.
pervenissef] om. W.

auxilium] om. W.

CHRONICA MAJORA. Iterwm Britanni petunt auxilium a Bomanis.

179 A.D. 421.

Sigebert, Anno gratiae ccccxxi. Francorum [rex] Pharamundus annis Phara- _ a. 419. undecim regnavit.1 Iterum Britanni petunt auxilium Eoma- mond,king Ado, col. norunij qui advenientes hostes ad mare pellunt, conjunctisque grants, gibi Britannis murum saxo solidum faciunt, et2 a mari usque rpne jj0_ ad mare perducunt. Sed et in littore meridian! maris crebras mans make turres per intervalla statuunt, terram muniunt, sociis valedi- a wall for centes quasi ultra non redituri. * n" Papa. Vit.Pontif. Anno gratiaa ccccxxn. Zozimus sedit in cathedra Eomana, PopeZoannis tribus, mensibus octo, et diebus xxv., et cessavit sedes zunusdiebus xi. Sanctus Jeronimus obiit. Ado, col. Anno gratise ccccxxni. Jeronimus presbyter vitam in Death of 10 sanctitate finivit pridie kal. Octobris, anno setatis su^ xci. ^. Jerome. Id. Anno gratiae ccccxxiv. Macharius monachus ^Egyptius signis Macharius. et virtutibus refulsit. Papa,. VitPontif. Anno gratis ccccxxv. Bonefacius sedit in cathedra Eomana Pope Boniannis tribus, mensibus viii., diebus xiii., et cessavit sedes ace diebus novem. Severi silentium. Ado, col. Anno gratis ccccxxvi. Severus presbyter, cognomento Death of 10 Sulpitius, qui vitam3 beati Martini in libellum redegit, moritur. S; SulHic in senectute sua a Pelagianis seductus est; sed agnoscens E11Tis loquacitatis culpam, silentium usque ad mortem tenuit, tacendo corrigens quod loquendo deliquit. Papa. Vit.Pontif. Anno gratiae ccccxxvii. Caslestinus sedit in cathedra Eomana Pope annis vii., mense uno, diebus ix., et cessavit sedes diebus xxi. Celestinel. Ado, col. Eodem anno Theodosius junior, imperium suscipiens, imperavit Theodosius 1annis xxvi. Hregnavit) om. A. 0. W.; ins. 3 qui . . redegif] Introduced by by Par. the compiler. 2 ef] om. A. W.; ins. by Par. M 2
1

180
A.D. 428.

MATTHJ5I PAKISIENSIS Valentmianus imperat.

ValenAnno gratiae ccccxxvm. Valentinianus junior, Constantii Ado, col. tinian HI. fiiiUS) Eavennae imperator creatus est, et Placida * mater ejus 100< Galla Pla- Augusta nuneupatur.

Heresy of Nestonus.

SCOpllgj guae

Anno gratias ccccxxix. Nestorius, Constantinopolitanus epi- Id. perfidiae hasresim detexit. Hie Beatam Virginem Isidor.EtyMariain non Dei sed hominis tantummodo asseruit genitricem, mo vm- 5< ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis ; nee unum Christum in verbo et came credidit, sed separating2 alterum Dei filium, alterum hominis praedicavit. Nota fraudem diaboli.

Diabolick Anno gratiaa ccccxxx. Diabolus in specie Moysi Judaeis in Ado, col. appearance Greta apparens, dum eos per mare pede sicco ad terrain re- 100< in Crete. promissionis perducere promittitur,3 plurimis exultavit necatis. Reliqtai, qui salvati sunt, confestim ad Christi gratiam convertuntur. Augustinus doctor obiit. Africa wasted by the Vandals. Death of S. Augustine. Anno gratiaa ccccxxxi. Efiera gens Wandalorum, Alanorum, Id. atque G-othorum ab Hispanis ad Affricam transiens, omnia ferro, flamma, rapinis, simul et Arriana impietate fcedavit. Sed beatus Augustinus, Ipponensis episcopus et omnium ecclesiarum doctor eximius, ne civitatis suge ruinam videret, tertio obsidionis suse mense migravit ad Dominum, anno satatis suae Ixxvi. Clodius regnat in Gallia. Sicily Anno gratiaa ccccxxxn. "Wandali, Cartagine capta, Siciliam Id. wasted by deleverunt. Eodem tempore Francis Clodius 4 regnavit, annis Sigebert, dais. an" xvii.5 Eodem quoque anno missus est Sanctus Patricius ^ai^an Clodius. episcopus, filius Conches, sororis Sancti Martini Turo- Scot. S. Patrick, nensis antistitis, ad Hibernienses a Cselestino Papa ad Jf'Jfg ?' Placida} Placidia, A. 0. W.; Par. has expuncted the z. 2 separatim] seperanter, A. O.W. 3 promittitur'} So also O. ; in W. it is altered to promittit.
1 4

Clodius'] vel Clodoreus, Par., xviiJ} xx., Sigebert.

as Ado.
6

CHKONICA MAJOBA.

181

prsedicandum fidem Christi, per cujus prsedicationem A.D. 432, conversa est sanctissima Modwenna, quse ab eodem velum sanctum suscepit.
Scoti fidem OJi/risti susceperunt. Ado, col. Anno gratise ccccxxxm. Scotis* in Christum credentibus, Palladius 101 ordinatus a Papa Caslestino Palladius, rprimus r episcopus ibidem sent * *^e r .,,., "Scots." mittitur. Bomani Britanniam deserunt. Galf. Mon. Anno gratis ccccxxxiv. Eecedentibus a Britannia Komanis, Invasions vi. 3. redeunt ScotM et Picti, cum Norwegensibus et Dacis, qui of Britain totam ab Aquilone insulam indigenis fere vacuam muro tenus, departure quern Komani ad patriaa defensionem erexerant, derelinquunt. of the Quo facto, invadunt hostes murum, compages ejus dissolvunt, Bomans. ac Britones in altis murorum ad repugnandum stantes, uncatis ferris in vallum prosternunt. Erant enim sine rectore indocti ad pugnam, proni ad fugam. Unde, qui ab hac calamitate evadere potuerunt, in nemorum densitatibus, in speluncis, et abditis terras locis, latibula quaesierunt.2 Tandem civitatibus relictis, ut agni a lupis, plebs dolenda discerpitur. Quid plura? Miserunt iteram epistolam, lacrimosis asrumnis refertam, ad Agitium, Romans potestatis consulem, hsec inter alia continentem: " Agitio ter consuli gemifcus Britonum salutem. Nos " mare ad barbaros, barbari et 3 ad mare propellunt. Inter hsec " autem, duo funerum genera oriuntur. Aut enim submergimur, Beda H.E. " au^ jugulamur." At Bomani cum illis denunciassent, sese i. 12, ulterius nolle tarn laboriosis expensis pro eis fatigari, nuntii p. 118 c. tristes recedunt, repulsam suis concivibus intimantes. Acta autem sunt ha3C anno octavo imperii Theodosii junioris, qui est annus prsesens. Cessavit autem hoc anno tributum Britannia?, quod senatai Eomano a tempore Julii Cassaris solvebatur. Britanni ab omnibus devicti, regem sibi de Minore Britannia postulantes acceperunt. Anno gratis ccccxxxv. Withelinus, Londoniensis archiepi- Gwithelm, scopus, scientia et virtutibus insignis habetur. Hie, cum cala- archbishop of London,
1 z. e. Irish, or Irish settled in Scotland. 2 Here A. inserts" facilius est " utique de milvo accipitrem facere " quam de rustico militem erudi-

" turn," but it is expuncted. It is in O. (underlined) and W., (with nota at the side); not in C. D. West. 3 et] om. A. W.; ins. by Par.

182
A.D. 435. goes to Britanny for aid.

MATTREI PABISIENSIS

p. 61.

mitatem Britanniaa abjectionemque Eomanorum intellexisset, transfretavit in Minorem Britanniam, quse olim Armorica sive Galf Mon. Letania dicebatur, ut auxilium a suis confratribus postularet. "" 4 Begnabat tune in ilia Aldroenus rex, a Conano qttartus, cui Maximiamis tyrannus regnum illud dederat. Qui viso tantae reverentiaa viro ilium cum honore suscepit. At archiepiscopus adventus sui causam exponens in fletum prorupit, et dixit; " Satis tuaa nobilitati patet, rex, qualiter Maximianus qui hoc " regnum vobis contulit, et insulam nostram suis milifcibus " spoliayerit, qualiterque earn a viris et feminis nobilioribus " vacuam reliquerit, et quam miseriam nos nostrique1 concives " passi fuerimus dummodo omnibus nationibus prasda sumus 2 " et rapina. Non solum ab hoste deprimimur, sed potius fame " morimur, maxime cum omni genere pabuli, excepto artis " venatorise solatio, careamus. Ab omni igitur alia spe repulsi, " gratiam vestram adivimus, rex, implorantes ut presidium " adhibeas personaliter accedens; et regnum tibi debitum, ex" pulsis barbaris, ad libitum disponas, populum regas, et " patriam, quse olim regna longe posita sibi subjecerat, ad " pristinum statum reducas." Cumque heec et alia archiepiscopus diu allegasset, rex in b.unc modum respondit; "Olim " tempus erat quo non negarem insulam Britannias recipere; " sed quoniam infortunia accesserunt, vilior mini facta esfc, et " meis principibus odiosa. Veruntamen, eo quod avi et atavi " mei insulam illam tenuerunt, trado vobis Constantinum fra" trem meum, et duo milia militum cum eo. Qui, si Deus " permiserit, patriam ab hostium irruptione liberabit, atque " diademate ibidem insignitus, cum gloria et honore regnum " possidebit." Yix finem dicendi fecit rex, cum archiepiscopus vocato Constantino, viro in militia approbate, ei in haac verba arrisit, "Christus vincit, Christus regnat, Christus im" perat. Assit igitur Christus regi Britanniaa, qui est defen" sio nostra, ut insulam miserrimam ad pristinam libertatem " reducat." Quid plura? Paratis in litore navibus, eligitur ex diversis regni partibus supradictus militum numerus; qui mare ingressi in Totonesii portu prospere applicuerunt. Id. vi. 5. Nee mora, confluxerunt undique Britones dispersi de latibulis et speluncis, et cum hostibus congressi victoriam per industriam novi regis et beati viri meritum sunt adepti, Deinde facta in Cicestria3 concione, erexerunt Constantinum in regem, eique conjugem dederunt ex nobili Romanorum prosapia ortam,
1 nostrique'] vestri, A. 0. W.; is inserted by Par. 2 sumus] simus, W. 3 in Cicestria] intra Silcestriam, Galf. Mon.

CHRONICA MAJOEA.
vl

183

Galf. Mon. quae industria beati "Withelini, Londoniensis archiepiscopi, faerat A.D. 435. * ' educata ; ex qua tres filios inclitos, Constantem scilicet, Aure- Nota tres Hum Ambrosianum, atque Uterpendragon, processu temporis ^os incligeneravit. Constantem vero primogenitum suum Deo sacri- os natos' ficavit, tradens eum in ecclesia Sancti Amphibali infra Wintoniam, ubi monachilem ordinem suscepit, Aurelium autem Ambrosium atque Uterpendragou archiepiscopo Londoniensi ad nutriendum commisit. Continuatio. De Sixto Papa.

Vit.Pontif. Anno gratiaa ccccxxxvi. Syxtus sedit in cathedra Romana, Pppe Ado, col. annis octo et diebus xviii. ; qui basilicam Sanctse Marias Ma- Sixtus III. 101 tris Domini, quaa ab antiquo Liberi patris delubrum faerat, miro opere refecit. Nota de Sancto Stephana. Id. Anno gratiae ccccxxxvu. Eudoxia, uxor Theodosii principle, Eudoxia ab Jerosolymis remeavit, secum beati protomartyris Stephani transktes 0 reliquias deferens, quaa in basilica S. Laurentii positse pie o .ebtephen. ^ , ^ r r b. C!^ Y a fidelibus venerantur. Continuatio. Id. Anno gratise ccccxxxvm. Bleda et Attila fratres, multa- Bleda and rumque gentium reges, Illiricum Traciamque depopulati sunt. Attila. Item. Id. Id. Anno gratise ccccxxxix. Maximus, Taurinensis episcopus, Maximus, vir in Scripturis divinis satis eruditug, prseclarus habetur. bishop of Anno gratise ccccxi. Petronius, Bononiensis episcopus Ita- urmliaa, vir sanctitate vitas et monachorum studiis exercitatus, et literis SEecularibusque l eruditus, moritur. Bologna. Continuatio. Id. Anno gratiaa CCCCXLI. Julianus episcopus 2 et C^lestus Pe- Two Pelagii sectatores agnoscuntur. lagian
bishops.

Item. Id. Anno gratiae ccccxin. Leporius presbjrter Pelagianum dogma Leporius, a sequitur, praesumens de puritate vitae suae, quam arbitrio suo Pelagian.
1

que\ om. A. O. W. ; ins. by Par. |

Of Eclanum.

184

MATTH^I PAEISIENSIS

A.D. 442. tantum et conatu proprio, non Dei se adjutorio obfcinuisse Ado, col. credebat. Sed ad ultimum emendatus correotionis suse librum 101. vera fide composuit. Item nota. Pope Leo I. Anno gratisa CCCCXLIII. Leo primus sedit in cathedra Ro- Vit.Pontif. mana, annis xxi., mense uno, et diebus is.., et cessavit sedes diebus xxi. Nota continuationem. Victor of Anno gratiaa CCCCXLIV. Victor Massiliensis rhetor, qui li- Ado, col. Marseilles, brum in G-enesim ad filii sui ^Ethereii personam commentatus 101. est, in divinis scripturis non1 Satis eruditus, moritur. Bex Sritonum Constantmus interfectus est, cui successit filius ejus Constans in vegnum. Murder of .Anno gratiae CCCCXLV. Constantinus Britannorum rex, qua- Galf. Mon. Constan- jam <jie <jum venatum iret, a Picto quodam, qui in ejus "" 5~^' obsequio fuerat, in virgulto densissimo cum cultro interfectus est. Quo defuncto surrexit dissensio inter proceres quis eorum sublimaretur in regnum 2 ; filii quoque regis defuncti, Aurelius Ambrosianus atque Uterpendragon, missi fuerant in Minorem Britanniam ad educandum. Qui, si prsesentes fuissent, propter aatatem puerilera regnare non possent. Porro Vortigernus consul Gewiseorum, qui omni nisu in regnum aspirabat, perrexit Wintoniam, et Constantem monachum, Constantini filium, de claustro extractum duxit Londonias, et eum, vix annuente Proditio populo eo quod monachus esset, in regem erexit. Withelinus detestanda. enim Londoniensis archiepiscopus tune defunctus fuerat, nee fait alter qui ilium in regem sullimare praesumpsisset. Sed ipse Vortigernus vices episcopi gerens, coronam3 capiti siio propriis manibus impressit. Sullimatus igitur rex, omnia regni negotia Vortigerno disponenda commisit. At Vortigernus astutus,4 castella et munitiones regni suis satellitibus tradens, quomodo regem trader et callide cogitabat. Cepit itaque thesauros regis in custodiam, et numerum militum ac servientium diebus singulis augmentavit. Deinde regem adiens, consilium dedit ei ut centum Pictos, quos ad omnem proditionem et dolum promptos noverat et paratos, in obsequio suo
1

non] om. O. W.; it is in Ado. regnum} regno, W. 3 coronam] om. "W., though in O.

4 A. has et sapiens, as Galf. Mon., but it is expuncted. It is in W., not in West.

CHKONICA MAJORA.

185

Galf. Mon. retineret, ut corpus suum diebus ac noctibus ab incursione A.D. 445. "" 7. hostium tuerentur. Porro annuente rege, supradictus Pictorum numerus cum privata regis familia est admissus. At Vortigernus eos ita stipendiis ditabat militaribus et epulis delicatissimis reficiebat, quod adorantes ilium, per plateas dignum imperio judicabant. Cum igitur gratiam omnium se habere cognovisset Yortigernus, inebriavit eos quadam die, dicens cum lacrimis, se a Britannia recessurum, cum non haberet de proprio unde1 1. militibus stipendia provideret. Deinde, quasi tristis, recedens ad hospitium suum, ipsos in aula potantes reliquit. Quo audito murmurabant Picti ad invicem, dicentes, "TJt quid monachum istum non interficimus, " nt Yortigernus solio regni potiatur ?" Surgentes itaque ine- Constans briati, impetum fecerunt in regem, illoque perempto, Yorti- rex Britogerno caput regium detulerunt. Quod cum intellexisset Yortigernus, quasi contristatus in fletum prorupit, ut proditionem factam sub lacrimarum velamine palliaret. At Yortigernus civibus Londoniensibus, ut 2 b.sec acciderant, convocatis, Pictos illos jussit decollari, ut propriam fraudem ab hoc scelere redId. vi. 9. deret excusatam. Tandem, cum neminem sibi parem in regno Vortigern conspexisset, imposuit capiti suo coronam Britanniae, et super- crowns Cf. Bed. gressus est principes universes. Sublimatus ergo, coepit in j*!mse^ H. E. i. 14, eo crescere omnium lues scelerum, crudelitas prsecipue et Britain. p. 120 A. odium veritatis, contemptus Dei,3 litigium, contentio, proditio, livor anxius, et luxus, cum caateris flagitiis, adeo quidem quod nee uimm ex omnibus sibi creditur defuisse, et, quod maxime honestati contrarium est, nobiles deprimens et infimos extollens, Deo et hominibus efficitur odiosus. Ut Sanctus Oermanus, Autissiodorensis episcopus, in Britanniam veniens, Pelagianam hoBresim, auxiliante Sancto Albano, delevit. Beda,H.E. Anno gratiae CCCCXLVI. Hasresis Pelagiana, per Agricolam i- 17> Pelagii discipulum illata, fidem Britonum foeda peste macu- p. 62. p. 122 A. layit. Yerum Britanni, cum neque suscipere dogma perver- Pelagiansum, gratiam Christi blaspnemando, ullatenus vellent, neque igrn ^n versutiam nefariaa persuasionis refutare verbis certando suf- ^Brita"1' ficerent, inveniunt salubre consilium, ut a G-allicanis episcopis auxilium belli spiritualis inquirant. Quamobrem collecta ibidem magna synodo, quaerebatur in commune qui illuc4 unde\ numero, W., from blundering over un, which O. has.
2 1

uf] altered to ubi in W.

0. W. ins. here " amor menda" cii, ebrietas, animositas." 4 illuc] illic, A. O.W.; altered by Par.

186

MATTH^EI PAEISIENSIS

A.D. 446. ad succursum fidei mitti deberent. Atque omnium judicioBeda,H.E. SS. Ger- eligebantur Apostolic! sacerdotes, Germanus Autissiodorensis i- 17, man and et Lupus Trecasinffi civitatis episcopi, qui ad confirmandam P* 123Ato Britain fidem Britanniaml venirent, Qui cum prompta devotions preto eradicate ces et jussa sanctas Ecclesias suscepissent, intrant Oceanum, ftet licet cum labore, tandem decursis in brevi pelagi spatiis, optati litoris quiete potiuntur. Collecta itaque apud Yerolamium synodo,2 immensa multitudo virorum3 etiam cum conjugibus et liberis illic excita convenerat. Aderat populus, expectabatur futurus et judex, astabant partes dispari conditione dissimiles; inde divina fides, hinc humana prassumptio; hinc pietas, inde superbia; hinc Christus, inde Pelagius auctor pravitatis. Primo in loco beatissimi sacerdotes copiam disputandi adversariis prsebuerunt, quaa sola nuditate verborum diu inaniter et aures occupavit et tempora. Deinde antistites venerandi torrentes eloquii sui cum Apostolicis et Evangelicis imbribus profuderunt. Miscebatur sermo proprius cum divino, et assertiones molestissimas lectionum testimonia sequebantur. Convincitur vanitas, perfidia confutatur, ita ut ad singulas verborum objectiones errasse se, dum nequit respondere, fatetur. Populus arbiter vix manus continet, judicium cum clamore testatur. Post hunc diem, ita ex Id. L is. animis omnium suasio iniqua deleta est, ut sacerdotum doctrinam sitientibus desideriis sectarentur. Compressa itaque perversitate damnabili, ejusque auctoribus confutatis, atque animis omnium fidei puritate compositis, sacerdotes beatum Albanum martyrem auctori Deo per ipsum gratias acturi petierunt. TJbi G-ermanus, omnium Apostolorum diversorumque martyrum secum reliquias habens, facta oratione, jussit revelli sepulchrum, preciosa ibidem munera conditurus, arbitrans opportunum, ut membra sanctorum ex diversis regionibus collecta quos pares meritis receperat caelum, sepulcri quoque unius teneret hospitium. Quibus depositis honorifice ac sociatis, do loco ipso ubi beati martyris effusus erat sanguis, massam pulveris secum portaturus abstulit, in qua apparebat cruore servato rubuisse martyrum [caadem, persecutore pallente. Quibus ita gestis, innumera hominum turba eodem die ad Dominum conversa est.
3

1 Britanniam] Britannias, A. O. W.; altered by Par. 2 collecta . . . synodo'] This is not in Bede.

virorum'] om. A. O.W.; ins. by

Par.

CHRONICA MAJOEA. Causa vocationis Anglorum.

A.D. 447.

Anno gratiae CCCCXLVII. Cum regis Vortigerni iniquitas, et The Saxons animi levitas, omnibus per circuitum nationibus esset divul- invited by V Ql*tl P*PT*T1 Cf. Beda, gata, insurrexerunt in euro. Scoti a Circio et Picti ab Aquilone, H. E. i. 12. quorum Vortigernus centum concives interemerat, et regnum Britannia^ acerrima infestatione et labore continue vexabantur.1 Nam ferro et flamma, pra3dis et rapinis, omnia eonsumentes, gentem peccatricem, quse regiis nequitiis favens simul cum ipso contaminata est, ultio diri sceleris est secuta. Et quod de populo miserando hostilis irruptio non attigit, fames prsevalida penitus consumpsit, adeo quidem ut nee vivi suffice Beda,H.E. rent mortuos sepelire. Eex itaque, cum populo desolato et i. 14. bellicis incursionibus fatigato, contra hostium irruptionem ignarus est quid ageret. Tandem omnibus placuit, ut gentem Saxonum de partibus transmarinis2 in auxilium convocarent. Quod divino nutu dispositum esse constat, ut veniret contra improbos malum, sicut evidentius rerum exitus comprobavit. Mittuntur3 interea in Germaniam nuntii, ut quod praelocutum est opere compleatur. Nota bellum non viribus sed virtute obtentum. Id. i. 20, p. 126 B. Anno gratiee CCCCXLVIII. Picti cum Scotis bellum adversum Victory of Britones junctis viribus susceperunt. Cum vero Britanni partes && Britons suas fore impares judicarent, sanctorum antistitum Germani ~er , et Lupi subsidium petierunt. Denique cum major pars exer- gcots< citus arma capere et bellum parare temptarent, Germanus se ducem praslii futurum fatetur. Eligit expedites, circumjecta percurrit, et e regione, qua hostium sperabatur adventus, vallem circumdatam mediis montibus intuetur, quo in loco ipse dux agminis novum exercitum componit. Et jam aderat ferox hostium multitude, quam appropinquare intuebantur in insidiis constituti. Tune subito Germanus signifer universes admonet et prasdicat ut voci suse uno clamore respondeant. Et sacerdotes Alleluia tertio repetitum exclamabant. Sequitur una vox omnium, et elatum clamorem repercusso aere montium conclusa multiplicant, hostile agmen terrore prosternitur, et super se non solum rupes circumdatas, sed etiam ipsam casli machinam ruere 4 contremiscunt, trepidationique vexabanlur'} vel bant, Par. W. ins. sibi. 3 Mittuntur . . compleatur] This sentence is due to the compiler,
2 1 4 ruere] Introduced by Par. Not in W. or in Bede. It is in the MSS. of Westminster.

188

MATTH2EI PARISIENSIS

A.D. 448. injectae vix sufficere pedum pernicitas credebatur. Passim Beda,H.E. fugiunt, arma proiciunt, gaudentes vel nuda corpora eripuisse 2( * ^ discrimini. Plures etiam timore prascipites flumen, quod * transierant, devoravit. TJltionem suam innocens exercitus intuetur, et victoriae concessae otiosus spectator efficitur. Spolia colliguntur exposita, et caslestis palmas gaudia miles religiosus amplectitur. Triumphant pontifices hostibus confusis l sine sanguine, triumphant victoria fide obtenta non viribus. Composita itaque insula securitate multiplici, superatisque hostibus invisibilibus vel carne conspicuis, reditum moliuntur pontifices, quibus tranquillam navigationem et merita propria et intercessio beati martyris Albani paraverunt, quietosque eos suorum desideriis felix carina restituit. Francorum2 [rex] col. 83. Meroveus annis x. tune regnavit. De adventu Anglorum in ^ns^dam Britanniam. Arrival of Anno gratiae CCCCXLIX. Gens Anglorum sive Saxonum a Beda, H. E. the Saxons. rege Vortigerno invitata, Britanniam tribus longis navibus i. 15, advehitur, et in orientali parte iusulaa locum manendi a rege, P- 120c. p. 63. quasi pro patria pugnatura, suscepit. Susceperunt ergo locum donantibus Britannis, ea conditione, ut pro patriaa salute et pace contra adversaries militarent, et illi militantibus debita3 stipendia providerent. Advenerunt autem de tribus Grermaniaa populis fortioribus, id est, Saxonibus, Anglis, et Jutis. De Jutarum origine sunt Cantuarii et Wictuarii. Hasc est ea gens quae Wectam tenet irisulam, et ea quas usque hodie, in provincia Occidentalium Saxonum, Jutarum natio nominatur, posita contra ipsam insulam Vectam. De Saxonibus vero, id est, ea regione quas nunc antiquorum Saxonum natio cognominatur, venere Orientales Saxones, Meridian! Saxones, Occidui Saxones.4 Porro de Anglis, hoc est de ilia patria quaa Angulus dicitur, et ab eo tempore usque hodie manere desertus perhibetur, Orientales Angli, mediterranei Angli,5 Mercii, tota ITorhanhumbrorum gens, quas ad Boream Humbri fluminis habitat, caeterique Anglorum populi sunt exorti. Duces eorum perhibentur fuisse duo fratres Hengistus et Horsa, qui
3 confusis] fasis, A. W.; Par. debita'] om. A.; inserted by has introduced con. Par. 2 Francorum . . regnavit] om. O. 4 Saxones] om. W., though in O. W. has " Francorum Meroveus an5 " nis x.;" tune regnavit, which is mediterranei Angli] om. A.; inin the MSS. of West., is introduced serted by Par. by Par. 1

CHEONICA MAJORA.

189

fuerant filii "Withgisii, cujus pater Witha, cujus pater Wetha, A.D. 449. cujus pater Wodem, de cujus stirpe multarum provinciarum Galf. Mon. regium genus originem duxit. Cumque tandem inl praesentia Religion of vi. 10. regis essent constituti, quaesivit ab eis, quam fidem, quamque tneSaxons. religionem patres eorum coluissent. Cui Hengistus, "Deos " patrios, scilicet, Saturnum, Jovem, atque caeteros qui mun" dum gubernant colimus, maxime autem Mercurium, quern " lingua nostra Woden appellamus. Huic patres2 veteres " nostri dedicaverunt3 quartam feriam septimanas, quaa usque " in hodiernum diem Wodenesdai sortifca est. Post ilium co" limus deam inter caeteras potentissimam, vocabulo Fream, " cui etiam dedicaverunt sextam feriam, - quam ex nomine " ejus Fredai vocamus." Ad hoc Vortigernus, " De credu" litate vestra, quae potius incredulitas dici potest, vehementer " doleo; de adventu autem vestro gaudeo, quia in congruo " tempore vos necessitati meas sive Deus sive alius obtulit. " Opprimunt me etenim inimici mei undique, et si laborem " praeliorum meorum mecum communicaveritis, retinebo vos " honorifice infra regnum meum, et diversis muneribus et " agris ditabo." Paruerunt illico barbari, et foedere confirmato in curia ipsius remanserunt. Beda,H.E. Eodem anno nunciatum est in Britannia, Pelagianam per-S. German * 21 versitatem iterato paucis auctoribus dilatari. Rursusque ad again in B "' * beatissimum Germanum preces Britannorum deferuntur, ut ^j^ ^ causam Dei et belli spiritualis certamen assumere dignaretur. Pelagians. Quorum petitioni festinus obtemperans, adjuncto sibi Severo totius sanctitafcis viro, qui erat discipulus beatissimi patris Lupi et tune Treveris ordinatus episcopus, mare conscendit, et consentientibus elementis, tranquillo navigio Britanniam petit. Prsedicatio deinde ad plebem de prasvaricationis emendatione convertitur, omniumque sententia pravitatis auctores condemnantur; factumque est ut illis in locis multo ex eo tempore fides intemerata perduraret. Itaque compositis omnibus beati sacerdotes ea qua venerant prosperitate redierunt. Ut Vortigernus rex ad Vellum, provocatus auxilio Saxonwm Jiostes vicit. Galf. Mon. Anno gratiae CCCCL. Post recessum beatissimorum a Bri- Fresh vi. 10. tannia pontificum, emergentes ex more Scoti cum Pictis, exUTUPtinof partibus Aquilonis exercitum valde grandem confecerunt, ^ pwt atque Aquilonales insulae parteg devastare coeperunt. Quod
1 8

m] om. W. patres'] om. 0. W.

dedicaverunf] predicaverunt, O.

190

MATTH^I PARISIENSIS

A.D. 450. ubi Vortigerno nunciatum fuisset, collegit milites atque trans (jaif. MOD. Humbrum in obviam perrexit. Nee multum oportuit cives vi. 10. pugnare; nam Saxones, qui aderant, tarn viriliter prseliabantur, ut hostes, qui prius vincere solebant, sine mora in fugani propellerent. Vortigernus ergo per illos victoria potitus, Id. vi. 11. donaria sua ampliavit eis, atque duci eorum Hengisto dedit agros plurimos in Lindeseia regione, quibus sese et suos comVortiger- militones sustentaret. At Hengistus, cum esset vir astutus, nus Sax- comperta amicitia regis, ipsum in hunc sermonem adivit : ones se" Domine mi, undique inquietant te inimici tui, atque minancimdo ad " tur tibi, dicuntque sese conducturos ex Armoricano tractu patrise exitium " Aurelium Ambrosium, ut, te deposito, ipsum in regem provocavit. " moveant. Si placet ergo, mittamus in patriam nostram, et " invitemus ex ea milites ut numerus noster augeatur." Eex itaque ejusdem petitioni adquiescens praecepit Hengisto in Germaniam mittere, ut milites ex ea invitati festinum afferrent auxilium. Nee mora ; missa in Germaniam legatione, nuntii rever- Id. vi. 12. tentes conduxerunt secum decem et octo naves electis militibus TTtrex plenas. Conduxerunt etiam filiam Hengisti, vocabulo Eouwen, filiam Hen- cujus pulchritudine Vortigernus illectus, postulavit earn a gisti in patre suo. Hengistus vero, comperta animi regis levitate, uxorem concessit ei filiam suam. Intravit itaque Sathanas in eorde duxerit. ejus, qui cum esset Christianus cum pagana coire desiderabat. Nupsit itaque eadem nocte rex paganae, quee ultra modum placuit ei l ; unde inimicitiam procerum et filiorum suorum incurrit. Genuerat primitus filios de altera conjuge, quorum erant nomina Vortimerus, Katigernus, Pascentius. Genuit Incest of etiam ex eadem conjuge filiam, quam in societatem thori sus- Hen. Hunt. Vortigern. cipiens, filium ex ea procreavit, unde a Sancto Germano et Uf P* ab omni episcoporum conventu excommunicatus est. De transitu S. Germani. Death of Eodem anno, ut scripsit Sigisbertus in cronicis suis, Sane- Sigebert, S- German. ^us Germanus ad Eavennam pro pace Armoricanas gentis co^ ^3perveniens, et summa reverentia a Valentiniano et Placidia matre ejus susceptus, migravit ad Christum. Cujus corpus 2 *' 12'8 B honorifico agmine sa/nctorum virorum,3 comitantibus virtutum signis Autissiodoro defertur. Quo tempore Severus presbyter, Ado, col. vir miraculis praeclarus, destructo idolorum templo, ubi error 103ei'] om. W. A. O. W. ins. in. Par. has expuncted it. It is not in Bede. 3 sanctorum virorum] om. A. 0.
2 1

W.; ins. by Paris. West, has " saner " torum ac religiosorum virorum." It is not in Bede.

CHRONICA MAJOBA.

191

Ado, col. 103.

gentilis centum deos cultura insanissima adorabat, ecclesiam A.D. 450. beati protomartyris Stephani, ut consecraretur pra3 foribus Viennae, parabat.1 Sed cum reditum beatissimi German! a Ravenna sustineret, qui se ad dedicationem venturum prasdixerat, contigit ut die ejusdem dedicationis, antequam officia inchoarentur, beatissimum corpus confessoris Christ! G-ermani per Yiennam deportatum in eandem ecclesiam novam repausandi gratia portaretur, sicque viri Dei promissum constat impletum. Quae miracula, quaave 2 virtutum insignia per beatum virum in His bioBritannia Deus operatus sit, liber3 qui de ipsius vita scriptus graphy. est, legere volentibus indicabit. Beda tamen in bistoria Anglorum refert 4 ipsum ab hoc saaculo migrasse anno imperii Martiani sexto, qui est annus post hunc octavus. PMUppus presbyter dbiit.

Ado, col. Anno gratiaa ccccxi. Philippus presbyter, auditor beati Je- Death ?f 103. ronimi, qui in Job simplici sermone libros edidit, diem Presbyter. clausit extremum.
De concilio Calcedonensi. Id. col. 102. Anno gratiaa ccccxn. Mortuo Theodosio imperatore, Mar- Marcian tianus et Yalentinianus sex annis imperaverunt. Quorum 5 f?1 . ,~ initio, industria beati Leonis Papas, Chalcedonense concilium . celebratur, ubi Eutice cum Dioscoro, Alexandrino episcopo, coancii Of Isidor. convincuntur publice 6 et damnantur. Erat autem Eutices abbas Chalcedon Etym. viii. Constantinopolitanus, qui Christum post humanam assump- against tionem negavit existere de duabus naturis, sed solam divinam in eo asseruit esse naturam. Ut Vortigernus propter Sascones miserit. Galf. Mon. Anno gratiaa CCCCLIII. Hengistus, cum Vortigerno filiam Hengist's vi. 13. guam copulasset, ipsum in hunc modum allocutus est, dicens;
1
2

parabat~\ vel procurabat, A.

qucEve] que, W.; ve is ins. by

the end of i. 21, p. 128 c. But

Par.
3 This is probably the Life of S. German by Constantius. For an account of this and other lives, see Hardy's Catalogue of Materials for British History, i. pp. 47-57. 4 The passage alluded to is at

Bede is speaking of Valentinian's death. See Mr. Coxe's note, E. Wendover, i., p. 12. 5 O. W. ins. regni. It is not in
Ado.
6 convincuntur publice ] duced by the compiler.

Intro-

192

MATTH.EI PARISIENSIS

A.D. 453. " Audi consilium meum, et invitemus adhuc filium meum Galf. Mon. to invite Octam cum fratruele suo Abissa; viri enim bellatores sunt; "vi. 13. more of the ee e^ <ja ejg regiones quse sunt in aquilonalibus Britannise par" tibus juxta murum, inter Deiram et Scotiam, qui detinebunt1 " ibidem et sustinebunt impetum barbarorum, et sic citra " Humbrum in pace remanebit.2" Paruit Vortigernus, atque illico, missis legatis, venerunt Octa et Abissa et Cerdicius, cum trecentis navibus armata manu repletis ; quos omnes Vortigernus 'benigne suscepit, maximisque muneribus donavit. Quod cum vidissent Britones, timentes proditionem eorum, dixerunt regi ut ipsos ex finibus regni sui expelleret. ISTon enim debebant pagani Christianis communicare, quia lex Christiana prohibebat. Insuper tanta eorum multitude supervenerat, ita ut civibus terrori essent, quibus debuerant esse praesidio.3 At Vortigernus diffugiebat consilio suorum 4 adquiescere, quia super omnes gentes propter conjugem suam eos diligebat. Ut, deposito rege Vortigerno, filius ejus successerit. Deposition Anno gratis CCCCLIV. Magnates BritanniaB regem Vortiger- Id. ofVorti- num penitus deserentes, unanimiter5 Vortimerium filium ejus n re em sublimarunt. Qui consiliis eorum in omnibus advietorv'of * S Vortimer. quiescens, coepit expellere barbaros, et insequens eos usque ad flumen Derewente, ubi 6 victoria potitus est, multos trucidavit.7 Fugit autem cum aliis Vortigernus, qui propter uxorem suam quod potuit illis auxilium impendebat. Tune Vortime- Id. vi. 14. rius victoriam adeptus, ccepit possessiones amissas civibus reddere, ipsosque diligere, ecclesias destructas renovare, atque viros ecclesiasticos in omnibus honorare prsecepit. De probitate Vortimerii vegis. Victories of Anno gratiae CCCCLV., qui est annus adventus Anglorum in Hen. Hunt. Vortimer. Britanniam septimus, gens Anglorum cum Vortigerno, viribus " P- 708 resumptis, coeperunt iterum Vortimerium, regem Britonum, ad ' D* Battle of bellum provocare. Convenientes autem bine et inde apud Aylesford. Ailestorp 8 cunei, acriter et diu pugnaverunt. Tandem pondus
In W. de is expuncted, and there is sus in the margin. O. has only detinebunt. 2 remanebit] remanebis, O. W. 3 quibus . . . prcEsidio] Inserted by the compiler; esse prasidio is inserted in A. by Par.
4 5

suorum'] eorum, 0. W. unanimiter~] om. A. ; ins. by

Par.

ubi] ibi, W. multos trucidavit'] om. A. O. W.; ins. by Par. 8 W. has Ailesbiri in the margin.
7

CHRONICA MAJOBA.

193

prselii in Saxones conversum est, et1 pugnam deseruerunt et A.D. 455. campum. Britones vero viriliter insequentes, illorum2 innumeram multitudinem peremerunt, ceeteris autem dispersis, Yortimerius cum victoria ad propria remeavit. ISTec multo post Yortimerius, cum fratribus suis, Katigerno et Pascentio, et universe insulaa populo, Saxonibus bellum indixit. Quibus congregatis, acies disposuerunt ad bellum. Horsus vero frater Death of Hengisti, cui Yortigernus Cantise provinciam contulerat, et augern> Hen. Hunt, rex a suis concivibus dicebatur, percussit aciem Katigerni n.pp.708c. fratris Vortimerii regis tanto impetu, ut ad modum pulveris dispersa dissiparetur. Deinde Katigernum ab equo prostratum interfecit. Quod videns rex Yortimerius, frater ejus, irruit and Horsa. in eum, et illo interfecto reliquias cohortis suaa ad Hengistum fugavit, totumque praalii pondus in Hengistum conversum est. Et 1 cum probitati Yortimerii resistere nequivisset, tandem, non sine magno Britonum detriment, qui nunquam fugerat aufugit. T7t defuncto Hors Saxones Hengistum regem in Cantia fecerint. Anno gratiiB CCCCLVI. Horso defuncto, Saxones Hengistum, Hengist fratrem ejus, in regnum Cantise sublimarunt. Quo etiam anno Galf. Mon. ter contra Britones pugnasse legitur. Sed probitati Yorti- en ' vi. 13. merii resistere non valens, ad insulam Tanetb confugit, ubi praslio navali cotidie vexabatur. Tandem Saxones cimbas 3 suas Departure vix ingressi, relictis mulieribus et filiis, G-ermaniam redierunt. f ^e Saxons. Nota mwaculum. Id.p.709A.

Ado, col. Anno gratias CCCCLVII. Sanctus Mammertus, Yiennensis epi- Miracle of 102. scopus, instante solemnitate vigiliarum Dominicse resurrectionis, jedes publicas,4 in urbe Yiennensium, flammis terribilibus erepusculo conflagrare inspexit.5 Quid multa ? Pleno timoribus Vienne. populo ecclesia vacuatur, dum similem casum in singulis 6 domibus singuli metuebant. Perstitit tamen coram festivis altaribus invictus7 antistes Mammertus, et calore fidei succensus flumine
4 est et] om. A. W.; ins. by Par. publicas'} publica, A. 5 illorum} illos, W. It is altered inspexit"} cepit, A. O.W., which by Par. in A. Par. has expuncted, and written in3 cimbas} ciulas, W., as Nennius spexit above the line. 6 (47, p. 69 A) ; cinulas, A. Par. has singulis~} propriis, O. W. 7 expuncted this, and written cimbas Par. has vel vestitus in the marover it; celoces, Galf. Mon. gin. N
1

194

MATTH^EI PARISIENSIS

A.D. 457. lacrimamm permissam ignibus potestatem compescuit. De- Ado, col. speratione igitur deposita, reditur ad ecclesiana, miraculum 102sancto viro ascribentibus universis. Ut ca/put Sancti Johannis revelatum, sit. The head Anno gratias ccccLVin. Johannes Baptista caput suum duobus Id. col. of S. John nionachis orientalibus, qui ad orationem venerant Jerosolimam, 103> the Baptist juxta Herodis quondam habitaculuni revelavit. Quod deinceps Edeaa Edissam Phenicise urbem perlatum,1 et digno honore conditum est. Hosresis Dioscori pullulavit.
Leo I., II. Dioscorus bishop of Alexandria. Childeric.

Anno gratiae cccciix. Defuncto imperatore Martiano, Leo Id. major cum Leone minore sedecim annis imperium tenuerunt. Quo etiam tempore, Alexandria et .JSgyptus, errore Dioscori haBretici languens, immundo repleta spiritu canina rabie latrat. Francorum [rex]2 Hildericus regnavit annis viginti sex. Sigebert. col. 87. De morte Vortimerii regis Britonwm.

Death of Anno gratias CCCCLX. Yortimerius rex Britonum et flos ju- Hen. Hunt, Vortimer. venum defunctus est, cum quo simul spes et victoria Britan- " P- ?08 Enorum extincta est. Diabolus namque in corde novercaa sua3 ." Mon. Eouwen ingressug, dedit illi venenum3 per quendam familiarem suum, quo subita morte praeventus in urbe TrinovanVortigern tum sepultus est; quo defuncto misit Yortigernus, instinctu Id. vi. 15. sends for uxoris suaa, in G-ermaniam propter Hengistum, ut veniret in Hengist. Britanniam privatim et cum paucis, ne, si aliter veniret, discordia inter Britones oriretur. Hengistus rediit in Britanniam. Eeturn of
t0

Britain.

65.

Anno gratiaa CCCCLXI. Hengistus, audito obitu Yortimerii, Id. trescenta milia4 armatorum sibi sociatis, in Britanniam reversus est. Sed cum tantse multitudinis adventus Yortigerno principibusque regni nuntiatus fuisset, indignati sunt valde, et constituerunt cum illis praaliari. Quod cum Hengisto filia sua per internuntios indicasset, gentem patrias sub specie pacis prodere5 cogitavit, misitque ,legatos ad regem, dicens, perlatum] prolatum, W. rex is omitted also in W. Par. inserts propinavit. 4 Sic, and so W. West., an error arising from altering sociavit in
2 3 1

Geoffrey of Mon. into sociatis, and forgetting to change the case of the numbers. 5 prodere^ vel perdere, Par.

CHRONICA MAJORA.

195

Galf. Mon. se non multitudinem tantam conduxisse, ut vel sibi vel regno A.D. 461. vi. 15. aliquam ingereret violentiam, sed sestimabat Vortimerium adhue vivere, quem super omnia expugnare cupiebat; quoniam autem ipsum esse defunctum non hsesitabat, sese et populum suum disposition! suaa committebat, ut quos optaret, in regno retinuisset, et quos refutaret, statim in Grermaniam vela vertissent; et, si id Vortigerno placuisset, petebat ut diem et locum, quo pariter convenirent, statueret. Cumque talia regi Massacre nuntiata fuerunt, placuerunt ei vehementer, iussitque cives et * *"e a i T Man i . , -j Bntons at feaxonesi kalendisir in pago *Ambrn convenire, ut -,ibidem ^anes|)ury praadicta firmarentur. Quod cum utrinque concessum fuisset, prascepit Hengistus commilitonibus suis, ut unusquisque Iongum cultrum infra caligas haberet,1 et cum Britones securius colloquium tractarent, unusquisque paratus astantem [sibi]2 Britonem abstractis cultris jugularet; 3 quod ita factum est. Hengistus vero illico Vortigernum4 per pallium detinuit; casteri autem astantes principes nihil tale praemeditatos, circiter quadringentos soxaginta viros, inter barones et consules Id. vi. 16. jugularunt. Aderat ibi tune consul ClaudiocestriEe, vocabulo Eldol, qui, visa proditione, sustulit palum, quem forte invenerat, et quemcumque cum illo attingebat, confringens ei membrum quod percutiebat, confestim ad tartara dirigebat; alii caput, alii brachia, alii scapulas, compluribus etiam crura elidens, terrorem non minimum hostibus inferebat; nee prius de illo loco recessit, donee septuaginta viros consumpto palo interfecit. Et cum tantse multitudini resistere nequivisset, divertit se ab illis atque civitatem suam petivit. Multi hinc et inde ceciderunt; sed victoriam Saxones habuerunt, quia Britones, qui inermes5 advenerant,minime resistere potuerunt. Ut Saxones ecclesias Britannice vastaverint. Id. Anno gratise ccccixu. Saxones, Yortigerno regi mortem Britain laid comminantes, ligaverunt eum, petieruntque civitates suas atque waste by munitiones pro vita; quibus ilico, quicquid afiectaverant, concessit, ut vivus abscedere sineretur. Quod, cum juramento confirmatum fuisset, solverunt eum a vinculis, atque urbem Londoniarum primitus adeuntes ceperunt; ceperunt deinde6 Eboracum et Lindocolinum, necnon et Wintoniam, quasque haberef] haberent, A. O. W. altered by Par. 2 sibi] om. A. O. W. 3 jugularef] jugularent, W.
4

! i
!

' |

5 inermes] inermi, A. O., and so W. originally, but it has been altered. deinde] inde, W.

Vortigernum] om. W.

N 2'

196

MATTHJEI PARISIENSIS

A.D. 462. provincias devastantes. Invadebant undique cives, quasi lupi oves, quas pastores deseruerunt; ecclesias et ecclesiastica Cf. Bed. omnia ad solum usque destruebant, sacerdotes juxta altaria tru- * cidabant, sacras scripturas igne concremabant, super sanctorum martyrum sepulturas cumulos terras congerebant; viri religiosi, qui ab hac clade evadere potuerunt, speluncas et terrarum concavitates, nemorosa loca atque deserta, montium Cf. Galf. quoque et collium praerupta, cum sanctorum reliquiis petiVortigern erunt. Cum ergo tantam cladem inspexisset Yortigernus, inretreats scius quid contra nefandam gentem ageret, secessit in partes vi. 6. mtoWales * Kambriae, et sese in oppidum Genorium inclusit. Id. viii. 2.
De Jiceresi Acephalorum.

Heresy of A mm gratiaa ccccixm. Apparuifc hseresis Acephalorum, Ado, col. the Ace- Calcidonense conciliuml repugnantium. Ideo Acephali, id 103. phali. , . ., . -i . Isidor. r est, sine capite, nominantur, quia, qui prius M1 illam nseresim jjtjrmol. introduxit, non invenitur; hi in Christo duarum substantiarum yiii. 5. proprietatem negant, et unam in ejus persona naturam esse contendunt. Ut gens Britonum propter subsidium militare misit. Aurelius Anno gratiaa CCCCLXIV. Gens Britonum in Minorem Britan- Galf. Mon. sent foTbv n^am nuntios ad Aurelium Ambrosianum et Utherpendragon "" 8< theBritons. fratrem ejus, qui prse timore Yorfcigerni illuc missi fuerant, destinantes, postularunt obnixius et instanter, ut celeriter ex Cf. Id. viii. tractu Armoricano ad illos venientes, Saxonibus et rege Yor- ' ' tigerno expulsis, Britannias susciperent diadema. At illi jam adultaa astatis existentes, iter suum perinde cum navibus et armatis militibus paraverunt; quod ubi Yortigerno regi nun- Id. vi. 17. tiatum fuisset, vocatis magis suis, quaesivit ab iis, quid sibi Tower in tali eventu foret agendum; qui respondentes dederunt ei built by consilium, ut turrim fortissimam aedificaret, quaa sese suosque Vortigern. ,. ,. . . ^ ? ^ a mortis discrimme tueretur. Peragratis igitur quibusque provinciis, ut locum congruum inveniret, venit tandem ad montem Erir, ubi locum congruum, ut sibi videbatur, invenit. Oongregatis itaque ex diversis partibus casmentariis, jussit construi turrim; at illi a fundamento incipientes, quicquid una die operabantur, nocte sequent! tellus absorbebat. Yortigernus vero a magis causam inquirens ruinaa, consuluerunt, ut juvenem sine patre qusereret, ut sanguine ipsius caementum et lapides aspergerentur, ut opus inceptum robur firmitatis obtineret. ITec mora, legati mittuntur ad diversas
1

Calcidonense concilium] Calcidonensi concilio, O. W.

CHKONICA MAJORA.

197

Galf. MOD. provincias, ut talem juvenem invenirent. Venientes tandem A.D. 464. *' ad urbem, quse postea Kaermerdin fuit nuncupata, conspexerunt duos juvenes litigantes, quorum alter socio suo improperabat, dicens, ' Quid mecum contendis, fatue ? Numquid tu " sine patre natus mese nobilitati parificari poteris, qui de " regio genere ortus, ex utraque generis mei parte clarus " resplendeo?" At nuntii verbum hujusmodi audientes, ceperunt juvenem cum matre ejus, et ad regem ilico perduxId. vi. 18. erunt. Cumque in prsesentia regis essent constitute, ccepit diligenter a matre infantis quserere, quo patre puerum generavit; ad quem ilia, "Vivit anima mea, domine mi rex, quod Birth of " cum essem in thalamo regis Demetiaa, patris mei, apparuit Merlin. " mihi quidam in specie pulcherrimi juvenis, et saspissime " amplectens strictis brachiis oscula mihi dedit; et cum de " me quid sibi placuit perfecisset, subito evanescens recessit; " cumque me in hunc modum diu frequentasset, gravidam " me tandem reliquit, nee est alter qui juvenem istum in me " genuerat."1 Tune rex supra modum admirans vocavit Id. vi. 19. juvenem, quasrens ab eo quo nomine vocaretur. Porro, cum se Merlinum Ambrosium fuisse vocatum diceret,2 quassivit a rege, utquid ipse et mater ejus ad regis pra3sentiam fuissenfc adducti: cui rex Yortigernus, "Magi mei dedere mihi consi-p. 66. " Hum, ut juvenem sine patre perquirerem, cujus sanguine " opus meum irroraretur et staret;" cui Merlinus, "Jube " magos tuos coram me venire, et convincam eos mendacium " invenisse; nescientes enim quid sub fondamento sit, per " mendacium vobis satisfacere cupiebant. Sed voca operarios " tuos, domine mi rex, et jube terram fodere, et invenies " stagnum sub ea, quod opus stare non permittit:" quod cum factum fuisset, invenerunt omnia quee a Merlino dicebantur. Tune Merlinus ad magos accedens ait, " Dicite mihi adhuc, " vilissimi adulatores, quid sub stagno latet ?" At illi nihil respondentes tacuerunt; at Merlinus conversus ad regem dixit, " Jube hauriri stagnum per rivulos, et in fundo invenies " duos lapides concavos et in illis duos dracones dormientes." Credulus ergo rex super verbis illius jussit hauriri stagnum, et, admirantibus cunctis, reperit verum quod a Merlino dicebatur.
vl>

Ut Victorinus circulum Paschalem scripserit. VitPontif. Anno gratise CCCCLXV. Hylarius sedit in cathedra Romana Pope annis sex, mensibus tribus, diebus decem, et cessavit sedes Hilary.
1 2

genuerat] generavit, O. W. diceret] altered by Par., apparently from diceretur.

198

MATTHJEI PAEISIENSIS

AD. 465. diebus decem. Ad istius Papse petitionem Victorinus Paschalem Ado, col. 104< circulum scripsit quingentorum fcriginta duorum annorum. Incipit propJietia Merlini.*
Vision of Vortigern, and prophecies of Merlin.

Albus draco.

Bubeus draco.

Eodem tempore, cum sedisset Yortigeraus rex Britonum super ripam exhausti stagni, egressi sunt duo dracones, vii. 3 quorum unus erat albus, alter vero rubeus; cumque alter alter! appropinquasset, commiserunt diram pugnam, et ignem anbelitu procreabant. Prseva1 Per monies intelligunlebat autem albus draco, rutur majores Britannise, per beumque usque ad extremitatem lacus fugabat; at ille, valles populares, quia eocum se expulsum doluisset, dem modo corruent majores impetum fecit in album ip- quo minores, ut in occisumque retroire coegit. Ipsis ergo in hunc modum pugnan- sione Ix. ducum Britonum tibus, prsecepit rex Merlino et multi populi a SaxoniAmbrosio dicere, quid prselium bus apud Stanhenges temdraconum portendebat. Mox pore Vortigerni regis. ipse in fletum prorumpens, 2 Id est, minorum in spiritum hausit prophetic, et occisione de Stanhengesj assumpta parabola ait,' Yse " rubeo draconi, nam exter- ubi solus dux Glovernise " minatio ejus festinat! Caver- evasit. " nas ipsius occupabit albus 3 Ad literam ; per Sax" draco, qui Saxones quos " invitasti significat; rubeus ones Sarracenos qui occu" yero gentem significat Bri- parunt totam Britanniam. " tannin, quae ab albo oppri4 Ecclesia. " metur. Montesl itaque ejus 5 Vel ssevitia. " ut valles sequabuntur, et 6 Qui de uxore ducis " flumina vallium2 sanguine " manabunt; cultusreligionis3 Cornubise genitus fuit, Ar" delebitur, et ruina ecclesi- thurus videlicet, qui fugavit " arum patebitj prsevalebit eos et decem et octo vici" tandem oppressa,4 et ssevi5 bus dimicavit cum Sax" tise exterorum resistet; " Aperf 6 etenim Oornubiee onibus et super eos vicit. * There is a portrait of Merlin in the margin. These explanations of the prophecy by Paris are certainly not taken from Alanus de Insulis, though they frequently agree with his interpretations. They are written in Paris's smallest hand between the lines and on the margin of pp. 66, 67 of A. f Aper\ W. has in the margin, " Aper Arthurum significat." This has been erased in A.

CHRONICA MAJOEA.

199

Galf. Mon. " succursum prasstabit, vii. 3. " et colla eorum sub " pedibus suis concul" cabit; insulss7 oceani " potestati ipsius sub" dentur, et Grallicanos8 " saltus possidebit; tre" mebit Romulea do" mus 9 saevitiam ipsius, " et exitus ejus dubius " erit; in ore populorum " celebrabitur, et actus " ejus cibus erit nar" rantibus. Sex10 pos" teri ejus sequentur

" sceptrum, sed post ip" sos exsurget Germa" nicus vermis ; subli" mabit11 ilium sequo" reus lupus, quern Afri" cana nemora12 comi" tabuntur. " iterum Delebitur religio,13 et prima-

" transmutatio

" rum sedium fiet; dig'' nitas,M Londonise ador" nabit Doroberniam, et
* Sic, left blank by Par. blanks being left.

Scilicet Dacia, Norwegia, A-D. 465 Orcades, Scotia, Hibernia. 8 Ingressus enim in Galliam cum rege NorwegisB earn occupavit. 9 Eo quod devicto procurators Cesaris in valle Suesie Suwesie, caput ejus misit Bomam vice tributi; et sic profectus versus Romam usque ad * construxit Baladigam, regressus propter guerram Modredi. 10 Id est, sex posteri de genere Britonum, scilicet Caterius et alii connumerati in historia Britonum. Post Arthurum sex, Constantinus, Aurelius Conanus, Vortiporius, Malgo Caterius, Coovanus, Cadwallo, Calowaladrus. Gormundus venit tempore Caterii, post quern translatum est regnum ad Saxones. 11 Tangitur de Gormundo, qui veniens ab Affrica occupavit totam insulam. 12 Id est, naves Affricse. 13 Scilicet per Gormundum, vel sic delebitur, etc., scilicet per Augustinum, qui fecit occidere trecentos monachos in Bangor, una scilicet abbatia Britonum in marchia Wallise, eo quod noluerunt venire ad eum ad vocationem concilii sui per Anglicos. 14 Id est, archiepiscopus qui fuit apud Sanctum * de CorIn C. the words are written on, without

200
Prophecies .

MATTH^EI PABISIENSIS

A.D. 465. " pastor15 Eboracensis of Merlin. " Septimus in Armorico " regno16 frequentabi" tur; Menevia17 pallio " urbis Legionum indu" etur, et prsedicator " Hyberniaa propter in" fantem in utero ma" tris18 crescentem ob" mutescet; pluet san" guineas imber,19 et " dira fames20 mortales " afficiefc. His superve" nientibus dolebit ru" beus, sed emenso21 " labore vigebit.22 Tune " infortunium albi23 fes" tinabit, et aedificia " hortulorum ejus diru" entur; 24 septem scep" trigeri25 perimentur, ventres abortivi " et nnus eorum26 sanc" tificabitur, ^ " matrum " et infantes secabuntur

" erunt; erit ingens " supplicium hominum, " ut indigence restituVir in equo " antur. Qui faciet hsec, aeneo Cadwallonem " aeneum virum induet28 significat. " et per multa tempora

hulle translatus est apud Doroberniam. 15 Id est, beatus Sanson translatus ab urbe Legionum usque Eboracum, qui cum vii. episcopis suis transtulit se in Britanniam Minorem metu Gormundi, et sedit ibi in ecclesia Dolensi. 16 Id est, Minori Britannia. 17 Sancti David translata fuit sedes archiepiscopalis ab urbe Legionum usque ad Sanctum David. 18 Id est, Sanctus Patricius. Tangitur quoddam miraculum de beato Patricio quod ingrediente matre beati David praegnante obmutuit. 19 Ad literam, tempore Gormundi. 20 Ad literam. 21 Post bella longa et conflictus quamplurimos. 22 Quando gens Britonum vidit se opprimi a Saxonibus. 23 Gentis Saxonum. 24 Quicquid sedifieabunt destruetur per Britones. 25 Hie tangit reversionem regni ad Britones, quia Britones erexerunt Cadwanum in regem apud Cestriam ut debellaret Eadwinum regem Northanhumbrise. 26 Id est, beatus Oswaldus. 27 Vel glorificabitur. 28 Rex Lud moriturus jussit corpus suurn cremari, et ejus ci-

CHKONICA MAJOKA.

201

super seneum* equum portas Londonise servabit. Exin29 in proprios mores revertetur rubeus draco, et in seipsum saevire laborabit. Superveniet itaque ultio Tonantis, quia omnis ager colonos decipiet; arripiet mortalitas populum, cunctasque nationes 30 evacuabit; residui natale solum deserent, et exteras culturas seBex bene- " minabunt; rex benedictus parabit dictus Ced- navigium, et in aula duodecimi wallam ee inter beatos annumerabitur; erit significat, miseranda regni desolatio, et areae qui Horns baptizatus '' messium in fructicosos saltus ibimortuus redibunt. Exsurget iterum albus est. draco, et filiam Germanise invitabit; replebuntur iterum hortuli nostri alieno semine, et in extremitate stagni languebit rubeus. Exin coronabitur Germanicus vermis, et eeneus princeps humiliabitur, terminus illi positus est, quern transvolare nequibit; centum namque quinquaginta annis31 in inquietudine et subjectione manebit, ter centum vero insidebit. Tune exsurget in ilium Aquilo, et flores, quos Zephirus procreavit, eripiet; erit deauratio in templis, nee acumen gladiorum cessabit. Vix obtinebit cavernas suas Germanicus draco,32 quia ultio proditionis ejus superveniet ; vigebit tandem paulisper, sed decimatio Neustriae nocebit, populus namque in ligno et ferreis tunicis superveniet, qui vindictam de nequitia ^ ipsius sumet; restaurabit pristinis incolis mansiones, et ruina alienigenarum patebit. Germen albi draconis ex bortulis nostris abradetur, et
Galf.Mon. vii. 3.

nerem poni in ima- A.D. 465 gine^nea, et_ ipsam imaginem poni super portam Londoniis in titulum ejus. Quse porta propter hoc appellatur Ludgate. Postea vero elapso multo tempore venit Willelmus conquestor detestans pompam talem et ritum Sarracenum, jussit ipsam imaginem et equum quern insidebat prsecipitari et confringi, iratus quod imago videbatur custos portse illius, immo potius totius civitatis.
29

Id est, in pec-

catis commorabuntur Britones more solito. 30 Id est, vii. reges de genere Saxonum fuerunt in bello perempti per Cadwallonem qui successit. 81 Ab exitu scilicet Cadwoladri. 32 Vel vermis. 33 Willelmus Bastardus cum navigio armato Haroldi perjuri qui ultimus fuit rex de genere Anglorum.

ceneum] om. W.

202
A.D. 465. " reliquiaa generationis Prophecies " ejus decimabuntur; of Merlin.

" jugum perpetuas servi" fcutis ferent, matrem" que suam ligonibus et " aratris vulnerabunt. 34 Duo dra- " Succedent duo dracones. " cones, quorum alter33 " invidiae spiculo suffo" cabitur, alter36 vero " sub umbra nominis Leo justi- " redibit. Succedet leo tiae. " justitise, ad cujus ru" gitum Gallicanse tur" res et insulani draco" nes treraebunt. In " diebus ejus auruna ex " lilio et urtica extor" quebitur, et argentum " ex ungulis mugien" tuna37 manabit; cala" mistrati varia vellera " vestibunt,38 et exterior " habitus interiora sig" nabit; pedes latran" tium 39 truncabuntur, " pacem habebunt40 fe" rse, humanitas suppli" cium41 dolebit; finde" tur forma commercii, " dimidium 42 rotun" dum 43 erit; peribit " milvorumrapacitas, et " dentes luporum hebe" tabuntur ; catuli leoCatuli leonis. " nis 44 in sequoreos pis" ces^transformabuntur,

Willelmi Bastard! duo scilicet filii, Kobertus Curthose et Willelmus rex Rufus frater ejus. 33 Rex Rufus Willelmus. 36 R. Curthose recusans recusatus est. 37 In assisa de Clarendune tornagium et hujusmodi. 88 Vel vestient. 39 In foresta. 40 Ad literam. 41 Pro mutilatione membrorum et vitee privatione. 42 Hie primo secabantur denarii. 43 Id est, oboli et quadrantes. 44 Super ripam quse vocabatur ripa filii regis ante portam de Barbeflete. 45 IF Robertus dux JSTormannis8 dictus Curthouse strenuus in armis patre irato amisit cum benedictione paterna primogenita; Normanniam ei concessit tantummodo quia natus fuit in eadem. IT Willelmus Rufus, secundo Willelmus primus natus, successit patri suo in }conquestor. regno Anglise; sed quia inhumanus fuit et avarus Deo non erat acceptus, unde quasi ecclesise Dei persecutor spiculatus obiit. IF Henricus primus. Iste clericatui addictus legis peritus extitit, mente sagax, facie pulcher, et corpore extitit eleganHuic delegavit pater,

34

CHEONICA MAJORA.

203

Galf. Mon. " et aquila46 ejus super " montem ^anium ni" " dificabit. Venedotia " rubebit materao san" guine'4? et domus " rinsei sex fratres in" terficiet ; nocturnis 48 " lacrimis madebit in" sula, nude omnes ad " omnia provocabuntur. " Vffi tibi Neustria, quo" mam cerebrum leonis "in te spargetur et " membra
49

thesaurum suum, nude coenobium AD. 465. Radingis construxit, et frater Prophecies ejus Robertus simili edoctus ex- f Merlm> em lo P > Pro anima Patris eorun1 terrain sanctam adiit peregrinando. Sed quia ibi regnum sprevit Jerusalem cselitus sibi oblatum, male obiit incareeratus in tenebro carcere csecatus; unde Merlinus, " Succedent duo draco" nes, quorum alter invidise spi" culo/' etc. Succedit leo justielse, id est, Henricus primus. . * Id est' imperatrix,fiHascilicet Henrici j-egis primi, quse prius maritata fuit imperatori et postea Galfrido comiti Ande* Id est NorwaUia. Hoc impletum est anno gratiaa MCXXXVIII. 48 Hoc completum tertiof anno
stephani regk Eegpice cronica

lacerabun-

" tur. Nitentur posteri " transvolare superna, sed favor p. 67. novorum

" sublimabitur;* noce-

Henrici Archidiaconi, unde versus : " Quis mihi det," etc. 49 j^ egt Normannia, in qua cerebrum regis defuncti. scilicet . . . , TT Henrici, cum neret de corpore suo anatomia, ejectum est et

* At the foot of p. 66 is in rubrick, " In fine libri hoc plenius scilicet in " Assere ;" and below : f LocrinusLoegria ~) Brutus. | nunc Anglia. j Cathenes 1 Tres fratres j AlbanactusAlbania ! Britannia ' I Termini filii Bruti. j nunc Scotia. j ma^v. rrotenes J finales. Innogen mater. J CamberCambria j L nunc Wallia. J f tertio] This should be quinto. The reference is to Hen. Hunt, viii., f. 223 b, ed, Savile.

204

MATTH^EI PAKISIENSIS

A.D. 465. " bit50 possidenti51 ex Prophecies of Merlin. " impiis52 pietas,53 do" nee sese genitore54 in" duerit;55 apri igitur

oculi. Membra dicit, quia membratim divisum est cadaver, et musculosa caro sale imposito profundius incisa. 50 Id est, aggregabit peccata longa gwerra. 51 Id est, terram, id est, regi Stephano. 52 Id est, ex concilio impiorum. 53 Quia mitissimus fuit. 54 Id est, regem Henricum quern genuit. 55 Cum autem dampnosa Story of guerra et mororosa inter Henri- ^setting cum et Stephanum omnia bona that Henry terrse exhausisset, magnates tsedio ^fby1 affecti decreverunt communi con- Stephen, silio bellum committi campestre theHistC inter Henricum et Stephanum Anglor. i. r . pp. 294, et eorum consangumeos, et cm 295, Madsors victoriam contulisset in den> ) pace extunc regnaret in omni potentatu. Statute ergo loco tanto prselio competent!, scilicet, Euenfeld, et jam ad laqueandas galeas utrobique pervenirent partes, Matildis mater Henrici, pietate materna commota, venit festinanter illico lacrimans et anhela ad Stephanum et hsBC auribus instillavit: " 0 infelix, " quid facere prsesumis? visne " filium tuum interficere ?" Cumque audiens hsee Stephanus vehementer admiraret, ipsa dubitantem certificavit, quam quando

CHBONICA MAJORA.

205

Galf.Mon. " denfcibusaccinctus,ca's' " cumina montiura et

idem Stephanus constitutus nun- A.D. 465 cius pro ipsa in Andegaveam 5"SfeS6 veniret, in reditu genuit ipsum " umbram galeati trans- Henricum, scilicet, in navi, et qusedam alia signa secreta ex" cendet. Indignabitur posuit; et sic plenius edoctus fStephanus, qui prius letaliter oderat Henricum filium. suum, prsecordialiter paterno affectu ccepit diligere. Matildis vero super hoc gaudens, sub eodem spiritu festino Henricum adiit, et ipsum jam armatum seorsum vocavit, sic alloquens, " 0 miser, " quis te furor inflammavit ut " fias parricida ?" et incompta et hirsuta capilla ubera denudata ei ostendit : " Ecce ego " mater tua his uberibus te in" fantem alui, hoc corpusculo " prodeuntem; si committatur " hoc prselium, nolo vivere, et " sic fies parricida et matricida, " et totius istius exercitus nu" merosi;" et cum callidis verbis cor Henrici filii sui veritati inclinasset, fractum est cor ejus et pacificatum, et Stephani amore relativo quasi films patrem coapit amplexari : et cum aliquotiens mater intermeasset sollicita, appropinquantes pater et films et alternaverunt amplexus cum osculis, et secretius colloquentes ait unus alteri, " Ave pater;" respondente altero, " Salve fill;" et sic materna

206

MATTH^I PARISIENSIS

AJ>. 465. " Albania,56 et convoca- sollicitudine sopita est tarn cruProphecies enta discordia, et clarificatum of Merlin. " tis collateralibus, san" guinem effundere vo" cabit; 5? " maxillis dabitur 58 ejus fre-

" num,59 quod in Armo" rico sinu " tur;

60

fabricabi-

deaurabit61 il-

" lud 62 aquila63 rnpti " foederis, et tertia

64

" nidificatione gaudebit; " evigilabunt rugientes " catuli,65 et, postpositis " nemoribus, infra moe" nia civitum venabun-

Merlini vaticinium. Haec tamen narratio omnes in exercitu latuit cum pax accclamaretur. 56 Kex Scotorum ad Standardum. 67 Vel vacabit. 68 Hoc reperies in ultimo folio hujus voluminis ad mortem Henrici II. in hoc libro. 59 Id est, regi Scotorum capto et incarcerato et ad votum edomito. eo per replies regis de Minori Britannia quos<regina Alienora, quse aquila rupti fcederis dicitur, sedaverat. 61 Hie primo incepit exigi aurum reginse. 62 Hoc adimpletum anno Domini MLXXXIX., scilicet secundo folio secundi libri. 63 Alienora, quia prseter alia adulteria etiam Sarracenis commiscebatur, aquila quia rapax et regalis. 64 Id est, filio suo rege Ricardo, qui eandem quasi matrem et plusquam matrem dilexit, in tantum ut omnia sua prsecepta jussit adimpleri; et hoc postquam incarceraverat earn rex Henricus, ut idem rex Ricardus quod deliquit in patrem expiaret in matrem. 65 Filii regis Henrici, scilicet

13HRONICA MAJORA.

207

Galf. Mon. tur; G 6 stragem non " minimam67 ex obstan" tibus facient, et lin" guas taurorum absci" dent;68 colla rugien" tium onerabunt cate" nis, et avita tempora " renovabunt. Exin 69
70

Hfenricus] junior rex, G[alfri- A.D. 465. dus], et J[oh*nnes]. *^ 66 In regis patris domesticos ssevient. 67 Verum est ad literam, quia bellicosi erant. 68 Prselatis silentium imponent. 69 Hie computat successionem non computato Henrico rege juniori, licet alias pro rege comId est, de rege Henrico in quartum a se, id est, in Ricardum regem ; duos enim habuit . . fratres primogenitos, scilicet Willelmum et Henricum dictum
r

" 7U

" deprimoinquartum, -, , 71 in tertium, e( de quarto71. , ,.

" de tertio72 in secun" dum rotabitur pollex

S 71 Id est, de Ricardo in Johan73 74 " in oleo. Sextus em, quia Galfriidus fuit medius. n 72 . sub, cc -n- , Jtlybernise mcema . Id est, de Johanne in Hen. ricum filium suum, quia ei suc" vertet, et nemora in cessit; sed qualiter dicitur secundus non penitus liquet. " planitiem mutabit; 73 Id est, inunctio regalis. 76 " diversas portiones in 74 ^ Willelmo Bastardo, sciHenricus,. quia Hiberniam sibi subjecit. " pite leonis77 corona75 j^ eg^ plures portiones in unam rediget. "bitur; principium 76 Multse enim portiones Hi" ejus vago efiectui sue- bernise. 77 , , j finis In coronatione regis Ricardi. (( cumbet, sed a . .ip78 Henrici, ratione guerrse Ste" sius ad superos con- phani, vel propter luxuriam, quia , ,., s ,.,_. tandem r potentissimus fuit. (l volabit;'8 renovabit79 ^ __ , -,-,., 7a Notandum quod dictus rex " namque beatorum se- de quo agitur, scilicet Henricus, " unum reducet, et caHcet

208

MATTH.EI PARISIENSIS

A.D. 465. des80 per patrias, et Prophecies of Merlin. " pastores in congruis " locis locabit ; duas 81 " urbes duobus palliis " induet, et virginea

" munera virginibus do" nabit; promerebitur " inde favorem82 Tonan" tis,83 et inter beatos84 " collocabitur. EgrediLinx. " etur ex eo linx85 pe" netrans omnia85 quse " ruinae proprise gentis " imminebit; per illam " enim utramque insu" lam amittet Neustria, " et pristina dignitate " spoliabitur. Deinde " revertentur cives87 in " insulam, nam disci" dium 88 " rum
89

alienigenaorietur.90 Ni-

" veus quoque senex91 " in niveo equo fluvium " Peridonis 92 divertet, " et cum Candida virga93 " molendinumM super

" ipsum metabitur; Cad" walladrus95 Conanum96

attraxifc primo in regnum hoc Templarios et Hospitalarios, albos monachos et moniales de Fonte Ebraudi, et dedit eis virginea dona, id est, nova et inaudita, quse nunquam fuerunt ab aliquo rege prius data. 80 Episcopatus, abbatias, et hujusmodi. 81 In Hybernia, ubi eonstituit duos archiepiscopatus de novo. 82 Et gratiam. 83 Dei vel Papse. 84 Id est, sanctos. 85 Henricus IIL 86 Id est, bursas omnium rimando. 87 Id est, Britones, quorum respectu alii alieni sunt omnes. 88 Vel discidia. 89 Habitatores insulse. 90 Vel orientur. 91 Papa Innocentius. 92 Vel Perironis. Hie tangit de parliamento Ludovici apud Pirironem. 93 Id est, flagellum excommunicationis et guerrse. 94 Id est, lucrum. 93 Id est, reliquiae gentis Kadwalladri. 96 Conanum, id est, imperatorem Fredericum, qui Conanus, id est rex, dicitur: Conan enim in Britonum lingua rex sonat et Cuning Anglice, autonomasice quia suinmus.

CHBONICA MAJORA. Galf. Mon. " vocabit97 et Albaniam98 in socievii. 3. tatem accipiet. Tune erit strages " alienigenarum, tune flumina" san" guine manabunt, tune erumpent " Armorici100 montes, et diademate " Bruti101 coronabuntur; replebitur " Kambria102 laatitia, et robora " Cornubiae 103 virescent; nomine " Bruti vocabitur insula, et nuncu" patio extraneorum peribit. Ex Aper. " Conano104 procedet aper bellico" sus,105 qui infra Gallicana nemora " acumen dentium suorum exerce" bit; truncabit namque quaaque " inajora robora, minoribus vero " tutelam prasstabit; tremebunt " ilium Arabes et Affricani, nam im" petum cursus sui in ulteriorem " Hispaniam protendet. Succedet Hircus. " nircus Yenerii castri aurea habens " cornua et argenteam barbam, qui " ex naribus suis tantam efflabit ne" bulam, quanta tota superficies in" sula3 obumbrabitur. Pax erit in " tempore suo, et ubertate glebas " multiplicabuntur segetes; muli" eres incessu serpentes fient, et " omnis gressus earum superbia re" plebitur; renovabuntur castra Ve" neris, nee cessabunt sagittas Cupi" dinis vulnerare; fons revertetur " in sanguinem, et duo reges duel" lum propter leasnam106 de vado " baculi committent; omnis bumus " luxuriabit, et humanitas fornicari " non desinet; omnia hasc tria ssecula " videbunt, donee sepulti reges in " urbe Londoniarum propalabuntur. " Eedibit iterum fames, redibit mor" talitas, et desolationem urbium Aper com- " dolebunt* cives. Superveniet aper mercii. " commercii, qui disperses greges " ad amissa pascua revocabit; pectus
97

209

Id esfc, impera- A.D. 465.

Prophecies or Merlin.

torem.
98 99

Id est, Scotiam.

Id est, populi. Minor Britannia, dicitur Armorica.

100 101

Id est, Britan-

nise. Id est, Wallia. Quia Britones cum exiret Cadwoladrus a Britannia, divisi fuerunt Britones in tres partes, in Walliam quam vocat Kambriam, et Oornubiam Armoricamque, id est, Britanniam Minorem, qui conjuncti fuerint secundum tempus praefinitum a Merlino ; nomine Bruti vocabitur insula. 104 Id est, imperatore. 105 yjr gtrenuosissimus. loe versus:
103 102

meretrix

Lenonem lena non diligit absque crumena.

* dolebunt] delebunt, A.

210

MATTH^I PARISIENSIS

A.D. 465. " ejus cibus erit egentibus, et lingua Galf.Mon. v 3> Prophecies " ejus sedabit sitientes; ex ore ipsius "' of Merlin. " precedent flumina, quee arentes " hominum fauces rigabunt. Exin " super turrim Londoniarum procreArbor. " abitur arbor, quse tribus solum" modo ramis contenta, superficiem * " totius insulffi latitudine foliorum " obumbrabit; hjnc adversarius " Boreas superveniet, atque iniquo " flatu suo tertium illi ramum eri" piet; duo vero residui locum ex" tirpati occupabunt, donee alter al" terum foliorum multitudine adni" hilabit; deinde vero locum duorum " obtinebit ipse, etf volucres extera" rum regionum sustentabit, patriis " volatibus nocivus habebitur, nam " timore umbrae ejus liberos volaAsinns. " tus amittent; succedet asinus " nequitise, in fabricatores auri " velox, sed in luporum rapacitatem " piger. In diebus illis ardebunt " quercus per nemora, et in ramis 107 " tiliarum107 nascentur glandes ; "Vel ilicum. " Sabrinum mare per septem ostia discurret, et fluyius Oschse " per septem menses fervebit; pisces ipsius calore morientur, " et ex eis procreabuntur serpentes; frigebunt Badonis balnea, " et salubres aquse eorum mortem generabunt. Londonia ne" cem viginti milium virorum lugebit, et Tamensis in san" guinem mutabitur; cucullati ad nuptias provocabuntur, et " clamor eorum in montibus Alpium audietur. Tres fontes Id. vii. 4. " in urbe Gwintonia erumpent, quorum rivuli insulam in tres " portiones secabunt; qui bibet ex uno diuturniori vita frue" tur, nee superveniente languore gravabitur; qui bibet de " altero, indeficienti fame peribit, et in facie ipsius pallor " et horror eedebit; qui bibet de tertio subita morte pericli" fcabitur, nee corpus ipsius poterit subire sepulcrum; tantam " ingluviem vitare volentes diversis tegumentis earn occul" tare nitentur. Quascunque ergo moles superposita fuerit " formam alterius corporis recipiet; terra namque in lapides, -" lapides in lympham, lignum in cinereg, cinis in aquam, si " superjecta fuerit, mutentur. Ad hsec, ex urbe Canuti ne* superfitiem] super faciem, A. | f et] bs. by Par.

CHRONICA MAJORA.

211

Galf. Mon. " moris eliminabitur puella, ut medelae curam adhibeat; quae, A.D. 465. vii. 4. n ut omneg arteg inierit, solo anhelitu suo fontes nocivos sic- Prophecies " cabit. Exin, ut sese salubri liquore refecerit, gestabit in of Merlin. " manu sua dextra nemus Colidonis, in sinistra vero murorum " Londonias propugnacula; quocumque incedet passus sulphu" reos faciet, qui duplici flamma fumabunt; fumus ille exci" tabit Ruthenos, et cibum sub marinis conficiet, lacrimis " miserandis manabit ipsa, et clamore horrido replebit insu" lam. Interficiet earn cervus decem ramorum, quorum quatuor Cervus. " aurea diademata gestabunt, sex vero residui in cornua bu" balorum vertentur, quaa nefando sonitu tres insulas Britanniae " commovebunt. Excitabitur Daneium nemus, et in humanam Daneium " vocem erumpens, clamabit, ' Accede Kambria, et jungenemus" ' later! tuo Cornubiam, et die WintoniEe, Absorbebit te " ' tellus. Transfer sedem pastoris ubi naves applicant, et " ' castera membra caput sequantur; festinat namque dies, " ' qua cives ob scelera perjurii peribunt; candor lanarum " ' nocuit, atque tincture ipsarum diversitas.' Vas perjurse " genti, quia urbs inclita propter earn ruet. Gaudebunt naves " augmentatione tanta, et unum ex duobus fiet. Resedificabit " earn hericius oneratus pomis, ad quorum odorem diverse- Hericius. " rum nemorum convolabunt aves; adiciet palatium ingens, p. 68. " et secentis turribus illud vallabit. Invidebit ergo Lon" donia, et muros suos tripliciter augebit; circuibit earn un" dique Tamensis fluvius, et rumor operis transcendet Alpes; " occultabit infra illam hericius poma sua, et subterraneas " vias machinabitur. In tempore illo loquentur lapides; et " mare, quo ad Galliam navigatur, infra breve spatium con" trahetur; in utraque ripa audietur homo ab homine, et " solidum insulge dilatabitur; revelabuntur occulta submari" norum, et Grallia prss timore tremebit. Post hssc, ex Cala" terio nemore procedet ardea, quse insulam per biennium Ardea. " circumvolabit; nocturne clamore convocabit volatilia, et " omne genus volucrum associabit sibi; in culturas mortalium " irruent, et omnia grana messium devorabunt; sequetur " fames populum, atque dira mortalitas famem. At cum " calamitas tanta cessaverit, adibit detestabilis ales vallem Ales detes" Galabes, atque earn in excelsum montem levabit; in cacu- tabilis. " mine quoque ipsius plantabit quercum, atque infra ramos " nidificabit: tria ova procreabuntur in nido, ex quibus Tria ova. " vulpes, et lupus, et ursus egredientur. Devorabit vulpes Vulpes. " matrem, et asininum caput gestabit; monstro igitur assumpto Lupus. " terrebit fratres suos, ipsosque in Neustriam fugabit. At " ipsi excitabunt aprum detonsum in ilia, et navigio revecti Excitabunt " cum vulpe congredientur; quse, cum certamen inierit, finget " se defanctam, et aprum in pietatem movebit. Mox adibit

o 2

212
AD. 465. " Prophecies " of Merlin. " a

MATTH.EI PARISIENSIS

Lupus et ursus.

Capite leonis corona coronabitur. Bos montanus. Asinus. Cornutaurus.

Submarini luces.

Corvus. Bubo.

ipse cadaver, dum superstabit, anhelabit in oculos ejus et Galf. Mon. faciem; at ipsa non oblita praeteriti doli mordebit sinistrum vu- 4pedem ejus, totumque a corpore evellet; saltu quoque facto eripiet ei dexteram aurem et caudam, et infra cavernas " montium delitebit. Aper ergo illusus requiret lupum et " ursnm, ut ei amissa membra restituant; qui, ut causam inierint, promittent ei duos pedes et aures et caudam, et ex eis porcina membra component; adquiescet ipse, promissamque restaurationem exspectabit. Interim descendet vulpes de montibus et sese in lupum mutabit, et quasi colloquium habitura cum apro adibifc ilium callide, ipsumque totum devorabit; exin transvertet sese in aprum, et, quasi sine membris, expectabit Grermanos, sed et ipsos postquam advenerint subito dente interficiet, atque capite leonis coro" nabitur. In diebus ejus nascetur serpens, quil neci mortalium " imminebit, longitudine sua circuibit Londoniam, et quosque prsetereuntes devorabit. Bos montanus caput lupi assumet, dentesque suos in fabrica Sabrinse dealbabit; associabit sibi " greges Albanorum et Cambriaa, qui Tamensem potaudo sic" cabunt. Vocabit asinus hircum prolixse barbse, et formam ipsius mutabit; 2 indignabitur igitur montanus, vocatoque lupo cornutaurus in ipsos fiet. Ut autem saevitiae indulserit, " devorabit carnes eorum et ossa; sed in cacumine Uriani cremabitur; favillae rogi mutabuntur in cygnos,3 qui in sicco quasi in flumine natabunt; devorabunt pisces in piscibus, et homines in hominibus conglutient. Superveniente vero senectute efficientur submarini luces,4 atque submarinas in" sidias machinabuntur; submergent navalia, et argentum non minimum congregabunt; fluctuabit iterum5 Tamensis, convocatisque fluminibus ultra metas alvei procedet; adhibebit igitur fontem Gralabes dolo et nequitia repletum; orientur ex eo seditiones, provocantes Venedotos ad praelia. Convenient nemorum robora, et cum saxis Gewiseorum congredientur; advolabit corvus cum milvis, et corpora peremptorum devorabit; super muros Claudiocestriae6 nidificabit bubo, et in nido suo procreabitur asinus; educabit ilium serpens Malverniae, efc in plures dolos commovebit; sumpto diademate transcendet excelsa, et horrido racanatu populum patriee terrebit; in diebus ejus titubabunt montes Pathaii, et provincias nemoribus suis spoliabuntur; super1C

qui\ que, A. mutabit] vel mutuabit, Par. 3 cygnos] tignos, A.; vel cingnos, Par. above the line.
2

luces] lupi, Galf. Mon. iterum] vel igitur, Par. 6 Claudiocestrid] id est Glovernise, Par.
5

OHRONICA MAJOBA.

213

Galf. Mon. " veniet namque vermis ignei anhelitus, qui, emisso vapore, A.D. 465. " comburet arbores. Egredientur ex eo septem leones capiti- Vermis. " bus hircorum turpati, foetore narium mulieres corrnmpent, Septem " et proprias communes facient; nesciet pater filium proprium, IGOTIPS " quia more pecudum lascivient. Superveniet itaque gigas Gigas. " nequitise, qui oculorum acumine terrebit. universes. Ex" surget in ilium draco Wigornise et eum exterminare cona- Draco. " bitur; facto autem congressu superabitur draco, et nequitia " victoris opprimetur; aseendet namque draconem, et exuta "- veste insidebit nudus; feret ilium ad sublimia draco, erecta" que cauda verberabit nudatum, resumpto iterum vigore, " gigas fauces illius cum gladio confringet; implicabitur " tandem sub cauda sua draco et venenatus interibit. Suc" cedet post ilium Totonesius aper, et dira tyrannide oppri- Aper. " met populum. Eliminabit Claudiocestria leonem, qui diversis Leo. " prasliis inquietabit serpentem;l conculcabit eum sub pedibus Serpens. " suis, apertisque faucibus terrebit; cum regno tandem liti" gabit leo, et terga nobilium transcendet. Superveniet taurus " litigio, et leonem dextro pede percutiet; expellet eum per " regni diversoria, sed cornua sua in muris Exonise confringet. " Vindicabit leonem vulpes Kaerdubali, et totum suis denti- Vulpes. " bus consumet; circumcinget earn Lindocolinus2 coluber, Coluber. " preesentiamque suam draconibus multis horribili sibilo tes" tabitur. Congredientur deinde dracones et alter alterum Dracones. " dilaniabit; opprimet alatus 3 carentem alis et ungues vene" natas4 in genas configet. Ad certamen convenient alii, et " alius alium interficiet; succedet quintus interfectis,5 re- Quintus. " siduosque diversis machinationibus confringet; transcendet " dorsum unius 6 cum gladio, et caput a corpore separabit, " exuta veste aseendet alium, et dexteram caudae leevamque " iniciet; superabit eum nudus, cum nihil indutus pro" fecerit; casteros a dorso tormentabit, et in rotunditatem " regni compellet. Superveniet leo rugiens immani feroci- Leo rugi" tate timendus; ter quinque portiones in unum reducet, et ens, " solus possidebit populum; splendebit gigas colore niveo, Gigas.. " et ad candidum populum germinabit. Delifciae principes p. 69. " enervabunt, et subditi in beluas mutabuntur. Orietur in " illis leo humano cruore turgidus, supponetur ei in segete Leo rubi" falcifer, qui dum laborabit mente, opprimetur ab illo;^n.^,us " sedabit illos Eboracensis auriga, expulsoque domino, in Auriga'.
serpentem] vel ssevientem, Par. Lindocolinus} id est Lincolniensis, Par. 3 alatus} vel alitus, Par.
2 1

| 4 venenatas] vel - tus, Par. ! 5 Par. alters this to interfectus. | 6 unius~] vel illius, Par. 1 ,

214

MATTH.EI PARISIENSIS

vii. 4. Prophecies " Orienti, et rotarum suarum vestigia replebit sanguine. of Merlin. " Fiet deinde piscis in aaquore, qui sibilo serpentis revocatus Piscistauri. " coibit cum illo. Uascentur inde tres tauri fulgurantes, qui,

A.D. 465. " currum quern ducit ascendet; abstracto gladio minabitur Galf. Mon.

" consumptis pascuis, convertentur in arbores ; gestabit primus " flagellum vipereum, et a post genito dorsum suum con" vertet; nitetur ipse ei flagellum eripere, sed ab ultimo " corripietur ; avertent mutuo a sese facies, donee venenatum Colonus " ciphum projecerint. Succedet eis colonus Albaniae, cui a serpens. " dorso imminebit serpens; vacabit ipse tellurem subvertere, " ut patriffi1 segetibus candeant. Laborabit serpens venenum " diffundere, ne herbse in messes proveniant. Letali clade " deficiet populus, et moenia urbium desolabuntur ; dabitur " in remedium urbs Claudii, quas alumnam flagellantis inter " ponet; stateram namque medicinse gestabit, efc in brevi " renovabitur insula. Dein duo subsequentur^sceptrum, quibus Cornutus " cornutus draco ministrabit; adveniet alter in ferro, et draco. " volantem equitabit serpentem ; nudato corpore insidebit " dorso, et dexteram caudae iniciet ; clamore ipsius excita" buntur maria, et timorem secundo inicient. Secundus itaque " sociabitur leoni, sed exorta lite congressum facient; mutuis " cladibus succumbent mutuo, sed feritas belluas prsevalebit. " Superveniet quidam in tympano et cythara, et demulcebit " leonis s^vitiam; pacificabuntur ergo nationes regni, et leo" nem ad stateram provocabunt; locata sede ad pensas stude" bit, sed palmas in Albaniam extendet. Tristabuntur ergo Lupus " aquilonis provincias, et ostia templorum reserabunt; signifer signifer. " lupus conducet turmas, et Cornubiam cauda sua circumMiles. " cinget; resistet ei miles in curru, qui populum ilium in Aper. " aprum mutabitj vastabit igitur aper provincias, sed in " profundo Sabrinse occultabit caput. Amplexabitur homo " leonem in humo,2 et fulgor auri oculos intuentium excaecabit. " Candebit argentum in circuitu, et diversa torcularia vexabit. Nota si" Imposito vino, inebriabuntur mortales, postpositoque caalo dera. " in terram respicient; ab eis vultus avertent sidera, et soli" turn cursum confundent; arebunt segetes, his indignantibus, " et humor convexi negabitur ; radices et rami vices muta" bunt, novitasque rei erit in miraculum ; splendor Solis Mercurius. " electro Mercurii languebit, et erit horror inspicientibus ;
Stilbon

'

" Mutabit clypeum Stilbon Archadiaa, " Vocabit Venerem galea Martis ;
2 humo] vel vino, Par. Mon. has auro.

patere, A.; vel patrie, Par. in marg.

Galf.

CHRONICA MAJORA.

215

Galf. Mon. vii. 4.

Galea Martis umbram conficiet, Transibit terminos furor Mercurii; Nudabit ensem Orion ferreus, Vexabit nubes Phoebus sequoreus, Exibit Jupiter licitas semitas, Et Venus ^deseret statutas lineas. Saturni sideris livido corruet, Et falce recurva mortales perimet.

A.D. 465.

Orion. Phoebus. Jupiter. Saturnus.

Bis semis numerus domorum et siderum deflebit hospites ita transcurrere ; obmittent Gemini complexus solitos, et Gemini. urnam in fontes provocabunt ; pensa Libras oblique pende- 1 rc bunt, donee Aries recurva cornua supponat; cauda Scor- Aries] pionis procreabit fulgura, et Cancer cum Sole litigabit ; Scorpio. ascendet Virgo dorsum Sagittarii, et flores virgineos obfus- Virgo. cabit; cursus Lunas turbabit zodiacum, et in fletum pro- aSlttanusrumpent Pleiades. Officia jam nulla redibunt, sed clausa Pleiades. janua in crepidinibus Adrianse delitebunt. In ictu radii exsurgent aaquora, et pulvis veterum renovabitur; confligent venti diro sufflamine,1 et sonitum inter sidera conficient."

De reditu Aurelii in Britanniam.

Cumque in hunc modiim diu prophetasset Merlinus, astantes oinnes in admirationem commovit. Vortigernus igitur exitum suum scire desiderans, rogavit juvenem sibi dicere quod sciebat; ad quern Merlinus, " Ignem filiorum Constantini " difluge si vales; nam gentem Saxonum subjugabunt, et " teipsum infra oppidum Genorium2 inclusum comburent. Ru" bebunt sanguine Saxonum facies, et interfecto Hengisto " Aurelius Ambrosius coronabitur." Nee mora,3 cum crastina Aurelius dies illuxisset, applicuit Aurelius Ambrosius cum fratre suo Ambrosius Utberpendragon cum 4 innumera multitudine armatorum. Id. viii. 2. Convenerunt itaque Britones undique dispersi, et convocato Id. viii. 3. regni clero Aurelium in regem erexerunt. Sublimatus autem, ecclesias ad solum usque destructas, ut potuit, reparare vacavit. Erat autem largus in muneribus dandis, sedulus in divinis obsequiis, modestus in cunctis, et super omnia mendacium postponens, fortis pede, fortior equo, et ad regendum exercitum eruditus. Talibus insignitus virtutibus, fama ipsius in nationibus Celebris habebatur. sufflamine~\ namine,W., and so A. Par. has put in suf., as Galf. Mon. 2 infra oppidum Genoriuni] intra turrim, Galf. Mon.
1

Id. viii. l.

mora] W. ins. erat. cam] et, 0. W. Galf. Mon. has " decem milibus TDilitum comita tus."
4

216
A.D. 466.

MATTILEI PABISIBNSIS Ut Vortigernus rex incendio perierit.

Death of Anno gratise CCCCLXVI. Cum Britanni regem Aurelium cohor- Galf. Mon. Vortigern. tarentur, ut in Saxones impetum faceret, dissuasit rex, nam viii. 2. prius voluit persequi Yortigernum; deinde exercitum suum in Kambriam dirigens, oppidum Genorium petivit. Ut igitur ad illud pervenit, proditionis patri et fratri illatae l reminiscens, astantibus ait, " Kespicite, duces nobilissimi, nujus turris " moenia si possint Yortingernum protegere, qui fertilem " patriam devastavit, nobiles regni exterminavit, sacras eccle" sias destruxit, et Christianitatem fere a mari usque ad mare " delevit, et, quod magis dolendum censeo, patrem meum et " fratrem prodidit. Nunc, cives nobilissimi, viriliter agite et " vindicate vos prius in ilium, per quern haac omnia acces" serunt, et deinde arma vertamus in hostes." Nee mora, diversis machinationibus adhibitis, moenia diruere nituntur. Postremo cum csetera defecissent, adhibuerunt ignem, qui cum alimentum suscepisset non cessavit, donee turrim combussit cum Yortigerno.2

Item.
Theodore!;, Anno gratise ccccixvu. Theodorius,3 episcopus civitatis quaa, Ado, col. bishop of a Gyro Persarum rege condita, Cyriae nomen accepit, vir in 14. Cyrus. divinis scripturis ad perfectum eruditus, in ecclesia clarissima columna4 refulsit.

Item,
Alaric II., Anno gratise CCCCLXVIII. Clodoveus, rex Francorum, mil- Id. slain by Hario decimo ab urbe Pictavis, Alaricum regem Gothorum Clovis, at interfecit ; cujus filius Amalricus evadens in Hyspanias aufugit. Continuatio. Conquests Anno gratise ccccixix. Clodoveus rex Tholosam, Santonas, Id. of Clovis. omnemque terram Aquitanicam sibi subjugavit, et Gothos p. 70. Arrianos inde expellens, Francos ibi catholicos habitare constituit.
1

z'/fate] om. W., having facia in the corrector's hand in the margin. O. has illate. 2 combussit cum Vortigerno] et Vortigernum combussit, O. W.; et

Vortigernum exarsit, Galf. Mon. O. does not seem to have had turrim. 'J Theodorius^ Theodoretus, Bede. 4 columna] calumpna, A.

CHRONICA MAJORA. Continuatio.

Ado, col. 104.

217

A.D. 470.

Anno gratise CCCCLXX. Salvianus presbyter apud Massiliam Salvian of scripsit ad Claudianum, presbyterum Viennensem, librum unum Marseilles, expositionis extremse partis in Ecclesiasfcen. Item. Simplicius Papa.

VitPontif. Anno gratiae CCCCLXXI. Simplicius sedit in cathedra Romana Pope Sim' annis quindecim, mense uno, diebus septem, et cessavit sedes plicius. diebus sex. Hilarius episcopus Jiabetur insignis.
Ado, col. 104.

Anno gratiae CCCCLXXII. Hyllarius, Arelatensis ecclesiaa prae- Hilary, sul, vir elemosinarius et paupertatis amator, in scripturis bishop of res divinis doctus emicuit. ' Aurelius cum Hengisto pugnavit.

Hen. Hunt, Anno gratise CCCCLXXIII. Aurelius Ambrosianus Hengistum Battle of pp. 708 c, et Osricutn filium suum, cognomento Esc,1 in Cantia ad bellum Wippedes709 D. provocans, duodecim cuneos Britonum ordinavit in loco qui flete. (Ebbspostea Wippedesflete dicebatur, ubi diu et acriter ex utraque fleet?). parte pugnantes, sanguinem non minimum profuderunt, sed victoria dubia et adeo lacrimabilis fuit, quod, multo postea tempore, nee Saxones fines Britonum, nee Britanni Cantiam intrare praasumerent. Saxones vero quendam principem mag- Origin of num, Wipped appellatum, ibidem inter caeteros amittentes, the name Wippedeslocum belli ad memoriam ipsius Wippedesflete vocaverunt. flete. Oontmuatio.
Ado, col. 104. '

Anno gratiaa CCCCLXXIV. Claudianus, presbyter Viennensis, Claodian vir in rebus eoclesiasticis ad disputandum subtilis, floruit. of Vienne. Item.

Id.

Anno gratiae CCCCLXXV. Prosper, Aquitannicaa regionis, ad- Prosper of versum Euticen dictavit epistolas de vera incarnatione Christi Aquitaine. et libero arbitrio male sentientem.

Esc] Cese, A. O. W. Hengist's son is only called Esc by Hen. Hunt. The other name is from Bede, H. E.

ii. 5, p. 154 D, who has " cognomento Oisc."

Oeric,

218 A.D. 476.

MATTILEI PAEISIENSIS Nota mvraculwm.

RegulaAnno gratiaa CCCCLXXVI. Hyllarius, Eomas urbis1 episoopus, tions of prohibuit ne clerici laicali habitu uterentur, presbyteris et ope Ju- concubinag suas interdixik Eodera tempore, dum Clodoveus, Gregor. rex Francoruin, contra Alemannos confligeret et ejus graviter Turon. Clovis exercitus lasderetur, elevatis in caelum oculis, dixit, "Domine11'30' over the " Jesu Christe, quern uxor mea Chrotildis colit, tuam opem Germans, " devotus efflagito. Et si mihi in hoc certamine victoriam and his dederis, de cetero credam et in tuo nomine baptizabor." " ' Quod cum dixisset, Alemanni in fugam acti sunt, et rex cum triumpho ad patriam remeavit. Tune, accersito2 sancto Eemigio episcopo, baptizatug est cum omni gente sua. Zenon imperator; Elle primus vex AustraUum, Saxonum ess Anglis venit in JBritanniam.. Zeno. Anno gratis CCCCLXXVII. Zenon, Eomanum suscipiens im- Ado, col JSlla lands perium, annis septendecim regnavit. Eodem anno Elle dux 104. in Britain, et tres filii ejus, Cymen, Plenting, et Cyssa, in Britanniam ' venientes, in loco, qui3 postea a [Cymene] Oymenesoara, id est, portus Cymeni, dicebatur, applicuerunt; egredientibus autem illis innumera Britonum turba convolarunt, et bellum illico inierunt. Sed Britones campum deserentes, ad proximum nemus, quod Andredeswold dicebatur, fugati sunt. Saxones vero litora maris in Suthsexia occupantes, magis magisque sibi regionis illius spatia subjugarunt. Item. Nota matris pietatem. Leo II. Anno gratise CCCCLXXVIII. Zenon imperator Leonem filium Ado, col. saved by suum interficere quaerens, mater ejus pro eo alium ei similem 104' is motner. Q^tulit, qui postea in clericatu usque ad Justiniani tempora perduravit. Item. A copy of Anno gratiae ccccixxix. Corpus Barnabas apostoli, et evan- Id. S. Mat- gelium Mathasi ejus stilo conscriptum, ipso revelante, reperthew's gos- tum est>
pel written by S. Barnabas. ftem,

Odoacer takes Rome.

Anno gratiaa CCCCLXXX. Odoacer, rex Gothorum, Eomam Id. obtinuit, quam ex eo tempore regeg eorum diutius tenuere.
urbis] vel, A. accersito] acquisito, W. qui . . . dicebatur] Hen. Hunt. has only ad Cymenesore.

CHRONICA MAJORA.

219

ContmuaUo.

AJ). 481.

Ado. col. Anno gratise CCCCLXXXI. Theodoricus, rex Gothorum, utram- Kavages of 104 que Macedonian! Thessaliamque depopulates est, et Italiam Theodoric. infestus occupavit.

Item.
Id., coll. Anno gratis CCCCLXXXII. Hunericus, rex Wandalorum Arri- Perse'cu104, 105. anus, exulatis in Affrica trecentis tribus episcopis catholicis, tin of the ecclesias eorum clausit, plebemque variis affecit suppliciis, et, a TT lc s innumeram multitudinem pro fide veritatis peremit; et manus Qeric, king linguasque innumeris prseeidens ut catholicee confessionis of theVanloquelam anferet, multa martyrum milia effecit. ^a^sItem. Clodoveus in consanguineos seevit. Id., col. 105. Anno gratise CCCCLXXXIII. Clodoveus, rex Francorum, Eeg- Eegnacanacarium propinquum suum et fratrem ejus cepit et interfecit. rius slain by Clovis. Nota cupiditatem. Id.
J

Timoth

Anno gratiae CCCCLXXXIV. Tymotheus, extincto ab Alex- v^TuruSp andrinis Protherio, aut voluit aut passus est ab uno episcopo Alexanin loco occisi episcopi sese ordinari. dria. Hen. Hunt. Anno gratias ccccixxxv. Britones, duce Ambrosio Aurelio, Battle of pp. 708 c, convenerunt ad pugnam apud Mercredesburne contra Elle et Mercredes710 B. filiog suos, et cum diu et acriter pugnam commisissent, Elle "urne< cum filiis suis, non sine dispendio Britonum, campum deseruit. Misit igitur Elle in patriam suam propter majorem copiam armatorum.

Item.
Vit.Pontif. Anno gratiae CCCCLXXXVI. Felix sedit in cathedra Eomana Pope Felix annis octo, mensibus undecim, diebus septendecim, et cessavit ^' sedes diebus quinque.
Aurelius Saxones ad pugnam provocans victoriam adeptus est.

Galf. Mon. Anno gratise ccccixxxvu. Ambrosius Aurelianus, maxima Victory of viii. 3-5. Britonum multitudine collecta, Saxones ad pugnam provocare Aurelius disposuit. Exercitum itaque suum versus aquilonem dirigens, m rosiusHengistum cum suis Saxonibus trans Humbrum invenit. Hengistus vero cum adventum ipsius comperisset, perrexit
aft] om. W.

220

MATTHJEI PARISIENSIS

A.D. 487. audacter in obviam, et in campo, qui Maisbelli vocababur, quo Galf. Mon. Aurelius erat transiturus, subitum atque furtivum impetum Vlu - 4> facere affectans, Britones non premeditates disposuit occupare; quod tamen Aurelium non latuit, nee iccirco campum distulit adire. Dispositis tandem in utraque parte catervis, congrediuntur acies, cruoremque non minimum utrobique difiundunt; Hengist hinc Britones, illinc Saxones, vulnerati moriuntur. Demum flies to quoque cum Hengistus 'socios suos succumbere vidit BritoConisnesque prasvalere, confestim diffugit, itaque l oppidum Kaerborough, 2 but does conan, quod nunc Cuningeburc appellatur, petivit. Sciens not enter it vero quod omne tutamen suum in gladio et hasta consisteret, oppidum intrare noluit, quia illud Aurelio resistere nequaquam aestimavit. Insequitur eum Aurelius, et quoscumque in itinere reperiebat, amputatis capitibus, ad tartara destinavit. Potitus itaque victoria Aurelius, Deum casli ex intimo cordis aflectu laudare non cessavit, qui sibi de hostibus triumphum reportare concessit. Aurelius ecelesias destructas recedificare fecit. The Anno gratias ccccixxxvm. Aurelius Ambrosius, cum per Cf. Galf. churcb.es Britanniam hostes quasrendo transitum faceret, invenit eccle- Mon. viii. Aurelius ^ s*as ac^ slum usque destructas, unde vehementer condoluit. 3 AmbroAccitis itaque casmentariis et lignariis, sedificia divina repasius. rare curavit. Dispositis ergo in eis presbyteris et clericis, p. 71. divinum obsequium ad statum debitum revocavit. At ubi profana deorum templa et idola invenit, a memoria hominum universa delevit; justitiam et pacem ecclesiis et viris ecclesiasticis observare pra3cepit, beneficia multa contulit, et orare pro regno et ecclesisa statu omnibus imperavit. Aurelius Hengistum bello victum cepit, ac decapitari prcecepit. Defeat and Anno gratise CCCCLXXXIX. Aurelianus Ambrosius, epistolas death of ad universes Britanniee fines dirigens, prsecepit ut omnes, qui potuerunt arma movere, ad eum quamtocius convenirent, et at the Don. paganos exterminare a Britannia finibus laborarent. Congregatis igitur omnibus, promovit exercitum Ambrosius versus aquilonem, et Hengistus cum Saxonibus super flumen quod Don appellatur, aciebus ad bellum instructis, invenit. Quid multa? Concurrentibus hinc et inde catervis, acerrimam commisere pugnam, cruoremque3 non minimum utrobique diffunitaque] atque, 0. W. The end of this chapter is considerably altered from Galf. Mon. 3 This is the third time the com2 1

piler has used this expression. See above, under the years 473, 487. The mention of Hengist's death at the Don is peculiar to him.

CHRONICA MAJOEA.

221

Galf. Mon. dunt. Dumque in hunc modum diutisshne decertassent, dux A.D. 489. viii. , 6. Claudiocestriae l Eldol, cui ardens inerat desiderium cum Hengisto congrediendi, cum phalange cui prseerat cuneos penetrans, cepit Hengistum per nasale cassidis, summisque utens viribus ipsum infra concives suos pertraxit; "Desiderium " meum," inquit, "hodie adimplevit Deus ; victoria enim " nobis in manu est." Diffugerunt itaque Saxones, quo impetus quemque ducebat, quos Aurelius fugientes iusequens, Octa flies immisericorditer trucidavit. Octa vero, films Hengisti, cum to York, majori mulfcitudine Eboracum, Eosa autem urbem Aldclud, kosa to Id. 7.. petierunt. Ut igitur triumphavit Aurelius, cepit urbem Co- ton nani, et ibidem tribus diebus moratus est ; post hasc, con- Conisvocatis ducibus, pra3cepit decernere quid de Hengisto fieri borough debuisset. Surgens itaque Eldadus, episcopus Claudioces- *fken -ty trensis et frater Eldol duels, jussit omnes tacere,2 " Etsi " omnes istum liberare vellent, ego eum in frusta conci" derem. Samuel namque propheta, cum Agag regem Ama- 1 Reg. xv. " lech in bello cepisset, mactavit ilium in frusta, dicens, 33> " Sicut fecisti matres sine liberis, sic faciam matrem tuam " hodie sine liberis inter mulieres ; similiter facite de isto qui " alter Agag existit." Accepto itaque Eldol gladio duxit eum Hen. Hunt, extra urbem, et amputate capite ad tartara direxit. Successit p. 710 B. ei Qsric filius ejus, cognomento Esc, super gentem Saxonum Beda,H.E. in Cantia, a quo reges CantiaB usque hodie " Eskinges " ii. 5, p. vocantur. Dederat namque Vortigernus provinciam illam D ' Hengisto pro filia sua, ut superius relatum est, et sic earn vi 12 Q' annis viginti quatuor, quasi jure hasreditario, possidebat.3 Ut Octa misericordiam impetravit. Galf. Mon. Anno gratise ccccxc. Aurelianus Ambrosius exercitum suum Siege of viii. 8. duxit ad Eboracum, ut Octam filium Hengisti expugnaret. J^eliS Cumque civitatem obsedisset, dubitavit Octa urbem contra Ambrosius. tantam multitudinem retinere; communicato itaque salubri consilio, egressus est cum nobilibus qui secum erant, et sese suosque regi in hsec verba prsesentavit, "Victi sunt dii mei, " Deumque tuum regnare non hEesito, qui tot nobiles ad te " venire compellit.4 Accipe ergo nos,. et nisi misericordiam " adhibueritis, ad quodcunque supplicium voluntarie paratos." Octa and Motus igitur pietate Aurelius, ut erat pius, misericordiam habuit de eis. Exemplo etiam Oetas venit Eosa, ca3terique

3 possidebat] possidebit, A. This A. inserts cum. West, inserts " et ait, frendens last clause is due to the compiler. 4 compellit] compellet, A. pro ira." 1

222

MATTH^ET PARISIENSIS

eis regionem prope Scotiam, et foedus cunctis1 confirmavit. Deinde perrexit ad monasterium Ambrii prope Kaercaradoc, Galf. Mon quae nunc Saresberia dicitur, ubi principes defuncti jacebant, vm' 9>10quos Hengistus prodiderat, et pietate commotus in lacrimas resolutus est. Deliberans ergo apud se, ut locum, ubi2 tot nobiles jacebant, memorabilem faceret, jussit Merlinum vatem diligenter quaerere, ut consilio ipsius, quod desiderabat, implere potuisset. Cumque3 Merlinus ad regis praasentiam perductus fuisset, [exposuit] ei de morte nobilium memoratorum, quomodo prodiderant eos Saxones, et quod voluit locum honore debito venerari. Tune Merlinus, aliquantulum in extasi mentis positus, tandem respondit, dicens, " Si volueris, domine mi The stones " rex, opere perpetuo sepulturam decorare, mitte pro chorea of the " gigantum, quee est in Killarao, monte Hybernias, ubi talis Giants' " est lapidum structura qualem nemo hujus eetatis oculis dance " perspexit.4 Grandes5 sunt lapides et mirabiliter collocati, brought from Kil- " qui, si eo modo hie quo ibi sunt positi locati fuerint, stadare by " bunt in geternum, et6 memorabilem facient sepulturam." Adld.viii.il Merlin's direction. haac Aurelius in risum solutus Merlino respondit, "Numquid " lapides Hyberniae meliores sunt lapidibus istius regionis, " ut ex tarn longinquo ad Britanniam veherentur?" Ad quern Merlinus, " Ne vanum, rex, moveas risum; nam inystici " sunt lapides, et ad diversa medicamenta salubres. Gigantes " eos olim asportaverunt ex ultimis finibus Affricaa regionis " illuc, ut balnea infra ipsos7 conficerent, cum variis infirmi" tatibus gravarentur. Ijavabant namque lapides cum variis " herbarum confectionibus et fundebant in balnea, unde cura" bantur gegroti; nee est ibi lapis qui careat medicina." Cumque haec audissent Britones, pro lapidibus mittere decreverunt; eligitur ergo TJther frater regis, cum quindecim milibus armatorum, qui, si ab aliquo impedirentur, prselio lapides asportarent; eligitur et Merlinus, ut ipsius8 ingenio omnia agerentur. Paratis igitur navibus mare ingrediuntur, et velis prosperis ad Hyberniam pervenerunt. Cumque Gillo- Id. 12. mannius rex Hyberniaa adventus eorum causam cognovisset, astantibus dixit, "Armate vos, viri, armate, quia, dum mihi " yita inerit, non auferent a nobis minimum choreas lapillum." JSTec mora, congrediuntur partes, sed victoria Britonibus cessit.
1 5 cunctis] cum eis, O. W. West., Grandes] Grandi, A.O., and so as Galf. Mon. W., though corrected in the margin.

A.D. 490. qui diffugerant, et misericordiam impetrarunt; dedit ergo

ubi] quo, O. W. West. Cumque] Ut, W. ; Tit autem, West. 4 perspexif] prospexit, 0. W. West.
3

6 et ... sepulturam] not in Galf. Mon. 7 ipsos] ipsis, A. 8 ipsius] ipsi, A.

CHRONICA MAJORA.

Galf. Mon. Deinde Killaraum montem adeuntes, structuram lapidum in A.D. 490. Tin. 12. vanum deponere laborabant; deficientibus autem cunctis subrisit Merlinus, suasque machinationes conficiens, levius quam credi potest lapides deposuit, navibusque imposuit, et cum gaudio ad Britanniam perduxit. Quod cum Aurelio indicatum fuisset, venit cum episcopis et abbatibus et aliis regni magnatibus in montem Ambrii, ubi in die Pentecoste coronam portavit, et duabus ecclesiis metropolitanis pastores instituit, concedens sedem Eboraci sancto Samsoni viro illustri, Dubricio quoque urbem Legionum. Cumque haec et alia ibidem peregisset, prsecepit Merlino lapides circa sepulturam nobilium erigere; qui prasceptis ejus obediens, eodem modo quo in Killarao monte positi fuerant, mirabiliter collocavit. Sigebert, Eodem anno, Idacius, Leviciae* Hyspaniarum urbis epi- Idacius. col. 93. scopus, cronica sua, a primo Theodosii consulatu inchoata, hue- p. 72. usque perduxit. Grennadius etiam de viris illustribus librum Gennadius. suum hoc anno terminavit. De Sancto Patricia Hibernensium doctors. Anno gratias ccccxci. Sanctus Patricius, secundus Hybernife S. Patrick, archiepiscopus, anno setatis suae centesimo vigesimo secundo in Domino quievit. De cujus sanctitate et miraculis multa Nennius, leguntur insignia; nam per annos quadraginta preedicabat 59, p. 72 A. yirtutes apostolicas, dum cascos illuminabat, surdos audire faciebat, da3monia ab obsessis corporibus fugabat, incarcerates propriis sumptibus2 liberabat, mortuos novem divina virtute Id. 60. prasditus suscitabat. Abgetoria quoque trecenta quadraginta quinque et eo amplius scripsit, totidem episcopos ordinavit, presbyteros autem tria milia, necnon duodecim milia hominum in regione ilia3 ad fidem Christi convertit; reges septem, qui erant filii Amolgith, in uno die baptizavit, quadraginta diebus totidemque noctibus in cacumine collis Heli jejunavit, ubi tres petitiones pro his Hybernensibus, qui fidem Christi susId. 61. ceperant, postulavit;. primo petiit, ut unusquisque susciperet pcenitentiam, licet in extreme statu vitas; secundo, ne ab infidelibus consumeretur in aaternum; tertio, ne supervivat aliquis Hybernensium in adventu Judicis, quia delebitur per orationem Sancti Patricii septem annis ante judicium. In uno4 autem colliculo benedixit populum Hybernise, et ideo
LevicicE\ Levide, W. ; Levice or Levite, West. This is Idacius Lamacensis, or Lemicensis (. e. of Lima), bishop of Aquae Flavise (Chaves in Portugal). 2 West, inserts redemptos.
1

Id.

ilia] so Par., altering the original reading Conacta, which W. has, as Nennius. O. has Conata. 4 uno} So Par., altering A. ; illo, W. West.

224

MATTHJU PABISIENSIS

A.D. 491. ascendit, ut oraret pro eis et videret fructum laboris sui. Nennius, S.Patrick. Yenerunt etiam ad eum ibi aves mulfci coloris innumerabiles 61, p. 720. ut benediceret eis,1 quae,2 ad interpretationem sancti, significant omnes sanctos utriusque sexus Hybernensium pervenire ad -eum in die judicii ad patrem et magistrum suum, ut sequantur ilium ante Deum. Quatuor modis asquantur Moyses Id. 62. et Patricius; primo, angelo sibi colloquente in rubo igneo; secundo, in monte quadraginta diebus cum noctibus jejunavit; tertio, similes fuerunt aatate centum viginti duorum annorum; quarto, quia sepulchrum ejus non invenitur, sed in occulto humatus est, nemine sciente.3 In pueritia autem, cum esset Marian. natione Hybernensis, a patre cum duabus sororibus suis in Scot., a. 388. Scotiam venditus est cuidam homini, qui Cuulcu dicebatur, Nennius, et porcarius illius erat. Denique decimo septimo aatatis suss 55, p. 7IB. anno a captivitate ad patriam suam reversus est, et nutu Dei sacris litteris eruditus; atque tandem Eomam veniens, ibidem tempus suum protrahebat donee eruditior haberetur, sanctasque percurrens scripturas divina mysteria penetravit. Dumque ibidem moraretur, missus est Palladius episcopus a Papa Caalestino ad Scotos in Christum convertendos; qui verbum Dei primo in Scotia prsedicans, tandem Britanniam pervenit, et in terra Pictorum defunctus est. Audita vero morte Pal- Id. 56. ladii, Patricius, Theodosio et Yalentiniano imperantibus, a papa Caalestino ad partes occiduas missus est, ut vexillum (This is ensanctse crucis gentibus praadicaret. Cumque ad Britanniam larged pervenisset, praedicavit ibi verbum Dei, et a gentibus regionis from Nennius.) illius cum gaudio susceptus est. Deinde ad Scotos se con2 Tim. ii. 9. ferens, prsedicavit quod verbum Dei non potuit alligari. Tan- Id. 57. dem a Mathaeo, per mirabilem archiepiscopum,4 ad episcopalem gradum promotus, nomen Patricius in ordinatione suscepit, nam Mannun antea vocabatur. Ordinati sunt etiam cum eo Ausilius et Tserninus, et caateri nonnulli ad ordines inferiores, ut sub ipso Domino ministrarent. Tune, accepta benedic- Id. 58. tione in nomine Sanctaa Trinitatis, navem ascendit, et perveniens ad Britanniam insulam, praedicavit ibi multis5 diebus. Deinde ad Hiberniam 6 cum thesauris spiritualibus transcendens baptizavit eos, et annis octoginta ibi praadicavit; ubi tandem Id. 62. ad culmen religionis provectus, ut relatum est, in senectute Id. 61. bona et virtutibus insignis in Domino quievit.
1

eis] eos, W. guts'] qui, A. 3 sciente] scientie, A. 4 per mirabilem archiepiscopum~\

2

rege et a sancto episcopo, Nennius ; archiepiscopo, West. 5 munis'] non multis, Nennius. 6 Hiberniam] Britanniam, A.

CHRONICA MAJORA.

225
A.D. 492.

Vt Elle rex Andredcestre cepit.

Hen. Hunt. Anno gratias ccccxcu. Elle, qui regionem Australium Sax- Andredces11. p. 710 onum, ut supra dictum est, occupaverat, venit ex partibus ter taken A, c. Germanise, militare subsidium ducens secum, cujus fretus auxilio Andredescester urbem munitissimam obsedifc; quo audito, convenerunt undique Britones quasi apes, et, assilientibus Saxonibus a tergo semper assistentes,1 cum viris sagittariis hostes acriter infestabant. Dimissis ergo moenibus, pagani gressus efc arma dirigebant in eos; at Britones, pedum velocitate illis prasstantiores, silvas cursu petebant, atque iterum ad mcenia tendentibus paganis, rursum a tergo infestabant. Hac arte Saxones diutius fatigati, stragem non minimam sunt perpessi. Tune Saxones, exercitum in duas partes dividentes, partem unam moenibus civitatis et alteram ad debellandum Britones assignarunt; cives vero diuturna fame contriti, cum jam pondus infestantium paganorum diutius ferre nequivissent, omnes in ore gladii perierunt, civitatemque illam hostes penitus deleverunt. Locus itaque civitatis usque hodie transeuntibus ostenditur desolatus, Mansit ergo ibidem Elle2 cum tribus filiis suis, et regionem illam, quaa usque hodie Anglice " Suthsexe," Latine aufcem occupies " Regio Australium Saxonum " dicitur, colere coepit. Sussex. Nota. Sigebert, col. 93. Anno gratiaa ccccxcni. Anastasius Romanum sumens im- Anastasius perium, annis xxv.3 imperayit. emperor. Et sciendum est, quod anno, quo Zenon mortuus est, et Anastasius imperare cospit, erant anni secundum Romanes ab Adam4 quinque milia nongenti octoginta novem, et secundum supputationem Alexandrinorum quinque milia nongenti octoginta tres. Ut Gertie, primus rex Oceidentalium Saxonutn, venit in JBritanniam. Vit. Pontif. Anno gratiaa ccccxciv. G-elasius sedit in' cathedra Romana Pope GelaHen. Hunt, annis quatuor, mensibus octo, et diebus novendecim. Eodem sius Iii.p. 710 E. tempore Gertie, et filius ejus Kineric, cum quinque navibus anding of an in Britanniam applicuerunt, in loco qui postea de nomine
3

assistentes~] assistentibus, A.

xxv.] xxi., W., though O. has

ab Adam] om. W.

2 Elle] ille, A.

xxv.
4

226

MATTH^EI PARISIENSIS

A.D. 494. ejus Certichesora, id est, portus Gertie, dicebatur; quo die convenit universa multitude regionis contra eos, et pugnam Hen. Hunt, viriliter commiserunt. Saxones vero coram navibus immobiliter " P- 710 E. stabant, donee noctis tenebrse litem et lucem dirimerent ;* inventis autem Saxonibus asperis, Britanni sese subtraxerunt, et pagani in terra hostili non sine frequentibus bellis regionis litora maris ibidem magis ac magis occupare coeperunt. Ab Cf. Flor. isto quoque Gertie f eges Oceidentalium Saxonum originem p. 524 C. habuerunt. Nota, de hceretico.2 Anastasius Anno gratise ccccxcv. Anastasius imperator Accatium haereti- Sigebert, endeavours cum et damnatum revocare cupiebat, at 3 Romani non consen- col. 93. to restore gerunt. Erat autem Constantinopolitanus episcopus, sed Deo (not m Acacius i a- , ^ i r r > Sieebert "> bishop of e* sanctae ecclesise eflectus est odiosus. eugcuciu; Constantinople. Continuatio. Achatius hcereticus fulvninatur.
p. 73. Death of Acacius.

Anno gratise ccccxcvi. Achatius haereticus memoratus ful- Id. mine ictus periit. Per idem tempus Pascentius filius Vorti- Galf. Mon. gerni, qui in Germaniam, ut superius relatum est, diffugerat, viii- 13returns to in manu valida et armata, in aquilonali parte Britanniaa applicuit, ut sese patremque suum in Aurelium regem Britonum Britain. vindicaret. Cumque id 4 regi nuntiatum fuisset, collegit exercitum et obviam perrexit; qui ultro ad prselium venientes pugnam commiserunt, sed Pascentius tandem victus est, et in fugam propulsus. De morte Aureliani vegis. Pascentius Anno gratiae ceccxcrn. Pascentius memoratus, ad Gillo- Id. viii. 14. obtains mannium regem Hyberniae se conferens, postulayit auxilium, help from ut se in Aurelium yindicaret; Gillomannius vero, quia Aurelius Ireland. Choream gigantum ab Hybernia yiolenter asportayerat, auxilium promisit, Paratis itaque navibus ascenderunt eas, et velis prosperis in urbe Menevia appulerunt; quo divulgato, Uther frater Aurelii, quia et ipse infirmus jacebat, contra Gillomannium et Pascentium in Kambriam perrexit. Sed Pascentius antequam pugnam cum TTther fratre regis iniret, cum Aurelium infirmari cognovisset, corrupit quendam Saxonidirimerent} So altered by Par.; dirimebant, O. W.; diremerunt, H. Hunt. 2 de hceretico'] hsereticum, W.
1 3 cupiebat, at] So altered by Par. ; cupiens, O. "W.; cupiebat
4

id] om. W.

CHRONICA MAJORA.

227

Galf. Mon. cum, Eopa nominatum, donariis multis, ut Aurelium regem A.D. 497. vm. 14. veneno perdere procuraret. At proditor ille, habitum monachi suscipiens, versus Wintoniam iter arripuit; postremo urbem ingressus et se medicum fingens regiis ministris obsequium suum obtulit, qui nihil potius quam medicum expectabant; qui tandem ad regis preesentiam perductus venenum ei porrexit; quo hausto, praacepit illi nefandus proditor ut dormiret, recepturus ilico sanitatem; nee mora, illabente per poros Death of corporis et venas veneno. mors pariter subsecuta est. Deinde Aurelius J-.L -11 latenter elapsus, a curia recessit. bed dum Ambrosms. T -j. a j j proditor ille, -i j. x Id. viii. 16. Wintonias ista gererentur, Grillomannius et Pascentius in Kambriam contra Uther fratrem regis pugnam acerrime commiserunt. Sed tamen convaluit1 TJther, et, interfectis Gillomannio GiUoman Id. viii. 14. atque Pascentio, victoriam reportavit. His ita gestis, apparuit and Passtella mirae magnitudinis et claritatis, uno tantum radio con- centius tenta, ad cujus radium erat globus igneus in similitudinem r<omet draconis extensus, et ex ore ejus duo radii procedebant, quorum unus longitudinem suam ultra Gallicana climata extendere videbatur, alter vero versus mare Hybernicum verId. viii. 15. gens, in septem radios minores terminabatur. Hoc sidere viso, Uther, nimio terrore percussus, sapientes suos sollicitabat, ut, quid stella portenderet, indicarent; qui respondentes dixerunt, " Te quidem sidus et igneus draco sub sidere significat; Its ex" radius autem, qui versus Grallicanam plagam porrigitur, planatlon" portendit filium tibi futurum potentissimum, qui plurima " regna, quaa sidus contegit, possidebit; alter vero radius filiam " innuit, cujus filii et nepotes regnum Britanniaa succedenter " habebunt. Festina ergo, dux nobilissime, festina; defunctus " est enim ille frater tuus, rex Britonum inclitus Aurelius2 " Ambrosius, cum quo simul militia et gloria Britonum ex- Burial of Id. viii. 16. " piravit." Nee mora, venerunt nuntii casum regis indicantes, Aurelius et ipsum jam ab episcopis et abbatibus regni regio more Ambrosius. sepultum infra Choream gigantum, quam ipse fieri imperarat. De coronations Uterpendragon. Anno gratise ccccxcvui. Anastasius sedit in cathedra Eo- Pope Anmana anno uno, mensibus undecim, et diebus viginti quatuor. astasius II. Galf. Mon. Per idem tempus, Uther, frater Aurelii regis Britonum de- Coronation viii. 16. functi, audito casu fratris, cum festinatione Wintoniam venit, of UtherId. 17. et convocato populo regni et clero Britannise diadema suscepit. Keminiscens itaque de sidere supradicto, jussit fabricari duos convaluit] invaluit, W.; prajva- I 2 Aurelius] altered by Par. from luit, Galf. Mon. j Aurelianus. P 2
1

Vit. Pontif.

228

MATTHJJI PARISIENSIS

illo ergo tempore vocatus fait Britannice Utherpendragon, Anglica vero lingua1 "Uhtherd drakehefed," Latine autem " Uther caput draconis;" unde usque hodie mos inolevit (Not from regibus terrse hujus, quod pro vexillo draconem in bellicis Galf. Mon.) expeditionibus ante se statuunt deferendum. Sub his diebus, Octa filius Hengisti, atque Eosa cognatus Galf. Mon. Rising of Octa and suus, cum soluti essent a foadere quod Aurelio pepigerant, viii. 18. Eosa. moliti sunt regi TJther bellum movere et suos [fines] dilatare.2 ' Maxima igitur Saxonuni multitudine stipati aquilonales Britannia provincias invaserunt, et munitiones ab Albania usque ad Eboracum penitus destruxerunt. Postremo cum urbem Aldclud obsidere incepissent, supervenit Utherpendragon cum tota fortitudine regionis, et cum illis pugnam commisit. Eestiterunt viriliter Saxones, et Britones in fugam propulerunt, insecutique sunt eos pagani usque ad montem Danet,3 dum sol diem stare permittebat.4 Occupaverunt montem Britones, illumque pro refugio habuerunt, quid agerent ignorantes. Tandem salubri consilio decreverunt nocturnum in hostes impetum facere, atque ipsos soporatos et inermes occupare; statuti itaque per turmas et armati, castra hostium petunt, eosque acriter invadunt; qui ita ex improviso occupati inutiliter praslium reddiderunt, cum casteri ex praemeditatione Their de- audaciam recepissent; tandem capti sunt Octa atque Eosa, et feat, Saxones penitus dissipati. Denique omnibus pacificatis rex Id. viii. 19 capture, Londonias perrexit, Octam quoque et Eosam ibidem in carcere and imprisonment servari fecit. Festo etiam Pasehali imminente jussit proceribus in London. regni ibidem convenire, ut, sumpto diademate, sanctum diem honore debito celebraret. Paruerunt ilico cuncti, et rex festivitatem cum gaudio celebravit. Aderat inter casteros nobiles Guilty love Gorlois, dux Cornubiae, cum uxore sua Igerna, cujus pulchriof Uther for Igerna, tudo omnes mulieres Britannise superabat; quam rex cum inspexisset, subito incaluit amore illius, et illi soli aurea wife of Gorlois, pocula incessanter et fercula dirigebat; quod cum maritus ejus duke of comperisset, iratus valde sine licentia a curia recessit. Rex Cornwall. itaque valde indignatus, Cornubiam cum festinatione petivit, in urbes ejus et oppida ignem accumulans; ad ultimum cum ad oppidum Dimilioch pervenisset, comitem obsessum ad praslium provocavit. Comes vero inconsulte agens, oppidum
vero lingua] om. W. suos fines dilatare] nationes ejus dilacerare, Galf. Mon. 3 Danet] Damen, Galf. Mon.
2 1 4 dum . . . permittebat'] dum sole dies emicuit, West.; O. W. and Galf. Mon. as text.

A.D. 498. dracones ex auro, ad similitudinem draconis quern in radio Galf. Mon, The dra- stellaa inspexerat, et unum in ecclesia primse sedia Wintoniae vm< *' gon stan- obtulit, alterum vero sibi retinuit in praslia deferendum. Ab dard.

CHRONICA MAJORA.
vm< 20

229

Galf. Mon. egressus est; sed inter primes corruit letaliter vulneratus, efc A.D. 498. socii ejus penitus sunt dissipati. Rex vero, post mortem illius, uxorem ejus duxit matrimonio copulatam, genuitque ex ea p. 74. filium et filiam ; filius autem Arthurus dicebatur, filia vero Birth of Id. viii. 19. Anna. Sed Arturus, ut Celebris haberetur, mira probitate Arthur ., and Anna. promeruit. Duo Apostolici consecrantur. Vit. Pontif. Anno gratias ccccxcix. Mortuo Papa Anastasio, in sede Contest for Apostolica duo consecrantur, Simmacus videlicet atque Lauren- the papacy tius. Et cum inde magna dissensio Bomae haberetur, decrevit &etween senatus Eomanus ut ambo pergerent ad regem Italic Theo- Q^g an(j doricum; quod cum factum fuisset, adjudicavit rex, ut qui Laurence, prius fuit ordinatus, et cui major pars populi faveret, sedem Apostolicam obtineret. Tune Simmacus, in sede confirmatus, Laurentium in Micenal ecclesia episcopum ordinavit; sed post annos tres accusatus est Simmacus, et Laurentius revocatus. Tune Simmacus, synodo congregata centum et quindecim episcoporum, a crimine sibi objecto coram omnibus se purgavit; et tune iterum projectus est Laurentius et Simmacus revocatus. Nota novum episcopatum. Sigebert, col. 95. Gifts Anno gratiaa D. Lodowicus, rex Francorum, ecclesiaa Be- Q, . of mensi multa praedia contulit. Bemigius, multa earum parte Kheims. data ecelesiae Laudunensi, sedem episcopatus ibi esse con- ^^ gee of stituit. Laon established. Unde Portesmues.

Hen. Hunt. Anno gratiae DI. Port et duo filii ejus, Bleda et Magla, Banding of ii. p. 711 A.cum duabus navibus applicuerunt in Britanniam, in loco qui, .ort an de nomine Port Portesmuthe nomen accepit. Porro, ducem regionis illius expellentes, maris2 litora occuparunt, et locum ilium desertum inhabitare coeperunt. Item. Sigebert, col. 95. Anno gratiae DII. Simmacus 3 patricius et gener ejus Boetius Symmaomnium liberalium artium libro[s] de Graeco in Latinum Boethius. transtulerunt.
1 2 Micena] Altered by Par. to NiThis latter clause is introduced cena. Anastasius has Nuceriam, by the compiler. 3 i.e. Q. Aurelius Memmius Symcorrectly, i.e. Nocera. Compare Hist. Misc. xvii. 2. machus.

230
A.D. 503.

MATTILEI PAKISIENSIS

Nota ultionem Trinitatis.

Olimpus, a .Anno gratise Dill. In Affrica Olimpus quidam insanissimus,1 Sigebert, blasphemer, dum in balneis Sanctam Trinitatem blasphemaret, ignito jaculo col> 95> miracucaelitus superveniente combustus est. burnt.
Nota baptistmtm Jic&retici. Miracle with respect to heretical baptism.

Anno gratis Div. Constantinopolim dum Deutherus, Ar- Id. rianus episcopus, quendam nomine Barbara baptizaret, et male distinguens Trinitatem diceret, "Baptizo te, Barba, in nomine " Patris, per Filium, in Spiritu Sancto," aqua disparuit. Item. Nota cujusdam, sophisma.

Eefutation ofEutychianism by Alamundus, king of the Saracens.

Anno gratias DV. Alamundus, rex Saracenorum, ab ortho- Id. doxis baptizatus, cum eum vellent Eutieiani seducere, refellit eos hac fabulosa inductione, dicens, quod litteras acceperat de morte archangeli Michaelis; illisque respondentibus hoc impossibile esse, eo quod angeli sint impassibilis naturae. " Quo" modo ergo," inquit, " secundum vos nudus crucifixus est " Christus, nisi duarum naturarum esset, quandoquidem nee " angelus mortuus est?" Continuatio. Nota de " Gloria in excelsis."

Gloria in Excelsis.

Anno gratis DVI. Simmacus Papa instituit, omni die Do- Id. a. 493, minico vel martyrum natalitio, " Gloria in excelsis " ad missas cl- 94canere, quern hymnum Thelesforus Papa nocte tantum Natalis Domini cantari instituit, et in eo ad angelorum verba ea, quee sequuntur, adjecit. Sampson Anno gratise DVII. Moruerunt in Britannia sanctus Samson, Galf. Mon. and Dubri- archi[episcopus Eborjacensis, et Dubricius, archiepiscopus viii. 12. cius, arch- urbis Legionum. bishops. Papa.

Pope HorAnno gratise DVIII. Hormisda sedit in cathedra Romana Vit. Pontif. misdas. annis novena, diebus septendecim, et cessavit sedes diebus War of S6X Eodem

Ckrdicfand ' temporej Certich et filius ejus Eineric Britones Hen. Hunt. Cynric ad prselium provocarunt: infirmabatur enim Uther rex Bri- U -P- 711 Awith the tonum, nee se potuit in latus aliquod2 declinare; tmde ducem Britons.
insanissimus is not in Sigebert or in the Hist. Misc. (xvii. 9). 2 aliquof] O.W.; aliud, A. West.
1

This sentence is introduced by the compiler, who has mixed up Geoffrey of Mon. and Henry of Hunt.

CHRONICA MAJOEA.

231

Cf. Hen. Hunt. ii. p. 711 B.

Nathanliot principem militiee Britonum ordinayit. Oonvenien- A.D. 508. tibus autem Saxonibus et Britannis pugnam acriter commise- Defeat and runt; sed Saxones, aciebus Britonum perforatis, ducem Ka- ^?atl1 f Q e thanliot peremerunt. Corruerunt etiam cum eo ex Britonibus " ' quinque milia virorum, et Saxones cum victoria recesserunt.

Octa et Eosa de carcere evaserunt. Galf. MOD. Anno gratiae i>ix. Custodes carceris, quo Octa et Eosa Escape of viii. 21. teediosam agebant vitam, donariis corrupti, fugerunt cum eis ^cta an(l in Germaniam, atque cum classe maxima in exitium Britanniaa ^os^ . redierunt. Oommisit itaque rex Uther exercitum Britannise va^e BriLoth consuli Leil, viro strenuissimo, quia ipse invalitudine tain, maxima tenebatur. Oumque in hostes progressum fecisset, multotiens ab eis repulsus est, quia Britanni noluerunt ipsius consiliis obedire. Item continuatio.
Sigebert, col. 96.

Anno gratiaa DX. Anastasius imperator Lodowico Francorum Clovis regi litteras de consulatu misit et coronam auream lapidibus ma(le conpretiosis decoratam, et ex ilia die consul est appellatus. astasf s Ut Saxones ecclesias Britanniw destruxerunt. Anno gratis DXI. Videntes Saxones, qui Britanniam in-Ravages of habitabant, Utherpendragon regem gravi infirmitate oppressum, *^e Saxons ^ . i i convenerunt omnes in unum, ut insulanos a -I fimbus suis in Britain, expellerent et junctis viribus fertilem patriam sibi in perpetuum subjugarent. Perlustrantes ifcaque> quasque provincias, cum neminem sibi resistere cognovissent, totam fere insulam a mari usque ad mare devastare cceperunt; nee preelatis ecclesiarum vel rebus ecclesiasticis parcentes, Christianitatem paene totam in insula deleverunt. Insulani autem regem infirmum deserentes, ad montium abrupta et silvarum latibula confluxerunt, quia nimirum fallere non potuit proverbium illud antiquissimum, quo dicitur, quod " Capite infirmato, caatera " membra dolent." Ut Uterpendragon, portatus in lectica, Saxones devicerit.

Anno gratise DXII. Eex Britonum Utherpendragon, de regni Defeat of subversione et ecclesiae sancta3 oppressione vehementer com- *ne kaxpns ,..,, , ,. ., . ,-i -. under Octa Galf. Mon. motus, conyocatis omnibus regni sui magnatibus, acriter eos an(j jjosa viii. 22. de guperbia et segnitie increpavit. Convitia etiam multa cum by Uther. opprobriis inferens, juravit quod ipsemet illos in hostes con-

232

MATTH.EI PARISIENSIS

A.D. 512. duceret, ut animos omnium ad statum et audaciam pristinam revocaret. Praacepit ergo feretrum sibi fieri quo portaretur, cum alteriusmodi progressum sibi infirmitas denegaret; imriii. 23. posito itaque rege, cum tota fortitudine 1 Verolamium perrexit, ubi jam nefandi Saxones universam patriam affligebant. Oumque edocti essent Octa et Eosa de adventu Britonum, regemque eorum in feretro advenisse, dedignati sunt cum Hit) praeliari, quia in vehiculo veniebat; receperunt se itaque infra urbem, et valvas, ut qui nib.il timebant, deseruerunt apertas, At Uther jussit ocius civitatem obsidere et moenia undique complanare, stragemque non minimam Saxonibus inferentes, moenibus subversis, jam essent ingressi, nisi demum resistere perstitissent. Mane autem facto egressi sunt Saxones, catervis dispositis, Britones ad prselium provocantes; restiterunt audacter Britones, invadunt viriliter Saxones, et necem mutuam utrobique conficiunt; postremo victoria regi Britonum cessit, Death of interfectisque Octa atque Eosa, caateri Britonibus terga dedeOcta and runt. Cepit ergo inde tanta lastitia regem, ut, qui prius sine Eosa. alterius adminiculo sese erigere nequiret, levi conamine resep. 75. dib 2 in loculo, ac si sanitate,m pristinam recepisset. Contimiatio. Pope John I. Death of S. Genevieve. Papa.

Anno gratise DXIII. Johannes sedit in cathedra Eomana Vit. Pontif. annis duobus et mensibus novem. Eodem anno virgo Sancta Sigebert, a. 512, Genovefa Parisiensis octogenaria transiit ad Dominum. col. 97. De morte TSlle regis Austrcdvum Saxonum.

Arrival of Anno gratiae DXIV. Yenerunt nepotes Gertie, Stuph et Hen. Hunt. Stuph and Wihtgarus, cum duabus 3 navibus in Britanniam, et 4 applicue- "* P' ^* Wintgar. run{. jn occidenfcaii parte Britanniaa. Yenerunt igitur duces C> D' Britonum contra eos ad praalium, sed fortitude [eorum illico dissipata est. Facta est fortitude] Gertie terribilis valde; nempe, universam insulam hostiliter pertransiens, vix invenit qui repugnaret, unde in dies singulos aucta est magnificentia Death of paganorum. Eodem anno Elle, quern omnes Saxones pro rege JEOa. habuerunt, defunctus est; regnavitque pro eo Cyssa filius ejus, de 5 cujus nomine Cicestria, quam ipse fundavit, nomen sortita est. O. W. ins. regni. resedit] om. W. ; West, lias jam before resedit. 3 duabus] tribus, Hen. Hunt., and so the A. S. Chron.
2 1 4 et . . . Britannice] Introduced by the compiler. 5 de . . . est] Introduced by the compiler.

CHRONICA MAJORA. Papa. Vit. Pontif.

. 233 A.D. 515.

Anno gratiae DXV. Felix sedit in cathedra Eomana annis Pope Fequatuor, mensibus duobus, et diebus tredecim. Hie clerum a populo in ecolesia segregavit, qui ante pernaixti sedere consueverant. to the
clergy in

De morte Uterpendragon, et de fonte venenato opinio. Galf. Mon. Anno gratiaa DXVI. Cam rex Britonum Utherpendragon apud Death of viii. 24. Verolamium infirmitate gravatus jaceret, direxerunt Saxones Utherpenmaleficos unanimi consensu in cultu pauperrimo, qui regem aSnveneno perdere procurareut; qui Verolamium usque pervenientes, quomodo regem perderent sollicite explorabant. Tandem inter csetera [unum] prseelegerunt, quo propositum suum ad eflectum perducerent. Erat autem extra civitatem fons aquse nitidissimse, de quo rex bibere consueverat, quia liquores alios sumere abhorrebat; fontem itaque aggressi proditores nefandi ipsum undique infecerunt veneno, ita ut aqua manans tota corrumperetur. Ut autem potasset ex ea rex, festinse morti succubuit, et homines centeni post ilium, donee, comperta fraude, cumulum terrse superposuerunt. Hunc 1 quoque fontem nonnulli ipsum esse credunt quern S. Alban's invictus martyr Albanus, ad martyrium properans, sitienti fountain, populo de terra arida orando produxit. De coronatione regis Arihuri. Galf. Mon. Defuncto autem rege, convenerunt pontifices cum clero Burial of viii. 24. regni et populo, ipsumque infra Choream gigantum more Uther. Id. ix. 1. regio humaverunt. Quo facto, Dubricius urbis Legionum Succession archiepiscopus, associatis sibi episcopis et magnatibus, Arthu- f Arthur, rum filium ejus, juvenem quindecim annorum, in regem erexerunt: erat enim inauditse virtutis atque largitatis, unde tantam gratiam promeruit, ut a cunctis fere populis amaretur ; confluebat enim ad eum tanta militum multitudo, ut sufficienter quae illis ministraret stipendia non haberet. Tnvitaverant igitur eo tempore Saxones concives suos ex Germania, et, duce Colgrino, subjugaverant eibi totam insulaa partem, quaa a flumine Humbri usque ad mare Katanesium 2 dilatatur. Quo audito, Arthurus, cum subdita sibi gente, Eboracum petivit a Saxonibus jam subactum; Colgrinus autem adventum Arthuri
1 Hunc'] Hinc, A. W., mistaking hue, which O. has, for hnc ; West, has " Hie quoque fons creditor."

This sentence is not in Galf. Mon. 2 i.e. Caithness.

234

MATTH^EI PARISIENSIS

A.D. 516. comperiens, cum multitudine maxima, juxta flumen Duglas 'Galf. MOD. Battle of obviam perrexit; et facto congressu, Arthurus Colgrinum in ^ x - 1< the Dufugam coegit, ac fugientem insecutus infra Eboracum obsedit. glas. Baldulfus vero, frater Colgrini, circa maritima adventum Baldulf defeated by Saxonum expectans, proposuit nocturnam irruptionem facere in Arthurum; sed Arthurus per exploratores prsemunitus, Cador.

misit Cadorem, Cornubiee ducem, cum militibus secentis et tribus milibus peditum, ad viam qua hostes veniebant, qui inopinatum impetum facientes, quibusdam interfectis et laceratis, caBteros in fugam compulerunt. Ut Arthurus propter militare subsidium in Minorem Britanniam destinaverit.
Celdric lands in Scotland.

Arrival of Hoel king ofBrittany. Death of S, Bridget.

Anno gratiae DXVII. Yenit dux Cheldricus a G-ermania cum Id. navibus septingentis, et in Albaniam applicuit. Timuerunt itaque Britanni contra tantam multitudinem dubium inire certamen; unde Arthurus obsidionem Eboraci relinquens, ad urbem Londoniarum cum exercitu suo secessit; deinde habita Id. ix. 2. cum suis deliberatione misit nuntios in Minorem Britanniam ad regem Hoelum, qui ei1 calamitatem Britanniee intimarent. Erat Hoelus filius sororis Arthuri ex Dubricio, rege Armoricanorum Britonum, generatus; unde, audita inquietatione quse avunculo ingerebatur, jussit navigium parari, collectisque quindecim milibus armatorum, proximo ventorum flatu in portu Hamonis applicuit. Excepit ilium Arthurus cum gaudio, quo honore tantum virum recipere decebat. Eodem anno virgo Sigebert, col. 97. Dei Brigida migravit ad Dominum. De victoria Arthuri in monte Colidonis.

Pope Boni- Anno gratiae BXVIII. Bonefacius sedit in cathedra Eomana VitPontif. face II. duobus annis et diebus septem. Per idem tempus Arthurus, Galf. Mon. Arthur rex Britonum, collecto exercitu grandi, urbem Kaerlindcoit, ix. 3. defeats the Saxons at quse nunc Lincolnia dicitur, petivit, ubi inventis Saxonibus Lincoln. inauditam ex eis stragem fecit; ceciderunt namque ex illis una die sex milia hominum, qui partim fluminibus submersi, partim telis perforati, partim in fugiendo trucidati, vitam miserabiliter finierunt. Arthurus vero fugientes insecutus non cessavit, donee ad nemus Colidonis pervenerunt, ibique ex Battle of fuga confluentes Arthuro resistere conati sunt, sese viriliter the Cale- defendentes; quod Arthurus intuens, jussit arbores circa pardonian for- tem illam nemoris incidi, et truncos ita in circuitu locari, ut est. ef] ipsi, 0. W.

CHRONICA MAJORA.
ix 3<

235

Galf. Mon. egressus eis penitus negaretur; volebat namque eos ibidem A.D. 518. tarn diu obsidere, donee omnes inedia infcerirent. At Saxones, quo vescerentur non habentes, eo pacto petierunt egressum ut saltern nudis corporibus1 Germaniam petere sinerentur. Tune Arthurus, quaasito consilio, petition! eorum adquievit, retinens ipsorum2 opes, et spolia, reddendique vecfcigal obsides, solummodo recessum concessit. Jmtinus Impemtor. Ado, col. Anno gratise DXIX. Justinus Romanorum imperat annis Justin I. i97< octo. Hoc etiam anno Boetius, Papiaa3 exiliatus, librum de Boethius. col 97 ' consolations philosophise edidit. De admiranda pugna regis Arthuri contra Saxones. Galf. Mon. Anno gratise DXX. Pcenituit Colgrinum, Baldulfum, et Chelix. 3. dricum, Saxones, pactum cum Arthuro fecisse; unde in Britanniam revertentes in Totonesio littore appulerunt, et ad Battle of ultimum urbem Badonis obsederunt. Eumore itaque divnl- Badon gato, Arthurus obsides eorum suspendi prsecepit; deinde ob- (Bowden?) Id. ix. 4. sidionem petens [prsecepit] omnibus ad arma convolare; ipse lorica indutus galeam simulacro draconis insculptam capiti4 adaptavit; humeris quoque suis clipeum vocabulo Pridwen appendit, quo imago sanctss Dei genitricis depicta, ipsam ad p. 76. memoriam ejus saepissime revocabat; accinctus etiam Cali' burnio gladio optimo, lancea5 nomine Eou ejus dexteram decoravit. Dein* catervis dispositis audacter paganos invasit; ipsi die tota viriliter resistentes, Britones assidue prosternebant. Vergente tandem ad occasum sole, Saxones proximum occupant montem, ilium pro castro habituri; at ubi sol posterus diem reduxisset, Arthurus cum exercitu suo mentis cacumen ascendit; sed in ascendendo multos suorum amisit, Saxones namque ex alto occurrentes facilius vulnera infligebant. Britanni tamen maxima probitate cacumen montis adepti, hostibus strages acerrimas ingerebant; quibus Saxones pectora prastendentes, omni nisu resistere perstiterunt. Cumque multum diei6 in certando consumpsissent, Arthurus, tandem 7 abstracto Caliburnio gladio, nomen beataa Mariaa virginis invocavit, atque cito impetu sese infra densas hostium acies immittens, quemcunque attingebat solo ictu perimebat; nee nudis corporibus] cum solis navibus, Galf. Mon. 2 ipsorum] eorum, W. 3 Papi(R\ Not in Sigebert.
4 5 6 7

capiti] capita, A. lancea] lanceam, A. O. multum diei\ diem, O. W. tandem] om. W.

236
A.D. 520. cessavit impetum facere, donee octingentos quadraginta viros (jalf. Mon. Death of solo gladio interfecit. Ceciderunt ilico Oolgrinus et Baldulfus ix. 4. Colgrinand frater ejus, et cum eis multa milia barbarorum; at Cheldricus, Baldulf. viso sociorum periculo, cum reliquiis exercitus in fugam conversus est. Jussit itaque rex Cadorem Cornubise ducem illos Id- ix. 5. insequi, qui postremo, cum nihil tutaminis accessisset, laceratis agminibus Thanet insulam petierunt. Insequitur eos ibidem dux, nee quievit donee, perempto Cheldrico, casteros in deditionem accepit. Eodem anno Johannes sedit in cathedra Vit. Pontif. Eomana annis duobus. De quavta victoria regis Arthuri. Anno gratiae DXXI. Boetius, exilio fatigatus, a Theoderico, Sigebert, Grothorum rege, perimitur. Eodem anno nuntiatum est AT- co 98> thuro, Scotos atque Pictos in urbe l Aldclud Hoelum regem . *" on< obsedisse, ubi infirmatus jacebat; quocirca properabat ei in auxilium, ne a barbaris caperetur; cujus adventum hostes Id, i*- 6. cum cognovissent, apud Mureif fugam inierunt, quos Arthurus insequens ibidem obsedit; qui, de nocte egredientes, stagnum Lumonoi2 intraverunt. At Arthurus, navibus collectis, insulam circuivit, ipsosque per dies quindecim tanta fame afflixit, ut ad milia morerentur. Quo facto, venerunt episcopi illius Arthur pardons regionis nudis pedibus ad regem cum lacrimis, rogantes ut them at de populo misero misericordiam haberet, et patriaa portiunthe request culam inhabitare permitteret sub jugo perpetuaa servitutis; of the commotus ergo rex super lacrimis episcoporum, et3 eis bishops. veniam condonavit. Death of Boethius. The Scots and Picts besiege Hoel in Dumbarton. Arthurus ecclesias renovat. Pope Aga- Anno gratia? DXXII. Agapitus sedit in cathedra Romana Vit. Pontif. petus I. mensibus undecim, cui successit Silverius anno uno. Per Galf. Mon. Pope Sil- idem tempus, cum rex Arthurus civitatem Eboraci esset in- *x- 8verius. gressus, instante Nativitatis Domini die, visa sacrarum eccleEestora- siarum desolatione, vehementer condoluit, ubi convocato clero tion of churches in et populo, Pyramo capellano suo archiepiscopatus sedem conYork and cessit. Ecclesias per totam Britanniam destructas renovat, elsewhere nobiles4 regni a Saxonibus expulsos revocat, terras eis et by Arthur. possessiones paternas affluenter sumministrat.

Death of Celdric. Pope John II.

urbe] rube, A. i.e. Loch Lomond. 3 et] om. O. W.; West, adds at the end et annuit postulata, which
2

accounts for the previous et. This is an abridgement of Galf. Mon. 4 renovat, nobiles] renovavit nobiles, 0.; renovavit nobilesque, W.

OHRONICA MAJORA. Ut Arthurus uxorem duxerit.

237
A.D. 523.

Galf. Mon. Anno gratiaa DXXIII. Cum rex Arbhurus Britannise insulam Marriage ix. 9. a(j gtatum pristinum rerocasset, uxorem duxit nomine Guen- of Arthur humaram, ex nobili Eomanorum genere procreatam. Haec, in jiuniara thalamo ducis Cornubiae educata, totius insulaa mulieres pulId. ix. 11. chritudine superabat. Tune invitatis quibusque probissimis ex regnis longe positis, tantam in domo sua coepit habere facetiam,1 ut in induendo sive in arma ferendo longe manentes populos ad aamulationem sui provocaret; sicque fama largitatis atque probitatis illius per diversas regiones divulgata, regibus transmarinis timorem non minimum inferebat. Papa. Continuatio. Vit. Pontif. Anno gratiaa DXXTV. Vigilius sedit in cathedra Romana aunis Pope sedecim, diebus viginti sex, et cessavit sedes mensibus tribus Vigilius. et diebus quinque. Ut Arthurus provincias conterminas sibi subjugaverit. Galf. Mon. Anno gratise DXXV. Rex Arthurus, parata classe maxima, Arthur ix. 10. Hyberniaa insulam petivit; cui applicant! Gillamurius rex cum reduces populo patriae obviavit; tandem, Gillamurio capto, caateri Ireland, Iceland, principes deditioni sunt coacti. Deinde Islandram, Goutlan- Jutland, diam, atque Orchadum insulas, ferro flammaque consumens, and the has omnes regiones constituit sub tribute; quo facto, Britan- Orkneys. niam reversus est. De hceresi Acephalorum. Anno gratiaa DXXVI. Acephalorum haaresis convincitur et Heresy damnatur. Dicti Acephali, id est, sine capite; nullus enim of the illius hseresis auctor reperitur. Hi trium capitulorum Chal- Acephali. Isidor. Etymol. cidonensis concilii sunt repugnatores, duarum substantiarum viii. 5. in Christo proprietatem negant, et unam in ejus persona natuSigebert, .ram prasdicant. Astruunt enim Paulum apostolum in suis col. 99. epistolis praacepisse feminas debere fieri diaconas, quia eas commemorat post diaconos. Sigebert,
col. 99.

Justinianus imperator.

Ado, col. Anno gratias DXXVII. Justinianus Romanum suscipiens im- Justinian I. 108. perium annis triginta et octo imperavit. Bodem anno vene- emperor.
:

facetiam] facesciam, A.; urbanitatem, Galf. Mon.

238

MATTHjEI PARISIENSIS

A.D. 527. runt de Grermannia pagani et occupaverunt Est-angliam, id Hen. Hunt. Invasion est, regionem illam qase Orientalium Anglorum regio dicitur, "-P- 712 A. of East quorum quidam Merciam invadentes bella cum Britonibus Anglia plurima peregerunt; sed, quoniam proceres eorum erant multi, andMercia.

nomine carent. Eodem anno, regnum Orientalium Saxonum, Id. p. 712 c.

Kingdom quod modo Essexia dicitur, originem sumpsit; quod primus, of the East ut putatur, tenuit Erkenwinus, qui fait filius Offae, qui fait

Biedcan, qui fait Sigewlf, qui fait Suannse, qui fuit Gfesac, qui fuit Andesc, qui fuit Nascad. Anno gratise DXXVIII. Gertie et filius ejus Kineric, congre- Id. p. 7121>. Invasion of the Isle gatis ingentibus armatorum copiis apud Wectam insulam, of "Wight by Cerdic stragem magnam ibidem hominum fecerunt apud Withgares1 andCynric. beri, et insulam illam sibi subdiderunt. Corpus Antonii revelatur. S. AnthoAnno gratise DXXIX. Corpus Antonii monachi, divina reve- Sigebert, col. 100. ny'sbody. latione inventum, ad Alexandriam delatum est. Nota miraculum. Miracle in Anno gratise DXXX. Quidam orthodoxi episcopi in Affrica, Id. the case linguis sibi prascisis radicitus a Wandalis, postmodum clare of certain loquendo multis miraculo fuere. Quod miraculum unus eorum African bishops. auxit, qui, in elationem versus, statim divino privatus dono obmutuit. Gontinuatio. S. Vedast bishop of' Anno gratis DXXXI. Sanctus Yedastus, primus Atrebatensis Id. Arras. episcopus, a sancto Eemigio ordinatur. p. 77. Nota de tabula Diomsvi. Anno gratiae DXXXII. Abbas Dionisius cyclum guum orditur, Id. Cycle of DionysiuS cylorum quinque decennovenalium. Et quia secundus annus Exiguus. operis hujus concordare debet, in ratione compoti, primo anno 3STativitatis Christi, debet tricesimus quintus annus cycli Dionisii concordare, in ratione compoti, tricesimo quarto anno Nativitatis Christi, ut scilicet, quartadecima luna Aprilis occurrat nono kalendas Aprilis in quinta feria; passio Christi, octavo kalendas Aprilis in sexta feria; resurrectio, sexto kalendas Aprilis in die Dominica. Sed quia non ita occurrit, sed luna xiv Aprilis occurrit eo anno xii. kalendas Aprilis in prima feria, Dominica vero dies Paschaa in quinto kalendas Aprilis, ideo improbatur, quia repugnat evangelicse veritati. The digest Hoc quoque anno imperator Justinianus libros legum Eomaof Justi- norum abbreviavit in uno volumine, quod Justinianum vocatur. nian. 1 i.e. Carisbrooke.

CHRONTCA MAJORA.

239

Gertie primus [rex] Australium Saxonum dbiit.

533.

Hen. Hunt. Anno gratise DXXXIII. Gertie, primus rex Occidentalium u. p. 712 D. gaxonuH^ mortuus est, et regnavit pro eo Kineric filius ejus Cerdic. Galf. Mon. viginti sex annis. Eodem tempore, rex Arthurus, totam Eu- Cynric 1X * ' ropam subjugare affectans, parato navigio, Norwegian! adivit. succeeds. Quo cum pervenisset, invenit Sichelinum regem illius patrise Arthur in jam defunctum, qui moriens Loth sororio Arthuri regnum Norway, assignaverat Norwegensium; erat enim Loth nepos Sichelini, juvenis mirse probitatis atque largitatis, unde sibi in regnum succedere adoptaverat. Erat autem tune Walwanius filius prasdicti Loth, duodecim annorum juvenis, Yigilio papse traditus ad nutriendum,1 a quo etiam et militise cingulum accepit. Tandem cum Arthurus Loth, subactis Norwegensibus, in regnum sublimasset, ad Britanniam cum gaudio remeavit, Gallicanas partes adire desiderans, quas supra modum sibi subdere anhelabat. Continuatio. Sigebert, col. 101. Anno gratis DXXXIV. Teodoricus abbas, discipulus2 sancti Theodoric Eemigii, et Theodulphus abbas, ipsius Teodorici discipulus, and Theodul hlJ in Gflllia nlfl,rfint, P bus. Item.
Id.

Anno gratiae DXXXV. In Gallia clarent fratres uterini, eadem Bishops of die nati, eadem die pontifices consecrati, Medardus videlicet Noyon and ad titulum Noviomensem, Gildadus ad Rothomagensem, uno Kouen' die absoluti a sseculo et assumpti a Christo. De morte 8. Benedicti.

Id., col.

Anno gratise DXXXVI. Sanctus Benedictus, secundum quos- Death of dam, ex hoc sseculo migravit. S. Benedict.

Ut Arthurus ad subjugandum partes Gallicanas mare transfretaverat. Galf. Mon. Rex Arthurus, partes Gallicanas suse ditioni subdere cupiens, Arthur x 2. parato navigio, Modredo nepoti suo custodiam totius Britan- commits i-i i -j. j. Britain to Id. ix. 11. mae cum uxore sua commisit. Demde mare cum prosperitate 1^..^. ^ pertransiens, Estrusiam, quaa nunc Normannia dicitur, sine difficultate subegit. Denique ulterius procedens, universas Gal- Arthur's liae provincias depopulans, Frollonem tribunum ad ultimum con^luests This is altered from " obsequio order to make the Pope's name at " Sulpicii Papse ab avunculo tradi- least correct. 2 " tus," which Gralf. Mon. has, in discipulus] discipuli, A.
1

240

MATTH.EI PAEISIENSIS

A.D. 536. duello peremit, et civitatem Parisius in sua jura recepit. Galf. Mon. Porro versus occidentem proficiscens, Andegaviam, Pictaviam,1 ix- Uet totam Aquitanniam suaa potestati adjecifc. Ut ArtJiurus Lucium Romance urbis consulem interfecertt. Anno gratiaa DXXXVII. Contigit miraculum, omnibus notis- Cf. Sigesimum, de Theophilo apostata et matre Salvatoris. j* ' co ' Arthur Hoc etiam tempore Arthurus, rex Britonum, subjugatis Q.ajj. |^on goes to Gralliae finibus, Augustudunum profectus est, ubi Lucium x. g. Autun, and Romanaa urbis consulem, qui Grallis in auxilium venerat, prope defeats the Romans Lengrias, in valle quaa Siesias nuncupatur, cum omni Romana under fortitudine interemit.
Lucius at Langres.

Nota miraculum.

PersecuAnno gratiae DXXXVIII. In Campania Italiaa2 Benedictum Sigebert, tion of S. J juniorem rex Totilam pro Christo persequens, cum eum et col> 102> Benedict ce ,, am e .us , n . i , - TI. by Totila ^ J comburere vellet, nee valuisset, in clibanum eum ardentem projecit; qui inde die altera [illassus] illeesis etiam vestibus, exivit. Ut ArtJiurus Her versus Romam susceperit. Anno gratiaa DXXXIX, Obscuratus est sol a mane usque ad Hen. Hunt, Eclipse of the Sun. horam tertiam. Eodem tempore rex Arthurus, subactis citra P- ^12 D> . Alpes quibusque provinciis, paravit iter ut Romanum popu- rn_ De magni- lum expugnaret. Magnificatum est enim nomen ejus in uni- '. ' . ficentia versa terra valde; unde principes de partibus remotis et _ regis Arthuri. nobiles ad eum venerunt, sub ipso vivere et ejus interesse facetiis delectantes. De ejus utique magnificentia et probitate prophetavit Merlinus vates Britonum, inter caatera ita dicens: " Praavalebit tandem oppressa Britannia, et saavitiae exterorum Id. vii. 3. " resistet; aper enim Cornubiae succursum praestabit, et colla " hostium sub pedibus suis conculcabit, insulas oceani potestati " ipsius subdentur, et Gallicanos saltus possidebit; tremebit " Romulea domus saevitiam ipsius, et exitus ejus dubius erit, " in ore populorum celebrabitur, et actus ejus cibus erit " narrantibus." Justinianus Purificationem beatae Marios celebrari constituit.
Hugo de

Pestilence Anno gratiae DXL. Apud Bizantium magna hominum morta- S. Victore. at Conlitag facta est; qua de causa, jubente imperatore Justiniano, E^061!?*- 4 stantinople. Pnon ^ '
0. W. and West insert Gasconiam.
1

col. 267.

Italia"] Italia, A.

CHRONICA MAJOEA.

241

ecepit celebrari solemnitas sanctse Dei genitricis, quaa Purifi- A.D. 540. catio dicitur, die secunda Februarii mensis, et cessavit morGalf. Mon. talitas. Per idem tempus Modredus, Arthuri nepos, cui idem Ut Modrex ' ' Artliurus Britanniam commiserat, diademate illius sese fecerat dus diadeinsigniri, reginamque Guenhumaram in consortium tori acce- ma e. Id. xh 1. perat,1 violate jure priorum nuptiarum ; confoederatus erat insignitus Saxonibus proditor ille, qui [duce] Cheldrico venerunt ex Ger- uxorem mannia cum navibus octingentis militibus plenis, qui omnes duxerit Modredo quasi domino serviebant. Cumque istius sceleris . un infamia ad aures Arthuri, qui jam versus Eomam Alpes transcendere incepit, pervolasset, cum regibus tantum insulanis versus Britanniam remeavit, ira maxima in Modredum accensus. Ut Arthurus, Modredo interfecto, ipse letaliter est vulneratus. Anno gratiae DXli. In Gallia cometa apparuit, ita quod caelum Comet. ardere videbatur. Eodem etiam anno verus sanguis ex nubi- Portent, bus effluxit; per idem tempus domus cujusdam sanguine reGalf. Mon. spersa apparuit, et secuta est dira hominum mortalitas. Eodem Arthur X1> 1tempore rex Arthurus, cum. summa festinatione Britanniam lapds at veniens, in Rutupi portu, qui modo Sandicum dicitur, appli-, ^ " , care disposuit; cui applicanti Modredus maxima stipatus multitudine obvians, stragem non mini mam applicantibus dedit; corruerunt enim in ilia die Auguselus rex Albaniee, et Walguanus nepos regis, cum innumerabilibus aliis. Sed tandem cum labore maximo Arthurus cum suis applicuit; deinde hostes acriter invadens, Modredum et ejus exercitum, non mediocriter laceratum, in fugam coegit; qui suis, ut potuit, resociatis p. 78. nocte sequenti Wintoniam ingressus est. Cumque ista Guenhumaras reginse nuntiata fuissent, ad urbem Legionum constanter aufugit, atque in monasterio Julii martyris inter moId. xi. 2. niales habitum religionis suscepit. Arthurus vero furibundus Wintoniam properans, Modredum infra eandem jam ingressum obsedit; mane autem facto, agminibus dispositis, Modredus civitatem egressus regem acriter invasit. Facta est autem ex obstantibus csedes non minima, sed Modredus tandem campum deserens versus Cornubiam iter arripuit. Arthurus itaque ilium insecutus, super flumen Camblam Modredum invenit; at ille, ut erat omnium 2 audacissimus, catervis dispositis in regem et ejus exercitum audacter irruit, mori potius affectans quam hostibus cum dedecore terga dare. Denique, illis hinc et inde
1

Sigebert, col. 103.

reginamque

acceperaf]

omnium] hominum, O. W.

om. 0. W.

I Q

242

MATTHJEI PARISIENSIS

A.D. 541. concurrentibus, cruorem non minimum utrobique diffundunt, Galf. Mon. gemitusque morientium viventibus audaciam contulerunt; xl> 2postquam autem multum diei consumpsissent, irruit tandem Arthurus in turmam ubi Modredum sciebat, et viam gladiis Death of faciens tristissimam casdem ingessit. Oecidit enim nebulo ille Modred. Modredus, et cum eo Saxones Cheldricus, Elafius, Egbrithtus et Bruningus, necnon et multa milia cum eis, atque, favente Arthur Deo, Arthuro victoria cessit. Se'd et inclitus ille rex Arthurus mortally letaliter vulneratus est, qui illinc ad sananda vulnera sua in wounded. insulam Avalonig, quas nunc Grlastonia dicitur,1 est evectus. De dubia morte Arthuri,
Legend of Anno gratise DXLII. Rex Arthurus de vita desperatus, hosti- Id. Arthur's bus interfectis, Constantino cognato suo, filio videlicet Cadoris still living.

ducis Cornubiae, diadema Britanniaa concessit; unde, quoniam (Not in de morte Arthuri vel ejus sepultura histories nihil referunt, Galf. Mon.) gentes Britonum ipsum adhuc vivere fabulose contendunt. Eodem anno, Lotharius rex Francorum, obsessa in Hispania Sigebert, Siege of Saragossa civitate Oaesaraugusta, cives Deum exorantes,2 tunicam beati co 3* by Clomartyris Yincentii circumtulerunt, quam rex ab eis pro munere thaire I. accipiens, ad propria remeavit. Nota de ecclesia Sancti Ampkibali magistri Sancti Albani. Rising and Anno gratise DXIIII. Duo filii Modredi insurrexerunt in regem Galf. Mon. death of Britonum Constantinum, volentes patrem vindicare, qui Saxoni- x^ 3 > 4 Modred's bus confoederati prselia plurima commiserunt. Quos tandem sons. Constantinus in fugam pulsos,3 unum Wintoniee in ecclesia Sancti Amphibali ante altare trucidavit; alterum vero Londoniis, in quorundam fratrum coenobio absconditum, crudeli morte damnavit. Nota divmum mvraculum. Herculanus Anno gratise DXIIV. Herculianus, Perusinug episcopus, a Sigebert, II., hishop Totila rege Ostrogothorum, capite amputate, martyrizatur; col- 103of Perugia, cujus caput post mortem ejus corpori unitum invenitur. Eo- Hen. Hunt, martyred. Death of dem anno Withgarus, Wecte insulEe princeps, obiit, et se- " P* 712D, E Wihtgar, pultus est in loco qui de nomine ipsius "Withgares-berih ' who is appellatur. buried at Carisbrooke.
dicitur~\ Not in Galf.
Mon.
2

Sic. West, inserts persequens.

CHRONICA MAJORA.

243

. , coL 104.' Galf. Mon. xi. 4. Id. xi. 5.

J)e rege Britonum Aurelio. A.D.545. Anno gratiaa DXI/V. Sanctus Kemigius, Eemensis arcbiepisco- Death of S. Pus' *n Domino quievit. Per idem tempus rex Britonum Con- Kemigius. s a] t itinus obiit, et infra Choream gigantum sepultus est ; cui Death of Constansuccessifc Aurelius Conanus, mirge probitatis juvenis, et ipsius tine. nepos, per omnia diademate dignus, nisi civilis belli foret Aurelius amator. Nempe avunculum suum, qui post Constantinum reg- Conan nare debuerat, in careere posuit, duobusque filiis ejus peremptis succeeds. regnum obtinuit, et triginta annis regnavit.1 Vigilius Papa exilio pelUtur. Anno gratias DXLVI. Vigilius Papa a Justiniano imperatore Exile of exilio pellitur, eo quod Antbimum haereticum ad suum episco. Viarihus. , 0 nolmt & patum3 1 - , revocare. Nota. Anno gratiaa DXLVII. Albuinus, rex Longobardorum, Cui- Cunimund, mundum, regem Gepidarum, bello peremit. Ex cujus [capitis] ^B. * * e testa cipbum sibi ad bibendum paravit,filiamque3 ejus capti- sl^ ^ vam secum adducens matrimonio sibi copulavit. Alboin.

Marian. Scot. col. 741.

Sigebert, col. 104.

Regnum Norhanhumbrorum initium swnvpsit. Hen. Hunt, Anno gratis DXivm. Eegnum E"ortb.anliumbrorum exordium Origin of p. 712 E. sumpsit. Cum enim proceres Anglorum magnis laboribus et *^e *"*>,f . , . -11 T,, Idam, juvenem nobilis- dom of u-r continuis patriam illam subjugassent, -TJ Libellus de simum, regem sibi unanimiter praafecerunt. Genuit autem ex regibus regina sua sex filios, Addam scilicet et Eb-icum, Theodoricum, Saxonicis, Atbelricum, Osmerum, et Theodfredum. Prseterea, ex concu- children. p. 209 (ed. binis alios sex filios generavit, Ogam videlicet et Aliricum, They land Hinde, Surt. Soc. Eccam, Osbaldum, Segor, et Sogotberum. Isti omnes venerunt f ou~h~ 51). in Britanniam cum navibus sexaginta, et apud Flemesburc apHen. Hunt, plicuerunt. Eegnavit autem Ida annis duodecim, et castellum Bamp. 713 A. de Baenburc construxit, quod prius ligneis palis,4 postea muro, borough circuiyit. Genealogia[m] vero ejus sequentia declarabunt. Continuatio Mstorice. Sigebert, col. 104.
Id.

Anno gratias DXLIX. Augericus, Virdunensis episcopus, sane- Augeric, titate refulsit insignis. VerdSn? Anno gratiae DL. vitis portavit. Nota continuationem, Sambucus arbor in Italia grana et fructus Miraculous alder ttee 2

. . regnavit] secundo regni sui anno defunctus est. Galf. Mon.

i.e. Constantinople. Eosmunda. 4 ligneis palis~\ sepe, H. H.

3

Q 2

244
A.D.551. Fifth general council. History of Jornandes. Treatment of Pope Vigilius by Justinian and Theodora.

MATTELEI PARISIENSIS Quinta synodus celebratur.

Anno gratiae DM. Quinta synodus universalis Constantino- Sigebert, polim celebratur. In qua1 epistola, quas Ibae 2 dioitur, erroris col. 104. plena reprobatur, et Theodorus,3 personam Mediatoris Dei et hominum in duabus substantiis separans, ad impietatis perfidiam cecidisse convincitur et damnatur.4 Eodem anno Jordanus episcopus historian! suam terminavit. Per idem tempus Hugo de Justinianus Augustus, ab Antbimo hseretico seductus, coepit a S. Victore, Excerpt, fide catbolica declinare; misit namque uxor ejus Theodora ad prior, ix. 4. Papam Vigilium, mandans ut Anthimum revocaret. Fuerat (Migne, enim Constantinopolitanus episcopus, et a Papa Agapeto, eo clxxvii. quod haareticis favebat, degradatus; et quia Papa Vigilius ilium coL 267.) revocare distulit, vi compulsum ad se venire fecit; quern dum Vit.Pontif. maximis afficeret injuriis, fertur ei dixisse Papam Vigilium, " Ut video, non me fecerunt ad se venire Justinianus et Theo" dora, sed Dioclitianus et Eleutheria." Papa.

Pope Anno gratiaa DMI. Post Vigilium, Pelagius sedit in cathedra Id. Pelagius I. Romana annis quatuor, mensibus decem, diebus octodecim; Miracle in cessavit sedes mensibus [sex].5 Eodem anno puer quidam in Sigebert, the case of Oriente, filius Judaaorum, cum a coaevis suis, Christianorum co'- 104a converted fiiiiSj a(j noc inductus fuisset, ut in ecclesia matris Domini Jew. corpus Christi et sanguinem susciperet, propter hoc a patre suo in fornacem ardentem projectus, illaesus inde a Christianis extractus est, asserens quod mulier, quas in ilia ecclesia puerum tenens depicta erat, pallio suo flammas a se emavisset. De Sancto Mauro. S. Maurus, Anno gratiae DLIII. Sanctus Maurus, beati Benedict! disci- S. Fausti p. 79. pulus, virtutibus [et] miraculis praeclarus habetur. Cujus adFoundation ventum cum vir nobilis, nomine Floras, ad partes Gallicanas - ' of the monastery cognovisset, venit ad eum, et locum ei opportunum ad con- Sanctorum, of Glan- struendum monasterium devotus ostendit; quod vir Dei cum 15 Jan.). feuil (S. vix annuisset, artificibus congregatis, opus incepit et perfecit. Maur-surFlorus vero filium suum Bertulfum beato Mauro ad erudienLoire). dum tradit; cujus exemplum nobiles multi insecuti, locum ilium memorabilem reddiderunt. qua} ipsa, W. Ibci\ ibi, A. W. West. This is Ibas, bishop of Edessa. 3 i.e. Theodore of Mopsuestia.
2 1 4 et damnatur'] Interlined by the compiler. 5 sex} so W. West, tres in Anastasius.

CHBONICA MAJOKA. Nota, asperitatem Jiyemis, quce aves edomuit. Sigebert,

col. 105.

245

A.D. 554."

Anno gratise DLIV. Hyems nive et glacie ita exasperatur, ut Severe aves et ferae indomitas manu capi possent. winter. Item.

Id.

Anno gratiae DLV. Quasi species lancea[rum] in aere visse Prodigy, sunt a septentrione usque in occidentem. Medardus martyrizatur.

Id.

Anno gratiaa DLVI. Sanctus Medardus, Noviomensis episco- Death of pus, virtutibus insignis migravit ad Dominum, et Suesionis S. Medard, bish sepelitur. Pof Noyon. Continuatio.

Anno gratiae DLVII. Eadegundus regina, uxor quondam Lo- S. Kadetharii regis Francorum, mutata veste, sanctitatis nobilitate gundes. Probably a claret. His quoque diebus saape fiebant conflictus inter Bri- Battles besummary of fcannog et Anglos, atque multis hinc et inde peremptis, nunc tween the Galf. Mon. ciyeg nunc hogteg yincebant> Britons and xi. 8. Angles.
Id.

Sanctus Gregorius Romce enituit insignis. Sigebert, col. 105. Anno gratiae DLVIII. Gregorius, films Gordiani senatoris, S. Gregory Romas adolescit, qui, de patrimonio proprio sex monasteriis in ^e Great. Sicilia fundatis et septimo Eomaa in domo sua, ex praetore urbano factus est monachus, qui sapienfcia, scientia, doctrina, et sanctitate enituit insignis. Kineric defuncto, Geaullnus successit. Hen. Hunt. Anno gratiaa DLIX. Kineric, rex Occidentalium Saxonum, Death of p. 713 B. defunctus est, et regnavit pro eo Ceaulinus filius ejus triginta Ceawlin. annis. Division Lib. de Anno gratiaa Dtx. Defuncto Ida rege Northanhumbrorum, of the reg. Saxon, regnum illud in duo regna divisum est. Siquidem Elle filius kingdom ofNorthFl W' Yflte, ducis strenuissimi, in Deira regnare incepit, et regno umbria. a e nomen p. 525 B. * ^ dedit et annis triginta in eo regnavit. Adda vero, filius Idae, in regno Berniciorum patri successit, et septem Deira. annis regnavit. Iste est Elle rex Deirorum, de quo in vita Adda king ofBernicia. beati Gregorii Papas fit mentio, sicut subjecta docebunt. Regnum Norhanhumbrorum divisum, est.

246
A.D. 560.

MATTHjEI PABISIENSIS Nota

A Jew Eodem anno Judseus quidam imaginem Salvatoris de ecclesia Sigebert, stoned who furt,jm gurripiens, clam illam in domum suam detulit, eamque co1- 105,r"L telo transfixit; cumque earn flammis comburere vellet, sese image of imaginis sanguine cruentatum videns, pra3 stupore earn abtheSaviour. scondit; quam Christiani requirentes, et per vestigia sanguinis invenientes, earn sanguinolenfcam receperunt, Judaaum1 lapiJEtheldaverunt. Eodem anno, Ethelbertus, rex magnus Cantuari- Hen. Hunt, berht, king orum, secundum quosdam regnare incepit, quibus etiam Beda2 P- ?13 cof Kent. consentit; veruntamen aliorum3 sententia probabilior esse videtur. Sanctus Brandanus claruit.
Anno gratiaa DIXI. Sanctus Brandanug in Scotia claruit, qui Sigebert, Fortunatas4 Insulas septennali navigatione requirens, multa co 105> S. Malo. relatu digna vidit, a quo Macutus regulariter educatus, et ipsius navigationis socius, in Britannia miraculis et sanctitate refulsit. Qui a Britannis exacerbatus, eis maledicens ad Grallos transiit, ubi sub Leontio, Sanctonum episcopo, multis virtutibus claruit. Britannos vero propter suam maledictionem variis cladibus addictos, data rursum benedictione sanavit et Sampson, absolvit. Per idem tempus, Samson, Dolensis archiepiscopus, Id. a. 566, 106> archbishop et successor Sancti Samsonis qui de Britannia Majori ad 5 of Dole.]\finorem Britanniam transiit, claret sanctitate et doctrina. S. Brendan.

Nota mugitum montis.

A mountain falls into the Bhone.

Anno gratise DIXII. In Grallia mons, super Eodanum fluvium Id. multis diebus dans mugitum, tandem ab alio monte sibi vicino discissus, cum ecclesiis et domibus, hominibus et bestiis, in Eodanum prascipitatus est. Nota-

Priscian. Anno gratiee DIXIII. Floruerunt Eomse Priscianus Gramma- Paulus Arator. ticus, et Arator subdiaconus, qui Apostolorum Actus versibus I*iaconus r Venantius . . . ^ ^ ^ . De Gest. Fortunatus. hexametris perorant. Floruit etiam Fortunatus, vir egregius, Longobard, " Ingenio clarus, sensu celer, ore suavis," i- 25, col. His h'fe of qui ab Italia Turonis veniens, actus beati Martini quatuor id. ii. 13. S. Martin.
1
2

O. W. ins. vero, as Sigebert.

565 ; Hor. Wig. p. 525 c. These

4 5

i.e. H. E. ii. 5, p. 154 A.

aliorum] i.e. A.-S. Chron. a.

Fortunatas"] fortunatus, A. Britanniam] om. W. West.

CHRONICA MAJORA.

247

Sigebert, col. 106.

libris heroico metro digessit; indeque assumptug, Pictavorum A'D. 563. est ordinatus episcopus. Anno gratias DLXIV. Lothario rege Francorum defuncto, Death of quatuor filii ejus regnum inter se diviserunt, quorum primo- Clothaire. genitus Chilpericus regnavit annis viginti tribus. Chilperic. Justinus imperator.

Id.

Anno gratise DLXV. Justinus junior, Eomanum adeptus im- Justin II. perium, annis duodecim imperavit. Quo etiam anno signa Signs in multa in sole et luna apparuerunt. the sun and moon, Papa.

Anno gratias DLXVI. Johannes sedit in cathedra Eomana p0pe John annis duodecim, mensibus undecim, diebus viginti septem, et HI. Flor. Wig. cessavit sedes mensibus decem et diebus tribus. Eodem anno S. Colump. 525 c. Sanctus Oolumbanus, de Scotia veniens, in Britannia clarus ^anHen. Hunt, habetur. Eodem anno Ethelbertus, Ermerici filius, regnum .jsthelp. 719 B. Cantias suscipiens, quinquaginta sex annis illud gloriosissime berht king Beda,H.E. gubernavit. Hie regum Angliaa potentissimus, usque ad con- f Kent, i. 25, p. finium Humbraa fluminis, quo meridiani et septentrionales 130 D. ; ii. populi dirimuntur, imperii sui fines extendens, omnium illarum 3, p. 151 c. provinciarum gentibus strenuissime imperavit. Glappa rex.
_/.

Vit. Pontif.

Anno gratise DLXVII. Defuncto Adda rege Berniciorum, -Glappa j& . i* n Sigebert, Glappa regnavit pro eo quinque annis. Eodem anno hastaa *S .Ol. cia col. 106, igneaa in aere visee sunt, protendentes irruptionem Longobar- p _J " dorum in Italia.
f

Nota pugnam.
Hen. Hunt, Anno gratise DLXVUI. Ceaulinus rex Westsaxonum, et Cutha Battle of p. 713 E. frater ejus, causis compellentibus, contra Ethelbertum regem Wimble-

Monte, col. 414.

Cantiae pugnaverunt; ubi Ethelbertus, duobus comitibus suis interfectis, ipsemet in fugam conversus est. Flor. Wig. Anno gratise DLXIX. Defuncto Glappa rege Berniciorum, Kings of p. 525 B. regnavit pro eo Theodwaldus uno anno. Bernicia. Anno gratiaa DLXX. Frethewlfus regnavit in Bernicia1 septem Id. Sigebert, annis. Eodem anno Armeniae gentes fidem Christi susceperunt, Armenia. col. 107. et abbas Wandregisilus natus est. , ^anEobert de dregesil.
1

Bernicia] Deira, A. C. D., though correct in the year 577.

248
A.D. 571.
Paschal Cycle.

MATTH2EI PARISIENSIS

Nota de cyclo.

Anno gratiae DIXXI. Completus est cyclus unus sancti Pascha3 annorum quingentorum viginti duo,1 ex quo Dominus . noster Jesus Christus crucifixus est, indictione septima, anno in East secundum GrEecos a creatione 2 mundi quinquies milesimo Ixxv. Hen. Hunt. Anglia. Wffa in Est-anglia regnat. P- 714 A. Gregory of Anno gratise DLXXII. Gregorius, Turonensis episcopus ordi- Sigebert, col. 107. Tours. natus, sanctitate refulsit insi'gnis. Nota vwraculum. Anno gratias DLXXIII. Hyspani et Galli de Pascha celebrando Id. dissentiunt, Hyspanis xii. kal. Aprilis, Francis xiii.3 kal. Maii Pascha celebrantibus, Sed Francos recte celebrasse per hoc divinitus claruit, quod fontes in Hyspania, qui in Sabbato sancto Paschse ad baptizandum divinitus repleri solent, non in Hyspauorum sed in Francorum Pascha repleti sunt.

Disputes about Easter.

p. 80.

Nota, ciphum de testa capitis. Alboin, Anno gratis DLXXIV. Albuinus, rex Longobardorum, patrem W king of the uxoris su33 regem Gepidarum Cunimundum olim in bello pereLombards, murdered merat, et ex testa capitis ejus cyphum sibi ad bibendum parayerat ; cui, una dierum, cum porrigeret ad bibendum, dicens, by Rosmunda. " Bibe cum patre tuo," ilia, femineo accensa furore, ilium in lecto ab armigero suo jugulare fecit. Item Papa. Pope Bene- Anno gratiee DLXXV. Benedictus sedit in cathedra Eomana Vit. Pontif. dict J annis quatuor, mensibus sex, et diebus septendecim. Ab isto Sigebert, Gregory Papa Gregorius ad prasdicandum Anglis abire permissus, sed, col> W8' prevented p0pui0 tumultuante retractus, levita septimus est ordinatus. to England. Nota famem. Famine in Rome thTem- y
rius IL quatuor, O. W. There is some confusion here, as the cycle consists'of 532 years. SeeBede, De rationam tempore, capp. 47, 65. Marian. Scot. col. 736. creatione] traditione, A xiii] xiv., O.W. West., bert.
3 2

Anno gratise DLXXVI. Fame Eomam urgente, multi Eomanorum ad Longobardos confugiunt ; sed Tyberius postea imperator, missa ab JEgypto frumenti copia, Eomam ab inedia

CHRONICA MAJOEA.

249

Tiberius imperator.
Anno gratiae DLXXVII. Tyberius, Eomanum adeptus imperium, annis septem imperavit; qui quoniam in pauperes liberails fait, Deus ei multos thesauros invenire concessib. Eodem Lib. de anno, defuncto rege Berniciorum Frethewlfo, Theodoricus reg. Saxon. succesgit annis septem. p. 209. ^ Sigebert, col. 108.

A.D. 577.
Tiberius II. emperor, Kings of Bernicia.

Continuation
Sigebert, Anno gratiee DLXXVIII. Sanctus Grermanus, Parisiensisl epi- S. German, col. 108. scopus, suo obitu caslestia decoravit. Eodem anno, defuncto bishop of Galf. Mon.rege Britonum Aurelio Conano, Yortiporius successit tribus -^ans; X1 ' ' annis; qui, Saxonibus infestus, multotiens de eis laudabiliter 1Pre. triumphavit. Hen. Hunt. Per idem tempus, post "Wffam regem Orientalium Anglorum, p. 714 A. a quo reges illius provincise Wffingas dicuntur, Titilus filius Titilus ejus regnum suscepit. Erat autem Titilus pater Redwaldi, ^ng f Flor. Wig. qui a Wodenio decimus fuit. ?ast,". p. 628. Angha.

Papa.
Vit Pontif -A-11110 gratiae DLXXIX. Pelagius sedit in cathedra Romana PelagiusII. annis decem, mensibus octo, diebus decem, et cessavit sedes PPemensibus sex et diebus viginti quinque.

Ceaulinus, rex Westsawonum, multa, castra cepit.

Sigebert, Anno gratise DLXXX. Ignis per caelum discurrere visus est. Lightnings, col. 109. jjis 2vero diebus assiduaa fiebant inter Britones et Saxones He n aunt , 'j ' irruptiones; Ceaulinus3 enim cepit Bedeanforde castellum, ' ' quod modo Bedefort nuncupatur, cum aliis, videlicet, Lienberi, Conquests Ailesberi, Bensintune, Heinesham, Gloverniam, Cirencestriam, of Ceawlin. et Bathoniam, et magnificatum est nomen ejus vehementer.

RomcB decretum est, ui novem tantutn prcefationes ad missas dicantur.

Sigebert, Anno gratias DLXXXI. Papa Pelagius decrevit novem praa- Decree of col. 109. fationes tantum ad missas debere decantari, cassatis cotidianis, PelagiusII. Galf. Mon. quae dici solebant. Eodem anno, defuncto rege Britonum Vorxl> ^' tiporio, successit Malgo, vir pulcherrimus, probitate praaclarus, Malgo king armis robustus, et supra modum largus; sed, sodomitana peste . dissolutus, Deo et hominibus sese exMbuit odiosum. Hie etiam sex comprovinciales oceani insulas potenter subegit. Parisiensis^ Pariacensis, A. His . . . irruptiones^ Due to the compiler.
2 1 3 It is Cutha whom H. H. says took Bedford Castle, &c.," Ceaulini " anno xii.," whence the error.

250
A.D. 582.

MATTH^)I PARISIENSIS Qregorius doctor librum moralium composuit-

S. Gregory Anno gratias DIXXXII. Gfregorius doctor, a Papa Pelagio Sigebert, writes on Constantinopolim directus, libros moralium in Job composuit, co1-109< Job, and et ibidem Euticium, Constantinopolitanum episcopum, male de confutes Eutychius. resurrectione dogmatizantem, qui corpus humanum in ilia resurrectionis gloria impalpabile ventis aereque subtilius esse venturum, in imperatoris praasentia confutavit, et illo non multo post mortuo penitus extinxit. Miracle at Anno gratia3 DLXXXIII. Turonis de pane altaris fracto verus Id. Tours. sanguis effluxit. Mauritius imperator. Maurice emperor, Battle of Fretnerne. Anno gratiaa DIXXXIV. Tyberio Caasare in amentiaml verso j^ et mortuo, Mauricius annis viginti duobus [imperavit]. Eodem Hen, Hunt, anno, rex Westsaxonum Ceaulinus et frater ejus Cuthwinus p. 714 B. bellum cum Britannis commiserunt apud Frithenleiam, ubi Outhwinus graviter oppressus et peremptus est. Victi sunt igitur Angli et fugee dati. Regnum Merciorum initium sumpsit, cujus rex primus Creodda fuit. Anno gratise DLXXXV. . Eegnum Merciorum initium sumpsit, Id. Kingdom of Mercia. quod primus omnium Creodda tenuit. Inchoata sunt igitur hoc tempore omnia Anglorum sive Saxonum regna. Quee octo numerantur ; regnum videlicet Cantias, cujus caput Nota octo Anglorum est civitas Doroberni^ ; regnum Australium Saxonum, id est, regna. Suthsex, cujus caput civitas Ciscestriee; regnum Orientalium Saxonum, id est, Eastsexe, cujus caput est civitas Londoniarum ; regnum Orientalium Anglorum, id est, East-anglia, cujus caput Norwicum ; regnum "Westsaxonum sive Occidentalium Saxonum, cujus caput est civitas Wentana,2 quse modo Wintonia dicitur ; regnum Merce, sive Middel-anglia, cujus caput est Dorkecestria, nunc vero Lincolnia; regnum JSTorthanhumbrorum, cujus caput est Eboracum. Hoc regnum modo in duo dividitur, sicut supra dictum est. Sritones, pcdriam suam deserentes, in Walliam successerunt. Caretius king of Britain. Anno gratige DIXXXVI. Malgoni, Britannorum regi, Karetius, Galf. Mon. civilium amator bellorum, successit, Deo et Britonibus inimi- xi- 8cug . cujus inconstantiam reges memorati, Anglorum videlicet
1 amentiam] Armeniam, Sigebert, as the Histor. Miscell. xix. 5.

Wentana] Wentaria, A.

CHRONICA MAJORA.

251

Galf.Mon. et Saxonum, comperientes, insurrexerunt unanimiter in eum, A.D. 586. *' 8* et post prgelia multa fagaverunt eum a civitate in civitatem, donee ad ultimum commisso prselio ipsum ultra Sabrinam in Walliam fugraverunt. Olerici vero et sacerdotes, mucronibus Sacerdotes ,. . ,., in i " cum clea undique micantibus ac flammis ecclesus circumquaque ere- ricig in Id. xi. 10. pitantibus, omnes simul in exterminium pellebantur. Seces- exilium serunt itaque Britannorum reliquiae in oceidentalibus regni pelluntur. partibus, Cornubia videlicet atque Wallia, maximam insulae partem relinquentes; unde crebras et ferales irruptiones, sine intermissione, hostibus inferebant. Tune archipreesules, Episcopi Theonus Londoniensis et Thaodiceus Eboracensis, cum omnes ^tamusB ecclesias sibi subditas solo tenus destructas vidissent, cum arum desopluribus ordinatis, qui in tanto discrimme superfuerant, cum lationecum reliquiis sanctorum in Cambriam diffdgerunt, timentes ne reliquiis barbarorum irruptione tot et tantorum sacra ossa veterum a Kambriam memoriis hominum delerentur, si ipsa imminent! periculo fWerunt. minime subtraxissent. Plures etiam, Armoricanam Britanniaml petentes, totam ecclesiam duarum2 provinciarum, Loegrias videlicet et Northanhumbrise, a conventibus suis viduatam dese(Not in ruerunt3 et inanem; quibusdam4 vero sanctorum corporibus, on-) quae jn gepulcris jacebant reverenter occultata, cumulos terree superposuerunt, ne ab infidelibus despectui naberentur. Erant Pp 81enim Anglorum sive Saxonum reges armis strenuissimi, pagani atrocissimi, qui nihil potius quam Christum et Christianorum cultum subvertere sitiebant; nam si qua ecclesia, terra subjugata, illaesa servabatur, hoc magis ad confusionem nominis Christi quam [ad] gloriam faciebant; nempe ex eis deorum suorum templa facientes, profanis suis sacrificiis sancta Dei Galf. Mon. aitaria polluerunt.4 Itaque Britanni regni diadema multis temporibus amittentes, videlicet5 usque ad tempora Cadwallonis, quern Beda Cedwallam vocat, illam patriae partem, quse eis remanserat, non uni regi sed tribus tyrannis subjectam, civilibus bellis ssepissime infestare non cessabant. Residebant6 igitur miserrimse Britonum reliquiae in tribus ^.ta tres provinciis, Cornubia videlicet, quse cornu Walliaa a quibusdam dieitur, eo quod in mare sese quasi cornu extendat; Demecia, quse Australis Wallia appellatur; Yenedocia, quse Forwallia nuncupatur. His finibus quamvis eis invitis contenti, a fide
x

Britanniam] Britannia, A. duarum] dominarum, A. 3 deseruerunt] deserunt, O. W. 4 4 - quibusdam . . . . polluerunt'] This seems to be due to the compiler.
2

5 videlicet . . vocat} Introduced by the compiler. 6 From this point the rest of this chapter and the beginning of the next seem to be original. Q 6 H-

252

MATEHMI

PABISIENSIS

A.D. 58 6. tamen Oliristi nunquam recesserunt; sed in hoc tantum reprehensibiles judicantur, quod semper gentem Anglorum, et etiam usque in hodiernum diem, quasi per eos propriis finibus proscripti, odio mortali perstringunt, nee illig libentius quam canibus communicare volunt. Sunt autem provinciaa illorum inexpugnabiles, videlicet nemorum densitatibus consitas, altis vallatee paludibus, prasruptis tumentes montibus; unde ssepissime quasi mures1 de cavernis erumpentes, gentem Anglorum nequiter infestant, nee aliud ab eis in bello nisi capita solum Nbta de pro [redemptione] requirunt. Hac denique tempestate, ecclesia ecclesia beati martyris Albani, quae post passionem suam miro tabu- Sancti latu lapideo2 atque ejus martyrio condigna legitur fabricata, Albani. dejecta penitus cum aliis creditur et deleta, donee per ministerium Offge regis, angelo sibi revelante, corpus gloriosi confessoris ac martyris inventum est, et monasterium ejus denuo fabricatum. Nota distinctiones regnorum et regum Anglice. Subjugata itaque Britannia eivibusque proscriptis, reges Anglorum sive Saxonum terras undique occupant, regna dilatant, et, pro uniuscujusque possibilitate, regnis suis limites ponunt. Kegnabant autem his temporibus in insula octo reges, quorum nomina heec sunt; ^thebertus videlicet in Cantia, Cyssa in Suthsexia, Ceaulinus in Westsexia, Credda in Mercia, Ekkenwinus in Estsexia, Tytila in Est-anglia, Elle in Deira, Alfridus in Bernicia. Haec denique regna processu temporis ita distinguebantur. Eeges autem Cantuaria3 in sola Cf. Elor. Cantiee provincia dominabantur; reges Suthsexige in ilia tanturn provincia dominabantur; reges Essexi^e in ilia provincia et in Middelsexe dominabantur;3 reges Est-anglia in Northfolc Will, et Suthfolc dominabantur, necnon in provincia Canterbergensi, Malmesb. donee a rege Ofia Merciorum mutilati sunt; reges Merciorum esta_Kedominabantur in provinciis Grlovernensi, Wigornensi, Ware- |04 'Pp wicensi, Cestrensi, Derebiensi, Scrobesberiensi, Ifotinge- 139-141 hamensi, Lincolniensi, Leircestrensi, Oxoniensi, Herefordensi, (edStafordensi, Norhamtunensi, Buckingeahmensi, Bedefordensi, Huntendunensi, Gantebergensi, et Herefordensi; reges Westsaxonum dominabantur in provinciis Bercensi, Dorsetensi, mures] muri, A. p. 115 A. Gesta Abbatum S. Albani These same words are used in (Riley), i. p. 8. 3 speaking of the tomb, by the author reges . . . dominabantur] om. of the Life of Offa TJ. (p. 27, ed. W. Three crowns are drawn in the Wats, 1640). Cf. Bed. H. E. i. 7, margin in A.
2 1

Nbta hie de regnis Angliae antiquis et regibus.

Limits of the eight kingdoms.

CHRONICA MAJORA.

253

Devenensi, Suthantunensi, Sutheriensi, "Wiltunensi, Salesbe- A.D. 586. riensi, Bathonensi. Istis igitur provinciis inter sex reges distributis, quandoque ad invicem bella civilia et plusquam Flor.Wig. civilia commiserunt. Duo reges, qui sunt in Norhanhumbria, p. 644 B. dominabantur a magno flumine Humbrae usque ad mare Scotise ; de his autem sufficienter superius dictum est. His ita dispositis, placuit dictis regibus Britanniam et me- Britain moriam Britannorum penitus delere ; unde communiter statu- now called erunt quatinus insula non a Bruto Britannia, sed ab Anglis l n& n Anglia vocaretur. Eodem anno rex Francorum Guntrannus, in venando fessus, Legend of Sigebert, col. 110. dum in gremio sui armigeri dormiret juxta rivum aquas, vidit Gontran armiger ex ore regis parvulum animal exire ; cui volenti n^ rivum transire nee valenti armiger, gladio trans rivum posito, viam ei eundi et redeundi paravit. Quo iterum in os ejus intrante, expergefactus rex et stupefactus dixit, se per somnium super pontem ferreum transisse, et sub monte quodam multos thesauros vidisse, ubi cum secundum fidem somnii perrexisset, thesauros magiios invenit, eosque acceptos ecclesiae usibus delegavit. Sledde rex Orientalium Saxonum. Anno gratise DLXXXVII. Lotharius regnavit in Gallia annis Clothaire Hen. Hunt, qnadraginta quatuor. Eodem [anno], defuncto Erkenwino, II. ii. p. 712 c. rege Orientalium Saxonum, Sledde filius ejus, a Wodenio Sledda Malmesb. [decimus],2 decem annis regnavit pro eo.3 ^"E^
Id

Item not'a. Saxons. Elor. Wig. Anno gratis DLXXXVIII. Athelfridus, rex Berniciorum, Accam, JLthelfrith P^ 639 B- filiam Ellse regis Deirorum, conjugem accepit, et ex ea septem king of de fiiios processu temporis generavit. Nomina autem filiorum Bermcia. p. 209. ' nsec sunt, Eanfridus, Oswaldus, Oswius, Oslacus, Oswidus, Osa, His sons. Hen. Hunt, et Offa. Eodem anno, Credda Merciorum rege mortuo, Wibba ii. p. 7l4i>. giiug ejus successit tribus annis.4 Id. p. 712 c. Contmuatio. Sledda genuit Sebertum, Anno gratiae DLXXXIX. Sledde, rex Orientalium Saxonum Birth of ex filia 5 Ermenrici, regis olim 6 Caatuariorum, genuit Seber- Sebert. turn, qui post patrem regnavit.
1

Anglis~] om. W.

decimus] om. A. O. W. 3 pro eo\ om. W. West. The length of Sledda's reign is not given elsewhere. 4 tribus annis} This is due to the compiler.

5 ex filia] om. W. Her name was Bieolan. See the Peterb. Chron. a. 604. She is mentioned as ^Ethelberht's sister under a. 604 (p. 260).
6

olim] om. W.

254

MATTHJ2I PARISIENSIS

[rege Attsfcralium A.D. 590. Anno gratiaa DXC.1 Defuncto 2 The king- Saxonum, regnum illud ad] regem Occidentalium Saxonum dom of Ceaulinum devolutum est. Sussex De septiformi letania a beato Gregorio constituta. Ceawlin. Anno gratise DXCI. Facto in Italia paane ultra fidem omnium Sigebert, diluvio, post multam rerum confusionem subsecuta est pestis, col. 111. Italy. Death of quaa inguinaria dicitur, quae primum omnium Papam Pelagium Pope Pela- extinxit, ac demum populum strage maxima devagtavit. Fungins IE. gebatur autem eodem tempore beatus Gregorius vice3 archiGregory diaconi in urbe Roma, qui pro tanta civium clade jussit fieri Paulus archdeacon septiformem letaniam. Septiformis letania ideo dicitur, qui[a] Diaconus in Eome. De Gestis in loco primo fuit omnis clerus, in secundo omnes abbates Longob. cum suis monachis, in tertio omnes abbatissaa cum suis monia- iii. 24, col. libus, in quarto omnes infantes, in quinto omnes laici, in sexto 526. universaa viduaa, in septimo omneg conjugate. His omnibus vir Dei rite dispositis pestem praafatam, iram [Dei] mitigando, penitus ab urbe detersifc. Gregorius Papa.
Elected Pope. p. 82.

Anno gratiee DXCII. Beatus Gregorius, populo acclamante Johannis cum clero Papa electus, licet multum renitens seipsum absen- Diaconi tando, tandem inventus inthronizatus est; qui inter caetera Vita S. Gregorii, The soul of pietatis opera, Trajani quondam imperatorig animam, quamvig i. 39, 40. Trajan re- pagani, a poenis inferni promeruit liberare. Antiphonarium Sigebert, leased. composuit, Kyrieleyson cum alleluia ad missas cantari instituit, col. 111. Gregory's et in canone missas tria verba utiliter apposuit, " Diesque nosaddition to " tros in tua pace disponas, atque ab aaterna damnatione nos the canon. " eripi et in electorum tuorum jubeas grege numerari." Geolricus rex in regnum Occidentalism Saxonum successit. Mice Devrorwm regi Ethelfridus successit. Anno gratiaa DXCIII. Ceaulinus et frater ejus Quichelmus Flor. Wig. Ceolric king of the decegserunt, et Ceolricug Ceaulino in regno Occidentalium p. 526 B. WestSaxonum successit quinque annis. Eodem tempore, Papa Hen. Hunt, Saxons. Gregorius orationem Dominicam post canonem super hostiam ii. p. 714 c. Sigebert, ^thelfiith censuit recitari. Eodem anno Elle rex Deirorum defunctus est; col. 111. quo mortuo, Ethelfridus rex Berniciorum, filium ejus Eadwinum Flor. Wig. expels Eadwine regno 4 expellens Deirorum, duo regna strenuissime gubernavit; p. 525 B. and seizes Deira. 1 In W. the heading to this year in C. D. There seems no earlier is A Cyssa Cicestria. authority for this statement. Comp. 2 D. has been altered to regnum Hen. Hunt. ii. pp. 711 D., 719 E. 3 Ceaulino. The bracketed words, vice] vices, A. 4 which are in 0. W., are omitted also regno] regnum, A.

CHKONICA MAJOR A.

255

Lib. de at Edwinus, in exilium pulsus, exulavit cum Bedwaldo, rege A.D. 593. re %nQaxon* Orientalium Anglorum, quousque per ilium regno suo restitutus Eadwine My P- ' restored by esk Redwald. Tunica inconsutilis Domini invenitur. ' Anno gratiae DXCIV. Tunica Domini Salvatoris, in civitate The Zaphat non longe ab Jerusalem confessione Symeonis Judaei holy coat, , . i r\ - A i - 1 ^ found a n d inventa, et ab episcopo Gregorio Antiocneno et episcopis Brought t0 l 2 Thoma Jerosolimitano ac Johanne Constantinopolitano Je- Jerusalem. Hen. Hunt, rosolimis, in loco ubi crux Christi veneratur, posita est. Eodem u. p. 714 D. anno Wibba, rex Merciorum, obiit, cui successit Cherlus, non Ceorl king filius, sed consanguineus ejus, decem annis.3 of Mercia. WisigotJiorum rex ab Arriana pravitate revocatur. Sigebert, col. 112. Anno gratise DXCV. Ricardus, rex Wisigotorum, synodo Eecared sexaginta duorum episcoporum apud Tholetum congregata, kipg f tne ibique Arriana hgeresi abdicata et anathematizata, totam gentem 1S1^L ^ illam in catholica fide confirmat. fj.om Arianism. Sanctus Augustinus, a Sancto Gregorio in Britanniam missus, regem Ethelbertum et.populum, sibi subjectum ad fidem Christi convertit. Anno gratise DXCVI., qui est annus centesimus quadragesi' mus seP^mtls ex CLUO Horsus et Hengistus fratres venerunt in Britanniam ut earn sibi subjugarent, missus est servus Dei Mission of (Not in Augustinus a beato Papa Gregorio in Britanniam ut barbaras S. AugusBede.) genti Anglorum verbum Dei praedicaret; qui, pagana super- tme> stitione ccecati, totam Christianitatem deleverant in ilia parte insulge quam habebant. In parte vero Britonum adhuc Chrisfci fides vigebat, quse, anno Dominicaa incarnationis centesiino quinquagesimo septimo habita, minquam inter eos defecit. Beda, H. E. Est autem ad orientem Cantiaa plagam Tbanetos insula, in qua His landing i. 25, yir j)ej Augustinus et socii ejus applicuerunt, viri, ut ferunt, in Thanet. p. idO D. ferine quadraginta; et mittens interpretes ad regem .ZEthelbertum, mandans sese de Eoma venisse ac nuntium ferre optimum, qui 4 sibi obtemperantibus seterna in caslis gaudia promittebat. Haec audiens rex post dies paucos venit ad His interinsulam, et, residens sub divo, jussit Augustinum cum sociis ad suum ibidem colloquium venire. At illi divina virtute
1

Sigebert, col. 112.

Beda,_ i9q

Thoma] Thome, A.
Johanne] Johannes, A.

3
4

decem annis"} Not in Hen. Hunt. qui] qd, A.

256

MATTH.EI PARISIENSIS

A.D. 596. praaditi veniebant, crucem pro vexillo ferentes et imaginem Beda, H.E. Answer of Domini Salvatoris in tabula depictam, letaniasque pro sua * 25 PB -3Sthelberht sjmul et eorum, propter quos advenerant, salute decantantes. ' ' Augustine Cumque ad jussionem regis residentes verbum ei vitse una cum omnibus qui aderant prasdicarent, respondit ille dicens; " Pulchra quidem sunt ea quaa promittis, sed quia nova sunt " et mihi incerta, non his modo possum assensum praabere, " relictis eis quas tanto tempore cum mea gente servavi. " Yerum quia de longe hue peregrini venistis, et ea quae vos " vera et optima credebatis1 nobis communicare desiderastis, " nolumus vobis molesti esse, sed potius benigne vos hospitio " recipere, et quae victui vestro sunt [necessaria] ministrare; " nee prohibemus quin omnes quos poteritis fidei vestrae His gift of " religion! prgedicando societis." 2 Dedit ergo eis mansionem a house in in civifcate Dorobernensi, quaa imperii sui erat caput, ubi Cantercoaperunt apostolicam primitives ecclesiaa vitam imitari, ora- Id. i. 26. tionibus videlicet assiduis ac jejuniis inheerendo, verbum vitas praedicando, quos poterant lavacro salutis perfundebant. Nee naora, crediderunt mulfci et baptizabantur, imitantes simplicitatem innocentis vitaa, ad dulcedinem doctrinas caslestis. Erat Church of autem prope civitatem ipsam ad orientem ecclesia in honorem Martin. ganc^ Martini antiquitus fabricata, in qua regina, filia regis Franciaa, nomine Berta, orare consueverat, ubi primo et ipsi convenire et prasdicare, missas celebrare, et baptizare coeperunt. At ubi post paululum ipse etiam rex inter alios delectatus vita sanctorum mundissima, credens baptizatus est, coeperunt plures cotidie ad audiendum vitaa verbum confluere ac, relicto gentilitatis errore, unitati ecclesiaa sese credendo sociare. -Uedit etiam ipsis doctoribus suis locum sedis congruum S. Augus- gradui eorum in Dorobernia civitate sua metropoli, et necestine con- garias in diversis rebus contulit mansiones. Interea vir Domini Id. i. 27. Ar^ h a ^-ugus*inus venit Arelas, et, ab archiepiscopo ejusdem civitatis archbishop archiepiscopus ordinatus, in Britanniam reversus est. Vergilius. Gcenobium beaii Benedict! destruitur. Abbey of Anno gratiaa DXCVII. Coenobium beati Benedicti, quod in Paulus Monte castro 3 Cassino idem pater fundaverat, a perfidis Longobardis Diaconus Cassino destructum est. Fugientes itaque ex eodem loco monachi destroyed. jjoinam petierunt, regulam, quam idem sanctus ediderat, secum deferentes. 547.

1 2

credebatis] om. W. societis] sociare, A.

castro] monte, W.

CHRONICA MAJORA.

257

Cf. S. Greg. Contmuatio. A.D. 598. Tur De Mirac. Anno gratiae DXCVIII. Floruit in Galliis Gregorius, Turonicse Gregory S. Juliani, civitatis episcopus, qui ex Arvernico territorio attulit sancti of Tours34. (Migne, reliquias Juliani. Eodem anno Sanctus Columbanus, doctor S. Co82(nC01 Scotorum et Pictorum, obiit, qui posteris suis multa sancti- lumba. Sigebert t>a,tis documenta reliquit. col. 112.' Continuatio. Flor. Wig. Anno gratiaa DXCIX. Defuncto Redwaldo, rege Orientalium Eorp-wald, A PPAnglorum, Eorpenwaldus regni gubernacula suscepit. kingof p. 636 A. East Anglia.

Item.

Sigebert, col. 113.

Anno gratige DC. Mortuo rege Francorum Childeberto, Theodebert n Theodebertus et Theodoricus filii eius subrosrantur. Thierry H. Ut Papa Grregorius Augustino pallium miserit.

Beda, H.E. Anno gratise DCI. Beatus Papa Gregorius Augustino pallium The pall i. 29, misit, ad ecclesiam videlicet Londoniensem, quge tempore sent to S. Id. ii. 3'D Britonum metropolis erat, sicut Beda in historia Anglorum Augustine, p. 151 c. testatur.

Item.
Sigebert, col. 113. Anno gratiaa DCII. Oontentio inter Eoraanam ecclesiam et Arrogance arrogantiam Johannis, episcopi Constantinopolitani, universalis an<i death patriarchse sibi nomen usurpantis, sub Papa Pelagic concepta et a Gregorio modo * non leviter agitata, non ante quiescere potuit quam ipse Johannes subita morte occubuit. stantinople. TJt Sanctus Augustinus Britonum episcopos ad conciUvm vocaverit. Flor. Wig. Anno gratise DCIII. Rex Northanhumbrorum Etnelfridus p. 83. p. 526 E. contra Britannos apud Caer-legion dimicans, viros religiosos Slaughter de abbatia Bangornensi, maximam multitudinem, interfecit. * t" Beda, H.E. Nempe vir Domini Augustinus, auxilio regis Ethelberti usus, jja^gor u 2 - convocavit ad synodum suam episcopos et doctores proximo Account B ^" ' Britonum provincise, in loco qui usque hodie lingua Anglorum of the " Augustines Ac," id est, robur sive quercus Augustini, synod at appellatur, in confinio Occidentalium Saxonum et Wicciorum, .uf
1

modo is erased in A.

258
coapitque eis fraterna admonifcione suadere, ut pace catholica Beda,H.E. secum habita, communem evangelizandi gentibus pro Domino u- 2> laborem susciperent, ut qui sanctum Pascha et alia perplura v' unitati ecclesiae contraria faciebant. Qui cum, longa disputatione habita, neque precibus neque hortamentis Augustini assensum prasbere voluissent, ait, " Obsecremus, fratres, Deum " Omnipotentem, ut ipse nobis caslestibus signis insinuare " dignetur, quaa sequenda traditio, quibus sit viis ad ingressum " regni caelestis properandum; adducatur aliquis aager, et per " cujus preces fuerit curatus, hujus fides et operatio omnibus " sequenda tradatur." Quod cum adversarii, licet inviti, concederent, allatus est aager quidam oculorum luce privatus; qui cum oblatus Britonum episcopis nihil curationis eorum ministerio perciperet, tandem Augustinus genua sua ad Patrem Domini nostri Jesu Christi flexit,1 ut visum cseco restitueret, ut per illuminationem unius hominis corporalem in plurimorum corda fidelium gratiam accenderet lucis spiritualis. Nee mora, illuminatur caacus ac verus summaa lucis praaco prsedicatur ab omnibus Augustinus. Tune Britones confitentur intellexisse se veram esse viam quam praadicavit Augustinus, sed sese non posse, absque suorum consensu, priscis abdicare moribus, unde ut secundo fieret synodus pluribus advenientibus postulabant. Second Quod cum esset statutum, venerunt, ut perhibent, septem Id. p. 150 A. synod of Britonum episcopi et plures viri doctissimi, maxime de nobiAugustine. lissimo eorum monasterio, quod lingua Anglorum Bangorneburh dicitur, cui tempore illo abbas Dionotus praafuisse narratur. Qui, ituri ad concilium praafatum, yenerunt primo ad quendam virum sanctum ac prudentem, qui apud eos anachoritanam ducebat vitam, consulentes an ad praadicationem Augustini suas deserere traditiones deberent; qui respondit, "Si bomo Dei est, sequimini ilium." Dixerunt, "Et quomodo " hoc possumus probare ? " At ille, " Dominus " inquit, " afP, " ' Discite a me, quia mitis sum et humilis corde;' si ergo " Augustinus ille mitis est et humilis corde, credibile est quia " et ipse jugum Christi portet2 et vobis portandum offerat; " si ergo immitis est ac superbus, constat quia non est a " Deo, neque vobis est ejus sermo curandus." Qui rursus aiebant, "Et unde hoc3 dinoscere valemus?" "Procurate," inquit, "quod ipse prior cum suis ad locum synodi adveniat,

A.D. 603. Account of the synod at Augustine's Ac.

. deprecans, which W. West, insert here, is erased in A. It is in Bede. 2 portet] portat, A.

3 In A. unde hoc has been erased, and quomodo inserted in a later hand.

CHROOTCA MAJORA.

259

Beda,H.E. " et si ipse, vobis appropinquantibus, assurrexit, sciatis quo- A.D. 603. p 150s " n*am ^iiristi famulus est, et obtemperanter ilium audite; Second " sin autem vos spreverit, nee vobis assurger^e voluerit cum synod of " sitis numero plures, et ipse spernatur a vobis." Factumque Augustine, est ut, venientibus illis, Augustinus in sella sederet, quod illi videntes mox in iram conversi sunt, eumque superbige notantes, cunctis quse dicebat contradicere laborabant; quibus Augustinus ait, "Si in tribus saltern obtemperare mini vultis, " ut Pascha scilicet suo tempore celebretis, ut ministerium " baptizandi, quo Deo renascimur, juxta morem sanctge Ko" manaa ecclesiee compleatis, ut genti Anglorum una nobiscum " verbum Dei praadicetig, caatera quaa agitis, quamvis moribus " nostris contraria, aaquanimiter tolerabimus." At illi nihil se horum facturos neque ilium pro archiepiscopo se habituros affirmabant, conferentes ad invicem, " quia si nobis assurgere " noluit, quanto magis, si ei subdi coeperimus, pro nihilo " contemnet." Quibus vir Domini Augustinus fertur minitans dixisse, quod si pacem cum fratribus nollent, bellum ab hostibus forent accepturi; et si nationi Anglorum viam vitas prsedicare nollent, per horum manus ultionem essent mortis accepturi; quod ita per omnia ut praadixerat, divino agente judicio, patratum est. Ut rex Norhanhumbrorum EtJielfridus mille et ducentos monachos interfecerit. Id.p.l50i>. ]STec multo post ^Ethelfridus, JSTorthanhumbrorum rex for-Slaughter tissimus et paganus ferocissimus, collecto grandi exercitu, in of the civitate Legionum, quaa a Britannia Kaer-legion, id est, civitas gn s Legionum, eo quod Romanee legiones ibi perendinare solebant, maximam ex iis fecit stragem. Nam bellum contra Britannos commissurus, cum videret sacerdotes eorum, qui ad exorandum Deum pro milite bellum agente convenerant, seorsum in tutiore loco consistere, sciscitabatur qui essent quidve acturi illo convenissent. Erant enim plurimi eorum de monasterio Bangor, in quo tantus fertur fuisse monachorum numerus, ut, cum [in] septem essent portiones cum suis rectoribus divisi, nulla minus quam trecentos religiosos monachos continebat. Horum autem plurimi, triduano peracto jejunio, cum aliis orandi gratia convenerant, habentes defensorem Brochimallum, qui eos precibus intentos a gladiis protegeret barbarorum. Quorum adventus causam cum intellexisset Ethelfridus tyrannus, ait, " Et si isti adversum nos Deum suum invocant, " profecto, quamvis arma non ferant, contra nos pugnant, R 2

260

MATTH^EI PARISIENSIS

A.D. 603. Slaughter of the monks.

" qui adversis1 imprecationibus suis persequuntur;" itaque2 Beda,H.E. in hos primum arma vertere jubet, et sic cseteras nefandas u- ^ militias copias, non sine exercitus sui damno, delevit. Ex-"' tinctos autem in ilia pugna ferunt, ex his qui ad orandum venerunt, viros circiter mille ducentos, et solummodo quinquaginta fuga elapsos. Brochimail quoque ad primum hostium adventum cum suis terga vertens, eos, quos defendere debuerat, inermes ac nudos gladiis ferientis3 reliquit. Sicque completum est prassagium beati pontificis Augustini. Tit Sanctus Augustinus ordinavit Justum primum Bofensem episcopum.

Ordination Anno gratiae DCIV. Beatus Augustinus, donante rege Ethel- Id. ii. 3, of Justus, berto, in civitate quae a quodam primario nomine Eof, Eofe- PP- 151 D> cestria, id est, civitas Rof, dicebatur, ecclesiam Sancti Andreae Apostoli construxit, eamque multis possessionibus et amplis dotavit, atque ibidem Justum episcopum ordinavit. Ut Sanctus Augustinus Mellitum ordinavit prim-um Londoniensem episcopum. Ordination Eodem anno in civitate Londoniarum idem Augustinus Mel- Id. p. 151 c. of Mellitus. litum pontificem eonsecravit. p. 84. Sicque urbs Londoniensis, quae semper temporibus Britan- (Not in The dig- norum archiepiscopum habuerat, dignitas illius nunc ad nity of Doroberniam translata est, ut Merlini vaticinium impleretur London dicentis, "Delebitur religio in insula, et transmutatio primato Canter- " rum se^uni ne ^ : dignitas Londoniae adornabit Doroberniam," bury. et caetera. TJt praeEodem anno Melitus, in provinciam Orientalium Saxonum dicante ad prasdicandum missus a beato Augustino, Sabertum regem Me o a" cum tota gente sua ad fidem Christi convertit. Erat autem Orienta- idem Sabertus nepos ^thelberti magni regis Cantiaa ex sorore lium Saxo- Bicula, atque sub potestate ipsius constitutus, qui omnibus, num fidem usque terminum Humbrae fluminis, Angloruni gentibus imChristi Eodem anno imperator Mauricius, vir Deum timens, in suis Hugo de theemperor [orationibus] divinam jugiter clementiam precabatur, ut faci- s- Victor. Maurice, norum suorum in hoc seculo commissa luere posset. Ouadam ^cerPtPnor. ix. _.._ 7, col. 268.
adversis~\ in A. Altered to adversi
2 3

itaque} ita, W. ferientis'} ferentis, A. C. D.

CHRONICA MAJORA.

261

Hugo de itaque nocte dum in stratu suo quieseeret, emissa est ad eum A.D. 604. 1 S. Viet. vox caelitus dicens, " Maurici, trade te et uxorem tuam Constan Prior^x. " tiam cum pueris Phocee militi." Expergefactus autem 7, col. 269. quEesivit a suis, si scirent militem inter agmina sua Phocam appellatum; at illi, " Scimus;" et ille, " Cujus est qualitatis?" Qui dixerunt, " Juvenis tumidus et temerarius." Tune Augustus, somnium suum referens, glorificabat magnifice Deum pro hujusmodi visione. Post hsec autem in terra hostili positus, cum milites suos ferro et rapinis abstinere compelleret, nee Usurpation tamen eis consueta stipendia ministraret, Phocatem rogare of Phocas. coeperunt ut imperil super eos regimen usurparet; quibus Phocas obaudiens,2 purpuram imperialem suscepit. Quod au- Nota. diens Mauri cius animo dissolutus, rebusque adversum se fluentibus cessit, et in quandam silvam mari contiguam fugit, in Death of qua cum uxore et quinque filiis jussu Phocge Ceesaris inter- Maurice, emptus est. Phocas Bomanum invadens imperium, annis octo imperavit. lit beatus Gregorius Trajani principis animam a poenis infernalibus eripuerit. Beda de sex aetat. ssec.p.97.A., Johannis Diaconi Vita S. Gregor. ii. 44. (Migne, Ixxv. col. 105.) Anno gratia) DCV., qui est annus imperii Phocae secundus, Legend beatus Papa Gregorius ex hac vita migravit ad Dominum. respecting Hie vir beatus adhuc vivens, cum tempore quodam per forum Trajani principis, quod ipse sedificiis pulcherrimis dudum venustarat, procedens, judicii ejus quo viduam consolatus fuerat recordaretur, pro tanta imperatoris mansuetudine commotus ad Sancti Petri Apostoli basilicam festinus viator pervenit, ubi tarn diu super infidelitate et errore clementissimi principis flevisse asseritur, quousque nocte sequenti responsum accepisset se pro Trajano tantum exauditum fuisse, ita ut pro nullo ulterius pagano preces effunderet. Sic itaque Trajani animam ab inferni cruciatibus crede liberatam, ut in inferno posita per Dei misericordiam inferni non sentiat cruciatum; nempe unus et idem gehennse ignis, etsi multos valet peccatores pariter detinere, per Dei justitiam non omnes potest asquali pcena punire; nam secundum delicti modum animEe in gehenna sentiunt cruciatum. Opus pietatis, per quod Trajanus Deum et beatum patrem Gregorium commovit ad misericordiam, hoc fait. Quodam tempore Trajano ad belli procinctum vehementissime festinanti, vidua quaedam feminarum pauper1 trade] This has been altered to tradidi in A. 2

obaudiens'] W. has e over au,

i. e.

262

MATTH^EI PAEISIENSIS

A.D. 605. rima ad etim lacrimis dissoluta accessit dicens, " Filius meus, Johannis Justice of " te imperante, innocens peremptus est; obsecro ut quia ilium Trajan. mihi reddere non vales, sanguinem ejus letaliter vindicare " digneris." Cumque Trajanus, si sanus reverteretur de praslio, n 44^ co'i. hunc se vindicaturum promitteret, vidua dixit, "Et si tu in 105. " prselio mortuus fueris, quis mihi justitiam exhibebit ?" Trajanus respondit, " Ille qui post me imperabit;" et ilia, "-Quid tibi proderit si alter mihi justitiam fecerit?" Trajanus respondit, " Utique nihil;" et vidua, "Nbnne," inquit, " melius tibi est, ut tu mihi justitiam facias et per hoc mer" cedem tuam recipias, quam alteri hanc transmittas ? " Tune Trajanus, ratione simul ac pietate commotus, equo descendit, nee antea discessit qnam judicium viduse et sententiam demandaret executioni. Pro hac autem mansuetudine et exhi- (Not in bitione justitiaa a poenis infernalibus per lacrimas beati patris Joh. Diac.) Grregorii, quingentis post mortem et eo amplius elapsis annis, Nota hu- meruit liberari. Idem pater Gregorius, primus omnium, in Id. il. 1, militatem principio epistolarum suarum, ante salutem, gratiam, et bene- cl- 87. urregoni. dictionem, sese servum servorum Dei pronuncians, omnibus successoribus suis formam humilitatis ostendit. Et post humilitatem utilitatem subjunxit,. cum dicit salu- (Not in tern videlicet animge et corporis, gratiam a Deo et hominibus, benedictionem, quse est in semine Abrahee, quod est Christus, in quo benedicentur omnes gentes terras. De cibis in lapidibus converses. Pope Sabinianus. Legend. Anno gratis DCVI. Sabinianus sedit in cathedra Bomana Vit. Pontif. anno uno, mensibus quinque, et diebus novem. Eodem tern- Sigebert, pore pauper quidam, cum a nautis elemosinam peteret nee CU- 113, acciperet, dicente nauclero, " Nos nihil hie prseter lapides 114" habemus," subjecit pauper, " Omnia ergo vertantur in la" pides." Quo dicto, quicquid manducabile in navi erat in lapides conversum est, colore et forma rerum earundem permanente. Geolwlfus vex Occidentalism Saxomim. Ceolwulf, Anno gratis DCVII. Ceolrico rege Occidentalium Saxonum jjen Hnnt defuncto, Oeolwlfus regnavit pro eo viginti quatuorl annis. ii. p. 714 E. Per idem tempus cum Papa Sabinianus liberalitatem beati Sigebert, Grregorii praedecessoris sui derogaret, et sub hoc obtentu ma- col. 114.
1

viginti quatuor] xiv., Hen. Hunt., correctly.

CHEONICA MAJOBA.

263

Sigebert, num egenis subtraheret, G-regorius eum, per visum, ter pro A.D. 607. col. 114. culpa tenacise et hujus derogationis increpatum, quod non re-Parsimony spiceret pauperes, etiam quarto horribiliter increpans et com- an(i death minans, in capite percussit, quo ille dolore vexatus paulo post obiit. nus. Sanctus Augusiinus obiiL Vit. Pontif. Anno gratise DCVIII. Bonefacius sedit in cathedra Eomana Pope Beda,H.E. mensibus octo et diebus viginti novem. Eodem anno beatus Boniface " f' Augustinus, Dorobernensis archiepiscopus primus, diem clausit ' p. 152 A, B. , ,. I T - , -r ., -r ,Death of S. _, .. extremum septimo kalendas Junias; cui successit Laurentius, Augustine p. 152 c. natione Eomanus, quem ipse adhuc vivens ordinaverat, ne Laurence Id. ii. 3, status ecclesise tenerrimus sine pastore vacillaret. Sepultus archbishop. p. 152 A. est autem juxta ecclesiam Apostolorum Petri et Pauli, quaa Burial of necdum fuerat perfecta nee dedicata, in qua plurimorum S- Augusme arcniepiscoporum corpora tumulata leguntur. ' Ecclesia Romano, caput omnium eeclesiarum constituitur. Anno gratiae DCIX. Bonefacius quintus * sedit in cathedra Pope Eomana annis sex, mensibus octo, diebus duodecim; et ces- Boniface Beda de savit sedes mensibus septem et diebus viginti quinque; a quo sex setat. rogatus Phocas imperator statuit, ut ecclesia Eomana caput Borne the ssec.p.97A. ggggt; omnium eeclesiarum et magistra ; nam antea ecclesia ^ea(l ^a^ H. Ja. 11. 2, r. , ,. -.., . ., , , . , . churches, 153 r Constantinopolitana primam sese scribebat omnium eeclesiarum. Impetravit etiam idem Papa a prasfato principe templum Eomaa, Consecraquod antiquitus Pantheon vocabatur, eo quod ibi quondam tion of the omnium non deorum sed dasmonum cultus agebatur. Quo -PaQtheon. impetrato, exclusa in diversa simulacrorum multitudine, Omnipotentis Dei et Sanctaa Yirginis Mariaa omniumque sanctorum ecclesiam construxit, ut sicut ibi quondam omnium daamoniorum cultus agebatur, ita deinceps ibidem omnium sanctorum memoria haberetur. De regibus Anglorum. Hen. Hunt. Anno gratise DCX. Defuncto Ceolwlfo, rege Occidentalium Cynegils ii. p. 715 B. Saxonum, regnavit pro eo Kinegils filius Ceolaa triginta et king of Wessex. uno annis. Eegnabant hoc tempore in Mercia Penda, in regno Orien- Contempotalium Anglorum Eedwaldus, in Oantia Ethelbertus, in Essexe rar7 Saebertus, in ISTorthanhumbria Ethelfridus superbus et vanse gloria3 cupidus.
1

Vit. Pontif.

quintus] sic, for quartus.

264
A.D. 611.

MATTH^EI PARISIENSIS

De synodo Italics.

Anno gratise DCXI. Papa Bonefacius, congregata synodo,in Beda,H.E. Mellitus sent to the Italia, mense Martio, tertia videlicet die mensis,1 multa ad ii.4, C. p. 153 Roman utilitatem ecclesise statuit. Interfuit autem Mellitus, Londoniensis episcopus, ab archiepiscopo Dorobernensi Laurentio destinatus, ut decreta synodo Britanniam rediens ecclesiis Anglorum traderet, et sumrai pontificis auctoritate execution! Story of demandaret. Eodem tempore Johannes Alexandrinus floruit Sigebert, John,the arcbiepiscopus, qui ob eximiam in pauperes Christi liberalitatem col. 114. almoner, nomen " Elemosinarii " babere promeruit. Contigit autem, Leontii archbishop ut quidam peregrinus videns tantam ejus in pauperes com- Vita S. of AlexanJohannis passionem, temptare eum volens, accessit ad eum dum de Eleemosydria. consuetudine infirmos visitaret, et dixit, "Miserere mei, quo- narii, cap. " niam miser ego sum et captivus." Patriarcha vero dis- 8. (Migne, pensatori suo ait, " Da ei sex aureos:" quibus acceptis, Ixxiii. col. 346.) mutavit nabitum pauper, et aliunde veniens obviam procidit in terram dicens, " Miserere mei, quia inedia coarctor nimis ; " dicit denuo patriarcna, " Da ei sex aureos;" quo facto, dixit minister in auribus patriarcb.se, " Domine, ipse jam bis ac" cepit;" et tertio veniens elemosinam postulavit, minister autem domino intimavit; tune ait ille vere misericors, " Da " ei duodecim aureos, ne forte Ohristus sit et temptet me." De morte Phocatis imperatoris. Death of Phocas.
suos

Anno gratiae DCXII. Phocas imperator, dum crudeliter in Hugo de gggviret domesticos, Heraclii, Africaa patricii, jussu per- j,' lc re' emptus est; qui post necem ipsius sibi rempublicam vendi- pri0r. ix. cavit. 8, col. 269. De imperio Heraclii.

Heraclius Anno gratiaa DCXIII. Heraclius, Eomano potitus imperio, Sigebert, emperor. annis triginta et uno imperavit. Eodem anno apud urbem coi- 115Eelick of Gallise Mauriennam erat mulier quasdam sancto Baptists nimis S. John the (jevota. Hsec in orandi constantia persistens, dari sibi a Deo Baptist. trienni oratione aliquid de membris ejus expetebat; spemque suam in Deo ponens, juravit se non prius manducaturam antequam acciperet quod petebat; et sic septem diebus jejunans septima die super2 altari pollicem iniri candoris apparere videns, Iseta donum Dei accepit. Ad quod adorandum tres episcopi venientes cum de pollice partem elicere vellent, tres
1 Bede has tertia die kal. Mart. i. e. 27 Feb. 2 super] Sigebert.

desuper, O. W., as

CHEONICA MAJORA.

265

Sigebert, col. 114.

sanguinis guttas ex eo stillare in lintheo supposito stupuerunt, A.D. 613. et singulas singuli se1 meruisse leetati sunt. Deusdedit Papa fit.

Vit. Pontif.

Anno gratiae DCXIV. Deusdedit sedit in cathedra Romana pope Deus_ annis tribus, diebus viginti, efc cessavit sedes mense uno et dedit. Sigebert, diebus sexdecim. Hie constituit, ut si qui viri vel mulieres jjjs decrees col. 115. suos filios quocunque modo de sacro fonte susceperint, sepa- as to sponrentur, et si mulier compatrem suum in conjugium duxerit, sors. separentur; mulier tamen dotem recipiat, et post annum, si Hen. Hunt, vult, alteri nubat. Eodem anno rex Occidentalium Saxonum Cwichelm ii. p. 715s. Kinegils Quichelmum filium suum regni consortem suscepit. king of Wessex.

Gontinuatio.
Sigebert, col. 116.

Anno gratise DCXV. Clodesindi Methensi sponsum suum g ciodefugienti velamen capitis per angelum a Deo transmittitur, et sindis. ilia se et sua Deo delegavit. jEihelbertus rex Cantuariorum obiit.

Beda,H.E. Anno gratise DCXVI. 2Ethelbertus, rex Cantuariorum, post Death of ii. 5, regnum temporale, quod quinquaginta sex annis gloriosissime JEthelp. 154 A, c. tenuerat, seterna cselestis regni gaudia conscendit; defanctus ^erlltautem post viginti et unum annos 2 acceptaa fidei, in porticu Sancti Martini intro ecclesiam Apostolorum Petri et Pauli, Id.p. I54r>. quam ipse fundaverat,3 sepultus est. Anno itaque quo defanctus -ZEthelbertus, cum nlius ejus Eadbaldus regni gubernacula Eadbaldus suscepisset, magno ibi tenellis ecclesiae crementis detrimento rex reverfuit; siquidem non solum fidem Christi recipere noluit, sed etiam ^tur a^ tali fornicatione polliitus est, ut uxorem patris insanus haberet. idolorum Id. p. 155A. Auxit autem procellam hujusce 4 perturbationis etiam mors Death of Saberti, regis Orientalium Saxonum, qui ubi regna perennia Sebert, petens, tres filios, qui pagani permanserant, regni temporalis king of the haaredes reliquit. Coeperunt illi mox idolatrise, quam vivente ^ast patre aliquantulum intermisisse videbantur, palam deservire, TT- son's subjectisque populis idola colendi liberam dare licentiam; qui cum viderent pontificem, celebratis in ecclesia missarum solemniis, eucharistiam populo dare, dicebant ad earn barbarica inflati Their stultitia, " Quare non et nobis porrigis panern nitidum, quern re(luestO. W. ins. habere. unum annos] uno annis, A. O. W. West. 3 quam ipse fundaverat] Inter2 1

lined by the compiler from H. E. ii. p. 151 D. 4 hujusce] hujuscemodi, O. W.

266

MATTHJEI PABISIENSIS

A.D. 616. " et patri nostro1 Saba dabas, et adhuc populo in ecclesia dare Beda,H.E. Answer of " non desinis ? " Quibug Mellitus episcopus respondit, " Si vultis Ut ^> Mellitus to " abiui iUo fonte salutari, quo pater vester ablutus est, potestis ^' " panis sancti fieri participes; sin autem, nullatenus valetis " panem vitee suscipere." Qui dixerunt, "Si non vis assentire " nobis in tarn facili causa, jam non poteris in regno nostro Mellitus ab " demorari." Expulsus vero [Mellitus] venit in Cantiam, episcopatu tractaturus cum Laurentio et Justo coepiscopis, quid in his e " 1 r< esset agendum; decretumque est communi consilio quia satius esset ut omnes ad patriam redeuntes libera ibi2 mente Deo deservirent, quam inter rebelles fidei sine fructu residere. Discessere utique primo Mellitus et Justus ad partes Galliifi, ibi rerum finem expectare disponentes. Sed non multo post p. 86. tempore reges, qui prseconem a se veritatis expulerant, egressi in praelium contra gentem Gewiseorum omnes pariter cum sua militia judicio divino corruerunt. Qualifier Laurentius, Cantuariensis archiepiscopus, db Apostolorum principe flagellatur. Apparition Cum vero Laurentius archiepiscopus Mellitum Justumque id. ii. 6, of St. Peter gecuturus ac Britanniam esset relicturus, jussit ipsa sibi nocte p- 155D. to arch- ^n ecciesja beatorum Apostolorum Petri et Pauli stratum praar bishop . . , , , \ Laurence Parari 5m a[aj cum post multas preces ac lacrimas pro statu ecclesise ad Deum fusas ad quiescendum membra posuisset atque obdormisset, apparuit ei'beatissimus Apostolorum princeps, et multo ilium tempore secreto noctis silentio flagellis acrioribus aflSciens sciscitabatur apostolica districtione, quare gregem, quern sibi ipse crediderat, relinqueret, vel cui pastorum oves Christi in medio luporum positas fugiens ipse dimitteret; "An " mei," inquit, " oblitus eg exempli, qui pro parvulis Christi " quos [mihi] in indicium suse dilectionis commendaverat, " vincula, verbera, carceres, afflictiones, ipsam postremo mortem " crucis ab infidelibus ipse cum Christo3 coronandus pertuli?" His beati Apostoli flagellis simul et exhortationibus animatus famulus Christi Laurentius mox mane facto venit ad regem, et erectis vestibus quanfcis esset verberibus laceratus ostendit; rex autem multum miratus, requisivit quis in regno suo tanto viro tales infligere plagas ausus fuisset. Tandem4 audivit quia suaa causa salutis episcopus ab Apostolo Christi talia esset vulnera et tormenta perpessus, extimuit multum, atque, ananostro] meo, A. C. It hajs been altered in D. 2 ibi is erased in A.
3

0. W. ins. tandem. O. W. ins. ut.

CHEONICA MAJOKA.

267

Beda,H.E. thematizato omni idolatries cultu, abdicatoque l connubio non A.D. 616. p. 156 A. legitimo, suscepit fidem Christi, et baptizatus ecclesiae rebus Conversion quantum valuit in omnibus consulere et favere curavit, Verum of Eadbald. ipse cum omni gente sua, ex quo ad Dominum conversus est, divinis se studuit mancipare prasceptis. Misit etiam in Galliam, Recall Of et revocavit Mellitum et Justum episcopos,2 eos ad suas eccle- Mellitus sias libere redire praacepit, sicque 3 viso miraculo ad ecclesiaa an<^ Justu8' rediit unitatem. De pugna inter regem N ortfianhumbrorum, et regem Orientalmm Anglorum. Anno gratiae DCXVII. Mellitus et Justus episcopi in Britan- Mellitus et niam reversi, a rege Eadbaldo et tota ejus gente cum honore Ju.stus . Hen. Hunt, recepti sunt. Eodem anno Eeodwaldus, rex Orientalium An- se^es ^Jas 11. p. 715 c. glorum, ^Ethelfridum, regem Isfortnannumbrorum, ad praalium revocantur. provocavit. Convenerunt itaque agmina utrorumque in regione Battle of Jutorum,4 ad orientalem plagam amnis qui Tdle vocatur; unde5 the Idle. exivit proverbium usque in hodiernum diem, " Amnis Ydle " Anglorum sorduit cruore." Igitur .ZEthelfridus, ferus et indignans et multum admirans quod aliquis cum illo auderet congredi, audacter quidem sed inordinate in hostes irruit, quamvis acies Eeodwaldi eleganter ordinataa6 intuentibus terrorem non minimum inferrent. Bex tamen Northanhumbrorum, quasi prasda inventa, subito proruens in cuneos conglomerates, Reinerum [principem militia] 7 regis Eeodwaldi cum tota acie sua prostravit, et ad inferos impetuose direxit. Reodwaldus autem, tanta clade minime perterritus, sed ad vindictam animatus, cuneos JEthelfridi laudabiliter penetravit, atque, cruore maximo hostium profuso, regem superbum interemit ; deinde hostes sine pietate insecutus omnes eorum acies dissipando contrivit. Cf. Libel. In hac quoque pugna potissimum laudanda fait probitas de reg. Eadwini, qui de regno illo expulsus apud Eedwaldum septenexulaverat. Eegnavit ergo 9 Eadwinus filius Hen. Hunt. Ellse [super duo] regna Deirorum et Berniciorum, qui postea ii. p. 715 E. .__ __ __________
abdicatoque] abdicatque, A. O. W. ins. et. 3 sicque .. . unitatem] Introduced by the compiler. 4 in regione Jutorum~\ in finibus Merciorum, Hen. Hunt. 5 unde] unum, A., the original probably having un.
2
1

ordinatfB] om. W. principem militice] Sic O. W. West., though Hen. Hunt, has filium. 8 septendecim annis seems to come from regnavit xvii. annis in the Libellus de Eeg. Saxon., p. 210. 9 ergo] om. O. W.
7

268

MATTELEI PAEISIENSIS

A.D. 617. Christianus effectus omnes reges, tarn Anglorum quam Wa-Beda,H.E. lensium, in sua ditione 1 recepit. ** 9' ^ p. 158 A. Cosdroe Jerusalem destruxit. Damascus Anno gratias DCXVIII. Bex Persarum Chosdroe cepit Damas- Hugo de and Jecum et Jerusalem devastavit, et loca sancta quaa in ea erant S. Victore, rusalem Excerpt. taken by conflagravit, populorum multitudinem copiosam captivavit, Prior, ix. nonaginta milia interfecit, patriarcham ejusdem urbis Zacha- 9, col. 270. Chosroes. riam expulit, pretiosum crucis lignum in Persidem secum asportavit; sepulchrum2 vero Dominicum divina virtute niunitum, nunquam violare permissus est. Per idem tempus occupavit totam JSgyptum, et Alexandriam, Libiam atque Carta- Hist. MisMessage of ginem, ut vel sic Heraclium ad praalium provocaret; ad quern cell, xx. 5, Heraclius misit Heraclius, rogaris ut inceptis desisteret, quod ille facere 6. to him, contemnens, nuntios imperatoris contumeliis affecit. Contimtatio. ConstanAnno gratias DCXIX. Heraclius imperator filium suum Con- Id. xx. 4. tine in. stantium regio diademate insignivit, et Augustum appellavit. Defeat of Anno gratias DCXX. Imperator Heraclius anno imperii sui Cf. Id. xx. Chosroes decimo, collecta armatorum multitudine, adversus Cosdroe 8 ' 9 ' 16 ' 49 ' by Heramovit iter, ferens secum sanctse Dei genitricis iconiam, quae clius. apud Byzantium est, non hominis manu sed divino miraculo pictam. Cumque pervenisset ad fines civitatis Gozorem, Cosdroe in fugam versus combussit omnia sata per quee fugiebat; deinde constituit principes militige suas plurimos, qui Heraclium debellarent, dum ipse de loco ad locum fugeret a facie imperatoris ; sed Heraclius, iconias Dei genitricis confisus3 auxilio, omnes adversaries suos in bello peremit et fugavit ;4 Cosdroe autem tandem5 fugiendo captus et in carcerem trusus, ad ex6 Imperator potitus victoria mili- Id. xx. 53. The cross tremum morte impia periit. restored tibus suis prasmia tantis condigna laboribus erogavit, et modicum Hugo de S. to Jerusa- recreatus revexit Jerosolymis Dominicaa crucis lignum, pluri- jct;^Xi 9' lem. mas Deo pro tanto triumpho referens gratias, lacrimas devotas perfundendo.7
ditione] dictione, A. sepulchrum . . est] Introduced by the compiler. 3 confisus] fultus, "W. West. 4 et fugavit] autturpiter in fugam coegit, 0. W. West.
2 1 5 autem tandem] tandem in, W. West. 6

impia periit] impiorum defecit,

W. West.

A. repeats devotas. lacrimas . . . perfundendo is not in Hugo.

CHRONICA MAJORA.

269

Item.
Vit.Pontif.
l 2

AD.621.

Anno gratiaa DCXXI. Bonefacius sextus, Eomanaa ecclesiaa Pope BoniApostolicus, su33 promotionis annum agebat quartum, quitac sedit annis quinque, diebus tredecim; et cessavit sedes menBeda,H.E. sibus sex. Eodem tempore Laurentius, Dorobernensis archi- Sees of ii. 7, p. episcopus secundus, diem clausit extremum; cui successit Canter156 B, E. Mellitus, Londoniensis episcopus, quinque annis; et Mellito Condon (Not in Justus, totidem annis. Post Mellitum Londoniensis vacabat Bede.) ecclesia multis [annis] ; post Justum vero, in Eofensi ecclesia, Beda,H.E. successit Eomanus. ii. 8, p. 157 A.

De Mdhumeth pseudo-propJieta.

Turci dicuntur, Mahumet pseudo-propheta eis ducatum praa- Mahomet bente, a suis sedibus exierunt, et imperium Heraclii graviter devastare coeperunt. Porro3 iste Mahumet, Saracenorum et P- 87. Pseud. Arabum princeps, de genere Hismael fait, filii Abrahaa, qui, Ildefonsi cum in primaava aatate sua esset mercator, pergebat frequenter Contin. cum camelis suis apud .^Egyptum et Palasstinam, et conversaChronibatur cum Judaais et Ohristianis, a quibus tarn "Vetus quam con Isidori. ISTovum didicit Testamentum, sed et magus nequissimus effectus (Migne est. Et cum hac illacque discurreret, contigit ut Corozaniam xcvi. col. ingrederetur provinciam, cujus provinciaa domina Cadisan vel 321.) Adige filia Husait4 dicebatur; quaa cum diversas species, quas 5 furto vel prseda raptas Machumet attulerat, miraretur, ccepit ei praafata mulier familiarius adhaarere; quam Mahumet suis incantationibus perstrictam coepit paulatim astutus in errorem inducere, dicens quod ipse esset Messias, quern esse venturum adhuc Judaai expectant. Hac opinione non solum potens mulier decepta est, sed omnes Judaai, ad quos ejus fama 6 pertingere poterat, ad eum cum Saracenis catervatim
1 Before this year O. W. insert a label, " Poligamus esto, scriptum chapter De origine ordinis militice " est enim, Crescite et multiplicatempli, from William of Tyre. mini;" in the left a label, "Presentes Coxe's "Wendover, i. pp. 118-120. " delicias pro futuris non spernite." 2 4 sextus'] Sic for quintus. Husait] C.has read this Hiclait, 3 At the top of the page between D. Hulait. Vel. . Machumet at the two columns is a picture of is written by Par. over an erasure. 5 " Machometus " standing on a boar, O. W. ins. secum. 6 fama] furia, W. West. " sus." In the right hand is a

Anno gratiaa DCXXII. Cirus, Alexandrinus episcopus, et The MonoHugo de S. Victore, Sergius, Oonstantinopolitanus patriarcha, Monothelitarum has- r1 ^te ix. 9, col. resim praadicabant. B'ac utique tempestate Saraceni, qui et TT- I ,. 270.

270

MATTELEI PAEISIENSIS

A.D. 622. confluebant, tanta rei novitate percussi; qui ccepit novas leges Pseud. History of fingere et eis tradere, adhibens ipsis legibus testimonia de *}de^?^ Mahomet. utroque Testamento : has Ismaelitaa leges appellant suas, eumque suum legislatorem esse fatentur. Praafata quoque mulier [vi- con dens] hominem Judaaorum et Saracenorum pariter contubernio Isidori. vallatum, existimabat in eo divinitatem latere; et, cum esset (Migne vidua, adsumpsit eum sibi maritum, sicque Mahumet totius 321) provinciaa illius obtinuit principatum. Demum vero Arabes ei adhaarentes regnum Persarum infestare ccsperunt, ac demum Orientis fines imperii ad Alexandriam super Heraclium invaserunt. Post haac autem Mahumet coepit cadere frequenter epilentica passione, quod Oadisan Adige uxor ejus cernens, oppido tristabatur, eo quod nupsisset impurissimo et epilentico viro; quam ille placare desiderans, dixit, quia Gabriel angelus ad eum loqueretur, nee se ejus splendorem posse sustinere, utpote homo carnalis, et ideo se cadere et deficere asseruit. Credidit ergo mulier, et omnes Arabes et Hismaelitaa, quod ex ore archangeli leges susciperet, quas dabat illis, eo quod Gabriel1 saape mittatur ad homines. Praadicabat etiam voluptates deliciasque carnales futuris pollicitis incertis non fore prseponendas, lauteque vivere summum esse bonum; in eo Epicurus.3 Tandem cum praafatam hominum numerositatem in suam haaresim intricasset, quadam hora vespertina, cum in palatio sederet vino debriatus meracissimo, sed cujusdam socii sui fraude venenato, cognovit per solita indicia quod consueta aagritudo ilium ilico esset invasura ;3 exiit igitur festinanter, dicens se ad colloquium archangeli fuisse vocatum, prohibuitque ne quis eum sequeretur, ne forte angelico splendore His death, moreretur, quia et ipse stando non potuit sustinere. Ille autem Cf. Hildecadens cumulum fimi, ne cadens laaderetur, ascendit, ubi berti Cenostridens dentibus et spumantibus rictibus volutabatur; quod manesis comperiens quaadam proterva sus et esuriens, habens ut dicitur Mahumete, porcellos, ut eum sensit, cujus os crapulam adhuc exhalabat cant. 14, cum nidore carnium indigestarum, invasit eum, et cum esset 15. (Migne,
sui impos ac semivivus discerpens et lacerans suffocavit. TJxor clxxi. coll. 1363, 1364).

1 3 O.W. insert archangelus. From ilico esset invasura] invaderet here to the end of the year 624 is in O. W. From this point W. and the handwriting of Matthew Paris, West., which agree, differ too much written apparently over an erasure. from A. in the rest of this chapter 3 For this O.W. have " unde credo to admit of collation. " quod si hodie viveret, multos in" veniret discipulos," and so West.

CHRONICA MAJOKA.

2*71

autem ejus et familia audientes porcorum strepitum stupefacti A.D. 622. exierunt, et corpus domini sui in magna parte jam corrosum Death of

Cf. Pseud, invenerant. Sed quia suam prsedicaverat infra tertium a ome ' diem resurrectionem, corpus suum diligenter reservarunt. Sed cum pertransissent xxx. dies nee resurrexit, complices sui ne falsitatis redargueretur cui prsedicando ssepe prsebuerat testimonium, illotum et semiesum illud corpusculum occultarunt in tumba quadam pretiosa. Multi ergo sapientes recesserunt a lege sua. Rudes1 vero et simplices et proni ad carnalia mandatis suis inelinarunt, et eorum posteritas in hoc errore usque in prsBsentem diem obstinaciter est propagata. Sed quia Machometus crapulatus epilensia urgente cum veneno interiit, contenditur qua morte interierit, vel crapula, vel veneno, vel niorbo illo. Forte triplici peste mortifera ideo percussit eum Dominus quia maxime peccavit blasphemando in Trinitate, dicendo frivolum esse credere Deum Trinum et Unum. Credunt igitur et dicunt orthodox! nee sine ratione quod iccirco iratus Dominus tradidit eum sui ad dilaniandum. Ut per suem spurcissimum animal immundus spiritus significetur, porca enim quasi spurca dicitur; hinc est quia Sarraceni sicut et Judsei porcum execrantur. Merito igitur periit traditus sui Machometus intoxicatus et epilenticus et crapulatus, trina scilicet pcena punitus. Post mortem autem ejus surrexerunt maximi inter His sucalios omnes discipulos ejus vir quidam nobilis nomine cessors> Abuzer films Abubalippi, et quidam alius dictus Nastoreus, qui potius deciperet ypocrita in contemptu et scandalo religiosorum sub habitu monachi et specie simplicitatis suam palliavit superstitionem. Qui ut suam jam declinantem legem suscitarent ab utroque Testamento aliquid indirecte accipientes, ut sic Judseis ac Christianis adularentur, placentia populo praedicarunt, dicentes auctore Machometo nullo modo placere benigno Deo hominum afflictionem ut jejunia et conIn the margin is " Hsec autem I " de Machometo vera sunt plenius ' in anno gratise MCCXXXVI. quse I " dicuntur."
1

272

MATTH^EI PARISIENSIS

A.D. 622. similia. Docebat insuper quod, qui inimicos occidunt, prss- Sigebert, Paradise ofcipue rebelles legi suse, vel qui ab inimicis occiduntur, paradi- 119> 118 Mahomet. sum. ingreoiantur, et ibi esse carnalis cibi et potus rerectionem, j- . , -u, -i j. c fibique existere fluvium vini, lactis et mellis, et commixtionem mulierum carnalem non praesentium sed aliarum, et affluentem voluptatem. Machometus autem in regno Saracenorum quatuor prsetores statuit, quos Admiralios vocavit; librum autem legena suam continentem Prothosimbolum fecit appellari.1 Papa. Pope HoEodem anno Honorius, Papa sexagesimus octavus, sedit in Vit. Pontif. norius I. cathedra Eomana annis duodecim, mensibus undecim, diebus sedecim; cessavit autem sedes mensibus septem et diebus octodecim. Item.
Bomanus archbishop of Kouen. Sigeberht king of the EastSaxons.

Anno gratise Dcxxm. Sanctus Eomanus, Eothomagensis ar- Eob. de cMepiscopus, sanctus habetur. Eodem tempore, post Sexredum Monte, et Siwardum fratres, regnavit apud Orientales Saxones Sige- col. 414. Flor. Wig. bertus Parvus, Siwardi filius, qui cum fratre Seberto a Kine- App. 2 gils, rege Occidentalium Sasonum, et Quithelmo fratre ejus p. 637 A. interfecti sunt justo Dei judicio; nam patre mortuo ad cultum Hen. Hunt, ii. p. 716 idolorum reversi, Mellitum Londoniensem episcopum expu- Malmesb.A. lerunt, nee de eorum exercitu vel unus evasit qui eventum i. 98, pp. 137, nuntiaret.
138.

Defuncto Orientalism Anglornm rege Redwaldo JHorpenwaldus successit. Eorpwald Anno gratise DCXXIV. Defuncto rege Orientaliam Anglorum Cf. Flor. king of Eedwaldo, Eorpenwaldus regni gubernacula suscepit, et bonum Wig. App. B> .as T. prineipium laudabili fine conclusit. P" Paulinus Anno gratias DCXXV. Paulinus a Justo archiepiscopo Ebo- Beda,H.E. archbishop racensis archiepiscopus ordinatur. Contigit autem, quod North- u> 9 of York; P- 158 c.
For this Sigebert has "ipse vero amiras dicebatur vel proto; simbolus." W. follows this. At the bottom of the page is : Datur Machometus sui spurcissimse (id est immundo spiritui) ; ad dilaniandum; 1 fin Patrem. ; epilenticus pecca- m Klium venenatus \ Tit 4 inSpiritum crapulatusj emm ^ sanctum.
1

* fratre] Sic all the MSS. instead of filio, though above under 614 (p. 265) filium is correctly given from Hen. Hunt. The error comes from Malmesbury, who calls them both "filii Celrici." Gesta Begum, i. 18. p. 28.

CHRONICA MAJORA.

273

Beda, H.E. anhumbrorum rex Eadwinus, missis procis, 2Ethelburgam, A.D. 625. " 9> filiam Cantuariorum regis ./Ethelberti jam defuncti, peteret ux- Marriage orem; cui a fratre puellse, tune rege, responsum est, non esse r ^, . , . . . . . . . v ., licitum Christianam virgmem pagano conjungere, ne veri Dei cultus propbanaretur consortio hominis infidelis. Cumque nuntii Eadwino regi talia referrent, respondit, quod si religio puellae a viris prudentibus examinata sanctior atque Deo dignior posset inveniri, non abnegavit quin earn susciperet ratione prasmissa. Nee mora, mittitur puella et cum ilia Paulinus, ne paganorum societate posset pollui, qui earn cotidiana exhortatione et sacramentorum cselestium celebratione firmaret. Cum autem illuc pervenissent, concessit rex, ut fidem cultumque religionis, Christiano more, omnes qui cum ilia venerunt, videlicet viri ac feminas sive sacerdotes,1 observarent. Sicque Paulirius. Paulinus cum pra3fata virgine ad regem Eadwinum quasi comes copulae carnalis advenit, sed ipse potius toto animo intendebat, ut gentem, quam adibat, ad agnitionem vocaret veritatis. Nota. Anno gratiae DCXXVI. Venit quidam sicarius, nomine Eume- Attempted rus, missus a rege Occidentalium Saxonum Quichelmo, qui murder of cum patre Kinegils regnavit, ut regem Eadwinum interficeret. adwmeQui domini sui legationem simulans irruit in regem cum bipenni toxicata, juxta amnem Dorewentionem, volens eum p. 88. saltern veneno perdere si bipennis defecisset ; quod videns Lilla2 quidam minister regis, et ictui sese interponens transfixus est, atque eodem ictu rex aliquantulum vulneratus ; interfecto etiam mox equite quodam, ipse tandem gladiis caesus et minutim in frusta 3 concisus est. Eex autem tali eventu Id. p. 159A. plurimum perturbatus est, sed filia, quam regina ejus nocte Birth of his sequenti peperit, dolorem aliquantulum mitigavit. Cumque daughter rex diis suis gratias egisset, increpavit eum Paulinus dicens, ^antta)d> quod precibus suis sine dolore regina peperisset. Quibus verbis delectatus rex, promisit se Deo Paulini crediturum si illi victoriam de Quichelmo conferret, et in pignus implendaa promissionis filiam suam baptizari praecepit ; quaa cum triginta 4 His victory de familia ejus baptizata, Eanfled appellata est. Deinde, col- ver Cwilecto exercitu, rex venit contra Quichelmum, ac bello inito c"e'niuniverses quos in necem suam conspirasse didicerat, aut trucidavit aat in deditionem recepit.
1 viri . . . sacerdotes'] viris ac feminis sive sacerdotibus, A. O. W. 2 Lilla] illam, A. 3 4

Id. p. 158.

frusta] frustra, A. triginta'] undecim, Bede.

274

MATTH^I PAEISTENSTS

A.D. 626. Quichelmum1 vero in loco, qui lingua Anglorum " QuichelmesQuichel- hlawe" usque hodie dicitur, interemit, et in testimonium vicmus peri- ^orjffi nomen loco dedit, et sic cum triumpho ad patriam remitur. ., meavit. De revelatione facia Paulino archiepiscopo, per quam rex Eadwmus fidem CJiristi suseepit. Conversion .Anno gratise Dcxxvn. Facta est Paulino archiepiscopo quas- Beda,H.E. of Eadwine dam revelatio inspiratione divina, ut creditur, quae regem ii. 12, by Paub- Eadwinum ad credendum stimulabat hoc modo. Cum, JSthel- P- 162 cfrido ilium olim persequente qui ante eum regnavit, profugus apud regem Orientalium Anglorum Reodwaldum moraretur, cognovit per quendam amicum suum Reodwaldum muneribus JEthelfridi esse corruptum, ut Eadwinum aut interficeret aut inimico traderet jugulandum, Eadwinus amico respondit, " Quo " nunc fugiam, qui tot annis per omnes Britanniee fines dis" currens hostium insidias evitavi? Si mori oportet, malo ut " hie me interimat quam ignobilior." Dumque mentis angoribus in hunc modum tortus nocte sequent! in stratu quiesceret, vidit hominem sibi ignotum penitus astantem et dicentem sibi, " Quid dares homini qui te ab hac mcestitudine " absolveret, et Eeodwaldo regi ut te diligeret suaderet?" Qui cum responderet, " Omnia quaa possem," adjecit ille, " Quid si quis te regem futurum potentiorem prioribus, ex" tinctis hostibus, vere promitteret ? " respondente Eadwino ut prius, addidit iterum, "Quid si quis tibi meliorem vitas " viam ostenderit quam aliquis parentum tuorum habuerit, " niimquid illi obtemperares ? " Promittente hoc sibi firmissime Eadwino, subdidit ille, imponens manus capiti ejus, " Cumque ergo hoc tibi signum evenerit, memento istius " temporis et sermonis ; " quo dicto disparuit repente, ut intelligeret non hominem esse feed spiritum. At ubi mane juvenis regius solus sederet, preefatus amicus venit ad eum, et ait, " Surge hilaris, mutatum est cor regis; nam consilio " reginge fidem tibi servare disposuit." Quid plura? Eeodwaldus, ut supra dictum est, regi .ZEthelfrido bellum movit, et Eadwinum in regnum restituit; cumque Paulinus a Spiritu Sancto edoctus, hoc oraeulum regi retulisset, manus capiti ejus imponens, regem ad pedes ejus procidere volentem erexit, et Baptism of exhortans eum ad fidem quod petiit impetravit. Eex igitur Eadwine. ^e sancto Paschas et multi cum eo in ecclesia Sancti Petri, Id. ii. 14, quam ipse de ligno construxerat, a Paulino baptizatus, idola P- 165.
1

This k peculiar to the compiler.

CHRONICA MAJORA.

275

Beda,H.E. et eorum aras penitus destruxit. Deinde in civitate Eboraci A.D. 627. - 13> sedem episcopalem Paulino constituens, ecclesiam ibi lapideam A stone 14 B'> fabricavit, in qua baptizati sunt liberi ejus cum. maxima mul- ^ll?lrc.11 . " > ... ,. , . M. ' i ' i , , -n built in p. 165 D. titudme hominum, ita quod in brevi in toto regno ejus nullus York. inventus est infidelis.
u

Honorius \Lmdissc&] primus est episcopus ordinatus. Id. ii. 16, Anno gratias DCXXVIII. Paulinus archiepiscopus provinciam Lindsey p. 167 c. Lindissae regionis, quaa est ad meridianam plagam Humbree converted. fluminis, ad fidem Christi convertit, atque prius Bleccam, illius civitatis prasfectum, cum omni domo sua baptizavit. In qua Consecracivitate ecclesiam fabricavit, et in ea Honorium episcopum tion of Honorius, consecravit. bishop of Lindsey. Continuatio. Hen. Hunt. Anno gratiaa DCXXIX. Commissum est bellum inter Pendam, Battle of u. p. 716 B. regem Merciorum, et Kinegilsum, regem Occidentalium Sax- Cirencesonum, apud Cirencestriam; sed post multam stragem utrinque terillatam induciati recesserunt. De pace tempore Hadwini regis. Beda,H.E. Anno gratis DCXXX. Eex Eadwinus inter caetera utilitatis Fountains ^ 16 quaa suaa genti procuravit remedia, lucidos fontes juxta vias ob erected by ^* ' refrigerium viantium per calamos asreos conduxit, vexilla ante Eadwine. Safety of se deferri praacepit, pacem talem in Britannia temporibus suis the counstatuit, ut mulier onusta auro cum puero parvulo, ubicumque try. Id. ii. 18, vellet, ire posset indemnis. Tune, Justo archiepiscopo defoncto, Archbp. Honorius. p. 169 B. Honorius successit. Continuatio. Anno gratias DCXXXI. Sergius, patriarcha Constantinopoli- Heresy of Beda de sex setat. tanus, et Cirus, Alexandriae episcopus, Heraclium in haeresim t^ie Monossec.p.97. Monothelitarum involvunt, unam operationem in Christo pra3- "eiltesCf. H. de dicant, credentium ecclesiam perturbant. Unde imperator illis S. Viet, favens odium subjectorum incurrit, ab omnibus vicinis undique ix. 9. Sigebert, infestatur, et qui omnes vincere solebat, ab omnibus vincitur, col. 119. divina id justitia permittente. Beda,H.E. Anno gratias DCXXXII. Eex Orientalium Anglorum Eorpen- Conversion ii. 15, waldus hortatu regis Eadwini fidem Christi suscepit; verum f Eorpp. 166 C., postquam cum omni gente sua per Felicem episcopum credidit, * p. 167 B. non multum vixit, quia a viro gentili nomine Eigberto occisus His death, est; exinde tribus annis provincia ilia in errore permansit. Fuit autem Felix episcopus memoratus natione Burguudus, 3 2

276
A.D. 632. Felix, bishop of nwlc ' quern ad illam provinciam Honoring, Cantuariensis archiepi- Beda,H.E. scopus, miserat ad prsedicandum, accepitque sedem episcopatus u- , jn ciyjtate Dommoc, ubi cum septendecim annis pontificale p> officium complevisset, in pace vitam finivit. De pugna mter regem Norhamhumbrorum Eadwmwm et Ceadwallonem, regem Britonum. War beAnno gratise DCXXXIII. Orta discordia inter regem Eadwinnm Galf. Mon. tween Ead- et Cadwallonem regem Britonum, convenerunt ad praslium et, xu> 4CadwaU n ^ac* congressu, Cadwallo multa1 milia suornm amisit, et in ' fugam conversus est. Potitus itaque victoria Eadwinus, duxit p. 89. exercitum suum per provincias Britonum et 2 tria eorum regna, Demecias videlicet, Venedocias, et Meneviaa, combustis urbibus et colonis desfcructis, omnes illorum provincias in sua jura recepit. Cadwallo autem, qui in Hiberniam aufugerat, resociatis catervis suis, conabatur semper in patriam reverti, nee poterat, quia quandocumque in portu aliquo applicare incipiebat, obviavit illi Eadwinus et introitum denegabat; habuit namque Eadwinus astrologum quendam, nomine Pellitum, qui indicabat ei omnia quae fiebant. Cadwallo vero in desperationem versus adivit regem Salomonem in Minorem Britanniam, et ab illo reverenter receptus est; et cum causam adventus ejus cognovisset, auxilium et consilium ei promisit. Tune Id. xii. 7. Cadwallo Salomoni de astrologo Eadwini omnia referens, dedit consilium ut aliquis vir prudens et audax in habitu peregrine mifcteretur, qui magum ilium interficere attemptaret. Placuit Cadwallo[ni] consilium, et illico nepoti suo, nomine Brieno, hoc onus imposuit, qui, prseceptis domini obediens, jussa implere maturavit ; denique habitum peregrini suscipiens, baculum ferreum praaacutum fabricavit, peram3 ad latus sinistrum appendit, et Britanniam veniens versus Eboracum, ubi Eadwinum sciebat, properavit. Ut igitur civitatem ingressus est, associavit se pauperibus, qui ante januam regis elemosinam expectabant ; eunte autem eo et redeunte, egressa est soror ejus ab aula habens pelvim in manu, ut aquam reginae usibus asportaret, (rapuerat namque earn Eadwinus in urbe Wigorniaa dum post fugam Cadwallonis per provincias Britonum desasviret,) quas fratrem inter [pauperes] cognoscens, timuit ne ab aliquo cognitus ab hostibus caperetur ; indicavit ergo fratri breviter statum curias et magum quern quaerebat, qui tune
multa] om. W. et tria . . Menevice] Introduced by the compiler.
2 1 3 peram . . appendit] Introduced by the compiler.

CHRONICA MAJOEA.

277

Galf. Mon. forte deambulabat inter pauperes. Porro Brienus sororem re- A.D. 633. xii. 7. cognoscens praecepit, ut nocte sequent! furtim egrediens veniret ad eum ad quoddam vetus templum extra urbem, ubi ipse adventum ejus expectaret; deinde ad pauperes rediens venit ad locum ubi Pellitus illos collocabat. Nee mora, erexit Magus burdonem, quern sub pectore magi infigens ilium peremit ; et I*6^^8 baculum in terram proiciens, inter caeteros delituit, et nulli ^ astantium suspectus ad prsefata latibula pervenit. Soror autem ejus nocte clam egredi volens, non potuit ; turbabatur enim curia tota pro morte Pelliti, unde l vigiles circa curiam rex poni praecepit. At Brienus, nemorum densitates peuetrans, ad Exoniam pervenit, ubi convocatis Britonibus, quae fecerat narravit; at illi civitatem munientes, adventum Cadwallonis cum laatitia expectabant. His itaque per totam Britanniam Exeter bedivulgatis, Penda rex Merciorum cum maxima multitudine Saxonum venit Exoniam, et Brienum obsedit. De morte regis Eadwini, et desolatione provincice Northamhumbrorum. Galf. Mon. Anno gratiae DCXXXIV. Cum rex Britonum Cadwallo quaa Defeat of xii. 8. [facta] fuerant de Pellito cognovisset, applicuit in insulam 5,e" a ky j .,., .,., , , ., cr-,j, . . . . . Cadwallon. cum decem milibus militum, et celeriter Exoniam petivit; consertoque prselio Penda de tali impetu non prEemunitus continue captus est et ejus exercitus dissipatus. At Penda, cum aliam evadendi viam non haberet, Cadwalloni fidelitatem juravit, et obsides de subjectione invenit ; atque convocatis Britonibus, Cadwallo cum rege Merciorum Northanhumbriam petivit, patriamque regis Eadwini devastare coepit. Quod cum Ead- Battle of wino nuntiatum fuisset, in campo qui Haethfeld appellatur, Hethfeld. obviam veniens cum Britonibus bellum commisit; et, conserto (HatfieJd?) praglio, Eadwinus interfectus est, et ejus exercitus crudeliter Death of laceratus ; cecidit autem Eadwinus et filius ejus Offridus, cum Eadwine. Beda H.E. Grodboldo rege Orchadum, quarta die iduum Octobris. Allatum ii. 20, p. est autem caput Eadwini ad Eboracum ; in ecclesia beati Petri 171 c. E. D. quam ipse fundaverat reconditum est. Facta est autem strages maxima in ecclesia et gente Northanhumbrorum ; siquidem Penda rex Merciorum idolis deditus, et Christiani nominis penitus ignarus, nulli parcebat, qui prunes Christi fideles hostes publicos reputabat. Cadwallo vero, quamvis nomen haberet et Cruelty of professionem Christiani, adeo barbarus erat, ut ne sexui quidem Csedwalla. muliebri aut innocuge parvulorum parceret aetati, quin universes
1 unde] unmn, A., probably from having un in his original. O. how-

ever has unde in full. Galf. Mon.

It is not in

278

MATTH^I PARISIENSIS

A.D. 634. atrocitate ferina morti contraderet per tormenta; nam multo Beda, H.E.
Paulinus Eboracensis in exilium pellitur.

tempore eorum provincias debacchando pervagatus, omne genus " 20, Auglorum Britanniae finibus proscribere laborabat. Perturbatis *' ' igitur JSTorthanhumbrorum ecclesiis, Paulinus archiepiseopus, assumpta secum regina JEthelburga, navigio rediit in Cantiam, atque ab Honorio arcMepiscopo et rege Eadbaldo decenter susceptus est. Habuit autem secum Uffream filium et Anfledam filiam Eadwini, et Yffi filium Osredi filii ejus, ac vasa pretiosa regis plurima, crucem magnam auream atque calicem aureum, qua? omnia in ecclesia Dorobernensi servata multo post tempore Paulinus ostendebantur. Quo in tempore Eofensis ecclesia pastorem non episcopus habens, curam illius egit Paulinus, invitatione antistitis Honorii Eofensis et regis Eadbaldi, ac tenuit usque [dum] ipse ad caelestia regna ecclesise curam conscendit; ubi etiam moriens pallium, quod a Eomano pontifice suscepit. susceperat, reliquit. Osric of Defuncto itaque Eadwino, successit ei in regno Deirorum Id. iii. 1, Deira and Esric cognatus ejus; regnum vero Berniciorum Anfridus filius P* 1 ' 2l>> Eanfrith of 1 Bernicia JEthelfridi regis suscepit. Hi autem juvenes tempore regis apostatize, Eadwini apud Scotos et Pictos exulantes baptizati sunt, sed and are statim reges effecti ad idola conversi sunt. Nee mora, utrumslain by que juvenem Cadwallo rex Britonum peremit; et primo quidem Cffidwalla. Osricum dum se in oppidum temere recepisset, Cadwallo subito erumpens ilium interfecit; deinde, cum anno integro provincias Northanhumbrorum tragica csede dilaceraret, tandem Eanfridum inconsulte ad se venientem cum militibus duodecim postulandas pacis gratia simili sorte damnavit. Owaldus super duo regna, consecratur.

Oswald, king of Northumbria. Aidanus Lindisfarp. 90. nensis primus consecratur episcopus.

Anno gratis DCXXXV. Oswaldus regnum ITorthanhiimbrorum Id . iii. 9, integrum suscipiens novem annis tenuit ; qui mox ut fidem P- l^1 c. augeret in regno suo, misit in Scotiam ubi exulaverat, et accepit ,^V 3} pontificem Aidarium, magnse religionis virum. Yenienti igitur id. p. 175 A. episcopo rex Oswaldus sedem episcopalem in insula Lindisfarnensi concessit. Ubi igitur fides coepit dilatari, contigit ut, evangelizante Aidano, qui Anglicum perfecte non norerat, ipse rex suis ducibus et ministris interpres existeret ; longo enim exilii sui tempore linguam Scotorum plene didicerat; unde contigit, ut in brevi adeo fides cresceret, ut in regione ilia incredulus nullus inveniretur. Erat 3 autem Oswaldus filius regis JSthelfridi, et frater Eanfridi, unde duo regna suscipiens laudajuvenes] juvenis, A. Erat. . . peregii] This though due to two passages of Bede, iii. 1,
2 1

p. 173 c, iii. 6, p. 178 c, is an insertion of the compiler.

CHRONICA MAJOBA.

279

Galf. Mon. bilem in eis vitam peregit. Hoc quoque anno missus est Penda, A.D. 635. xu. 10. rex Merciorum, a Cadwallone rege Britonum, cum maxima copia armatorum, in regionem Northanhumbrorum, ut interficeret regem Oswaldum. At Oswaldus dum a Penda in loco qui [voca- Battle of tur] Hefenfeld, id est, Caslestis campus, impeteretur, signum Hefenfeld. vivificse crucis manibus suis erexit, ac* fovese impositam cespitibus firmavit. Commilitonibus autem indixit, ut suprema voce omnes haec verba ad Deum clamarent, " Flectamus genua ad Deum " universi, ipsumque in commune deprecemur, ut nos ab exer" citu superbi regis Britannici et ejusdem nefandi ducis Pendaa " defendat; scit enim ipse quia justa pro salute gentis nostraa " bella suscipimus." Fecerunt ergo omnes ut jusserat, et sic in hostes progress! juxta suse fidei meritum victoria potiti sunt; ac locus ille, in quo crucem Domini erexit, miraculis plenus in magna veneratione hucusque habetur. Beda, H. E. Eodem anno, jussu Honorii Papse, Birinus in regionem Occiden- Birinus iii. 2, talium Saxonum veniens, per Asterium, Genuensem pontificem, bishop of p. 174 A. eg episcopug ordinatus, ut populo illi gratiam fidei prasdicaret. the West Id. iii. 7, Evangelizante autem illo ibi, rex ejusdem provincise Kinegils Saxons. Baptism of p. 178D. cum omni gente sua credens baptizatus est; contigit eo tem- Cynegils. pore regem Oswaldum affuisse, eumque de lavacro exeuntem suscepisse, qui ejus filiam erat in conjugem accepturus. Dona- Dorchester verunt ergo ambo reges civitatem Dorkecestriaa ad faciendum made the episcopal sedem episcopalem, ubi constructis ecclesiis ac dedicatis, divini cultus propagines ad fructum in eis perducere laborabat. Gontinuatio histories.
Id. ii. 15, Anno gratise DCXXXVI. Sibertus, vir per omnia Christianis- Sigeberht p. 167 B. simus ac doctissimus, regnum Orientalium Anglorum suscepit. king of the EastHie, vivente adhuc fratre Eorpenwaldo, dum exularet in Grallia, Angles. imbutus est fidei sacramentis; quorum participem, ut regnare Malmesb. incepit, totam suam provinciam eflBcere curavit, scholasque His Gesta re" literarum per loca instituit, ut literarum dulcedinem homines schools. rep. 135." ' experirentur agrestes. Tandem, seculo renuntians ac mona- Succession of Ecgric. chum induens, Egrico cognato suo thronum regni reliquit.

Item.
Vit.Pontif. Sigebert, col. 120. Anno gratis DCXXXVII. Severinus sedit in cathedra Eomana Pope annis duobus, mensibus quatuor, et diebus viginti novem. Per Severinus. idem tempus floruit in Gallia Audoenus, Dagoberti regis refe- S. Ouen. ac fovece . . . firmavit'] This is from Bede, p. 173 D, though the rest of the chapter has been taken
1

from Galf. Mon., who has slightly altered Bede's account.

280

MATTHJEI PAEISIENSIS

A.D. 637. rendarius, ideo dictus, quia per eum publicaa conscriptiones Sjgebert, col 12 annulo sen sigillo regis ad ilium relatae1 confirmabantur. Contwuatio. Anno gratiae DCXXXVIII. Sanctus Laudo floruit, qui Lamber- Id. episcopum et martyrem a puero imbuens, in viam . , / , veritatis induxit. Anno gratiaa DCXXXIX. Joannes sedit in cathedra Romana Vit. Pontif. anno uno, mensibus octo, diebus novendecim, et cessavit sedes mense uno et diebus tredecim. Eadbaldus rex Cantice dbiit.
Pope Theo- Anno gratias DCXL. Theodoras sedit in cathedra Romana Id. doras I. annis sex, mensibus quinque, diebus octo, et cessavit sedes Death of diebus quinquaginta duobus. Eodem anno Eadbaldus, rex Beda, iii. 8, Eadbald. Cantuariorum, ex hac vita transiens, duos filios Earmenredum p. 180s. Succession et Erkenbertum regni temporalis reliquit hasredes; sed 2 junior ??* *n of Earcon- Erkenbertus callide regnum fratri surripiens, ilium a regno berht.

S. Laudo bishop of Coutances. Pope John

privavit; qui suscepto regno viginti quatuor annis et aliquot Beda, iii. 8. mensibus laudabiliter prasfuit; nam primus regum3 Angliee in Idols toto regno suo idola destrui simul et jejunium quadraginta destroyed. dierum observari prascepit; quaa ne facile a quopiam possent contemni, in transgressores condignas punitiones fieri jussit. Habuit autem reginam, nomine Sexburgam, Annas regis Orientalium Anglorum filiam, ex qua Ebertum filium et Erkengotam filiam generavit. Kfatique sunt etiam Ermenredo processu Passio ap. temporis ^Ethelberfcus et JSthelredus, de quibus suo loco Simeon, Earcondicetur.4 Erkengota vero memorata in Brigensi5 monasterio P* 645a gote. Francorum habitum religionis suscipiens ac Deo ibidem ser- Beda,H.E. viens, magnarum fuit virgo virtutum; nam eo tempore, nee- *"' | ' dum multis in regione Anglorum monasteriis constructis, multi de Britannia, monasticce conversationis gratia, Gralliarum monasteria adire solebant. Hujus autem virginis Deo dicataa multa quidem ab incolis loci illius solent opera virtutum et signa miraculorum referri; verum nobis de transitu illius tanturn, quo caslestia regna petiit, aliquid breviter dicere sufficiat.
relates'] relata, A. sed. . privavit] This is peculiar to the compiler, and seems the only authority for the statement. It is copied by Kichard of Cirencester, Speculum Historiale, ii. 39, (vol. i. p. 157, ed. Mayor). The two sons of Eadbald are mentioned in the
2 1

Passio SS. Ethelberti et Ethelredi, prefixed to Simeon of Durham, p. 645 c. 3 regum] regnum, A.
4

v. infr. p. 288.

JFarmoutiers. See Smith's note l>, p. 180 B.

CHRONICA MAJOEA.

281

Beda,H.E. Imminente ergo suae vocationis die vidit catervam hominum A.D. 640. m - 8, albatorum suum intrare monasterium, hosque interrogates quid Death * p. 180 D. , , ., ,, , ,. , , ,. 8 -, i -Earconquasrerent ant quid vellent, dictum est respondisse quod ob' te> 2 hoc illuc fuerant destinati, ut aureum illud numisma, quod eo de Cantia venerat, [secum] assumerent. Ipsa autem nocte, in cujus ultima parte, id est, incipiente aurora, praesentis mundi tenebras transiens, supernam migravit ad lucem, siquidem multi de fratribus ejusdem monasterii, qui aliis erant in aedibus, jam manifeste se concentus angelorum psallentium referebant audisse, sed et sonitum quasi plurimae multitudinis monasterium ingredientium; unde mox egressi, dinoscere quid esset cupientes, viderunt lucem caelitus emissam fuisse permaximam, qua3 sanctam illam animam carnis vinculis absolutam ad asterna patriae caelestis gaudia deducebat.3

Nota.
Anno gratiae DCXLI. Heraclius Augustus defunctus est; post Deaths of Hugo de S. Victor. cujus obitum Heraclius Gonstantinus, filius ejus, imperavit Heraclius mensibus quatuor; quibus vix expletis, veneno propinatus est a|? ^ra" stantine. col. 270. a noverca sua Martina. Anno gratiae DCXLII. Heraclonas, Heraclii filius, cum matre HeracloId. ix. 10. sua Martina imperavit mensibus sex; quibus emensis, repulsi nas. sunt a senatu propter venenum quod Heraclio propinaverunt, ac lingua Martinae praecisa et Heraclonaa naso, missi sunt ad Constantem filium Heraclii junioris. Mortuo Kinegils, rege Occidentalium Saxonum, Kinewalc suecessii.4 Hen. Hunt. Anno gratiae BCXIIII. Eex Occidentalium Saxonum Kinegils Death of ii. p. 7l6c. cum regnasset annis triginta duobus5 ex hoc saeculo migravit; Cynegils. et regnavit pro eo Kinewalc filius ejus triginta et uno annis. p. 91. Cenwealh. De sanctitate Oswaldi regis. Beda,H.E. Anno gratiae DCXLIV. Sanctus Oswaldus, cum omnes Bri- S. Oswald.. 1U 'it' tanniae gentes, Anglos videlicet, Scotos, Pictos, et Britannos, "" * in sua potestate recepisset, semper tamen humilitatem servavit, benignus peregrinis apparens, pauperibus pater, divitibus terribilis, aequitatem observans in omnibus. Hie cum
1 2

3 4

06] ab, A. ut] aut, A. deducebat] deducebant, A. This rubrick is erroneously

placed before the previous year, and nota in rubrick in its place. 5 iriginta duobus] xxxi., Hunt.

282
His charity.

MATTH^lI PAEISIENSIS

A.D. 644. die sancto Paschse ad prandium cum Aidano sederet episcopo, Beda,H.E. discoque argenteo cum regalibus epulis apposite, jam essenfcm* manus ad panem benedicendum missuri, intravit subito minister, cui suscipiendorum inopum erat cura delegata, et indicavit regi quia multitude pauperum adveniens undecumque per plateas sederet, a rege postulans aliquid elemosinaa sibi dari; qui mox dapes sibi appositas eis deferri, et catinum minutim* confringi et eis distribui praecepit; quo facto pietatis2 Aidanus delecfcatus apprehendifc dextram ejus, et ait, Prophecy "Nunquam haac manus putrescat;" quod ita evenit, nam of S.Aidan, cum in pugna, in qua occisus est, manus ilia cum brachio Its fulfil- praacideretur, contigit hactenus ut incorrupta permaneat, et ment. in urbe regia, quaa Burgum 3 appellatur, loculo inclusa argenteo et deaurato in ecclesia Beati Petri manus cum brachio serventur, et a populo devote venerentur. Erat autem nepos Eadwini regis ex sorore Accha, dignus tanto praadecessore haares et religionis et regni; sed4 bonitati ipsius invidit ini- (Not in micus, dum cor Cadwallonis ut ilium perimeret stimulavit. Bede.) Siquidem anno aatatis suaa tricesimo octavo, mensis5 Augusti Beda,H.E. De morte die quinto, regni sui anno nono, occisus est gravi praaliom<- 9> Oswaldi commisso a pagano rege Merciorum Penda iniquo, in loco, P' ' regis. qui lingua Anglorum "Marelfeld" appellatur; quo in loco, ubi pro patria pugnans martyrio coronatus est, infirmorum curafcio celebrari non desinit. Edda priEodem tempore Kiuewalc sedem episcopalem in Wintonia Cf. Id. mus ex fundavit, in qua etiam Hedda pontifex primus ex Anglis fuit; "i- 7, Anglis J 79 B J) Wintoni- nempe postquam Birinus, Dorkecestrensis antistes, , ad Chris- ?: , ; , , , T . -ij. f Malmesb. ensis con- turn migraverat, et in sua ecclesia sepultus fuerat, processu Q.est> pont secratur temporis subacta civitate ilia a regibus Merciorum, translafca ii.75,p.l58. episcopus. est sedes apud Wintoniam; corpus vero beati Birini ab epi- (e(J. Hamilscopo praafato ibidem translatum est et in ecclesia primaa ' sedis honorifice collocatum. Constans 'Eodem anno Constans, Heraclii Constantini filius, Eomano Hugo de imperator. potitus imperio, annis viginti sex imperavit. Hie etiam in ' Vlctr> Haeresis haaresim Monothelitarum incidit, sicut avus ejus Heraclius Prior, ix. Monothelitarum. Augustus. Isti autem unam Christo inesse naturam praadicant 11, col. contra fidem orthodoxam; nam Filius Dei de suas divinitatis essentia dicit, " Ego et Pater unum sumus," et de humaDe Gest.
1 4 minutim] minutum, A. 0.; W. sed . . . stimulavit] This introhad minutum, but has been altered. duction probably arises from Galf. 2 O. W. in$. regies. Mon. xii. 10, though that chapter 3 Burgum] Bebba, Bede. The has been copied above. 5 place is Bamborough in Norihummensis'] mensibus, A. bria.

CHRONICA MAJOKA.

283

nitatis substantia idem alias dicit, "Pater major me est." A.D. 644. Longo-. bard. vi. 4, De his quoque inferius prolixius dicetur. col. 627. Oswaldo successit in regnum Berniciorum Os wi frater ejus, in vegno Deirorum Oswinus films regis Osrici. Beda,H.E. Anno gratise DCXLV. Oswaldo successit in regnum Berni- Oswiu king iii. 14, pp. ciorum Oswi frater ejus, regnans cum labore annis viginti et ofBernicia, and Oswine 185D., octo. Quo etiam tempore Oswinus, films Osrici regis, regnum of Deira. 186 A. Deirorum suscipienSj septem annis regnavit. Hie in regno (Enlarged constitutus omnibus se amabilem exhibuit; erat enim aspectu from Id. angelicus, statura procerus, affectu jocundus, civilis moribus, p. 187 A.) manu largus, in mensa sobrius, in lecto pudicus, moribus ornatus, atque in supremo regni fastigio sublimatus numilitatem, quee custos virtutum dicitur, studuit possidere; sicque Defuncto a magnis reverebatur ut dominus, minimis arridebat ut socius, Honorio 1 DoroberId. iii. 20, unde omnes sub ipso vivere dulce habuerunt. Eodem anno nensi archip. 193 c. Honorio, Cantuariensi archiepiscopo, Deusdedit successit. Eo- episcopo Flor. Wig. p. 529 B. dem anno Penda, rex Merciorum, Kinewalc, regem Occiden- Deusdedit talium Saxonum, quia sororem ejus repudiaverat, bello invasit, successit. Sigebert, et a regno privavit. Eodem anno Clodoveus regnavit in Expulsion col. 122. Francia, atque regnum tenuit annis septendecim, Sigisberto of Cenwealh. ClovisII. fratre ejus regnante in Austr[as]ia.
Sigebertll.

Continuatio. Hen. Hunt, Anno gratis DCXLVI. Kinewaldus, rex Occidentalium Saxo- Cenwealh ii. p. 716 D. num, recuperate regno, Outhredo filio Quichelimi2 cognato suo restored. Beda,H.E. multas contulit mansiones. Eodem anno Sanctus Paulinus, Sanctus iii. 14, 3 Paulinus p. 186 A. Eofensis episcopus, pro temporali vita commutavit seternam, Eofensis cujus sanctitatem Beda multipliciter commendat. episcopus
deftmctus est. Sigebert, Anno gratiaa DCXLVII. Sanctus Purseus in Hibernia insignis S. Fursey. col. 122. habetur; qui peregrinationem pro Christo aggressus, ad Gallias usque pervenit, et a Clodoveo rege honorifice4 susceptus Latiniacum ccenobium fundavit. Quern non multo post fratres Lagny sui Poillanus et Ultanus pari peregrinandi voto secuti, per abbey Grallias claruerunt; ex quibus Poillanus dono G-eretrudis vir- founded. ginis Possense 'monasterium5 fundavit, ubi etiam martyrio Ithamar Eofensis Beda,H.E. coronatus quiescit. Eodem tempore Ithamar post Paulinum episcopus iii. 14, Eiofensem ecclesiam regendam suscepit. consecrap. 186 A. tur. 1 3 This is erroneously inserted ^etemain] seterna, A. here, the beginning of Oswine's reign 4 honorifice~\ om. 0. W. being confused with the end. It 5 is given again under a. 653, p. 288. 0. W. ins. postea. This is the 2 filio Quichelimi is from Flor. monastery of La Fosse^ Hainault. Wig., p. 530 A.

De Sancto Furseo.

284
A.D. 648.

MATTHJ5I PARISIENSIS Item.

Pope MarAnno gratiae DCXLVIII. Martinus sedit in cathedra Eomana Vit. Pontif. *m * annis sex, mense uno, diebus viginti sex, et cessavit sedes diebus viginti octo. Reae Sibertus Orientalium Saxonum fidem OJiristi suscepit. Baptism of Anno gratise DCXLIX. Rex Oswi Sigberto, regi Orientalium Beda,H.E. Sigeberht Saxonum, cum frequenter ad eum in provinciam Northan- iii. 22, by bishop humbrorum veniret, hortabatur ut fidem Christi susciperet; P- 195 AFinan. tandem, amicorum auxiliante consensu, a Finano episcopo baptizatus est. Igitur aeterni regni jam civis effectus, ad patriam reversurus a rege Oswi postulavit, ut aliquos sibi doctores daret, qui gentem suam ad fidem converterent;1 at ille mittens ad provinciam mediterraneorum Anglorum clamavit ad se virum Dei Ced, et dato illi socio presbytero quodam, misit eos ad Saxones Orientales, ut verbum fidei illis praadicarent. Ubi cum omnia perambulantes multas Deo ecclesias2 congregassent, contigit eundem Ced redire domum, Ced Orien- ut Finani episcopi colloquium haberet. Qui ubi prosperatum talium opus evangelii comperit, fecit eum episcopum in gentem praeAnglorum dictam, qui accepto episcopatus gradu ad provinciam rediit episcopus ordinatur. Orientalium Saxonum, ubi per loca fabricavit ecclesias, presbyteros et diaconos ordinavit, qui ministerio baptizandi incepto in civitatibus, quge Ithancestre 3 et Tileburh4 appellantur, ofBcium illud impleverunt, quorum prior est in ripa entae p. 92. Death of amnis, secunda super ripam fluminis Thamensis. ]STec multo Sigeberht. post idem rex a propinquis suis interfectus est, eo quod inimicis suis parcere solebat, et injurias sibi illatas poenitentibus Succession placida mente dimitteret. Successit autem Sigberto in regnum ofSwith- Orientalium Saxonum Suithelmus, filius Sexbaldi, qui baptielm. zatus est ab ipso Ced in provincia Orientalium Anglorum, His bap- in vico regio qui Eendlesham appellatur;5 suscepitque eum tism. de fonte Athelwaldus rex illius gentis, frater Annas regis eorundem. Agelbertus DorJcecestrensis consecratur episcopus. Bishop Anno gratiaa' DCL. Post Birinum, primus episcopus Dorke- Id. iv. 12, Agilbert. cestrensis successit Agilbertus. His etiam diebus, defuncto P- 221 E. . l converterent] converteret, A. 2 multas . . . ecclesias] multam . . ecclesiam, O. W.
3 4 5

St. Peter's on the Wall, Essex. Tilbury. appellatur] appellantur, A,

CHEONICA MAJOEA.

285

Beda,H.E. Felice Orientalium Anglornm episcopo post septendecim annos A.D. 650. in. 20, accept! episcopatus, Honorius loco ejus ordinavit Thomam Bishops ' ' diaconum ejus de provincia Girviorum ; quo post quinque of East Anglia. annos ab hac vita subtracto, Bonifacius loco ejus successit. Id. iii. 21, Per idem tempus Peada a patre Penda in regem Merciorum Peada rex 194 Al erectus, et regis nomine per omnia dignus, venit ad regem efficitur. Northanhumbrorum Oswi, postulans filiam ejus JBlfledam sibi conjugem dari; quod impetrare non potuit nisi fidem Christi, cum gente cui praserat, acciperet. At ille, audita Baptism of prsedicatione veritatis ac promissione regni cselestis, persuasus Peada by bishop ab Alfrido, filio Oswi, amico suo, cujus1 sororem habuit con- Mnan at jugem, nomine Kineburgam, a Finano episcopo baptizatus est Walton. cum tota familia sua, in vico regis qui vocatur ad Murum, eb acceptis quatuor presbyteris ad gentem suam convertendam ad fidem, cum gaudio ad propria remeavit. Venientes autem in provinciam memorati sacerdotes verbum Dei praedicabant, quibus turbae hominum obtemperantes, abrenuntiata idolorum sorde, fidei fonte sunt renati. Nee prohibuit Penda, licet paganus esset atrocissimus, in sua, hoc est, in Merciorum gente, verbum "Dei praedicare, dicens2 ease miseros et contemnendos, qui Deo suo, in quern crederent, contemnerent obedire. De passione Sancti Oswini regis et martyris.
Id. iii. 14, Anno gratiaa DCLI. Emergentibus dissensionum causis inter Passion of p. 186 B. reges Deirorum et Berniciorum, Oswi scilicet et Oswinum, S. OswiQe, congregaverunt exercitum utrique pro viribus ad certamen; sed cum essent prselium commissuri, in loco qui Wilfaresdune appellatur, videns Oswinus se imparem viribus inimici, remisit exercitum quern regebat ac omnibus domum redire praecepit, divertens ipse cum uno solo milite, Tondhero nomine, in domum comitis Hunwaldi sibi amicissimi, ut credebat. Sed longe aliter erat; nam ab eodem comite proditus, misit Oswi praepositum suum nomine3 -ZEthelwium ut regem perimeret; cujus adventum Oswinus cum cognovisset, exivit continuo occurrens gladiis4 iniquorum, in quern lictores irruentes, una cum milite suo, in loco qui dicitur Ingetlingum, morte omni- at Gilling. bus detestanda peremerunt. Sic5 itaque Oswinus, exemplum Salvatoris insecutus, dum ad His chapassionem properans a Judaeis quaereretur ut crucifigeretur, racter.
1 4 cujus} i.e. Peada's, the sentence gladiis] gladius, A. 5 having been obscured by being This must be from some Passio abbreviated. or Vita S. Oswini. It is not from 2 dicens] om. O. W. the St. Alban's one, printed by the 3 Surtees Society in 1838. nomine} om. W.

286

MA.TFSMI PAKISIENSIS

A.D. 651. ipse, quern quaererent, percunctatur, respondentibus illis quod Passion of Jesum quaarerent Nazarenum, ait, "Si me quaeritis, sinite hos S. Oswine, abire," discipulos innuere volens, solus enim sufficiebat ad redemptionem mundi. Hoc exemplo, ut dictum est, animatus Oswinus martyr Dei gloriosus, cum amico sicut Salvator a discipulo traderetur, pro patria et gente propria sese morti obtulit, memoriter ad mentem reducens sententiam Salvatoris, qui dicit, " Majorem caritatem nemo habet, [quam] ut animam " suam ponat quis pro amicis suis ;" unde dubium non est, quin bona vita talem finem prsecesserit, praacipue cum nemo repente efficiatur summus. Erat enim a primaeva aetate, ut (Eepeated superius relatum est, Christianae religionis cultor veracissimus, statura procerus, virtute streuuus, vultu angelicus, civilis moribus, consilio magnus, affectu jocundus, manu largus, in mensa sobrius, in lecto pudicus, affabilis omnibus, experientia piissimus, atque inter pauperes et divites adeo medius, ut pauperes ilium quasi parem aspicerent, ac divites ut dominum et superiorem haberent; unde contigit, ut ob regalis animi civilitatem, omnes ad ilium concurrerent ac diligerent, ut regio schemate eruditi, in faciebus aliorum doctiores apparerent. Anecdote De humiliiate quoque ipsius, quse cusfcos virtutum dicitur, non of Ms est tacendum, quia universitati suas posteritatis potissimum humility. reliquit exemplum ; donaverat namque Aidano episcopo equum Beda,H.E. pretiosum et optimum, in quo ille, quamvis pedes incedere u'i- 14 A solitus, vel amnium fluenta transire, vel viam necessitate co- ^' " gente expedire posset. N"ec multo post, cum pauper quidam episcopo occurreret elemosinam petens, desiliens ille prsecepit equum, ut erat regaliter stratus, pauperi dari ; erat enim cultor pauperum, ac velut pater miserorum. Hoc cum regi esset relatum, dicebat episcopo, "TJtquid, domine mi, equum " regium, quern te conveniebat proprium habere, pauperi " dare voluisti? Numquid non1 habuimus equos viliores, vel " alias species qua3 pauperibus sufficerent, etsi non eis dares " equum, [quemj tibi specialiter possidendum 2 elegi ? " Cui episcopus, " Quid loqueris," inquit, "rex? num tibi carior " est ille filius equaa, quam ille filius Dei ? " Tune repenfce rex-, poenitens de verbo quod dixerat, continuo surgens corruit ad pedes episcopi,3 postulans ut ofiensam dimitteret, tali conditione ut de caetero quantum voluerit de substantia sua filiis Dei tribuat ; quod videns episcopus continuo surgens levavit eum, promittens se multum sibi 4 fore placatum, dummodo re^ sidens tristitiam deponat. Cumque jubente episcopo rex laatitiam susciperet, contristatus est pontifex vehementer atque,
1

non] om. O. W. possidendum} om. W.

sibq mi, o. w.

W. ins. sibi.

CHRONICA MAJOBA.

287

Beda,H.E. profusis ubertim lacrimis, domesticis suis patria lingua dixit, AJD. 651. iii. 14, " Nunquam ante haec humilem vidi regem ; non enim digna p. 93. p. 187 c. " est haec regio talem habere rectorem." (Not in In caritate denique Dei1 et proximi perfectus enituit, dum Bede.) in Dei1 dilectione adeo proximos dilexit, ut gentis propriae, et, quod pluris est, aliense sanguini parcens, proprium sanguinem profundere curaret. Tot igitur talibus[que] virtutibus undique circumvallatus, digna Deo hostia effectus ad martyrium properabat. Passus est autem beatissimus rex et martyr Oswinus tertio Burial of decimo die kalendarum Septembrium, anno regni ejus nono, S. Oswine. in loco qui dicitur Ingetlingum, corpusque ejus ad ecclesiam Dei genitricis, qa.se in ostio Tynse fluminis, quaa ad Aquilonem sita est, delatum et sub divo sepultum est. Rudis enim natio gentium erat illis in locis, unde 2 corpus martyris in sarcophago lapideo in abdito sinu terrse reconditum est, quanFlor.Wig. doque in lucem per Dei gratiam proferendum. Successit ei in Succession App. regnum Deirorum Oidwald, filius Oswaldi regis, quern regina of Oidilp. 639 D. 3 Post mortem Oswini, ^, , Beda,H.E. Eanfled regis Eadwini filia generavit. duodecim diebus evolutis, Aidanus episcopus, ab hoc sseculo wald). iii. 14, p. 187 D. sublatus, perpetua laborum suorum a Deo prsemia recepit. Death of Id. iii. 17, Successit ei in episcopatum Lindisfarnensem Finanus, natione S. Aidan. p. 189 A. Scotus, sed parvo tempore in episcopatu permansit. Finan. De monacho, qui invitus trahebatur ad lellum. Id. iii. 18, Anno gratiee DCLII. Eex Egricus Orientalium Anglorum a Ecgricking p. 190s. Penda rege Merciorum bello exacerbatus, dum se hostibus in- oitheEastferiorem conspiceret, rogavit r praadecessorem suum Sibertum _. *e ", i T . . , , r, Sigeberht monachum, de quo superius commemoravimus, ut ad connr- brought mandum exercitum secum veniret ad bellum. Illo vero no-fromhis lente ac contradicente, invito4 eo, de monasterio ilium extra- monastery, hentes duxerunt ad certamen, sperantes milites minus fugam P1^ 8~posse meditari, prassente rege quondam strenuissimo ac rebus bellicis erudito; sed ipse professionis suse non immemor, quod Perempto sibi pugnare non licuit, una cum rege Egrico occisus est, et rege Oritotus eorum csesus vel dispersus exercitus. Successit ei Anna filius Eni, de regio genere, vir optimus, de quo in sequentibus dicetur. Anna successit. 1 Dei] die, A. " Cui successit JEthelwaldus regis 2 unde\ unum, A., not under- " Oswaldi filius. De regina Eanstanding uii. " fleda, regis Edwini filia, rex Os3 generavit] regnavit, A. This " wiu duosfilioshabuit," &c. 4 invito'] inicio, A. sentence is a blunder of the compiler in copying Florence, who has,

288
A.D. 653.

MATTH^I PARISIENSIS

Martinus Papa Jiceresim Monofhelitarwrn damnavit.

Lateran Council against the Monothelites. Exile of Pope Martin.

Anno gratiae DCLIII. Martinus Papa Bomse celebravit conci- Marian. lium centum et quinque episcoporum; ubi damnavit haeresim Scot. col. 750. Monothelitarum et ejus sectatorem Paulum, Constantinopoleos Hugo de falsi nominis patriarcham. Qua re cognita, Constans Augustus S. Viet. Martynum Papam Constantinopolim evocavit, et inde eum Excerpt. exilio relegavit apud Cersonam; multos etiam orthodoxorum Prior, ix. ll,col.270. verberibus et exiliis condemnavit, eo quod haeresi suse nullaArchbp. tenus adquiescere vellent. Eodem tempore Honorio, Dorober- Beda,H.E. iii. 20, Deusdedit. nensi archiepiscopo, Deusdedit successit. p. 193 c. Continuatio Mstorice. Anno gratiaa DCLIV Penda rex Merciorum, qui totus [Lucan, Hen. Hunt. ii. p. 716 B. ii. 439] " In arma furens, nullas nisi sanguine fuso " Graudet habere vias,"
Perempto Annam regem Orientalium Anglorum, virum bene religioAnna rege sum, bello invasit, et in momento contrivit et ejus exerciOrienta- tum totum; cui Ethelhere frater suus in regnum successit. lium AnEodem anno, defuncto rege Cantuariorum Erkenberto, succes- Id. p. 717B, glorum, frater ejus. sit ei in regnum filius ejus Egbertus novem annis. Hie * .2Ethelrere in palatio suo duos filios Ermenredi patrui sui educaverat, Passio SS. successit. Ethelbertum scilicet et Ethelredum, qui post sacri baptismatis Ethelberti Mortuo et Ethelrege Can- regenerationem in innocentia et castitate voluntaria per- redi (ap. tuariorum manentes, morum honestatem humilitatis custodia munierunt. Simeon Erkenberto Erat autem in domo regis memorati minister quidam, diaboli Dunelm.), Egbertus p. 646 A. successit. membrum, Thuner nomine, quod Latine " Tonitruum" sonat,

qui puerorum laudabilibus invidens incrementis, eorum innocentiam erga regem cotidiano labore adulator sedulus denigrabat. " Video," inquit, "te, 0 rex, tales cum diligentia " nutrire, qui regnum tuum aliquando tibi auferre praesument; " unde consilium utile tibi crederem, aut eos in longinquum " dirigi exilium aut mihi tradi sinas ad perdendum." Eege itaque hoc dissimulante, et illo saapius ut id fieret instigante, dum rex tepide pronibuit, audaciaa temeritatem ut perderentur JEthelber- insontes induxit. Quid plura ? Armatur turbo nomine Thuner tus et rabie diabolica, et in regis absentia, innocentes prsefatos ignoEthelredus miniose jugulatos, in aula regia sub regali cathedra indecenter
fratres
1 On the authorship of this Passion, which is printed as a preface to Simeon of Durham's work in

the Monumenta and elsewhere, see Hinde's Symeon of Durham, (Surt. Soc. 1867) i. 1, note.

CHEONICA MAJORA. Passio SS. Ethelberti et Ethelredi, p. 647 c.

289

sanctorum corpora .sepelivit. Eeverso itaque rege, intern- A.D. 654. pestse noctis quiete columna lucis caelitus emissa regias aedes martyrio inaestimabili claritate replevit; quam ministri de regis familia coronantur. intuentes, et pras stupore in terrain corruentes, in amentiam fere1 conversi sunt. Cumque rex ad tumultum satellitum evigilasset, et causam tumultus penitus ignorasset, de consuetudine surrexit ut matutinos audiret; et egressus a domo vidit orbem novi splendoris radiis coruscantem; et recordatus est rex de confabulatione quam cum ministro sceleris 2 habuerat de perdendis pueris, contristatus est valde. (This is Et accito ad se iniquitatis auctore requirit ab eo ubi essent altered and cognati sui, qui sibi astare diebus singulis consueverant,3 quos somewhat die prasterita sibi astare non viderat; at ille, more Cain, regi enlarged.) respondens, ait, "Nescio; numquid custos puerorum ego " sum ?" Ad quern rex, " Serve nequam, tu mihi semper de " eis sinistra praedicasti; unde, nequissime, te oportet ubi " sint indicare." Cumque superbo mentis supercilio nefandus ille eventum rei regi indicasset, iratus est vehementer; in se reversus, et totius crimen sceleris in seipsum refundebat, et supra modum confusus residuum noctis in lacrimis deducebat. Tandem cum dies terris illuxisset, archiepiscopum Deusdedit, et magnates quos habere potuit, convocari praecepit, et rem per ordinem referens qualiter columna lucis caelitus super sanctorum corpora emissa descenderat. Archiepiscopus dedit p. 94. consilium, ut corpora innocentium ad ecclesiam metropolitanam portarentur, et ibi sepulturas more regio traderentur; et simul ad locum venientes, sub regis cathedra sanctas reliquias indecenter positas repererunt. Gerebantur autem hasc in villa regia quae Astreie dicebatur. Collocatis igitur sanctorum Their reliquiis, ut decebat, ad portandum in feretris, jussit archiepi- emains scopus ut ad ecclesiam Christi Cantuariaa portarentur, sed in fi.om jjag. vanum, quia de loco moveri non poterant, licet multo conamine try to Canattemptarent; mutato itaque consilio, ut ad beati Augustini terbury, veherentur 4 basilicam, sed nihil similiter profecerunt. Tandem?^ , . n t o t . provisum est, ut portarentur ad Wacrinense monasterium famosissimum, qui, mutato proposito, vehicula adeo levi conamine sublevabant ac si nihil oneris habuissent; quo cum pervenissent, exequiis ab archiepiscopo rite peractis, sanctorum corpora juxta majus altare tradunt sepulturae; quo in loco ad laudem Dei et eorum gloriam multa miraculorum insignia operatur divina dementia. Contigit eo tempore, regis Monastery sororem Earmenburgam ut dimisso marito suo, Pendae regis f
in their
3 2

sceleris] seculis, A.

consueverant] consueverat, A. vehetentur~] vehementer, A. T

290
Merciorum filio,1 ejus tamen consensu castam eligeret ducere Passio SS. vitarn; quae cum familia sua ad fratrem venisset, et suum Ethelberti et Ethelpropositum ei indicasset, dedit illi locum praefatas visionis redi, pp. declaratum, ubi monasterio in honore martyrum fabricato 648 D, dilecta Deo Earmenburga, septuaginta sibi monialibus sociatis, 649 B. Deo dignum bonae conversationis fructum offerens, tandem in Domino quievit. S. BoHoc etiam tempore Bothulphus [apud] Hiccanhoe ecclesiam Flor. Wig. tulph's p. 531 A. construxit. church at
A.D. 654. honour by Eormenburh.

Icanhoe (Boston ?),

De morte Pendce regis Merciorum. Attack of Anno gratiae DCLV. Penda rex Merciorum, jubente Cadwallone Galf. Mon. Penda upon Britonum rege, innumerabili exercitu collecto Northanhum- xii. 13. Beda,H.E. Oswiu. briam petivit. At Oswius rex necessitate compulsus promisit iii. 24, ei donaria multa et ornamenta regalia ut, rebus bellicis p. 197 D. praatermissis, amicabiliter ad propria rediret; cumque ille nee pretio neque precibus adquiescere vellet, rex ad divinum confugit auxilium, quo ab impietate barbarica posset liberari, Vow of votoque sese obligans, ait, " Si paganus, nescit nostra accipere Oswiu. " donaria, offeramus ei qui novit, Domino Deo nostro." Vovit ergo quia, si victor existeret, filiam suam Domino sacra virginitate dicaret, simul et duodecim mansiones praediorum ad construenda monasteria donaret,2 et sic parvo stipatus agmine se certamini dedit; denique fertur paganos tricies majorem exercitum habuisse, nam, ducibus triginta ad bellum diligenter instructis, Oswi solus cum filio .ZElfrido Christo duce Death of occurrens, [illos] fugavit et insequendo peremit. Oecidit inter Cf. Hen. Penda. cseteros Penda rex nequissimus, qui tot nobiles a vita tem- Hunt. ii. Ethelere porali privavit; cecidit rex JSthelhere frater Annaa regis, de p.717s. rex O.T .en- ( uo su ra taliuiu l P meminimus, auctor ipse belli, qui perditis militibus Beda.H.E. iii. 24, Anglorum noluit solus perire. Et quia prope fluvium, qui 3 Winwed p. 198 B. periit. dicitur, pugnatum est, qui tune prae inundantia pluviarum omnes metas suas transierat, contigit ut multo plures aqua Battle of fugientes quam bellantes perderet ensis; unde exivit proverthe Aire. bium, Hen. Hunt, " In Winwed amne vindicata est casdes Annae, " Caedes regum Sibert et Egrice, " Caades Oswald et Eadwine."
" Hecanorum rex," i.e. ealdorman of the West Hecanas. 2 donaref] om. W. 3 ?MZ] p, A.
ii.p. 717 B.

Merewald, v. p. 299. The Passio calls him "rex Merciorum " Mearwoldus." Florence," Westan-

CHRONICA MAJOKA.
iii. 24, p. 198 B.

291

Beda,H.E.

Tune Oswi jnxta quod Domino voverat pro collata sibi victoria A.D. 655. gratias Deo referens, dedit flliam suam, quae vix unius anni JElflsed aatatem impleverat, perpetua ei virginitate consecrandam in takes the veil at monasterio, quod Herteseie, id est, insula cervi, nuncupatur, Hartlepool, cui tune Hilda praefuit abbatissa. Quae comparata possessione and builds decem1 familiarum in loco qui Streneshale appellatur, Whitby naonasterium ibi eonstruxit. Hoc autem bellum rex Oswi ad abbey. magnam utriusque populi utilitatem confecit, dum suam gentem ab hostili paganorum depopulatione liberavit, et ipsam Conversion gentem Merciorum, dejecto capite perfido, qui omnes pere- of Mercia. merat, ad Christianas fidei gratiam convertit. Mortuo EtJielre rege Orientalium Anglorum Eihelwaldus successit. Successit autem JEthelhere in regno Orientalium Anglorum Succession frater ejus JSthelwoldus; continuatis successionibus2 tandem o regnum ejusdem JLthelhere filiis Eadulfo et JSadwoldo [perAnglia. venit].

Flor. Wig.
App. p. 636 c.

De primis episcopis Lichesfeldensibus. Beda,H.E. Anno gratias DCIVI. Oswi rex donavit Paeadas, filio Pendas, Peada. m 24 - > eo quod cognatus ejus esset, regnum Australium Merciorum, Bishops of ^' ' qui fluvio Trente sunt discreti ab aquilonalibus Merciis, de se Lichfield. Id. p. 198D. tenendum. Qui primum habuit episcopum in provincia Diuma Merciorum, simul et Lindisfarorum ac 3 mediterraneorum primus Anglorum, nomine Diuma. Hie apud mediterraneos Anglos episcopus. defunctus ac sepultus est. Secundus ejusdem provinciae epi- Cellach scopus Cellac fait, qui, relicto episcopatus officio, ad Scotiam secundus. rediit. Tertius Tunhere extitit de natione Anglorum, sed a 4 Tunhere Scotis doctus et ordinatus, abbas erat in monasterio quod tertius. dicitur Ingetlingum,5 ubi Oswinus rex et martyr occisus est. De morte Peadce regis Merciorum, cui successit Wlfere frater ejus. Id.p.l99B. Anno gratiaa DCLVII. Peada, filius Pendaa, multum nefarie Death of peremptus est, proditione, ut dicunt, uxoris suae, in ipso tempore festi Paschalis. Cui successit frater ejus Wlferius, Wulfhere. septendecim annis hasres paternas virtutis.6 Qui statim subli- His rising matus in regem adversus regem Oswi rebellavit, auxilio fultus Immin, Eabbe, et Eadbert ducum, ejectisque a regno Merciorum ministris Oswi, fines suos simul et libertatem receperunt.
1 A. had inserted prcefuit, but all but T) is erased. 2 A. inserts qui.
3 4

ac] a, A.

Gilling. heeres patentee virtutis is from Hen. Hunt. ii. p. 717 B. T 2

a] ad, A.

292

MATTH^EI PAEISIENSIS

A.D. 657. Habuit autem post Tunhere episcopos Jaruman, Ceaddam, et Beda, H. E. 24 Bishops of "Winfridum, qui per ordinem in Mercia episcopal! officio & > PLichfield. fungebantur. Victory of Anno gratiae DCLVIII. Kinewaldus, rex Occidentalium Hen. Hunt. Cenwealh, Saxonura, rebellavit contra Britannos apud Pennuni; sed '"" who drives Britones primum Anglos aliquantulum repulerunt; tamen the Britons from Pen Britones postmodura fatigati, more nivis liquefacta est fortitudo eorum, et fugati sunt a Pennum usque Pedredan, et to the Parrel. facta est super progeniem Bruti plaga insanabilis in die ilia. Pope EuAnno gratiae DCLIX. Eugenius sedit in cathedra Romana Vit. Pontif. genius I. annis duobus, mensibus novem, diebus viginti duobus, et

cessavit sedes mensibus duobus.

p. 95. ClovisIT. and the body of S. Denis. Wulfhere defeats Cenwealh and seizes the I. of Wight. Baptism of .ffithelwealh, king of the South Saxons.

Nota, mi/raculum.

Anno gratias DCLX. Olodoveus rex corpus beati Dionisii Sigebert, discooperiens, cupide et minus religiose os brachii fregit et coL 125. rapuit; sed mox in amentiam incidit seternam. Anno gratiae DCLXI. Kinewaldus rex Westsaxonum rebellavit Hen. Hunt, contra Wlfere regem Merciorum; sed ipse paterna virtute et ii. p. 717 D. fortuna usns prsevaluit; rege quoque West-saxonum fugato, terram ejus spoliavit; tandem ad insulam Wectam perveniens bello earn obtinuit. Hoc etiam tempore JSthelwaldus, rex Australium Saxonum, anno1 regni sui quarto a praefato Wlfhero subjugatus, fidem Christi suscepit, et ab eodem rege de sacro fonte susceptus est; quo facto, misit Eopam presbyterum ad Wectam insulam, qui populum ilium praedicando ad fidem converteret veritatis. Fuit eo tempore in provincia Nbrthan- Beda,H.E. S. Wilfrid. humbrorum clericus quidam, Wilfridus nomine, Alfridi filii iii. 25, Oswii regis propter doctrinam Christianas eruditionis multum p. 200 B. amicus, qui de Eoma rediens, apud Dalfinum, archiepiscopum Lugduni, multum temporis implens, ab ipso susceperat tonsuraa ecclesiasticae coronam. Dedit ergo ei Alfridus monasterium quadraginta familiarum, in Eipun, quern videlicet locum paulo ante dederat episcopis, qui Pascha Domini juxta consuetudinem Scotorum celebrabant; sed quia illi postmodum, data sibi optione, loco potius cedere volebant quam suam consuetudinem mutare, dedit illi locum, qui digniorem vitam habuit et Wilfridus doctrinam. Venit eo tempore JSgelbertus, Occidentalium ad gradum sacerdotum Saxonum episcopus, cujus supra meminimus, Aldfridi amicus, ad provinciam Northanhumbrorum, qui ad petitionem Aldfridi est promotus. prsefati ad monasterium jam dictum Wilfridum presbyterum ordinavit, ubi in bona vitae conversatione degens, ea quse (Not in Bede.)
1

anno . . . subjugatus] This is peculiar to the compiler.

CHRONICA MAJORA.

293

discipulis suis sequenda tradidit, ipse summopere adimplere jjveiijert0 Bede, H.E. curavit. ^Bgelbertus episcopus regem Kenewald et regnum Wentanse m 'Jjn Angliae relinquens in Gallia episeopatum suscepit, et in loco urbis Briejus Wine episeopatum suscepit. tanmam
EJckenberto Cantice reqi Egbertus successit. y
eo e ls

,. .

..

A.D. 661.

Wine pro P cpus ordiVit. Pontif. Anno gratiae DCIXII. Vitalianus sedit in cathedra Bomana natur. annis duodecim, mensibus sex, et cessavit sedes mensibus PPe Viduobus et diebus tredecim. talian. Anno gratis DCLXIII. Lotharius regnavit in Francia quatuor Clothaire Sigebert, col. 125. annis. Eodem tempore in Anglia magna fit disceptatio de Britan observatione [Paschse] inter Anglos et Scotos; convenerunt pp namque apud Streneshalh rex Oswius et filius ejus Alfridus, Colemannus etiam Scotus, Lindisfarnensis episcopus, cum tatio de 203 B. clericis suis de Scotia, Ced quoque episcopus cum Hilda Paschse obabbatissa, qui partes Scotorum fovebant ; ex altera vero parte senratione. Wilfridus presbyter cum monachis et clericis, qui de celebratione Paschae aliter quam Scoti sentiebant. Considentibus cunctis ostendit rex Oswi quod oporteret eos, qui uni Deo serviunt, unam vivendi regulam tenere, nee in sacramentorum caelestium celebratione discrepare, qui unum omnes in caalis regnum expectarent; sed communiter inquirerent quas verier esset traditio, et hanc omnes fideliter sequerentur. Tune Colemannus, " Pascha," inquit, "hoc, quod agere soleo, a " majoribus meis accepi, qui me hue episcopum miserunt, " quodque. omnes patres nostri Deo dilecti eodem modo cele" brasse noscuntur ; quod ne cui reprobandum esse videatur, " ipsum est quod beatus evangelista Johannes in omnibus " ecclesiis quibus prseerat legitur celebrasse." Cumque hgec et hujusmodi diu allegasset, Wilfridus presbyter, rege jubente ut diceret, ita exorsus ait, " Pascha quod facimus, Romani, " Itali, Galli, Graeci, ac universalis eeclesia per orbem usque" quaque diffusa communiter observat, prseter Pictos, Scotos, " et Britannos, qui contra totum orbem stulto labore con" tendunt ; cum enim Petro, Apostolorum principi, Dominus " diceret, ' Tu es Petrus, et super hanc petram aadificabo eccle" 'siam meam, et portaa inferorum non praevalebunt adversus " 'earn, et tibi dabo claves regni caelorum;' praeferrene, " Colemanne, patres nostros Pictos et Scotos principi Aposto" lorum potes, cui Dominus regimen generalis ecclesiae " concessit?" Audiens autem ista rex, ait, " Verane sunt, " Colemanne, quae dicit Wilfridus?" Et ille, "Vera, domine " rex." " Si uterque vestrum in hoc consentitis, quod haec " principaliter Petro dicta sunt, ego vobis dico, quia hie est " ostiarius, cui contradicere nolo ; sed in quantum valeo illius

294

MATTHJEI PAEISIENSIS

AJX 663. " obedire statutis cupio, ne forte, veniente me ad fores regni Beda, H. E. Decision in " cselestis, non sit qui reseret, averso illo qui claves tenere *" 25, favour of probatur." Hsec rege dicente, elevatis in caslum manibus, the Eoman faverunf; assidentes ; abdicata minus perfecta institutione, ad ea observ,. , , ,* . sese, quae meliora noverant, contulerunt. ance Tuda Lwdisfarnensis episcopus ordinatur. Ecgberht king of Kent. Tuda bishop of Lindisfarne. Eclipse. S.Wilfrid consecrated in France. Anno gratiaa DCLXIV. Erkenbertus rex obiit, et Egbertus 20g B' ' filius ejus in regnum Cantiaa successit. Eodem anno Coleman- id. iii. 26, nus, episcopus Lindisfarnensis, cum suis ad Scotiam reversus p. 203 c. est, cujus loco Tuda episcopus ordinatus. Eodem anno eclipsis Id. p. 204 c. solis facta est mense Maio, et secuta est mortalitas inaudita. Deusdedit, archiepiscopus Oantuariensis, obiit, et cessavit sedes Id. p. 209s. Dorobernensis quatuor annis.1 Eodem anno Aldfridus, Oswii Id. iii. 28, regis filius, misit Wilfridum presbyterum ad Gallias, ut ibidem P- 206 A> ordinaretur arcniepiscopus Eboracensis; qui veniens ad -*Egelbertum, qui relicta Britannia Parisius erat episcopus, ab ipso2 consecratus est. Quo ibidem demorante, rex Oswi misit Cedda et Ceddam presbyterum ad antistitem Occidentalism Saxonum, Wilfridus "Wine appellatum, qui ilium episcopum consecravit, licet contra Eboraci statuta canonum, quia, vivente adhuc Wilfrido, non debuit (N} y^ Bede.) ordinatur episcopus. alius subrogari; sed error iste postea correctus est, [ut] infra dicetur. iii. 100, p. 211. Continuatio Mstorialis. Nota morAnno gratiaa DCIXV. Mortalitas adeo invaluit in Anglia, ut talitatem, homines gregatim ad maris loca prserupta venientes, sese in eo praecipites darent, prffiferentes cita morte prasveniri quam longo cruciatu tabefacti perire. De episcopate pecunia adquisito. Wine buys Anno gratis DCLXVI. "Wine, episcopus Wintoniensis, a rege Flor. Wig. the bishop- Kinewalc de praasulatu pulsus, a Wlfhero, Merciorum rege, P- 533 A. rick of episcopatum Londoniensem magno emptum pretio3 adquisivit; London, unde4 post mortem in episcoporum serie Londoniensium non p. 96. meruit recenseri. Anno gratise DCIXVII. Constantius imperator volens in urbe Sigebert, Constans Eoma caput imperil constituere, resistitur ei a Constantino- c0^ 126< II.
1 quatuor annis] non pauco tern- Bede, p. 179 D., who has emit pretio. pore, Bede. 2 4 ipso] episcopo, W. unde .. recenseri] This is pecu3 magno emptum pretio] from liar to the compiler.

CHRONICA MAJORA.

295

Hugo de politanis, sicque ejus propositum penitus enervatur. Deinde A.D. 667. S. Victore, Uomam veniens, obtulit Sancto Petro pallium auro contextum, at Rome. <luein Papa Yitalianus cum honore suscipiens, ad limina Sancti Petri in magna populi frequentia perduxit; et cum in urbe ix. 11, col. 271. per dies duodecim resedisset, magna tactus cupiditate, omnia Nota cupiornamentorum genera ex sere et marmore, quibus urbs de- ditatemcorabatur, in Tyberim devexit, nt ea Constantinopolim afferret: . s "*r. , i-i! , - - . , . . - . , . . , . ings a n d inter quas basilicam beatas Dei gemtricis Marias et omnium j^tum to martyrum, quse Pantheon antiquitus vocabatur, sereis tegulis Constantidiscooperuit, et Constantinopolim remeavit. nople. Theodorus Cantuariensis episcopus consecratwr, qui expulso Gedda, Eloracensi arcMepiscopo, Wilfridum revocavit. Beda,H.E. Anno gratise DCLXVIII. Papa Yitalianus ad ecclesiam Can- Theodore iv J - > tuariensem Theodorum ordinavit episcopum; qui post biennium archbishop p A ' ' * in Britanniam veniens, Ceddam. virum sanctum et modestum, P CanterMahnesb. ., , - . , , hury. Gest quern non rite ad Eboracensem episcopatum promotum cog- Wilfrid Pontif. iii. noverat, degradavit, et Wilfridum injuste expulsum revocavit. restored to 100, p. 216. Cedda vero humiliter cedens Lichesfeldensem episcopatum York, and regeadum BnBcepit. -j Nota proditionem turpissima/m.: Hugo de Anno gratiae DCIXIX. Constantus imperator in balneo multum Murder of S. Victor. nefarie a suis interficitur. Post cujus decessum, milites Constans Excerpt. Mezentium quendam Armenium assumentes imperatorem fece- H' Prior, runt; sed post dies paucos Constantinus, Constanti defuncti Constanix. 11, col. 271. filius, superveniens Mezentium praefatum, cum interfectoribus tine IV. Lucas patris, morte pessima condemnavit. Tudensis Circa hos denique dies Machometus pseudo-propheta, de quo Death of de WesMahomet. tergothis, superius relatum est, obiit, et sepultus est in inferno.
p. 347

(ed. 1633).

Constantinus Bomanum adeptus imperium, hceresim Monothelitarum destruxit.

Anno gratiaa BCLXX. Adeodatus sedit in cathedra Eoma[na] PopeAdeoannis quatuor, mensibus duobus, diebus quinque, et cessavit datus. Sigebert, sedes mensibus quatuor et diebus quindecim. Eodem anno col. -126. Constantinus, Constantii filius, Bomanum adeptus imperium ConstanHugo de annis septendecim imperavit. Hie restauravit ecclesias qusa tine IV. S.Vict. dirutae fuerant a temporibus Heraclii proavi sui; Monothelitaix. 12, col. 271. rum haaresim cum suis fautoribus subvertere laboravit. Eodem Oswio regi Beda, iv. 5, anno Oswi, Northanhumbrorum rex magnificus, obiit morbo Northanp. 215 B. confectus et senio, et sepultus est in ecclesia apud Streneshale, rum jj_^_ Id. iii. 24, p. 198 p. ubi fuerat ante rex Eadwinus sepultus. Regnavit autem pro <jus guccessit.

Vit Pontif.

296

MATTH,EI PAEISIENSIS

A.D. 670. eo filius ejus Egfridus quindecim annis. Fuit autem Oswi Of. A.-S. Genealogy filius JUthelferth, qui fuit JSthelrici, qui fuit Ydas primi regis a. 670, of Oswiu. Northanhumbrorum ex Anglis. p. 318. Nota pugnam aviwm. Battle of birds. Anno gratise DCLXXI. Maxima avium pugna fuit in Anglia, Hen. Hunt, j^a uk muifca milia invenirentur occisa, et extraneae aves fugam " P- 718 A. facere viderentur. Defuncto [rege] Occidentalium Saxonum Kinewaldo uxor ejus Sexburga successit.

Death of Anno gratise DCLXXII. Eex Occidentalium Saxonum Kine-Id. p.7l?E. Cenwealh. waldus, cum regnasset triginta et uno annis, defunctus est, et Sexburh. regnavit pro eo uxor ejus Sexburga uno anno, sed indignanti- (Not in bus regni magnatibus expulsa est a regno, nolentibus* sub Hunt.) sexu foamineo militare.2 TJieodorus Gantice archiepiscopus concilium congregavit.
Council of Anno gratiaa DOLXXIH. Regnante in Cantia Lothero, in West- Flor. Wig. Hertford. sexia Easwino, Theodorus, Cantuarise archiepiscopus, collegit p. 534 A. Beda,H.E. concilium apud Hertfort, praesentibus episcopis Angliae ac iv. 5, regibus et magnatibus universis. Affuit archiepiscopus Ebo- p. 215 .

racensis Wilfridus, episcopus, Bisi Orientalium Anglorum, Leutherius Occidentalium Saxonum, Putta Eofensium, et Wilfridus 3 Merciorum. Considentibus cunctis, proposuit Theodorus coram omnibus capitula numero decem, quorum primum fuit, ut diem sanctum Paschse observarent in commune, Dominica proxima post quartam decimam lunam mensis primi; secundum, ut nullus episcoporum alterius parochiam invadat; tertium, ut monasteria Deo consecrata nulli episcoporum liceat inquietare,4 nee de rebus eorum5 aliquid usurpare; quartum, ut monachi non migrent de loco ad locum, sed in ea permaneant obedientia quam suae conversionis tempore promiserunt; quintum, ut nullus clericus suum episcopum. relinquat, aut alicubi veniens absque literis sui praesulis admittatur; sextum, at episcopi et clerici peregrini nullum officium peragant absque permissione episcopi, in cujus parochia hospitantur; septimum,
1 nolentibus'] nolentes, A. O. W. West. 2 militare] militari, A. This last sentence is peculiar to the compiler. 3 4 5

Wilfridus] Sic for Winfridus. inquietare'] inequitare, A. eorum] earum, A.

CHRONICA MAJORA. Beda, H. E.

p. 216 c

297

g |n anno Syn0(jug congregetur, vel saltern semel in anno, A.D. 673. diversas causse et occupationes multos impediunt; octavum, Council of ut nullus episcoporum se prsaferat alteri per ambitionem, sed Hertford. omnes agnoscant tempus [et] ordinem suse consecrationis ; nonum, ut plures episcopi crescente numero fidelium augerentur ; decimum. capitulum, ut nulli liceat nisi l legitimum nabere connubium, nullus faciat incestum, nullus conjugem relinquat nisi causa fornicationis. His itaque annuentibus episcopis universis, unusquisque ea quae definita sunt propriae manus subscriptione confirmavit. Sisi episcopo Orientalium Anglorum degradato, Acca et Bedwinus subrogantur.

Anno gratiae DCLXXIV. Amoto Bisi episcopo adhuc superstite, On Bisi's sed gravi tamen infirmitate prohibito de episcopatus adminis- illness, the tratione, duo sunt ordinati pro eo, Acca videlicet et Bedwinus, diocese of theE. ex quo provincia ilia duos episcopos multo tempore habere Angles Flor. Wig. consuevit; habuerunt autem sedes, unus apud Domne, alter divided p. 618 A. apud Helmham. Nee multo post Theodoras archiepiscopus, a into two. Beda, H.E. "Winfrido Merciorum episcopo pro inobedientia offensus, depo- Winfrido 1V '^' suit eum, et loco ejus ordinavit episcopum Sexwlfum, qui erat Lichesfeldensi constructor et abbas monasterii quod dicitur Medmeshamstede, episcopo in regione Girviorum. Depositus vero Winfridus rediit ad deposito, monasterium suum, quod dicitur Ad Barwe,2 ubi in optima Sexwlfus ordinatur conversatione vitam finivit. pro eo. De Sancto Erkenwaldo episcopo Londoniensi. Anno gratiae DCLXXV. Regnantibus in regione Orientalium EarconSaxonum Sebba, filio Sewardi, et Sighero, filio Siberti parvi, wald Theodoras, Cantuariaa archiepiscopus, Erkenwaldum in civitate bishop of Malmesb. Londoniarum episcopum ordinavit. Hie sane, priusquam epi- London. He founds Gest. scopus factus fuisset, duo monasteria praeclara, unum sibi et the monasPontif. alterum Ethelburgae sorori suaa, construxerat, quod utrumque teries of ii. 73, regularibus instituerat disciplinis; suum Oerteseie, sororis autem Chertsey p. 143. and BarkBerkingum appellatur. Erkenwaldus vero, cum tempore quo- ing, 3 dam aeger pedibus lectica parochiam circuiret, ad oram amnis p. 07. rapacissimi forte pervenit, ubi cum socii haesitarent, quod in- Miracle firmus nee equo nee pedibus transire flumen posset, gurges during his repente disparuit; qui statim ut episcopus cum suis alveum visitation. transmeasset, reversus est ad naturamj ejusdem etiam lecticae
1 2

Id. p.217B.

Id.

nisi . . . fadat'] om. O. W. Barrow on the Humber.

amnis] annis, A.

298

MATTH^I PAKISIENSIS

A.D. 675. attactus imbecilles multos et febricitantes curavit. Tandem1 Burial of vir Domini Erkenwaldus, post vitaa prassentis decursum deEarcon- functus, in ecclesia beati Pauli Londoniis sepultus est, tibi usque in hodiernum diem suis supplicibus a langoribus diverBishops of sis celerem confert sanitatem. Successores autem ejus hi Malmesb. London. fuerunt, Walderus, Ingwaldus, Egulfus, "Wigetus, Eadbrith, Gesta Eadgarus,2 Kenewalcus, Eadbaldus, Hebertus, Osmundus, Ethelnoth, Celbertus, Renulfus, Suithulfus, Eadstanus, Wlsius, Ethelwardus, Estanus. Sederunt autem hi omnes in cathedra Londoniensi usque in tempora Eadwardi senioris regis Anglorum, quorum omnium adeo obsolevit memoria, ut nee eorum acta vel etiam mausolea sciantur. De morte Cadwallonis, regis Britonum, cui successit filius ejus Cedwalla juvenis. Death of Anno gratiaa DCLXXVI. Bex Britonum Cadwallo senio et inCadwallon. firmitate coactus, completis in regno annis quadraginta octo, xii. 13. defunctus est ; cujus corpus Britones balsamo cum aromatibus conditum, in quadam imagine senea ad modum staturaa suaa mira arte fusa super portam Londoniarum occidentalem in equo geneo, in signum suse tyrannidis, quam in gente Anglorum exercuerat, statuerunt. Sed et ecclesiam sub ipsa porta3 in honore Sancti Martini fabricaverunt, in qua pro ipso et fidelibus defunctis obsequia aaternaliter celebrarentur divina. Successit ei in regnum Oadwalladrus filius ejus, quern Beda Id. xii. 14. Cedwallam juvenem 4 vocat, cujus mater soror Pendse regis Merciorum erat, quam Cadwallo, post factam cum fratre concordiam, in societatem thori suscepit, et ex ilia Cadwalladrum Death of generavit. Eodem tempore obiit Wlferus [rex] Merciorum, cujus Hor. Wig. Wulfhere. regina Ermenhilda [quaa] regis Erkenberti Cantuariaa sanctae- P- 534 c. que Sexburgas reginaa, Annaa regis Orientalium Anglorum filiaa, sororis videlicet Sanctae Etheldridaa, extitit filia, peperat ei S. Wer- Sanctam Wereburgam, magnarum virginem virtutum ; quaa burga. patre defuncto saaculo renuntiavit, et materterae matris suae, scilicet Etheldridee, monasterium intravit. Cujus sanctitatem cum comperisset Ethelredus patruus ejus, qui post eum regnavit, quibusdam monasteriis Deo devotarum virginum abbatissaa jure prsefecit ; cum quibus regulariter vivens, usque ad
1 Tandem .. sanitatem] This sen- Bede's H. E., iv. 15, trho speaks of tence is peculiar to the compiler. " Caedualla, juvenis strenuissimus." 2 Eadgarus'] om. W The printed text of GaJf. Mon., 3 W. has Ludgate in the margin. however, has Ethelwaldum for Ced4 This seems to be a reference to

CHEONICA MAJORA.

299

Elor. Wig. finem vitae Cliristo regi militavit, ac in uno tandem monas- A.D. 676. p. 534 D. teriorum suorum, quod Trikingeham appellatur, a saeculo migravit; cujus corpus ad monasterium cui Heanbirig vocabulum est, ut ipsa vivens praeceperat, delatum est et honorifice tumulatum. Monasterium autem illud usque ad tempus quo gens1 nefanda Danorum caede crudeli provincias Anglorum vastaverunt, integrum permansit. Habuit praeterea Wlferus2 Wulfhere's germanos fratres Athelredum, Peadam, de quo superius rela- brothers, turn est, et Merwalle qui in occidentali Merciorum plaga 3 regnavit. Istius regina, Sancta Ermenburga, Brmenredi fratris Family of Erkenberti regis Cantiaa filia, tres ei filias generavit, Sanctam Merewald videlicet Milburgam, Sanctam Mildritham, Sanctamque Mil- ment,urn" dytham; peperit insuper ei filium nomine Merefinum, eximiae puerum sanctitatis. Successit Wlfero frater ejus ^Ethelredus, Wlferoregi Id. Append, qui regis Northanhumbrorum Egfridi sororem Ostritham in ^rciorum ^ . & .. CT M. -r. j Ethelredus p. 638 B- conjugem accipiens, ri i j Ueolredum ex ea nlmm suscepit. Eodem successit Id. p. 534B. anno Ascwimis, rex Occidentalium Saxonum, decessit, qui fuit Genealogy Kenfus,4 qui fuit Kenferth, qui fuit Cuthgils, qui fuit Ceolwlf, of the Id. p. 535s. qui fuit Kenric. Successit autem Ascwino Kentwinus decem kings of annis,5 qui fuit Kinegils, qui fuit Ceolwlf, et caetera. essex. Dono sedente apparuii cometa. Anno gratiae DCixxvu. Bonus sedit in cathedra Eomana Pope anno uno, mensibus quinque, diebus decem, et cessavit sedes Flor. Wig. mensibus decem et diebus quindecim. Hoc tempore floruit S. JEthelp. 534 B. gancta ^theldreda in insula Elyensi. Sub his quoque diebus ^ritha. cometa per tres menses apparuit, et unoquoque die mane Comet y ' velut sol resplenduit. Wilfridus ab episcopatu pellitur. Vit. Pontif.

Beda,H.E. Anno gratiaaj DCLXXVIII. Orta est dissensio inter regem Wilfrid exiv. 12, Northanhumbrorum Egfridum et venerabilem archiepiscopum pelled from his see. p. 222 C. Wilfridum. Expulsus autem vir sanctus, tres in ejus loco sunt Bosa episcopi subrogati, Bosa videlicet, qui Deirorum, et Eatta qui episcopus. Berniciorum, provinciam gubernarent, hie in civitate Eboraci, Eatta ille in Augustaldensi ecclesia sedem habentes, ambo de mona- episcopus. chorum collegio sunt asciti; cum quibus et Headedus in pro- Eadhedus vinciam Lindisfarorum,6 quam nuper rex Egfridus, Wlfhero Lindisfarnensis Merciorum rege fugato et in bello superato, obtinuerat, epi- episcopus cui successerunt 1 4 gens] gentes, W. qui fuit Kenfus} om. O. W. 5 2 decem annis is an insertion. O. W. ins. rex. 3 6 phga] plagna, A. i.e. Lindsey.

300

MATTH.EI PARISIENSIS

A.D. 678. scopus ordinatur. Et hunc quidem primum episcopum ilia Beda,H.EEthelwinus, accepit provincia, secundum Ethebvinum, tertium Eadgarum, K^h'rt8 Ct quar*um Kinebertum, quern in praesenti habet. Habebat enim episcopi. an*e Eadhedum prassulem Sexwlfum, qui etiam Merciorum ac mediterraneorum Anglorum simul episcopus fuit; unde et expulsus de Lindissi, in illarum provinciarum regimine perTunbertus mansit. Ordinati sunt autem episcopi praafati a Theodoro taldensis archiepiscopo, qui etiam post tres annos abscessionis Wilfridi Eatta Lin- duos addidit episcopos, ad ecclesiam Haugustaldensem Tundisfarnen- bertum, remeante Eatta ad Lindisfarnensem, ,et Trunrwino sis, Tram- a(j prOvinciam Pictorum, quae tune temporis Anglorum erat Pictorum imperio subjugata. Eodem anno Agatho sedit in cathedra Vit. Ponti Pope Eomana annis duobus, mensibus sex, et diebus quinque. Agatho. Wilfridus Romam pergit. Pulsus autem Wilfridus ab episcopate Eomam perrexit, etBeda,H.E. coram Papa Agathone causam suss expulsionis allegare dispo- v* *^ suit ; sed ubi navem conscendit, Favonio flante,1 in Fresiam projectus est, ubi gentibus regionis illius verbum fidei praedicando, regem Aldgilsum et populum ejus lavacro abluit salutari. Ibi ergo hyemem cum nova Dei plebe peragens, At Borne Eomam tandem pervenit, ac ubi coram Agathone ejus causa p. 98. ventilata fuit, praesentibus episcopis plurimis, omnium judicio absque crimine fuisse accusatus et pronuntiatur episcopatu He takes a dignissimus. Quo tempore cum Papa synodum Eomaa centum part in the yiginti quinque episcoporum congregasset, adversus eos qui affSn^t the ^eresim Monothelitarum dogmatizabant, vocari jussit et WilMonothe- fridum, atque inter episcopos considentem fidem suam simul lites. et provincias [unde] 2 venerat, dicere praacepit. Qui cum in fide catholicus cum suis inventus fuisset, de rebus sibi imHis return positis absolutus est ; reversusque Britanniam, provinciam to England. Australium Saxonum ab idolatries tenebris ad fidem Christi convertit. Ad Wectam quoque insulam verbi Dei ministros direxit, atque secundo anno Aldfridi, qui post Egfridum in Northanhumbria regnavit, sedem suam, ipso rege donante, recepit. Miracle by Ingresso tempore quodam, cum parochias visitaret, villam MalmesS. Wilfrid. wiifriclOj quas Tindanefre appellatur, occurrit ei mulierum plurima multitudo, pueros illi offerens confirmandos. Immis- 7 * cuit autem se multitudini paupercula mulier filium gerens exanimem, quern ad confirmandum episcopo porrexit, credens hoc commenta posse se filium recipere sanum -, sed antistes cum
flante]flente,A. |
2

Wilfrid goes to . ' in Frisia.

unde is also omitted in W.

CHRONICA MAJORA.

301

Malmesb. puerum detexisset, ut exequeretur officium, anima privatum A.D. 678. advertit. Turn mulier fraude deprehensa, ad preces conversa exora:ns per Deum et ejus matrem, ut motus pietate puerum 217 l ' exanimem excitaret, vestigiisque ipsius advoluta [dixit] * se non recessuram a pedibug quos tenebat donee filium sanum recepisset. Fluctuabat interim sanetissimi hominis sententia, an temere insuefcum miraculum attemptaret, an durus despiceret orbatas lacrimas mulieris ; sed vicit pietas pectus virtutis ; orationi se dedit, dexteramque cadaveri apponens, [ad] corpusculum animam revocavit. Exclamat mulier propter gaudinm, sed cohibita est ab episcopo ut taceret. De Sancta Eiheldrida, quce et Etheldreda dieitwr. Hen. Hunt. Anno gratiaa DCLXXIX. Egfridus, rex Northanhumbrorum, et Battle of u. p. 718 c. rex JEthelredus Merciorum, juxta flumen Trente gravissime the Trent. pugnaverunt; ubifrater regisEgfridi Escwinus,2 juvenis utrique Death of provincise multum amabilis, peremptus est ; nam et sororem ejus, JElfwine. Osrith nomine, ./Ethelredus rex Merciorum habuit uxorem. Cum bellum inter reges acerrime fuisset accensum, Theodoras antistes divino fultus auxilio incentivum certaminis penitus extinxit, data pecunia multa pro morte fratris regi Egfrido. Eodem tempore virgo sancta Etheldrida ex hoc saeculo transiens S. JEthelBeda,H.E. pro temporali vita commutavit [seternam]3; erat autem Annae dritha. iv. 19, regis Orientalium Anglorum filia, proles tanto patre digna, quam p. 229 c. priug duxerat Tonbertus, australium princeps Girviorum ; sed eo defuncto, virgo incorrupta permansit ; deinde regi Northanhumbrorum Egfrido copulata parentum violentia, custos tamen, duobus nupta viris, integerrimee virginitatis perseveravit. Yirginitatis enim ipsius vir Dei Wilfridus erat testis, qui Bedse venerabili super hac re sciscitanti dixit," Egfridum sibi terras " et pecuniam magnam promisisse, si ^Itheldrid^ regin^ per" suadere posset ejus connubio assentire." Sed divini signum miraculi ejusdem virginis caro sepulta, carnique castissimse vestis circuamicta dum corrumpi non poterant, indicia fuere, quod a virili contactu incorrupta decessit; cum enim annis duodecim prsefato regi cohabitasset, nee ad consensum emolliri potuisset, vix a rege virgo sacratissima impetravit, ut apud Ooludesburh4 sanctimonialis emceretur, benedicente earn Sancto Wilfrido, ubi Ebba amita viri sui Egfridi erat abbatissa. Anno autem elapso facta est abbatissa in insula Helyensi, virgo virginum mater monitis et exemplis ; ubi cum septem annis laudadixit also omitted in O. W. The next sentence is enlarged from Malmesbury.
1
2 3 4

i.e. ^Elfwine. Beda, iv. 21. ceternam] also omitted in W. Coldingham.

302

MA.TTE.MI

PARISIENSIS

A.D. 679. biliter Deo serviens vixisset, pro vita caduca commutavit Death of aaternam. Quo in loco ad gloriam Dei et laudem virginis S. JEthel- crebra non desinunt miracula celebrari. dntha. De Sancta Hilda virgwie. Anno gratiae DCLXXX. Hilda abbatissa, cum in habitu sanctaa Beda,H.E. religionis apud Streneshale triginta tribus annis vitam duxisset, iv- 23> de mundo migravit ad Domimim. Haac autem, virgo beatissima, "' cum esset de stirpe regis Eadwini generosa, et ad praadicationem beati Paulini ad fidem conversa, postea relicto habitu saaculari proposuit transfretare ad monasterium Gale,1 ubi soror ipsius Hereswitha mater2 Aldulfi, regis Orientalium Anglorum, Deo feliciter militabat. Sed retenta est a prsesule Aidano et facta abbatissa ad Herteseie,3 et post [in] monasterio Streneshale appellate,4 quod ipsa fundaverat, ubi clericos suos adeo moribus ecclesiasticis instruebat, ut quinque ex eis ad episcopalem ascenderent dignitatem, Bosa videlicet et Wilfridus in Eboraco, Hedda in ecclesia Dorkecestrensi, Johannes in Augustaldensi, Ostford in provincia Wicciorum, cui tune praafuit rex Osricus; Tadfridus etiam de ejus monasterio electus est, sed matura morte praaventus. Viderat quoque mater ejusdem Id. p. 236B. Hildaa5 somnium, quod videlicet quaarens virum suum non invenerit, sed sub veste sua monile pretiosum invenit, quod omnes fines Britanniaa illustrabat. Hilda tandem sanctissima languens annis sex, ut anima ejus longa carnis molestia examinaretur et virtus in infirmitate perficeretur, anno septimo febrium de morte transivit ad vitam; in ipsa autem hora, qua decessit, monialis quaadam animam ejus vidit [ab] angelis in caalum deferri, ubi cum Christo gaudiis perfruitur sempiternis. Eodem anno Theodoras, Cantuariensis6 archiepiscopus, con-Id. iv. 17, Synod of Heathfield cilium congregavit in loco qui Hathfeld appellatur, anno P- 227 B. regni regis Mercensium Ethelredi sexto, regnante in regno Orientalium Anglorum Ealdwlfo, qui post ^Ethelwoldum regnavit, regnantibus etiam in Northanhumbria Egfrido et in (Not in regno Occidentalism Saxonum Kentwino, praasidente archiepi- Bede.) scopo Cantuariensi Theodoro, cum suis suffraganeis episcopis 99. aliisque multis. Propositis igitur sanctis evangeliis, tradidit symbolum Theodoras omnibus adsidentibus, sanctorum patrum i.e. Chelles. mater] martyr, A., not understanding mr in 0., unless this part of the MS. was written from dictation.
2 1 3 4 5 6

S. Hilda.

i.e. Hartlepool. appellate] appellatum, A. HUdcE] om. W. Cantuariensis] Canter, A.

CHRONICA MAJORA.

303

Beda, H.E. in hunc modum literis expressum; " Suscipimus sanctas et AJD. 680. iv. 17, " universales quinque gynodos sanctorum patrum orthodox- Sentence of p. 228 A. ee orumj i<j gg^ Nicenum contra Arrium et ejus dogmata, Con- tlie Synod. " stantinopolitanum contra vesaniam Macedonii et Eudoxii et " eorum dogmata, Ephesium contra Nestorium et ejus dog" mata, Chalcedonense contra Euticen et Nestorium et eorum " dogmata, Constantinopolitanum secundum contra Theodorum " et Ibe et Oyrillum et eorum dogmata; addimus etiam et " sextam synodum, tempore Martini Papas Bomae congregatam " contra hasresim Monothelitarum, imperante Constantino im" peratore Christianissimo. Suscipimus et glorificamus Deum " omnipotentem, sicut illi glorificaverunt, nihil addentes nihil " subtrahentes; damnamus quos ipsi damnaverunt, et suscipi" mus quos ipsi susceperunt, qua omnia tenenda subscribi" mus, sicut sancti apostoli [et] prophetse de Deo senserunt et " scripserunt. Amen." Corpora Sanctorum Benedicti et "beatce Scholastics de Monte Cassino ad monasterium Floriacense transferuntur.
Mor. Wig., Anno gratiaa DCLXXXI. Monasterium apud Jarewe fundatum Jarrow p. 536 D. est. Per idem tempus abbas monasterii Floriacensis, nomine monastery. This is an Mummolus, revelatione divina prasmonitus, misit monachum The bodies abridge- suum Aigulfum ad Montem Cassinum, ut inde sibi deferret ofSS. ment of the sanctissimi corpus Benedicti. Nam ccenobium, quod ibidem Benedict and Scho" Historia Translatio- quondam construxerat idem Benedictus, a Longobardis fuerat lastica nis Sancti devastatum et in solitudinem redactum; ibi tamen Sancti translated Benedicti, corpus Benedicti, cum corpore sororis suse Scolasticse uno from Monte Cassino to auctore Adrevaldo sepultum in loculo tenebatur. Contigit etiam ut de Ceno- Fleury. monacho." mannica urbe quidam eodem tempore proficiscerentur ad locum Migne's memoratum, pro deferendo Sanctae Scolasticae corpusculo; sed Patrologia, postquam ad Floriacum devenerunt coenobium, beato semper cxxiv. coll. adhaeserunt Aigulfo, donee ad Sancti Petri limina pervenerunt; 901-910. quo cum pervenissent, mox beatus Aigulfus eorum deseruit1 consortium, Montemque Cassinum solus expetiit, ubi etiam pernoctare decrevit. Et ecce intempestaa noctis silentio, ipsum Sancti patris Benedicti sepulchrum ita caalitus vidit illustrari, ac si densis lampadibus2 undique vallaretur; sed nocte transacta splendor ille disparuit. Tune saapefatus Aigulfus eo reverenter accessit, et effracto a latere sepulchro, illud evacuavit ac quicquid ibi reperit unius sportulas sinu, quam ad hoc prseparaverat, inclusit; quibus patratis dum ad propria remearet Aigulfus, socios suos in itinere ofiendit, et cum eis
deseruit] om. O. W. lampadibus] lapidibus, A.

304

MATTH^EI PAEISIENSIS

AD. 681. ad Floriacum monasterium pariter remeavit. Sed antequam Adrevaldi Translation ad illud pertingeret, devenit ad locum quern Novumvicum l Historia ofSS. Be- appellant, qui miliario uno distat a monasterio saepefato; ^oni^s" nedict and ibique prsedictus abbas Mummolus cum frequent! turba eis Benedicti, Scholasreverenter occurrit, et tarn sacra pignora cum honore sus- col. 905. tica. cepit et assumens sportulam supra memoratam, posuit in ecclesia pfincipis Apostolorum Petri, extraxitque ossa sanctissima, qa.se ibi confuse jacebant inclusa. Demum vero ea eligens, singillatim ab invicem separavit, a majoribus secernens minora; quod cum factum fuisset, ecce duorum cadavera mortuorum ad sepeliendum ferebantur, quorum unum * masculini et alterum erat sexus fceminini. Mira res I nam cum super Miracle. masculi corpus majora fuissent ossa superposita, continuo per meritum beati Benedicti mortuo est reddita vita; tuuc cum ossa minora super cadaver mortuee puellae fuissent adhibita, continue puella revixit. Aderat huic spectaculo non minima hominum multitudo, asta[bant] et cives Cenomannici, qui socii itineris extiterant et laboris. Illi vero multa prece ossa beataa Seolasticas sibi dari postulantes impetrabant, ne duo magna luminaria uno clauderentur in loculo, cum singula 2 singulis sufficere valuissent. Cenomannici igitur remeantes ad urbem, corpus praafatum secum detulerunt cum gaudio, et juxta moania Cenomannicse civitatis, in ecclesia nova, pro ejus honore fabricata, reverenter est collocatum,3 ubi sub regulari disciplina sanctas devotionis foeminas sunt aggregate. His ita gestis, venerabilis pater Mummolus, cum nocte quadam sub nudo caslo Dominum precaretur, ut sibi caalitus ostenderet, quo in loco corpus beatissimi reconderet Benedicti, ecce subito lux emissa de cselo, sicut fulgur ei apparens, locum ubi poni deberet manifestissime denotavit, quo laetificatus indicio, in loco quern illi Deus revelaverat illud tumulavit. Locus autem beatse Dei genitricis erat oraculum, non multum a preefata Sancti Petri basilica separatum. Translatum est autem corpus (N0t in sanctissimum, a transitu ejus centesimo tricesimo octavo anno; Adrevald.) ubi quicunque pia devotione piissimi patris nomen invocaverit, mercedem suse devotionis optatam recipiet.4 Sigebert, Thierrim. Theodoricus regnavit in Francia annis quatuordecim.

n 4* uontmuatw
Anno gratise DCIXXXII Centwine king of rex Britones bello Wessex
1 2

a. 666,680, coU 126 ' 128

Kentwinus, Occidentalium Saxonum jjen- Hunt. est, eosque male resistentes, ii. p. 718 D.
3 4

La Mairie de Neuville. singula] sml'ia,A.

collocatum] collocata, A. recipiet] reciperet, O. W.

CHRONICA MAJORA.

305

Hen. Hunt, victoriosus ac vehemens, caade et incendiis usque ad mare A.D. 682. ii.p.718. fugavit. defeats the Britons. Sanctus Cutlibertus episcopus est ordinatus. Beda,H.E. Anno gratiae DCLXXXIII. Sancfcus Cuthbertus Lindisfarnensis g. Cuthiv. 28, episcopus consecratus est. Eodem tempore, defuncto Sigero bert. M 1 \\ Orientalium Saxonuni rege, Sebba, ejus in regno socius, solus Sebba king Gest. Keg. regnare incepit. of Essex,
i. 98, p. 138.

Egfridus, rex Northanhumbrorum, gentem Hybernice

afflixit.

Anno gratiae DCLXXXIV. Leo sedit in cathedra Eomana Popes Leo mensibus decem et diebus septendecim. Eodem anno Bene- n., BeneBeda,H. E. dictus Papa successit mensibus decem et tribus diebus. Eoiv. 26, dem anno Egfridus rex ITorthanhumbrorum, misso Hyberniam A P* ' exercitu, Berto duce,1 gentem vastavit innoxiam et Anglorum Ireland, nationi semper amicissimam, ita ut ne quidem ecclesiis aut p. 100. monasteriis manus2 deferret hostilis. At illi, in quantum valuere, vim vi repellere satagebant, invocantes divinae pietatis auxilium, et se caalitus vindicari continuis imprecationibus flagitabant; contigit ergo ut hi qui merito suse impietatis maledicebantur, ocius, Domino vindice, sui reatus poenam luerent, sicut sequens annus declarabit. Interfecto rege Nortkanh^tmbrorum Egfrido, successit ei Alhfridus frater suus. Vit. Pontif. Anno gratiaa DCLXXXV. Johannes sedit in cathedra Eomana Pope. Beda, H.E. anno uno. Eodem anno rex Egfridus, cum temere exercitum John V. iv. 26, a(i vastandas Pictorum provincias duxisset, multum prohiben- Death of B P' * tibus amicis ac maxime beatae memorise Cuthberto, qui nuper ^n ' fuerat episcopus ordinatus,3 simulantibus ergo fugam hostibus, introductus est in angustas4 montium inaccessorum latebras, atque cum maxima parte copiarum, quas secum adduxerat, Id. p. 242A. est extinctus. Successit ei frater ejus Alhfridus, licet5 non de Succession legitimo matrimonio susceptus, sed in scripturis vir doctis- of Ealdsimus, qui regni statum, in magna parte inclinatum, lauda- ltn1

Vit. Pontif.

duce} am. O. W. manus} priamus, A. C.; priamis,

D.

ordinatus} ordinatur, A. angustas} angustis, A. Bede having angustias, and not latebras.
4

licet. . . susceptus~] This seems to come from Malmesbury, who calls him nothus. Gesta Regum, i51, 52. Bede has " qui frater ejus " et filius Osuiu regis esse dicebatur." U

306

MATTBJEI PARISIENSIS

A.D. 685. biliter reparavit. Fuifc autem Egfridus filius Oswi etEanfledae Flor.Wig. Append. Genealogy filiae regis Eadwini ; Oswi vero filius JSthelfridi, qui fait p> of Ecgfrith. JSthelrici, qui fait Idas, primi regis Northanhumbrorum ex Anglis. Contigit autem in bello quondam inter Egfridum et regem Beda, H.E. Story of Imma, a Merciorum ^Ethelredum, ut supra dictum est, actum admira- iv. 22, miraculum > quod si referatur multorum saluti arbi-P' 233A ^ror fre proficuum. Occisus est enim in ilia pugna, inter to be slain at the battle alios de militia memorati Egfridi, juvenis quidam, Imma of the vocabulo ; qui cum die illo, quo occisus est, cum nocte Trent. sequenti inter cadavera occisorum similis mortuo jaceret, tandem resumpto spiritu revixit, et residens sua vulnera, prout potuit,2 alligavit; dein modicum requiescens levavit et abire ccepit; sed inter eundum captus est [et] vinculis mancipatus a quodam consule regis JSthelredi. Miles autem ille vinctus fratrem habuit bene religiosum, Tunna vocatum, qui cum fratrem cassum in bello prsefato cognovisset, venit ut queereret si fratris corpus invenire valuisset; inventumque alium fratri simillimum credidit fratrem esse, quern ad monasterium suum deferens honorifice sepelivit, pro cujus animse absolutione ssepius missas celebrare fecit. Tempore vero, quo frater pro fratre missas celebrare fecit, solvebantur vincula fratris viventis nee aliquo potuit retineri. Consul igitur videns eum impossibilem vinculis cohiberi, adductum Londonias cuidam vendidit Fresoni. Freso quoque idem comperiens, accepit ab eo redemptionem quam dederat pro eo, et militem abire permisit; cumque ad patriam suam veniens fratri et comprovincialibus rem gestam retulisset, multi accensi sunt ad offerendas victimas Deo saepius, elemosinas quoque et orationes agendas pro ereptione eorum, qui de sseculo migraverunt. Hoc autem miraculum, quia in veritate verum esse 3 comperi, historic nostrse credidi inserendum.

Defiwcto Eatta episcopo Joha/rmes Hawgustaldensis ecclesice prcesulatvm suscepit. Pope] Anno gratis DCLXXXVI. Conon sedit Eomse mensibus un- VitPontif. Conon. decim. Eodem tempore, defuncto. Eatta episcopo, Johannes Beda, v. 2, John, bishop of vir sanctus Haugustaldensis ecclesise prsesulatum suscepit. P- 249 BHexham. Eodem anno Lotarius, rex Kentensis, diem clausit extremum Id- iv- 26, Death of octavo idus Februarii. Vulneratus enim fuerat in pugna Aus- P* 242 A' Hlothhsere, tralium Saxonum, quam contra eum Eadricus filius Effberti king of Kent. admirabile~\ admirabilem, A, 2 prout potuit] periit, A.
1

esse] esset, A.

CHRONICA MAtfORA. Beda, iv. 26,p.242A, Id. Vit. S. Cuthberti, 36, p. 114 (ed. Stevenson). Id. 37, p. 117.

307

fratris sui aggregaverat, et inter medendum defunctus est. A.D. 686. Post eum autem idem Eadricus anno et dimidio regnavit. Eadricus Eodem tempore, cum vir Domini Cuthbertus annis duobus regnavit in Lindisfarnensem rexisset ecclesiam, sciens in spiritu Dei, quo ^ ia* .x , , ,. . , ., . T : j Detransitu plenus erat, diem sui transitus appropinquare, abjecit pondus ganctj curse pastoralis, atque ad dilectum heremiticae conversationis Cuthberti. agonem remeare curavit, ut inolita sibi solicitudinis mundanse spineta liberior priscaa compunctionis flamma consumeret. Qui cum duos ferme menses in magna repetitas suse quietis exultatione transigeret, multoque consuetse districtionis rigore corpus mentemque constringeret, arreptus infirmitate subita, temporalis igne doloris, ad perpetuae coepit beatitudinis gaudia preeparari, et tribus septimanis continua infirmitate decoctus, sic ad extrema pervenit; exitumque suum Dominici corporis Id. 39, p. 125. ac sanguinis perceptione communiens, elevatis oculis ac manibus in caelum, animam suam Deo commendans, spiritum emisit. His burial. Deinde ad insulam Lindisfarnensem narigio delatus, corpore Id. 40, p. 126. incorruptibili sepulchro lapideo in basilica Beati Petri ad dextera[m] altaris quasi dormiens positus requiescit. Sed nee Miracles, Id. 41, p. 127. eo defuncto ac tumulato, signa virtutum cessare, qase vivens exercuerat, potuerunt. Nam puer quidam in territorio Lindisfarnensi daemone atrocissimo vexabatur, qui nee per exorcismi gratiam poterat ullo modo curari; impositus autem carro deducitur ad monasterium, ut per beati viri merita inibi sanaretur. Tune presbyter quidam divino edoctus spiritu modicam tollens humi partem, ubi aquam noverat fuisse effusam, qua corpus beati patris defunctum lotum1 fuerat, in aquam mittens, ori patientis infudit; qui, continuo ut aquam attigit, furere2 cessavit, placido sopore noctem transegit, et mane facto per meritum beati patris Cuthberti liberatum se esse cognovit. Denique transactis a sepultura ejus undecim Id. 42, p. 129. annis, immisit Deus in cordibus fratrum, ut corpore jam, ut credebant, in pulverem redacto, ossa more mortuorum jam arefacta et desiccata in levi locello reconderent. Dum id P- 101. Eadberto antistiti suo referrent, eorum consilium approbavit; jussit ergo, ut in die depositionis ejus hoc facerent; qui aperientes sepulchrum invenerunt corpus totum quasi adhuc His body viveret integrum et integris artuum compagibus indissolutum, found inmulto dormienti similius quam mortuo,3 ita quidem, quod corruP omnia ejus indumenta, quibus, ut pontificem decebat, indutus fuerat, integerrima sint inventa. Paulus Hac praeterea tempestate luna eclipsim passa est indictione Ech'pses of Diaconus octava; sol quoque defecit hora diei quasi decima quinto nonas *^e moon De Gest. and sun. 1 3 lotum] locum, A. mortuo'} mortuor, A. 2 furere'] fuere, A.

u2

308

MATTH^EI PARISIENSIS

et eodem anno subsecuta est gravissima pestis tribus LongoA.D. 686. Pestilence mensibus, Julio videlicet, Augusto, et Septembri; fuitque bard. vi. 5, at Borne Romas mortalitas magna. Hasc denique pestilentia Ticinum col. 627. and Pavia, adeo depopulata est, ut, civibus per juga montium fugientibus, intra praefatam urbem herbae nascerentur et fruteta; ubi etiam duo angeli visibiliter apparuerunt pergentes per civitatem, bonus scilicet et malignus, qui quotiens cum ,venabulo, quod manu ferebat, ostium cujuscumque domus jussu boni angeli percussisset, tot de eadem domo sequenti die hominum cadavera trahebantur. Tune quibusdam viris de civitate per revewhich ceases lationem dictum est, quod non prius pestis ipsa quiesceret, after the quam in basilica beati Petri Apostoli, quae Ad Vincula dicitur, translation of S. Sancti Sebastiani martyris altare construeretur. Delatis itaSebastian's que ab urbe Roma martyris prasfati reliquiis, mox, ut jam relicks. dicta basilica ipsius altare constitutum est, pestis ilia quievit. Csedwalla Per idem tempus defuncto rege Occidentalium Saxonum Hen. Hunt, king of iv. p. 722 Wessex. Kentwino, Cedwalla, rex Britonum, regnum occupans, ibidem A, E. duobus annis regnavit. De hoc Cedwalla invenitur dissonantia i.e. Galf. inter historiam Britonum et cronica Anglorum; asserunt enim Mon. xii. Angli Cedwallam filium fuisse Kenberti, de genere Ceaulini; 14, andA.S. Chron. Britones e contra dicunt ilium fuisse filium Cadwallonis regis a. 685, Britannici, qui reges Anglorum Eadwinum et Sanctum Os- p. 322. waldum peremit. Justinianus im/perator. Anno gratiae DCLXXXVII. Sergius sedit Romae annis tredecim, Vit. Pontif. Pope Sergius I. mensibus octo, diebus viginti quatuor, et cessavit sedes mense Justinian uno et diebus viginti. Eodem anno, mortuo viro catholico1 Sigebert, imperatore Constantino, filius ejus Justinianus decem annis 13* Death of imperavit. Sub his quoque diebus Dorobernensis rex Eadricus Beda,H.E. Eadric defunctus est, post cujus obitum.regnum illud extranei inva- 1Y - 26 > king of serunt ; Cedwalla enim rex et frater ejus Mul provinciam pjen jj^ Kent. iv. p. Ravages of illam ingressi, nullo obsistente earn depraedati ac depopulati D A 722 Csedwalla. sunt, quae2 saevitia per triennium duravit, donee Mul prsefatus, -> inanis et glorias cupidus, immatura morte prasventus vitam terminavit. Eodem anno Cedwalla rex praefatus Wectam insulam Beda,H.E. subjugavit, regemque Ethelwoldum Australium Saxonum, qui iv - 15 A B tune insulanis prsefuit, crudeli morte peremit, ac provinciam P' ' ' illam saeva depopulatione contrivit; sed mox a ducibus JBthelwoldi, Berthuno et Audhuno, expulsus, regnum praadictis duci1 2 catholico is not in Sigebert. qua .. duravit] introduced by Hugh of S. Victor has orthodoxo. the compiler, who has also given (Excerpt. Prior, ix. 12, col. 271.) Mul's death in his own language.

n.

CHEONICA MAJORA. Beda, iv. 15. A.-S. Chron. a. 685, p. 322. Beda, H. iv. 16, p. 226 c.

309

bus reliquit, quod illi deinceps multo tempore tenuerunt. Fuit A.D. 687. autem Cedwalla, ut supra dictum est, secundum cronica An- Genealogy glorum, filius Kenberti, qui fait Ceaddas, qui fuit Cutha, qui f ~'8e<*~ fait Ceaulini. Sed sub silentio praetereundum non esse reor Notamarde duobus filiis Arwaldi, Wectae insulae subreguli, qualiter sunt tyres. Dei gratia martyrio coronati. Siquidem imminentibus insulas The two hostibus, ad proximam Jutorum provinciam per fugam elapsi sons of sunt, sed ibidem delati et, jubente Cedwala, sunt perempti; Twa ' quod cum audisset abbas de Bedford,1 non longe monasterium ^ jsje Of habens, venit ad regem, postulavitque ab eo, ut si pueros per- Wight, dere vellet, prius liceret eos fidei imbui sacramentis; quod cum rex annuisset et fonte salutari essent abluti, instante carnifice, mortem lasti subierunt temporalem, per quam se ad vitam perpetuam indubitanter transituros sciebant. Ceddwalla, regnum propter Deum relinquens, Romam Ijaptizandus venit.

Beda,H.E. Anno gratise DCLXXXVIII. Cedwalla, miseratione tactus divina, Csedwalla v - " imperium propter Deum relinquens temporale, Romam venit; abdicates B P' ' hoc sibi glorise singularis adipisci desiderans, ut ad liminaan^&oes Apostolorum beatorum Petri et Pauli baptismatis fonte ablueretur, in quo didicerat generi humano vitae caalestis patere introitum. Sperabat etiam, quod baptizatus et mox came solutus, ad seterna gaudia jam mundus transiret; quod utrumque, ut mente conceperat, Domino juvante complevit. Defuncto rege Cedwalla, Ine successit.2 Id. p. 253 c. Anno gratiae DCLXXXIX. Cedwalla rex Eomam veniens, Sergio His bappontificatum agente, baptizatus est die sancto Sabbati Pas- *|sm_and chalis, et in albis adhuc positus, langore correptus duodecimo kalendarum Maiarum die carne solutus, et beatorum in caelis est regno sociatus. Cui etiam, tempore baptismatis, Papa memoratus Petri nomen imposuit, ut rex, qui pio ductus amore ad limina Petri a finibus terrse venerat, nominis quoque ipsius consortio jungeretur. Qui, jubente Pontifice, in
1 2

i.e. Eedbridge in Hampshire. In the margin Par. has written; Cedwale 1 ., Candwaladrus }ldem' Hie propter generalem famem Anglise, sicut et alii infiniti, fugit ab Anglia. Nunquam tails et tanta ab

origine mundi extiterat. Hujus The pesfamis incomparabilis mentionem tilence the fecit Merlinus, dicens, " Omnis ager cause of " colonos decipiet." Iste autem Cffidwalla's leavinsr rex ultimus fuit Britonum. The England source of this is Galf. Mon. xii. 15, 18.

310

MATTH.EI PARISIENSIS

A.D. 689. ecclesia sepultus, epitaphium in monumento ipsius hoc modo Beda, H. E. scriptumest: ^ v.27,^ Epitaphium. Culmen, opes, sobolem, pollentia regna, triumphos, Exuvias, proceres, mcenia, castra, lares, Quaeque patrum virtus et quae congesserat ipse, Cedwalla armipotens liquit amore Dei.

Ini succeeds.

Successit autem Cedwallas in regnum Occidentalium Saxonum Ine, de stirpe regia, triginta septem annis, qui fait filing Hen. Hunt. Kenredi, qai fait Ceolwaldi, qui fait frater Kenewald, qui iv. p. 723A. faerunt Cuthewine, qui fait Ceaalini, et sic ascendendo usque ad Woden. Eodem anno Graufridus Monemutensis, postea episcopus p. 102. Sancti Asaph, historiam Britonum, quam ab excidio Trojas End of Geoffrey inchoavit, terminavit hoc modo; "Expulsis ab insula a Sax-Galf.Mon. of Mon" onibus Britannis, Walliam petierunt, ubi a Britannica no- xu - 19 mouth's " bilitate degenerati, non Britones sed Wallenses appellati; history. " nomen a Wallone duce eorum, sive a Galaes regina, sive Nota An- " a barbarie traxerunt. Eeges autem eorum, qui ab illo tem- Id. xii. 20. glorum " pore in "Wallia successerunt, Karadoco Lankarbanensi conhistorio" temporaneo meo [in materia]1 scribendi committo. Eeges graphos Willelmum " vero Saxonum Willelmo Malmesberiensi, et Henrico HuntenMahnes" donensi, quibus de regibus Britonum tacere jubeo, cum non beriensem et Hunten- " habeant librum Britannici sermonis, quem Walterus, Oxenedunensem. " fordensis archidiaconus, de Britannia Minori advexit, quem " de historia eorum veraciter editum in honore principum " predictorum hoc modo in Latinum sermonem transferre " curavi." TJieodorus, Gantuariensis archiepiscopus, diem clausit extremum. Death of Anno gratias DCXC. Theodoras, beataa memorise, Cantuari- Beda,H.E. archbishop ensis archiepiscopus, plenus dierum defunctus est, postquam v. 8, Theodore. mangit in episcopatu annis viginti duobus; sepultusque est in P* 254 D' ecclesia beati Petri, in qua omnium episcoporum Dorobernensium corpora sunt sepulta. Cujus epitaphium monumenti hujus2 habetur, Hie sacer in tumba pausat cum corpore prassul, Quem nunc Theodorum lingua Pelasga vocat. Alma novae3 scandens felix consortia vitas, Civibus angelicis junctus in arce poli.
in materia] These words of Galf. Mon. are also omitted in O. W. West.
1 2 3

Sic, carelessly abridging Bede. Alma novae] Alme nova, A.

CHEONICA MAJOEA.

811

Malmes- Eodem tempore Elwoldo, Orientalium Anglorum regi, Beuna A.D. 690. bur. Gest. Alwoldp Eeg. i. 97, successit in regnum. p. 136. .Anno gratise DCXCI. Pipimts rex Francorum ITeustriam sub- fef1 nen" Sigebert, jugavit, et Sanctum Lambertum in ecclesia Trajectensium Anglorum col. 131. episcopum ordinavit. Per idem tempus Willebrordus cum Beuna Id. col. 132. sociis duodecim ab Anglia veniens, in Gallia sanctitate enituit succ.essit-

Pepin. S.Lambert. WiUibrord.

Brithwaldus Ca/nterberiensis a/rchiepiscopus consecratur.

Beda,H.E. Anno gratias DCXCII. Theodore, Dorobernensi archiepiscopo, Brihtwald, v. 8, Brithwaldus, qui erat abbas in monasterio, quod Raculfe nuncu- abbat of p. 255 B. Eeculver,

patur, successit. Electus est autem die prima mensis Julii, succeeds regnantibiis in Oantia Withredo et Suihardo fratribus, qui Theodore Id. iv. 26, religione simul et industria gentem suam ab extranea invasione as archp. 242 B. ejecerunt. bishop. Isti1 postmodum in villa Dovernensium in honore Sancti Ecclesia Martini fabricaverunt ecclesiam, in loco eis assignato a Sancto Cantuarige in honore prsefato, in qua monachos regulariter viventes imponentes, Sancti Beda,H.E. multis eos rebus simul ac terris divites effecerunt ; regna- Martini v. 23, fabricator. verunt autem triginta quatuor et semis annos. p. 282 B. Eodem anno Wilfridus Eboracensis erga regem Adlfridum Wilfridus Id.v. 19, archiepip. 272 A. accusatus, ab eodem rege et episcopis plurimis ab episcopatu scopus ab pulsus est; veniensque Romam, cum, prassentibus accusatori- episcopatu bus, locum se defendendi acciperet, considentibus episcopis expulsus pluribus, in praasentia domini PapaB omnium judicio probatum est. est, accusatores ejus nonnullas contra eum falsas calumnias macMnasse ; scriptum est regi2 Northanhumbrorum Alhfrido, ut eum in prsesulatum suum recipi faceret, eo quod injuste Id. p. 272D. fuerit condemnatus. Qui cum Britanniam rediens in partes Gralliarum devenisset, tactus est infirmitate repentina, ut nee eqxio vehi [posset], sed manibus ministrorum in grabato portaretur ; sicque in Meldum civitatem Galliaa delatus, quatuor S. Wilfrid diebus cum noctibus quasi mortuus decumbebat. Cumque ita ill at sine cibo et potu, sine voce et auditu, quatriduo vexaretur, Meaux. quinta illucescente die, quasi de gravi sommo exurgens resedit, modicumque suspirans, ubi esset Acca presbyter, requisivit, qui cum statim vocatus intrasset, ita eum alloqui adorsus est; " Yisio mihi modo tremenda apparuit, quam te audire ac His vision. " silentio tegere volo, donee probem quid de me fieri velit " Deus. Adstitit mihi quidam candido praaclarus habitu,
1 This is peculiar to tbe compiler. The construction of the church at Dover is mentioned by Florence, p. 635 D, and in one of MSS. of

Malmesbury's Gesta Eegum, i. 15. See Hardy's note 5, p. 23. 2 regi] rege, A.

312

MATTH^EI PABISIENSIS

A.D. 692. " dicens se Michaelem esse archangelum, et ob hoc, inquit, Beda, H. E. v. 19, S. Wilfrid's " missus sum, ut te a morte revocem ad vitam ; donavit enim p< 273 A> " tibi Deus vitam, per intercessionem et lacrimas discipulo" rum tuorum et per orationem suse genitricis ; sed paratus " esto, quia post quadriennium revertens visitabo te; ad " patriam autem perveniens, possessionum ablatarum portionem " recipies, atque pace tranquilla vitam terminabis." Convaluit igitur episcopus, gaudentibus cunctis, coeptoque itinere Britanniam pervenit. Lectis autem epistolis, quas [ab] Apostolico Papa advexerat, Britkwaldus, Cantuariensis archiepiscopus, et Ethelredus quondam rex, tune autem abbas, libentissime faverunt, sed Aldfridus rex ITorthanhumbrorum eum suscipere contempsifc. Aldfrido vero non longo post tempore defuncto, Osredus, qui post eum regnavit,1 synodo juxta flumen Nid collecta, post aliquantum utriusque partis conflictum, cunctis tandem faventibus, in prassulatum suse ecclesise est receptus ; sicque annis quatuor, sicut ei ab angelo praadictum fuerat, in His death pace vitam ducens, quievit in Domino. Defunctus est autem at Oundle, quarto idus Octobris2 in monasterio suo, quod habebat sub regiand burial at Ripon. mine Cuthbaldi abbatis in Undalium provincia ; sed ministerio fratrum perlatus in primum suum monasterium in Bipun, in ecclesia beati Petri Apostoli juxta altare ad austrum sepultus est.
Ine et Gantia pacificantur. Anno gratiae DCXCIII. Ine, rex Occidentalium Saxonum, Hen. Hunt. castrorum aciebus terribiliter ordinatis, combustionem Mul 'v- P- 723s. cognati sui vindicare disposuit; rex vero Cantiae3 Withredus humiliter obviam veniens, magnam pecuniaa summam pro nece juvenis dedit, et sic " Lis finita ruit, pax confirmata revixit." Consecra- Eodem anno Brithwaldus, Cantuariensis archiepiscopus, a God- Beda, H.E. t*01* f wino, Galliarum archiepiscopo,4 consecratus [est]. Post G-od- v- 8 mun( um c Sihtwald i Rofensis ecclesiae praasulem, Tobiam episcopum con- **' ' Bishops of secravit, virum scilicet Latina lingua et G-raeca multipliciter Bochester. eruditum.
Ini threatens Kent. Wergeld of Mul.

Glodoveus regnal in Francia. Clovis III. Anno gratiae DCXCIV, Clodoveus regnavit in Francia quatuor cSigebert, p. 103. annis. Quo etiam tempore, sanctitas et innocentia beati Leo- lSic for "regnante Osredi filio ejus," which Bede has, p. 273 B. 2 quarto idus Octobris is not in
1

the best MSS. of Bede. See Stevenson's note, Bede, i. p. 389, n.27. 3 Cantice] Canter, A. 4 Of Lyons.

CHRONICA MAJORA. Ursini Vita S. Leodegarii (Migne's Patrol ogia, xcvi. coll. 336-346).

313

degarii, Heduensis episcopi, per Dei omnipotentis gratiam A.D. 694. qlarescere ccepit. Hie autem a ministro iniquitatis Ebroino, Martyrqui, monachili habitu deposito, sub rege quondam Francorum dm of S. Theoderico principabatur, crudelitate pessima, eo quod famili- t,jsk0!fo]?' aris praedecessori esset dicti regis, post multa fecit 1 supplici- Autun. omm genera decollari. Sed, vivente adhuc Ebroino, virum sanctum misericors Dominus plurimorum miraculorum gloria decoravit. Pars DominiccB crucis Romae invenitur.

Beda de Anno gratiae DCX.OV. Papa Sergius invenit in sacrario beati Portion of sex aetat. Petri Komse magnam Dominicaa crucis portionem, quas annu- *. cross ss&c. p. 99c. atim solet in die Exaltationis ejusdem viviticae crucis ab omni dlSCOVCrcd Id. H. E. populo Romano deosculari et in reverentia venerari. Eodem SS. Hev. 10, anno Hewaldus albus et Hebaldus niger, presbyteri, a Britannia vra*' p. 258 A, D. in regionem Fresonum praedicandi gratia venientes, martyrio Sigebert, ibidem coronantur, et jussu Pipini in Agrippiniensi Colonia col. 132. tumulantur. Sol defecit hora diei tertia. Eclipse. Hen. Hunt, Anno gratise DCXCVI. Mercii qui dicuntur Subhumbri, id 2 Murder of iv. p. 723 c. est, ilia pars Merciorum quse est a parte boreali3 Trente Osthryth fluminis, scelus nequissimum commiserunt ; reginam namque ^J . Eastritham, uxorem Ethelredi regis sui, et Egfridi regis 4 Beda,H.E. Northanhumbrorum [sororem], crudeliter peremerunt. Eodem The body iv. 30, anno Eadbertus, successor Sancti Cuthberti, cum post annos ^ S. Cuthp. 246 B. undecim corpus ejusdem sancti transferret et super pavi. mentum locaret, tarn corpus quam lintneamina Integra sunt Sigebert, reperta. Per idem tempus Leo patricius Justinianum im- Justinian col. 132. perio privavit, eumque naso et lingua truncatum in exilium II. derelegavit. throned. Leo im/perot. Beda de sex astat. ssec.p.99c. Sigebert, col. 132. Anno gratise DCXCVII. Leo Bomanum adeptus imperium Leontius. annis duobus 5 imperavit. Eodem tempore Willebrordus, na- Willebrord tione Britannus, a Sergio Papa ad prasdicandum genti Fre-^8'10?0^ gonum mittitur, et ex dono Pipini regis sedem episcopalem apud Wltrajectum suscepit. Sanctus Lambertus martyrio coronatur. Id. Anno gratiae DCXCVIII. Hildebertus, Francorum rex creatus, Childebert Id.col. 133. octodecim6 annis regnavit. Eodem anno Sanctus Lambertus III.

Sic. id ., .flumims] Inserted by the compiler. 3 boreali] borealis, A.

2

4 sororem] omitted also by O. W. and West. 5 Sic for tribus. 6 octodecim] 16, Sigebert.

314

MATTHJ3I PARISIENSIS

A.D. 698. martyrio coronatur et Trajecti tumulatur; Pipinum enim Sigebert, S. Lam- principem increpare ausus, quod adulterant legitimaa uxori co1- 133, superduxerat, a Dodone fratre ipsius martyrizatur, et Trajecti, . ' ut dictum est, sepelitur. Per idem tempus Absimarus, qui LeODtlUS m i. T T _ T i dethroned x Tyberius, Leone ab imperio pulso nasoque absciso, carcerali custodies deputatur.1
Tiberius III. (Apsimar) emperor. Death of Dodo, the murderer of S. Lambert. Vision of Drichthelm.

Absimarus qui et Tyberius im/pefat. Anno gratise DCXCTX. Absimarus, qui et Tyberius, Eoma- Id. num. adeptus regnum, imperavit annis septem. Eodem anno Dodo, interfector Sancti Lamberti, pessimo languore cruciatur, a vermibus consumitur,2 et ob intolerantiam fbetoris in Mosam fluvium demergitur,3 omnesque hujus culpss complices infra annum divinitus puniuntur; percussor vero sancti martyris fratri suo congressus, alter ab altero trucidatur.

De mortuo resuscitate- et poems purgatorli. His diebus, quidam paterfamilias in regione Northanhum- Beda,H.E. brorum, gravi corporis infirmitate tactus, primo noctis tern- v. 12, pore defunctus est; sed diluculo reviviscens, ac repente P* 26Bresidens, omnes, qui corpori flentes aderant, timore nimio perculsos in fugam convertit. TJxor tamen, quaa amplius amabat, quamvis multum perterrita, remansit, quam ille consolatus, "Noli," inquit, "timere, quia jam vere resurrexi " a morte qua tenebar, et apud homines iterum vivere sum " permissus." Statimque surgens abiit ad villulEe oratorium, et usque diem in oratione persistens, mox omnem substantiam, quam possederat, in tres portiones divisit, e quibus unam conjugi,4 alteram filiis tradidit, tertiam sibi retinens pauperibus statim distribuit; nee multo post in monasterio, quod Mailros appellatur, accepta tonsura curis sasculi est penitus absolutus. TJbi monasterium ingressns est, abbati et fratribus horrendas quas5 viderat visiones retulit in hunc modum; " Quidam aspectu lucidus et indumento clarus me ducebat. " Incedebamus autem tacentes, ut videbatur mini, contra solis " ortum solstitialem, donee devenimus ad vallem immensas " latitudinis, infinitse longitudinis, ac nimize profunditatis, " quas ad Isevam nobis sita, unum latus flammis ferventibus " nimium terribile, alterum furenti grandine ac frigore ni" vium 6 omnia perflante ac verrente, non minus intolerable
1 carcerali cutodice deputatur] apparently a blunder derived from Sigebert's et in career e retruso} which of course applies to Leo. 2 consumitur] consumture, A. 3 4 5 6

demergitur] dimergitur, A. conjugi] conjugem, A. quas] que, A. nivium] nimium, A.

CHRONICA MAJOEA.

315

Beda,H.E. " prseferebat; utrumque autem erat animabus hominum pie- A.D. 699 v. 12, (i nunij quae yicissim Mnc inde videbantur quasi tempestatis Vision of P ' ' " impetu jactari. Cum vim fervoris immersi tolerare nonDricthelm. " possent, prosiliebant misere in medium frigiditatis infestim, " et cum neque ibi quicquam requiei invenire potuissent, " resiliebant rursus in medium urendaa flammarum inextin" guibilium, infelici vicissitudine sine ulla quietis intercape" dine, spirituum deformium innumerabilis multitude. Et " coepi cogitare, quod esset infernus locus ille de cujus tor" mentis intolerabilibus ssepius narrare audivi ; respondit " cogitationi mese ductor qui me praecedebat, ' Non hoc,' " inquiens, ' suspiceris.' Bed cum me hoc spectaculo tarn " horrendo perterfitum in ulteriora perduceret, vidi subito ",ante nos loca incipere obscurari et omnia tenebris ad" impleri; quas cum intraremus in tantum paulisper con" densatae sunt, ut nihil praeter illas aspicerem, excepta " duntaxat specie et veste ejus qui me prascedebat. Et cum " progrederemur sola sub nocte per umbras, ecce subito " apparent ante nos crebri tetrarum globi flammarum, quasi " de puteo magno ascendentes, et rursum in eundem deci" dentes; quo cum perductus fuissem, ductor metis repente " disparuit, ac me solum in medio tenebrarum et horrendaa -." visionis reliquit. At cum idem globi ignium sine inter" missione modo alta peterent, modo ad ima baratri redirent, " cerno omnia quaa ascendebant fastigia flammarum plena " esse spiritibus hominum, qui, instar favillarum cum fumo " ascendentium, mine ad sullimiora proicerentur, nunc re" tractis ignium vaporibus in profundum laberentur; sed et " foetor incomparabilis cum eisdem vaporibus ebulliens, omnia " ilia tenebrarum loca corrumpebat. Et cum ibidem diutius p. 104. " consisterem pavidus, et quid agerem incertus, audio subito " post tergum sonitum miserrimi fletus et cachinnum insul" tantium daemoniorum, qui clarior eflectus ad me usque " pervenit; ubi turbam spirituum malignorum consideravi, " quae animas hominum moerentes et ejulantes, ipsa multum " exultans, illas in medias1 tenebras detrusit; factumque est, " ut fletum hominum risumque daemoniorum clare discernere " nequirem, sonum tamen promiscui sexus in auribus habe" rem. Ascenderunt quidam spirituum obscurorum de abysso " iliaflammivoma,et accurrentes circumdederunt2 me atque " oculis flammantibus et de ore ac naribus [ignem foetidum " efflantes angebant, forcipibusque] igneis, quos tenebant in " manibus, me comprehendere minabantur, nee tamen me
1 2

medias] medium, A. circumdederunt] circumdederent, A.

316

MATTILEI PABISIENSIS

A.T). 699. " ullatenus contingere, tametsi terrere preesumebant. Cumque Beda,H.E. Vision of " hostibus undique praaclusus ac tenebris hue atque illucv- 12 Dricthelm. oculos circumferrem, si forte aliquid quo salvarer adveniret, p< * " apparuit retro, via qua veneram, quasi fulgor micantis stellae " inter tenebras, qui paulatim crescens et ad me festinans, " ubi appropinquavit dispersi sunt omnes spiritus infesti, qui " me forcipibus rapere contendebant. Ille autem qui adveniens " illos fugavit, ipse erat qui me antea deducebat; qui mox " iter ad dexteram versus, quasi contra ortum solis brumalem " ducere me incepit, et sine mora tenebris exemptum in auras " serenas lucis induxit; cumque me ibi duceret, vidi ante nos " murum permaximum, cujus altitudinis sive longitudinis " nullus esse terminus videbatur; coepi autem mirari, quare " accederemus ad murum, cum in eo janua nulla vel fenestra " sive ascensus alicubi appareret.1 Cum ergo pervenissemus " ad murum, statim, quo ordine nescio, fuimus in summitate " ejus, et erat ibi campus latissimus2 ac Ifetissimus tantaque " fragrantia vernantium flosculorum plenus, ut omnem mox " foetorem tenebrosi fornacis, qui me pervaserat, effugaret " odoris hujus suavitas admiranda. Tanta autem lux cuncta " ilia perlustraverat loca, ut omni splendore diei sive solis " meridiani radiis preeclarior videretur; erant namque in hoc " campo innumera hominum albatorum conventicula, sedes" que plurimse Isetantium animarum; cumque inter3 chores " felicium incolarum medios me duceret, cogitavi quod " esset regnum caelorum, sed ille cogitatui meo respondens, " ' Non hoc,' ait, ' suspiceris.' Cumque procedentes transisse" mus has mansiones spirituum beatorum, aspicio ante nos " multo majorem luminis gloriam quam prius, in qua etiam " voces cantantium dulcissimas audivi, sed et fragrantia miri " odoris tanta eflFdndebatur de loco, ut is, quern antea degus" tans quasi maximum rebar, jam mihi odor permodicus " videretur; sic quoque lux ilia campi florentis4 eximia " in comparatione ejus, quse nunc apparuit, lucis tenuissima " videbatur et parva. In hujus amoenitatem loci cum nos " intraturos sperarem, ductor meus repente substitit, et sine " mora gressum retorquens, ipsa me, qua venimus, via re" duxit. Tune qui me ducebat mihi dixit, ' Scis qaas sint " ' omnia ista quse vidisti?' Eespondi ego, e!N"on;' et ait,' " ' Vallis ilia, quam aspexisti flammis ferventibus et -frigori" ' bus horrendam rigidis, ipse est locus in quo examinandse
1 janua . . . . appareref] nullus appareret ascensns, O. W. 3 latissimus'] altissimus, A. 3
4

O. W. ins. hcec. florentis] florentes, A.

CHRONICA MAJORA.

317

Beda,H.E. ' sunt animae illorum, qui differentes confiteri et emendare A.D. 699. v. 12, p. 262 A. " ' scelera quae fecerunt, sed in ipso tandem mortis articulo Vision of " ' ad pcenitentiam confugiunt, et sic de corpore exeuntes Dricthelm. " ' omnes in die judicii caelorum perveniunt ad regnum; " ' multos etiam preces viventium, et elemosinae, jejunia et " ' maxime missarum celebratio adjuvant, ut ante diem judicii " ' liberentur. Porro puteus ille flammivomus ac fcetidus, " ' quern vidisti, ipsum est os gehennae, in quo qui semel " ' inciderit non liberabitur in seternum; locus vero florifer, " ' quern vidisti, in quo pulcherrimam juventutem jocundari " ' ac fulgere conspexisti, ipse est in quo recipiuntur animse " ' eorum, qui in bonis operibus de corpore exeunt, nee tamen " ' tantae sunt perfectionis, ut statim regnum caelorum ingredi " ' mereantur, qui tamen omnes in die judicii ad visionem " ' Dei et gaudia regni caelestis intrabunt; et quicunque in " ' omni verbo, opere, et cogitatione perfecti sunt, mox de " ' corpore egressi regnum ingrediuntur caelorum; ad1 cujus " ' vicinia pertinet locus ille, ubi sonum cantilenae dulcis cum " ' odore suavitatis ac splendore lucis audisti. Tu autem, " ' quia nunc ad corpus reverti et rursum inter homines " ' vivere debes, si actiis tuos curiosius discutere et mores " ' sermonesque tuos in rectitudine ac simplicitate servare " ' studueris, accipies et ipse post mortem locum mansionis " ' inter hsec, quae vidisti, !agmina Isetabunda spirituum beato" ' rum; nam ego, cum ad tempus recessissem a te, ad hoc " ' feci, ut quid de te fieri deberet, agnoscerem.' Hasc mihi " cum dixisset, multum detestatus sum ad corpus reverti, " delectatus suavitate ac decore loci quern videram, simul et " consortio eorum quos aspexi, sed inter hasc, quo ordine " nescio, repente me inter homines vivere cerno." Denique His subsein vicinia2 cellaa illius, at praedictum est, in flumine quod ^uent lu?epraeterfluebat, solebat crebro ob magnum castigandi corporis afl^ctum ingredi, ac saepius in eo crescentibus undis immergi, sicque ibidem, quamdiu sustinere potuit, psalmis precibusque insistere et fixus ibi manere, ascendente aqua usque ad lumbos et quandoque usque ad collum; et inde egressus vestimenta uda 3 nunquam deponere curabat, donee calefacta de suo corpore siccarentur. Tempore vero hyemali, defluentibus circa eum glacierum crustis, dixerunt qui videbant, " Mirum, frater " Drithelme, quod tantam frigoris asperitatem tolerare potes;" respondebat ille simpliciter, "Frigidiora ego vidi," Et cum
1

ad] at, A. vicinia] vicina, A.

uda] suda, 0.; suda, W., i.e. sua; Bede has uda. The Trin. MS. of Westminster omits it.

318

MATfHMI

PARISIENSIS

A.D. 699. dicerent, "Minim quod tarn austeram tenere continentiam Beda,H.E. Drich" veils," respondebat, " Austeriora ego vidi." Sicque usque ad v- ^. thelm's diem vocationis suss, infatigabili cselestium bonorum desiderio, p' habits of corpUg senile inter cotidiana jejunia domabat, multisque saluti fuit tarn opere quam exemplo. BritTvricus comes perimMwr. Death of Anno gratise DCC. Brithricus, comes Northanhumbrorum, Hen. Hunt, Beorht,earl volens vindicare dominum suum regem Egfridum, terramlv' P* p. 105. Pictorum hosfciliter invasit; sed sicut dominus suus maledicta of the Hybernensium sentiens corruit, ita iste a Pictorum populo Northinterfectus est. Per idem tempus Eomani Syriam perva- Sigebert, umbrians. col> 133< The Ko- gantes ducenta Saracenorum milia peremerunt. mans invade Syria. Floruit abbas Adamannus. S. AdamAnno gratiaa DCCI. Moruit vir bonus et literatus, Adam-Beda,H.E. nan, abbat nanus presbyter et abbas monachorum qui erant in insulav- 15> of lona. Hii. Hie missus ad Aldfridum regem gratia legationis, cum p* ' videret ritus ecclesiasticse institutionis et observantise festi Paschalis, continuo trahitur ad consensum; qui cum domum redisset, curavit suos, qui erant in insula Hii, ad callem perducere veritatis, nee valuit; navigansque in Hyberniam, paene omnes ad legitimum Paschee tempus observandum l inHis writ- duxit. Scripsit autem idem vir Domini de loco Dominicse Id. v. 16, ings on the l7 sites of the nativitatis, passionis, et ascensionis, situmque Teme Sancte Holy Land. mirabiliter describendo. Johannes. Pope John Anno gratise DCCII. Johannes sedit Eomas annig tribus, Vit.Pontif. VI * mensibus duobus, diebus tredecim, et cessavit sedes mense uno et diebus tredecim. De Sancto Senedicto, abbate Anglico. Benedict Biscop. Anno gratige DCCIII. Sanctus Benedictus, abbas Angliaa, Sigebert, post vitam laudabilem glorioso fine in Domino quievit.2 Hie col. 134. vir Dei de stirpe nobili gentis Anglorum progenitus est, et3 Beda> in adolescentia militiae rudimentis addictus; denique cum esset minister Oswii regis, et possessionem non modicam, ipso do- sium
1 observandum] observantiam, A. O. W. West. 2 Sigebert is followed as to the

year, though Bede places his death in 690. 3 et. .. addictus] introduced by the compiler.

CHEONICA MAJORA.

.319

nante, percepisset, caduca mundi omnia pro Christo spernens, A.D. 703. Romam adiit, ut ibidem ecclesiastica informatus disciplina Life of mimiam assumeret spiritualem, qua sibi prodesset et aliis, utilisque minister in Dominicaa posset cultura vineaa reperiri; inde vero rediens 'apud1 Lirinensem insulam, se monachorum ccEtui conjunxit, tonsuram accepit, ubi per biennium regulariter institutus, ad limina sanctorum Apostolorum Petri et Pauli iterum repedavit. Quo tempore, cum Papa Vitalianus Theodorum, Cantuariensem archiepiscopum, in Britanniam destinavit, ipse simul adveniens multas secum sanctorum reliquias reportavit; qui postea regi Northanhumbrorum Egfrido conjunctus, confestim [rex] ei terram sexaginta familiarum ad construendum Apostolorum principi Petro monasterium contulit, ad ostium Weraa fluminis, anno gratiaa sexcentesimo septuagesimo quarto, indictione secunda. Sed et aliud monasterium ad honorem doctoris gentium Pauli, Ingyrvum, non longe Jarrow. ab altero fabricato, et a rege praafato praadiis quadraginta familiarum acceptis, multipliciter illud ditare curavit; haac autem monasteria religiosis implens monachis, Ceolfridum in uno, Easterwinum in altero praapositos ordinavit: hoc ideo fecit, ut tarn in ejus absentia [quam] in praasentia regularis semBeda,H.E. Per custodia servaretur. Huic denique famulo Dei Benedicto Beda nuv. 24, Beda venerabilis, et doctor Anglorum, traditur nutriendus, tritur. p. 286 c. gllk quo etiam ad ordinem sacerdotis legitur fuisse promoId. Vit. ab. tus ;2 quinquies Romam petisse asseritur, qui semper rediens Girv. divinorum [donis] locupletatus commodorum, subjectos instipp. 651 A, tuere opere pariter et exemplo curavit. Tandem post vitam Death of 652 laudabilem victor vitiorum Benedictus, confessor Christi piissi- Benedict p. 653 A. mus, carnis infirmitate victus, pridie idus Januarii spiritum -"iscop. reddidit Creatori. Cf. Id. Successit ei in onere et honore vir sanctug, et ejusdem dis- Ceolfrid. H. E. v. 24, cipulus,3 Ceofridus, sub quo Beda Christi famulus, ad utilitate p. 286 c. universalis ecclesiaa, de scripturis sanctis laborem inchoatum laudabiliter adimplevifc. Quo tempore episcopatus Wwtoniensis sit divisus. Beda,H.E. Anno gratiaa DCCIV. Hedda, episcopus Wintoniensis, qui Death of 1V> ^' Leutherio successerat, ad extrema pervenit. In loco autem, Hedda, v! 18 ' cluo defunctus est, ob meritum sanctitatis ejus multa sunt !?s ^ pp. 267 E, patrata miracula; nam homines provinciaa illius pulvereminde gaxons 268 A. ' i_ apud\ ad, W., as Bede. . ] deacon's and priest's orders under This is a careless error of the Ceolfrid. See also Flor. Wig., p. compiler, as Bede (p. 286 c.) ex- 539 . 3 pressly says he was admitted to disdputus] discipulis, A.
2 1

ap. Sim. Dunelm. on. Mist. p. 650 c.

MATTH^I PARISIENSIS

gustu sive aspersione tam homines quam jumenta gavisi sunt y- 18 . sese sanitatem recepisse. Quo defuncto, episcopatus in duas The see parochias divisus est, una, id est Wintoniensis, data Danieli, divided into the quam usque in tempora Bedse rexit; altera, id est Sireburtwo sees of nensis, collata Aldelmo, quam tenuit quatuor annis. Reman- Malmesb. Winchester and Sher- serunt autem episcopo Wintoniensi duse provinciaa tantum, Hamtoniensis et Suthereiensis ; alteri vero provinciaB, Wiltu- p. 175. borne. nensis, Dorsetensis, Berrucensis, Sumersetensis,1 Devoniensis, Cornubiensis. Sireburna autem viculus adeo exilis est, quod mirum videtur per tot secula ibidem episcopatum durasse. Ut Offa rex Orientalium2 Saxonum Romce monachum induerit.

A.D. 704. ablatum in aquam mittere solebant propter languentes, cujus Beda, H. E.

Death of Anno gratias DCCV. ^Ethelredus, rex Merciorum, postquam Hen. Hunt, ^Ethelred, annis triginta strenuissime regnum tenuisset, monachus effectus, iv. p.723 D. king of Cf. apud Bardeneiam defunctus est, et ibidem sepultus. Habuit rex Malmesb. Mercia. His sisters, duas sorores virgines sanctissimas, Kinedridam et Kineswitham, Gesta ReCyneburh ambas ab infantia Deo dicatas, quaa nobile virginitatis pro- gum, i. 74, and Cynes- positum nobilius perduxerunt ad senium; sed junior, non p. 108. (Not in wyth. solius sui salute contenta, Offam, sponsum suum, cselesti regno Malmesb.) Nota de restituit. Regnavit autem Offa in regno Orientalium Saxonum Id. i. 98, Offa 3 rege post Sigehardum et Seufredum paucis annis, adolescens jo- p. 139. sancto 4 5 facto mo- cundus vultu, astate floridus, apud cives maximse dilectionis, nacho. qui Kineswithas preefatse hortatu, cujus nuptias ilia spreverat,6

caelestes suspirare doctus amores, Eomam perrexit, ibique attonsus caelica regna devotus conscendit. Harum sanctarum A.-S. virginum reliquiae apud Medmesbamstede, quae villa modo Chron. a. Burgum Sancti Petri dicitur, a populo feliciter venerantur. p. 963, 393. Kings of Eodem anno rex Northanhumbrorum Aldfridus obiit, cui suc- Beda,H.E. Northum- cessit filius ejus Osredus undecim annis. j^Bthelredo autem in v. 18, bria and regno Merciorum Kenredus successit quinque annis. Eodem p. 267 B. Mercia. Hen. Hunt, Pope John tempore Johannes sedit Eomse anno uno. iv. p.723 D.
VII.
VitPontif.

Sisinnius Papa. Justinianus exul imperio restituitur. Pope Anno gratias DCCVI. Sisinnius sedit in cathedra Romana Id. Sisinnius. die|)Ug viginti. Eodem anno Justinianus exul, auxilio regis
1 2

Sumersetensis} om. W. Orientalium] Occidendentalium,

jocundus vultu] jocundi vultus,

W.
W. ins. suos. ilia spreverat ] Malmesbur.
6 5

A.
There are two portraits of Offa in the margin, one with the crown off and showing the tonsure.
3

speraverat,

CHEONIOA MAJORA.

321

Hugo de S. Viet. Prior. ix. 15, 16, col. 272.

"Wulgarias Terthelbi imperio restitutus, imperavit annis sex; A.D. 706. qUi imperium adeptus, omnes qui ante eum expulerant in- Justinian terfecit, et Absimarum Tyberium jugulari praecepit; sed et IJt restored. Grallinicum patriarcham erutis oculis Bomam destinavit, civium His cruelty, Bomanorum innumerabilem multitudinem stravit, Cersonam, ubi exilium subiit, evertere fecit, inauditam crudelitatem in hostes exercens. Constantinus Papa.

Vit.Pontif. Anno gratiae DCCVII. Constantinus sedit Boma3 annis septem, Pope ConBeda,H.E. diebus quindecim, et cessavit sedes diebus quadraginta. Per stantine. v - 13> idem tempus, miles quidam erat de familia Kenredi regis P-^106. c> P' Merciorum, r palam vitiis serviens ; cum sedulo admoneret eum isipn of a , , ., ,. . ., , ,. . , soldier of rex ut ageret pcenitentiam, ilia momta salutis parvipendens tne f^yy flagitiosam vitam corrigere prorogabat. Qui inter hsec tactus of Coenred, infirmitate decidit in lectum, atque acri ccepit dolore fatigari ; king of ad quern ingressus rex hortabatur multum, ut antequam mo-Merciareretur pcenitentiam ageret commissorum; at ille respondit, se peccata nolle confiteri antequam ab infirmitate convalesceret, ne sibi sodales exprobrarent, quod metu mortis hoc faceret; cumque, morbo ingravescente, rex denuo ad eum exhortandum intraret, ccepit ille miserabili voce clamare, " Quid '' hue venisti; non aliquid utilitatis aufc salutis potes ultra " conferre?" Ad quern rex, "Noli," inquit, "ita loqui, vide " ut sanum sapias." "Non," inquit, "insanio, sed pessimam " conscientiam prae oculis habeo; nam paulo antequam ve" nires, intraverunt domum hanc duo juvenes et residerunt " juxta me, unus ad caput et alter ad pedes, protulitque1 " unus libellum perpulchrum sed valde modicum ad legen" dum, in quo omnia, quse hactenus bona feceram, scripta " reperi; qui codicem recipientes nihil dicebant; ac subito " supervenit exercitus malignorum spirituum teterrimorum, " qui domum hanc exterius obsedit et intus maxima ex parte " residens implevit. Tune unus eorum teterrimus, qui major " videbatur, proferens codicem horridae visionis et enormis " magnitudinis ponderisque psene importabilis, jussit uni ex " satellitibus suis mihi ad legendum deferre; quem cum " legissem, inveni omnia scelera, non solum quse opere vel " verbo, sed etiam quaa tenuissima cogitatione peccavi, mani" festissime tetris in eo literis esse conscripta; dicebantque " ad illos, qui mihi assederanfc, viros praaclaros et albatos, " ' Quid2 hie sedetis, scientes certissime quia noster estiste?'
1

protulitque'] protrahitque, W.

Quid'] qui, A.

322
AJX 707. " Responderunt, 'Verum dicitis; accipite et in cumulum Beda,H.E. Vision and " ' damnationis. vestrse adducite.' Surgentes autem duo ne- v. 13, death of a quissimi spiritus, habentes furcas in manibus, percusserunt p' soldier. te me^ unug in capjte e^ ajjus jn pe(je, qui modo cum cruciatu " magno infceriora mea omnia irrepunt; itaque mox ut ad " invicem pervenerint, moriar, et paratis ad rapiendum me " daemonibus pertrahent ad infernum." Sic loqueba[tu]r miser desperans, et continue mors miserrima subsecuta est; de quo constat, quia non pro se ista, cui minime profuerunt, sed pro aliis sint ostensa, ut qui ejus interitum cognoscentes poenitentiam non diiferrent, ne improviso mortis periculo prseventi impoenitentes perirent. Mors Egrifridi regis vmdicata. Anno gratise Dccvin. Ine, rex Occidentalium Saxonum, pug- Hen. Hunt, navit contra Grerentem regem Walensium, cujus initio pugnse lv> P1 ^24 Bdux Hygebaldus peremptus est; tandem vero rex Walensis Defeat of fugiens, arma et spolia insequentibusl Anglis reliquit. Per the Picts idem tempus Ofierus,2 consul JtTorthanhumbrorum, contra Pictos by Berct- dimicans, eorumque maximam multitudinem sternens, Egfridi frid. regis ultor fuit.
Wars of Ini in

Aldelmus episcopus obiit. Anno gratise DCCIX. Aldelmus, Sireburnensis antistes, diem Flor. Wig. clausit extremum. Hie vir sanctus cum adhuc esset presbyter P- 54 Bet abbas monasterii, quod Maildubi urbem appellant, scripsit, Bed|>-"-.E. jubente synodo suse gentis, librum egregium contra errorem p>' 268 B. Britonum, quo eos ad catholicam Paschse celebrationem perduxit; scripsit etiam et librum de virginitate eximium, et alia multa, ut vir undecunque doctissimus atque tarn liberalium Forthere quam ecclesiasticarum rerum eruditione mirandus. Quo debishop of functo, pontificatum pro eo suscepit Fortherus, vir et ipse in Sherborne. scripturis sanctis laudabiliter eruditus.
Aldhelm bishop of Sherborne. His works while at Malmesbury.

Bex Kenredus monacJwm induit. Abdication Anno gratige DCCX. Kinredus, qui regno Merciorum nobi- Id. v. 19, of Coenred. Hssime tempore aliquanto pra3fuerat, multo nobilius sceptra P- 269 Aregni reliquit; nam pontificatum Romas agente Constantino, limina Apostolorum devotus petens, monachum ibidem induit, ubi in precibus, jejuniis, et elemosinis usque ad diem sua3
1

O. W. ins. eum.

Sic for Berfridus.

CHRONICA MAJORA.

323

Beda,H.B. vocationis permansit. Successit ei in regnum Ceolredus filius A.D. 710. v. 19, Ethelredi, qui ante Kinredum illud regnum tenebat.1 Yenit p. 269 A. autem Bomam cum illo Offa, rex Orientalium Saxonum, de He goes to quo supra memoratum est; qui pari ductus devotione mentis, Eome with Offa, king uxorem, agros, cognates, et patriam propter Christum reliquit, of Essex.

[ut]

in hac vita centuplum, et in futuro vitam possideret

Flor. Wig. aaternam. Successit ei in regnum Selredus, Seberti boni filius, Selred, App. king of triginta octo annis. Essex. p. 637 c. De primo Seleseiensi episcopo. Beda,H.E. Anno gratiaa DCCXI. In provincia Australium Saxonum syno- Account of v. 18, 2 Selsey. p. 268 c. dali decreto statutum est, ut quaa eatenus ad civitatis Wentanas, cui tune Daniel praaerat, parochiam. pertinebat, et ipsa sedem episcopalem ac proprium haberet episcopum. Consecratus est Eadberct, autem eis primus antistes Eadbertus, qui erat abbas monas- the first terii beatas memorise Wilfridi episcopi, quod Selesei appella- bishop. Selsey Id. iv. 13, tur; ubi idem Dei famulus exilium per quinquennium passus, given to p. 224 A. a rege ejusdem provincise terram octoginta familiarum [impeS. Wilfrid, travit],3 in quam socios exules recipere posset, et vitas eis subsidia ministrare. Est enim locus ille undique mari circumdatus, praater ab occidente, unde habet ingressum quasi ad jactus fundas: hunc autem locum cum accepisset Wilfridus, fundavit ibi monasterium, ac regulari vita, maxime ex eis quos secum adduxerat fratribus instituit, quod multo post tempore successores ejus tenuerunt 5 et quoniam illi rex prasfatus .ZEthelwoldus omnes facultates cum agris et homrnibus donavit, universes ibi inventos baptismatis unda regenerates who bapin fide Christi roboravit. Erant autem numero, inter servos tizes the et ancillas, quasi ducenti quinquaginta, quos omnes sicut a people and frees the Id. iv. 15, servitute diabolica, ita etiam libertati donando, jugo humanae slaves. p. 226 A. servitutis absolvit. Revocato autem Wilfrido ad provinciam Northanhumbrorum, primo Cedwalla rex Occidentalium Saxonum, ac deinde successor ejus Ine, regibus illius provinciaa Selsey subactis et interfectis, regnum illud tenuerunt; unde factum under the est, ut toto illo tempore gens ilia proprium episcopum non see of WinchesId. v. 18, haberet,4 sed episcopo Wentanaa civitatis, ut praadictum est, ter. p. 268 c. subjaceret. Post Eadbertum vero, primum illius regionis epi- Succession scopum, Eolla pontificatus officium suscepit; ipso autem ex of the hac luce subtracto, usque ad obitum Bedaa5 sedes ilia vacavit. bishops, Id. v. 19, Hoc etiam anno magnus Wilfrid, post annos quadraginta et p. 107. Death of p. 269 B. S. Wilfrid. 1 tenebaf] tenebant, A. arises from the change in Bede's 2 qu(E\ qui, A. sentence. 3 4 impetravit is also omitted in W. haberet] haberent, A. 5 and probably in O.; but the marad obitum, Bedce] usque hodie, gin is here cut off. The omission Bede.

X 2

324

MATTH^EI PAEISIENSIS

A.D. 711. quinque accept! episcopatus, diem, clausit extremum, sicut Beda,H.E. Acca sue- supra dictum est; cui successit ad episcopatum Haugustal- v- ^> ceeds. densem Acca presbyter suus, de cujus industria Beda pres- P< byter in historiarum libro multol scribens, ejus sanctitatem multipliciter commendavit. De pri/mis episeopis Wigorniensibus. Bishops of Anno gratiaa DCCXII. Floruit Egwinus, Wicciorum prsesul MalmesWorcester. tertius; fuit autem ejusdem provinciaa episcopus primus no- !' :^e mine Boselus, secundus Ostferus; Egwinus vero in ordine jv 136' tertius, cum rege Merciorum Kinredo et Orientalium Anglo- p. 278. Evesham rum rege Offa Romam veniens, monasterium,2 quod in Wigor- Flor. Wig. A monastery niensi territorio construxerat, ut ab improborum irruptione P' * founded by securius illud redderet, a Papa Constantino libertatis priviEgwine. legium impetravit. Successerunt autem in episcopatu Wigor- Malmesniensi Wilfridus, Mildredus, Weremundus, Tilherus, Hereferth, bu^'136' Debertus, Herebertus, Alwinus, Hereferth, JSthelhunus, Wil~ p' ferth, Kinewald, Dunstanus, Oswaldus, Eldulfus, quorum tres ultimi archiepiscopi Cantuarienses3 fuerunt. Death of Per idem tempus Justinianus imperator a Philippico hasre- Hugo de Justinian tico interfectus est apud Constantinopolim, et Tyberius filius S- ^^ II. ejus cum eo; Justinianus enim [erat],4 qui nimiam in cives illos tyrannide exercuerat, jubens urbem eorum arari et in jx. pavimentum illidi, eo quod ad ejus depositionem conspirave- col. 273. rant, ut superius relatum est. Philippicus hceretieus Romanum invasit imperium. Philippicus Anno gratiae BCCXIII. Philippicus Romanum invadens im- Id. ix. 17. emperor, perium apud Cersonam purpuram accepit, annisque duobus imperavit. Hie cum esset hsereticus, Cyrum, Constantinopolitanum episcopum, exilio relegavit, et posuit in sede ilia quendam suse opinionis pseudo-monachum, nomine Johannem. Ipse vero Philippicus Romse Constantino Papaa literas pravi dogmatis destinavit, quas vir sanctus consilio Romani populi respuens, praacepit ne ejus nomen in cartis ponetur, aut pensura solidorum reciperetur, aut ad missarum solemnia recitaretur. De Sancto Guthlaco heremita. Life of Anno gratiaa DCCXIV. Sanctus Gruthlacus heremita apud S. Guthlac. Chorilande in palude diem clausit [extremum]. Hie de stirpe a- 714 > p. 326. 1 3 multo'] multa, O. W. Cantuarienses] Introduced care2 monasterium] Sic, as Florence, lessly by the compiler. The last the compiler altering the subsequent two were archbishops of York. 4 clauses. erat is also omitted in W.

CHRONICA MAJORA.

325

Vita S. Guthlaci a .^,lceA torum, Apr. 11, P- 39-

non ignobili originem ducens, utriusque parentis stemmate A.D. 714. prseclarus refulsit; quern dum tempore Ethelredi, regis Mer- Life of ciorum, mater gravida mundo profudit, manus qusedam rubei S- Guthlac. nitoris effulgens ad crucem, quse [ante] ostium domus puerperas stabat, porrecta ab eethere videbatur; cujus miraculi magnitude mediterraneorum terminos Mercioram in momenta replevit. Baptizatus est infans et G-uthlacus parentum studio est vocatus; cum autem adolescentias vires et astas succrevissent, aggregatis sibi satellitum turmis, ad arma sese convertit; hoc tamen ex innata sibi bonitate semper vendicabat, quod de rapinis undecumque collectis, tertiam partem illis, qui eas ante possederant, remittebat.' Octo igitur annorum curriculis in hac ferocitate decursis, nocte quadam in se reversus revocavit ad memoriam, quam inanis sit hujus mundi gloria, et futura damnatio perennis et incerta; mane itaque facto, parentes complicesque prsedones relinquens, ad monasterium in Eependune tune famosum pervenit, ibique tonsuram et habitum clericalem suscipiens poenitentiam decrevit agere delictorum; deinde sacris literis et monasticis institutus2 disciplinis, singulorum virtutes solus studuit aemulari; lectis autem virtatibus monachorum qui vitam elegerant solitariam, neremum concupivit, iterque arripuit ut locum idoneum inveniret. Tandem ad paludem magnam, quae ad plagam orientalem Merciorum sita est, perveniens, quse sit qualitas regionis illius diligenter inquirit; tune dicit ei quidam, in ilia palude vasta insulam esse remotiorem, quam multi inhabitare temptaverant, sed propter heremi monstra ab omnibus fere 3 relictam. Hoc audito, vir Dei nunc sibi locum postulat indicari; at ille scafilam accipiens piscatoriam sanctum Dei virum ad locum usque perduxit. Heec insula " Cruland " appellatur, quam nullus antea innabitare ausus fuerat propter daemonum ibi demorantium terribiles fantasias; ibi vir sanctus solus habitare coepit de beati Bartholomasi specialiter protectione confisus; igitur aliquandiu ibi conversatus ad sodales rediit, ex quibus duobus secum pueris acceptis ad insulam iterum repedavit, ubi spiritualia fiducialiter arma arripiens viriliter Domino militabat. Erat autem in hac insula tumulus agresti gleba congestus, in cujus latere quasi cisterna videbatur inesse, ubi tugurio Dei servus composito habitare incipiens, nee lineo nee laneo indutus vestimento, pellibus tantummodo utebatur; abstinentia tanta in eo fuit, ut post
1 2

remittebafj remittebaiit, A. institutus] institutis, A.

/ere] fore, A.

326

MATTHJEI PAEISIENSIS

A.D. 714. soils occasion sola panis hordeacei* particula et aqua3 poculo Vita S. Life of uteretur. S. Guthlac. Quadam vero die cum studio consuetse meditationis intenderet, duo daamones in habitu humano subito astiterunt, qui torum, eum sic familiariter alloquuntur; "Nos experti sumus fidei Apr. 11, " tuae fortitudinem et patientiam invincibilem, et ideo te in-Pj 41 ' , i iId. p. 42. quietare cessamus, insuper etiam de antiquorum conver- r " satione heremitarum te volumus erudire. Moyses etHelyas, " aliique patres antiqui, Deo per multam abstinentiam placu" erunt; quamobrem jejunium non biduo tantum vel triduo " servandum, sed integra potius septimana, ut sicut Deus " sex diebus mundum formavit et septimo requievit, sic homo " sex diebus jejunans debeat spiritum reformare, septimo " comedens requiem carni dare." Hoc vir Dei audito sic Ps. Iv. 10. respondit, " Convertantur retrorsum, qui quserunt animam " meam ut auferant earn;" et mox, more cotidiano particulam hordeacei1 panis accepit; maligni autem spiritus recedentes, loca ilia mcestis questionibus impleverunt. Post hsec brevi tempore interjecto, dum vir beatus, ut solebat, orationibus intempesta nocte vigil incumberet, teterrimi spiritus totam cellulam impleverunt; nee mora, virum Dei eiciunt ligatum de cella, et ccenosis laticibus atrse paludis immergunt; deinde sublevatum per loca asperrima dilaceratis fere membrorum compagibus trahunt. Tandem paulisper eum sistunt,2 imperantes, ut ab ilia habitatione discedat; at ille respondit, Ps. xv. 8. " Dominus a dextris est mihi, ne commovear; " iterum assumentes eum, flagellis veluti ferreis verberare cceperunt, verp. 108. beratumque ac tormentis multipliciter afflictum subvehunt in aerem, ubi ex multitudine spirituum immundorum cselum nigrescere videbatur, qui simul juncti famulum Christi ad tartari fauces usque perducunt. Ille inferni tormenta perspiciens, poenas omnes, quas passus fuerat, oblitus est3 comparatione majorum. Tune incipiunt sancto insultare dicentes, " Ecce potestatem habemus te detrudere in has pcenas, ut " hie pro peccatis tuis perpetuo puniaris." Ad quos ille sic ait, "Vae vobis, filii tenebrarum; si hanc habetis potentiam, " quid moramini ? " Illis autem veluti ad hoc se prseparantibus, ecce Sanctus Bartholomeeus cum immenso splendore supervenit, imperatque dsemonibus, ut Dei servum habitation! incunctanter restituant; at illi praeceptum Apostoli dicto citius compleverunt. Dum vero in aere portaretur, vox quasi
1 2

hordeacei'] ordeicei, A. sistuni] sistant, A.

I I

O. W. ins. ex,

327
Pg. Ixxxiii. psallentium esfc audita, " Ibunt sancti de virtute in virtutem, A.D. 714. 8.x " videbitur Deus Deorum in Syon." ' Life of Oontigit in diebus Conredi, regis Merciorum, tempore galli- " Gutnlac. Vita S. Guthlaci a cinii, quod beato Gra.tb.laco visum est se vulgi tumultuantis Felice. audire clamores; tune vir Dei cellam egressus, vulgus BritanActa Sancnice loquens teotis cognoscit accedere, sfcatimque domum suam torum, Apr. 11, videt ardere, cumque tecto subvenire festinat, lacertis intercip. 43. pitur, et in aerem sublevatur. Tandem hostis insidias esse com-

periens, ccapit hunc psalmi versiculum decantare, [sexagesimi septimi Psalmi primum versum, " Exurgat Deus," et reliqua].1 Alio quoque tempore orationibus insistens nocturnis, ingenti sonitu insulam tremere sentiebat, et mox audivit strepitum, quasi currentium armentorum; 2 nee mora, undique variorum figuras monstrorum introire conspexit, ferarum videlicet, serpentium, bestiarum; his igitur circa Christi militem horribiliter perstrepentibus ait, "Miserrime Sathana, quid vires " alienas simulare conaris? In nomine Jesu Christi praecipio " tibi ut desistas;" et post haec verba, statim universum 3 4 Id. p. 46. fantasma disparuit. Episcopus quidam, Hebba nomine, venit ad colloquium sancti viri, habens in comitatu virum quendam librarium, nomine Wilfridum;5 hie audiens ministros de beati Ghithlaci virtutibus et miraculis colloquentes, ad quosdam in cujus potentia hsec faceret dubitantes ait, quod si videret eum, sciret discernere utrum verus Dei cultor esset, an sanctitatis speciem simularet. Prasfatus igitur episcopus viri Dei sermonibus recreatus, eum diligenter coepit hortari, ut per eum ordinem sacerdotis acciperet, qui cadens ad pedes episcopi, se prsecepto ipsius obedire promisit; episcopus igitur gaudens, consecrata prius ecclesia, ipsum ad sacerdotii gradum Isetus promovit. Illo quidem die contra solitum rogatu pontificis coactus est ad ccenam cum casteris residere; tune aspiciens praefatum Wilfridum, ait ad eum', " O frater Wilfride, " quid tibi nunc videtur de illo dicendum, de quo heri te " judicaturum certissime promisisti?" Ille nimis admirans surrexit, efc ad pedes ejus veniam humiliter flagitans se pro(Not in Felix's stravit. Hujus sancti viri virtutes si omnes vellem explicare life.) verbis, ita esset ac si maris arenam inciperem numerare; vicesimo autem et quinto aetatis suas anno solitariam aggressus Id. p. 48. vitam, Brim's quindecim in ea permansit. Defunctus itaque, His death, in omni sanctitate perfectus, in suo oratorio,6 in honore beati
4 Hebba~\ Sic for Hedda, bishop These words are not in A. W. ofLichfield. West. 5 2 Wilfridum] WigMd, ActaSanct. armentorum'] armalorum, A. 3

disparuii] om. W.

oratorio'] oratio, A.

328

MATTHuEI PABISIENSIS

A.D. 714. BartholomaBi dedicate, sepulturam accepit ; quo in loco omnes, Burial of qui eum pio aflecfu deposcunt, divines miserationis indulgenS. Guthlac. tiara consequuntur. De Papa Gregorio et vmperatore Anastasio. Gregory n. Anno gratiaa DCCXV. G-regorius sedit in cathedra Eomana Vit. Pontif. Pope. annis quindecim, mensubus octo, diebus viginti duobus, et cessavit sedes diebus l triginta quinque. Eodeni anno insur- Hugo de Anastasius rexit Anastasius contra Philippieum imperatorem, et ilium S. Viet. 111 oculis privavit, ejusque imperium occupans tribus annis im- Excerpt. peravit. ix. 17, 18, col. 273. De pugna inter reges Ine et Ceolredum. Battle of Anno gratias DCCXVI. Ine, rex Occidentalium Saxonum, Hen. Hunt. contra Ceolredum, regem Merciorum, apud Wodnesbirih pug- iv- P- 724c, borough. ., . . . , , . .. navit, quorum victoria in dubio remansit. Theodorus imperavit. Theodosius Anno gratiaa DCCXVII. Theodorus Eomanum adeptus im- Sigebert, HIperium uno anno imperavit. Eodem anno Osredus, rex 1^r6Death of AT *u i. u j. 2 t. n- e * j Os d f -Northanhumbrorum, juxta mare'5 pugnans, belli inlortunio Hen. Hunt. y Northum- interemptus est; cui succedens Kenredus duobus annis regbria. navit. Nota vituperabile factwm. Story of Radbod duke of Frisia. Anno gratias DCCXVIII. Eabbodus, dux Fresonum, praadi- Sigebert, catione beati Wlfranni episcopi3 inductus ub baptizaretur, cum co^ 136> pedem unum lavacro intinxisset, alterum retrahens pedem, interrogavit, ubi plures essent antecessorum suorum in paradiso an in inferno ? Audiens autem quod in inferno, pedem retraxit, dicens; " Satius est," inquit, " ut plures sequar, " quam pauciores." Eodem anno Leo imperator creatus Hugo de imperavit annis visrinti tribus. S. Viet. & Excerpt.
Prior, ix.

Leo III.

De vnorte Geolredi regis. 20, col. 2 74. Kings of Anno gratias DCCXIX. Defuncto rege Merciorum Ceolredo Hen. Hunt, Mercia et apud Lichesfeld sepulto, successit ei Ethelboldus in Mercia,iv- P- 724 c> vir fortis et potens, qui victoriosissime quadraginta et uno and North-annis regnavit. Quo etiam anno rex ITorthanhumbrorum Id. p. 724 u. umbria. Kenredus vita decedens, Osrico regni gubernacula reliquit,
. diebus~\ om. W. mare] Mere, Hen. Hunt. Of Sens.

CHRONICA MAJORA.

329

A.-S. regBumque viginti l annis tenuit. Fuit autem rex Ethelboldus A.D. 719. Chron. filius Alwii, H fuit Eoppse, qui fuit Wibbas, et caetera. qui a. 716,
p. 326.

De morte Ingles. Flor. Wig. Anno gratise BCCXX. Ingles, frater Ine regis, diem, clausit Death of p. 541 A. extremum. Quo utique tempore Cuthburga, soror Ine regis Ingels. et Kineburgae, apud Winburnam abbatiam2 construxit. Hasc Foundation Hen. Hunt. Cuthburga data fuerat in conjugem Ecfrido [regi] Northan- ^orne iv. p.724 D. humbrorum, sed eo vivente, separata est. abbey. Cuthburga. De movie Sancti Johannis Beverlacensis episcopi. Mahnesb. Anno gratia DCCXXI. Sanctus Johannes Beverlacensis, archi- Death of S. John of Gest. Pon- episcopus, in Domino quievit. Hie vir sanctus, eximiarum Beverley, 245 patrator virtutum, Bedam habet praeconem in gestis Anglorum3; archbishop sed de hoc viro sanctissimo hucusque illud clarum habetur, of York. quod habitatores Beverlaci in loco, quo jacet, pro spectaculo solent tauros ferocissimos exhibere, qui nodissimis astricti Wild bulls vinculis, magno virorum fortium sudore adducuntur; sed statim tamed at his tomb. cum coemiterium fuerint ingressi, ita omni feritate4 sopita conquiescunt, ut oves simplicitate putares ; laxatis igitur nodis, dimittuntur per atrium ludere, qui ante, quicquid obstabat eis cornibus et pedibus impetere solebant. Successit ei "Wilfridus Wilfrid II. archbishop. Id. iii. 111. secundus presbyter ejus, qui tempora Bedaa transcendit. Ut Ine, rex West-Saxonum, Eadbertum interfecerit.
Hen. Hunt, Anno gratias DCCXXII. Ine, rex Occidentalium Saxonum, Ini's expeiv. p.724 . exercitum grandem in Suth-sexiam promovit, et in eodem dition praelio Eadbertum, quern prius fugaverat a castro quod Tantona p. 109. dicitur, interfecit, eo quod Ine construxerat castellum pras- against Sussex. dictum. Eodem anno defuncto Withredo, Cantuariorum rege, Kings of 5 (Not in tres filios regni sui reliquit haeredes ; quorum Ethelbertus Kent. Hen. primogenitus regnum suscipiens annis septendecim regnavit. Hunt.) Hen. Hunt, Sub eisdem diebus, defuncto Tobia Rofensi episcopo, Eadulfus Bishops of Rochester. iv. p.724 E. successit. viginti} undecim, Hen. Hunt. abbatiam} abbatia, A. 3 i.e. H. E., v. 2-6, pp. 249-253. 4 feritate} feronta, A. C. has feronta, altered to ferocitate. D. has feritate, as Malmesbur. O. has apparently feronta.
2 1 5 quorum . . regnavit] This is inserted by the compiler. Malmesr bury (Gesta Regum, i. 15) says ^Ethelberht reigned 11 years; Flor. of Worcester (App. p. 635 E.) that he died in the 36th year of his reign.

330
A.D. 723. Rigobert, bishop of Kheims, and Eucherius of Aries, deposed.

MA.TFSMI

PABISIENSIS

De degradatione Bemensis episcopi. Anno gratiaa DCCXXIII. Eicobertus, Eemensis episcopus, a Sigebert,. Karolo Francorum rege deponitur ab episcopatu, eo quod illi cl'138hostiliter contra Eeginfredum eunti,1 portas urbis Eemensis noluit aperire. Eucherius quoque Arelatensis eadem rations ab episcopatu ejectus est. De stulto consilio cujusdam Judcei malefici.

[Yezid] Anno gratias DCCXXIV. Judasus quidam maleficus promittens Id. persuaded 3 by a Jew cuidam nobili quadraginta annis principaturum, suadet ut in toto regno suo Dei sanctorumque imagines edicat deponi; qui to issue an edict spe diu regnandi edictum proponit, sed ilico expiravit. images.

Quo 3 tempore Seda historiam Anglorum inchoavit.

Bede Anno gratia3 DCCXXV. Beda, presbyter venerabilis, Anglorum writes his historiam inehoavit, quam laudabiliter inchoatam et felicifcer history. consummatam regi Ceolwlfo praasentavit.

Imagines venerari jprohibentw.

Edict of Leo III. images.

Anno gratias DCCXXVI. Leo imperator imagines Christi et Sigebert, sanctorum ejus in frusta comminui praecepit, quern Papa cl- 138G-regorius litteris suis multum redarguit, sed in vanum.4 Ut Ine rex Homam petierit.

Ini goes to Eome.

English school

a t Eome f eci -, AJ i JT n A T ! founded bv * ^ "^^ nanc autem cum reges Angliae et genus regum, Ini. cum episcopis, presbyteris, et clericis, in doctrina et fide catholica erudiendi venirent, ne quid in ecclesia Anglicana sinistrum aut catholicas unitati contrarium doceretur; et sic, in fide stabili roborati, ad propria remearent. Erant enim doctrina et scholaa Anglorum a temporibus Sancti Augustini
1
3

Anno gratiaa DCCXXVII. Ine, rex felix et potens, Ethelhardo Hen. Hunt, cognato suo regnum suum relinquens, Bomam petiit, ut pro lv- P-725 A. regno temporal! commutaret asternum. Quo5 cum pervenisset, fecit in civitate domum, consensu et voluntate Gregorii Papas, quam scholam Anglorum appellari

eunti] cuncti, A. cuidam nobili] Gizid, Sigebert. See the Historia Miscella. xxiii. 17. It is intended for the caliph Yezid I.
2

Quo] De, A. vanum] varium, A. 5 This is the only mention of the foundation of this school by Ini.
4

CHEONICA MAJORA.

331

per Romanes pontifices interdictae propter assiduas hsereses, A.D. 727. qua in adventu Anglorum in Britannia emerserant, dum English pagani Christianis permixti sanctas conversationis gratiam scnoiat corruperant fidei Christianae. Fecit prseterea juxta domum prsefatana ecclesiam in honorem beata} Virginia Marise fabricari, in qua Anglis Romam advenientibus divina celebrarentur mysteria, et in qua possent, si quem ex Anglis Romas mori contingeret, sepeliri; et, haac omnia ut perpetuaa firmitatis robur obtinerent, statutum est generali decreto per totum regnum Occidentalium Saxonum, in quo praedictus Ine regCf. Libel, nabat, ut singulis annis de singulis familiis denarius unus, de reg. qui Anglice "Romseot" appellatur, beato Petro et ecclesiae Origin of Saxon. Romanse mitteretur, ut Angli ibidem commorantes vitale Romep. 207. scot." subsidium inde haberent. Hanc scolara quia per avari- The school Cf. Vit. Offse, ii. tiam Romanorum suis redditibus destitutam et iccirco restored by Offa. p. 29. destructam, reparavit rex nmnificus Offa, qui beatum 1 Cf. A.-S. Albanum invenit, ut in sequentibus dicetur. Hasc Chron. autem ecclesia, de qua jam dictum est, in cronicis Anglorum a. 816, saape combusta legitur et iterum reparata. Hie etiam ille est Glastonp. 342. Cf. Ine qui Grlastonise abbatiam construxit, jam dudum destruc- bury built Malmesb. tam, quam etiam multis possessionibus ditatam privilegiorum and enriched by Gesta Regum, i. 35, suorum munimine roboravit. Hujus regis germanus frater Ini. Ingles, et sorores Sancta Cuthburga et Sancta Quenburga, re- His brother p. 50. Flor. Wig. gina2 quoque ejus Sexburga vocabatur. Successit ei in regnum and sisters. App. ^Ethelp. 641 B. JEthelhardus, cognatus suus, de stirpe Gertie regis oriundus, heard. 3 Hen. Hunt, qui post ilium quatuordecim annis regnavit. Eodem anno iv. p. 725 c. idem JEthelhardus pugnavit contra juvenem Oswaldum de His war regia stirpe regum "West-Saxonum,4 regnum sibi subjugare with Oswald. conantem;5 sed cum viribus regis se imparem cognovisset, juvenis ille per fugam elapsus, ^Ethelhardo regnum in pace reliquit. De quodam fratre male defuncto.
Sigebert, col. 138.

Anno gratiaa DCCXXVIII. Papa Gregorius, cum Leonem Pope Greimperatorem incorrigibilem advertisset, Romam, Italiam, Hes- gOI7 ^. periam ab ejus jure subtraxit, et vectigalia ipsi reddi inter- eo
This is written by Par. in the margin, with a reference for its insertion here. 2 regina . . . vocabatur~\ This, which is an insertion of the compiler, seems to be a confusion with Sexburga, the wife of Cenwealh,
1

who reigned after his death. Ini's queen was JEthelburh. 3 qui . . Athelhardus'] om. W. 4 West-Saxonum ] Westsaxonii, A. 5 conantem] conanti, A. O. W. West.

332

MATTH2EI PARISIENSIS

A.D. 728. dixit. Eodem tempore frater quidam, quern nominare super- Beda,H.E. Vision. sedeo, in nobili monasterio positus,1 ignobiliter inter fratres Jvixifc; corripiebatur quidem sedulo a fratribus ac majoribus loci, atque ad vitam castigatiorem monebatur converti; et quamvis eos audire noluisset, tolerabatur tamen ab eis ob necessitatem operum ipsius, ut qui in arte fabrili fuerat singularis; serviebat enim multum ebrietati ac casteris vitae remissioris illecebris, dum magis in officina sua die noctuque residere, quam ad psallendum vel orandum in ecclesia, aut vitae verbum vellet audire. Tandem languore gravi percussus, atque ad extrema perductus, fratres vocavit, et narravit quod videret infernum apertum et Sathan in profundis tartari demersum; Caipham quoque cum caateris qui occiderunt Dominum juxta eum flammis ultricibus contraditum,2 "in quorum " vicinia," inquit, "heu! mihi misero locum aspicio aaternaa " damnationis esse paratum." Audientes autem hasc fratres coeperunt diligenter exhortari, ut vel tune adhuc in carne positus ad pcenitentiam rediret; respondit ille desperans, " ISTon est mihi modo tempus vitam mutandi, cum ipse viderim " judicium meum jam esse completum;" et talia dicens, sine viatico decessit. Hoc quoque factum longe lateque diffamatum, multos ad agendam et non differendam scelerum suorum pcenitentiam provocavit.

De stellis circa solem apparentibus. Anno gratiae DCCXXIX, Apparuerunt circa solem duaa stellee Hen. Hunt, horribiles, quarum una solem praacedebat orientem, et altera *V>P' 725D. sequebatur occidentem, quasi Orienti simul3 et Occident! dirae cladis prsesagas; vel certe una diei, altera noctis, praecurrebat exortum, ut utroque tempore mala mortalibus imminere signarent. Portabant autum fascem ignis contra aquilonem ad occidentem4 acclinem, apparebantque mense Januario, et fere Eavages in per dies quindecim permanebant. Quo tempore gravissima France and paganorum lues Grallias et Hispaniam miserabili casde vastabant, Pam* sed et ipsi non multo post in eadem provincia dignas suae perfidiaa poanas miserabiliter luebant. Gregorws Papa. Pope Gregory HI. Osric Anno gratias DCCXXX. Gregorius Papa sedit Eomaa annis VitPontif. decem. Eodem anno rex Northanhumbrorum Osricus Ceolwlfo nen. Hunt. iv. p.725D. 1 4 positus] ponitus, A. occidentem] accendendum,Hunt. 2 contraditum~\ contradictum, A. and Bede. 3 simul] similis, A. Comets.

CHRONTCA MAJORA.

833

regnum suum, quod quindecim * annia tenuerat, reliquit ; fait A.D. 730. Hen. Hunt, autem Ceolwlfas filius Cutha, qui fuit Cuthwine, qui fuit Leo- succeeded iv.p,727B. tnewld, qui fuit Egwald, qui fuit Aldelmi, qui fuit Ocga, qui ^J601" (Not in fuit Ida. Hie rex vere beatus, et litterarum scientia sufficiHunt.) enter instruetus, quantum sibi in vitam r profuerit finis eius J Hen. Hunt. evi., , , ,., n iv.p. 725 E denter ostendit. Brithwaldus obiit. Beda,H.E. Anno Domini Dccxxxi.2 Brithualdus, Cantuariensis archi- Death.of v 23 - > episcopus, diem clausit extremum, Tatwino episcopatum re- arch-bishop Bncht. 283 A. v Imquens. wald> De consecrations Tatwini, Cantuariensis arohiepiscopi. Id. Anno Domini DCCXXXII. Consecratus est Tatwinus, Doro- Consecrabernensis archiepiscopus, in civitate sua a viris venerabilibus 3 ^on f Daniele Wentano, Tnwaldo Londoniensi, Aldwino Lichesfeldensi, et Aldulfo Rofensi,4 episeopis, die decima Junii mensis, vir in censura ecclesiastica insignis. Gealwlfus rediit in regnum. Simeon Dunelm. p. 658 c. Anno Domini DCCXXXIII. Tatwinus arcMepiscopus, accepto pallio, ordinavit duos episcopos.5 Quo ebiam anno Ceolwlfus rex captus, attonsus et remissus est in regnum. dained by Tatwine. Ceolwulf. De obsidione castri Sumertonensis. Anno Domini Dccxxxn7. ^jthelbaldus, rex Merciorum, oxer-Siege of congregato castellum de Sumertona obsidione vallavit; Somerton e et cum non esset qui inclusis ferret auxilium, dictus rex " castellum in jus suum recepit; qui deinceps, super omnes Mercia. provincias Anglise usque ad flumen Humbre, omnibus sibi regibus subjectis, regnavit. Eodem anno eclipsis solis facta Eclipse of est, decimo nono kal. Septembris, circa horam diei tertiam, ita the sun. ut psene totus orbis solis esse coopertus quasi scuto nigerrimo videretur.
Commendaiio vitce venerabilis Bedce presbyteri.

Hen. Hunt, iv. p. 725 E.

Simeon, p. 658 D.

Hen. Hunt. Eodem anno Beda, vir venerabilis et mente semper cfelestis, Death of iv. p. 726 A. cseli palatia conscendit; qui divina virtute praaditus, sua et quindecim] xi., Hen. Hunt. A. inserts primo, a repetition of the last figure of the year.
2 1 3 4

venerabilibus] venerabilis, A. Rofmsi] fofensi, A. 5 Of Lindsey and Selsey.

334

MATTH^EI PARISIENSIS

A.D. 734. aliorum vitia compescens, dignus est ut in asterna memoria His life habeatur. Erat autem presbyter ille venerabilis in monasterio Malmesb. and works. principis Apostolorum Petri, quod est in Were fluminis ostio, Gesta EeG-arewe nuncupatum, educatus; ubi sub reverendissimo abbate ? 4 from Benedicto, ac deinde Ceolfrido, onine tempus vitaa suaa peregit, Beda,H.E. ac vir Dei ter beatus omnem dans operam in scripturis sanctis v. 24, ac meditationum studiis, semper aut discere aut scribere dulce p> 286 c' habuit aut docere. Nbno decimo vero vitaa suaa anno diaconatus, tricesimo quoque gradum presbyteratus suscepit; ex quo tempore usque ad annum aatatis suaa Ix. ex opusculis sanctorum patrum, ad utilitatem ecclesiaa in triginta sex voluminibus septuaginta octo libros, quos ipse in historia Anglorum (Not in enumerat, stylo ad purum purgato componens, promeruit ut Malmesb.) ab universali ecclesia doctor Anglorum et pater venerabilis merito et nomine censeatur. Cumque historiam regum Angliaa et aliarum gesta rerum quasi inter libros suos, magno studio elaborates, ultimum edidisset, in vocem orationis prorupit dicens; " Te deprecor, bone Jesu, ut cui propitius donasti verba Malmesb. " tuaa sanctaa scientiaa dulciter haurire, dones1 etiam benignus Gesta Be" aliquando ad fontem omnis scientiae pervenire, et semper fj0^?1' ' " ante tuam faciem comparere. Praaterea2 omnes ad quos haac " historia pervenire potuerit nostraa nationis, legentes sive " audientes, suppliciter precor, ut pro meis infirmitatibus et " mentis et corporis apud supernam clementiam saapius inter" venire meminerint, et hanc mihi quique in suis provinciis " suaa remunerationis vicem rependant, ut apud omnes fructum " piaa intercessionis inveniam." Quod Sergius Papa eundem Bedam ut Romam veniret invitavit. Bede inHujus prasterea viri venerabilis apud Eomanum Pontificem Id. i. 59, vited to a(Jeo Celebris erat fama, ut ad quasdam enodandas sacraa P- 88 Pooe Ser- scriptura3 quaestiones ejus auxilio Eomana sublimitas indigeret. gius I. Quod autem Eomaa fuerit, solide non affirmo ; sed tamen ilium Id. i. 57, illuc invitatum non dubito, quod hasc epistola clarum faciet, P- 86quam olim Sergius Papa Oeolfrido abbati in haac verba direxit; " Sergius episcopus, servus servorum Dei, Ceolfrido religiose Id. i. 53. " abbati salutem et apostolicam benedictionem. Quibus verbis " ac modis clementiam Dei nostri atque inenarrabilem provi" dentiam possumus eflPari, et dignas gratiarum actiones pro " immensis ejus beneficiis circa nos persolvere, qui in tenebris " et umbra mortis positos ad lumen scientiaa perducit? Hor1 2

dones] dona, A. O. W. West. This last sentence Malmesbury

has extracted from Bede's Preface to the H. E., p. 107 .

CHRONICA MAJORA.

3S5

Malmesb. " tamur itaque Deo dilectam religiositatis tuae bonitatem, ut A.D. 734. Gesta Re- " quia [exortis] quibusdam ecclesiasticarum causarum capitulis, Letter of gum, i. 58, t<non s^ae examinatione longius innotescendis, opus nobis ^P6, r~ " fuit ad conferendum arte literaturas imbutum, sicut decet eoifrid. " devotum auxiliatorem sanctae matris et universalis ecclesiaa, " immo obedientem devotionem huic nostras hortationi non " desistas accommodare, sed absque all qua retentione religio" sum Dei famulum Bedam, venerabilis monasterii tui pres" byterum, ad limina Apostolorum principum, dpminorum " meorum Petri et Pauli, amatorum tuorum ac protectorum, " ad nostrae mediocritatis conspectum non moreris dirigere, " quern, favente Domino sanctis tuis precibus, non diffidas " prospere ad te redire, peracta praamissorum capitulorum " cum auxilio Dei desiderata solennitate; erit enim, ut confidi" mus, et cunctis tibi creditis profuturum, quicquid ecclesiae " generali claruerit per ejus prsestantiam impertitxam." De morte et sepultwa beati Bedoe presbyteri. Cuthberti Tempore vero quo Beda, venerabilis et vir Deo dignus, ex Death ot Epistok hac luce migravit, ante diem DominicEe Resurrectionis, duabus Bede. de morte hebdomadibus creberrimi dolore anhelitus vexabatur. Et sic Bedae (Steyenson's laatus et gaudens, atque omnipotenti Deo die noctuque gratias Bede, i. agens, immo horis omnibus usque ad diem Dominicaa Ascenp. xv). sionis, id est septimum kal. Junii, cotidie discipulis suis lectiones ex divinis scripturis distribuens, quicquid reliquum erat diei in psalmorum concentu et orationibus transigebat; noctem vero totam in laetitia et exultatione, simul cum gratiarum actione, pervigil ducebat, nisi vicissim somnus permodicus Malmesb. impediret. Tertia autem feria ante Ascensionem Dominicam Gesta Re- ccepit vehementius aagrotari in anhelitu, atque tumor modicus gum, i. 61, in pedibus apparebat, vicinee mortis prassagus et index; tune p. 90. accita congregatione unctus est cum osculo pacis, atque viatico reverenter et cum lacrimis sumpto, memoriam suas animaa a singulis implorabat; nonnullis vero de fratribus familiariorem declarans amicitiam, exeniola quaadam secretius est largitus. Die quoque Dominicae Ascensionis, cum jam exitus animaa de corpore immineret, contra oratorium, in quo orare consueverat, cilicio sub se posito decumbens, integro vultu et sensu, sicque dicens Spiritus Sancti gratiam invitabat, " 0 Rex glorise, " Domine virtutum, qui triumphator hodie super omnes caelos " ascendisti, ne derelinquas nos orphanos, sed mitte promissum p. 111. " Patris in nos Spiritum veritatis;" et hac oratione completa spiritum exhalavit; exeunte autem anima, talem odorem qualem nee cinnama spirant nee pretiosa balsama, summinis

.336

MATTH^I PARISIENSTS

A.D. 734. trat. Sepultus est autern tune in eodem monasterio, sed Malmesb. Burial of modo cum beato Cuthberto, Dunelmensi episcopo, requiescit1 GrestaRe-D6Q.6. in 1/-\no11ri o-v a.nir\ *f o-rfr>fi-v\4-s\ ffn1\if\ff\s*4-f\ zj**"*? 1. Ol j in iocello ex auro,et argento fabrefacto. p. 91. De statu Anglice tempore quo Seda decessit. Reges. Tempore quoque quo Dei famulus Beda ex hac luce migravit, Hen. Hunt. PegeS in An lia S floruerunt. In Cantia regnavit Ethelbertus, iv-P- 726r>at the time *n West-sexia -53thelhardus, in Est-sexia Selredus, in Mercia of Bede's -^Bthelboldus, in East-anglia Athelredus, qui de regina Leofrona Flor.Wig. death. sanctum genuit Albertum ; in provincia Northanhumbrorum P- 636 cregnavit Ceolwlfus. Sub istis quoque regibus hi fuerunt epi- Hen. Hunt. scopi ; in Cantia Tatwinus, in Rofensi civitate Aldulfus, in lv- P* 726>. C D Londoniensi Ingoldus, in Est-anglia duo, Eadbertus Helm- ' hammensis et Hathelacus Domucensis, in Mercia apud Lichesfeld Ealdwinus, in provincia Wicciorum Wilfridus, qui 2 sedem habuit apud Wigorniam ; super gentem Merciorum, quse ultra Sabrinam habitat, Wastold, qui3 sedem habet apud Hereford. In provincia Lindisfarorum Kinebertus, in Wintonia Daniel; in provincia Nbrthanhumbrorum quatuor sunt episcopi, in Simeon, Eboraco Wilfredus, in Lindisfarne Ethelwoldus, in Haugustaldo P- 65? c. Acca, in Witerna Pecthelmus. Death of Eodem anno Tatwinus Cantuariaa archiepiscopus defunctus Id. p. 658 . archbishop egt. Eodem [anno] luna quasi sanguineo rubore perfusa video.atwme. kafoir hora integra, pridie kalendas Februarii. Eodem anno, Id. pp. unar Acca ab episcopatu Haugustaldensi fugato, post biennium 658 c 659 A i Frithebertus sexto idus Septembris. ' Bishops of Hexham. Nothelmus Cantuariensis arcMepiscopus ordinatur. Nothelm Anno Domini DCCXXXV. Nothelmus ordinatus est Cantuari- Id. p. 659 A. archbishop ensis archiepiscopus, de quo Beda in prologo historise Anglorum Beda,H.E. of Cantertestaturj quo( j muitum sibi profuerit ad gesta Anglorum com- ?*&? c paginanda, allatis sibi epistolis ex scrinio Eomano, quse operi p> ' 4 illi erant necessaria, dum adhuc presbyter esset in urbe Londoniensi. Nothelmus pallium cepit. The pall Anno gratise BCCXXXVI. Nothelmus, archiepiscopus Cantua- Simeon, sent to him. riensis, a Papa accepto pallio in episcopatu suo confirmatus P- 659 * est.
requiescit fabrefacto] This is added by the compiler. 2 qui . . . Wigornia] added by the compiler.
1
1 qui Hereford"] added by the compiler. 4 necessaria} uecciam, 'A.

Kings and

CHRONICA MAJORA,

337

Alwinus episcopus obiit. A.D 737 Simeon, Anno gratias bccxxxvu. Alwinus, episcopus Lichesfeldensis, Bishops of p. 59 A. ad extrema perductus diem clausit extremum; cujus loco duo Lichfield. Malmesb episcpi consecrati sunt, Wicta in Lichesfeld efc Tota in LeiGest. Pont, cestria primus, iv. 172, __ QfiT v ' Multi omnia pro Christo relinquentes Romam profecti sunt. Anno Domini DCCXXXVIII. Fortherus, Sireburnensis episcopus, Flor. Wig. p. 542 E. cum regina Occidentalium Saxonum, relictis possessionibus Hen. Hunt, splendidis, Eomam profecti sunt; quod multi in illis diebus iv. p. 727 A. reges, episcopi, nobiles et ignobiles, clerici et laici, cum muliForthere and Frithogith visit Kome.

eribus hoc fecerunt. Eodem anno j3Cthelwoldus, Lindisfarnensis Bishops of antistes, humanae naturae debitum solvit, cui successit Ke- Lindisnulfus in onere et bonore; tune Frithebertus ordinatus est farne and Simeon, Hexham. p. 659 A. Haugustaldensis antistes. Per idem tempus Sibertus, OrienId. p. 659 B, talium Saxonum rex, tam regno quam vita privatus est, cui Kings of Essex. Flor. Wig. p. 544 B. Swithedus successit. De morte EtTielhardi regis West-Saxonum. Simeon, Anno Domini DCCXXXIX. Hathelbardus, rex Occidentalium Kings of p. 659 B. Saxonum, defunctus est, et pro eo frater ejus Cufchredug quin- Wessex Hen. Hunt, decim annis1 regnavit. Hoc anno Ceolwlf, Northanhumbrorum an<* Northn iv. p. 727 E. rex nobilissimus, ut quibusdam placet, ex hac vita migravit ^' 2 ad Christum ; successit in regnum Eadbertus cognatus suus Of j;ad_ undecim annis, qui fait Eattse, qui fait Lethewod, qui 3 fait berht. Simeon, Ceolwlf. Eodem anno Nothelmus, Cantuariensis archiepisco- Death of p. 659 B. pus, et Aldulfus, prassul Eofensis, vita decesserunt. archbishop. Nothelm. Continuatio. Anno Domini BCCXL. Cuthbertus, undecimus Dorobernensis Cuthbert archiepiscopus, legitur consecratus; qui, accepto pallio, Duni archbishop, ad Eofensem ecclesiam episcopum ordinavit.4 Duni bp. of Hen. Hunt. Anno Domini DCCXLI. Ethelbaldus, Merciorum rex superbus, cnesteriv. p. 727 B. Cuthredum, regem West-Saxonum, nunc bellis nunc seditibni- Qut^,j Id. p. 728 bus 5 affligebat; et quandoque inter se pacem statuentes brevi and JEthel*earn tempore6 observabant. bald.
quindecim annis is from Hen. Hunt., p. 729 B., though he says 16, p. 727 E. 2 The mention of Ceolwlf's death in this year is from misunderstanding Huntingdon.
1

Id. p.66lE.

quifuit Ceolwlf] An erroneous insertion of the compiler. 4 The mention of the pall, and of Cuthbert as the consecrator of Duni, are peculiar to the compiler. 5 seditionibus'] sermonibus, A. 6 tempore] ipse, A.

338

MATTHJ1I PAR1SIENSIS

A.D. 742. Anno Domini DCCXIII. Zacharias Papa, Gregorio defuncto, Vit. Pontif. Pope sedit in cathedra Eomana annis decem, mensibus tribus. Hugo de Zacharias. Eodem anno Constantinus imperator factus imperavit annis f "vict; Constan- , . 1 , Excerpt. tine V frig ^ qumque. Prior. ix. 21, Continuatio. Anno Domini DCCXLIII. Visi sunt in aere ictus ignei, quales Simeon, minquam mortales illius aavi viderunt, kalendis Januarii. P- 661 E. wllfridll Eodem anno Wilfridus junior, Eboracensis archiepiscopus, Flor. Wig. Ecgberht' obiit; cui successit Egbertus, in1 divina scientia vir ad plenum P' 543 Barchbishop eruditus. * of York. Beges AnglioB contra Walenses pugnaverunt. Cuthred Anno Domini DCCXLIV. . Cuthredus, rex West-Saxonum, et Hen. Hunt. hDf^tlie^ Eatnelboldus, rex Merciorum, tune pacificati, conjunctis viribus, iv- Pthe Welsh Pugnaverunt contra Britones undique congregates; cumque reges fortissimi, in hostes catervatim ruentes, illos graviter sternendo affligerent, compulsi sunt Walenses in fugam, terga dantes percutientibus2 et spolia insequentibus, regesque cum victoria ad propria sunt reversi. Egbertus archiepiscopus pallium recuperavit. Ecgberht, Anno Domini Dccxiv. Egbertus, Eboracensis archiepiscopus, Simeon, archbishop pallium, quod a tempore Paulini, primi Eboracensis archi- P- 65 ? A of York, episcopi, ab octo episcopis fuerat preetermissum, laudabiliter k- ot m N recovers -^ bimeon.) the pall revocavit. De crudelitate imperatoris. Bishops Anno Domini DCCXIVI. Daniel, episcopus Wintoniensis, anno Flor. Wig. of Win- [episcopatus] sui quadragesimo quarto, diem clausit extremum, P- 543 BChester. Per idem tempus, imperator Con- Hugo de cu j Humfridus successit. Orne ty o stantinus, magicis artibus et cruentis sacrificiis atque luxuriis ^- victv^onstan. -1 Kxcernt tine V. semper operam impendens, monacnos multos et clericos pro pri ^ * fide recta lapidari fecit; habebat autem sibi consentaneum in ix. 31 omnibus, propter amorem terrense dignitatis, Anastasium Con- col. 274. stantinopolitanum falsi nominis patriarcham; unde cselitus venit indignatio in cives ejusdem urbis, admonens impium imperain . . . eruditus^ Introduced by the compiler. On the confusion between Wilfrid II. of York and Wilfrid of Worcester, see Petrie's
1

Meteors.

notes to the A. S. Chron. p. 329 b and to Flor. Wig. p. 543 b. 2 percutientibus} percutientes, A.

CHKONICA MAJOKA.

339

Hugo de S. torem, ut se ab insania, qua flagrabat, cohiberet, sed ille A.D. 746. vict.ix,21, inemendatus permansit; venit itaque mors pestilens, incipiens Pestilence a Sicilia et Calabria, usque in urbena regiam, et ita devastavitin Constaneam, ut etiam in pluribus sedificiis non inveniretur ihabitator; j)eafn 'Of Hist. Mis- sed et Anastasius nimia passione fatigatus, qua stercora ventris Anastacell. xxiv. evomeret, tandem miserabil.iter obiit. sius. 24. Stellas de ccelo cadere videntur.
Hugo de S. Viet. Excerpt. Prior, ix. 21, col. 274.

Anno Domini DCCXLVII. Stellse de cselo cadentes apparuerunt, Falling ita ut omnes hoc videntes consummationem saeculi instare stars, putarent. Mvraculum de Sancto Benedicto.

Anno Domini DCCXLYIII. Monachi coenobii Cassiensis literas Miracle Cf. Adrevaldi Flo- ad instantiam Karoli magni a Papa Zacharia impetrarunt ad preventing riacensis Pipinum regem Francorum, quatinus beafcissimi corpus Bene- * e Te~ -,... , ,. _ , , , , 5 T moval of De Mira- aicti, quod monachi _ . , . ^ 1 loriacenses furto abstulerant, ad pro- g Bene. culis S. Benedicti, prium remittant locum, ut prsedicti servi Dei de restitute sibi diet's repatre suo gaudeant, et ipsi inde a Deo mercedem obtineant; p. 112. 15-17 (Migne's cumque pius rex Pipinus hanc epistolam intellexisset, Remi- licks from Patrologia, gium, Rothomagensem arcbiepiscopum, cum tribus episcopis cxxiv. coll. 915-919). Floriacum potenter direxit, ut maximam partem corporis Sancti Benedicti Cassiniensibus monachis redderent, ita quod Moriacum monasterium non omnino privarent. Sed res cum Floriacensibus innotuit fratribus, triduanum celebrantes jejunium ante ejus sepulchrum cum lacrimis orabant, dicentes, " O unica post Deum spes nostra, pater Benedicte, suscipe " quEesumus lacrimas nostras ut maneas nobiscum in loco " isto, quern dudum tibi dignanter elegisti; si autem mole " peccatorum nostrorum exacerbatus nobiscum manere nolue" ris, nos devotissimos conviatores habebis;" et cum jam in Ms lacrimis et singultibus totum explevissent triduum, ecce episcopi memorati assunt [et] mandata regis implere conantur. Cumque abbas Medo, qui tune monasterium illud regebat, episcoporum adventum et causam cognovisset, convocatis ad se fratribus congregationis, intra vicinam beati Petri basilicam se cum eis reclusit, ubi solotenus prostrati et lacrimis perfusi orationi vacabant. Episcopi vero templum sanctse Dei genitricis ingressi, antequam ad tumbam Sancti Benedicti venissent, tanta formidine et ccecitate percussi snnt, ut nee invicem se recognoscere potuissent; cum autem divina ultione se excoecatos esse sensissent, creperunt palpitando per ecclesiam pergere, quoad funes campanarum errabundi pervenissent; Y 2

340
A.D. 748. The removal of S, Benedict's body from Fleury prevented.

MATTILEI PARISIENSIS

quos vi magna trahentes, sicl sibi auxilium advocare studa- Cf. Adreerunt. Hoc audientes abbas et fratres, qui in oratione de- valdi De cumbebant, intraverunt ecclesiam, atque episcopos invenerunt 'jj^* et nihil videntes; quibus cum dicerent, " Quid agitis, 0 pon- dicti, col. " tifices?" illi respondentes dixerunt, " Nos hue temerarie 919. " venimus, ut beatum patrem Benedictum ad vindictam pro" vocaremus; vae nobis, quia peccavimus! Sed vos, servi Dei, " orate pro nobis omnipotentem Deum ut aperiat oculos nos" tros, nosque vobis promittimus nunquam deinceps talia prse" sumpturos." Ad hsec fratres pro eis cum lacrimis perfusi, solotenus demissi2 orabant attentius, ut divina pietas lumen eis reddere dignaretur; et cum orarent, aperti sunt oculi eorum, et cum tremore episcopi memorati ad propria sunt Eodem anno Outhbertus, Cantuariensis archiepi- MalmesCouncil of reversi. bur. Gest. Clovesho. scopus, et rex Merciorum Ethelbaldus concilium tenuerunt. De Uthelberto vege.
Kings of Kent.

Reg. i. 83, p. 116.

Death of Cynric. Division of the kingdom of E. Anglia. Cynewulf bishop of Lindisfarne imprisoned in Barnborough.

Anno Domini DCCXLIX. Eadbertus, rex Cantuariensis, post- Hen. Hunt, quam sex3 annis tenuerat infula[m] regni [diem clausit extre- iv. p. 728 c. mum]. Eodem anno successit ei ^Ethelbertus quatuordecim4 Flor. Wig. annis. Eodem tempore Kinericus, filius Cuthredi regis Occi- p. 543 c. dentalium Saxonum, occisus est. Eodem anno Ethelwoldus,5 Simeon, rex Orientalium Saxonum,6 defunctus est, cujus regnum Hun- p. 662 A. beanna et Albertus inter se diviserunt. Anno Domini DCCL. Eadbertus, rex ISTorthanhumbrorum, IdKinewulfum episcopum ad urbem Bebbam, qua37 mine Baamburc Gallice appellatur, captivum adduxit, basilicamque beati Petri in Lindesfarne obsidere prEecepit.8 Contmuat'io.

InsurrecAnno Domini DCCLI. Cuthredus, rex Westsaxonum, pugna- Hen. Hunt. tion of vit contra ^thelhunum, ducem audacissimum, qui in dominum iy- P- 728 c. .^Ethelhun suum seditionem movens, licet numero militum domino impar, against Cuthred. gravissimo tamen marte perstitit in campo; sed rex tandem

de praelio cum victoria recessit, ducemque graviter vulneratum

Stephen H. reliquit. Eodem anno Papa Stephanus sedit in cathedra Eo- Vit. Pontif. Pope, mana annis quinque et diebus viginti octo.
1 sic . . audientes] om. 0. W. There is no mention of ringing the bells in Adrevald's account. 2 demissi'] dimissi, 0. W. West. 3 sex] xxii., Hen. Hunt. 4 quatuordecim annis] Inserted by the compiler.

i.e. -Mfwald. Saxonum] Anglorum, Simeon. 7 qua . . . appellatur] Introduced by the compiler. 8 prcecepit] om. O. W.
6

CHKONICA MAJOEA.

341
A.D. 752.

De pugna regum Cuthredi et Ethellaldi.

Hen. Hunt. Anno Domini DCCLII. Cuthredus, rex Occidentalium Saxc- Victory of iv. p. 728 c. niirrl) cum regis Merciorum Ethelbaldi superbas exactiones et Cuthred over insolentias ferre non posset, occurrit ei hostiliter apud Beore- ^Ethelbald ford, ubi prselium gravissimum dicti reges commiserunt. at Burford. Ethelbaldus vero, prascedente Ethelhuno cum vexillo ejus, in quo erat aureus draco depictus, acriter ruit in hostes, sed vexillifer regis Cuthredi in hostilem1 vexilliferum lanceam dirigens, perforavit eum, unde, clamore elato, pars Cuthredi valde confortata est. Tonitruum ergo belli et sonitus ictuum clamoresque bine inde cadentium terribiliter personarunt; spes est mutuo victorise certa, memoria fugas nulla; sed Deus tandem, qui superbis resistit et humilibus dat gratiam, Ethelbaldum in fugam compnlit, et lasta Cuthredo victoria provenit. Simeon, Eodem anno eclipsis lunse post noctem mediam facta est, ii. Eclipse of p. 662 B. kal. August!. the moon. Contimtatio. Sigebert, col. 143. Anno Domini DCCLIII. Sanctus Bonefacius, Maguntinas urbis Martyrdom episcopus, cum aliis quinquaginta tribus,2 in Fresia martyrio 3 of S. Boniacftl coronatur. Continuatio historioe, Anno Domini DCCLIV. Sanctus Bonefacius, [qui] et "Win- Martyrdom fridus dicitur, Francorum archiepiscopus, per martyrium de- f S. Boniface cessit. Hen. Hunt. Anno Domini DCCLV. Cuthredus, rex Occidentalium Saxonum Battle of iv.p. 729A. et rex Ethelboldus Merciorum, in loco qui Sacchenda dicitur, Seckinggraviter pugnaverunt; sed Ethelboldus, per fugam non decli- ton' an^ Id. p. 729 E. nans ruinam, occubuit interfectus ; Ethelboldo autem, regi ^^helbald Id. p. 729B. Merciorum, Borredus successit. Post mortem quoque Ethel- Beornre(j boldi regis, qui annis quadraginta uno regnavit, regnum West- Advance saxonum valde roboratum est. of Wessex. De morte OutJiredi regis. Vit.Pontif. An Domini DCCLVI. Paulus Papa decem annis. Quo etiam Pope Paul Hen. Hunt. aimo Cuthbertus,4 rex potentissimus, tot prosperitatibus et vie-1iv. p. 729 B. toriis potitus, mortis inclementia vitam finivit; cui successit
hostilem] hostiles, A. quinquaginta tribus'] This is from Simeon, p. 662 c, or from the annals printed at the end of
2 1

Simeon, p. 662 c.

Bede, p. 288 D. Sigebert has cum sociis suis. 3 martyrio'] om. O. W. 4 Sic, for Cuthredus.

342

MATTH^II PABISIENSIS

A.D. 756. in regnum Sigebertus cognatus ejus, sed brevi tempore illud Hen. Hunt. Sigeberht. tenuit; nam ex praedecessoris sui eventibus insolens et tume- fr.p. 729s. His factus, etiam suis domesticis intolerabilis fuit; cum autem cruelty, modis omnibus male tractaret eos, legesque antecessorum suorum propter commodum suum vel depravaret vel mutaret, Cumbra, consul nobilissimus, regi totius populi querimonias intimavit; quern quia1 regem suasit, ut lenius populum sibi commissum regeret et, inbumanitate deposita, Deo et hbminibus amabilis appareret, mox impia nece2 ilium jussit occidi, populoque postmodum saavior existens tyrannidem augmentavit. and depo- Quo facto, convenerunt proceres regni cum populo universo, sition. et provida omnium deliberatione expulsus est a regno, et Cynewulf. Kinewlfus, juvenis de stirpe regia, electus est et in regem Death of promotus. Sigebertus vero rex, depositus, in silvam, quse Sigeberht. Andredesweald dicitur, fugiens se abscondit, ubi Ansuan3 porcarius Cumbras consulis nequiter, ut diximus, interfecti regem absconditum apud Privetesflode invenit, et in vindictam doBishops of mini sui peremit. Eodem anno, defuncto Humfredo, Winto- Flor. Wig. Winchesniensi pontifice,4 Kinehardus successit. P- 54S D' ter. Anno Domini DCCLVII. Eadbertus, rex ISTortbanbumbrorum, Simeon, p. 113. 662 E Eadberht sponte Osulfo filio suo regnum reliquit, quod ille anno uno PoflSTorth- tenens amisit; occisus est enim nequiter a propria gente nono umbria kalendas Augusti. Eadbertus vero rex babitum et tonsuram Hen. Hunt. becomes monacbi suscepit;5 iste est octavus ex regibus Anglorum, qui iv.p. 730A. a monk. Murder of pro regno temporali commutaverunt Eeternum, ut octo beatitudinum jocunditatem,, quaa voluntaries paupertati debetur, pro Oswulf. .^Ethelwold lucro baberent in caelis. Osulfo quoque filio ejus successit Moll. in regnum Northanhumbrorum Ethelwoldus Mol sex annis. Pope Paul. Eodem anno Paulus Papa sedit Eomae [ Marian. ] 6 annis. I. Scot, col. 762. De Offa regis Merciorum strenuissimo [et] ejus regno. Beomred Anno Domini BCCLVIII. G-ens de regno Merciorum contra Cf. Vit. of Mercia regem suum Beornredum insurgens, pro eo quod populum non Offse II. deposed. asquis legibus sed per tyrannidem gubernaret, convenerunt in pp. 1012 (Wats, 1640). 1 quern quid] qnemque, A. " glise (vel Britannia above the 2 nece] urce, A, C. D. " line) habitum religionis suscepe3 Ansuan] i.e., an rpan, (A.-S.) a " runt." 6 swineherd. This the compiler has The number of years is omitted inserted from the A.-S. Chron., a. in A. O. W. have iiii. The Trin. 755, as also Privetesflode below, MS. of West. iii. It was omitted which is not in Huntingdon. probably from the disagreement with 4 A. inserts defuncto. decem at the beginning of the pre5 Par. inserts in rubrick in the vious year. Par. has a mark, and margin: " Nota hie quot reges An- " de numero " in the margin.

CHRONICA MAJOKA.

343

Vita Offae, rmum omnes, tam nobiles quam ignobiles, et, Offa duce, ado- A.D. 758. P- 12> lescente strenuissimo, ipsum a regno expulerunt ; quo facto, Offa king unanimi omnium consensu praedictum Ofram in regem tam f Mercia. Hen. Hunt, clerus quam populus coronarunt. Erat enim idem Offa de His geneaiv. p. 729 E. gtirpe regum oriundus, filius videlicet Thinferth, qui fuit Eadulf, qui fuit Osulf, qui fuit Eoppa, qui fuit Wibbe, qui fuit Creodde, qui fuit Kinewod, qui fuit Cnebbe, qui fuit Ithel, qui fuit Eomer, qui fuit Angeltheau, qui fuit Offse, qui fuit Waremund, qui fuit Witheleig, qui fuit Wagon, qui fuit FreGalf. Mon. thegeat, qui fuit Woden.1 Isti dedicaverunt antiqui quartam vi. 10. feriam, quae Wodenesdai appellatur ; cujus uxor Frea fuit, cui dedicaverunt antiqui sextam feriam, quee Freedai nuncupatur. Simeon, Woden vero filius fuit Frethewold, qui fuit Freolaf, qui fuit p. 674 B. Frithewlf, qui fuit Godwlf, qui fuit G-eata. Hunc dudum pagani pro Deo venerabantur, cujus Sedulius, poeta eximius, in Paschali carmine mentionem faeiens, ita exorsus est [i. 1-3] ; " Cum sua gentiles studeant figmenta poetse " G-randisonis pompare modis, tragicoque boatu, " Eidiculove Gretaa seu qualibet arte canendi," et caatera. Greta autem fuit filius Cetnwa, qui fuit Beau, qui fuit Seldwa, qui fuit Heremod, qui fuit Itermod, qui fuit Hathra, qui fuit Wala, qui fuit Bedwi, qui fuit Sem, qui fuit ~Noe, qui fuit Lamech, qui fuit Matusale, qui fuit Enoch, qui fuit Malaleel, qui fuit Cainan, qui fuit Enos, qui fuit Seth, qui fuit Adam, an( Cf. Vit. quern plasmavit Deus de limo terras. Offa igitur rex omnibus l victoOffse,p. 13. Anglias regibus terrori erat et honori ; 2 vicit namque in praalio nes' (i.) regem Oantuariensem,3 (ii.) regem Occidentalium Saxonum, (iii.) regem Northanhumbrorum, (iv.) regem Australium Saxonum, (v.) regem Orientalium Anglorum, et, sicut inferius Increase of dicetur prolixius, casteris regibus subjugatis vel tributariis effectis, Merciorum regnum non mediocriter dilatavit.

Etheluoldus, rex NortJianhumbrorum, ducem Oswinum interfecit.

Simeon, p. 663 A. Anno Domini DCCLIX. Ethelwoldus Mol, rex Northanhum- siajn by brorum, gessit bellum gravissimum contra ducem Oswinum, JEthelwold Moll.
1 2 Par. inserts in the margin: honori] This is written over an Woden lingua barbara Mercurius erasure. O. W. West, have timori. dicitur. Item secundum primiti3 Cantuapiensem] vel Kentensem, vos impositores sexta feria, id est, Par. in the margin. See the Life Fridai, a frodos quse est spuma maris dicitur, unde nata est of Offa, p. 13,1. 27. Venus."

" " " " " "

344
A.D. 759. Death of Unust. Bregwine archbishop of Canterbury.

MATTHJEI PARISIBNSIS

quern rex praedictus interfecit, et cum victoria recessit. Ipso Simeon, quoque anno Unust, rex Pictorum, defunctus est. P- 663 A< Anno Domini DCCLX. Eclipsis1 lunas facta est circa horam noctis mediam kalendis Augusti. Eodem anno defuncto Cuth- Mor. Wig. berto, Cantuariensi archiepiscopo, Berenguinus successii, vir 2 P- 5*4 Bprudens et in litterali scientia eruditus. De capite Sancti Jcihannis Baptistce.

S. John Anno Domini DCCIXI. Caput beati Johannis Baptistae in Sigebert, the Baptist. Edessam civitatem transfertur. Stephanus Papa sedit Rom.33 col. 144. Pope Ste- tribus annis. VitPontif. phen III. Anno Domini DCCLXII. JSthelbertus, rex Dorobernensis, ex Mor. Wig. Death of jEthelhac vita transiens, Eadbertum3 regni haeredem reliquit. Eodem p. 544 B. berht II. anno Ethelbaldus, rex JSTorthanhumbrorum, Etheldredam regip. 663 A. Marriage of ^Ethel- nam suscepit. wold Moll. Contmuatio. Archbp. r. Lambert (Jaen ( aenberht), of Whithern. Bishops of Lichfield and Lindsey. The compiler ignorant of the seat of the see of Lindsey. Anno Domini DCCLXIII. Defuncto Berenguino, Cantuariensi Id. p. 663 c. archiepiscopo, Lambertus successit. Eodem anno Frithewoldus, Candidas Casae antistes, ex hoc seeculo migravit, cui Pethwinus successit. De episcopis Lindisscs regionis.

Anno Domini DCCLXIV. Defuncto Hemel, Lichesfeldensi epi- Id. scopo, Cuthfridus successit. Eodem anno Aldulfus, in Lindisse antistes, diem clausit extremum, cui Ceolwlfus successit. Horum autem episcoporum ubi sedem haberent cathedralem, penitus ignoramus; quod autem ibi, id est, in Lindisse regione, quge inter Lincolniam et flumen Humbre sita est, plures fuissent episcopi certum habemus; quorum primum, ut Beda vene- z- e jj ^ rabilis in historia testatur Anglorum, Paulinus, primus Ebora- ii. 16. censis antistes, ibidem episcopum ordinavit. Pope Anno Domini DCCLXV. Adrianus sedem Eomanam suscepit.4 Vit. Pontif. Adrian I. Ethelwoldus, rex ISTorthanhumbrorum, Oswinum5 sibi rebellan- Hen. Hunt, Death of tern peremit; sed non multo post idem Ethelwoldus ex hac Mtheiwold Moll. vita decessit, cui Ealdredus trinepos Idas regis successit, octo p. 640 A. Alchred. annis qui regnavit.
1 The mention of this eclipse is peculiar to the compiler. 2 vir . . . eruditus] Inserted by the compiler. 3 This, which is due to the compiler, is a confusion with JEthel-

berht's predecessor, Eadberht. Alric succeeded JEthelberht. 4 This is erroneously inserted ; see below under 772. 5 W. inserts ducem fortissimum. O. apparently omits from Oswinum to Ethelwoldus.

CHRONICA MAJORA.

345

Ut Offa, rex Merciorum, apud Lichesfeld novum archiepiscopum A.D. 765. constituent. MalmesEodem anno Ofla, rex Merciorum potentissimus, contractis Lichfield - ontit. i. / , inimicitiis cum Cantuaritis, Lambertum, Cantuariensem archi- m\? a? , . . _. . arcniepiJtr episcopum, primatu conatus est spoliare, simul ac regnum SCopal see. p. 15. Merciorum arcbiepiscopatu insignire affectans. Misit igitur ad Papam Adrianum nuntios, exigens ab eo, ut pallio Ealdulfum, Lichesfeldensem episcopum, contra morem veterum insigniret, Id. Gest. atque omnes regni sui ei episcopos subjugaret. Nam verisiEegum, i. niilibus argumentis apostolicum l diu fatigaverat ; sicut pro ' P* ' variis occupationibus de facili Romani pontifices trabuntur ad consensum, obtinuit quod petebat, ut videlicet omnes provinciEe Merciorum subicerentur episcopo supradicto, quorum Vita Offse, nomina bsec fuerunt ; (i.) Denebertus, Wigornensis episcopus, p. 22. (ij.) Wereburtus Legecestrensis, (iii.) Ealdulfus Sinacestrensis,2 (iv.) "Wlwardus Herefordensis ; episcopi Orientalium Aziglorum, (v.) Halardus Helmhamensis, et (vi.) Tidfert Domucensis! Eemanserunt autem arcbiepiscopo Cantuariensi, episcopus (i.) Londoniensis, (ii.) Wintoniensis, Eofensis, (iii.) Sireburnensis. Stetit autem haec regis violent] a toto3 Lamberti prsesulatus tempore, quamvis idem archiepiscopus nihil vel sumptibus vel laboribus omisisset, quo [non] 4 amitteret pristinam dignitatem. Aldulfus archiepiscopus pallium suscepit. Id. iv. 172, Anno Domini DCCLXVI. Ealdulfus, Licbesfeldensis archiepi- Aldulf p. 308. scopus, pallium suscepit, et Fritnebertus, Haugustaldensis epi- receives Simeon, u-u. p.663D. scopus, obut. Eanbaldus successit Eglerto. Malmesb. Anno Domini DCCLXVII. Egberto, Eboracensi archiepiscopo Eanbald Gest. Pon- defuncto, Eanbaldus successit. Iste est Eanbaldus, qui cum archbishop 13 ' Etnelhardo, Oantuariensi arcbiepiscopo, invasionem, quam Offa 0 or ' rex Merciorum super ecclesiam Cantuariensem fecerat, ad Simeon, nihilum redegit. Eodem anno Fritbeberto, Haugustaldensi Bishops of Hexham. p. 663 D. antistiti, Alcmundus successit. ,

1 apostolicum] A modern hand has interlined sedem dum in A., altering apostolicum to apostolicam. W. ins. torn.

2 3 4

i.e. of Lindsey. toto} totis, A. non] om. also O. W. West.

346
A.D. 768.

MATTILEI PARLSIENS1S

De episcopis Legecestrensibus. Anno Domini DCCLXVIII. "Werebertus,1 Legecestrensis epi- Vita Offso, 22 SCOpUg quartus, diem clausit extremum, cui Unwona successit. P- Est enim Legecestria ci vitas antiqua a rege BritonumLeirG.Mon.ii.il. nuncupata. Hujus autem episcopus primus ex Anglis fait Malmesb.^ nomine Totta, secundus Eadbertus, terfcius Werebertus, quartus - "ont- lvUnwona, qui cum Ofia, rege Merciorum, et Hunberfco, Lich.es- ' feldensi archiepiscopo, quern quidam Berthun, sillaba trans- p 22. posita, appellant, invention! beati protomartyris Albani cum casteris episcopis legitur affuisse ; sed hasc infra. Continuatio.

Bishops of Leicester.

p. 114.

Catterick Anno Domini DCCLXIX. Cataracta civitas igne cremata est a Simeon, burned by jjeornredo tyranno, rege Merciorum deposito ; 2 sed ipse infelix P- 663 B< Beornred. , . , _> j - T *. TT- , th eodem anno, justo Dei judicio, incendio pernt. Karolus, rex Francorum, Saxones bello stravit. Defeat of Anno Domini DCCLXX. Karolus,3 rex Francorum, collecta Id. p. 664 A. the Saxons manu valida, Saxonum gentem bello aggressus est, multisque the Great ex Principibus suis ibidem interfectis, cum victoria tamen reversus est. Falling Eodem4 anno stellaa de caslo cadere terribiliter visaa sunt. stars.

Item.
Offa reduces the ^js-i Death of Carloman. Charles the Great. Anno Domini DCCLXXI. Offa, rex Merciorum, Est-Anglorum 5 Simeon, gen^em armis subegit. Quo etiam anno Karolus, rex Fran-P <664At corum, subita morte prgeventus expiravit; cui Karolus frater ejus, cum dimidium patris antea obtinuisset principatum, totius regni monarchiam et populorum acclamationem adeptus est.

1 Wereberht is placed after TJnwona, by Plor. Wig. p. 624 u., as well as by Malmesb. u. s. 2 rege . . . deposito~\ Inserted by the compiler. The editions of Simeon (including Mr. Hinde's) read Earnredo for Beornredo. See Hinde's note, p. 23 w.

This belongs to the year 772. It is taken directly from Simeon, who mentions the death of Carloman in 771, in which the compiler follows him. 4 This is peculiar to the compiler. 5 Est Anglorum] Hestingorum, Simeon.

CHROSTICA MAJORA.

347
A.D.772.

Gontiimatio historialis. Vit.Pontif.

Anno Domini DCCLXXII. Defuncto Papa Stepbano, Adrianus Pope primus successit ei, annis viginti tribus, decem mensibus, et Adrian I. diebus octodecim. Anno Domini DCCIXXIII. Ealdredus, rex Nortbanbumbrorum, Kings of Hen. Hunt, ex hac vita transiens,1 Etbelredum babuit successorem. Eodem Northump. 730 D. anno Offa, rex Merciorum, contra Kentenses pugnavit apud ' Ottanforde; sed tandem borrenda clade bine inde peracta, otford. belli tamen successibus Offa clarus refulsit, et cum triumpbo recessit.

De cronicis Sigiberti, scilicet de anno Domini DCCLXXIII. Sigeberti Eodem anno Adrianus Papa ad tuendas res ecclesise Charles Auctarium Karolum Romam accersit. Quo pergens Papiam obsedit, Aquiciibique relicto exercitu, Romam pervenit, sanctamquetake.s (Migne's Patrologia, ibidem, resurrectionem peregit. Postea rediens Papiam clx. col. cepit, iterumque Romam rediit. Synodum constituit Synod in 269). cum Adriano Papa aliisque centum quinquaginta tribus ome' religiosis episcopis et abbatibus. In qua Adrianus Papa The right cum universa synodo dedit ei Jius eligendi Pontificem the eiectms f Pope J & . et ordmandi Apostolicam sedem, dignitatem quoque and of inpatriciatus. Insuper archiepiscopos et episcopos per ^ singulas provincias ab eo investituram accipere diffini- Charles, vit, et ut nisi a rege laudetur et investiatur episcopus, a nemine consecretur, omnesque huic decreto rebelles anathematizavit, et nisi resipiscerent eorum bona jussit publicari.
Karolus Ticmam urb&m cepit. Simeon, p. 664 c. Anno Domini DCCLXXIV. Karolus, rex Francorum potentis- Capture of simus, nobilissimam Longobardorum urbem. Ticinam obsidione Pavia and vallavit, quam cum rege Desiderio cepit et Italiam totam suo r^cv,c,10?. . j. .. r Italy by imperio adjecit. Charles. De confcederatione inter Karolum et Offam vegem facia. Mahnesbur. Gesta
nos

Anno Domini DCCIXXV. Offa, rex Merciorum, undique vici- Presents reges amicos sibi concilians, ne hostes ei forent extranei, sent to

1 An error due to the compiler ; all the chroniclers speak of Alchred being expelled, not dying, this year.

348

MATTH^EI PARISIENSIS

A.D. 775. qui in regibus propinquis tot patravit offensas, Karolum mag- Regum, i. Charles by num, regem Francorum, frequentibus exeniis amicum facere 90, P- 127. Una. curavit.1 Inimici autem antea erant ad invicem, ita ut in alteratris regnis etiam negotiatorum commeatus utrobique prohiberentur; sed ex litteris Karoli magni, Francorum regis, inter eum et Offam firmum amicitiaa fbedus fuisse compactum ostenditur evidenter:2 Letter of " Karolus, gratia Dei rex Francorum et Longobardorum et MalmesCharles to patricius Romanorum, viro venerando et fratri carissimo, t>ur- Gesta Offa. Offae regi Merciorum, salutem. Primo gratias agimus omni- Q^^^'QQ potenti Deo de catholicee fidei sinceritate, quam in vestris Al'so Vita' laudabiliter paginis reperimus exaratam. De peregrinis Offae, p. 20. vero, qui pro amore Dei et salute animarum suarum beatorum Apostolorum limina desiderant adire, cum pace sine Meaning of Offa's gifts.

Minatur degeneribus convalescens. Eit miles. Triumphat. Communi assensu consecratur in regem feliciter. Karolus rex Francorum ipsum jam timet et muneribus veneratur.

^A Karolo dona data sunt Offae, nmcro, zona, 1 Nota quid Cingat ut imbelles clemens feriatque resignent . belles; Karoli j Pallia donantur velut his secreta tegantur; dona. Tiro mucrone sed et utens munere zonae Indomitos punit, pronos sibi nectit et unit, _Palliat arcana ne signent pallia vana. Offa restauratus regali stirpe creatus * Erigitur, spernit qusQ degenerantia cernit. Armis donatur, Cato,f Mars,| Paris hinc reputatur Quo floret tuta duce Mercia lege statuta; Ense superborum vices reprimens dominatur, Hunc rex Francorum Karolus timet et veneratur. Communi voto cum clero Mercia toto Offaa concedit sese cui mitis obedit; Ergo coronatur, ex tune rex jure vocatur.
2 Par. has here in the margin: (Twysden). The variations in the " Verte duo folia et invenies hanc copy preserved by the original com" epistolam in inferiori margine folii piler are denoted by A. " bene et vere scriptam." The * Vel, Offa recordatur quod ab letter is here printed from this indignis reprobatur. latter copy in p. 118, which agrees f Sapiens et moralis. J Bellicosus. with that in Malmesbury and in the Life of Offa. Part of the letter is Elegans et pulcher. also given by Diceto, col. 608

CHRONIC A MAJOR A.
Malmesb. Gest. Keg. i. 93, p. 129.

349

omni perturbatione vadant; sed si aliqui non religion! ser- A.D. 775. vientes, sed lucra sectantes, inveniantur inter eos, locis Letter of opportunis statuta solvant thelonea; negotiatores quoque Charles to Offa. volumus, ut ex mandate nostro patrocinium habeant in regno 1 nostro legitime; et si in aliquo loco injusta affligantur oppressione, reclament se ad nos vel nostros judices, et plenam jubebimus inde justitiam fieri. Cognoscat quoque dilectio vestra, quod aliquam benignitatem de dalmaticis 2 nostris vel palliis ad singulas sedes episcopales regni vestri, vel3 Ethelredi direximus, in elemosinam4 doinini Apostolici5 Adriani, deprecantes, ut pro eo intercedi6 jubeatis; nullam7 habentes dubitationem beatam illius animam in requiem esse, sed ut fidem et dilectionem ostendamus in amicum nobis carissimum; sed et de thesauro humanarum rerum, quern Dominus Jesus nobis gratuita pietate concessit, aliquid per metropolitanas civitates direximus; vestry quoque dilectioni unum baltheum et unum gladium Huniscum et duo pallia serica duximus destinanda. Valete." De signis ccelestibus.

Hen. Hunt. Anno Domini DCCLXXVI. Visa sunt in caslo rubea signa post Signs in iv.p.730. occasum solis et horrenda; et serpentes visi sunt in Suth-sexe, ^e skySerpents cum admiratione magna, ac8 si de terra scaterent. in Sussex. Leo Zacarus imperavit. Sigebert, col. 148. Anno Domini DOCLXXVII. Mortuo imperatore Constantino, Leo IV. Leo Zaccarus9 Eomanum adeptus imperium imperavit annis (Chazarus) emperor. quinque. Continuatio Jiistorialis. Simeon, Anno Domini DCCLXXVIII. Pethwinus Witernse, id est Can- Bishops of p. 664 B. didae Casa3, episcopus, tredecimo episcopatus sui anno diem Whithern. Hen. Hunt, clausit extremum ; cui Ethelbertus successit. Eodem anno ^eatn f iv.p.730B. Ethelwoldus et Herebertus, duces de regno Northanhumbrorum, contra regem suum rebellantes occiderunt Ealdulfum, cliff,
1 in regno nostro legitime] in regitime, A. 2 dalmaticis] dalmatistis, A. 3 A. inserts regni regis. 4 in elemosinam] So Par. A. has expectamus ex elemosina. 5 Apostolici'] Papse, A. 6 intercedi'] intercedere, A. 7 nullam . . carissimum] om. A. 8 ac . . scaterenf] Introduced by the compiler. 9 Zaccarus'] i.e. Chazarus. This name is not in Sigebert, nor in Hugo, nor the Historia Miscella.

S50
A.D. 778. and of Cynewulf and Ecga. Alfwold king of Northumbria. Capture of Bensington by Offa.

MATTS^EI PARISIENSIS

principem exercitus regis Ethelredi, apud Cunesclive,1 et postea Hen. Hunt, idem duces regis Kinewlf2 et Eggen ingenti preelio pereme-iv-P-73Brunt; rex autem Ethelredus fugit a facie eorum, et constituerunt regem Alfwoldum, qui decera annis regnavit. Offa rex castrum de Sensintona cepit. Anno Domini DCCLXXIX. Offa, rex Merciorum strenuissimus, id. pugnavit contra Kenulfum, regem Occidentalium Saxonum, in obsidione castri de Bensintona; sed Kenulfus martis casu minoratus a loco per fugam recessit, et invictus Offa castrum in sua recepit. Continuatio.

Exile of Anno Domini DCCLXXX. \ Ethelredus,3 rex Northanhumbrorum Simeon, Alchred of depositus, primo in urbem Bebbam et post ad regem Pictorum a- 774> , -nnrmnA TTinnf.TiiTm rlfir>osjsi nlii ofc finfim vif.Jtt f.fiTTniTin.Trit, V* nomine Kinothum decessit, ubi et finem vit^ terminavit. bna. Sellum inter NortTianhumbros exactum est. [Beorn] Anno Domini DCCLXXXI. Principes Korthanhumbrorum quen- Hen. Hunt, burnt by ^aw. consulem, et justitiarium suum, plus sequo severiorem. P- 73i Athe North- in SU1S . . ,.,, , j. /- j f Aumbrians ^dinciis44 combusserunt. Quo etiam anno, defuncto Simeon, Bishops of Kinewlfo, Lindisfarnensi antistite, Higbaldus successit. p. 665 A. Lindisme ' Continuatio. Hirene imperavit. Irene empress, Anno Domini BCCLXXXII. Hyrene cum filio Constantino im- Sigebert, perium Eomanum annis decem gubernavit.5 col. I4f. Cunesclive] Kings clive, Hunt.; Simeon mentions in 779 and HunCyningencJife, A.-S. Chron. Mr. tingdon in 778. 4 Hinde thinks the compiler intends in suis cedificiis~\ Introduced by Conniscliffe-on-the-Tees by this. the compiler. The A.-S. Chronicle (Symeon of Durham, p. 25, note h.~) has on Sele-tune. 2 5 Kinewlf] Kinewlfi, A. Par. inserts in the margin: 3 Ethdredus~] An error for Alcre- " Ebta haec ex cronicis Sigisberti dus. The compiler has been misled " [col. 149], Eodem anno Con- Prophecy by finding the mention of the death " stantinopoli quidam laminam auof Eadwlf in. Simeon in the year " ream invenit, et in ea virum jacen774, confusing him with the Aldwlf " tern cum hac scriptura, Christus or Aldulf mentioned by Simeon and " nascetur ex Virgine Maria, et Huntingdon in 778, and therefore " credo in eum. Sub Constantino supposing that the king whose exile " et Hirene imperatoribus, O Sol, is thus given by Simeon was the " iterum me videbis. De anno same as the Ethelredus whose exile " DCCLXXXH."
1

CHRONICA MAJOBA.

351

Hen. Hunt. Anno Domini DCCLXXxm. Alfwoldus, rex ISForthanhumbrorum, A.D. 783. iv.p.73lA. niigit Eomam propter pallium, et dedit illud archiepiscopo.1 The pall Quo etiam anno, defuncto Alcmundo Haugustaldensi episcopo, ^f^^by Thibeccus successit. Bishops of Hexham. Wiber.tus obiit, Sireburnensis episcopus. Plor. Wig. Anno Domini DCCLXXXIV. Wilbertus, Sireburnensis antistes,2 Bishops of MS. A. obiit,8 et Eastanus successit. Sherborne.
a. 816, p. 547.3 '

Karolus duces Saxonum ad fidem convertit. Sigebert, col. .149. Anno Domini DCCLXXXV. Withichindus et Albion, duces The Saxon Saxonies infideles, Karolo reconciliati baptizantur. leaders baptized. Kinewlfus rex interficitur.
Hen. Hunt. Anno Domini DCCLXXXVI. Kinewlfus, rex Occidentalium Sax- Cynewulf, iv.p.731 A. onum, cum regnasset viginti sex annis [et] contra Bribones et king f alios multos praelia plurima laudabiliter commisisset, exulavit gja-^ ^y' tandem juvenem quendam, nomine Kinehardum fratrem Sige- Cynehard. berti regis, quern Kinewlfus a regno, ut superius relatum est, Malmes- privaverat, habens ilium suspectum ne aspiraret ad regnum, bur. Gesta vel denique necem fratris sui in ipsum vindicaret. KineRegum, i. hardus vero tempori cedendum credens, dissimulans animo, 42, p. 57. quasi volens aufugit; sed mox cum furtivis prsedonum conventiculis, nemorosa petens abdita, in insidiis multis expectabat (Not in Malmes- diebus propter proverbium, quo dicitur, bury.)

Quod non longa mora dare solet, dat brevis hora.

Malmes- Interea dum rex Kinewlfus alienis amoribus serviens, in villa bur. Gesta q^gg Meritona4 dicitur, furtivse veneri indulgeret, et hoc a 42, p. 58. Kinehardo supradicto compertum fuisset, cum suis complicibus domum foris obsedit; sed rex, qui cum parvo comitatu et quasi solus advenerat, ut se ab hostibus undique vallatum cpmpe-p. 115. risset, ostia domus obclusit, sperans latrones vel terrere imperio vel naulcere alloquio, sed frustra; nam cum a multitudine rex circumventus fuisset, dum cedere hostibus damnum glorise suse arbitraretur, defensioni vacans ipsum Kinehardum crudeliter vulneravit; hoc autem viso, Kinehardus cum suis in regem irruens, ipsum interfecit. Pauci quoque ex clientela regis,
1 i.e. Eanbald I., archbishop of York. 2 antistes} antistites, A. This entry is altogether misplaced.

obiit] esse, A. The mention of Merton comes from Hunt. p. 731 B.

4

352

MATTH^I PARISIENSIS

A.D. 786. qui aderant, dum non manus dare, sed dominum suum vindi- Malmesb. care intendunt, omnes fuerunt pariter obtruncati. Continue Gest. Beg. fama dilabitur ad principes perempti regis, qui non longe ex- ** ' **' cubias agebant, inter quos Osricus major cseteris socios hortatur ne tantam ignominiam inultam dimitterent; strictis Death of ensibus irruunt in hostes. Kinehardus hoc videns cognationem Cynehard. praatendit, multa pollicetur, sed ubi nihil proficit, suos ad resistendum accendit; tandem regiis ministris justa proveniente victoria, Kinehardum cum suis omnibus peremerunt. Corpus vero regis Wintonise sepultum est, Kinehardi autem apud Rependune,1 quod tune nobile coenobium erat et famosum. BritJiricus rex West-Saxonum constituitur.
Beorhtric Anno Domini DCCI/XXXVII. Defuncto rege Occidentalium Hen. Hunt. succeeds Saxonum Kinewlfo, Brithricus filius ejus successit in regnum iv.p. 731 c. Cynewulf.

sedecim annis. Bishops of Quo utique anno, defuncto Celdulfo2 Dorkecestrensi episcopo, Dorches- Aldulfus successit. ter. Sanguis de ccelo pluit.

Prodigy. Anno Domini DCCLXXXVIII. Sanguis de caalo in terram pro- Sigebert, Death of Q. fluxit, et regina Bicdritha diem extremum clausit. col. 150. Bicdritha. Simeon, p. 666 D. Adrianus Papa. Council of Anno Domini DCCLXXXIX. Adrianus Papa legates misit in Hen. Hunt. Cealchyth. Britanniam ad fidem, quam Augustinus praedicaverat, reno-iv.p. 731 c. vandam. Ipsi vero a regibus cum clero et populo honorifice Vita Offa;, suscepti super stabile fidei fundamentum pulchre eedificaverunt, " P- 25Christi gratia cooperante. Tenuerunt autem concilium apud Ch.alch.uthe, ubi Lambertus, archiepiscopus Cantuariensis, partern sui episcopatus archiepiscopo Lichesfeldensi resignavit: Ecgfrith in illo quoque concilio Ofia, rex Merciorum potentissimus, in Id. p. 26. crowned in regem fecit3 solemniter coronari Egfridum, filium suum pri9 s mogenitum, qui deinceps cum patre, juvenis piissimus et animo nobilissimus, usque ad finem vitae ejus regnavit. Bepton. The A.-S. Chronicle says Axminster, p. 332. 2 This is most probably a careless copy of the entry in Flor. Wig. MS. A.p. 5462," Defuncto Higberhto " Licetfeldensi episcopo, successit " Aldulfus." There is also proba1

bly some confusion with Aldulf, bishop in Lindsey in 750, and Aldulf, bishop of Mayo, consecrated in 786. See Stubbs's note to Hoveden, a. 786, i. p. 11, note 3. 3 fecit'] fecere, A.

CHRONICA MAJOEA. Simeon, p. 667 A.

353

Eodem anno rex Northanhumbrorum Alfwoldus, conspiratione A.D. 789. facta ab ejus patricio, Sigan nomine, miserabili morte occisus Murder of Alfwold, est juxta Murum, cujus corpus in ecclesia Haugustaldensi se- king of pultum est. In - loco autem, quo rex praefatus interfectus fait, Northuma plurimis visa est caalitus lux emissa, cujus rei novitate a bria. fidelibus loci illius ecclesia constructa est, [et] in honorem Dei ibidem et sanctorum Cuthberti et regis Oswald! consecrata Hor. Wig., est. Successit ei in regnum Osredus, filius AJcredi, trinepos1 Osred succeeds. App., Idas regis, uno anno. p. 640 A. Crux apparuit in vestimentis Jiommum. Hen. Hunt. Anno Domini DCCXC. Apparuit signum crucis in vestibus Portent, iv.p.731. hominum, quod dictu et auditu mirabile fuit. Illud enim factum credimus ad prasmunitionem gentium regionis, ut plagam Danorum, quae proxime secuta est, possent evitare. Bens Brithricus filiam OffoB regis duxit. Anno Domini DCCXCI. Eex Occidentalium Saxonum Brithricus, Marriage Malmesb. Gesta ut ampliorem gratiam apud propinquos inveniret, filiam Offse of BeorhBegum, i. regis Merciorum, eo tempore potentissimi, in conjugium ac-tnc ^k 43, p. 59. cepit; cujus affinitate fultus Egbertum solum regalis prosapias j^L-^ ' superstitem, quern regni sui utilitatibus futurum metuebat Of Qffa. hostem, in Franciam fugavit. Quo expulso rex secure vacabat Ecgberht otio, cum gens Danorum piratica rapina vivere assueta, tribus banished, advecta navibus, pacena provinciaa perturbavit. Istos2 quoque ^rst arriquasi exploratores advenisse suspicandum est, ut ubertatem T? patriae explorarent, sicut postea Danorum multitudo superveniens, quaa totam replevit Britanniam, luce clarius denxonstravit; tune vero furtive appulsi, regiam villam, quaa prope erat, aggressi, villicum regis, qui eis ad pugnam occurrit, pereHen. Hunt, merunt. Hie primus ex Angligena natione interfectus est, sed iv. p. 73 IE. multa postmodum ex eis milium milia corruerunt; tandem a Malmesb. multitudine populorum occurrenti excussa Danorum praada, ad Gest. Beg. naves fugere compulerunt. i. 43, p. 60. Rex Osredus a regno suo fugatur. Hen. Hunt. Anno Domini Bccxci.3 Bex Osredus dolo suorum a regno fu- Osred iv. p. 732 A. gatus est, cum anno uno regnasset, [et] Ethelredus, filius Mol, expelled.
1 trinepos."] This error for trinepotis arises from joining together two sentences of JFlor. Wig. App. p. 640 A. 2 Istos'] Istis, A. 3 Sic. In O. W. the numbering

783 occurs twice, and thus they agree again here. A. had originally two years numbered 786; Paris has altered them up to 791, leaving two thus numbered.

354
A.D. 791. -ffithelred Mol. Osred slain. Synod at Finchale under archbp. Eanbald.
ConstantineVI. emperor. Synodal letter sent by Charles on image worship. Letter of Alcuin.

MATTH^II PAEISIENSIS

in regno substitutes. Hoc quoque anno, qui quartus est post- Hen. Hunt, quam Osredus primo rex fuerat, com viribus congregatis rediret, iv.,p.732A. Tit Ethelredum, per quern, expulsus fuerat, a regno expelleret, inter eundum captus est apud Tinemutham et occisus. Eodem Simeon, annol congregata est synodus in loco qui Fincbale dicitur, prae- P- 670 A. sidente archiepiscopo, cum suis suflraganeis episcopis et aliis multis. ContmuaMo. Constcmtmus vm/peravit.

Anno Domini DCCXCII, Constantinug Romanum adeptus im- Sigebert, perium septem annis imperavit. Eodem anno Karolus, rex col. 151. Francorum, misit librum synodalem ad Britanniam, in quo verse fidei multa reperta sunt obviantia, et eo maxime quod psene omnium Orientalium doctorum unanimi assertione est diffinitum, imagines adorare debere, quod omnino ecclesia catholica execratur; contra quod Albinus scripsit epistolam, ex auctoritate divinarum scripturarum mirabiliter dictatam, illamque cum eodem synodali libro in persona episcoporum ac principum idem Marriage Albinus ad regem attulit Gallicanum. Eodem anno Ethelredus, id. p. 667E. of jEthel- rex Northanhumbrorum, .JSlfledam regis Offee filiam uxorem red and accepit. Rinsed. De Sancto Alberto rege et martyre. Murder of Eodem tempore rex Orientalium Anglorum Albertus,2 filius ^thelregis Ethelredi, a finibus regni sui, matre multum inhibente, of ^he Easf egressus> venit ad Ofl^m, regem Merciorum potentissimum, Angles. petens ab eo ut filiam suam3 ei daret matrimonio copulandam. Ojffa vero rex nobilissimus et genere clarissimus, cum dicti regis adventus causam cognovisset, suscepit ilium cum maximo honore in palatio regio, et tarn ipsi regi quam commilitonibug qui cum illo advenerant, omne quod potuit humanitatis
This is given in 798 by Simeon. The identification of the place seems due to the compiler. It is Wincanhalth in Simeon (ed. Hinde, p. 35). 2 Albertus ] So altered from Ethelbertus. These first two paragraphs are due to the compiler. See the life extracted by Eichard of Cirencester, i. p. 271 (ed. Mayor). 3 i.e. ^thelthryth. Par. inserts in the margin : " Desponsatur una filiarum regis
1

" Offse regi Occidentalium Brith" rico. " Desponsatur alia filia Oflfae " Etheldredo regi Norhamhimbro" rum. "Albertus rex Orientalium An" glorum postulans tertiam sibi " dari in uxorem, dolo regis, ut " dicitur, sed hoc non manifesto " verum est, dolo rero reginae, quod " manifestius est, suffocatus est in " thalamo ipsius reginse." This is from the Vita Offae, p. 23.

CHRONICA MAJORA.

355

obsequium exbibebat. Offa quoque rex cum reginam suam A.D. 792. Quendritham conveniret, et consilium quaareret de praamissis, Murder of ilia hortatu diabolico succensa viro fertur taliter respondisse : -3Sthelerht " Ecce," inquit, " tradidit Deus hodie vobis inimieum vestrum, " " cujus regnum tarn diuturno adoptastis desiderio, ut, illo " latenter extincto, regnum ejus in jus vestrum et successorum " vestrorum transeat in seternum." Oui rex mente nimium perturbatus ex mulieris persuasione, cum indignatione ipsam increpando, respondit, " Quasi una," inquit, " de stultis mu" lieribus locuta es ; absit a me, absit tarn detestabile factum, " quo perpetrate, mibi meisque successoribus foret opprobrium " sempiternum ; l " et Ms dictis, rex iratus ab ilia recessit. Interea, mentis perturbatione paulatim deposita, reges consederunt ad mensam, ubi regalibus esculentis refecti, in tympanis, citharis, et choris diem totum cum ingenti laatitia expleverunt. Sed regina interim malefica, a foedo proposito non recedens, jussit in dolo thalamum more regio pallis sericis et aulaais adornari, in quo rex Albertus nocturnum caperet somnum ; juxta stratum quoque regium sedile praeparari fecit cultu nobilissimo exstructum et cortinis undique circumdatum, sub quo etiam malefica ilia fossam parari fecit profundam, ut nefandum propositum perduceret ad efiectum. Eex vero Albertus, cum post lastum diem membra sopori dare proposuisset, adductus in thalamum memoratum in sedili prsefato residens, cum ipsa sella in fossae profunditate subito prascipitatus, a lictoribus, quos regina absconderat, suffocatus est ; nam ilico cum rex in foveam corruisset, projecerant super eum nefandi proditores pulvinaria cum vestibus et cortinis, ne damans audiretur, et sic rex et martyr innocenter extinctus accepit coronam vitse, quam repromisit Deus diligentibus se. Id. p. 25. Hoc tandem detestabile factum, quod regina. malefica in procum filiaa2 operata fuerat, cum ad commilitones occisi regis pervenisset, ante lucem recesserunt ab aula, ne de ipsis simile fieret judicium metuentes. Offa, quoque rex magnificus, cum de commisso facinore certitudinem comperisset, sese lugens, in coanaculo recludens. per tres dies cibum non gustavit ; j 1 i ,. immums, missa ex-dom of sed ,tamen, ,. . a morte regis Tnaberetur licet ^ Eagt peditione non modica, regmim Orientalium Anglorum suo Angles imperio copulavit. Sanctus autem Albertus, dum inhoneste seized by tumulatus, omnibus latebat incognitus ; donee corpus ejus, caelesti lumine declaratum, a fidelibus inventum et apud Herefordensem delatum civitatem, nunc tsedem episcopalem, miraculis exornat body et virtutibus illustrat. brought to _ ___ . _ ..... _ Hereford.
1 2

sempiternum] om. W. in procum filice is from Malmeisbury, Gesta Pontif. iv. 170, p. 305. 2 2

I\

356
A.D. 793.

MATTELEI PARISIENSIS

De morte Lamberti, Oantuariensis archiepiscopi.

Anno Domini DCCXCIII. Lambertus, Oantuariensis archiepi- Malmesb. Death of archbishop scopus, cum viginti septem annis [sedem laboriose] nimis te- Gest. j?on~ Jaenberht. nuisset, diem clausit extremum; quo apud Sanctum Augustinum '^ ' JEthel1 heard arch- sepulto in capitulo, Hathelardus, Wentanse civitatis episcopus, tredecim annis successit. "Eodem anno Eanbaldus, Eboracensis Hen. Hunt. bishop. Baldwulf archiepiscopus, Baldulfum2 apud Witerne, quse3 Latine " Can- 1V- P-732 Bbishop of " dida Casa " dicitur, episcopum consecravit.
Whithern.

De inventione Sancti Albani, Anglorum prothomartyris.

Translation of S. Alban by Offa.

Eodem anno Offa, Merciorum rex potentissimus, cum in urbe Vita Bathonia residens post diei laborem noctis quietem in strata regio caperet, angelo nuntiante, divino est admonitus oraculo, ut sanctum Dei, Anglorum sive Britonum prothomartyrem Albanum, de terra levaret et reliquias ejus in scrinio dignius collocaret. Rex vero divinis illico studens obtemperare praeceptis, accito Humberto, Merciorum arcMepiscopo, cujus sedes apud Lichesfeld nuper ab eodem rege fuerat constituta, divinam ei voluntatem indicat de prsemissis. Tune archiepiscopus memoratus, assumptis continue secum Ceolwlfo Lindesiensi et Unwona Legecestrensi episcopis, suis suffraganeis, cum innumera utriusque sexus et diverse setatis multitudine, regi die sibi statuta apud Yerolamium occurrerunt. Bex vero, dum illuc iter expediret, lucis radium, in modum ingentis faculae, caalitus emissum super locum sepulchri quasi fulminare 4 conspexit ; hoc quoque divino ab omnibus miraculo conspicato, tali indicio exstiterunt de visionis veritate certiores effecti. Tune populo in jejuniis, eleemosynis et orationibus sanctificato, antistites sacri sacerdota]j.bus adornati infulis affore sibi beati martyris auxilium flagitabant. Fuerat namque locus et memoria martyris post adventum Sancti Germani, Autissiodorensis episcopi, qui cum beato Lupo, Trecasinse urbis episcopo, ad exstirpandam haaresim Pelagianam in Britanniam venerant, annis circiter trecentis quadraginta quatuor omnino deleta ; siquidem gens pagana Saxonum, Jutorum, et Anglorum, Britonibus expulsis, Britanniam subjugaverant, ut superius constat prolixius exaratum, mox agros depopulantes, ignem in civitates et oppida accumulantes, sacras ecclesias solo tenus complanantes, sacerdotes detruncantes, cunctam pgene superficiem ina mari usque ad mare immisericorditer deleverunt. Hac
1 2

civitatis] ciritate, A. Baldulfum] om. 0. W.

fulminare]

Altered to fulmi-

naret in A.

s qucB . . . dicitur] Introduced by the compiler.

CHKONICA MAJOEA.

357

itaque tempestate, ecclesia beati Anglorum prothomartyris A.D. 793. Albani, quam Beda in Anglorum historia, post passionem ejus- Transladem martyris, miro tabulatu lapideo scripsit fuisse constructam, inter cseteras regionis ecclesias funditus est subversa ; unde et o01^^ sepulchrum ejus, quod in adventu Sancti G-ermani, et ante a passione martyris usque ad illius patrias desolationem, omnibus notum, et propter miraculorum frequentiam ab omnibus fuerat adoratum, tempore quo Offas regi angelico exstitit ministerio revelatum, erat incognitum universis. Facta igitur, ut diximus, oratione a clero et populo cum elemosina et jejunio, terrain percutiunt, et passim martyris sepulturam offendunt ; nee fuit necesse locum diu queerere, quern, divina dementia dignata est cselesti lumine revelare. Martyris igitur corpus, astante Ofla rege strenuissimo, in theca lignea, in qua prius a Christi fidelibus propter barbarorum ssevitiam fuerat tempore discriminis occultatum, reperiunt cum ipsis sacris omnium Apostolorum diversorumque martyrum reliquiis, quas ibi dudum Sanctus deposuerat G-ermanus. Movit haec inventio tam clerum quam populum universum ad lacrimas, et ob hoc maxime, quod fidem fecit dictis l sanctorum patrum de reliquiis 2 simul cum corpore repertis, quas legimus ad solatium martyris ejus sacro corpori fuisse conjunctas. Quid3 ergo? thesaurum, diu sub cespite absconditum, archiepiscopus cum suis episcopis de sepulchre levantes cum timore sancto, prsecedente solenni processione, in hymnis et laudum preeconiis, transtulerunt in quandam ecclesiam, olim extra urbem Verolamium in honorem beati martyris consecratam, ubi in locello, ex4 auro et argento simul et lapidibus pretiosis fabrefacto, pia patris pignora reponuntur. Eex autem propter regale signum, ut in posterum omnibus patesceret quod a rege inunctum est corpus et regi revelata "est inventio, caput circulo aureo fecit redimire.5 Quo in loco usque in hodiernum diem divina non
1 dictis} dominus, A., and so the Vita Offse (ed. Wats). West, has dictis. 2 reliquiis'] reliquis, A. 3 Quid] Quern, O. W. ; Quern utique, Vit. Offae. 4 ex . . . reponuntur'] Introduced by the compiler. 5 This sentence is added by Paris in the margin. It is enlarged from the Vita Offse. At the foot of the

page is a picture of the martyrdom of S. Alban, and the lines: " Albano cseso, tua sunt tibi lu" mina, csesor, " Eruta, siccata flumina, fons" que datur." And at the foot of the next page, a picture of the Invention, with the legend, "Invenitur Sanctus Alba" nus;" and over Offa's head,'' Rex Offa vel Offanus."

,*i^i*r?-fiqggpmffiy

358

MATTH^JI PAEISIENSIS

A.D. 793. desinunt celebrari miracula, sed, multis cernentibus, surdis ibi Vita Miracles at restituitur auditus, claudis gressus, caecis visus, et omnibus Offi EL, the tomb. cum fiducia beati martyris auxilium implorantibus, a Deo p ' mentis et corporis impertitur desiderata salus. Acta autem Id. p. 28. sunt hsec a passione ejus anno quingentesimo septimo, ab adp. 117. ventu Anglorum in Britanniam trecentesimo quadragesimo quarto, indictione prima, kalendis Augusti. TJt rex Offa Romam pergens pratum peregrmis emerit. His ita gestis convocat rex ibidem provinciale concilium, Id. Offa's council and et cum archiepiscopo Humberto, suisque suffraganeis et primajourney to tibus universis, cum quibus tractat de conventu monacnorum Rome. in loco illo congregando atque coenobio privilegiando, ubi prothomartyris regni sui reliquias invenit, et quern locum suo sanguine consecravit. Placet omnibus regis propositum, eique episcoporum laudat concilium,1 ut auctoritate Bomani pontificis canonizetur, simul et privilegietur monasterium in honorem martyris noviter construendum; et haec omnia ut digniorem sortiantur effectum, consulitur, ut per legates a latere regis destinatos, aut in propria persona, rex ipse super bis cum curia tractet Eomana. Bex vero suorum adquiescens consilio laboriosum arripuit iter, ut sicut beatus Albanus prothomartyr refulsit Anglorum, ita inonasterium ejus omnibus regni coenobiis possessiouibus simul et libertatibus prasferretur. He crosses Igitur rex mare ingressus ad portum in Flandria deside- Id. to Flan- ratum.' applicuit, veniensque ad quoddam oppidum Monasders, and 2 buys cer- teriolum nuncupatum, hospitandi gratia illuc divertit, ubi jumentis suis pabula non inveniens, miratur valde, quoniam tain meadows there, locus ille pratorum copia conspicitur abundare; quaerit ergo rex, cujus sint prata ilia? Sed responsum accepit, quod dominos plures haberent. Jubet autem rex, ut omnes compareant in conspectu ejus, et de pratis distrahendis admoneant venientes; indignantur3 non modicum qui hasc audiunt, asserentes sufficienter pratorum dominos in rebus temporalibus abundare. Oumque tandem nobiles illi ad regis praesentiam perducti fuissent, convenit eos de pratis distrahendis; quos cum audisset in omnimodis abundare divitiis, "Non sic," inquit rex, "abundatis, quin possitis amplius abundare. Wos " prata vestra comparabimus, non secundum eorum sBstima" tionem, sed juxta vestram voluntatem; nee erit ulla diffilaudat concilium} consulit prudentia, Vit. OflEae, which explains ei. 2 nuncupatum] om. O. W.
1

indignantur in the Vit, Offse,

abundare] not

CHRONICA MAJORA.

359

" cultas de pretio, licet nulla propitiatio l sit in distrahendo." A.D. 793. jjjg au(jitis, omnes cupiditate victi, a rege pro sua volixntate, pro pratis pretium2 acceperunt; quo facto, rex prata ilia con-which are / v secrat, et transeuntibus peregrinis omnibus resrali munificentia given for Vit. Offse.) connrmat, quatmus peregrim -IT ilocis pro tempore vel the use of o .' A in ilhs , jjrjujg ' herbaria vel fcenum in perpetuum habeant sine pretio, unde jumenta sua sustineant, ex regis beneficio. Ut rex Offa Romam perveniens cwndbium leati Albani \_privilegiaverit] .3
Id. p. 29,

Innumerata4 denique soluta pro distractione pratorum pe- His arrival cunia, a loco rex progreditur, et Romam tandem perveniens, at Rome. optata Apostolorum limina conterit, et diversorum loca sanctorum pia devotione percurrit. Deinde Adriano summo Pontifici Grant of sui causam adventus denuntians, et de loco simul et beato Pope Albano canonizando coenobioque construendo devote preces Adrian I. to the moporrigens, petitioni SUBS Komanam de facili curiam inclinavit, nastery of et ex hoc prsecipue, quod martyris inventio cselitus sit edocta. S. Alban. De monasterio fundando et ab omni episcoporum subjectione emancipando curiam consulit, cui Bomanus Pontifex taliter respondit: "O fili carissime Ofia, rex Anglorum potentissime, " devotionem tuam circa regni tui prothomartyrem non medio" criter commendamus, et monasterio construendo illudque " privilegiando* petitioni tu^ assensum gratanter prsebemus, " injungentes tibi in tuorum remissionem peccatorum, ut re" diens ad terram tuam, consilio episcoporum et optimatum " tuorum, quas volueris possessiones sive libertates beati Al" bani monasterio conferas, et tuo privilegio inde facto nos " originale tuum privilegio nostro roborabimus consequenter; " et monasterium illud in specialem KomanaB ecclesiae filiam " adoptabimus, et nostro illud apostolatui subiciemus, nullo " episcopo sive arcniepiscopo mediante."5
1 propitiatio ] propriatio, Vit. Offse. 2 pratis pretium] pretium pratis, A. 3 privilegiaverit ] So the Vita Offse. It is also omitted in W.West. 4 Innumerata'] Dinumerata,O.W., as the Vit. Offse. Paris inserts soluta, to make up the sense, evidently not knowing Dinumerata was the true reading. 5 Par. inserts in rubrick in the margin : "Ante hsec confecta fuit carta " nostra magna quam confecit rex " Offa de fundatione et possessioni" bus ecclesise Sancti Albani, quae " potest sciri per verba cartse illius, " quam ipse propria manu signavit " faciens crucem in principio au" ream."

360

MATTELEI PARISIENSIS

A.D. 793. His igitur auditis, rex, quid digue tantaa largitati repen- Vita Gift of dere valeat, secum pertractat; tandem divina regem inspi- Offse II., Offa to the rante gratia invenit salubre consilium, et in die crastina P* school at scholam Anglorum, quae tune Bomaa floruit, ingressus, dedit sibi ad sustentationem gentis regni sui illuc venientis, singulos Home. argenteos de familiis singulis, omnibus in posterum diebus, singulis annis; quibus videlicet sors tantum contulit extra domes1 in pascuis, ut triginta argenteorum pretitim excederet; et hoc tali largitate obtinuit, ut de regno Anglise nullus publice poenitens pro executione sibi injunctas poenitentise subiret exilium. Celebrata igitur donatione praedicta, et suscepta confessione a Papa peccatorum remissione, similiter cum summi Pontificis benedictione, ad propria rex magnificus remeavit. The moTune congregato apud Verolamium episcoporum et optima- Id. p. 30. nastery of turn suorum concilio, unanimi omnium consensu et voluntate S. Alban's founded by beato Albano amplas contulit terras et possessiones innumeras, quas multiplici libertatum privilegio insignivit. Monachorum OffiL vero conventum ex domibus bene religiosis ad tumbam martyris congregavit et abbatem eis nomine Willegodum praefecit, cui cum ipso monasterio omnia jura regalia concessit. Nota amDominabatur Offa rex magnus in viginti tribus provinciis, Id. plitudinem quas Angli "sciras" appellant, id est, in (i.) Herefordensi, regni regis Offani vel cujus episcopus sedem habet in eadem urbe; in provinciis (ii.) Wigornensi et Glovernensi, quarum episcopus sedem habet Offge. in Wigornia; in (iii.) Warewicensi, (iv.) Cestrensi, (v.) Stafordensi, (vi.) Scrobesbernensi et (vii.) Derebiensi, quarum episcopus sedem habet in Lichesfeld; in (viii.) Legecestrensi, cujus episcopus in eadem urbe sedem habet; in (ix.) Lincolnensi, cujus episcopus sedem habet in Lindesia; (x.) !N~orhamtonensi, (xi.) Oxoniensi, (xii.) Buckingehamensi, (xiii.) Bedefordensi, (xiv.) Huntendunensi, (xv.) Canbregensi, et dimidia Hertfordensi, quarum episeopus apud Dorkecestriam sedem habet; in provinciis (xvi.) Essexias et (xvii.) Middelsexias, et dimidia (xviii.) Herefordensi, quarum antistes sedem habet in urbe Londoniarum; in (xix.) Norfolc et (xx.) Suthfolc duo sunt episcopi, unus Helmhamensis, et alter Domucensis; dominabatur ebiam (xxi.) Snotingensi provinciae, cujus Christianitas ad archiepiscopum Eboracensem spectat. Ex his omnibus provinciis dedit rex praefatus denarium beati Petri, ut 2 prasdictum esfc, quod Anglice "Eomscot" appellatur.
1 2

damos] domibus, A. W. ut . . . appellatur] Introduced by the compiler.

CHRONICA MAJORA.

361

De possessionibus ab Offa monasterio Sancti Alba/ni collatis.

A.D. 793.

Dedit praaterea Offa, rex potentissimus, beato prothomartyri Demesne of Albano villain suam dominicam, quse viginti ferme miliariis Winslow given by a Verolamio distat et " "Wineslawe" nuncupatur, et tantun- Offa to S. dem per circuitum,1 sicut usque hodie scripta regis testantur, Alban's. quae in praefata basilica continentur; quee videlicet basilica tanta libertate previlegiata refulget, ut ab Apostolica consuetudine et redditu qui "Romscot" dicitur, cum neque rex, neque archiepiscopus vel episcopus, abbas vel prior, aut quilibet in regno ab illius solutione sit immunis, ipsa quidem sola quieta est; in presbyteros autem et laicos totius posses- p. 118. sionis su33 abbas, vel archidiaconus monachus sub ipso constitutus, jus pontificale exercet, ita ut nulli archiepiscopo vel episcopo aut legato, nisi summo tantum pontifici, subjectionem2 impendat. Hoc quoque sciendum est, quod Offa rex S. Alban's magnificus, tempore quo beati Petri vicario, Romange urbis allowed to Pontifici, redditum statutum, id esfc Romscot, de regno suo collect and keep for its concessit, ipse a Pontifice Romano impetravit, ut ecclesia beati own use Albani Anglorum prothomartyris eundem Romscot ab omni the Kom-j Hertfordensi provincia, in qua sita est ecclesia ssepedicta, scot from fideliter colligeret, et collectum in usus proprios remitteret. Hertfordshire. TJnde et ipsa ecclesia, sicut a rege omnia jura regalia, ita habet abbas loci illius, qui pro tempore fuerit, pontificalia ornamenta. Et haec de Sancto Albano ad tempus dicta sufficiant.3

De signis ccelestilus, quce famem et mortalitatem prcecurrerunt.

Flor.Wig. Anno Domini JDCCXCIV. Defuncto Humberto,4 Lichesfeldensi p. 546 A. archiepiscopo, Higbertus successit. Eodem anno miseram Simeon, Anglorum gentem dira prodigia terruerunt; nam fulmina Portents. P* ' abominanda et dracones per aera ictusque5 ardentes volitare videbantur, quss signa famem validam et hominum stragem Hen. Hunt. non modicam figurabant venturam; si quidem supervenientes iv. p.732B. Dani cum ISTorwegensibus gentem Norhanhumbrorum et Lindisfarnensium miserabiliter perimentes, ecclesias Christi cum * Simeon, suis habitatoribus destruxerunt. Lindisfarnensis utique insula, Descripp. 668 A. octo vel amplius se miliariis extendens, nobile habet monas-tion of Lin terium, quo pater eximius antistes Cuthbertus positus erat, disfarne. cum aliis prsesulibus, qui ejus successores sanctissimi exstitecircuitum] circuitu, A. subjectionem] subjectione, A. 3 sufficiant'] sufficiunt, W. This sentence is introduced by the compiler.
a 1 4 Apparently an error for Berthuno. ' 5 ictusque] utriusque, O. W.

362

MATTH.EI PAKISIENSIS

3 A.D. 794. runt. Lindis vero rivnlus est, quod excurrit in mare, duo- Simeon 2 rum pedum habens latitudinem quando minor fuerit et videri p. 668 A. Lindisfarne. potest; sed quando asstus maris major fuerit, tune nequit

Hsec ex chronicis Eusebii.3 Ecgfrith Oflfe regi Merciorum iv. kal. August! defuncto films Flor. Wig. succeeds ejus Ecgbertus4 in regni gloriam successit, et centum p' Offa. quadraginta uno diebus regnavit. Eodemque anno vitam finivit. Cui vir magnificus et sancta sobole Cenwulf. felix Kenelphus successit, qui in pace, justicia, et pieEadbriht tate regni rexit gubernacula, Mortuo autem Ecgfred Robert de Pren, king rege Anglorum regnavit Eadbertus, qui et Pren, tribus ^ i' co 4 5 of Kent. annis, et captus est et abductus a Kenulpho.
De persecutione Constantmi imperatoris. Anno Domini DCCXCV. Constantinus imperator multos sibi Sigebert, Cruelty of c Constan- suspectos oculis privavit. tine VI. Papam Stephanum, quem per annos quadraginta carcere in- Id. a. 770, Cruelty of co1 146 Constan- clusum tenueratj crudeli morte damnavit; et omnes sibi sus- - 5 tine V. to pectos vel subjectos super lignum sanctas crucis jurare fecit, Pope Ste- quod nullam Dei aut sanctorum imaginem venerarentur, nephen II. que Dei genitricem invocarent. Eos autem, qui vigilias Deo and others. agebant, qui religiose vivebant, vel qui sanctorum reliquias penes se habebant, condemnans, patrimoniis privabat, et modis omnibus cruciabat; qui reverentiores erant, eorum barbis cera et pice illitis, amburebat. Monachos ut uxores, monachas ut viros, ducerent, cogebat; quod multi respuentes ad palmam martyrii pervenerunt; nee sub alicujus gentilis persecutione Death of plures quam sub hac martyrizati leguntur. Hoc quoque anno Hen. Hunt. Sicga. Sigar dux, qui beatum regem Alfwaldum indigne peremerat, ^v- P- 732 B. digno periit cruciatu. Leo BomcB sedit. Pope Leo III. Anno Domini DCCXCVI. Adriano Papa defuncto, Leo successit Vit. PontifA annis viginti, mensibus quinque, diebus sedecim, et cessavit sedes tribus diebus.
quod~] Sic, Simeon flumen, which the compiler has altered to rivulus, and forgotten to alter the relative. 2 latitudinem] latitudinis, A. 3 Eusebii] Sic, probably from the
1

Lindis videri.

St. Alban's copy of the Chronicles from which this is .taken being bound up with that of Eusebius. 4 Ecgbertus} Sic, for Egferihus, or Ecgfredus. 5 jurare] jure, A.

CHRONICA MAJOBA.

363

Eodem anno tres orbiculi1 visi sunt circa solem, significantes A.D. 796. fortasse multorum regum et nobilium mortem, qui illo anno Portent, Hen. Hunt ex hoc sseculo transierunt; nam eodem anno rex Northan- ^?^l ^ iv. p. 732 c. humbrorum Etheldredus, propria relicta uxore, novam duxit, Of jfoj.^. Simeon, unde et propria gente interfectus est; cui Osredus 2 successit umbria. p. 669 B. in regnum, sed illo vicesima quinta3 regni sui die defuncto, Osbald. Eardulfus ei successit in regmim, et decem annis regnavit.4 "?arJ^f' Id. p. 669 c. Hoc quoque anno Eanbaldus, Eboracensis archiepiscopus, de- 0 fY 0 rk.' Hen. Hunt, cessit, et alter Eanbaldus successit. His etiam diebus defuncto Eadbriht iv.p. 732 c. Ethelberto,5 Oantuariorum rege, Eadbertus successit. Per Pren, king Id. p. 732 B. idem tempus post Lambertum, Cantuariensem archiepiscopum, ? ^^" jiEthelbardus archiepiscopatum regendum suscepit. of Canterbury. De movie et sepultura OffoB regis Merciorum.
Vita Offse II., p. 32.

Eodem anno Offa,6 rex Merciorum magnificus, constructo fere Death of nobilissimo post inventionem beati Albani monasterio, in villa, Offa. quse Offeleia nuncupatur, juxta multorum opinionem diem clausit extremum; cujus corpus apud villam de Bedefordia delatum, in capella quadam extra urbem, supra ripam Uscas fluminis sitam, The chapel more regio dicitur fuisse sepultum. Refert autem usque in in which hodiernum diem omnium fere comprovincialium relatio, quod he was buried, capellarpreefata longo usu et violentia illius fluminis sit sub- swallowed versa, atque ejus rapacitate, cum ipso regis sepulchre, in flumen up in the prsecipitata; unde et usque in prgesens sepulchrum illud ab Ouse. hominibus loci, tempore sestivo ibidem balneantibus, quandoque in aquas profunditate videtur esse conspicuum, et quandoque licet diligentissime queeratur, ac si res fatalis esset, non invenitur. Successit7 autem Offae regi strenuissimo in regnum Egfri- Offae regi dus filius ejus, qui, patre vivente, ei conregnaverat annis successit octo. Egfridus ergo juvenis egregius et animi nobilitate Egfridus filius ejus prasditus, protinus cum fuisset in regno confirmatus, pia patris in regno Mercio1 2

orbicuK] ortuli, A. Osredus} Sic, for Osbaldus.

3 vicesima quinta] post xxvii. dies, Simeon. 4 et . . regnavit] Introduced by the compiler. 5 This must be ^Ethelberht II., who died in 760. Hen. Hunt, p. 730 B. 6 Par* has in rubrick in the margin : " Huic contemporaneus fuit " magnus Karolus rex Francorum,

" qui et imperatorfuitEomanorum; " et hie hanc epistolam misit regi " Off8e,"in margine hujus paginaj " inferiori." And in the lower margin is the letter, as given above p. 348, headed'"Exj^historia Bri" tonum." Above in black is, " Cum idem rex O. regnasset xxxix " annis." 7 This seems to be original. Cf. Malmesb. Gesta Regum, i. 94, p. 129.

364

MATTHdH PAEISIENSIS

A.D. 796. imitatus vestigia, ecclesise beati Albani, Anglorum prothomarGifts of tyris, terras multas efc possessiones devotus contulit; illasque Ecgfrith to cum aliis omnibus, quas pater ejus ecclesiee prasfatas contulerat, S. Alban's. cum omnibus libertatibus regiis, quas liberiores habet vel alicui ecclesiee conferre potest, suo privilegio confirmavit et ejus donation!,1 ut perpetuas firmitatis robur obtineret, juxta morem ecclesiae Romanaa, omnium episcoporum, comitum, et baronum totius imperil sui subscriptionem et signum crucis apposuit. Et praaterea patris in omnibus cupiditatem declinans, qusecumque ille ad exaltationem regni sui ex diyersorum possessionibus monasteriorum attenuaverat, ille prona devotione restituit, et suo privilegio cunctis id petentibus roboravit. Ad petitionem Maltnesquoque Athelhardi, Cantuariensis archiepiscopi, emollitus, dig- bury, Gest. Pontif. i. g, nitates ab archiepiscopo Lamberto, ut 2 prasdictum. est, amissas p. 17. libenter restituisset, nisi mors immatura ilium de medio sustuHis early lisset; nam centesima et quadragesima prima die post exitum Flor. Wig. death. patris defunctus, omnibus3 regni sui nationibus causam pras- p. 546 D. buit magni doloris; unde nee arbitrandum reor,4 quod juvenis Malmesadeo nobilis mortuus sit propter peccata sua, sed quia pater bury, Gest. Reg. i. 94, ejus, pro regni sui confirmatione, sanguinem multum effudit. p. 130. Succession Successit ei in regnum Merciorum Kenulfus, vir magnificus, Flor. Wig. of Cenwulf. Cuthberti filing et trinepos5 Wibbse regis, viginti quatuor annis. App., His chil- Huic regina sua Alfritha genuit Kenelmum, postea sanctum, p. 638 C. dren. et filias Quendridam et Burgenildam.

Qualiter AtJielJiardus, archiepiscopus Cantuariensis, dignitatem revocavit amissam. Cenwulf. Anno Domini DCCXCVII. Eege Merciorum Kenulfo regni Malmesb. He restores diademate insignito, in palatio religiosus, in bello exstitit ut leo 6 Gest- EeSthe digni- victoriosus. Accedentes ad eum JEthelhardus Cantuariensis *' 9.5' es o Can- et Eanbaldus Eboracensis archiepiscopi, super amissa Can- j^ ^ ". tuariensis ecclesise dignitate regem convenerunt; qui ab ipsis Pontif. quantum nefas in mutilatione Cantuariensis dioecesis antecessor i. 8, p. 17. ejus Offa rex commisisset edoctus, antiquitatis morem devotissime reparavit. Missis igitur ad Leonem Papam, Adriani successbrem, sua et omnium Anglorum pontificum epistolis, ipso archiepiscopo ^Ethelhardo legationem7 graviter fungente,
1
2

donationi] donatio, A.
i. e. a. 789, p. 352.

et trinepos] trinepotis, Flor.

omnibus . . doloris] Introduced by the compiler. 4 Alcuin is speaking, the extract given by Malmesbury coming from a letter of his to Osbert.

6 ut leo~\ Introduced by the compiler. Simeon, p. 669 o, has been used, as well as Malmesbury. 7 Sic, Malmesbury having amministrante, instead of fungente.

Wig.

CHRONICA MAJORA.

365

Malmesb. quod petiit impetravit; unde profecto ad laudem archiprgesulis AJX 797. Gest. Pont, illius et gloriam excellentius preedicatur ipsam pristinam re- Bishops of i. 12, p. 19. vocasse dignitatem, quam adquisitam custodire. Eodem anno, Worcester. Flor. Wig. Archbp. p. 544 E. Mildredo Wigorniensi antistite defuncto, Weremundus successit; Eanbald Simeon, quo utique anno Eanbaldus, Eboracensis1 archiepiscopus, accepto receives p. 669 D, E. pallio, post Ethelbertum antistitem ordinavit Eadredum, the pall, adjuncto sibi Higbaldo episcopo,2 ad pontificatus honorem tertio and ordains kalendas Novembris, in loco qui Wdeforda nuncupatur. Eadred to De munificentia Eenulfi, regis Merciorum. Gontmuatio historialis.
Hexham. p. 119.

Hen. Hunt, Anno Domini BCCXCVIII. Kenulfus, rex Merciorum, Cantise Capture of iv.p. 732D. provinciam hostiliter perlustrans praedatus est, regemque Eadbriht eonim Eadbertum, cognomine Spren, viribus sibi imparem Pren by Cenwulf, Malmesb. comprehendit, et vinctum secum cum victoria reduxit. Sed who soon Gest. Reg. non multo post, cum apud Wmchelcumbam ecclesiam, quam after frees i. 95, fundaverat, fecit dedicari, ipsa consecrationis die regem him. p. 131. captivum ante altare manumittens libertate donavit. Aderat Liberality ibi Outhredus, quern Kenulfus rex prasfecerat Oantuaritis loco of Cenwulf Eadberti supradicti. Basilica plausibus resonabat, platea dis- on the cursibus fremebat, quod illuc in conventu tredecim episcoporum dedication of Winchet decem ducum nullus largitatis passus est repulsam, dum comb. singuli refectis marsupiis hinc abibant; nam praater ilia exenia, quse optimates susceperant, insestimabilis pretii et numeri, in utensilibus, vestibus, equis electissimis, omnibus, qui agros non habebant, libram argenti, presbyteris marcam auri, monachis solidum unum, et postremo multa universo populo erogavit; monasterium quoque tarn magnis ampliavit redditibus, quod Simeon, hoc tempore incredibile videatur. Eodem anno Eanbaldus, Second p, 670 B. Eboracensis archiepiscopus, apud Finchale synodum congre- synod of Id. p. 669 E. gavit. Per idem tempus, rex Northanhumbrorum Eardulfus, Finchale. in loco qui " Billingeho "3 dicitur, praalium commisit contra Battle of Billingeho Wadse ducem et alios quosdam conspiratores suos; sed demum (near multis hinc inde interfectis, rex regaliter victoriam obtinuit WhaUey). Sigebert, ex hostibus supradictis. Hirene sola imperavit annis tribus. Irene sole col. 152. empress. De sancto Papa Leone* Anno Domini DCCXCIX. Romani inter se dissecantes Leonem Mutilation Simeon, p. 671 B. Papam, virum sanctum et omni laude dignissimum, appre- and mirahendentes ligaverunt, linguam amputaverunt, oculos eruerunt, culous recovery of Of Hexham. Of Lindisfarne. 3 On the identification of this place, see Mr. Hinde's note, Symeon of Durham, p. 35.
2 1 4 Par. adds to this title, " De quo " ad hoc signum + notatum mi" rabile reperies miraculum," as below.

366

MATTH^I PAEISIENSIS

A.D. 799. atquel demum a sede Romana expulerunt; eumque semivivum Simeon, Pope Leo relinquentes inter 2 lictorum blasphemias turpe facinus commi- Pm. gerunt j sed miserator et misericors Dominus, qui sperantes in se non relinquit, linguam ei et oculos mirabiliter restituens, ad pristinam dignitatem melius quam prius fecerat videntem ac verbum fidei praadicantem revocavit.

dicens ; " Leo, corrige excessus tuos, et te prsebeam ad " summum gradum." Ille tiujus vocis memor de rhetorica se transnlit ad theologian), mutatus penitus in alterum virum, castus et modestus, diligens et peritus ; et factus est peritissimus rhetor et theologus. Vacante igitur sede Apostolica sublimatus est in eadem. Et cum primo celebraret solenniter, facta est ei oblatio non modica. Inter offerentes igitur qusBdam mulier ad quam aliquando habuit accessum, ut dicebatur, manum ipsius Leonis suaviter comprimens et comprimendo deosculans incentivum libidinis in Papa excitavit. Ille post Missarum sollemnia se ipsum redarguens in conclavi sedens manum suam subito amputavit, juxta illud evangelicum, " Si pes tuus vel manus scandalizet te, abscide et " proice ab te/' etc. Cum igitur vocaretur ssepe ad ministerium suum, ssepe se excusaret, nee darentur amplius inducise a fratribus nescientibus eum mancum, divertit se Papa in locum secretiorem, et se prosternens in oratione devota ante altare beatse Virginia dixit; "Ocle" mentissima Virgo, promovisti hactenus et sullimasti, " respice nunc in me miserum qui cepi ultionem de meo " transgressu, ne confundar; sed nunc confer consolaPs. ci. 11. " tionem ne conquirendo dicam, Elevans allisisti me/' Beata igitur mater misericordise, manum truncato brachio novam restituit. Papa igitur qui adhuc manum priorem quam absciderat reservaverat, fratribus convocatis seriatim quse acciderant explicavit, ne laus beatae
atque . . . . expulerunt} Prom Hen. Hunt. iv. p. 732 . 2 inter . . . . commiserunt} In1

Leoni adhuc adolescentulo de lascivia poenitenti dum Legend of Pope Leo oraret ante altare beatse Virginia, apparuit eadem HI.

serted by the compiler. The rest of the sentence is altered and enlarged from Simeon's account.

CHRONICA MAJORA.

367

Virginis occultaretur; et ostendit ille immo omni ec- A.D. 799. clesise manum quam prius absciderat, et causam non Legend of celavit; et qualiter in oratione prostrate apparuit ei Leo III. beata Virgo et mamim manco restituit. Et statutum est tune quod nunquam ex tune manus Papse ab obferentibus deoscularetur, sed pes; cum ante fuerit consuetude quod manus non pes deoscularetur. In hujus miraculi memoriam reservatur adhuc manus abscisa in thesauro Lateranensi, quam Dominus custodit incorruptam ad laudem matris suae.
De persecutions Da/norum. Anno Domini DCCC. Exercitus1 paganorum nefandissimus The ecclesias de Hercenes et de Tinemutha crudeliter spoliavit et churches in Hartness cum spoliis ad naves recurrit. and TyneEodem anno Headredus, Haugusdaldensis antistes dictug, mouth obiit, et in loco ejus Eardbertus successit. Quo etiam anno, spoiled by Alhmundus, filius Alchredi regis, a tutoribus Eardulfi, regis the Danes. Northanhumbrorum, apprehensus est, ejusque jussione cum Bishops of suis profugis interfectus. Eodem tempore, decimo kalendas Hexham. AUunund Januarii, ventus ingens ab Affrica veniens suo flatu horrido slain. urbes et arbores radicitus evulsit, mare ultra terminos suos Great exiens2 multam pecorum stragem in locis diversis fecit. storm. Eodem anno rex Francorum Karolus, vir eximiaa virtutis, Charles at cum innumera armatorum copia Eomuleam ingressus urbem, Home ; loca sancta frequenti visitatione percurrit; ibique per menses his gifts, aliquot demoratus, ecclesiam beati Petri et Pauli Apostolorum and punishChristi donis3 regalibus exornavit, in auro videlicet et argento ment of enemies et lapidibus pretiosis; Leonem quoque Papam venerabilem thePope of variis munificentiis honoravit; ejusque adversariis dispersis, Leo III. quosdam interfecit et quosdam in exilium relegavit, nonnullos et patibulo suspendi prsecepit. Ka/rolus imperator. Id.p.67IE. Anno Domini DCCCI. Karolus rex magnus, cum in urbe Roma Charles plurima, quae ad honorem Dei et utilitatem populi spectabant, crowned disposuisset, in die Dominicae Nativitatis, cum ducibus, magis- ^ pPe
This is peculiar to the compiler, though Simeon mentions an irruption of the Danes " ad ostium Doni "amnis" in 794. See also Huntingdon, p. 732 D.
1 2 exiensj exigens, W., altered to erigens. 3

Simeon, p. 671 c.

dams'] A. inserts earn.

368

MATTKffil PARISIENSIS

A.D. 801. tratibus et militibus et turba magna nimis, basilicam principis Simeon, Leo HI. at Apostolorum Petri ingreditur, ubi a domino Papa Leone pur- P- 671 BKome. pura regali induitur, corona aurea capiti ejus imponitur, et regale sceptrum ei in manibus datur ; hanc dignitatem ipsa die tantus imperator et magnificentiam promeruit, ut imperator Embassies totius orbis vocaretur et esset. Ipso quoque tempore directi to Charles snnt Grascorum legati cum exeniis impr-etiabilibus ab urbe from Con- Constantinopolitana ad Karolum, rogantes instantius ut illud stantinople and Jeru- imperium suscipere dignaretur; istis autem legatis adhuc praesentibus, ab lerosolimis directi sunt nuntii a populis salem. Christianis, clericis videlicet et laicis, ad Karolum nuper imperatorem creatum, vexillum argenteum regi inter alia munera ferentes, cum clavibus locorum sanctissimorum Dominicas resurrectionis et aliorum multorum, obnixius flagitantes ut eorum defensor et gubernator esse dignaretur. Annuit imperator piissimus omnibus ad se confugientibus quod petebant, et non solum se fore paratum ad devincendos crucis inimicos in terra, verum etiam et in mari, si necessitas compulisset; intellexit enim beatas esse respublicas vel si sapientiae studiosi eas regerent, vel si earum rectores studere sapientiaa voluissent. Charles at Deinde ad urbem Eavennam perveniens, de rebus prsedictis cum Ravenna. optimatibus suis diligenter tractavit.1
QuaUter rex BritJiricus veneno periit.

Beorhtric, king of Wessex, poisoned by Eadburh.

Anno Domini DCCCII. Brithricus, rex Occidentalium Saxonum, Id. p. 672E. veneno periit in hunc modum; habuit rex iste, ut superius est relatum, reginam nomine Eadburgam, Offse regis Merciorum filiam, quaa multis suffulta honoribus, miris se ambitionibus extollebat; nam materna tyrannide incitata,2 omnes de regno nobiles, ordinatos et viros religiosos, ad regem accusare et execrari consuevit, unde et principibus ducibusque perosa extitit, cum magistratibus3 et populis universis; siquidem
1

At the foot of the page Par. has, " Anno gratise DCCLXIX. Incepit Karolus magnus regnare in Francia, et regnavit xlvi. annis. Huie contemporaneus fait Offa rex Merciorum. " Anno gratiae DCCLVI. Cepit idem Offa regnare anno Pippini regis in Francia quinto. Et regnavit annis xxxix. Vicesimo sexto anno regni Karoli prsedicti, filii scilicet Pipini, decessit Offa, videlicet anno gratiae DCCXCV.

" secundum Ymagines historiarum, " pro quo regnavit filius ejusdem " Offse Egfridus non penitus uno " anno. Post eum Edbrith, qui et " Pren, iii. annis." This confusion between Mercia and Kent seems to come from the extract from Robert de Monte given above, p. 362. 2 materna tyrannide incitata'] quse more paterno tyrannice vivere ccepit, Simeon. 3 magistratibus'] magnatibus, W. and probably O.

CHEONICA MAJORA.

369

malefica ilia ita regem instruxit blanditiis, ut illos quos accu- A.D. 802. sabat aut vita aut regno privaret; * et si hoc a rege impetrare non potuit, veneno eos clam perdere consuevit. Erat autem eodem tempore adolescens quidam genere praaclarus ac regi valde familiaris et amantissimus, quern cum malefica regina accusare non valuit, veneno ilium extinxit; de quo veneno cum rex ignoranter gustasset, animam subito exhalavit; nee tamen ilia regi dare proposuerat poculum mortis, sed adolescenti, veruntamen ambo biberunt et potu venenifero perierunt. Rege itaque in hunc modum perempto, mulier nequissima timore perterrita fugiens cum thesauris impretiabilibus mare transiit, et Karolum, Francorum regem, adiens multa ei exenia prss- Interview .sentavit; cui cum astaret inter2 mulieres nequissima, licet ofEadburh pulchritudinem pulcherrima, sic earn rex allocutus ait, " Elige, Charles " Eadburga, quern volueris, vel me vel filium meum, qui mihi " astat in solario, in societatem accipere conjugalem;" at ilia sine deliberatione, et3 frasno soluto pudicitiaa, respondens ait, " Si mihi optio daretur vel libertas eligendi, filium tuum " quam te magis diligerem, qui junior esse videtur." Tune rex intelligens4 illam explendas libidinis cupiditate ductam, eleganter respondit, " Si me," inquit, " elegisses, filium meum " haberes, et quia ilium elegisti, nee me nee ilium habebis." Contulit tamen illi rex propter improbitatem ejus et nimiam pulchritudinem nobile monasterium feminarum, in quo ilia, habitu deposito sasculari, sub specie hypocrisis indumento monialium assumpto, abbatissas vice 5 annis paucissimis fungebatur; nam parvo post tempore,. dum quee sancta erant exse-p. 120. craret,6 a quodam proprias gentis "' ignobili viro dicitur constuprata. Mulierem ergo in adulterio deprehensam rex a sancto Her subsemonasterio expelli prascepit, quas deinceps miserrime in pauper- uent fate, tate tempora vitas suaa vituperabiliter ad finem usque perduxit. Defuncto itaque rege Brithrico, successit ei Egbertus Ecgberht in regnum triginta sex annis, qui ex regali illius gentis pro- succee(ls sapia originem ducens, multa potenter regna suo adjecit im- eor nc' Hor.Wig. perio. Eodem anno8 defuncto Eadberto, Londoniensi episcopo, Eadgar p. 617 B. Eadgarus successit. bishop of
London. privaret] privabat, A. inter . . .-pulcherrima] Introduced by the compiler. 3 et . . pudicitioE] Introduced by the compiler. 4 intelligens . . . ductam] Introduced by the compiler. 5 vice~] vices, A.
2 1

Simeon, p. 673 A,

exsecraref] execrarent, A.; exerceret, Simeon. 7 gentis~\ om. O. W. 8 This year has been chosen at random for this entry, as Eadgar was bishop of London in 789. Hardy's Le Neve, ii. 277.

A A

370
A.D. 803.

MATTH^I PARISIENSIS

Higebaldus episcopus defunctus est.

brorura. 126, p. 267. Anno Domini DCCCIV. Beornredus, RofensisJ antistes, diem Elor. Wig. 2 clausit extremum, cui successit Puthricus in episcopatum. P- 617 A. Anno Domini DCCCV. JStbelhardus, Cantuariensis archiepi- Id. p. 547s. and Canterbury. scopus, [diem clausit extremum,]3 qui, tit prsedictum est, Can- J?> tuariensis ecolesiae amissam dignitatem potenter revocavit; cui pjor> successit Wilfredus annis4 viginti octo. p. 547 B. Wulfred Anno Domini DCCCVI. Wilfredus prsedictus, Cantuariensis Id. archarchiepiscopus, accepto pallio, in dignitate sua confirmatus est. bishop. Anno Domini DCCCTII. Cuthredus, rex Cantuariensis, diem Id. App. Kings of clausit extremum, cui Baldredus in regnum successit. P- ^35 BKent. Anno Domini DCCCVIII. Eardulfo, Northanhumbrorum rege, Simeon, Kings of Northum- a regno fugato, ^Elfwoldus ei duobus annis successit; fugave- ^istbria. rat5 autem ilium idem .2Elfwoldus et regnum ejus occupavit. coi_ 13 (Twysden). Ut rex Egbertus Gornubiam, subegerit.
Rochester,

Anno Domini DCCCIII. Defuncto Higebaldo, Lindisfarnensi Hor. Wig. Succession of bishops episcopo, Egbertus successit. Iste Higebaldus supradictse P- ^47 Ain Lindis- Danorum depopulationi interfuit in provincia Northanhum- Q p ont j farne,

Anno Domini DCCCIX. Egbertus, rex Occidentalium Saxonum, Malmesb. Cornwall reduced by ad illam regionem, quse Cornubia dicitur, hostiliter accedens, Gest. Beg. Ecgberht. subjugavit earn sibi et suo adjecit regno, multis 6 bine et inde "' rj?' inter fectis. Anno Domini DCCCX. Defuncto rege ISTorthanbumbrorum de Reg. Eandred k. ofNorth- Alfwoldo, Eandredus regnavit pro eo triginta duobus annis. Saxon. umbria. Eodem tempore rex Occidentalium Saxonum Egbertus aquilo- |jaimgs^ Ecgberht nales Britannos subjugavit et tributaries fecit. Gest. Reg. subdues ii. 106, the North Welsh. Hex Egbertus Valliam spoliavit. ^' Anno Domini DCCCXI. Eex Egbertus, sicut anno prseterito Cf. A. S. Wales wasted by aquilonales Walenses compulerat ad solvendum tributum, ita Chron. Ecgberht. et hoc anno omnes eorum fines pervagando, penetrans ab a ' g^'
Rofensis~] fofensis, A. Here again a year is chosen at random for the entry. Puthricus is Burhric, between whom and Beornred or Beornmod there were seven bishops. See Hamilton's note 2, Malmesb. G. Pont. p. 136.
2 1

Libell."

introduced by the compiler, possibly from Malmesb. Gest. Pontif. i. 13, p. 20, but he says " annis 27." 5 fugaverat. . . occupavif] This is peculiar to the compiler.
6 multis . . . interfectis~] Malmesbury.

not in

diem clausit extremum} om. also O. W. West. 4 The length of his occupation is

7 Defuncto . . . Alfwoldo] added by the compiler.

CHKONTCA MAJOKA.

371

Sigebert, col." 155.

aquilone usque in meridiem, igne accumulate spoliavit, et sic A.D. 811. ad propria remeavit. . , Anno Domini DCCCXII. Apud coenobium Elnonensel in Gallia TranslaSanctus Amandus de terra levatur: cuius corpore invento in- toon of S. , . . , -i IT Amand. tegro post annos centum quinquaginta duos, cum ejus capilli 2 et ungues prseciderentur, qui excrevisse videbantur, et ex illius ore- denies forcipe extraherentur, sanguis inde profluxit; qui adhuc miraculi gratia reservantur. Statuta Karoli magni.

Anno Domini DCCCXIII. Karolus, rex3 Francorum et patricius Councils Bomanorum, per Grallias concilia celebrari edicit, unum Ma- held by guntias, alterum Bemis, tertium Turonis, quartum Cabillanis, (Not in quintum Arelathi, in quibus qusedam capitula sacra scripturse, Sigebert.) universali ecclesise necessaria, instituta referuntur. Id. ObUt idem, Karolus Romanorum imperator. Anno Domini Dcccxiv. Karolus Magnus, rex 3 Francorum et Death of imperator Komanorum, diem clausit extremum, postquam im- Charles. perasset annis quadraginta quinque; cui successit filius ejus Louis I. Mor. Wig. Lodowicus. Eodem anno Wlfredus, Cantuariensis archiepi- Archbp. p. 547 B. scopus, et Wibertus, Sireburnensis episcopus, Eomam pro 4 Wulfred and bishop negotiis Anglicange ecclesiee profecti sunt. Wibert go to Borne. Lodowicus imperator. Id.col. 156. Anno Domini BCCCXV. Lodowicus, rex Francorum, a Papa ConsecraLeone imperialem consecrationem Eomae consecutus est.5 tion of Anno Domini DCCCXVI. Sancto Leone Papa 6 defuncto, sedit -Louis post eum in cathedra Bomana Stephanus anno uno. Paschalis Papa. Anno Domini DCCCXTII. Paschalis Papa, defuncto Stephano, Pope sedit in cathedra Bomana annis septem et diebus septendecim. Paschal I. Hor. Wig.] Eodem anno schola Anglorum Bomse igne combusta est. ,7Ve ^S-, J p. 547 c. at Borne burnt, 1 4 S. Amand sur 1'Elne, dioc. pro negotiis A. ecclesice~\ introArras. duced by the compiler. 2 5 excrevisse] exercuisse, A. This is an error, as Louis was 3 rex . . . Romanorum} introduced crowned by Stephen, not by Leo. 6 by the compiler. Leone Papa} Leoni pape, A. A A 2
Id.

A. S. Chrona. 814, p. 342.

372
A.D.818.

MATTH^EI PAEISIENSIS

Solamur ad Danos transit.1

Anno Domini DCCCXVIII. Solamur, rex Abroditarum, ab Sigebert, co 156> imperatore Lodowico de regno pulsus, ad Danos transivit. ^ Abotritse, Anno Domini DCCCXIX. Bernardus, rex Italias, conspirationis Id. expelled. Bernhard, contra imperatorem factee accusatur, et reus lassas majestatis king of addictus primo regno et oculis ac deinde vita privatur.
Italy, put to death.

Scloamyr,

Concilium celebratur.

Council of Anno Domini DCCCXX. Per dispositionem Lodowici impera- id. Aachen. toris, babito Aquisgrani general! episcoporum conventu et abbatum, quasdam capitula ad usus monacborum et monialium necessaria statuuntur. Nota.

Kemilphus pater Kenelmi fundavit abbatiam de founded by Winchecumbe sufficienter ad ducentos inonaclios sustiCenwulf, nendos.2
Winchcombe

De passione Sancti Kenelmi regis et martyris. Anno Domini DCCCXXI. Kenulfo, rege Merciorum, defuncto, Flor.Wig. corpus ejns apud Wincbelcumbam sepulturam accepit. Sue- App., cessit ei in regnum Kenelmus filius ejus, quern pater ejus PL 638 cseptennem Quenedridse sorori suse commendaverat nutriendum. ^ur Qest>' Ha3C autem falsa regnandi cupiditate seducta, fratruelum de Pontif. medio tollendum satelliti cuidam, qui alumnus illius fuerat, iv. 156, commendavit. Is insontem 3 puerum, quasi venatum ducens, P' 294 inter frutecta occuluit, capite obtruncato ; et mirum dictu, quod res tarn celate in Anglia patrata, Romse innotuit divinitus Legend of revelata ; siquidem super altare beati Petri, Apostolorum printhe discipis, membrana4 queedam, perferente Candida columba, cadens covery of 5 his body. necis Sancti Kenelmi regis et martyris et sepulcbralis loci per ordinem index fuit. Qua3 scbedula, quoniam Anglicis et aureis litteris 6 fuerat exarata, a Eomanis et aliis qui aderant cleris, Papa jubente, frustra legi temptatur; sed salubriter Anglus illis astitit, qui Latinas linguae scbedulam evolvens, fecit ut Bomani pontificis epistola regibus Anglis compatriotam
who is buried there. Murder of S. Kenelm by Quendritha.
1 This rubrick is incorrectly prefixed to the year 822. 2 Inserted at the foot of the page by Paris. 8 insontem] in sortitem, A.

membrana] carta, W. necis] nens, A. 6 Anglicis et aureis litteris] elementis Anglicis, Malmesbur.
5

CHRONICA MAJOEA.

373

(Not in martyrem indicaret. Habebatur autem inter csetera contentum A.D. 821. Malmesb ) in charta, " In clenc cu beche Kenelm cunebearn lith under " thorne hauedes bereafed," 1 quod Latine sonat, " In clenc " cu beche," id est, "In pastura vaccarum Kenelmus regis " filius jacet sub spina, capite privatus." Igitur, ut dictum est, corpore beati martyris regibus Anglige mirabiliter patefacto, Malmesb. frequenti ccatu clericorum et magnatum puerile corpus de Gest. Pont, spelunca levatum apud Winchelcumbam vehebatur; parricida iv. 156, p. 295. vero femina, clericorum. cantu ac laicorum alacri plausu propter tanti martyris inventionem commota, e fenestra coenaculi, in quo stabat, caput extulit, et forte psalmum " Deus " laudem meam ne tacueris" decantabat; quem a fine nescio quo praestigio retrograde dicens, nitebatur cantantium leetitiam infirmare; cumque ilia a fine usque ad hunc versum, " Hoc " opus eorum qui detrahunt mihi apud Dominum," pervenisset, ambo ejus oculi a suis sedibus evulsi continue super (Not in ipsam quam legebat paginam corruerunt. Adhuc autem psalMalmesb.) terium illud, argento fabrefactum et lapsorum luminum cruore2 tabefactum, hujus correptionis prsebet indicium. De hujus quoque sancti martyrio quidam sic ait,
In clenc sub spina jacet in convalle bovina, Vertice priyatus, Kenelmus rege creatus. Flor.Wig. Successit autem Sancto Kenelmo Ceolwlfus patruus suus in App., regnum Merciorum duobus annis, licet3 in brevi a regno p. 638 c. , Privatas. . . .Sigebert, Anno Domini DCCCXXII. Tellus in Saxonia in modum aggeris col. 157. spatio unius leugee, multis mirantibus, intumuit. Ceolwlfus de regno Merciorum expulsus est. Flor. Wig. Anno Domini DCCCXXIII. Ceolwlfus rex de regno Merciorum Beornwulf p. 547 . expulsus, Bernulfum habuit successorem quatuor 4 annis. succeeds in Mercia. De abstinentia cujusdam puellce. Sigebert, col. 157. Anno Domini DCCCXXIV. Puella quaadam duodennis, post sacram Miraculous diei Paschaa communionem, primum per decem menses5 pane, abstinence. At the foot of the page Par. has, " En clen under thorneat ku " beche lith Kenelmus kunebern " heued bireued," and the two lines as above, only having En clen for In clenc.
1

Ceolwulf succeeds, but is soon deprived. p. 121. Earthquake in Saxony.

cruore"] cruorem, A. licet. . . privatus] Introduced by the compiler. 4 quatuor annis] Introducel by the compiler. * menses] mensis, A.
3

374

MATTHJSI PAEISIENSIS

A.D. 824. aodeinde cibo et-pptu per.trieimium abstinuit, et deinceps ad-Sigebert, PopeEu- communem hommuin vitam rediit. Eugenius sedit Bomas. col. 157. genius II. Vmcit Eglertus. Battle of 4:1"10 Domini DCCCXXV. Egbertus, rex Occidentalium Saxonum, Hen. Hunt. EUandune pugnavit contra Bernulfum, regem Merciorum, apud Hellen-l (Ailing- dunam partes suas hostiliter petentem, ubi, maximo gentis utrorumque regum peracto exitio, Egbertus victor funestus1 ad propria remeavit. De translations Marcellini et Petri martyrum. Beornwulf Anno Domini DCCCXXVT. Bernulfus, Merciorum rex prsedic- Malmesb. Gest. slain. tus, ab Orientalibus Anglis interfectus est, eo quod regnum i. 96, Keg. illud ut suum a tempore Ofife regis invadere et sibi vendicare p. 132. SS. Mar- temptaret. Eodem anno corpora sanctorum Marcellini et Petri Sigebert, cellinus marbyrum, ab urbe Eoma sublata et in Franciam translata, col. 158. and Peter. Hen. Hunt, Ludecan. multis ibidem signis claruerunfc. Ludecannus regi Bernulfo iv. p. 733 c. successit. Eugenio Papse successit Valentinus. Pope Sigebert,
Valentine.

col. 158.

Eglertus rex m maxima parte Anglice princirpatur. Anno Domini DCCCXXYII. Egbertus, rex Occidentalinm Saxonum, misit ^Ethelwlfum filium suum cum Ethelstano, Sirebur- P; , ' *j* nensi episcopo, et consule Wihardo in Cantiam cum multitu- (jest. Reg. dine gravi pugnatorum, qui regem Baldredum ultra flumen ii. 106,107, Thamense fugantes, regnum Cantiaa cum Suthsexia Egberto P- 14?regi subdiderunt. Hoc etiam anno Orientales Angli regem Flor. Wig. Ecgberht Egbertum in patronum et dominum susceperunt. Egbertus P* 54^Erules from denique unus ex octo2 regibus fuit, qui totam insulam hanc ^ the number to the ab Humbro flumine ad australem plagam usque ad mare Galchannel. licum subjugatam possedit. Wilaphus Egberto succedit interfecto Ludecano.
Death of Ludecan. Wiglaf expelled. Kingdom of Essex reduced. Ecgberht subdues Kent.

Anno Domini DCCCXXVIII. Ludecano, rege Merciorum, a rege Hen. Hunt. Egberto interfecto, Wilafus ei successit in regnum, qui con-iv. p. 733 c. tinuo a rege expulsus Egberto annis3 tribus exulavit. Quo Malmesb. etiam tempore idem Egbertus Swithedum, regem Orientalium f^est- ^S* Saxonum, debellavit et a regno fugavit; Swithedo quoque fu- J* 9j^'9
1 2

funestus] funestis, A. octo] toto, A.

annis tribus is introduced by the compiler.

CHRONTCA MAJORA.

375

Flor. Wig.-gato, regnum illud reges West-Saxonum tenuerunt, Eodem A.D. 828. ann fir? o in Wasconia annona de caslo pluit frumento similis, sed Wonderful Sigebert* grana habuit breviora et rotunda. Hoc etiam anno defuncto ramBishops of col. 158. Egberto, Lindisfarnensi episcopo, Eardulfus successit. LindisFlor. Wig. farne. a. 854, p. 551 B. Cum rex Egbertus NortJianhumbriam sibi subjugaverii. Hen. Hunt. Anno Domini DCCCXXIX. Cum rex Occidentalium Saxonum Ecgberht iv. p. 733 D. Egbertus omnia australia Anglise regna obtinuisset, exercitum ^^l68 (Not in grandem in ITorthanhumbriam ducens, provinciaml illam gravi j^a and Hunt.) depopulatione contrivit, regemque Eandredum statuit sub puts the kin Ean tribute. g red under tribute. Bex Egebertus Walenses sibi subjugavit. Anno Domini DCCCXXX. Rex Egbertus West-saxonum poten- Ecgberht tissimus, exercitum ducens in Walliam copiosum, Walenses reduces the omnes cum regibus suis suss ditioni spontanea voluntate sub- s ' Hen. Hunt, jecit.2 Eodem anno West-Saxonum rex Egbertus misericordia wiglaf iv. p. 733 D. motus, Wilafo, regi Merciorum, concessit, ut regnum suum de king of eo teneret sub tributo. Mercia, made tributary. SOBC ex cronicis UuseMi.3

Sigebert, co ' '

Hoc anno, qui est annus ab initio mundi quadrimil- End of the lesimus septingentesiinus octogesimus octavus, finiturn^ nonus magnus annus ab initio mundi, qui est annorum world. quingentorum triginta duorum.
Gregorius Papa creatus.

Vit. Pontif.

Ebor. p. 134 (Hinde). Flor. Wig. p. 548 E.

Anno Domini DCCCXXXI. Grregorius sedit in cathedra Eomana Pope Gregory annis sedecim. Eodem 4 anno Wlsius, Eboracensis archiepiscopus, naturse debitum solvit, et Wimundus successit. of York Anno Domini JDCCCXXXII. Defuncto Wlfredo, Oantuariensi and Canarchiepiscopo, successit Ceolnothus, et anno sequenti pallium

provinciam . . tributo] This is peculiar to the compiler. 2 This is fuller than any other account of Ecgberht's expedition into Wales.

This is inserted at the foot of the page. See above, p. 362, n.s. 4 The year is peculiar to the compiler. Simeon has prcefato rege (i.e. Eanred) regnante.

376
A.D. 833.

MATTHJEI PABISIENSIS Ui Dani insulam ovium deprcedaverwt.

Anno Domini Dcccxxxm. Exercitus Danorum, infidelium Hen. Hunt, Irruption piratarum, postquam apud Dunemutham victi et fugati fuerunt, iv - P-733Dof the Danes, Seapeiam, id l est, ovium insulam, deprsedati sunt; applicuerunt who spoil enim ibidem pagani illi cum nayibus xxxv., et spoliata insula ilia Sheppey, and land'at navigaverunt et applicuerunt in loco qui Carrum nuncupatur, Charpraedis 2 ibidem et spoliis vacantes, nulli sexui pepercerunt. mouth. Ut Dani regem Eglertum de prcelio fugaverint, multis interfectis. Ecgberht Anno Domini DCCCXXXIV. Rex Egbertus, ingenti exercitu Id. p.733D. defeated by congregate, contra preedictos paganos vexilla direxit et arma ; e Danes. ge(j j)anj p0g^ ninaiam hinc inde illatam stragem, alea belli prsevaluerunt ; ceciderunt itaque inter caeteros Herefridus Wintoniensis et Sigelmus 3 Sireburnensis episcopi, cum ducibus Duda et Osmundo. Successit autem Herefrido Eadmun- Malmesb. dus episcopus et Sigelmo Ethelwoldus. 9 ?s.t: ^>on" r tif. 11. 75, p. 160; ii. Qualiter 'Egbertus rex Danos cum Walensibus in fugam 80, p. 177. compulerit. The Welsh Anno Domini DCCCXXXV. Walenses cum Danis, junctis viri- Hen. Hunt. and Danes bus, igne et ferro regnum Egberti invadentes, castella ejus et lv- P-^33 E. routed by municipia diruere satagebant ; quo audito, rex Egbertus cum licgbernt. ., . , , ., . , , . - > exercitu copioso nostibus occurrens maximam ex obstantibus stragem fecit, et tandem Danos cum Walensibus damnosam inire fugam coegit, patriamque ab hostium irruptione liberavit. Rex JUgbertus iterum Danos prcelio superavit. Ecgberht Anno Domini DCCCXXXVI. Idem 4 rex Egbertus novum Dano- id. again vie- rum adventantem exercitum contritione gravi conterens in torious. fugam convertit.
1 id . . insulam] Introduced by the compiler. 2 prcedis . . . pepercerunt] Introduced by the compiler. 3 Sigelmus"] An error of a century, as Sighelm died in 933. Hen. Hunt., from the A. S. Chron., has Wigfert. See Petrie's note, p. 344a. The names of the sees are introduced by the compiler. 4 This mention of a second victory of Ecgberht over the Danes is evidently from the compiler misunderstanding Huntingdon, who says, " secunda usus fortuna." The account of the previous year is in the compiler's own language, though Huntingdon is the source.

CHRONICA MAJORA.

377
A.D. 837.

Gregorius Papa urbem, quam fundaverat, Leoniam appellavit. Sigebert,

col. 159.

Mahnesb. Gest. Reg.

ii. 107, p. 149. Id. ii. 108.

Cf. Libell.
de Reg.

Saxon,

p. 207.

Mahnesb. Gesta Reg. ii. 108, p. 150.

Anno Domini DCCCXXXVII. Papa Gregorius novas urbis fabri- The Leocam nuper consummatam a semetipso " Leoniam " appellavit, nine city built. qui Leo quartus antea fuerat nuncupatus. Eodem anno rex De morte Occidentalium Saxonum Egbertus, expletis in regno annis Egbert! triginta septem et mensibus septem, ex hoc sasculo transiens, regisWest apud "Wintoniam sepulturam accepit; cui succedens jJEthelwlfus Saxonum. filius ejus, quem quidam Adulfum appellant, viginti annis ^Ethelwulf et quinque mensibus imperavit. Iste Ethelwlfus de regina sua succeeds. His chilquatuor filios inelitos generavit, quorum primus dictus est dren. Eadbaldus, secundus Ethelbertus, tertius Ethelredus, quartus 2Elfredus, qui omnes post patrem per ordinem regnaverunt. Quintum habuit filium nomine Ethelstanum, non 1 de matri- -Sthelstan. monio generatum, cui pater JEthelwlfus omnia regna, quae ejus genitor Egbertus potenter adquisierat, contulit, Occidentalium Saxonum solummodo ipse contentus regno. Dani venerunt in Angliam.

Hen. Hunt. Anno Domini DCCCXXXVIII. Applicuerunt Dani in portu Ha- The Danes v. p. 736 D. monis cum navibus triginta tribus, magna comite superbia ; land at SouthampFlor. Wig. quos comes "Wlfwardus prselio commisso, multis ex eis milibus ton. p. 549 B. interfectis, turpiter abire coegit; sed non multo post eodem Then- deanno, idem pagani in ostium portus appulsi, patriam depopu- feat and lari contendunt. Eumore itaque divulgato, dux j?Ethelhelmus, return. Death of cum Dorsetensibus occurrens, ipsos diu convertit in fugam, JEthelsed 2 tandem inconsulte viribus utens, dum nimis cum suis helm. inordinate processit, ab ipsis interfectus est. De causa Danicce afflictionis.

Hen. Hunt. Tune igitur cum ad plagam maximam et horribilem per- Cause of Prolog, ad venimus, quaa, peccatis exigentibus, per Danos Angligenis *ne Danish " nationibus illata est, libet ejusdem cladis causam ad cautelam futurorum breviter legentibus intimare. In Anglorum quidem ecclesia primitiva religio clarissime resplenduit, ita ut reges et reginaa, principes ac duces, consules et barones, ecclesiarumque rectores, caalestis regni desiderio succensi, monachatum, spontaneum exilium, vitam solitariam, ut praBmonstravimus, certatim appetentes, relictis omnibus, Dominum sequerentur; non . . generatum] This statement is peculiar to the compiler. There is possibly a confusion -with
1

the other .^Ethelstan. See Mahnesb. Gest. Reg. ii. 139, p. 222. 2 These details are added by the compiler.

378
A.D. 838. p." 122. The Danish invasions.

MATTHJEI PABISIENSIS

Herebryht slain at KomneyMarsh. Kings of Northumbria. Ravages of the Danes.

processu vero temporis adeo in eis omnis virtus emarcuit, ut Hen. Hunt. nullam gentem 'l proditione vel fraude eis consimilis videretur, v< f?"? & nee erat eis invisum aliquid nisi pietas et justitia, nee honori nisi bella plusquam civilia2 et sanguinis effusio innocentum. Misit ergo eis Deus omnipotens gentes paganas et crudelissimas, velut apum examina, quas ne quidem sexui muliebri aut parvulorum parcerent aetati, Danos scilicet et Norwegenses, Gfothos et Suathedos, Wandalos et Fresos, qui ab exordio regis .ZEthelwlfi supradicti usque ad xformannorum adventum, per annos ferme ducentos triginta, terram hanc peccatricem a mari usque ad mare et ab homine usque ad pecus deleverunt; siquidem Angliam crebro et undique invadentes, non Id. p.736 A. earn subjugare ac possidere, sed prasdari et perdere satagebant. Qui si aliquando vincerentur, nihil proficiebant Angli, cum alibi classis major et exercitus ex improvise et subito adveniret; nimirum dummodo reges Anglorum in plagam regni orientalem contra illos tenderent pugnaturi, antequam turmis appropinquassent hostilibus,3 nuntius advolabat dicens, " Quonam, rex, iter sumis?4 Ecce nunc classis paganorum " innumerabilis, ex australi parte regni littora occupans, urbes " et villas prasdans, ferro quasque sibi obvia et incendio5 " conflagravit." ISTec6 minus ideo rumor hujusmodi ab oriente vel occidente aut aquilone superveniens, omnem indigenis spem salutis ademit; sicque tot malis ac rumoribus sinistris reges cum subjectis cordibus dissecantes, contra7 hostiles incursiones dubium certamen inibant; unde contigit, ut quandoque [cives, quandoque] vincerentur et hostes. Anno Domini DCCCXXXIX. Herebertus comes pugnavit contra Hen. Hunt, paganos apud Merswarum, ubi, Danis vincentibus et suis y- P- 736 D. bellatoribus fugientibus, idem comes occubuit. Libell Anno Domini DCCCXL. Defuncto rege Northanhumbrorum de Eeg. Andredo, Ethelredus filius ei septem 8 annis successit. Saxon. Anno Domini DCCCXLI. Paganorum exercitus per orientales P^ 21^ Angliaa partes, id est, per Cantiam et Est-Angliam, hostiliter v. p. perrexit, ubi turbam innumerabilem interfecit. Eodem quoque tempore Lindissaa regionem idem pagani depopulate sunt.
1 nullam gentem] Sic, the compiler having altered Huntingdon's sibi parent esse permitterent in the next line to eis consimilis videretur, and omitting to alter the subject of the sentence. 2 Lucan, i. 1. This clause is introduced by the compiler. 3 hostilibus] hostibus, A.

sumis~\ ftunis, A. W. had summis, but is altered to sumitis. 5 incendio] in vendio, A. 6 Nee . . ademif] Introduced by the compiler. 7 contra . . hostes~\ This is due to the compiler. 8 The Libellus de Eeg. Saxon., p. 211, says "ix. annis."

CHRONICA MAJORA.

379

Sigebert, Eodem anno, mortuo Lodowico pio1 rege Francorum et patricio A.D. 841. coL 160. Komanorum, Lotarius successit annis quindecim. Lothairel. Hen. Hunt. Anno Domini DCCCXLIT. Exercitus Danomm nefandissimus Eavages of v. p. 736 E. terrain Anglise profundius ingredientes, circa Doroberniam et *^e Danes. Eefecestriam ac Londoniarum civitatem nmltitudinem hominum maximam ntriusque sexus peremerunt. LotJiarius hostes suos Sigebert, col. 160.
2

afflixit. Conspiracy *n Saxony crushed bv x^othaire

Anno Domini Dcccxiui. Lotharius, rex Francorum et imperator Eomanorum. in Saxoniam per sr ens. libertorum conspirationem, dominos suos opprimere volentium, fortiter compescuit, auctoribus factionis damnatis sententia capitali.

Serqius Papa creatur. ^. _ y * Pope Ser3 ius VitPontif. Anno Domini Dcccxirv. Sergius, qui et Pelagius, sedit in & H. Hen. Hunt, cathedra Eomana annis tribus. Eodem anno rex West-saxonum -^thelwulf v. p. 736 E. Athelwlfus apud Carrum contra gentem Danicam pugnavit, a^ charsed Dani victoriam sunt adepti. mouth. Eodem4 anno rex Northanhumbrorum jEthelredus a regno .ZEthelred fugatus est, cui Eeadwlfus successit in regnum; qui confes- of Northtim diademate insignitus, cum paganis commisso praslio apud um,*^ex" Alvithelea, ipse et consul Alfredus ceciderunt cum parte Eeadwulf maxima subditorum, et tune iterum Ethelredus regnavit. but recovers his Dani magna strage ccesi sunt. Elor.Wig. Anno Domini DCCCXLV. Dux Eanulfus cum [Somersetensi- The Danes p. 549 D. bus], et dux Osricus cum Dorsetensibus et Alstano, Sirebur-defeated at the mouth nensi episcopo, ad Petheredesmute contra Danos pugnantes, of the maxima ex hostibus strage facta, victoria potiti sunt. Et eodem Parret. anno defuncto Egredo, Lindisfarnensi episcopo, Eanburtus Bishops of Lindissuccessit. farne. Hen.Hunt. Anno Domini DCCCXIVI. JEthelstanus episcopus5 et consul The Danes v. p. 737 B. Alcherus, apud Sandwicum contra paganorum invisum exer-defeated at citum praslium conserentes, novem puppes maximas occupantes, Sandwich compulerunt in fugam. gtan and Ealhhere. 3 1 qui et Pelagius'] Introduced by pio . . Romanorurn] Introduced the compiler. by the compiler. 4 2 This is peculiar to the compiler. This and the next year are in5 episcopus'] An error for rex terchanged in A. Sigebert has Ludowicus for Loikarius . . Roma- Cantias, which Huntingdon has.

380
A.D. 847.

MATTELEI PAEISIENSIS

Leo Papa. Anno Domini DCCCXIVII. Leo sedit in cathedra Romana annis Vit. Pontif. Pope Leo IV. octo, mensibus tribus, et diebus sex, et cessavit sedes mensibus Bishops of duobus. Eodena anno defuncto Eadberto, Wigorniensi episcopo, Flor. Wig. 549 Worcester. Almmus SUCCessit.

De ecli/psi solis.
Osberht AnTIQ Domini DCCCXLVIII. Ethelredo, rege ISForthanhumking of brorum, interfecto, Osbertus successit pro eo annis octodecim. NorthumEt eodem anno facta est eclipsis solis, hora diei sexta, kaberland. lendis Octobris. Eclipse.
1

De nativitate Alfredi postea regis. Anno Domini DCCCXIIX. ITatus est Ethelwlfo, regi Occiden- Flor. Wig. talium Saxonum, filius in provincia Bercensi in villa regia, p. 549 D., Wanetinge appellatur, quem 2 in sacra baptismatis re- from Asser generatione vocavit ^Elfredum; mater vero ejus Osburga dice- Gestis batur, femina satis religiosa, nobilis genere et ingenio, quse Alfredi, filia erat Allaci 3 famosi pincernse regis .2Ethelwlfi. Ortus enim P- 46*Origin of erat ex G-othis et Juthis de semine duorum fratrum, Stufi Oslac. scilicet et Wihtgari; hi potestate accepta ab avunculo suo rege 4 West-saxonum primo Vectse insulae et Kenerico consobrino eorum, paucos Britones, quos ejusdem insulas accolas invenerunt, in loco qui Wihtgaresburih, id5 est burgum Wihtgari, dicitur, peremerunt; atque deinceps insulam illam, ut supradictum esfc, occupatam possederunt. Eodem anno, in vigilia Pentecostes, Berthfertus regis Mer- Id. p.550 B. Death of S. Wistan. ciorum filius, scilicet Bertwlfi, cognatum snum Sanctum Wistanum injuste peremit; erat autem nepos duorum regum de regno Merciorum. Corpus vero defuncti ad monasterium tune temporis famosissimum, quod Eependuna dicebatur, delatum, in mausoleo avi sui, regis Wilafi, dicitur tumulatum. Sed Miracles at illius martyrio ceelestia non defuere miracula ; nam de loco ubi s torn . .jnnocenter occisus est, columna lucis usque ad caeluni porrecta omnibus loci illius incolis per dies triginta stabat conspicua. Defeat of Anno Domini DCCCL. Franci a Boemannis gravi preelio Sigebert, the Franks macerantur; cui bello spiritus malignus se prsefuisse per os 6 col. 162. by the Bo- cujug(jam arreptitii publice protestatus est, et per se suosque
Birth of Alfred at This is peculiar to the compiler. quem . . . ^Hfredum] added by the compiler. 3 Allaci] Oslac, Flor., Asser., Simeon. 4 Cerdic.
2 1

id . . . Wihtgan] added by the compiler. The place is Carisbrooke. The next sentence is altered from Florence and Asser. 6 os] hos, A.

CHRONICA MAJOEA.

381

Sigebert, socios, spiritus scilicet superbise et discordise, egisse, ut Fran- A.D. 850. col. 162. cigense hostibus terga darent. Flor.Wig. Anno Domini DCCCLI. Magnus paganorum acervus, cum The Danes p. 550 c. navibus trecentis quinquaginta in ostium Thamensis fluminis attack Canveniens, Doroberniam, id est Cantuariam, depopulatus est, et terbury ; regem Merciorum Bertulfum, qui contra paganos ad pugnam venerat, propulerunt in fugam. Post hoc autem audaciores efiecti, cum omni nrultitudine sua in Suthereia convenerunt; in Surrey; quod a rege West-saxonum Ethelwlfo cum fuisset compertum, their defeat magno exercitu congregato, cum filio suo Ethelbaldo in loco at Ockley qui Acle dicitur conserto prselio, paganos superavit, eos in- by Mfaelwulf. audita csede maceravit. * De morte Bertulfil regis. Elor. Wig. Anno Domini DCCCIII. Merciorum rex Bertulfus ab hac vita Death of App., transiens Burhredum viginti duobus annis habuit successorem. ^ojntId vii Hie, anno regni sui prime, filiam regis Occidentalium Saxonum j5urhred. ' Ethelwlfi uxorem accipiens, in regno confirmatus est; cele- His marbrataa quoque sunt nuptias in villa regia, [quse] Chippenham riage with Simeon, appellatur, ubi puella Ethelswitam reginse nomen promeruit. P- 123p. 675 B. JEthelswyth. De quadam muliere sortilega, et ejus miseralili morte. Malmesb. Circa dies istos mulier qusedam malefica in villa, quse Legend of Gesta Re- Berkeleia dicitur, degens, guise amatrix ac petulantiaa, flagitiis the witch of gum. 11. m0( , . . , .. -, " ' ' 204 D 351 iTiDi usque in semum et auguriis non ponens, usque ad mortem impudica permansit. Hsec die quadam cum sederet ad prandium, cornicula, quam pro deliciis pascebat, nescio quid garrire coepit; quo audito, mulieris cultellus de manu excidit, simul et facies pallescere cospit, et emisso rugitu, " Hodie," inquit, " accipiam grande incommodum, hodieque " ad sulcum ultimum meum pervenit aratrum;" quo dicto, nuntius doloris intravifc. Mulier vero percunctata ad quid veniret, " Affero," inquit, " tibi filii tui obitum et totius fa" milia3 ejus ex subita ruina interitum." Hoc quoque dolore mulier permota, lecto protinus decubuit graviter infirmata; sentiensque morbum subrepere ad vitalia, liberos quos habuit superstites, monachum videlicet et monacham, per epistolam invitavit. Advenientes autem voce singultiente alloquitur: " Ego," inquit, " 0 pueri, meo miserabili fato dsemoniacis " semper artibus inservivi; ego vitiorum omnium sentina, ego

Bertulfi] Bernulfi, A.

382

MATTEMEI PAKISIENSIS

A.D. 852. " illecebrarum omnium fui magistra; erat mini tamen inter Malmesb. Legend of " haec mala spes vestras religionis, quse meam solidaret ani- ffest- Itefr" the witch mam desperatam ; vos expectabam propugnatores contra u> |?r' o erke- daamones, tutores contra sasvissimos hostes. ISTunc igitur, " quoniam ad finem vitaa perveni, rogo vos per materna ubera,1 " ut mea tempteris allevare tormenta; insuite me defunctam " corio cervino, ac deinde sarcofago lapideo supinate, oper" culumque ferro et plumbo constringite, ac demum lapidem " tribus catenis ferreis et fortissimis circumdantes, clericos " quinquaginta psalmorum. cantores et tot per tres dies pres" byteros missarum celebratores applicate, qui feroces levigent " adversariorum incursus; ita si tribus noctibus secura ja" cuero, quarto die me infodite humo." Factumque est ut prasceperat illis; sed proh dolor! nil preces, nil lacrimaa, nil demum valuere catenas. Primis enim duabus noctibus, cum chori psallentium corpori assistebant, advenientes daemones ostium ecclesise confregerunt ingenti obice clausum, extremasque catenas negotio levi diruperunt ;2 media autem, quas fortior erat, illibata manebat. Tertia autem nocte, circa gallicinium, strepitu hostium adventantium omne monasterium visum est a fundamento moverij unus ergo dasmonnm, et vultu caeteris terribilior et statura eminentior, januas ecclesias impetu violento concussas in fragmenta dejecit; diriguerunt clerici cum laicis metu, steterunt omnium capilli, et psalmorum concentus defecit. Dasmon ergo gestu, ut videbatur, arroganti ad sepulchrum accedens et nomen mulieris ineditum ingeminans, surgere imperavit; qua respondente, quod nequiret pro vinculis; " Jam malo tuo," inquit, " solveris." Et protinus catenam, quaa 3 caaterorum ferociam daamonum deluserat,4 velut stuppeum vinculum rumpebat; operculum etiam sepulchri pede depellens, mulierem palam omnibus ab ecclesia extraxit, ubi praa foribus niger equus superbe hinniens videbatur uncis ferreis et clavis undique confixus,5 super quern misera mulier projecta ab oculis assistentium evanuit; audiebantur tamen clamores per quatuor fere miliaria horribiles, auxilium postulantes. Ista itaque quee retuli incredibilia non erunt, si legatur beati Papa3 Gregorii dialogus,6 in quo refert, hominem in ecclesia sepultum a daemonibus foras ejectum: et apud Francos Charles Karolus Martellus insignis vir fortitudinis, qui Saracenos, Martel
1 2 3 4 5

ubera] uberna, A. diruperunt] dirumpnit, A. qu(B\ quern, A. deluserat] decluserat, A. confixus'] confixum, A.

6 S. Greg. Dialog, iv. 53. De corpore Valentini ab ecclesia post mortem projecto. Opp., ed. Migne, iii. col. 413.

CH&ONICA MAJORA.

383

Malmesb. G-allias ingressos, Hyspaniain redire compulit, exactis vitae A.D. 852. suae diebus, in ecclesia beati Dionisii legitur fuisse sepultus; torn from ii. 204, sed quia patrimonia cum decimis omnium fere ecclesiaram |*1S tomk p. 354. G-alliae pro stipendio commilitonum suorum mutilaverat, mi- gpjj^g serabiliter a malignis spiritibus de sepulcb.ro corporaliter avulsus, usque in hodiernum diem nusquam comparuit.

Walenses ab Anglis lyello vincuntur. Flor. Wig. Anno Domini DCCCLIII. Res West-saxonum Ethelwlfus et rex Expedition p. 550 E. Merciorum Bernredus mediterraneos Britones bello vicerunt if y" wuli and ,. . . , et suse ditiom summiserunt. Borhred against the Britons. Eanbertus mortuus est.
Simeon, p. 675 c.

Anno Domini DCCCLIV. Defuncto "Wimundo, Eboracensi Succession archiepiscopo, Wlferus successit. Eodem anno Eanbertus, Lindisfarnensis antistes, diem clausit extremum, et Eardulfus andLindissuccessit.1 fame.

Ut rex Ethelwlfus decimam regni sui partem Deo et sanctis ejus dederit. Flor. Wig. Eodem anno rex magnificus Ethelwlfus decimam regni sui Grant of a p. 551 B. partem [Deo] et beatse Marias et omnibus sanctis2 contulit, * . e ^IS liberam ab omnibus servitiis saecularibus, exactionibus, et tributis; quam donationem et chartaa suas confirmationem hie ponere libet, ut ipsius devotio omnibus innotescafc. Malmesb. " Regnante in perpetuum Domino nostro Jesu Ohristo, in Charter of Gesta " nostris temporibus bellorum incendia et direptiones opum " nostrarum et vastantium crudelissimas hostium barbarorum ii. 114, " paganarumque gentium multiplices tribulationes, affligentium p. 170. " usque ad internecionem cernimus tempora incumbere peri" culosa. Quamobrem ego ^Ethelwlfus, Occidentalium rex " Saxonum, cum consilio episcoporum ac principum meorum, " consilium salubre atque uniforme remedium affirmavi, ut " aliquam portionem terrse3 meaa Deo et Sanctas Marias et " omnibus sanctis jure perpetuo possidendam concedam, de" cimam scilicet partem terras meaa,3 ut sit tuta muneribus et
1 The death of the predecessors of Wulfhere and Eardulf are introduced by the compiler. 2 et beatce Maries et omnibus sanctis} This is introduced by the compiler, as also the rest of the paragraph. 3 terra wiete] For this

Malmesb ury has, " terrarum hsere" ditariam antea possidentibus om" nibus gradibus, sive famulis et " famulabus Dei Deo servientibus, " sive laicis, semper decimam man" sionem ubi minimum sit, tamen " partem decimam in libertatem " perpetuam perdonari dijudicavi."

384

MATTELEI PARISIENSIS

A.D. 854. " libera ab omnibus servitiis saecularibus, nee non regalibus Malmesb. Charter of " tributis majoribus [et minoribus], sive taxationibus quod Gest. Reg. .2Ethelwulf. " nog -winteredenl appellamus ; sitque omnium rerum libera 1U :**' " pro remissione animarum et peccatorum meorum, ad gervi" endum soli Deo, sine expeditione et pontis constructione [et] " arcis munitione, ut eo diligentius pro nobis preces ad Deum " sine cessatione fundant, quo eorum servitutem in aliquo " levigamus." Placuit autem episcopis ecclesiae Sireburnensis Alstano et Wintoniensis Swithuno, cum suis abbatibus et Dei servis, viris2 scilicet et feminis religiosis,3 quibus supradicta collata sunt beneficia, consilium inire, ut omnes fratres et sorores nostrse,4 omni hebdomada die Mercurii, hoc est Wodenesdai, in unaquaque ecclesia cantent psalmos quinquaginta, et unusquisque presbyter duas missas, unam pro rege et aliam pro ducibus ejus in hunc donum consentientibus, pro salute et refrigerio delictorum suorum ; " postquam autem " defuncti fuerimus, pro rege defuncto singulariter et pro " ducibus communiter. Et hoc sit firmiter constitutum omni" bus diebus Christianitatis, sicut libertas constituta est, " quamdiu fides crescit in gente Anglorum. Scripta est " autem lasec donationis charta anno Domini Dcccuv.,5 quarta " indictione, quinto nonas Novembris, in urbe Wentana, ante " majus altare Beati Petri Apostoli." Ut vex Ethelwlfus S/omam petierit.
Journey of His ita gestis, rex magnificus Occidentalium Saxonum JEthelwulf Ethelwlfus, cum honore maximo Eomam provectus,6 duxit with Alfred secum Alfredum, filium suum juniorem, quern casteris omnito Home. bus plus dilexit, ut 7 a Papa Leone8 moribus pariter et religione p. 124. informaretur ibidem. Ubi cum anno integro rex cum filio Alfred crowned demoratus fuisset, fecit filium suum ibi a Papa Leone8 in by Pope regem coronari, atque post dies paucos ad patriam rediens Leo IV. duxit Judethan, Karoli regis Francorum filiam, secum in An1 wintereden] Winteresdene, W. several charters. See Malmesb. This should be witereden, i.e. A. S. Gesta Pontificum, v. 237, p. 390, pite-hrsedenne, a course of punish- &c. 5 ment. See Twysden's Glossary to DcccLir.'] 814 or 844, the MSS. the X. Scriptores, v. Wita. of Malmesbury. See Hardy's note, 2 viris . . . . beneficia] Intro- p. 172. 6 duced by the compiler. provectus'] profectus, O. W. 3 religiosis} religionis, 0. W. "' ut . . . ibidem] Introduced by 4 nostrce} i. e. at Malmesbury, to the compiler. 8 Leone'] om. W. which monastery ^Ethelwulf gave

Plor. Wig p. 551 B.

Malmesb. G.E.ii.121, p. 178. Flor.Wig. p. 551 c.

CHRONTCA MAJOEA.

385

Flor. Wig. gliam sibi matrimonio copulatam; sed jnterea, dum rex A.D. 854. p. 551 c. moram faceret in partibus transmarinis, exorta est contra Marriage of regem praadictum magnatum quorundam conspiratio, ita quod -j^V facta conjuratione ab Ethelbaldo, filio regis primogenito, et <jith. Sireburnensi episcopo .2Elstano cum Eanwlfo, Sumersetensis Conspiracy pagi comite, quod a Roma repatrians nunquam reciperetur in against m regnum.1 ' Causa2 autem bifaria erat, una, quod filium juniorem Reasons of Alfredum, quasi aliis a sorte regni exclusis, in regem Romas tne con~ fecerat coronari; alia, quod spretis omnibus Angliaa mulieri- '' bus, filiam regis Francorum alienigenam sibi per conjugium copulavit. Audierunt praaterea conjuratores praadicti, quod, contra morem et statuta regum West-saxonum, Judethan Francorum regis filiam, quam nuper desponsaverat, reginam apId.p.55lE. pellabat et in mensa ad latus suum convivari faciebat; gens vero West-saxonum non permittit reginam juxta regem sedere, nee etiam reginam, sed regis conjugem nominare. Haac autem Why the infamia ab Eadburga Offse regis filia, ejusdem gentis regina, Queen of exorta est, quaa virum suum Brithricum regem veneno per-^ 6 s-~ i i* T -f i O&XOQS IS didit, et juxta regem sedens, omnes regni nobiles accusare not styied solebat, et quos accusare non potuit, potu eos venenifero" queen," necare consuevit; itaque pro reginaa maleficio, sicut superius ^ut. on/y prolixe tractatum est, omnes conjuraverant, quod nunquam .. f s regem super se regnare permitterent, qui in praadictis culpabilis inveniretur. Id.p.55ID. Revertente tandem a Roma Ethelwlfo rege pacifico, praa- Return of dictus filius ejus Ethelbaldus, cum suis complicibus con- -^thelwulf. ceptam nequitiam ad effectum perducere attemptavit; sed Deus omnipotens id fieri non permisit; nam ne forfce plusquam civile bellum3 inter patrem et filium convalesceret, ineflabili regis dementia omnem conspirationem4 nobilium et episcoporum cassavit,5 dividens cum filio suo regnum The kingWest-saxonum, antea indivisum, ita ut pars regni orientalis ~m in sortem filii cederet, et occidentalis patri remaneret. Et divided cum tota regni nobilitas pro rege decertare6 et filium a jure -with
Sic, the sentence (considerably altered from Florence) being un.finished. 2 This mention of Alfred's coronation being one of the causes of the conspiracy is peculiar to the compiler. 3 plusquam civile bellum (Lucan, i. 1) comes from Malmesbury, Gesta Regum, ii. 113, p. 169, Florence and
1

Asser having irremedicabile Saxmice lum. 4 conspirationem} so 0.; conspiratione, A.; W. had conspirationem originally, but it has been altered ; astipulatione, Flor. and Asser. 5 cassavit'] cessavit, O. W. West. 6 decertare] decertaret, O. ; decertarent, W. B B

386

MATTH^I PARISIENSIS

A.D. 854. regni depellere] vellent, si pater id fieri permisisset, ipsel Flor. Wig. JEthelbald, mentis nobilitate ab avaritiae sese vitio excludens, filii sui P- 551 B>1> to avoid concupiscentiae satisfecit, sicque ubi pater justo Dei judicio civil war. regliare debuerat, illic filius pertinax et iniquus regnavit. Eadmwidus m regem consecrafus est. Pope BeAnno Domini DCCCLV. Leone Papa defancto, suceessit ei in Vit.Pontif. nedict III. cathedra Romana Benedictus annis duobus, mensibus sex, et Edmund diebus deeem; cessavitque sedes diebus quindecim. Eodem Plor.Wig. king of p. 552 E. the East- anno rex Eadmundus, ex prosapia antiquorum Saxonum originem ducens, provincise Orientalium Anglorum culmen regi- ChronJFani minis suscepit, anno a nativitate sua decimo quarto, die S. Neoti, Dominicse Nativitatis, octavo kalendas Januarii. Iste2 adole- p. 156. scens piissimus ab omnibus regionis illius magnatibus et populis (Not in Chron. rex electus, et ad regimen3 multum renitens compulsus,4 ab F. S. N.) Humberto, Helmhamensi episcopo, in villa regia, quss Bures Id. p. 158. nuncupatur, munus consecrationis suscepit. Charles the Anno Domini DCCCLVI. Defuncto Lodowico rege Francorum Bald. et patricio Romanorum, Karolus annis xii. imperavit.5 Rex Adthelwlfus diem clausit extremtm.
Death of Anno Domini DCCCLVII. ^thelwlfus, "West-saxonum rex paci- Flor. Wig. -33thelwulf. ficus, inter alia bona prassentis vite studia, de suo transitu P- 552 c. ad viam universitatis cogitans, ne filii ejus post obitum suum Will of inter se disceptarent, hasreditariam scribere epistolam impeJEthelwulf. ravit, in qua et regni inter filios Ethelbaldum et Ethelbertum, et inter filiam 6 et propinquos ac regni sui nobiles summam pecuniarum, quse post se superesset, divisionem ordinabiliter mandare litteris procuravit. Pro utilitate animae su et salute per omne regnum suum semper in decem hidis vel mansionibus 7 pauperem unum indigenam vel peregrinum cibo, potu, et operimento, successoribus suis usque in finem sseculi post se pascere prsecepit, ita tamen ut si terra ilia pecoribus abundaret et ab hominibus coleretur. Komse autem singulis annis trecentas denariorum mancusas portari praecepit, qui taliter dividerentur ibidem, centum mancusas scilicet in honorem ipse . . . satisfecif] Introduced by the compiler. 2 Iste . . . . campulsus] Introduced by the compiler. 3 regimen'] regnum, O. W. 4 compulsus] compulsis, W.
1 5 This error seems to be from blundering over Malmesbury ii. 110, p. 157. 6 -(Ethelswyth. 7 hidis vel mansionibus] manentibus, Flor., and so Asser.

CHRONICA MAJOEA.

387

Flor.Wig. Sancti Petri Apostolorum principis gpecialiter ad emendum A.D. 857. p. 552 D. oleum, quo implerentur omnia luminaria ecclesiaa Apostolicae in Gifts of vespera Paschae, et tantundem in gallicantu, et centum ibidem -^thelwulf mancusas in honorem Sancti Pauli eisdem de causis, centum to Komepraaterea mancusas universal! Papas prascepit1 exhiberi ad suas elemosinas ampliandas. Hen. Hunt, Iste autem rex Deo devotus ante obitum Egberti regis JEthelwulf v. p. 737 c. patris sui Wentanse urbis fuerat episcopus ordinatus; sed once bishop patre defuncto, licet multum repugnans, rex creatus est, cum in~ non esset alius de regio genere qui regnare debuisset. Tandem cum rex vEthelwlfus illustris2 regnum West-Saxonum annis xvii. diligentissime gubernassefc, viam universae carnis ingressus, -ZEthelberto filiorum secundo regnum Cantiaa cum JEthelSuthsexe et Eastsexe3 concessit; et filius ejus primogenitus, berht and ^Bthelbaldus,4 in 5 West-Sexe pro patre regnavit; rex vero -^thelbald. .^Etherwlfus apud Wintoniam sepulturam cum honore regio in Elor. Wig. ecclesia cathedrali suscepit. JSthelbaldus protinus cum fuisset Incestuous p. 552 D. in regem promotus, contra Dei prseceptum et Christiani marriage nominis dignitatem, necnon et contra omnium paganorum mo- ? ,-, e " rem, thorum patris defuncti ascendens, Judethan Karoli regis Erancorum filiam in matrimonio ducens, effraanis duobus ac dimidio post patrem annis Occidentalium Saxonum apicem6 Id. MS. A., crudeliter gubernavit. Eodem anno, defuncto Cedda, Here- Bishops of p. 5531. fordensi episcopo, Albertus successit. Hereford. Vit-Pontif. Anno Domini DCCCLVIII., Benedicto Papa mortuo, Mcholaus Pope sedit in cathedra Eomana annis noTem, mensibus duobus, Nicholas I. Flor. Wig. et diebus viginti. Eodem anno jEthelwoldus, Lichesfeldensis Bishops of MS. A., episcopus, obiit, cui Humbertus successit. Lichfield. p. 5532.

Ethebaldus rex ad pcenitentiam rediit.

Anno Domini DCCCLIX. Eex West-Saxonum ^Bthelbaldus, ab Penitence errore supradicto resipiscens, dimissa Judethan noverca sua, *' *^~" 7 cujus thorum foedayerat, peracta poenitentia, tempore 7 quo Divorced supervixit regnum cum pace et justitia temperavit. from Judith. prcEcepit ., ampliandas'] Introduced by the compiler. 2 illustris'] om. O. W. 3 et Eastsexe] om. O. W. 4 2Eihelbaldus~\ Athewaldus, 0.; Athelwaldus, W. 5 in] pro, W.
1

apicem crudeliter gubernavit] regni gubernacula rexit, Florence and Asser. 7 tempore] tempus, A. ' This statement of JEthelbald's divorce from Judith is peculiar to the compiler.
B B 2

388
A.D. 860.

MATTHJ1I PAKISIENSIS

Corpus Innocentii Papa in Saxoniam transfertur.

Anno Domini DCCCLX. Dux Saxonum Leuculfus corpus beati Sigebert, Translaco1 164 tion of Papse Innocentii a Eoma in Saxoniam transvexit. - Innocent I. EtTiebaldus rex obiit. Death of Anno Domini DCCCLXT. Eex "West-Saxonum Ethelbaldus Hen. Hunt. JSthelbald. anno regni sui quinto morte est immatura prsereptus, et apud P- 73 7 D. Sireburnam regio schemate sepultus. Successit ei in regnum JEthelfrater ejus Ethelbertus, qui West-Saxoniam, Cantiam, Esberht. sexiam, et Suth-Sexiaml sub suo dominio mancipavit. In die- Plor. Wig. Invasion of bus autem illius magna Danorum2 multitudo per oceanum P- 553 Athe Danes. adveniens Wentam civitatem hostiliter spoliavit; quibus cum ingenti prseda ad naves revertentibus, comes Hamtunensis Osricus et Berrucensis comes Ethulfus illis viriliter occurrentes, multos ex eis trucidabant, caeteris per fugam elapsis. Bishops of Eodem anno defuncto Rethuno, Legecestrensi pontifice, Aldre- Id. MS. A., Leicester. us jn episcopatum successit. P' 5534' De Sancto Swithuno episcopo.
Death of S. Anno Domini DCCCLXII. Sanctus Swithunus, Wentanae civi- Id.p. 553s. Swithun. tatis episcopus, migravit ad Dominum. Hie vir sanctus, dum Mahnesb. p. 125. adhuc vivens multarum esset possessor virtutum, prseeipue ;??s*: ^n" Story of a tamen dementia et humilitate pollebat. Contigit autem teni-p.'iei. ' miracle pore quodam hunc Dei famulum ad pontem urbis Wentanae with respect to a cum operariis forte sedere, ut suss instantia prgesentise desiwoman and diam laborantium provocaret; et ecce per pontem commeabat in her eggs. urbem femina causa commercii ferens ova, ad quam prosili-

entes undique operantes, ut mos est hominibus illius generis, et accessu petulanti omnia ad unum ova confringunt; cumque factum vituperabile, muliere conquerente, ad aures pii pontificis pervolasset, et illius pauperculse feminaa damnum suspirasset, motus dementia mentis, signum crucis super ova confracta faciens, omnium fracturam consolidavit ovorum. De Humility humilitate quoque beati viri hoc memoria dignum est, quod of S. Swiquotienscunque novam ecclesiaa fabricam dedicare debebat, eo, thun. quamvis iter longum esset, non equo vel vehiculo, sed pede impiger contendebat; et ne id ab imperitis ridiculo haberetur, vel a superbis pro jactantiaa vitio notaretur, visibus hominum abductus, nocturnus viator iter facere consuevit; solitarise sanctitatis amator, nulla pompa bona sua prostituenda putabat.
1

et Suth-Sexiam] om. W.

Danorum] paganorum, Flor. Wig.

CHRONICA MAJORA.

389

Malmesb. Tandem vero vitse prsesenti valefacturus, pontifical! districtione A.D. 862. Gest. Pon- pr8ecepit domesticis, ut extra ecclesiam cadaver suum humarent u ' ^i e* Pedibus preetereuntium et stillicidiis ex alto p 162 ' rorantibus foret obnoxium. Successit ei in episcopatum Ealferthus,1 in rebus ecclesi- ^Ifrith, asticis sufficienter eruditus, qui vices antecessoris aliquanto ^.hP of j . .. Wmchestempore prudenter exegit. tr Dani hyemaverunt in insula Tanet. Anno Domini DCCCLXIII. Pagani hyemaverunt in Tanet in- The Danes firmumque pacis fcedus cum Cantuaritis pepigerunt; sed winter in more vulpino de nocte erumpentes ex castris, totam orientalem Thanet. Cantiae plagam depopulati sunt, et 2 ad naves cum spoliis revertuntur. Id. MS. A. Anno Domini DCCCLXIV. Humbertus Lichesfeldensis diem Bishops of Lichfield. p. 5536. clausit extremum, cui Kineferthus in prsesulatum successifc. Sigebert, Anno Domini DCCCLXV. Corpora Sanctorum Eusebii et Pon- Translacol 164 . ' ' tiani dono Nicholai Papaa ad Gallias translata in monasteriis tion of SS. Eusebius voto religiosorum Sancto Petro collatis honorifice tumulantur. and Pontiglliaj

Flor. Wig. p. 553 B.

Reoe Ethelbertus defunctus est. Hen. Hunt. Anno Domini DCCCLXVI. Defuncto rege West-Saxonum .SCthel- Death of v. p. 738 A. berto, frater ejus Ethelredus regnavit pro eo quinque annis. -^Ethel Flor. Wig. Quo etiam tempore magna Danorum3 classis in Angliam ve- JjL. ', , p. 553 c. niens in regione Orientalium Anglorum hyemavit, ubi et The Danes maxima pars eorum, qui pedites erant, equestres effecti sunt. in EastAnglia. Adrianus Papa. Dani ad Eboracum transeunt. Vit. Pontif. Anno Domini DCCCLXVII. Papa Adrianus post Nicholaum p0pe Flor. Wig. sedit in cathedra Eomana annis quatuor. Eodem anno Dano- Adrian II. p. 553 c. rum nefandus exercitus, in die Omnium Sanctorum,4 ab Ori- The Danes entalibus Anglis ad Eboraci civitatem migravit. Quo etiam D^url, tempore maxima inter Northanhumbros discordia excitata, po- ances in pulus regem suum legitimum Qsbertum expellentes a regno, Northumtyrannum quendam Elle nomine, non de prosapia regali geni- "na" turn, super regni apicem extulerunt; sed consilio divino, adThe successor of S. Swithun is mentioned by Florence and Malmesbury, but this notice of him is peculiar to the compiler.
1 2 et revertuntur] introduced by the compiler. 3 Danorum] paganorum, Flor. 4 in die Omnium Sanctorum] An insertion of the compiler.

390

MATTH^lI PARISIENSIS

A.D. 867. venientibus Danis, Osbertus et Elle pacem fecerunt inter se l?lor. Wig. 553 D

Death of Osbriht and -iElla. Northumbria laid waste by the Danes. Ecgberht made king by the Danes.

pro utilitate communi; qui deinde junctis viribus copiosis Purbem adeunt Eboracensem; quibus adventantibus pagani fugam confestim arripiunt, infra urbis moenia se defenders decernentes. quos reges Christiani insequentes et acerrimum in hostes impetum facientes, urbis mcenia subverterunt.1 Tan- Simeon, dem ingressi civitatem, pugnam contra paganos sibi nimis ^ist> "e damnosam commiserunt; nam in ilia pugna ceciderunt reges eceiesia '. Osbertus et Elle, et cum eis octo consules, in 2 die Palmarum, 6, col. 14 cum turbarum multitudine copiosa. Deinde nefandissimi vie- (Twystores Dani, totam Wortnanhumbrorum provinciam usque ad ostium Tyn.ee fluminis depopulantes, patriam sibi, victis hostibus, subdiderunfc. Tune regibus Northanhumbrorum interfectis, c Egbertus quidam genere Anglicus,3 sub Danorum potestate p. 70 (ed.' regnum adeptus, illud sex annis gubernavit. Hinde). De Alstano Sireburnensi episcopo.

Death of Eodem anno Alstanus, Sireburnensis antistes, diem clausit Kor. Wig. Eahlstan extremum; qui temporibus regum Occidentalium Saxonum, P' ^^3 E> bishop of am ) Sherborne. Egberti et filii ejus Ethulfi, magnaa in regno potentise et in- p ^' -

gentis consilii fait, dum prsedicto regi Egberto Cantuaritas et tj jj. 79

His power Anglos Orientales bellicis laboribus subjugavit. Contra Danos p. 175. and influ- quoque, qui tune primo insulam infestabant, regis -.(Ethelwlfi

segniciem* exacuit, ipse ex fisco pecuniam accipiens, ipse exercitum componens, martiis5 felix eventibus, contra hostes bella plurima constanter peregit. Potentiam quoque ipsius ex hoc quilibet cognoscere poterit, quod regem ^thewlfum a Roma revertentem a regno arcuerit, statute filio ejus Ethelbaldo rege pro eo, donee patrem cum filio in sortem regni regredi pateretur; reliquit autem ecclesiam suam, quam6 annis rexerat quinquaginta, praBdivitem in praadiis undecunque adquisitis; et cum esset cupiditate prasfervidus, erat tamen liberalitate praacipuus. Sepultus est apud Sireburnam in eceiesia cathedrali. Hor. Wig. p. 553 E. Rex Alfredus uxorem duxit. Anno Domini DCCCIXVIII. Alfredus, frater Ethelredi regis, Id. p. 554 A. Marriage of Alfred juvenis admirandse probitatis, uxorem duxit de regali genere and Ealh- Merciorum, filiam scilicet .^Elthredi, comitis Gainorum, qui swyth.
subverterunt] subvertunt, W. in die Palmarum] from the Hist, de S, Cuthberto. (Hinde's Symeon of Durham, p. 142.) 3 genere Anglicus] Inserted by the compiler. W.; seniciem, A.,
2 1

whence comes scevitiam, the reading of some of the MSS. of West. 5 martiis . . peregit] Introduced by the compiler. 6 quam . . quinquaginta] from Flor. Wig., p. 553 B.

CHRONICA MAJORA.

391

JTlor. Wig. cognominabatur Muchel, quod Latine grandis sonat.1 Mater A.D. 868. p. 554 A. vero ejug Eadburga dicebatur, de nobili genere regum prsedictorum; puella2 vero, quam desponsaverat, Alswitha dicebatur. Eodem anno saepedictus Danorum exercitus Northan- The Danes humbros deserens,3 Snotingeham adiit et ibidem hyemavit. * NttingSnotingeham autem Britannice Tinguobanc dicitur, Latine vero domus speluncarvm. Burhredus quoque rex Merciorum, audito eorum adventu, nuntios ad regem Occidentalium Saxonum Ethelredum [et] ad fratrem ejus Alfredum direxit, suppliciter auxilium postulantes, quo possent Deo4 et hominibus paganorum invisum exercitum expugnare. Qui protinus undique immenso exercitu congregate, Merciorum regem 5 adeunt, et usque ad Snotingeham bellum quasrentes unanimiter pervenerunt; cumque pagani, arcis tuitione muniti, praalium conserere denegarent, et Christiani muros confringere non sufficerent, pace inter Mercios et paganos ad tempus composita, singuli ad propria sunt reversi. Eodem tempore oratorium Oratory at Sancti Andreas Apostoli Kemesie ab Alcwino, Wigornensi epi- Kempsey. Id. p. 553 E. scopo, constructum et dedicatum est. Tune cometa apparuit Comet manifesto. Exercitus paganorum apud Eloracam Memavit. Id. p. 554 B. Anno Domini DCCCIXIX. Praafatus paganorum exercitus, ad The Danes Northanhumbros denuo transiens, Eboracam petiit civitatem v1Qifr m et ibidem hyemavit.
De facto admi/rando EUbcB aUbatisscs sanctce.

Anno Domini DCCCIXX. Applicuerunt6 in Scotia Danorum The Danes innumera multitudo, quorum duces fuerunt Hinguar et Hubba, jn Scot' diraa perversitatis homines et fortitudinis inauditas; qui totius lan fines Angliaa in exterminium adducere conantes, pueros et senes quosque7 sibi obvios jugulabant, matronasque sanctimo-p. 126. niales seu virgines ludibrio tradendas mandabant. Cumque per omnes regnorum fines tanta tyrannorum immanitas disseminata fuisset, Ebba, sancta Collingehamensis coenobii ab- Heroism batissa, metuen's ne et ipsa, cui sollicitudo regiminis et cura ^ Ebba pastoralis commissa fuerat, cum sibi subjectis virginibus ludi- j^ j??s brio traderetur paganorum, ut 8 pudicitiam amitteret virginalem, nam.
1 5 quod . . sonaf] Not in Florence Merciorum regem} Merciam, or Asser. Cf. Sim. Dun. p. 677 D. Flor. and Asser. 2 6 puella . . . dicebatur] Not in This is peculiar to the compiler. 7 Florence or Asser. quosque} quoque, O. W. 3 8 deserens] om. W. uf] altered in the margin with 4 Deo . . . invisum} Introduced a style to ne. by the compiler.

392

MATTHuEI PAEISIENSIS

A.D. 870. convocatis sororibus in capitulum universis, in hanc vocem Heroism prorupit dicens, "Advenerunt nuper," inquit, "ad partes nosofEbba, " tras pagani nequissimi efc totius humanitatis ignari, qui loca abbess of " regionis hujus singula perlustrantes, nee sexui muliebri nee Colding" parvulorum quidem parcunt aetati, ecclesias et personas echam. " clesiasticas destruunt, feminas sanctimoniales prostituunt, " et obvia sibi quaeque conterendo consumunt; itaque si con" siliis meis adquiescere decreveritis, spem certam de cle" mentia divina concipio, quod et1 barbarorum rabiem effugere " valebimus, et perpetuae virginitatis pudicitiam custodire." Cui cum universa virginum congregatio certis promissionibus spopondisset, sese maternis velle in omnibus obtemperare2 praeceptis, ilia admirandae animositatis abbatissa, palam cunctis sororibus exemplum castitatis praabens, non solum3 sanctimonialibus illis proficuum, verumetiam omnibus successuris virginibus aaternaliter amplectendum, arrepta novacula nasum proprium cum labro superiori ad dentes usque praecidens, horrendum4 de se spectaculum astantibus praabuit universis. Quod factum5 memorabile cum congregatio tota videns admiraretur, simili de se opere a singulis perpetrato, materna sunt vestigia insecutae. Et his ita gestis, cum mane crastinum illuxisset, supervenerunt tyranni nequissimi, ut feminas sanctas et Deo devotas ludibrio traderent, similiter et ipsum monasterium spoliatum ignibus concremarent; sed conspicientes abbatissam illam et sorores singulas tarn enormiter mutilatas, et in suo sanguine a planta pedis usque ad verticem tabefactas, cum festinatione recesserunt de loco, dum nimis longum sibi videretur vel ibidem etiam per breve temporis spatium demorari; sed inde recedentes duces prasdicti prseceperunt suis satellitibus nefandis, ut injecto igne monasterium cum omnibus officinis et ipsis sanctimonialibus concremarent. Sicque executione completa a minisfcris iniquitatis, sancta abbatissa et omnes cum ilia virgines sanctissime ad martyrii gloriam pervenerunt. De multorum desolatione ccenobiorum.
DestrucEt 6 his ita gestis, velificaverunt infideles nequissimi per tion of mo maris litus sursum, quaaque sibi obvia igne depopulantes et as!fries ferro. In hac quoque persecutione diabolica destructa refeDanes. runtur nobilissima monasteria in margine maris 'sita, id est
1

2 3
4

ef] om. W. obtemperare} contemporare, A. solum~\ om. W. A. ins. est. O. W. ins. est. This, which is peculiar to the

compiler, has been used by the author of the Vita S. Eadmundi, printed by Battely from the Eegister of Abbat Curteys. App. ad Antiq. S. Edmundi Burgi (1745), p. 119.

LL

CHRONICA MAJOEA.

393

Lindisfarnense monachorum, in quo sedes tune erat cathedra- A.D. 870. lis, quam beatus antistes Cuthbertus sacra sui corporis prae- Monassentia decoravit; Tynemuense sanctimonialium, G-yrfense mona- tenes de" chorum, et Weremuthense, in quibus Beda presbyter legitur educatus; Streneshalense sanctimonialium, quod Hilda abbatissa beatissima fundavit et multas in eo virgines congregavit. Et sic nefandi duces per pagum Eboracensem transitum facientes, ecclesias, civitates, et villas combusserunt, homines cujuscunque sexus et setatis cum spoliis et jumentis funditus deleverunt; deinde sursum per flumen Humbri navigantes, consimili ibidem rabie seeviebant, indeque progressi cuncta coenobia in paludibus sita monachorum ac virginum, interfectis habitatoribus, destruxerunt. Horum autem nomina coenobiorum sunt, Crulandia, Thornheia, Ramesia, Hamstede, quod nunc Burgum Sancti Petri dicitur, cum insula Helyensi et coenobio olim famosissimo feminarum, in quo dudum sancta virgo et regina Etheldreda abbatissae officium multis annis laudabiliter adimplevit. De causa, martyrii Sancti Eadtnundi regis gloriosi. Tune1 ergo quoniam in persecutione ista gloriosus rex et Causes of martyr Eadmundus gladiis iniquorum Hingar et Hubbaa fra- the martyrtrum interfectus occubuit, dignum est hoc in loco referre tanti i0 of s, . - , j j. ,. . ..Edmund, causam martyrn, . et, unde duces praadicti occasionem nacti fuerint regem piissimum nece adeo crudelissima condemnare. Erat igitur in diebus non longe prseteritis in regno Danorum story of vir quidam de stirpe regia illius gentis progenitus, nomine Regnar Lothebrocus ; hie, cum duos filios, Hinguar scilicet et Hubbam, kodbrog. ex uxore genuisset, quadam die cum accipitre solus brevem naviculam ingressus, ut in insulis maris et terraa vicinis anates et aviculas alias aucuparet, subita tempestate suborta, intra maris latitudinem raptus, diebus aliquot cum noctibus hue illucque dejectus graviter vexabatur; qui tandem plurima maris pericula perpessus, in Angliam projectus est, et in pro- His landvincia Orientalium Anglorum, quaa Norfolc ab incolis dicitur, ^n apud Eedham villam applicuit; qui forte ab hominibus regionis I*orfolk 5 cum accipitre solus inventus, regi Est-Anglorum Eadmundo pro miraculo praasentabatur,2 et ab ipso rege propter elegan- reception tissimam corporis formam cum honore receptus, aliquandiu by king in curia ejus remansit; et quoniam lingua Danorum Anglicanse Edmund; loquelae vicina est, Lothebrocus regi narrare ccepit quo casu in Angliam projectus fuisset. Placuerunt3 itaque Lothebroco This is from some Vita or Passio S. Eadmundi. It has been used by Bromton, col. 804 (Twysden).
1
2 prcesentabatur ] pracsentantur, O.W. and A. which has been altered. 3 Placuerunt] altered to Placuit in A.

394
A.D. 870. in rege Eadmundo moruin plenitude et militias disciplinal quamplurimum, similiter2 et curialitas astantium ministrorum, quos regalis industria in omni rerum ornatu et schemate verborum pleniter informavit. Ad hanc quoque Lothebrocus morum disciplinam proyocatus rogabat regem propensius, ut sibi liceret in ejus curia demorari, ut regiis posset plenius instrui disciplines; cumque rex Eadmundus petitionem3 ejus clementer exaudisset, junxit se Lothebrocus venatori regis nomine Berno, ut artem venatoriam, in qua fuerat eruditus ad plenum, cum ipso frequentaret; erat enim tarn in aucupatione quam in venatorio exercitio gratiosus, unde in avibus similiter4 ac bestiis capiendis pro voto sibi5 omnia succedebant; capiebat quicquid volebat et mensam regis delicatissimis ferculis persaepe ditabat. Et cum fuisset a rege, prout ejus gentilitas permisit, dilectus, cospit venator regis ei graviter invidere, pro eo quod in artibus prsedictis ipsum in omnibus superabat; et mortali invidia contra Lothebrocum succensus, quadam die and mur- dum venatum pariter irent, furtivo impetu in eum facto, der by ipsum nequiter interfecit et in densitate nemoris interfectum Berno. abscondit; quo facto, recessit venator nequissimus et canes cornicando ad se vocavit. Nutriverat autem Lothebrocus leporarium quondam in curia regis Eadmundi, qui ipsum, ut fieri solet, multum dilexit, et, venatore cum caateris canibus recedente, ille solus cum corpore domini sui remansit. In crastino quoque cum rex sederet ad mensam et inter cseteros commilitones Lothebrocum non vidisset, queesivit propensius a ministris, quid de illo actum fuisset; cui respondens venator p. 127 Bernus dixit, quod die hesterna, cum de venatu domum rediret, ipse remansit in silva post eum, et quod eum postea non viderit, profitetur; sed vix verba compleverat, et ecce leporarius, quern nutriverat Lothebrocus, regiam aulam6 ingressus omnibus et maxime regi adulante cauda applaudere satagebat; quern rex cum vidisset, astantibus dixit, "Ecce," inquit, "canis Lothebroci adveniens dominum venientem praa" venit;" et prae gaudio rex canem diligenter pavit, sperans per eum ejus dominum adventurum; sed secus contigit quam sperabat; nam ilico, cum leporarius satiatus fuisset, reversus est ad dominum suum et juxta corpus ejus consuetas excubias celebravit. Qui iterum post triduum, fame ilium compellente, ad mensam regis ingressus denuo reficiendus, rex vehementer

1 2 3 4

disciplina'] disciplinam, A. similiter'] simul, O. W. petitioneni] petitioni, W. similiter] simul, O. W.

sibi"] cui, W. aulam] Introduced in A. above the line; not in W.

6

CHRONICA MAJOBA.

395

admirans jussit insequi vestigia canis si recederet ab aula, et A.D. 870. diligenter quo pergeret explorare. Factum est autem a minis- Discovery tris ut eis a rege fuerat imperatum, et canem recedentem subse- f his quentes ad Lothebroci corpus examine sunt perducti. Cumquel ?' baec regi declarata fuissent, perturbatus est vehementer, et jussit ut corpus sepulturse honestius traderetur. Ut, depopulates HJst-Anglia,, strages Tiominwm sit secuta. Tune rex Eadmundus, diligenti de morte Lothebroci facta Ponishinquisitione, Bernum venatorem de opere nefando convicit, et ment of jussit a militibus de curia sua adjudicari ac legis peritis, quid erno' de homicida foret agendum; at omnes in boc pariter consenserunt, ut venator in ilia navicula, in qua saepe dictus Lotbebrocus in Angliam applicuit, poneretur, et in medio maris solus sine omni instrumento navali dimissus, probetur si ilium Deus velit a periculo liberare. Itaque venator, juxta quod sententiatum fuerat, in profunditatem maris dismissus, post dies paucos in Daciam est projectus; qui cum a portuum cus- His landtodibus inventus fuisset, cognoverunt naviculam Dani, quod in ing in ilia dominus illorum Lotbebrocus consueverat aucupari, et per- -L>enmark; duxerunt eum ad Hinguar et Hubbam, filios Dani in Anglia interfecti, viros potentes et crudeles, qui continuo adbibitis tortoribus exegerunt a Berno, quid de patre suo, qui in ilia navicula ab eis fuerat' subtractus, actum fuisset. Bernus quo- and accuque graviter et diu diver sis afflictus tormentis, fingens men- ?,atn *' -i T-I -i , T - . O Ijumund, dacium, dixit, quod pater eorum, cum casu apphcuisset. in to. JJ-Q_ Angliam, a rege East-Anglorum Eadmundo inventus, et ipso guar and jubente fuerat interfectus; at illi prorumpentes in fletum Hubba. amarissimum, de morte patris sui inconsolabiliter perturbati, juraverunt per omnipotentes deos suos, quod mortem illam non reliquerent impunitam; Bernum quoque venatorem, qui in navicula patris sui advenerat, constituerunt ductorem suum, ut se in regem Eadmundum vindicarent. At deinde, congregato exercitu copioso, cum viginti milibus armatorum mare ingressi versus regionem Orientalium Anglorum vela direxerunt et arma, ut se in regem Eadmundum de morte ilia penitus insoritem ultum irent; veruntamen ventis in contrarium classem impel- The Danes lentibus, in Scotia apud Berewic super Tuedam compulsi sunt 5^nd at applicare, ubi prsescriptam depopulationem incboantes, see' Flor.Wig. viendo ubique, tandem ad Est-Angliam pervenerunt, et apud and go to p. 554 B. yillam, quse Tbedford2 dicitur, castrametati, quoscunque inve- Thetford.
2

Cumgue] Cum, 0.; Cum ergo, W. j

Thedford] Eedford, W.

396

MATTHJ2I PARISIENSIS

A.D. 870. nerunt ibi viros ac mulieres in ore gladii peremerunt. De- Abbo FloHinguar. nique cum ibidem tyrannus Hinguar iniquissimus ex multi- riacensis Vita S. tudine interfectorum suam aliquantulum rabiem exsaturasset, Eadmundi, quosdam plebeios advocat, quos gladio suo judicabat indignos, cap. 6, 7 atque ubi rex eorum tune temporis vitam duceret, sollicitus (Migne's investigat; fama namque ad eum pervenerat, quod piissimus Patrologia, cxxxix. rex Eadmundus viribus et armis esset strenuus ao in omni col. 511). l corporis dimensione similiter et proceritate incomparabilis ; quocirca festinabat quos circumquaque reperit neci tradere, ne multo stipatus militum agmine ad patriaa defensionem suffiS. Edmund cere potuisset. Morabatur 2 eo tempore gloriosus rex et futurus then at martyr Eadmundus in villa regia, quse Heilesdun dicebatur, a 3 e esaon. e^ s{iySL} qua3 yicina est, eodem nomine appellatur, ut a vulgo acceperat praedo nequissimus ; unde accito ad se dolose de commilitonibus uno, eum direxit ad regem, mandans ut cum eo thesauros dividat efc paternas divitias, sub ipso regnaturus ; sed nimis fraudulenter Hinguar thesauros exigebat, qui clementissimi regis caput potius quam pecunias sitiebat. Miles igitur, cum volatu citissimo ad regem Eadmundum pervenisset, in hunc modum ora laxavitj De nuntio Inguar ad regem Eadmundum4 misso.
Hinguar's "Dominus meus ubique metuendus Hinguar, rex Danorum Id. cap. 7, message to " invictissimus, ad hanc patriam hyematurus advenit; cujus 8Edmund,

" potentia3 si aspernator exstiteris, et vita indignus et regno " judicaberis." Et sic omnia, quse sibi imposita fuerant, ut prasdiximus, cum 5 regi per ordinem retulisset, piissimus rex who con- Eadmundus alto cordis dolore ingemuit, et advocato Humberto, sults Hum- Helmhamensi episcopo,6 consilium qua3sivit ab ipso dicens, bert, bishop " 0 serve Dei vivi, Humberte, et dimidium animse mese, ecce of Elm" adventus barbarorum imminet inimicorum, qui dulcem paham. " triam cum suis habitatoribus jam pro parte desolatam, quod " residuum est a nostrorum memoria successorum funditus " del ere conantur; sed ecce, me occumbente, utinam subjectus " mini populus vivus evadere potuisset; nam ego pro amore " regni temporalis, vel lucro vitas praasentis, non me subiciam " tyranno gentili, cum pro gente moriens et patria miles " possim effici et 7 signifer Begis aaterni."
1 2
3

4
5

similiter] simul, O. W. W. ins. autem. uf\ et, W. Eadmundum] Eadmundo,'A. cam] om. W.

advocato . . . episcopo] accito uno ex suis episcopis, qui ei erat a secretis, Abbo. ^ effici et] effieri, W.; effieri, O. West.

CHRONICA MAJORA.

397

Abbo, Cui antistes, " Quos rex," inquit, " mihi dilectissime, optasl A.D. 870. cap. 8, " patriae superstites habere, nisi fugaa praesidio prsecaveritis ? Advice of col. 512. ^derunt confestim proditores nefandi, qui te cum tibi sub- g^SL^** 3 " jectis auferre de medio conabuntur." At rex clementissimus, " Hoc est," inquit, " quod votis omnibus antepono, ne super" sim meis fidelibus et carissimis amicis, quos furtive pirata " perdidit truculentus; et quidem suggeris, ut glorise nostrse " crimen inferam, qui nunquam militias probra hucusque sus" tinui. Est quoque mihi super hoc arbiter Bex caalestis, " quod nullus me barbarorum metus a caritate Christi sive Id. cap. 9. " vivum seu mortuum separabit." Tune conversus ad nuntium beatissimus 2 rex Eadmundus, qui ab Hinguar impiissimo fuerat destinatus, " Madefactus," inquit, " cruore meorum " mortis supplicio dignus existeres; sed Christi mei exem" plum imitatus, si ita contigerit, pro ipso libenter mori " minime pertimesco; rediens ergo ad dominum tuum festinus, " mea illi responsa perferto. Thesauros quoque nostros, quos " nobis contulit divina providentia, sive divitias, si potenter " surripias, me tamen tuaa infidelitati non subicies; honestum " est enim perpetuam defendere libertatem similiter3 fideique " puritatem, pro quibus etiam, si necesse est, occumbere non " inutile reputamus. Igitur, ut coepit tua superba feritas, " post famulos regem jugula, quoniam hsec videns Hex regum p. 128. " me in caelum transfer et seternaliter regnaturum." De prceilio inter regem Eadmundum et Inguar commisso. Becedente4 itaque nuntio truculento, rex Eadmundus jussit Battle of commilitones ad arma convolare, asserens dignum pro fide Thetford. pariter pugnare et patria, ne desertores militise se esse et populi delatores5 probarentur. Igitur ad instantiam Humberti episcopi ac nobilium virorum et commilitonum suorum animatus beatissimus rex Eadmundus, cum toto exercitu quern habere potuit audacter processit in hostes, et non longe ab urbe, quse Tedford6 appellatur, contra adversarios sibi in obviam venientes grave certamen ac nimis utrobique damnosum commisit. Nempe cum a mane diei usque ad vesperam mutua se nece prostravissent, et pro nimia interfectorum multitudine ac sanguine loca certaminis rubuissent, pissimus rex Eadmundus, non solum ex strage commilitonum suorum pro patria
1 2 3 4 5

optas] Altered in A. to optatis. beatissimus'] verissimus, W. similiter'] simxtl, W. This is peculiar to the compiler. et populi delatores'] de populi

et latores, A.; depopulatores, W. West. 6 Tedford} Bedford, W., with Tetford in the margin.

398

MATTBLEI PARISIENSIS

A.D. 870. genie et fide Jesu Christ! deeertantium, quos jam martyrio coronatos agnovit, condolebat, verum etiam pro nece barbarorum infidelium ad inferni baratrum detrusorum nimis amare lugebat. Reeedentibus itaque primitus de loco funeris paganis, beatissimus confessor Christi, rex Eadmundus, cum reliquis commilitonum suorum qui superstites erant, ad Hailesdunam villam regiam profectus, immutabiliter statuit in animo suo, se nunquam de csetero contra barbaros pugnaturum; sed hoc S. Job. xi. solummodo dixit, sibi fore necessarium, ut " solus moreretur 50. pro p0puio e non tota gens periret."

De passione beati Eadmundi regis et martyris. Passion of Hinguar igitur, cum de strage suis illata inconsolabiliter S.Edmund, anxiaretur, venit ad eum apud Thedford Hubba frater ejus, qui jam Merciam totam depopulayerat, cum decem milibus armatorum, et sic junctis viribus, ut se vindicarent in sanctum regem Eadmundum, castra moventes, ad Hailesdune villam, quo rex beatissimus Eadmundus tune erat, celeriter pervenerunt. Tune tyrannus Hinguar jussit circumcingi regem cum turba, ne quidem unus ex omnibus elaberetur vivus. Sanctissimus itaque rex Eadmundus, cum se ab hostibus undique vallatum cognosceret, de consilio Hunberti, Helmhamensis episcopi, confugit ad ecclesiam, ut se membrum Christi ostenderet, et, armis temporalibus projectis, cselestia induit, humiliter Patrem et Filium cum Sancto Spiritu deprecans, ut sibi in passione constantiam largirentur. Igitur a ministrig iniquitatis clementissimus rex Eadmundus ab ecclesia truculenter extrahitur,1 loris dirissimis coarctatur, et sicutAbbo, Christus ante Pilatum prsesidem, ita ducitur Eadmundus ante caP- 10> iniquum ducem ; quo jubente, ad arborem quandam, quae non co * multum aberat, religatus diutissime flagellatur, multisque modis illuditur. Sed invictus athleta Christi Eadmundus inter flagella Christum semper invocando tortores suos compulit in furorem, et ad ipsum tune arcubus, quasi ad signum, ludendo, totum corpus ejus telis confodiunt et sagittis; nee erat locus in corpore martyris vacuus, quo novum posset imprimi vulnus ; nam sicut hericius in cute densis armatur spinis, ita corpus invicti regis spiculis configitur et sagittis. Cumque nee sic2 Hinguar carnifex truculentus sanctum martyrem Eadmundum a fide Christi et confessione Trinitatis potuit separare, ut suis iniquis persuasionibus prseberet assensum, protinus lictori mandat, ut ense cruento martyris caput prsecidatj
1

extrdldtur] om. W.

sic] hie, A.

CHRONICA MAJORA. Abbo,

399

at lictor sanctum de stipite truculenter evulsum, inter verba A.D. 870. orationis et confessionem1 Christi nominis, unico ictu ipsum Passion of Ki decapitando, duodecimo kalendas Decembris, gratissimum Deo S.Edmund, holocaustum et2 igne passionis examinatum, cum palma vicId. cap. 11, torise et corona justitise transmisit ad cselum. Corpus vero col. 515. martyris ministri diaboli capite truncatum reliquentes, et in silvam, cui Hailesdun nomen est, asportantes,3 inter densa veprium frutecta projecerunt; adnuc enim laborabant laniste iniqui, ne a Christianis, quos paucos superstites reliquerant, corpus martyris sepulturae, ut decebat, cum capite traderetur. Didicerant namque Hinguar et Hubba, piratse nequissimi, in silva jam dicta olim de medio sublatum fuisse Lotbebrocum patrem suum; unde falsa suggestione Berni venatoris, beati regis et martyris Eadmundi talionem reddere4 cupientes, in silva eadem capnt ejus ignominiose projecerunt, avibusque g^eon' cseli tradentes et bestiis devorandum. Passus est autem cum Humbert, Dunelm. sanctissimo rege Eadmundo comes ejus individuus Humbertus, _J? P Eccles.ii.6, Helmbamensis antistes, qui5 regem eundem in regni fastigium col. 14. sublimaverat, et constantia invicti regis ad martyrium anima- tyred, (Not in tus, cum ipso est regni cselestis possessor effectus. Sicque Simeon.) rege beatissimo ad caslestia translate, pagani nimium gloriantes byemaverunt in regione ilia, expulsis paucis indigenis, qui superstites cladi pra3dictse fuerunt. Flor. Wig. Eodem anno Celnotbus, Cantuariensis arcbiepiscopus, diem Archbps. p. 554 c. clausit extremum, cui successit Etbelredus, vir venerandus et6 of Canterin rebus divinis sufficienter eruditus. De inventione capitis Sancti Eadmundi. Cum igitur post martyrium beatissimi regis Eadmundi, Arrival of fratres Hinguar et Hubba, Deo odibiles, byemale tempus in regione Est-Anglorum, prasdis vacantes et rapinis, jam pro parte expleverant, venit ibidem ad eos Gytro quidam de regi- Hinguar bus Danorum potentissimus, nt cum prsedictis fratribus bye- andHubba. maret. Superveniente itaque tempore vernali, omnes pagani ab Est-Anglia pariter recesserunt; quo audito, Christiani unde1 confe&siwiem] confessione, A. W. West. 2 O. W. ins. in. 3 W. ins. et. 4 talionem reddere"] sepulture ut dere, A., the eye of the scribe having been caught by these words four lines above. 5 qui . . . sublimaverat] This has been given above, p. 586. The rest of the paragraph seems due to the compiler.

et . . . eruditus] Inserted by the compiler.

400

MATTH^I PAEISIENSTS

A.D. 870. c unque de latibulis erumpentes summopere satagebant, ut Abbo, Vita caput beati regis Eadmundi inventum reliquo corpori uniretur, S. EadDiscovery et sepulture corpus integrum more regio traderetur. Cumque mun^ of the omnes pari afiectu ad id occurrerent e silvas perlustrando col." 515. head of S. Edmund. caput martyris diligenter qiaaererent, res contigit dictu mirabilis et saeculis inaudita; nam cum caput quserendo inter silvas et veprium densitates, socii ad socios mutuis clamoribus patria lingua " Ubi es ? ubi es ? " interrogarent, caput martyris eadem lingual respondens dixit, " Her, her, her," quod Latine dicitur, "Hie, hie, hie;" nee cessavit eadem repetendo clamare quousque singulos ad se perduxitj ubi cum capite lupus, ingens et visu horribilis, repertus est, qui caput sacrum inter brachia complectens beato martyri excubias impendebat. Assumentes itaque homines caput intrepidi, profusis Deo laudibus, ad suum corpus detulerunt, subsequente lupo illos usque ad locum sepulturaa; tune caput corpori conjungentes in mausoleo competenti ilia pariter concluserunt, quo facto, lupus dilectse solitudinis secreta petivit. Constructa est autem in eodem loco, pauperrimo opere, a fidelibus ecclesiola, ubi postea, per p. 129. multa annorum curricula corpus sanctissimum requievit. Pas- Chronicon sus est autem beatissimus2 rex et martyr Eadmundus anno Domini octingentesimo septuagesimo, anno aetatis suas vicesimo nono, regni sui vero anno decimo sexto, die xii. kalendarum 3 Decembrium, indictione tertia, luna existente vieesima secunda. Ut corpus Sancti Eadmundi Inventum fuerit mcorruptum. Elapso deinde multorum intervallo annorum, sedatis penitus Abbo bellorum incendiis, ccepit fidelium pietas respirare, qui in loco cap. 13, ubi corpus martyris requievit, Hore4 nunc ab incolis nuncu- co^ 516pato,5 visis creberrimis miraculorum signis, in villa regia, quse lingua Anglorum Beodricesworthe, Latina vero Beodrici curtis sive habitatio, nominatur, basilicam permaximam construxerunt, et ad illam sanctum martyrem in magno tripudio transtulerunt. Sed mirum dictu contigit; nam cum corpus mar-Id. cap. 14. tyris pretiosissimum ob spatium diuturni temporis putrefactum ab omnibus putaretur, ita integrum repertum est et illaesum, ut non solum caput corpori redintegratum et compaginatum, sed omnino nihil in eo vulneris, nihil apparuerit cicatricis. Sicque Deo dignus martyr Eadmundus, viventi simillimus, ad locum memoratum est translatus,6 apparente in collo ejus in
1

Translation of the body of S. Edmund from Hoxne to S. Edmundsbury.

Ubi . . lingua] om. W. beatissimus} verissimus, W. 3 kalendaruni] om. W. 4 Here] Hoxe, W.

2

nuncupate] nuncupate, W. This sentence is introduced by the compiler. 6 translatus'] translatum, A.

CHRONICA MAJOKA.

401

signum martyrii per1 gyrum quasi, filo coceineo, sicut testari A.D. 870. Abbo, c. 14, col. solita fait qusedam beatse recordationis femina, Oswen vocata, 516. qua3 ad sacrum martyris sepulchrum, jejuniis saspe vacans2 et orationibus, per multa annorum curricula, revulso beati martyris mausoleo, in coena Dominica, ejus attondendo capillos et tmgues pra3cidendo; quee omnia diligenter colligens et in capsella recondens, super altare illius ecclesiaa ponere consuevit, ubi usque in nodiernum diem veneratione 3 debita conservantur. De translatione Domniae, episcopaius usque ad HelmJiam. Eodem anno obiit 4 Weremundus, Domnia3 episcopus, post The see of quern translata est sedes ilia apud Helmham, et pro duobus Dunwich Malmes- episcopis, quorum unus sedem habuit apud Domnoniam et transferred toElmham. bur. Gest. aier apud Helmham, unus est ordinatus episcopus, nomine pp 148* ' Wilredus, qui in eodem loco hos habuit successores, Athulfum, Bishops of 150. Alfricum, Thodredum, Ethelstanum, Algarum, Alwinum, Al- Elmham. fricum, item Alfricum,5 Stigandum, Ethelmum, Herstanum.6 Ut Danorum exercitus Est-Angliam deserens West-Saxoniam invaserit. Hor. Wig. Anno Domini DCCCXXXI. Supradictus paganorum exercitus The Danes p. 554 c. Orientales Anglos deserens et regnum Occidentalium Saxonum attack adiens, venit ad villam regiam, quee Eadingum dicitur, ad Beading, meridiem Thamensis fluminis sitam, in pago videlicet Bercocensi. Post quorum adventum die tertia duo comites eorum cum multitudine copiosa armatorum exierunt ad prsedandum, aliis interim vallum facientibus inter duo flumina, Thamisiam scilicet et Kenetam, a parte dextra ejusdem villee. Quibus and are Athulfus, comes Bercocensis, cum suis,7 in loco qui Anglefeld, defeated id est campus Anglorum, dicitur, obviavit, ubi acriter ex utra- wulf at que parte pugnaverunt, donee comes unus paganorum cum Englefield. majori parte sui exercitus deletus reliquis causam prasbuit fugiendi; sicque Christianis victoria potitis, post dies quatuor Ethelredus rex et frater ejus Alfredus, exercitu congregate, ad Eadingum venerunt, casdendo et prosternendo quoscunque ex paganis extra arcem invenerunt. Tandem pagani ex omnibus porbis erumpentes totis viribus praelium commiserunt, ubi diu et acriter preeliantes comitem Athulfum peremerunt et Death of Christianos in fugam coegerunt; ex quo casu Christiani pluri- -<Ethelwulf.
per~\ om. W. Sic; perhaps vacavit should be read. 3 veneratione] venerationem, A. 4 This mention of Weremund's death has been inserted at random.
2 1

item Alfricum'] om. W. and probably O.

6

Herstanum} i.e. Herfastum.

7 A. ins. qui.
C C

402

MATTH2EI PARISIENSIS

A.D. 871. mum perturbati, convenerunt iterum post quatuor dies ad Flor. Wig. Battle of pugnam, in loco qui Essesdune, id esfc mons fraxini, dicitur, P- 554 E. Ashdown. cum tota fortitudine quam habere potuerunt. Sed pagani in duas se turmas dividentes, in una duos reges Bacscai1 et Haldene, in altera vero omnes consules cum suis subditis ordinarunt; quod cernentes Christiani et ipsi se similiter in duas acies statuerunt, unaru 2 regi Ethelredo et alteram Alfredo fratri suo committentes. Erat autem rex Ethelredus in tentorio missam audiens, ubi cum seepius a suis invitaretur ad certamen, constanter affirmavit se non recessurum priasquam presbyter missam complevisset; quee fides Christiani regis multum sibi profuit die ilia. Erat autem in loco "certaminis arbor Id. p. 555s. qusedam admodum brevis, circa quam hostiles acies cum ingenti "strepitu concurrerunt; cum autem diutius animose nimis hinc inde pugnaretur, pagani divino3 judicio Christianorum impetum ferre non valentes, suorum maxima parte interfecta, ignominiosam arripuere fugam ; quo in loco duo reges paganorum, Bacscai et Haldene,4 multaque cum eis milia interempti, descenderunt ad inferos ignibus perpetuis cruciandi. Ex' altera vero 5 parte, ubi consules fuerunt et duces, contra quos pugnabat Alfredus frater regis, ceciderunt consules Sidrac senex et Sidrac juvenis, Osbernus, Frane, et Haroldus, cum aliis innumeris, et totus paganorum exercitus, cum nocte sequente et die in fugam conversus, per totam Essesdunias planitiem contritus est et dispersus. Convenerunt iterum post Battle of dies quatuordecim rex Ethelredus et ejus frater Alfredus, contra paganos pugnaturi, junctis viribus ad Basingum; quibus Battle of diu et acriter decertantibus, pagani victoriam sunt adepti. Merton. Death of Item duobus mensibus evolutis, rex Ethelredus et frater ejus Alfredus apud Merentonam cum nefandis pugnantes infidelibishop Heahmund bus diu vicerunt, et paganos in fugam compulerunt; sed illis in the denmm revertentibus contra Christianos, cum victoria recessebattle. runt. In hac quoque pugna Harmandus. Sireburnensis prgesul, A.-S. Bishop martyrio coronatus est, cui 6 successit Ethelhegus in episco- Chron. a> patum, vir in rebus ecclesiasticis eruditus. '
These two names are inserted from the A.-S. Chron. a. 871. 2 unam . . . committenies] Inserted by the compiler. 3 divino} om. W. 4 This is a blunder due to the compiler. Florence and Asser, p. 477 A, have " alter de duobus Pa" ganorum regibus," mentioning soon after that it was Bagsegc who fell. The compiler seems to have
1

carelessly misread this, and inserted the two names which he had just before taken from the chronicle. Below descenderunt . . . cruciandi is an insertion by the compiler. 5 vero] om. O. W. 6 cui . . eruditus} Introduced by the compiler. Ethelhegus is mentioned in Florence's and Malmesbury's lists of the bishops of Sherborne.

CHRONICA MAJOEA.

403

De coronatione et genealogia Alfredi regis, et mentione genealogies A.D. 871. db eo usque ad Adam. Hor. Wig. Eodem anno rex Occidentalium Saxonum Ethelredus nono Death of p. 555 D. kalendas Mail diem clausit extremum; quo regiol more apud -3Sthelred. Winburnam sepulto, Alfredus frater ejus, qui2 prius lRoro.se a Succession Papa Leone coronam susceperat et regiam unctionem, totius f Alfred, regni illius cum sumnaa omnium accolarum laatitia gubernacula suscepit. Hujus igitur regis genealogiam veteres ascen- Genealogy Id. p,549c. dendo texentes, ad Christum usque perduxerunt. Erat autem f Alfred, rex Alfredus ^Ethelwlfi magni regis Occidentalium Saxonum filius, qui fu.it Egberti, qui fait Alcmundi, qui fuit Eafse, qui fuit Eoppee, qui fuit Ingild, qui fuit frater Inaa; qui ambo fuerunt filii Kenred, qui fuit Ceolwald, qui fuit Ciathse, qui fuit Ceaulin, qui fuit Keneric, qui fuit Creoddge, qui fuit Gertie; iste primus3 ex Anglis in regno Occidentalium Saxonum regnavit. Gertie fuit filius Elesa, qui fuit Gewiste reginte,4 de qua quidam Britonum generis sibi nobilitatem usurpant. Gewisa filia fuit Giwii, qui fuit Wingii, qui fuit Freawine, qui fuit Frethegar, qui fuit Broand, qui fuit Beldai, qui fuit Galf. Mon. Woden; huic veteres quartam feriam dedicaverunt, quam de iv. 10. nomine ejus Wodenesdai, id est, diem 5 Wodenii, nuncupabant. Sicut sextam feriam, scilicet, Fridai, a Freadea vel a Frodos, quod est spuma maris, unde secundum narraSimeon, tionem poetarum nata est Venus dea amoris. Woden p. 674 B. fuit filius Frethewold, qui fuit Frelaf, qui fuit Frethewlf, qui fuit Finn, qui fuit Godulf, qui fuit Geta;6 hunc veteres olim gentiles pro deo venerabantur, cujus Sedulius, poeta eximius, in Paschali carmine [i. 1-3] mentionem faciens, ait; p. 130. " Cum sua gentiles studeant figmenta poetaa " Grandisonis pompare modis tragicoque boatu, " Eidiculove Getse seu qualibet arte canendi." Geta igitur fuit filius Teatwa, qui fuit Beau, qui fuit Seldwa, qui fuit Seaf; iste, ut ferunt/in quandam insulam Germanic,
1 regio more] Introduced by tlie compiler. 2 qui . . . unctionem] Introduced by the compiler. 3 iste primus^ istis primis, W. This sentence is an insertion, probably from the Peterborough Chron. a. 519. 4 regince] An interpolation of the compiler, who has turned Gewis or Gegwis into a female. For the

next line, Florence, Asser, and Simeon have " a quo Britones totam " illam gentem Gewis nominant." 5 diem] die, O. W. 6 At the foot of this page is a portrait of " Alfredus rex," holding a scroll, " Primus in Anglia regnavi " solus, scilicet monarcha ;" and below, " Alfredus primus monarcha " Anglorum, a quo incipit genea" logia orbiculata."

c c2

404

MATTH^I PARISIENSIS

A.D. 871. Scandelin1 nomine, de qua Jordanus Gothorum historiographus Malmesb. est e Genealogy loquitur, appulsus in navi sine remige puerulus, posito ad ^ - ^ S2 of Alfred. caput ejus frumenti manipialo, quern patria lingua seaf dicimms, "' j 3' Gallica vero garbam,, dormiens inventus est, hac ergo de causa Seaf appellatus et ab hominibus regionis pro miraculo exceptus, et sedulo est nutritus; qui adulta setate regnavit in oppido, quod tune Slaswic, nunc vero Haithebi, appellatur ; est autem regio ilia Yetus Anglia nuncupata, unde Angli in Britanniam venerunt, inter Gothos et Saxones constituta. Seaf quoque fait filius Heremod, qui fuit Itermod, qui fuit Hathra, qui fuit Flor. Wig. Wala, qui fuit Bedwi, qui fuit Sem, qui fuit Noe, qui fuit P- 550 -*-. Lamecb, qui fuit Matussale, qui fuit Enoch, qui fuit Jareth, qui fuit Malaleel, qui fait Chainan, qui fuit Enos, qui fuit Setb, qui fuit Adam, qui 3 fuit DEI. De annis puerilibus Alfredi regis. Boyhood Alfredus igitur in annis puerilibus ingenti4 patris sui etld.p. 555 E. of Alfred. matris amore, super omnes fratres suos et, quod5 potissimum erat, ab omnibus in regno multum diligebatur, unde et in regia semper curia inseparabiliter nutriebatur. Erat enim cunctis fratribus suis forma decentior, vultu serenior, quocirca verbis et moribus gratiosior apparebat; veruntamen parentum ac magistrorum suorum incuria usque ad annum aetatis suse duodecimum illiteratus permansit. Saxonica tamen poemata die noctuque sellers auditor et recitator docilis memoriter retinebat; in arte venatoria, aucupatoria,6 inque omnium peritia et felicitate incomparabilis, sicut et in aliis Dei donis fuit. Cum vero mater ejus die quadam sibi et fratribus suis quendam Saxonicum metricse artis librum, quern manu tenebat, ostenderet, ait illis, " Quis vestrum citius discere poterit codicem " istum, dabo ei ilium." Tune Alfredus principalis litterse libri illius pulchritudine illectus, matri respondit, " Yerene," inquit, " dabis librum illi ex nobis, qui citius ilium intelligere " et coram te poterit recitare?" Et ilia, "Dabo," inquit. Tune ille librum tollens magistrum adiit, legit, et ad matrem rediens ilium memoriter recitavit. Deinde usu assiduo sine intermissione psalmos Daviticos et orationes in uno libello conscriptos, et in sinu suo gratia devotionis impositos, insepa1 i.e. Scanzia (Scandinavia). Jornandes de rebus Geticis. cap. iii. p. 610 (ed. Grot. Amst. 1655). 2 quern . . . garbani} Introduced by the compiler. 3 qui fuit Dei] Introduced by the compiler. 4

ingenti] ingentis, 0. W.

quod potissimum erat] immo, Flor.

6 aucupatoria is not in Florence or Asser.

CHRONICA MAJOEA.

405

(Not in rabiliter circumducens, assidue ruminabat; audierat1 namque A.D. 871. Florence a magistro quod rex illiterates sit asinus coronatus; sed cum eT 'J in flore juventutis constitutes, cerneret legem in membris suis Rom. vii. repugnantem legi mentis sues et ilium ducentem captivum in legem Flor. Wig. peccati, saepissime in gallicantu et horis matutinalibus clam de p. 556 B. gtratu surgens, ecclesias et sanctorum reliquias orandi gratia visitabat, ibique diu in oratione prostratus Dei misericordiam implorabat, ut mentem ejus in amorem suee dilectionis, per aliquam corporis infirmitatem quam sustinere posset, corroboraret, non taraen ita ut in rebus humanis indignus vel inutilis appareret. Cumque haec diutius in magna mentis devotione a Domino postulasset, post aliquantulum temporis interstitium, Dei munere fici dolorem incurrit; in quo diu et asgre per Illness of multos laborans annos, de vita etiam desperabat. Alfred. Quomodo rex Alfredus ab una cegritudine curatus in aliam inciderit graviorem.
Id. p. 556 c. Quodam vero tempore, cum instinctu divino Cornubiam He is gratia venandi veniret et ad ecclesiam quandam orandi causa cured divertisset, in qua Sanctus Grueriir Sanctusque Neothus degebant, diu tacita in oratione prostratus Dei clementiam precabatur, quatinus molestias infestantis incommodi qualicunque infirmitate leviori permutaret, ita tamen quod ilia in corpore exterius non appareret, ne ab hominibus despectior baberetur. Finita quoque oratione, cceptum iter arripuit, et non multo post tempore, ut fuerat deprecatus, ab illo dolore penitus est absolutus et ad perfectum divina largitate curatus; sed ilia but suffers infirmitate remota, alia multo molestior, affectus scilicet nupti- m anotner arum, ilium invasit, qui a vigesimo Eetatis suaa anno usque ad W ^" quadragesimum quintum ipsum incessabiliter fatigavit. In bac His family., quoque temptationum turbine nati sunt ei filii et filiaa de supradicta regina sua, nomine Alswitba, qui hoc ordine generantur; primogenita ejus filia Alfleda dicebatur, quee, adveniente matrimonii tempore, Ethelredo, Merciorum comiti, copulatur; deinde natus est filius nomine Eadwardus eidem regi, qui 2 post patrem Angliaa monarcbiam gubernavit; tertio loco nata est [ei] filia, vocabulo Ethelgiva, qu 3 monastic&3 disciplinse regulis consecrata habitum religionis suscepit. Alfredus,4 et Edwardus, semper in curia regis educati, psalmos et libros Saxonicos studiose discebant.5 Etbelwardus omnibus junior, cum aliis
1 audierat. . peccati] Introduced by the compiler. 2 qui . . . gubernavit} Inserted by the compiler. 3 quai\ om. W. 4 A blunder for ^Elfthryth, a daughter. 5 discebant} docebant, A. O_ West.; decebant, W.

406

MATTILEI PAEISIENSIS

A.D. 871. nobilibus regionis, litterali scientise applicatus est1 diligent! Flor. Wig. cura parentis, ut, antequam aptas2 humanis rebus et artibus P- 556 ^ vires haberet, liberalibus studiis traderetur. De moribus et sapientia, magni regis Alfredi. Manners Rex denique Alfredus inter bellorum discrimina et frequentia Id. p. 566 E. and wisdom prsesentis vitse impedimenta, inter continuas corporis infirmiAllied. a^eg e paganorum infestationes, coepit regni negotia disponere, omnem venandi artem exercere, aurifices suos et artifices, falconarios, accipitrarios erudire; asdificia supra pmnem antecessorum suorum conatum, venerabiliora ac nobiliora, novo suo ingenio construere satagebat; missam cotidie cum horis diurnis curabat audire, psalmos et orationes amare, elemosinas egentibus dare. Francigenaa quoque et alii multi ex regionibus longe positis sponte sese suo dominio subdiderunt, eo quod omnibus esset amabilis et afiabilis, jocundus, et in rerum disciplina perscrutator incomparabilis; advenas omnes et peregrinos, nobiles et ignobiles, sicut propriam gentem, juxta singulorum dignitatem honorabat, regebat, et pecuniis simul et possessionibus ampliabat. Comites vero et barones ac milites, ministros et familiares, admirabili caritate diligebat; filios eorum, qui in regio nutriebantur palatio, non minori quam proprios dilectione amplectens, moribus informare, litteris imbuere non [de]sinebat.3 Et haac de moribus ejus dicta sufficiant. De bellis laboriosis regis Alfredi. Tune 4 autem laboriosa regis bella expedire cupientes, hoc primo dicendum est, quod expleto mense, ex quo regnare Id. p. 557s. Battle of coepit, in mcnte Wiltun appellate, qui est in meridiana ripa Wilton. fluminis G-uilon, de quo provincia ilia Guiltosire nuncupatur, cum paucis et nimis insequali numero bellatorum contra paganos dimicavit. Nam anno prasterito, novem attriti prasliis nobiles & Hen. regionis illius in australi parte Thamensis fluminis fuerunt, ^im*. exceptis equitationibus multis, quas proceres cum populis sibi p\or ^yL p. 161. subjectis fecerant necessitate compulsi, unde, ipsis nimis de- p. 557 c. The Danes bilitatis, Dani victoria potiuntur; sed post hanc victoriam winter in London, pagan! ad urbem Londoniarum profecti hyemaverunt ibidem, Id. p. 558 A.
and come to terms
1

esf] et, W. aptas] optas, A.

3 4

O. W. have also sinebat* Tune] Nunc, 0. W.

CHRONICA MAJOEA.

407

Flor. Wig. cum quibus etiam rex Merciorum Burhredus amicabiliter com- A.D. 871. p. 558 A. ponens pecunia1 inducias impetravit.2 with Burhed. Herefridus, Wigorniensis episcopus, libros dialogorum transtulit in linguam, Anfflicam. Simeon, Anno Domini DCCCLXXII. Gens ]STorthamhumbrorum regem K.Ecgberht Hist, recap, guum Egbertum et archiepiscopum Wlf herum expulerunt a and abp. ?vr / regno; qui 3 expulsi regem Merciorum Burhredum petierunt, Wul*nej*e (Not in , -r,- -n i -IT-- ^ i. received by e , ai . Simeon.) " " ipso hononnce sunt recepti. Eodem anno Kmebertus, Burhed. Flor. Wig. Lichesfeldensis episcopus, diem clausit extremum, cui Tun- Bishops of MS. A. bertus successit. Quo etiam anno Alwino, Wigornensi episcopo, Lichfield. Id D 55*7 Herefridus successit, qui septimo idus Junii ab Ethelredo, r^j / Dorobernensi archiepiscopo, munus consecrationis suscepit. Worcester. Hie, ad petitionem regis Alfredi, libros dialogorum beati Papaa Scholars Gregorii in linguam Saxonicam transtulit eleganter. Eundem encouraged postea episcopum rex Alfredus et Plegimundum, Cantuariensem ^7 Alfred, archiepiscopum, ^Ethelstanum Herefordensem et Werebertum Legecestrensem antistites,4 viros optime literates, ad se vocans, multis eos donariis honoravit, ut eum in discenda litterarum scientia adjuvarent; legates prasterea ad Gallias direxit et inde Sanctum Grimbaldum, sacerdotem et monachum ac virum in disciplinis ecclesiasticis eruditum, nee non et Johannem presbyterum et monachum bonis moribus adornatum; ex ultimis etiam Walanorum finibus, de monasterio Sancti David, Asserum ad suum accivit consortium, ut horum omnium sapientia et doctrina regis desiderium cresceret, qui et in brevi ita profecerunt, quod librorum omnium notitiam haberet perfectamu Paganorum exercitus Lcmdonias deserens ad Northanhumbriam transiit. Vit.Pontif. Anno Domini DCCCLXXIII. Johannes sedit in cathedra Eomana John "VTIL Simeon, annis decem et diebus duobus. Eodem anno ssepe dictus -^PeHist, recap, paganorum exercitus Londonias deserens ad Northanhumbros P* ' perrexit, qua regione hostiliter perlustrata, in Lindesia, in The Danes villa quse Torkeseia dicitur, hyemavit; cum quibus tune at Torksey. Id. p. 71. Merciorum gentes, dato munere,5 pacificate sunt. Eodem Death of anno rex Northanhumbrorum Egbertus diem clausit extremum, Ecgberht of Northumbria. 1 4 amicabiliter componens pecunia The compiler has erroneously is peculiar to the compiler. called JEthelstan and Werebert (i.e. 2 impetravit] penetravit, W. Werwulf) bishops, and invented 3 qui . . . recepti'j This is pecu- sees for them. 5 liar to the compiler. dato munere] Not in Simeon.

408

MATTH^EI PARISiENSIS

A.D. 873. et Eicsi successit ei in regnum tribus annis. Quo utique anno Simeon Succession Wlfherus, Eboracensis archiepiscopus, ad sedem suam revo- Hist 71. e -r>- Cap. ofRicsig. catus est. * l Wulfhere Eodem anno deposito Aldredo, Legecestrensi antistite, Ceol- Flor. Wig & restored. ^ ' MS A2 Bishops of redus successit. p. 558 '.'
Leicester.

Rex Burhredus Bomam profectus obiit ibidem.

The Danes Anno Domini DCCCLXXIV. ]STefandus Danorum exercitus Lin- Flor. Wig. winter in desiam relinquens Merciam adiit, et in villa, quse Eependune P- ^58 ARepton. dicitur, hyemavit. Burhredum quoque regem Merciorum Expulsion of Burhed anno regni sui vicesimo secundo expulerunt a regno, qui from Mer- Puomam post dies paucos profectus obiit ibidem, et juxta cia. scholam Anglorum in ecclesia beataa Mariaa regio more sepulHis death turam accepit. Post cujus expulsionem Dani regnum Mercioat Rome. rum suo dominio subdiderunt; quod tamen2 cuidam insipienti The Danes ministro, nomine Ceorwlfo, eo pacto custodiendum tradiderunt, reduce ut quandocunque vellent, illud sibi pacifice resignaret, et sub Mercia.

hac conditione obsidibus datis, fidelitatem paganis juravit. Corpus Sancti Cuthlerti ab insula Lindisfarnensi remotum est.
The Danes Anno Domini DCCCLXXV. Deo invisus paganorum acervus Id. p. 558 B, leave Rep- Eependunam deserens, nuper multiplicatus,3 in duas se turmas ton, and divide into divisifc, cujus pars una cum rege Haldene Northanhumbrorum two parts. petens regionem juxta flumen Tyne hyemavit, totamque proThe body of S. Cuthbert removed for safety from Lindisfarne. The Danes at Cambridge. Their fleet defeated by Alfred,

vinciam illam suo desiderio subjecit; Pictos vero, necnon et Walenses,4 dirissimis afflictionibus fatigavit. Tune Eardulfus, Simeon, Lindisfarnensis episcopus, et abbas Eadredus, corpus beati Cuthberti pontificis de insula Lindisfarnensi tollentes, per septem5 annos profugi vagabantur. Altera autem pars exercitus, cum Gytro, Osketel, et Hamundo, regibus Danorum, ad p. 558 c. Grantebrege se conferens hyemavit ibidem. Eodem anno in asstate rex Alfredus, parato navigio, mare conscendit, ubi septem6 naves nuper adventatas deprehendens, unam retinuit et caeteras in fugam convertit.
deposito'] defuncto, Flor. Wig. tamen] inde, W. 3 nuper multiplicatus] Added by the compiler. 4 Walenses] Stratcluttenses, Flor. and Asser. 5 septem] So the Hist. Recapit.
2 1

p. 71 (ed. Hinde). The De Gestis, however, has novem} p. 681 (Petrie), 54 (Hinde). 6 septem] sex, Florence, Asser, and Simeon. The A.-S. Chron. and Huntingdon have septem.

CHRONICA MAJORA. De treugis inter regem Alfredum et Danos constitutis.

409

A.D. 876.

Flor. Wig. Anno Domini DCCCLXXVI. Nefandus infidelium cuneus l noctu Alfred p. 558 c. Grantebrege relinquens ad 2 regionem West-Saxonum venit et meets the Warham castrum occupatum intravit. Est ibi monasterium sanctimonialium feminarum inter duo flumina, Frane et Trente, in pago Dorsetensi situ tutissimo collocatum, quod non nisi ab occidente contiguam habet terram. Cum autem rex Alfredus adventum eorum cognovissefc, ilico obviana veniens cum ipsis disposuit prasliari ; at pagani bellum conserere metuentes but they elegerunt, datis obsidibus, dilationem qucerere, quousque for- decline tiori milite stipati asquali possent lance pondus certaminis a e' sustinere ; juraverunt insuper, quod de regno West-Saxonum forent continue recessuri ; sed more solito fallacia utentes, dirupto foedere, nocte quadam furtivum facientes impetum universos regis equites peremerunt ; quo facto ad civitatem and go to Exoniam 3 diverterunt. Tune rex Alfredus, exercitu congregate, ^xeterinsecutus est eos; sed, quia civitatem jam ingressi fuerant, permisit illos ibidem hyemare. Eodem anno rex Danorum Haldenius Northanhumbriam occupans, sibi earn suisque ministris distribuit, illamque ab exercitu suo colere fecit ; tune rex Death of Simeon, Hist. Re- ejusdem provinciaa, Eicsius, tactus dolore cordis intrinsecus,4 ^csigcap. p. 71. ,jiem dausit extremum, cui successit Egbertus. Ecgherht. De nova Danorum multiplications. Anno Domini PCCCLXXVII. ]STefandus5 paganorum acervus, in- The Danes stante tempore autumnali, partim in Exonia 6 resedit et pars at Exeter ejus Merciam praadatura 7 recessit; crescebat insuper diebus j? singulis perversorum numerus, adeo quidem, ut si triginta ex eis milia una die necarentur, alii succedebant numero duplicate. Tune rex Alfredus jussit cyulas et galeias, id est longas 8 Alfred naves, fabricari per regnum, ut navali praelio hostibus adventantibus obviaret; impositisque piratis in illis vias maris cuscuneus] exercitus, Elorence, Asser, and Simeon. 2 ad . . venit] Introduced by the compiler. 3 Exoniam'] Oxoniam, A. 4 tactus . . intrinsecus] This is peculiar to the compiler. The previous portion of this chapter is fuller than Florence and Asser. 5 The beginning of this chapter
1

is partly derived from Florence, p. 559 A. The rest is due to the compiler. As the year 877 is wanting in the older MSS. of Asser, the above passage has been inserted in a 16th century MS., and in Parker's edition. See Petrie's note, p. 479C. 6 Exonia] Oxonia, A. 7 prcedatura] predaturam, A. 8 longas] longa, A.

410

MATTH^I PARISIENSIS

1 A.D. 877. todiendas commisit. Ipse vero Exoniam, ubi pagani hyemabant, Alfred hostiliter properans, illis inclusis, civitatem obsedit; nautis

quoque suis mandavit, ut in parte freti vitale hostibus subsidium denegarent; cumque nautee ex praacepto regis illuc summopere properarent, occurrerunt cxx. naves armatorum p. 132. militum oneratse,2 quse omnes in auxilium suorum concivium advenerunt. Quas cum paganis militibus ministri regis cognovissent repletas, ad arma prosiliunt et viriliter barbaras nationes invadunt; pagani quoqne, qui jam fere per mensem cf. A.-S. Defeat of inter fluctus pelagi naufragium pertulissent, inutiliter preelium Chron. the Danes reddiderunt, nnde in momento agminibus eorum laceratis, in a- 8^ at Swan- loco, qui Suanewic dicitur, nndis snbmersi omnes pariter p ' age. perierunt.
Exeter.

De West-iSaxonice depopulatione. Flor. Wig. p. 559 A. Cf. Vit. S. ^eoti,cap. (-e(j'^rnita quicqnid in auro vel argento rapere potuit, militibus erogavit; ker, Lond. tandem cum fama regis Alfredi pervenisset ad eum, quod 1809). ipse solus in regno Anglise pree cseteris regibus sapientia, prudentia, et divitiis prsepolleret, profanus ille ad nationes illas vexilla direxit et arma; ignem in villis et civitatibus accumulando, ferro qu^que sibi obvia macerando, et, ut majorem habitatoribus incuteret formidinem, non sexui quidem muliebri and of the nee parvulorum parcebat eetati. Auxit autem hujus persecuother tionis procellam iniquitas detestanda Inguar et Haldene, qui Simeon, Danes. cum viginti tribus navibus ex Demetica regione, in qua hye- P- 681 cmaverant, egressi ut lupi rapaces, post multas ibidem strages illatas, post coenobiorum combustiones, ad Devoniam4 naviga5 Their par- runt; quo in loco ab exercitu regis Alfredi idem Inguar cum tial defeat. Hubba et Haldene et viris mille ducentis perempti sunt ante arcem Kinwit, ibique 6 sanguinem beati regis et martyris Ead- (Not in The greater mundi, quern effuderant przedicti iniquitatis ministri, Chris- Simeon.) part join tiani Alfredi regis milifces vindicarunt; sed tamen maxima Guthrum, pars eorum per fugam elapsi ad Gytrum regem paganum and ravage Wessex. sese contulerunt, qui simul junctis viribus conglobati, omnem
Exoniam] Oxoniam, A. oneratoi\ onerare, W. 3 Exonia] Oxonia, A. 4 Devoniam'} Domnaniam, Simeon, Asser, Florence.
2 1 5 quo . . . Haldene} Inserted by the compiler. 6 This to the top of the next page is due to the compiler.

The Danes Anno3 Domini DCCCIXXVIII. Exercifcus paganorum, qni in winter at Exonia hyemaverat, urbem deserens, Chippenham, villam Chippen- regiam in Wiltesire sitam, adiit efc ibidem hyemavit. Porro ham. Gytro, rex Danorum, cum fortitudine invincibili perlustratis Ravages of Guthrum, jam universis Anglise finibug, loca sacra ubicunque depopulans,

CHRONICA MAJOEA.

411

West-Saxoniam a mari usque ad mare depopulantes et terrain A.D. 878. Hen. Hunt, illam quasi locustas operientes, patriam totam, cum non essent p. 739 B. defensores, sibimet subdiderunt. In l hac quoque persecutionis turbine constitute fideles Christi Some of episcopi, cum sanctorum reliquiis et ecclesiarum thesauris tne ^ipopulisque regionis trans mare fugerunt, et pars regem Alfre- the^ea-SS dum secuta in silvis locisque desertis in illo se mortis dis- others join crimine absconderunt. At rex Alfredus tactus dolore cordis Alfred in intrinsecus, quid ageret, quo se verteret, ignorabat. Occupa- his niding verat rex iniquus G-ytro loca quasque munita ; unde rex Alfre- ^ aces' dus spem boni melioris non habens, cessit ad preesens, ut quern res exitum foret habitura probaret. De exilio magni regis Alfredi apud EtJietingeie. VitaSancti Est locus in ultimis Anglorum finibus ad occidentem Ethe- Alfred's Neoti, cap. liuggie id est Nobilium insula, appellatus, paludibus 2 undi- ex*le at 10, p. 351. s . ' . . > ff r _ _ Athelney. J -\ir i T, Q ue circumseptus et ita maccessus, ut non nisi navigio queat MalmesD. ^ . -n- - , , - , , ^ . i . Gest. Pont. adin. Habet alnetum insula permaximum, quod cervos et 11. 92, capreas et illius generis bestias continet multas, terrain solidam p. 199. yjx Quorum 3 jugerum habet latam, quantulamcumque planitiem in medio retentam; hanc rex Alfredus, paucis commilitonibus quos Habebat praa dolore relictis, ut hostes lateret, solus petivit, VitaSancti ubi cujusdam ignoti tugurium prospiciens ad illud divertit, Neoti, cap. bOSpitium petiit et accepit, ubi per dies aliquot [hospes] et ' ' egenus, illique et ejus uxori subditus, rebusque contentus minimis, habitavit. Eex autem interrogates, quis esset aut quid Story of in loco deserto quaBreret, respondit, se regis esse ministrum tne cakes. et cum eo in praslio victum, atque sic insequentes adversaries fugientem 4 illuc pervenisse ; subulcus igitur verbis illius credulus, motus pietate, cura diligenti ei vita3 necessaria ministravit. Contigit autem subulcum de more die quadam porcos ad solita cogere pascua et regem solum cum subulci uxore domi residere ; cumque mulier ilia panes subcinericios in igne ad coquendum posuisset et aliis intenta negotiis panes adustos conspexisset, mox indignata regem increpavit, dicens, Urere quos cernis panes girare moraris, Cum nimium gaudes hos manducare calentes. At rex demisso vultu, mulieris lacessitus convitiis, non solum panes gyravit, verum etiam bene coctos eb integros mulieri
1 This paragraph is peculiar to the compiler. 2 palucKbus] plaudibus, W.

duorum] om. W. fugientem] fugiens, A. 0. W. West.

4

412
A.D. 878. Alfred joined by hiiTsol0 diers.

MATTHJ3I PAKISIENSIS

resignavit. Cum autem rex Alfredus cum subulco solus demo- Cf. Vit. ratus fuisset, convenerunt ad euro, ibi multi ex commilitonibus $ Neoti ejus, ubi, rege dictante, firmitatem quandam tnrribus et pro- ^a^'52 ' pugnaculis munitam construentes, assiduas in hostes irruptiones fecerunfc. TTt rex Alfredus a Sancto Neotfio Sanctoque Cuthberto confortatus fuerit.

Contigit eodem tempore regem Alfredum Sanctum Neotbum, Vita S. qui1 tune apud Hamstoke solitariam agebat vitam, sedificationis Neoti, gratia visitare; quern vir Dei Neotbus inter alia familiaritatis ca^o'4l' colloquia acriter de suis pravis actibus increpavit, poenas ignis aaterni apposuit, potentes potenter tormenta passuros ostendit, et prseter base omnia fere, quse ei affutura erant, preesago gpiritu revelavit. " Ab adversariis, rex," inquit, " multa pateris, " sed ad hue multa majora patieris; nam regno, quo tumes, " quo immoderatam debaccbando tyrannidem exerces, unde ante " divinaa majestatis intuitum, nbi bumilis apparere deberes " et 2 non facis, a gentibus Cbristum ignorantibus infestaberis, " et vix ab illis evadens profugus latitabis, sicque per dies " aliquot peccatis exigentibus permanebis; sed tamen apud " Deum precibus obtinui, quod si te a tuis see vis retraxeris " actibus et libidinis incendiis,3 adbuc misericordi&3 suge vultum ." super te praatendet, sceptroque pristino et prosperitati re" stituet." Eex quoque, cum a famulo Dei base exhortationis verba bumiliter intellexisset, atque morum emendationem certis sponsionibus promisisset, accepta viri [Dei] benedictione ad Vision of S insulam, de qua egressus fuerat, est reversus. ITocte igitur Malmesb. Cuthbert, superveniente, cum dormiret in stratu suo, astitit ei in visione .^est- Pont, noctis sanctus antistes Outnbertus, qui sibi sui regni restitu- m' 130' tionem certam repromisit. Ipse quoque rex, aperto viri Dei g'ime0n confortatus oraculo, cum mane surrexisset, pollicitus4 est Deo p. 681 B. se in loco ipso monasterium constructurum, qui semper deinceps hostibus invincibilis et terribilis apparebat; nam eadem pior. Wig. p. 133. bora converterunt5 ad regem omnes milites ejus cum Sumer- p. 559 c. setensibus et Wiltoniensibus apud Etbelingeie, quorum fretus auxilio paganos ccepit infatigabiliter debellare. Tandem rex Alfred at Alfredus, instante6 sancta solemnitate Pentecostes, ab insula
1 qui . . vitam] Introduced by the compiler.
2
3

Visit of Alfred to S. Neofc

et\ om. W.
libidinis incendiis"] Introduced

From Malmesb. Gest. Pont. ii. 92, p. 199. 5 converterunt] convenerunt, O. W.

6

instante , . . Pentecostes] in

by the compiler.
4

pollicitus . . . constructurum]

septima hebdomada post Pascha, Flor.

CHRONICA MAJORA.

413

Flor. Wig. erumpens, ad petram Egbert!, quse est in Oriental! parte silvaa, A.D. 878. p. 559 c. qua31 Salwde dicitur, equitavit. Ibi quoque confluebant ad Brixton in eum omnes, qui in illis finibus remanserant 2 immense gaudio Selwood !rOT"PSt repleti, quod regem incolumem recepissent; mane autem castra tfl ' moventes, duorum emenso itinere dierum, ad locum, qui Ethandune Ethendune dicitur, pervenerunt. (Heddington?). Ut Gytro, rex paganus, fidem Christi susceperit. Invenerunt3 autem ibi G-ytrum, paganorum regem, et exer- Defeat and Id.p.559D. citum ejus universum, contra quern atrociter et satis animose baptism of decertantes, divina cooperante dementia, victoriam reporta- Guthrum, king of runt; atque hostes de loco certaminis fugientes sine pietate the Danes insecuti, arcem quandam, quaa prope erat, ingredi compulerunt, ubi qugecumque extra arcem invenire poterant in equis et armentis rapientes hominesque perimentes, arcem inclusis hostibus obsederunt; ubi cum per dies quindecim4 obsidio ageretur, pagan! fame simul et evadendi desperatione attriti pacem tali conditione petierunt, ut regni et regis infestationem perpetuo abjurarent. Cum quibus etiam Gytro rex eorum in arcto constitutus fidem Christi se suscepturum promisit, quse omnia, ut promiserat, fideliter adimplevit; nam post dies quindecim5 idem rex paganus cum triginta electissimis de exercitu suo viris, non longe ab Ethelingeie, in loco qui patria lingua dicitur Alre, baptizatus est, et ab Alfredo rege de fonte leva- at Aller. tus, a quo etiam in filium adoptionis admissus patrinusque ejus eflectus, ipsum mutato nomine Ethelstanum vocavit; eujus chrismatis depositio octavo die in villa regia facta est, quse Wadmor nuncupatur; et rex nuper baptizatus, cum aliis qui cum ipso fidem Christi susceperant, duodecim diebus cum rege Alfredo in 6 magna laetitia remanserunt; quibus rex in recessu EastAnglia suo Simeon donaria multa et pretiosa conferens, principi eorum Ethel- given to Hist. Re- stano Est-Angliam, in qua sanctus regnaverat Eadmundus, de Guthrum. capitulatio, se tenendam7 concessit. p. 72.
qucB~] om. W. Here three leaves have been torn from the Douce MS. W. 3 Invenerunt . . . reyeni] Introduced by the compiler. 4 quindecim.'] quatuordecim, Florence, as Asser, p. 482 A. 5 dies quindecini] hebdomadas septem, Flor.; Asser has hebdomadas with the omission of the number.
2 1

The A.-S. Chron. has ymb iii. piecan. p. 357. 6 in magna laetitia} Introduced by the compiler. 7 de se tenendam] Introduced by the compiler, who has also corrected the error in his original respecting the relative times of this gift and S. Edmund's death. See Hinde's note, p. 72h.

414
A.D. 879.

MATTH^I PAKISIENSIS Tit vex Gytro Est-Angliam inhabitaverit.

The Danes Anno Domini DCCCLXXIX. Nefandus paganorum acervus Ci- Flor. Wig. leave Ci- rencestriam relinquens ad J Anglos Orientales perrexit, ubi 2 p. 560 B., rencester Gytro rex nuper baptizatus regionem illam inter suos divideng, a- 88for East innabitare coepit. Anglia. Quo etiam tempore rex Alfredus Seaffconiam, quondam urbem Qf_ ^or> Shaftesbury built nobilem, quee modo vicus est, sedificavit, ubi postea Algiva, Wig. by Alfred. regina Eadmundi regis, qui pronepos fuit istius Alfredi, sane- P- >63 * timonialibus coenobium construxit.3 Eodem anno Lodowicus Francorum regnum regendum sus- Sigebert, Louis TIL cepit. Eodem etiam anno Karolus Romanum adeptus impe- col. 169. Charles III. rium imperavit annis duodecim.4 Per idem tempus defuncto Dunberto,5 Wentanse urbis epi- Flor.Wig. Denewulf, bishop of scopo, Denewlfus ei in episcopatum successit. Hie est subul- P- 560 B. Winches- cus ille, ut fama refert, quem rex Alfredus, paganorum vioter. lentiae cedens, in Ethelingeia porcos pascentem invenit, et 6 cum ipso, ut supra retulimus, aliquandiu hospitatus est; cujus rex ingenio singular! comperto, statim ut regno restitutus est, litteris ilium tradidit informandum, quem postmodum perfectius institutum Wintonise fecit prsesulem consecrare. De eclipsi lunce facta [tertio~] idus Octdbris. The Danes Anno Domini DCCCLXXX. Magnus paganorum exercitus de Id. p. 560A. atFulham. partibus adveniens Gallicanis, in fluvium Thamensem venit, et a- 8 ^ 9 apud Fulennam hyemavit. Eclipse of Eodem7 anno facta est eclipsis lunee post mediam noctem, the moon, tertio idus Octobris. De multorum depopulatione ccenobiorum in Qallia. DestrucAnno Domino DCCCI/XXXI. Plurima in regno Francorum mo- Simeon, tion of nasteria a paganis demolita sunt et concussa; unde et fratres Hist. EeFrench ca 1 ulatlo abbeys by Floriacensis coenobii, beati Benedicti abbatis reliquias de se- P * > the Danes, pulchro extrahentes, hostes fugiendo hac illacque discurrebant. [ and removal of the 1 4 ad] ab, O. relicksof S. This is a careless copying of 2 Benedict. ubi baptizatus'] Intro- Sigebert or Marianus Scotus. duced by the compiler. 5 Dunberto'] Dimberto, 0. 3 There seems to be a confusion 6 et . . . hospitatus est] Introhere between .2Ethelgifu, Alfred's daughter, abbess of Shaftesbury, duced by the compiler, as also in and JElfgifu, queen of Edmund, Ethelingeia immediately before. 7 who was buried at Shaftesbury. This is peculiar to the comSee JEthelweard, p. 520 c.; Malmes- piler. bur. Gest. Beg. ii. 122, p. 189.

CHBONICA MAJOBA.

415

Flor. Wig. Eodem quoque anno rex Alfredus multos paganorum populos A.D. 881. p. 560 c., navali praslio vicit et interfecit, et nonnullos ad subjectionem Naval a 882 - coeeit victory of coegir> Alfred. ~Ui sedes episcopalis a Lindisfarne in Cestriam sit translata. Simeon, Anno Domini DCCCLXXXII. Sanctus Cuthbertus Eadredo abbati Cuthred Hist. Ke- n yisione nocturna assistens, praecepit ut diceret episcopo ade king cap. r 73. regioms, quatmus Cuthredum, nJlum Hardecnut, quern Dam- [at York]. ,. <~i J.T j Hv TT j j. T\ r p. cuidam viduee in servum vendiderant apud Wintingeham, dato pretio redimerent, et redemptum sibi in regem promoverent. Quo facto, anno regis Alfredi tertio decimo ipso in regem coronato, sedes episcopalis, quas prius in Lindisfarnensi fuerat See of Lininsula, apud Cestre transierit vel1 transferetur, quee antiquitus distarne Cunegecestre dicebatur. Nam et idem sanctus per abbatem to c^gg^gj., pr^dictum mandaverat, ut quicumque ad ejus corpus fugeret le-street. in articulo 2 neces-sitatis, pacem per mensem 3 haberet ; bane Privileges quoque legem tarn rex Alfredus, quam rex Cutbredus, cen- granted to guerunt perpetuo conservandam. Ad hoc insuper in augmentum b-v/utn"ertprioris sedis episcopatus, totam terram inter flumina Tyne et Teise preefati reges concesserunt Sancto Cutbberto jure perpetuo possidendam, et illius institutionis violatores poenis infernalibus addixerunt. Eodem tempore episcopatus Haugus- See of taldensis ecclesiaa cessavit propter4 insolentias paganorum. Hexham.

Ut Marinus Papa regi Alfredo reliquias miserit.

Vit. Pontif. Anno Domini DCCCIXXXIII. Marinus sedit in cathedra Eo- Pope MaFlor. Wig. mana anno uno et mensibus quinque. Hie scholam Anglorum rinus. p. 560 r>., Hom^e, Alfredo rege deprecante, a tribute liberam fecit; qui His gifts to a> ' etiam regi prasfato donaria transmittens plurima, dedit ei inter ' cgetera portionem non modicam illius salutiferaa crucis, in qua Id. a. 883. Dei Filius pro salute mundi pependit. Eodem anno defuncto Bishops of Assero, Sireburnensi antistite, Suithelmus successit. Hie regis Sherborne. Alfredi elemosinam ad Sanctum Apostolum Thomam in Indiana ^?s^fnt Malmesb. deferens, indeque prospers rediens, multos regi pretiosos mas 'jn Gest. Pont. India by reportavit. . De magistro Johanne Scoto. Id. v. 240, Eodem anno venit in Angliam magister Johannes, natione Johannes p. 392. Scotus, vlr perspicacis ingenii et facundiee singularis ; hie, Scotus _ Erigena. transierit veT\ om. O. in articulo necessitatis] Introduced by the compiler. 3 mensem} xxxvii. dies, Simeon.
2 1 4 propter insolentias paganorurn] Introduced by the compiler. 5 pretiosos lapides"] gemmas, Malmesbur.

4L6

MATTH.EI PABISIENSIS

A.D. 883. dudum relicta patria, ad partes G-allicanas transiens Karolum Malmesb. Johannes Calvum adiit, atque in magna ab eo dignatione susceptus, in- G-est. Pont. Scotus dividuus comes ei fuerat et mensse et cubiculi. Hujus autem v' ' Erigena.
p. 134. Stories of his ready wit.

His translation of the Hierarchy of Dionysius the Areopagite.

Attack of Floras [of Lyons] on him.

ingenii et scientiae magnitude ac leporis exempla usque hodie manent; assederatl namque ad mensam ante regem ex opposito die quadam, ubi, consumptis ferculis poculisque discurrentibus, Karolus fronte hilarior est effectus. Bex denique cum magistrum 2 Johannem vidisset quiddam egisse quod comitatem Gfallicanam offendere videretur, increpavit eum satis urbane dicens, " Johannes, quid distafc inter Scotum et sotum?" Ille respondit, et dixit regi, " Mensa tantum;" sicque magister Johannes solenne convitium retulit in auctorem. Quid hoc response facetius? Interrogaverat namque de morum different! studio, et respondit Johannes de loci distante spatio; nee vero rex verbis ejus commotus est, sed potius ipsum cum assessoribus suis commovit ad cachinnum. Item alia vice, cum regi convivanti minister quidam patinam obtulisset, quae duos pisces prgegrandes, adjecto uno minusculo, continebat, dedit ille magistro Johanni, ut duobus clericis ad mensam recumbentibus distribueret competenter; erant enim pisces immensee magnitudinis et ipse magister Johannes corpore perexilis. Tune ille, qui semper honesti aliquid comminiscebatur unde laetitiam convivantium excitaret, retentis sibi duobus piscibus majoribus, unum minor em duobus clericis dedit; arguenti regi magistrum Johannem, quod non asque pisces distribuisset, respondit, " Bene," inquit, " et aaque distribui; " nam hie est unus parvus," de se dicens, " et duos grandes," pisces tangens; item conversus ad clericos ait, '"Hie sunt " duo magni," clericos innuens, " et unus parvus," piscem intelligens. Iste igitur Johannes, rogatu ejusdem regis, Hierarchiam 14. p. 393. Dionisii Areopagitaa de Grrseco in Latinum transtulit, quo fit ut vix intelligatur Latina litera, cum volubilitate3 magis Grrseca quam positione construitur Latina. Composuit etiam librum, quern irepl fyvcrutSv p.epiff/j.ov,'1 id est, de naturaa divisione, intitulavit, propter perplexitatem quarundam quasstionum5 solvendam bene utilem, si tamen ignoscatur ei in quibusdam, in quibus a Latinorum tramite deviavit, dum in Grascos acriter oculos intendit, unde et haareticus a quibusdam putatus est; scripsifc enim contra eum quidam Florus, qui et ejus scripta depravando damnavit; sunt enim revera in libro ve
1 2 3

assederat] ascenderat, O. magistrum] magnam, O. volubilitate'] nobilitate, A.

4 5

fj.epiffpov'] merymmoy, A. qucBstionum] questionem, A.

CHRONICA MAJORA. Malmesb.

417

v. 240, p. 393.

perplurima, quaa, nisi diligenter discutiantur, a fide catholica A.D. 883. aliena judicantur. Hujus autem opinionis consentaneus esse dinoscitur pontifex Romanus, qui in epistola ad l Karolum missa dixit, " Relatum est Apostolatui nostro, quod opus Dio- Letter pf " nisii Areopagitse, quod de divinis nominibus et de cselestibus -^Pe -^f" '* ordinibus Grasco descripsit eloquio, quidam yir Johannes, respecting: " genere Scotus, nuper transtulit in Latinum; quod juxta the trans" morem ecclesise nobis mitti et nostro judicio debuit appro- lation. " bari, prEesertim cum idem Johannes, licet multse scientiae " esse praadicetur, olim non sane sapere in quibusdam fre" quenti rumore dicatur." Propter hanc ergo infamiam Fran-He leaves ciam idem Johannes relinquens regem Alfredum petivit, cujus -France, munificentia illectus et magisterio, ut ex scriptis ejusdem regis Alfred an(j intelligitur, Melduni2 magister resedit; ubi post aliquot annos settles at a pueris, quos docebat, graphiis perforatus animam exhalavit Malmestormento gravi et acerbo. Jacuit autem aliquandiu in humili burv' sepultura in beati Laurentii basilica corpus 3 ejus collocatum ; ^ , . , j i j- M. -j-j. ix T .'and burial, sed urn divmitus cecidit super ejus sepulturam radius ignis cselestis, monachi de talibus animati revelationibus in majorem euro, transtulerunt ecclesiam, et [ad] 4 sinistram altaris partem honorabiliter locaverunt.

Ut rex Alfredus multos ex hostibus interfecerit,

Flor. Wig. Anno Domini DCCCLXXXIV. ISTefandus paganorum exercitus in Rochester p. 561 A, (j uag se turmas dividens, una in Franciam Orientalem sue- besieged a. 885. cessit, altera vero in Cantiam rediens Eofensium civitatem obsedit ; sed civibus viriliter repugnantibus rex Alfredus super^ tlle veniens obsidionem dissolvit, et paganos ad naves redire coegit ; ubi multis ex eis interfectis spolia eorum inter suos 5 commilitones distribuit. Quo etiam anno classis valida pug- Alfred's eet natorum ab Alfredo rege in Est-Angliam directa invenit in fl takes ostium Sturas fluminis sedecim naves piratarum, quas classis fnif . prasfata acriter invadens naves cum spoliis comprehendit, praa- ;s after'_ donibus omnibus interfectis ; sed qui ex Danis ad naves fugere wards depotuerunt, iterum cum Anglis conserto navali preelio, ubi inerti 6 feated. ad] a, A. Melduni] ut eldun, A. 3 corpus ejus collocatum] Introduced by the compiler. 4 ad is omitted also in O. 5 suos] filios, A. 6 inerti somno dormiebanf] rediret, Flor. From this it might be fancied
2
1

that Asser had been consulted directly, as he has dormiret, p. 483 D. But immediately above Florence is followed in the number of ships, Asser having 13 for 16. The whole paragraph is re-written in the compiler's language.
D D

418

MATTHJEI PAEISIENSIS

A.D. 884. somno dormiebant, occisa est ex eis inermis multitude, et Dani Pope victores ex hostibus recesserunt. Eodem anno Marino Papse Vit.Pontif. Adrian III. guccessit Adrianus anno uno et mensibus quatuor. Visio Karoli magni imperatoris de purgatorio.
Pope Stephen V. Vision of Charles le os ' Anno Domini DCCCIXXXV. Stephanus sedit [in] cathedra Id. Eomana annis quinque et diebus octo. Eodem anno Karolus, MalmesLodowici filius, monarchiam imperii Eomanorum et regni ^ur' Francorum adeptus, admirabilem, quam vidit, visionem con-110 vocatis episcopis et regni nobilibus in hunc modum detexit; * p. 160. " In nomine Dei, summi Eegis omnium regum, ego Karolus, " rex Francorum et patricius Eomanorum, sacra nocte Domi" nicaa diei, post nocturnum officium celebratum, dum irem " cubitum et vellem dormitionis capere somnum, venit vox " ad me terribiliter dicens, 'Karole, exiet a te modo spiritus " ' tuus in hora non modica;' et statim raptus fui in spiritu; " qui me sustulit in spiritu fuit candidissimus, tenuitque in " manu sua glomerem2 linensem, clarissimi jubar luminis " emittentem, sicut solent cometse facere quando apparent, " coepitque ilium dissolvere, et dixit ad me, 'Aspice filum " ' glomeris micantis, ac liga et noda firmiter in pollice dex" ' terse manus tuse, quia per ilium duceris in laberintheas " ' infernorum poenas.' Et, hoc dicto, prsecessit me velociter " distorquens filum luciflui glomeris, et duxit me in profun" dissimas valles et igneas, quse erant plenaa puteis ardentibus " pice et sulphure, plumboque, cera, et adipe. Ibi inveni " pontifices patris mei et avunculorum meorum, quos cum " pavens interrogarem propter quid paterentur tarn gravia " tormenta, responderunt mihi, 'Fuimus episcopi patris tui " ' et avunculorum tuorum, et dum debuimus illos et populos " ' illorum de pace et concordia admonere et predicare, semi" ' navimus discordias inter eos, et malorurn fuimus incentores, " ' unde nunc incendimur in istis tartareis suppliciis et nos et " ' alii homicidiorum et rapinarum amatores ; hue etiam tui " ' episcopi et satellites venient, qui similiter facere nunc " ' amant.' Et dum heec tremebundus auscultarem, ecce " nigerrimi deemones, cum uncis3 igneis advolantes, volebant " apprehendere filum glomeris, quern tenebam, et ad se tra" here, sed reverberantibus radiis illius glomeris, filum con" tingere non valebant. Deinde post tergum meum currentes, " voluerunt me aduncinare et in ipsos sulphuris puteos prsedetexif] direxit, 0. From admirabilem to detexit is introduced by the compiler.
1 2 3

p. 135.

Sic, as in Malmesbury. uncis} viciis, A.

CHRONICA MAJORA.

419

Malmesb. " cipitare, sed ductor meus, qui glomerem portabat, projecit A.D. 885. Gest. Keg. " super scapulas meas filum glomeris et duplicavit ilium Vision of p 162* " traxitqae post se vehementer; sicque ascendimus super Charles le " montes altissimos et igneos, de quibus oriebantur flumina ros" " ferventia et paludes et omnia genera bullientia metallorura; " ubi reperi innumeras animas hominum et principum patris " mei et fratrum meorum praecipitatas, alias usque ad capil" los, alias usque ad mentum, alias usque ad umbilicum,1 " atque ejulando ad me clamayerunt, ' Dum viximus amavi" ' mus tecum et cum patre tuo et cum fratribus tuis et cum " ' avunculis tuis facere praelia et homicidia et rapinas pro " ' cupiditate terrena, et in ista bullientia flumina et metal" ' lorum diversorum genera sustinemus tormenta.' Et cum " ad haso timidus intenderem, audivi retro me animas cla" mare, ' Potentes potenter tormenta patientur;' et respexi et " vidi super ripas fluminis bullientis fornaces piceas et sul" phureas plenas magnis draconibus et scorpionibus et ser" pentibus diversi generis, et ibi vidi aliquos principes patris " mei et meos et fratrum meorum, necnon et avunculorum " meorum, dicentes mini, ' Heu nobis, Karole, heu nobis! " ' Vides gravia quam habemus tormenta, propter nostram. " ' malitiam et superbiam et mala consilia, quae regibus nos" ' tris et tibi dedimus propter cupiditatem;' cumque hasc " dolendo congemiscerem, cucurrerunt ad me dracones apertis " et plenis faucibus igne et sulphure et pice volentes me in" glutire; at ductor meus triplicavit super me filum, a cujus <: radiis claritatis superata sunt ignea ora eorum, et protexit " me validius. Et descendimus in unam vallem, quae erat in " una parte tenebrosa, ardens velut clibanus ignis, ex alia " vero parte tarn amoenissima et splendidissima ut nulla " ratione dicere valeam; vertique me contra tenebrosam et "flammivomampartem, vidique ibique aliquos reges mei " generis in magnis suppliciis. Et tune nimia perturbatus " angustia, putavi me statim in ipsis demergi suppliciis a " gigantibus nigerrimis, qui ipsam vallem cunctis ignium " generibus inflammabant; et valde tremens, glomeris filo " illuminante oculos meos, vidi e latere vallis paulisper albes" cere lumen, ibique duos fontes fluere, quorum unus nimium " calidus erat, et alter clarus et tepidus, et duo dolia ibi " erant; cumque illuc irem, filo glomeris regente gressus " meos, intuitus super unum, ubi erat fervens aqua, vidi ibi " genitorem meum Lodowicum stare usque [ad]2 femora, do" lore nimis aggravatus et angore percussus, et dixit ad me,
1

umbilicum] umbiculum, A.

ad is also omitted in O. D D 2

420
A.D. 835. Vision of Charles le Gros.

MATTHjEI PAEISIENSIS

' Domine meus, Karole, noli timere; scio quia revertetur rur- Malmesb. ' sus spiritus tuns ad corpus tuum; et permisit te Deus hue Gest. Keg.. ' venire, ut videres propter quse peccata ego et omnes, quos u* ' * vidisti, talia supplicia toleramus; uno enim die sum in ' isto ferventis dolii balneo, et altero die transmitter in ' istum suavissimum aquaa dolium, et hoc fit Sancti Petri ' Sanctique Eemigii precibus, cujus patrociniis hactenus re' gale genus nostrum regnavit; et si cito mihi subveneris, ' tu et mei fideles episcopi et abbates et omnis ordo eccle' siasticus, missis, oblationibus, psalmodiis, vigiliis, et ele' mosinis, velociter liberatus ero de isto dolio aquas bulli' entis; nam frater meus Lotharius et ejus filius Lodowiciis ' Sancti Petri Sanctique Eemigii precibus exempti sunt ab ' istis poenis, et jam ducti sunt in gaudium paradisi.' Et dixit ad me, ' Eespice sinistrorsum;' cumque respexissem, vidi ibi duo dolia altissima bullientia; 'Ista,' inquit, ' tibi ' sunt prasparata, nisi te emendaveris, et pcenitentiam egeris ' de tuis nefandis delictis.' Et tune ccepi graviter horrere; cumque cerneret ductor meus in tanto pavore esse spiritum meum, dixit ad me, ' Sequere me ad dexteram luculen' tissimaa vallis paradisi.' Et cum graderemur, contemplatus sum in ingenti claritate cum gloriosis regibus sedere Lotharium, avunculum rneum, super lapidem topaziam mirte magnitudinis, diademate pretioso coronatum, et juxta eum filium ejus Lodowicum corona similiter coronatum; videns me cominus accersivit, blanda voce dicens, ' Karole, suc' cessor meus nunc tertius paganorum imperio,1 veni ad me ; * scio quod per poenalem locum venisti, ubi est pater tuus, ' frater meus, positus in pcenis sibi destinatis, sed per ' misericordiam Dei citissime liberabitur ab eis, sicut et nos ' liberati sumus, meritis Sancti Petri Sanctique Eemigii ' precibus, cui Deus magnum Apostolatum dedit super reges ' eb super gentes Francorum; qui nisi quisquiliis nostraa ' propaginis suffragatus fuerit et adjuverit,2 jam deficiet ' genealogia nostra regnando et imperando ; unde scito quo' niam tolletur ocius potestas imperil de manu tua, et postea ' brevissimo tempore in saeculo vives ;' tune conversus contra me Lodowicus dixit mihi, ' Imperium, quod hactenus te' nuisti jure haereditario, debet recipere Lodowicus, filius ' filiaa tuaa;' et, his dictis, visum est mihi affore infantulum praasentem, et intuens eum Lotharius, avus ejus, dixit mihi,
1 paganorum imperio} in imperio Komanorum, Malmesbur.; imperio Komanorum, West.

adjuverit]

abjuverit, 0.

CHRONICA MAJOEA.

421

Malmesb. " ' Eedde illi potestatem imperil per illud filum glomeris, A.D. 885. Gest. Eeg. " quod in manu tenes.' Disnodans ergo filum de pollice "Vision of "' ' " dexteree mese, donavi illi1 omnem monarchiam imperii per Charles le p. 165. . ' . Gros. " filum ipsum, et statim ipsum glomus fulgidum sicut jubar " solis coadunatum est totum in manu illius; sicque post hoc " factum mirabile, reversus est spiritus meus in corpus meum, " valde fessus et contristatus." Post hanc quoque visionem His death. Id. ii. 112, idem Karolus vix annis duobus imperio funetus; 2 successit ei Charles le p. 166. Karolus iste, qui postea filiam3 Edwardi regis Anglorum duxit Simple. uxorem Flor Wie > se<^- nec infra. Eodem anno post Esne, Herefor- Bishops of ' densem episcopum, Ceolmundus successit. Hereford. MS. A. p. 5615 Ut rex Alfredus monarchiam Anglice adeptus fuerit. Anno Domini DCCCLXXXVI. Eex Alfredus, post incendia Capture of urbium et strages multimodas populorum, civitatem LondoniHen. Hunt, arum, quas caput regni 4 fuit, obsidione vallavit, ubi omnes Anv. p. 740 c. gioram nationes ad ipsum confluentes subjectionem fecerunt. Nam 5 prius dispersi fuerant per loca deserta et nemorosa propter frequentes Danorum irruptiones, et sine omni defensore volubiles usquequaque et instabiles vagabantur. Foedere itaque homagiis confirmato et juramentis, rex eorum fultus auxilio insultus acerrimos contra civitatem ordinavit, erectisque macliinis in gyrum, moenia dissolvere laboravit ; cives vero m.etuentes contendere contra regem, apertis valvis civitatis, Flor. Wig. ipsum honorifice susceperunt. Tune rex, civitate restaurata The walls p. 561 E. moeniisque decenfcer reparatis, tradidit earn sub custodia Ethel- of London Malmesb. redi, comitis Merciorum, qui regis filiam nomine Alfeldam res ore Gest. Reg, habmt uxorem, et erat de regio semine illius gentis. Eex Alfred itaque Alfredus omni deinceps tempore vitas suae monarchiam monarch of "' 184. p. io/ 7 - A T i x .L j. -n i. England, totius regni Anglias adeptus est, praater illas regionis partes 6XCgDt quas sibi subjugaverat barbarica gens Danorum ; occupaverat NorthumFlor. Wig. p. 565 A. enim ISTorthanhumbriam totam cum Est-Anglia et aliis regio- bria and a. 894. nibus plurimis, ex quibus Alfredo regi erravissimas irruptiones . st . . . j . , , , Angha. et assiduas intulerunt. Hecapitulatio regnoruvn et regum Anglice. Nunc ergo quum ad regem monarcham tractando perve- Catalogue libet omnium regum Angliaa, qui hucusque regna- f the
illi'] ilium, A. funetus'] defunctus, O. 3 Eadgifu. 4 caput regni is from Malmesbur. Gest. Eeg. ii. 12i, p. 184. 5 This is merely an enlargement
2 1

Id. p. 56lE.

Cf. Hen.

- nt / 1 y ii. T)* iQ

of " qui prius ubique dispersi fue" rant" in Florence and Asser, and the details of the siege of London are purely an invention of the compiler. The same expressions are partially used below, p. 429.

422
A.D. 886. kings of England, Woden.

MATTH.EI PAKISIENSIS

His sons.

verunt, et nomina et regna distinguendo recapitulare, ut successiones singulorum per ordinem repetentes lectoribus gratiores existamus, et historic series clarius illucescat. Woden igitur ex anti quorum prosapia G-ermanorum originem ducens, post mortem inter deos translatus est; quern veteres pro deo colentes, dedicayerunt ei quartam feriam, quam de gum, i. 5, nomine ejus " Wodenesdai," id est, diem Wodenii, nuncu- p. 11. parunt. Hie habuit uxorem, nomine Eream, cui similiter Galfc Mon. veteres sextam feriam consecrantes, "Ereedai," id est, diem YJ- 10Ereaa, appellarunt. Genuit autem Woden ex uxore Frea Cf- Flor. septem filios inclitos, ex quorum successione septem reges jj?" ^~ traxerunt originem, qui in Britannia potenter, expulsis Britannis, postea regnaverunt. Ex filio Woden primogenito, nomine Wecta, reges Cantuariorum j ex secundo, Fethelgeafc, reges Merciorum ; ex tertio, Baldai, reges West-Saxonum ; ex quarto, Beldagio, reges Northanhumbroruin, sive Berniciorum ; ex quinto, Wegdai, reges Deirorum ; ex sexto, Kalere, reges Orientalium Anglorum ; ex septiino, ISTascad, reges Orientalium Saxonum originem habere dicuntur ; octavus vero, id est, rex Australium Saxonum, ex eadem gente, sed non ex eadem stirpe originem sumpsit. De regibus Cantuariorum.

Kings of Kent.

Horsus, Hengistus, Osricus vel JEld,2 Ermenricus, primus Of. Libell. Christianus Ethelbertus, Eadbaldus, Erkenbertus, Egbertus, Lotnarius, Eadricus, Withredus, Ethelbertus, Eadbertus, p> Ethelbertus, Egferthus, Egberthus, Cuthredus, Baldredus, Athelstanus. Ab Ethelstano translatum est regnum Cantuariorum ad reges West-Saxonum. De regibus Orientalium Anglorum.

Kings of East Anglia.

Wfia, Thitila, Eanic, Eedwaldus, Eorpwoldus, Wibertus, Egricus, Anna, Ethelherus, Ethelwoldus, Aldulfus, Ailfwoldus, Beonna, Ethelredus, Egelbertus, Eadmundus, G-ytro Danus. A Gytro[ne] Dano translatum est regnum Orientalium Anglorum ad reges West-Saxonum. These names are written in four made out from Florence's Appendix, parallel columns down the second Hen. Hunt. ii. pp. 719 D seqq., and half of the page, the names of the the Libellus de regibus Saxonicis, kings being in black, with alter- pp. 203, seqq. 2 nately red and blue initials, and all MW\ Cesc., 0. the rest in rubrick. The lists are
1

CHRONICA MAJOEA. De regibus Merciorum.

423 A.D. 886.

Creodda, Wibba, Penda, Peadda primus Christianus, Wlfhere, Kings of Ethelredus, Kenredus, Ceolredus, Ethelbaldus, Berenredus, Mercia. Offa magnus, Egfridus, Kenelmus, Oeolwlfus, Bernulfus, Ludecanus, Wiglafus, Bertulfus, Berthfertus,1 Burliredus. A Burhredo translatum est regnum Merciorum ad reges WestSaxonum. De regibus Orientalium Saxonum. Erkenwinus, Sledda, Sebertus, Sexredus, Sigebertus, Suith- Kings of elmus, Sigherus, Sibbe, Sigehardus, Offa, Selredus, Suithedus.2 Essex. A Su.itb.edo translatum est regnum Orientalium Saxonum ad reges West-Saxonum. De regibus West-Saxonum. Certicius, Kinricus, Ceaulinus, Ceolricus, Kenulfus, Kine- Kings of gilsus, Kinewalcus, Sexburga, Ascwinus, Keatwinus, Cedwalua, Wessex. Ine, Etnelhardus, Cuthredus, Sigherus, Kenulfus, Brithricus, Egberthus, Athelwlfus, Athelbaldus, Etnelbertus, Athelredus, Alfredus. Iste Alfredus primus monarcha fuit regni Angliae, cujus successio regum 3 ad regem "Willelmum se extendit, qui Angliam subjugavit. De regibus Australium Saxonum. Elle, Cyssa, Etnelwoldus, Berthunus, Aridhunus. Ab Arid- Kings of huno translatum est regnum Australium Saxonum ad reges Sussex. West-Saxonum. De regibus NortTianhumbrorum. Ida, Adda, Glappa, Theodwlfus, Frethewlfus, Theodricus, Kings of Eadricus, Ethelfridus, Eadwinus, Kinfridus, Oswaldus, [Osui],4 NorthumEgfridus, Aldfridus, Osredus, Kenredus, Oscricus, Ceowlfus, bna* Egberthus, Osulfus, Ethelwoldus, Elredus, Ethelbertus, Alwoldus, Osfredus, Ethelbertus, Osbaldus, Eardulfus, Alwoldus, Eandredus, Ethelredus, Osricus, Osbertus, et Elle.

Berthfertus} om. O.

A. ins. ut.

Suithedus'] Suithredus, 0.

Inserted later in the margin.

424
A.D. 886.
Kings of Deira.

MATTH^EI PARISIENSIS

De regibus Deirorum. Elle. Elle regnavit in Deira dum octo reges collaterales in Bernicia regnabant.1 Eadricus, Eadwinus, Oswinus. Ab Oswino translatum est regnum Deirorum ad Oswi regem Berniciorurn, efc factum est unum regnum Northanhumbrorum, cujus fines ab 2 Humbre flumine ad aquilonem usque ad Scoticum mare se extendunt. Et hoc tandem regnum ad reges West-Saxonum translatum est. De regionum depopulatione transmarinarum.

p. 137. Devastations of Hasting the Dane.

Anno Domini DCCCLXXXVII. Hastein, sive Hastingus, nafcione William of Danus, Angliam hostiliter pervagatus, cum exercitu infidelium Jumieges, Histor. bellatorum potentissimo partes petens Gallicanas, Vermenden- Northsem applicuit ad portum, ubi e navibus exilientes increduli mann. i. 6 totum tradunt ignibus comitatum, Sancti quoque Quintini (Migne's martyris ccenobium comburentes, de populo caadem nefariam Patrologia, cxlix. col, commiserunt. Noviomensis episcopus, Emmo nomine, eorum 784), ensibus obtruncatur; fitque ibi casdes in populo, proprio orbato pastore; exinde apud Gemmeticum classem dirigentes, ccenobium nongentorum adurunt monachorum; abhinc cum manubiis Id. i. 7, non modicis Rothomagensem adeuntes urbem, ipsa cremata et col. 785. spoliata,. neci populum tradiderunt. Inde vero GalKaa interiora petentes, a Gennabensi urbe, per transversum Lutetiam cuncta usque Parisius barbarica feritate consumunt; deinde stationem navium suarum in insula quadam Sancti Florentii coenobio vicina3 componentes, totam circumcirca provinciam deleverunt; urbem quoque !N"anneticam incendio tradentes, Andegavensemque regionem perlustrantes cunctaque casdibus polluentes, cum omnibus Pictavensium castellis et urbibus populantur. Turonorum novissime adeunt civitatem, quam innocentum casdibus commaculantes, ad ultimum earn ignibus tradiderunt; indeque superiora Ligeris navibus expetentes,4 Aurelianis perveniunt, quam rebus omnibus depilatam tandem urbem combustione consumunt. Quid Aquitannicaa gentis afflictionem Id. i, 8, referam, cum in ipsis non oppidum, non vicus, non denique col. 786. civitas aut castellum libertatem obtinuerit, quod non horum ferali rabie conciderit paganorum ? Testantur haec Pictavis, hasc Santonum, hsec Engolismum, hsec Petragoricum, hsec Lemovicas, hasc Avernus, haac Avaricum,5 caput Aquittanicse regionis.
regnabant] regnavit, 0. a&] ad, A. 3 vicina] vicino, 0.
2

4 5

expetentes'] expetentibus, A. Bourges.

CHRONICA MAJORA.

425

Qiialiter prcedo Hastein urbem Lunis subjugavcrit.

A.D.

William of His igitur atque hujusmodi misoriis, ut prailibavimns, Gal- Attack on Jumi&ges, His contritis, Hastein, proado noquissimus, ad urbom Lunis Wpczm l>y i. 9, navibus dovectus deliberavit oam irruptiono subita obtinoro; ' col. 786. sed cives tanta classe paganorum portorriti propugnaoula murorum clipeis muniunt et jaculis, atque sometipsos ad rosistendum hortantur; quorum audaciam Hastingus ut com- His strataperit, omni nisu, quo pacto earn fraude posset obtinere, temp- 8em> tavit. Denique episcopo civitatis et comiti per ministros suos mandavit se lethali pressum languore, et se ab eis Christianum fieri humiliter supplicavit; liis episcopus et comes auditis, gaudio magno exhilarati pacem firmant cum pacis inimico, et Id. i. 10. fit utrique populo communis urbis ingressus. Tandem iniquus ille Hastingus ad ecclesiam fertur, sacro fonte immergitur, quern in sui perniciem episcopus et comes de lavacro susceperunt, indeque a ministrorum manibus ad naves refertur sancto chrismate delibutus. Post haec, intempestaa noctis medio loricatus in feretro collocatur, innuens sociis ut suas sub tunicis vestirent loricas; deinde cum luctu simulato commilitonum ad ecclesiam de navi1 efFertur, sacris antistes indumentis ornatur, sacrosanctam pro defuncto hostiam mactaturus; sed ecce Hastein,2 perditionis filius, de feretro repente prosiliens, episcopum et comitem gladio detruncavit, dehinc lupina rabie cum suis grassatur in plebe; his in hunc modum a funesto perpetratis,3 jugulantur juvenes, trucidantur senes, depopulatur civitas, a Id. i. 11, fundamentis mcenia subvertuntur. Peracta igitur urbis subcol. 787. versione, Hastein Karolum Francorum regem adiit, et pacem ab eo postulans impetravit; deditque illi pro stipendio urbem Chartres Carnotensem; et sic Gallia a tumultuum fragoribus aliquandiu given to respiravit. Wmf Haec4 autem ideo hoc in loco recitavi, ne quis solam Angliam crederet hac Banica persecutione fatigari. De fundatione cc&ndbiorwm,, et elemosvnis regie Alfred^. Flor. Wig. Anno Domini DCCCLXXXVIII. Athelmus Wintoniensis6 co[mes] Alms taken p. 562 B. regia Alfredi et "West-Saxonum elemosinas Eomam deportavit; Id. p. 562 E. quo utique tempore duo monasteria fundavifc, unum monacho- -fa^ navf] navii, A. Hastein, perditionis filing] Introduced by the compiler. 9 perpetratis] perpetrans, A. . * This last sentence is due to the
3 1

compiler. William of Jumi&ges says the invasion took place in the year 851. * Wintoniensis] An error for W/tonienm.

426

MATTHJEI PARISIENSIS

A.D. 888. rum apud Etbelingeiam, id est nobiliuin insulam,1 ubi idem Flor. Wig. Foundation rex quodam cum subulco exulavit,2 quo in loco Jobannem P- 563 Aof Athel- presbyterum abbatem ordinavit; aliud quoque monasterium ad ney and orientalem plagam Scaffcesberie habitationem sanctimonialium Shaftesfabricari prascepit, in quo filiam propriam, nomine Algivam, bury by Alfred. abbatissam constituit, virginem Domino consecratam, et base Alfred's monasteria divitiis et possessionibus abundanter ditavit. Dedivision of nique consilio divinitus ordinato, omnes census suos bifarie ' dividers fecit, quarum primam partem in tres portiones distribuit; barum autem portionem unam suis bellatoribus, qui in tribus turmis dividebantur, assignavifc, ita ut prima cob.org, quag equestris erat, mense uno in curia regis ministraret, dum alise duas bellicis expeditionibus insudarent, sicque mense finite, illis de prselio redeuntibus, novi bellatores illis succedebant, et sic omni tempore vitas suse bas vicissitudines observabat; secundam vero partem operariis multis, quos in omni opere terreno eruditos babebat, distribuit; tertiam autem advenis, qui ex diversis nationibus ad eum confluebant, impendit. Secundam denique partem, quas ex annuo ad eum censu spectabat,3 in quatuor dividens portiones, primam pauperibus, secundam ccenobiis, quaa fundaverat, tertiam scbolaa, quam ex multis G-allias4 aliisque regionibus remotis congregaverat, [quartam] clericis et doctoribus,5 secundum singulorum His use of sufScientiam deputavit. Ex cera quoque, ad pondus septuacandles to gjn^a dUOrum denariorum, sex candelas ssquales fieri prsecepit, the time. ita ut singulaa duodecim uncias loHgitudinis baberent, qua3 per viginti quatuor boras, die noctuque sine defectu, coram pluriHis regu- morum sanctorum reliquiis arderent. In exequendis judiciis lations as adeo discretus erat indagator, ut quas in absentia ejus fiebant, to his si essent justa vel injusta inquireret, et, si aliquam iniquijudges. tatem intelligere posset, judices interrogabat, utrum per ignorantiam vel malivolentiam, aut amore vel odio, timore p. 138. vel favore, vel pro pecuniaa cupiditate ita judicassent; et si confiterentur se talia judicasse, eo quod rectius judicare nesciebant, tune discrete ac moderate illorum redarguens imperitiam aiebat, "Miror sane vestram insolentiam, cum, Dei " dono ac nostro, sapientium gradum et ministerium usur" pastis et sapientiaa studium neglexistis; aut terrenarum " rerum ministeria dimittatis, aut sapientiaa, multo devotius
id est nobilium insulam] These words are introduced from Simeon of Durham's Hist. Recap, p. 75. 2 ubi , . . exulavit] Introduced by the compiler.
1

spectabat] spectabant, A. O. Gallice aliisque regionibus'] ex multis gentis suse nobilibus, Flor.; and so Asser. 5 This is altered from Florence.
4

CHRONICA MAJORA.

427

rior. Wig. " quam hactenus fecistis, insistere studeatis." His judices A.D. 888. p. 564 A. auditis perterriti ac velut pro maxima vindicta correcti ad sequitatis discendse studium totis viribus se vertere nitebantur, ita ut illiterates litteris studere faceret et torpentes reduceret ad sapientise disciplinam; unde et ipsi senes, ad litteralera scientiam suspirantes, felices arbitrabantur illius temporis juvenes, qui liberalibus artibus poterant erudiri, et se infelices, qui indocti permanserunt eatenus, judicabant. De elemosinis magni regis Alfredi. Anno Domini DCCCLXXXIX. Defuncto Ethelredo, Dorobernensi Plegmund archiepiscopo, Plegimundus successit. archbishop Eodem anno rex Alfredus prascepit omnibus Anglise epi- ^urya scopis et viris religiosis fidelium elemosinas colligere, col- Alms sent lectasque Romam atque Jerosolimam destinare ; x rex quoque by Alfred de thesauro suo non modicam c portionem, fidelium elemosinis to Rome ., -, , . , , . ., and Jeruunitam, ad loca praescripta transmisit. salem De obitu Alsuithce sororis regis Alfredi.
Flor. Wig. Anno Domini DCCCXC. Gytro Danus, rex Orientalium An- Death of p. 564 c. glorum, diem clausit extremum, qui 2 regnum illud, Alfredo Guthrum.

Id. p. 564 c.

rege donante, acceperat, cum ab eo Christianitatem accepit. Eodem anno soror regis Alfredi, Etnelsuitha, Burhredi regis Death of Merciorum quondam regina, apud Ticinum3 in habitu religionis swyth at defuncta est, et ibidem honorifice sepulta. Pavia.
Malmesb. Gest. Eeg. ii. 112, p. 167. A.-S. Chron., a. 891, p. 362.

Nota miraculum.
Anno Domini DCCCXCI. Arnulfus, tutor Lodowici, Eomanum Arnulf adeptus imperium annis duodecim 4 imperavit. Eodem anno emperor, tres homines de Hybernia ad regem Alfredum venientes, soli- Visit of tariam pro Christo vitam ducere cupiebant; construxerant tnree Irisni ^ -T ^ ^ j. j - -j i men to namque sibi ex tribus 5 corns bovinis et dimidio naviculam Alfred This mention of Jerusalem words in habitu religionis are introseems to be derived from Simeon, duced by the compiler. 4 p. 684 c, who copies Asser (p. duodecim] So Sigebert, col. 171. 492 D.) in saying that Abel, patri- Malmesbury has quindecim. 5 arch of Jerusalem, sent gifts to tribus . . . et dimidio'] So the Alfred, See also .ZEthelweard, p. compiler, mistranslating }>pibban 517 E. The whole paragraph is due healrjie in the Chronicle. It is to the compiler. clear that this is from one of the 2 qui. . . accepit] Introduced by Chronicles, and not from Florence, the compiler. See above p. 413. who has duobus et dimidio. Below 3 Ticinum] i.e. Pavia, as the pro miraculo et novitate inaudita is Sax. Chron. and Simeon. The an introduction of the compiler.
1

428

PAE1SIENSIS

A.D. 891. quandam brevissimam sine omni navis instrumento, qui, ad- A.-S. juncto sibi etiam unius septimanae victu, clam mare sunt Chron. ingressi, quocumque forbuna concederet ire disponentes; qui, a< 891> Domino ducente, septima suaa ingressionis die in Cornubia applicantes, pro miraculo et novitate inaudita regi prassentantur; nomina autem eorum fuerunt Dubslane, Machetu, et MasliniComet. num. Eodem anno circa tempus Eogationum cometa apparuit, H- a. 892, que Anglice Vexedel sterre nuncupatur. P- 36^g De armillis aureis in biviis suspensis. Anno Domini DCCCXCII. Magnum examen paganorum ex Flor. Wig. Galliis adveniens, cum equis et navibus ducentis quinqua- p. 564 E. ginta, Oantiam transvectus in ostio Limine2 fluminis, qui de silva magna " Andredesweald " appellata decurrit, applicuit, et quatuor miliariis sursum naves direxit, ubi quandam arcem who fortify a paucis incolis inhabitatam diruentes, aliam sibi firmiorem, Appledore in loco qui " Appeltre" dicitur, construxerunt; nee multo post Hastein ex eidem partibus, cum navibus octoginta ostium Thamensis fluminis intrans, munitionem sibi in villa regia, quee Middeltona dicitur, magnis sumptibus inceptam consurnand Milton. mavit. Sed cum undique regi Alfredo hostium incursiones Malmesb. Instituimminerent, et, ut quidam asserunfc, leges inter arma sileant, Gesta Ketions of ipse tarnen inter stridores3 buccinarum et fragores bellorum gum, ii. Alfred. 122, p. 186. et armorum fremitus leges tulit et observandas tradidit, quibus sui et divino cultui et disciplines assuescerent militari : et quia barbarorum occasione4 etiam indigence ad rapinas anhelaverant, ita ut vix ulli tutus esset locus vel sine armorum prassidio commeatus, centurias, quas Hundredos, et decimas, quas Tithingas appellant, instituit, ut omnis Angligena legaliter vivens et centuriam baberet et decimam ; quod si quis alicujus delicti argueretur incommode, statim exbiberentur ex centuria et decima5 qui eum vadarentur; qui vero hujusmodi vadem non haberet, legum severitatem subiret; et si quis ante vadationem vel post aufugeret, omnes ex centuria ejus et decima regis Safety of mulctam incurrerent. Hoc quoque commento pacem infudit the coun- provinciis, ut etiam per publicos aggeres, et ubi semitas fintry. duntur in 6 quadrum, armillas juberet aureas appendi, ut viantium aviditatem irritarent, cum non esset qui eas abriperet.
Incursion of the Danes,
8 Vexede'] i.e. jreaxebe, hairy. stridores . . . bellorum] IntroOn the ancient river Limen, duced by the compiler. flowing " in the 8th and 9th centu- 4 occasione'] occasionem, A. 5 " ries from Appledore due E. toA. places et decima after vadarentur. " wards Hythe," see Mr. Earle's 6 in] et, A. note on the Chronicles, p. 316.

CHRONICA MAJORA. De dementia regis Alfredi et de fallacia Danorum. Flor. Wig.

p. 565 A.

429
A.D. 893.

Cf. Flor.
Wig. p. 565 E.

Anno Domini DCCCXCTII. Pagani, qui Northanhumbriam et The Danes qui Est-Angliam incoluerunt, pacem cum Alfredo rege jura- in Kent. mentis et obsidibus statuerunt; sed, rupto fcedere, quandocunque exercitus paganorum in Cantia resideus prasdandi causa de suis munitionibus exivit, ipsi cum illis vel per se, ubicunque potuerunt, prasdas agere non cessabant; quo cognito, rex Alfredus cum exercitu suo Cantiam proficiscens, inter duos pa- Advance ganorum exercitus castrametatus est, ut, si forte campum ali- of Alfred quem praedae causa vel praelii peterent, ipse cum eis certamen them. inirct. At illi nunc equestres, nunc pedites, latrocinando illas partes frequentabant, ubi regis exercitum abesse sciebant; quibus tamen rex subitis saepe incursionibus obvians, caedes infert assiduas. Unde Cantiam relinquentes, ad1 Hastein concivem suum, qui Hasting. apud Middeltonam byemaverat, confugerunt; quos rex viriliter insecutus, non cessavit donee ipsos cum Hastein Dano crudelissimo in municipium,2 quod idem Hastein nuper ibidem construxerat, violenter intrusit; quo rex cum pervenisset, municipium obsidione vallavit, erectisque in gyrum machinis, illud subjugare vacavit. Hastein vero Danus omnem spem Submission resistendi arnittens, cogitavit quo ordine regem clementissi- of Hasting. mum deciperet suis artibus fraudulentis ; et nuntios ad regem dirigens3 promisit juramentis et datis obsidibus, quod ab ejus et regni Anglios inquietatione cessaret in posterum, si pacifice recedere sineretur; et ad majorem insuper securitatem, misit p. 139. regi duos filios suos pueros, ut, si vellet, fidei illos et baptismatis imbueret sacramentis. Tune rex piissimus, qui semper Basting's paganorum animas potius quam mortem sitiebat, ejus petitio- sons bapnibus adquievit, et, pueris sacro fonte renatis, Hastein patrem tized. eorum cum omnibus aliis infidelibus pacifice, juxta quod pactum fuerat, abire permisit.
Ut rex Alfredus Danicum regem de prcelio fugaverit.

Repeated from the previous chapter.

Anno Domini DCCCXCIV. Eex Alfredus cum ingenti exercitu Defeat of processit contra paganos, quos supra in ostio Limine fluminis tne Danes, applicuisse diximus, qui jam cuneis divisis conabantur omnes illius regionis provincias subjugare; quo rex cum pervenisset, misit se cum exercitu suo inter duos cuneos paganorum, ut,
mm TrT(rtT7"r(T"\r T? OV A l-fVirln ci ^TTW n-n rvr\-n-l-Z r\-vr\

1 From this point, though Florence and the Chronicle have been used, the chapter is original. 2 A. inserts obsidione, the eye of

the scribe being caught by its appearing below, after municipium. 3 dirigens] dirigentis, A.

430
A.D. 894. Defeat of the Danes at Farnham.

MATTHJEI PAEISIENSIS

si forte loca nemorosa deserentes planitiem aliquam1 petere decrevissent, ipse contra eos arma moveret; sed barbari jam fame et longa fatigati2 inedia, dum nihil proficerent sed potius deficerent, disposuerunt concives suos, qui nuper in EstSexia applicuerant, adire, ut fortiori milite stipati irruptiones Christianorum possent facilius sustinere. Cumque furtim castra moventes ad Farnham villam pervenissent, Thamense Cf. Hor. flumen transire cupientes, a regia ibidem fortitudine sunt Wig. preeventi, commissoque cum ipsis gravi praslio pagani in iugam r sunt conversi, quos fugientes Christiani sine pietate prosternunt, atque ex obstantibus maxima strage illata regem eorum , crudeliter vulnerarunt; quem vix commilitones, in equo positum, sine vado et ponte trans Thamense flumen, multis ex eis submersis, duxerunt, ubi tandem inter Thamisiam et Colenea quandam brevissimam nacti insulam pro oppido illam aliquandiu habuerunt; Christiani vero naves ibidem non habentes obsidionem facere nequiverunt, maxime cum sibi yictualia deficerent et terminum suaa stationis complevissent.3 Illis itaque recedentibus, rex Alfredus cum exercitus sui medietate illuc properabat; sed antequam iter explevisset inceptum, nuntiatur Jd. p.565i>. Attack on ei paganos, qui K"orthanhumbriam et Est-Angliam incolebant, 4 Exeter by quosdam Exoniam, quosdam ex eis arcem quandam in Devonia the Danes sitam obsedisse ; nee mora, rex Alfredus omnem, quem habere of Northpoterat,. exercitum reducens, Exoniam4 adiit, paucis tamen umbria ad debellandum hostes, quos insequebatur, relictis. Pagani and East Anglia. vero interim, rege eorum convalescente, ad concives suos in Est-Sexiam profecti, invenerunt Hastein'proditorem nequissiHasting fortifies mum, qui jam contra pactum, quod cum Alfredo rege pepigerat, Benfleet, apud Beamfleotam oppidum fossatis altis et spatiosis firmatum inhabitabat, a quo etiam assiduas agens irruptiones, omnem patriam devastavit; sed etiam pagani, qui apud Apeltre, ut and is joined by preedictum est, resederant, ad Hastein venientes ibidem magthe Danes num confecerunt exercitum bellatorum. Tune illi, quos rex from 5 Appledore. Alfredus ad illos ex[pugnandum] dimiserat, junctis sibi civibus Londoniensibus aliisque viris bellicosis qui ex finibus Northanhumbrorum et Est-Anglorum ad mandatum regis advenerant, Attack on ad Beamfleotam hostiliter accedentes, Hastein in oppido non inBenfleet venerunt; sed tamen contra socios ejus, qui ex oppido adversus and seizure [eos] exierant, gravissimo praalio commisso, in prima congresof Has6 ting's wife sione in fugam eos compellunt, oppidum invadentes destruunt, and chil- uxorem Hastein cum 7 ejus filiis constringunt, naves quasdam
:
T f

P.

565

C.

1 2

aliquam} aliquem, A.. fatigati] fatigata, A. complevissent] explevissent, 0. RxoniOM\ Oxoniam, A.

3
4

5 There is a blank in A. for this word after ex. 6 destruunt] destruit, A. 7 A. after cum inserts suis ad urbem, repeated from below.

CHEONICA MAJOEA.

431

Elor. Wig. incendunt, quasdam ad urbem Bofensium adducunt, uxorem A.D. 894. p. 566 A. Hastein cum suis [filiis] l ad urbem Londoniarum transmittunt. dren who are sent to Et his ita gestis, rex Alfredus, paganis, pro 2 quibus Exoniam3 ierat, levi negotio superatis, dilaceratis, et ad naves fugatis, on on ' reversus est ad Londoniensium civitatem, ubi comes Ethelredus uxorem Hastein cum duobus filiis ejus regi prsesentavit, but rest ore to petens 4 adiudicari quifd] de uxore eiusdem proditoris et filiis . ^ J , j . , i , , - i , him by foret agendum, qui pactum, quod cum rege pepigerat, violavit. Tune cum ab omnibus judicatum fuisset ipsos morte turpissima esse dignos, rex noluit eis quicquam mali facere, eo quod idem rex unum ex pueris, ut superius relatum est, de sacro fonte susceperat et alium comes Ethelredus, sed tarn matrem quam pueros liberos abire permisit. De gravi quadam persecutione, qua Dani contriti sunt. Vit. Pontif. Simeon, a. 892,900, pp. 685 D, 686 A. Enlarged from A.-S. Chron. a. 894, pp. 366, 367. Anno Domini DCCCXCV. Formosus sedit in cathedra Romana Pope annis tribus et mensibus sex. Eodem anno Wlfero episcopo Eboracensi defuncto Ethelbaldus successit. Sbishop' Eodem tempore Hastein iniquus et caateri pagani, quos Of York. exercitus regis Alfredi de Beamfleote fugaverat, disposuerunt Defeat of transire ad concives suos, qui in occiduis partibus Anglise Buttington habitabant; arrepto igitur clam itinere per provinciam Merciorum, ad villam quandam super flumen Sabrinaa sitam, OQ ^^ Severn. Buttingetune appellatam, pervenerunt, ubi a confratribus suis reverenter sunt recepti, atque in oppidum, quod ibidem construxerant, introducti. Cumque haac regi Alfredo nuntiata fuissent, congregavit exercitum quasi invincibilem, et veniens ad oppidum prgefatum, quod Sabrinse fluctibus erat undique perfusum, paganos tarn navali6 quam terrestri exercitu circumcinxit. At hostes post diutinam obsidionem, victu sibi deficiente, equos suos novissime devorabant; tandem omnibus consumptis, ab oppido necessitate compulsi exierunt contra exercitum, qui erat in orientali parte fluminis, pugnaturi, ubi ex parte regis in prima congressione cecidit Ordein, minister ejusdem regis, et multi alii cum eo ; sed Christiani demum praavalentes in fugam adversaries compulerunt, quos fideles sine pietate insequentes, multos in undis submergebant et nonnullos gladiis filiis is also omitted in O. pro"} cum, O. 3 Exoniam] Oxoniam, A. 4 petens . . facere] This is peculiar to the compiler; the whole chapter is rewritten and enlarged from Florence and the Chronicle.
2

Here MS. W. is again used. This introduction is probably due to the compiler's " catching sight of " reip-hejie (p. 367,1. 7), and ima" gining the rest." See Mr. Earle's notes on the Chronicles, p. 319.
6

432
A.D. 895. detruncabant; et qui ex hac clade evadere potuerunt, fugiendo A.-S. The Danes ad Legecestriam, quee Anglice "Wirhale dicitur,1 pervenerunt, Chron. escape to u ^j jn qUO(jam municipio ex concivibus suis plurimos reperi- a' 89*> Chester. , 2 \. -, P- 367.

j.

entes/ in eorum consortium sunt admissi: quo rex cum pervenisset, non potuit ibi obsidionem tenere, unde omnia,3 qass extra oppidum in frugibus sive victualibus reperit, igne concremavit. De altercatione inter Anglos facto, et Danos.

The Danes Anno Domini DCCCXCVI. ISTefandus paganorum exercitus, Le- Enlarged return to gecestriam deserens, Nortkanhumbriam petivit, ubi navibus frm A.-S. Northumadquisitis per mare sursum navigare cceperunt. Tandem in Jn^' fi bria. 4 The Danes ostio Luei fluminis, non longe ab urbe Londoniarum applicanat the Lea; tes, prsedis et rapinis, extractis ad terram navibus, institerunt;

quod cives Londoniarum cum cognovissent, conjunctis sibi comprovincialibus populis ad locum venientes praafatum, invenerunt hostes quoddam sibi jam municipium construxisse; defeat the ' illis autem bine et inde hostiliter concurrentibus, cives LonLondoners, donienses compulsi sunt in fugam, quatuor ex regis militibus 5 but are de- interfectis. Sed non multo post superveniente Alfredo rege, feated by compulsi sunt pagani locum deserere, et noctu recedentes per Alfred, provinciam Merciorum, non cessabant donee ad villam super and retire to Bridge- Sabrinam, quse Quantbregge dicitur, pervenerunt. Illis autem recedentibus, jussit rex eorum naves igne concremare. north. Tit rex Alfredus cttstodes in regno constituent. Pope Boni- Anno Domini DCCCXCVII. Bonefacius ^edit in cathedra Eo- Vit. Pontif. face VI. mana anno uno et diebus sedecim. Guardians Eodem anno rex Alfredus custodes6 regni constituit contra of the Danorum irruptiones, in Cantia Ceolmundum primicerium, in
1 This is a confusion from not understanding the Chronicle, which has on anpe percpe ceajtpe on p'ljvhealum. reo iy Legaceajtep gehasen, " at a western city in " Wirral, which is called Lega" ceaster (Chester)." 2 reperientes] perientes, W. and probably O. 3 omnia] omnibus, A. O. W. 4 Luei\ Luie, O. Line, W.; Limine, West. The Lea. 5 C. adds in the margin form Mor. Wig., p. 567 B. : " O quam

crebris vexationibus, quam gravibus laboribus quam diris modisque lamentabilibus non solum a Danis qui partes Anglise tune temporis occupaverant, verum etiam ab his Sathanse filiis tota vexata est Anglia." 6 This statement is due to the compiler; it seems to have arisen from the mention of the deaths of these persons by Florence and the Chronicle in this year. See Mr. Coxe's note on the passage, Wendover, i. p. 363, note 2.

" " " " " " "

CHEONICA MAJOEA.
Cf. A.-S. Chron. a. 897, pp. 370, 371.

433

urbe Eofensi Suithulfum episcopum, in Est-Sexia comitem A.D. 897. Brithulfum, in urbe Londoniarum comitem Ethelredum, in kingdom Dorkecestria Halardum episcopum, in Suth-Sexia Eadulfum, in Wintonia Bertulfum episcopum, et in locis diversis alios multos, quos longum est per ordinem recitare ; quo etiam Ships built tempore fecit rex longas naves, quas cyulas sive galeias ap- ^y Alfred. pellant, fabricare, in quibus armatis impositis 1 jussit maris semitas observare, ut tarn navali quam terrestri praelio regni sui tranquillitati et sibi subjectis populis provideret.

De Rollone primo Normannorum duce et ejus visione.

Circa2 dies istos, Eollo quidam, natione Danus, maximo stipa- Nota de tus milite, in Angliam veniens, locorum depopulationi vacavit. Rollone primo NorEst autem Dacia, sive Danemarchia, maris insula, rerum et mannorum maxime hominum fertilitate foecunda, cujus reges antiquitus duce. sancita lege statuerunt, ut, dum nimis insula esset hominibus repleta, viri audaciores de propriis migrare sedibus cogerentur. Ex hac denique expulsorum sorte Eollo supradictus fuisse asseritur, vir strenuus et potens, quern pater,3 retento primogenito filio ut sibi succederet, Eollonem a se transmisit, ut haereditatem armis, quocunque sors concederet, obtineret; illo igitur, ut prEedictum est, in Angliam appulso, indigense statim praBlium4 cum ipso commiserunt, sed, multis suorum interfectis, cseteri de loco certaminis aufugerunt. Eollo igitur cum post Vision of maris pericula, ob sui suorumque recreationem, in Anglia hye- Eollo. maret, visum est sibi de nocte dormienti supra se et exercitum suum examen apum subito volitare et cum stridore australem petere regionem, perque maris medium ad terrain volando pervenire, ubi etiam gregatim5 in frondibus arborum diversarum insidentes, omnemque mox regionem perlustrantes, coeperunt in locis diversis variorum flores colorum in locum unum congregare. Evigilans itaque Eollo primo visionem secum pertractat, ejusque6 interpretationem diligenter examinans, requiem sui laboris suorumque in eisdem partibus, ubi apes viderat descendisse, conjectat. Mare igitur ipse et ejus commilitones His arriingrediuntur, flanteque ad votum vento, emensis fluctibus val at pelagi, G-emeticum veniunt, ubi quandam virginem sacram, Jumieges. nomine Ameltrudem, quam ab Anglia asportaverant, in capella iiapositis] om. W. The beginning of this chapter seems made up by the compiler from TV illiam of Jumieges, ii. 4, i. 4, ii. 1. 3 quern pater] qui patre, A.O.W.
2 1

Chronicon Fani S. Neoti, p. 165 (Gale). M. H. B., p. 479, n.b.

WiUiam of Jumieges, ii. 9, col. 796.

praUum] prselio, A. 0. has been altered. 5 gregatim] congregatim, O. W. 6 que~] om. O. W.

E E

434

MATTH.EI PAEISIENSIS

Quorum adventum William of A.D. 897. Sancti Vedasti super altare relinquunt. The arch- Franco, Bothomagensis archiepiscopus, cognoscens, et de possi- Jumieges, bishop of bilitate resistendi diffidens, decrevit utilius fore pacem ab eis ii. 9, col. 796. Rouen quserere, quam illos ad arma in sui perniciem provocare; qui makes peace "with festinus viator ad illos veniens pacem petens impetravit, eamque Rollo. foadere fidelissimo firmavit.1 Rollo Suscepto itaque Bollo regionis dominio Bothomagum adiit, Chronicon restores et eleganter destructaa civitatis mcenia reparavit, circumja- Fani S. Rouen and centes regiones occupavit, castella in locis congruis formavit, Neoti, reduces p. 165. et terram totam, quas tune Neustria, modo vero Normannia ab Normandy. ipsis Norensibus dicitur, sub sua potestate recepit. Ex hoc Hen. Hunt, quoque Bollone incliti Normannorum duces traxerunt origi- v. p. 746 B. nem, sicut2 suo loco sequens historia declarabit. De sfrage ab Anglls illata Danis.
Pope Stephen VI. Theodred bishop of London. Repulse of the Danish galleys by Alfred.

Anno Domini DCCCXCVIII. Stephanas sedit in cathedra Bo- Vit. Pontif. mana anno uno. Eodem anno defuncto Eastano, Londoniensi Flor. Wig. episcopo, Theodredus successit. Eodem tempore pagani cum P- 5^ J>sex galeiis in ostium fluminis cui uthemare3 nomen est appli- L cantes, prsedis ibidem vacabant et rapinis; quod regi Alfredo a 97^' cum nuntiatum fuisset, praadonibus festinanter occurrit, eorum- pp. 370, que laceratis agminibus, praadam excussit, et eos ad naves fugere 3^^' coegit; quos rex cum suis viriliter insecutus sexies viginti ex eis interfecit, ubi etiam ex familia regis quadraginta duo4 milites ceciderunt; paganis igitur ad mare fugientibus, ventis in contrarium fugientium piratarum spirantibus, fractis navibus naufragium pertulerunt; quos ministri regis comprehendentes et vinculis arctioribus constringentes, ipso rege jubente, omnes patibulo suspenderunt. Deinde5 omne tempus, quo rex supervixit, regnum in pace Peace of the rest of tractans, totus conversabatur in restaurationibus ecclesiarum, his reign. in largitione elemosinarum, in compositione legum, quibus milvorum rapacitas reprimeretur et simplex fidelium devotio firmaretur.
1
2

firmavif] confirmavit, W.

sicut . . dedarabif\ Introduced by the compiler. 3 uthemare] i.e. uceji mepe, A.S., the outer sea. Chron. a. 897, p. 370. See Mr. Coxe's note, Wendover, i. p. 365,

4 quadraginta duo] Ixxii., A.-S. Chron. Hen. Hunt., however, has xlii., p. 742 A. 5 This paragraph is peculiar to the compiler. Cf. Flor. Wig. a. 901, p. 567 D.

CHRONICA MAJORA.

435 A.D. 899.

Regnum West-Saxonitm sine episcopali cura fuit. Vit.Pontif.

Anno Domini DCCCXCIX. Bomanus sedit in cathedra Bomana Pope Romensibus quatuor et diebus viginti duobus; cui succedens Theodorus, sedit in cathedra diebus viginti sex. Successit ei Flor. Wig. eodem anno Johannes mensibus xii. et diebus quindecim. Eo- Pope John dem anno, defuncto Ethelwaldo, Sireburnensi episcopo, remansit IX. provincia Occidentalium Saxonum sine episcopis et cura pastoof Wessex. rali, vi hostilitatis, septem annis. De movie magni regis Alfvedi et successions Edwardi. Sigebert, Anno Domini DCCCC. Karolus regnum suscipiens Franco- Charles col. 173. rum regnavit annis viginti septem. Eodem anno dementis- IV. Mor. Wig. simus rex Angloram Alfredus, postquam viginti novem annis p. 141. p. 567 E. e mengibus sex regnum tenuisset, quinto kalendas Novembris, Death of quarta feria, indictione quinta,1 pro regno temporali commutavit Alfred. 8eternum. Sepultus est autem Wintonias in novo monasterio, quod 2 ipse fundaverat, et stola beatae immortalitatis indutus, ubi generalem expectat resurrectionem, tune ibidem denuo coronandus. De raptu cujusdam sanctimonialis vvrginis. Id. Anno Domini DCCCCI. Eadwardus, Alfredi regis primogeni- Edward tus, litterarum cultu patre inferior, sed potentia pariter ettlieElderdignitate gloriosior, regni Anglise est diademate "insignitus. Id. p. 568 B. Cumque in regio3 esset fastigio sublimatus, Ethelwoldus Glito, Attempt of patruelis 4 ejus filius, qui 5 se rege genere non credebat inferi- ^1^lwol(* orem nee potentia minorem, omni nisu aspirabat ad regnum, crownet villas regias Oxebeam 6 et Winburnam nuncupatas invadens, valvis obseratis, sese in eis cum suis temere intromisit. Hoc autem in loco, ut supra dictum est,7 Sancta Cuthburga, Inse regis gerniana, monasterium virginum Deo devotarum construxit, quarum 8 idem Ethelwoldus unam abusive rapiens, earn sibi matrimonio copulavit. Tune rex Eadwardus, 9 cognita veritate10 de temeritate Ethelwoldi, exercitum ingentem colquinta] quarta, Flor. Wig. quod ipse fundaverat} Introduced from Malmesbury, Gest. Pont, ii. 78, p. 173. 3 regio} regni, 0. W. 4 patruelis} patrueli, A. 5 qui. . minoreni} From Malmesb. Gesta Regum, ii. 125, p^ 195. 6 i.e. Twynham or Christ Church. 7 i.e. a. 720, p. 329.
2 1 8 quarum . . copulavit} This sentence is introduced by the compileran inference from what is stated below. 9 A. inserts rei. W. has re (the beginning of a repetition of rex) expuncted. 10 veritate. . . Ethelwoldi} Introduced by the compiler.

E E 2

436

MATTfl^EI PARISIENSIS

A.D. 901. legit, et veniens apud Bathoniam,1 non longe a2 Winburna Flor. Wig. Flight of castrametatus est; quod cum Ethelwoldus cognovisset, de P- 568 BJSthelwold. nOcte fugam iniit, J>Tortb.anmimbriain petiit, Danosque qui ibi degebant suppliciter exposcit, ut se commilitonem recipientes unum ex suo collegio ad 3 regem Eadwardum expugnandum esse velint, qui mox in regia dignitate est ab omnibus constitutus. Rex vero Eadwardus de ejus fuga commotus, ubi cognovit se ipsum tune comprehendere non posse, sanctimonialem illam, quam rapuerat, jubet ad suum monasterium reduci. JEthelwold Ethewoldus,4 parato navigio, transfretavit ad G-allias, ut in France, fortiori rediens milite stipatus regem inquietaret. De filiis et filidbus regis Eadwarcti. Interea rex fines regni sui latius quam pater ejus dilatavit, Flor. Wig. Family of Edward. civitates et oppida gedificavit, nonnullas destructas reparavit. p. 568 A. Ex concubina5 nomine Egwina filium suum primogenitum Ethelstanum suscepit; ex secunda, scilicet regina sua, nomine Malmesb. Alfleda, Elfelmi comitis filia, duos filios Ethelwardum et Ead- Gesta Keii. winum generavit; peperitque ei insuper sex filias, quarum gum,p. 197. 126, Eadfledum sanctimonialis cum sorore Etnelhilda apud Wiltonam requiescit, caaterse6 vero quatuor nuptiis traditee referuntur, quarum prima, id est Edgiva, Othoni Romanorum imperatori copulata est; alteram, id est Eadhildam, Karolus rex Franco- Flor. Wig. rum, tertiam Siricius rex Northanhumbrorum, id est Sanctam p. 568 B. Edgitham,7 quartam, id est Algivam, Hugo filius ducis Eoberti Malmesb. habuerunt sibi matrimonio copulatas. Ex conjuge quoque Gesta Eeg. ii. 126, Edgitha idem rex genuit Eadmundum et Eadredum. p. 198. Conflictus magnus inter Ethelwoldum et Uadwardum.
Defeat Anno Domini DCCCCII. Ethelwoldus Clito supradictus, de Flor. Wig. and death partibus rediens transmarinis, congregavit exercitum copiosum P' :~ r **' of JEthelex paganis, qui in Northanhumbria8 et in Est-Anglia aliisque ' ' wold.

locis diversis habitabant cum illis, etiam quos de finibus adduxerat transmarinis, et Merciam hostiliter ingressus ferro et flammis quseque sibi obvia consumpsit. Tandem cum praeda maxima inoffensus cum redire disposuisset ad propria, rex
1 2

i.e. Badbury. a] apud, 0. W. 3 ad .. expugnandum] Introduced by the compiler. 4 This paragraph is peculiar to the compiler. 5 concubina} muliere nobilissima, Flor. 6 cceterce] ecce, A. 7 The compiler has confused this between his two authorities. The

wife of Sihtric -was the daughter of Ecgwyn, and sister of JSthelstan, as the compiler states below, a. 925, p. 446. See the note 5 there. Eadgyth was the wife of Otho L, Eadhild of count Hugh, and Eadgifu of Charles the Simple. 8 in Northumbria'] Introduced by the compiler irom Flor. a. 906, p. 569 A.

CHEONICA MAJOKA.

437

inter1 duo fossata Sancti Eadmundi ilium cum suis omnibus ad campestre praelium prseparatum inveniens, facta suis exhortatione, irruit viriliter in ipsos; sed in prima congressione The chief deciderunt2 in parte regis Sigulfus et Sichelmus primates, persons A.-S. Eadwoldus et Kenulfus abbates,3 Sibertus et Eadbaldus pro- ^h fe JJ on IT T,! -i . . both sides, Chron. ceres, et cum ilhs multi nobiles corruerunt; in parte yero a. 905, adversariorum, ceciderunt Hysopus hold et Osketel hold, Brip. 373. thricus et Sinothus 4 comites, rex Eanich, et Clito Ethelwoldus, et multa milia cseterorum; rex 5 vero Eadwardus, cum fortiores Flor. Wig. hostium suorum peremptos cognovisset, sese de loco certaminis Peace at p. 5 69 A. sapienter subtraxit, nee multo post rex Eadwardus pacem or 'L J composuit cum paganis in loco qui Ittingeford nuncupatur. All the A.-S. Et his ita gestis, rex quosdam sibi per Angliam rebelles, et rebels reChron. ^ (Peterb.) maxime cives Londonienses et Oxonienses, ad debitam subjec- wl a. 910, tionem revocavit. Eodem anno Benedictus Papa creatus sedit p Benep. 374. anno uno et mensibus sex. diet IV.
Vit. Pontif.

Flor. Wig. Eadwardus multo militum stipatus collegio superveniens, A.D. 902. p. 568 B. Ethelwoldum versus Est-Angliam fugientem insequitur, et

Lodowicus imperator efficitur. Anno Domini DCCCCIII. Lodowicus Romanum adeptus im- Louis III. Sigebert, col. 175. perium annis decem imperavit; quo etiam anno, defuncto emperor. Vit. Pontif. Papa Benedicto, Leo sedit in cathedra Romana diebus quad- PopeV. Leo raginta; cui succedens Christoforus post sex menses diem Pope Christoclausit extremum.
pher.

Sanctus Grimbaldus migravit ad Dominum.

Flor. Wig. Anno Domini DCCCCIV. Sanctus presbyter Grimbaldus, magnse Death of p. 568 c. yir ganctitatis, et unus magistrorum Alfredi regis, gaudiaS. GrimId. p. 569A. conscendit regni caelestis. Eodem anno religiosa Christi fa- bald. Death of [mula] regina, mater Eadwardi regis, quee monasterium Win- queen tonise construxerat sanctimonialium, ex hac luce migravit. Ealhswith.

Vit. Pontif.

De concilio in regione West-Saxonum celebrato. Anno Domini DCCCCV. Sergius sedit in cathedra Romana Pope Serannis septem et diebus sedecim. Eodem6 anno rex magnificus lus *"
1 Inter . . Eadmundi] inter terrse limitem sancti regis E. et flumen Usam, Flor.Wig. p. 568 E. ; becpuh bicum and piijran, A.-S. Chron. p. 373. The rest of the sentence is a rhetorical flourish of the compiler. 2 deciderunf] ceciderunt, O. W. 3 Eadwoldus et Kenulfus abbate~] A careless alteration from regis minister Eadwoldus, abbas Kenulfus.

et Sinothus'] Apparently a corruption of Beojmo'Ser runu. 5 rex . . . subtraxit] An enlargement of " loco tamen funeris domi" nati sunt." 6 See Mr. Hardy's note on the origin of this paragraph, Malmesbury, ii. 129, p. 203, note 3 ; and Stubbs, Episcopal Succession in England, p. 13,

438

MATTHJEI PAEISIENSIS

incursionem, episcoporum sollicitudine et cura pastorali destituta; unde in hoc concilio galubriter constitutum est, ut pro duobus episcopis, quorum1 unus apud Wintoniam et alter apud Sireburnam sedes habuerunt, quinque crearentur antistites, ne 2 grex Domini absque cura pastorali luporum incursionibus Vacancies quateretur. Canonica igitur electione celebrata, in sede Winin the toniensi constituerunt Frithstanum, in Sireburnensi Ethelbishopricks mum,3 in Wellensi Eadulfum, in Cridiensi Werstannum, in fflled up. Cornubiensi Herstanum; electi sunt praaterea duo episcopi, videlicet ad sedem Dorkecestrensem Kenulfus, et Australibus Seven Saxonibus, quorum4 antistites sedem habent apud Cicestriam, bishops ordinatus est Berthegus; hi omnes una die apud Cantuariam ordained together, ab archiepiscopo Plegimundo consecrationis munus adepti sunt. Et non multo post facta parrochiarum distributione, re- id. Gest. p. 142. Extent of manserunt episcopo Wintoniensi provincia Hantonensis et Pont. Sutherensis cum 5 insula Wecta; Sireburnensis vero habebat " 79'|' various sees. Sumersetam, Wellensis Dorsetam et provinciam Berrocensem, jyg t ' Cridiensis provinciam Devoniensem, Cornubiensis Cornubiensem; post paucos vero annos, in pago Wiltoniensi proprius factus est episcopus, qui in Eomesberia sedem habuit. De episcopis quoque, qui istis quinque praesulibus successerunt, suo loco diceturj sed hoc non est tacendum, quod multis mi- Id. p. 175. rum videtur, in viculis supradictis et tarn exiguis sedes pontificales tanto tempore perdurasse. Cornubienses sane pontifices Id. ii. 95, S.Petroc's, apud Sanctum Petrocum juxta Walenses aquilonales super P- 204. Cornwall. flumen Heilelmuthe sedes habuerunt. De cometcB significatione. Comet. Anno Domini DCCCCVI. Cometa6 apparuit fere per dimidium anni curriculum, significans fortasse nimiam sanguinis effusionem et occisionem, quae paulo post in prgelio inter Danos et Anglos damnose commissa7 est, in quo utriusque gentis tot nobiles corruerunt.
1 quorum . . . habuerunt] Introduced from the Gest. Pont. ii. 75, p. 157. 2 ne . . celebrata] Introduced by the compiler. 3 Several of these bishops are given to the wrong sees. 4 quorum . . Cicestriam] Introduced by the compiler. 5 cum insula Wecta] Added by the compiler. 6 . Florence merely mentions the fact of the comet. 7 commissa] commissum, A. W.

A.D. 905. Eadwardus et Plegimundus Cantuariensis archiepiscopus col- Malmeslegertmt concilium grande episcoporum, abbatum, et fidelium tur. Gesta Council under king populorum in provincia Gewiseorum, id est, in ilia parte &?> Edward and archbp. Anglian, quas in plaga australi sita est fluminis Thamensis. p,*203.' Plegmund. Fuerat autem regio ilia jam per septennium, propter hostilem

CHRONICA MAJORA. Ut re, Eadwardus plures regiones sibi subjugaverit.

439 A.D. 907.

Flor. Wig. Anno Domini DCCCCVII. Rex magnificus Eadwardus, con- Conquests p. 568 A. gregato exercitu copioso, subjugavit sibi Est-Sexiam, Est-of Edward. Angliam, Merciam, Northanhumbriam, cum multis aliis provinciis, quas Dani multo tempore possederant, et omnes ex1 eorum dominio potenter extorsit; Seotorum etiam, Cumbrorum et Galwalensium, omniumque occidentalium Britonum fines et eorum reges in deditionem accepit, et sic cum gloria et honore ad propria remeavit. Givitas Legrecestrensis restauratur. Id. p. 569 B. Anno Domini DCCCCVIII. Civitas Legecestrensis, quae 2 Dano-Chester rum incursione destructa fuerat, sollicitudine Ethelredi, ducis Merciorum, et Elfledas uxoris ejus, restaurata est. Ut rex Eadwardus Norenses domuerit. Anno Domini DCCCCIX. Eex Eadwardus misit expeditionem Edward militarem in Northanhumbriam contra Danos ibidem rebel- attacks the lantes, quos per dies fere quadraginta crudeliter persequentes S3116!8in MM. ij. j. j. j. 11 j. ]j j regu milites multos ex eis interemerunt, et nonnullos captos Northumr a turpiter abduxerunt. Miraculum de camisia Sanctce Marios. Anno Domini DCCCCX. Sancti Oswaldi, regis et martyris, Translaossa de Bardeneia reverenter sunt in Merciam transportata. tion of S. Eodem tempore Eollo, Normannorum princeps, Carnotenam urbem hostiliter aggressus, furtivo earn disposuit impetu subjugare, quam cum crebris insultibus subvertere niteretur, Chartres cives ad ejus defensionem murorum propugnacula ascende- through a runt; sed cum tandem ne deficerent desperarent, saluberrimo ^*J ^T. usi consilio, supparum,3 id est, camisiam, Dei genitricis, quam the B. Virgin. Karolus magnus de Jerosolimis4 veniens ibidem in monasterio 8 ejusdem Virginis posuerat, in editiori murorum civitatis loco pro vexillo statuentes, Eollonem et ejus commilitones ad considerably enlarged from Malmesex~] om. O. W. qua; . . . . fuerat] Introduced bury. 4 Jerosolimis'] Malmesbury says by the compiler. 3 supparum] This word is intro- from Constantinople. 5 edition] edition!, O.; editionera, duced from William of Jumieges, ii. 15, col. 799. The whole account is W. The word is not in Malmesbury.
2
1

Malmes-

ii. 127, p. 199.

440
A.D. 910. Rollo compelled to fly from Chartres to Rouen,

MATTH^EI PARISIENSIS

cachinnum commoverunt; sed, ut virtus Dei genitricis incre- Enlarged duloruin temeritatem refraanaret, tantus subito terror ipsum from Rollonem cum suis omnibus occupavit, ut omnibus quze in Malmesb. , .,. , , , , ,. ,. , i ? Gest. Keg. v ,obsidione habebant festmanter rehctis, in sola fuga spem con- jj 127, ciperent evadendi; quos cum cives fugientes conspexerunt, pp. 199, insecuti sunt eos in ore gladii, et multa ex eis milia proster- 20" nentes, ipsum Eollonem ad Rothomagensium civitatem laceratis agminibus fugere compulerunt. Duo reges perierunt.

Pope Ana- Anno Domini DCCCCXI. Anastasius sedit in cathedra Eo- Vit. Pontif. stasius III. mana annis duobus et totidem mensibus. Eodem anno Dani, Flor. Wig. Battle of Merciam hostiliter ingressi, prsedas ibidem egerunt et rapinas; P* 569 c* Wodens- quod cum regi Eadwardo intimatum fuisset, cum strepitu feld. militari prsedonibus obviavit, et in Wodenesfeld, id1 est, in campo Wodenii, duos paganorum reges, Eowils et Haldene, cum duobus comitibus, Scurfam et Other, et novem eorum proceribus, commisso praslio interemit. De (Bdificatione burgi Herthfordensis. Anno Domini DCCCCXII. Eximiae probitatis Merciorum sub- Id, p. 569c. Death of -ffithelred, regulus Ethebredus diem clausit extremum; post cujus obitum earl of nxor ejus Elfleda, Alfredi regis filia, provinciam2 Merciorum Mercia. totam, praeter Londoniarum civitatem et Oxoniam, quas rex Eadwardus ejus 3 frater germanus sibi retinuit, multo tempore Hertford serenissime gubernavit. Eodem utique anno rex Eadwardus Id. and Wit- fecit asdificare burgum HerthfordijB inter tria flumina, id est, P- 569 EA> ham built Memeram, Benefichce, et Linam, et in Essexia burgum quod p* by Ed ward. "Witham nuncupatur, circa festum Sancti Martini.

De laptismate Sollonis primi Normannice duds. Q^Acts of Eodem anno Hollo, N"ormannia3 dux et occupator, mente William of Rollo duke nimis elatus, Parisiacam petens hostiliter civitatem, prsedis Judges, of Norundequaque collectis, earn disposuit .obsidione vallare: sed u'i -,'798. mandy. , ? .. . % .. . ' col. OQ cum tandem situm loci et mcema civitatis quasi mexpugnabilia judicaret, Baiocacensem divertit ad urbemj quam omni defensore vacuam reperiens, urbem cepit, et spolia suis commilitonibus distribuit, ejus habitatoribus interfectis. In hac urbe Wodenii] Introduced I by the compiler,
1

id

provinciam] provincia, O. W.

CHRONICA MAJORA.

441

William of quandam puellam genere nobilissimam, nomine Popam, filiam A.D. 912, Jumieges, scilicet Bernegerii ducis illustris viri, rapiens, non multo post Marriage ii. 12, earn sibi matrimonio copulavit; ex ilia quoque filium nomine Kollo. col. 798. Id.ii. 17, col. 800.

Malmesb. Gest. Keg. ii. 127, p. 201.

William of Jumieges, ii. 17, col. 801. Id. ii. 18.

Id. ii. 19. Id. ii. 22, col. 804.

Willelmum genuit et filiam Gerloc, puellam valde decoram; deinde Lutetiam Ebroicamque urbes expugnans, cives peremit His raet maximam inde praedam reportavit; sicque ad Francorum. vaesinfestationem prorumpens, ecclesias Christi succendit, populum trucidavit, mulieres captivas abduxit. His denique Franci calamitatibus oppressi, questuosis clamoribus Karolum regem adeunt unanimiter conquerentes, populum Christianum ob ejus inertiam paganorum incursionibus deperisse; quorum rex querimoniis vehementer permotus, Franconem, Rothomagensem archiepiscopum, misit ad Rollonem, mandans, quod si Christianus eflBceretur, terram maritimam ab Epte flumine usque ad Britannos limites, cum Gisla filia sua, se illi fore daturum. Archiepiscopus quoque, legatione suscepta, pagano duci per ordinem pandit cuncta, cujus verba Rollo consilio suorum peace gratanter excipiens, die statute ad Sanctum [Clerum] con- made beveniunt, rex scilicet Francorum cum duce Roberto, trans Epte tween fluvium, Rollo vero citra vallatus cuneis bellatorum, ubi nun- ^f .a? tiis alternatim discurrentibus pax firmatur inter eos, Rollone gimpie at regi fidelitatem faciente et rege illi filiam cum terra pras- Clair-surtitulata concedente; superaddidit etiam ei Britanniam totam, Epte. cujus principes Berengerius et Alanus Rolloni sacramenta p. 143. fidelitatis fecerunt. His ita l nobiliter executis, hortantur Story of astantes Francigense Rollonem, ut pedem regis pro tanto hshomage. oscularetur dono; at Rollo genua fleetere dedignatus, pedem regis apprehensum truculenter traxit ad os suum, ipso rege in terram resupinato; sed Francigenis factum reprehendentibus, Normannos moverunt ad risum; videbatur2 enim Rolloni indignum, ut terram, quam armis potenter subegerat, dono cujuslibet possideret. Facto itaque tandem in hunc modum firmato, rex Francorum ad sua regreditur, et Rollo cum duce Baptism of Roberto Rotnomagum regrediens baptizatus est cum suis Rollo. omnibus a Francone, archiepiscopo Rothomagensi, quern dux Robertas de fonte sacro suscipiens, ei imposuit nomen suum, anno ab incarnatione Domini nongentesimo duodecimo. Sicque magnificus dux Robertus, praeparato nuptiarum apparatu His marmagno, regis filiam in conjugium et societatem tori Chris-"ages, tiano more suscepit; sed ilia deinceps post annos paucos immatura morte sine liberis prseventa, dux Robertus repudiatam Popam sibi repetens copulavit.
1 2

ito] igitur, 0. W. videbatur . . . possideref] Introduced by the compiler.

442
A.D. 912.

De genealogia ducum N'ormannics,

Nota de Quoniam igitur ex hoc magnifico duce Roberto incliti duces Genealogia et reges traxerunt originem, dignum videtur ad histories Norman- claritatem, ut ejus genealogiam brevi epilogio perstringamus. norum. Japheth, tertius Nbe filius, filium genuit, quem Magog appel- William of lavit, cujus Gothica progenies de similitudine ultimaa syllabee Jumieges, paterni nominis vocabulum trahens, duos ex se Gothorum * 3, col. 782. populos armis robustissimos produxit. Ex quibus unus Scithiam ulteriorem invadens occupavit, et contra reges JSgyptios bella diutissime attemptavit; quorum uxores postmodum Amazones vocatse, diuturnam virorum suorum ibidem moram moleste ferentes, eorum repudiata copula, arma capessunt, duas reginas cseteris audaciores sibi preerogantes; qua?, dextris mamillis ob telorum jactus adustis, totam Asiam aggress^ sunt, et per centum fere annorum curricula gravissimo earn dominationis jugo domuerunt. Alter Gothorum populus, ex Id. i. 4, Scanza insula cum suo rege Berig nomine egressus, mox cl- 783. navibus egressi, ut terram attigerunt, Scanzam loco nomen dederunt, ob memoriam terree de qua recesserunt; indeque remotius exeuntes, Germanicos sinus et paludes Meeotidas invaserunt, plurimas regiones circumquaque occupantes, quarum Dacia et Nbrwegia multos postea reges inclitos habuerunt et potentes. Isti Marteml deum apud se exortum predicant, quem humani sanguinis efFusione placare curabant; jactant etiam Trojanos ex sua stirpe processisse, Antenoremque ab urbis excidio aufugisse ob proditionem ab eo perpetratam, et in Germania applicuisse, qui postmodum in Dacia sive Danemarchia regnans de nomine suo proyincise nomen dedit. His quoque de causis, ex Gothis originem habere noscuntur Dani, qui tantis post ibidem adoleverunt incrementis, ut dum insula? nimis essent hominibus repletaa, sancita a regibus2 lege, viri audaciores de propriis migrare sedibus cogebantur, ut3 sibi suisque successoribus adquirerent heereditates et mansiones seternas. De cedificatione d^wrum, castrorum. Conrad I. emperor. Anno Domini DCCCCXIII. Conradus Eomanum adeptus impe- Sigebert, Buildings of ./Ethel- rium imperavit annis septem. Eodem tempore Alfleda, Merflsed, lady ciorum domina, cum exercitu magno apud Strengate veniens, Mor. p. 569 of the Meribi arcem munitam, et in plaga occidental! Sabrinse cians, at Sceargate, fluminis, in loco qui Bregges dicitur, aliam restauravit. Bridge3 north. 1 ut . . . ceternas] Introduced by Martem'] matrem, A. 2 the compiler. regibus~] regionibus, A.

CHEONICA MAJOEA.

443

Facia est Damorwrn strages.

A.D. 914.

Flor. Wig. Anno Domini DCCCCXIV. Elfleda, Merciorum domina, burgum Tamworth, p. 570 B. Tamewrthe appellatum restauravit; deinde ad Stamfordiam and Stafprogrediens, in aquilonali plaga fluminis Weiloand1 turrim <y!L'ffhter Of. Id. restauravit. Eodem anno facta est Danorum strages maxima Of the p. 570 A. in finibus Luitonisa et provincia Hertfordeusi. Danes at Luton. De Danovwm gravi depopulatione. Pope John

^ Vit. Pontif. Anno Domini DCCCCXV. Johannes sedit in cathedra Eomana ^helm Flor. Wig. annis quatuor, mensibus duobus, et diebus tribus. Eodem succeeds MS.. A., anno defuncto Plegimundo,2 Cantuariensi archiepiscopo, Ethel- archbishop p. 570 . mug^ -^eiiengig antistes, ad sedem Cantuariensem translates r^""11"1' est, et loco ejus Wlfhelmus in ecclesia Wellensi est episcopus -\yells an(j Id. p. 57 OB. ordinatus ; quo etiam anno "Werferth, Wicciorum antistite, Worcester. viam universes carnis ingresso, Ethelhunus, abbas Berkeleias, -^Ethelloco ipsius successit. Eodem tempore Alfleda, Merciorum f^J^ domina, Padesberi et Warham 3 villas construxit. Eodem anno tions. pagani australium Britonum fines invadentes, omnia ibidem The Danes ferro et flamma consumunt, episcopum quoque Camelec in ^^e, Irchenefeld captum ad naves abducunt ; sed non multo post and ^?* rex Eadwardus ipsum redemit pro quadraginta libris ster- Cameleac, lingorum ; deinde idem pagani provincias Herefordensem, bishop of Wigorniensem,4 et G-lavornensem aggressi, provinciales illos ad prselium provocarunt ; factoque conflictu gravissimo, ceciderunt in parte Danorum frater Other regis et dux Eohaldus cum exercitus eorum maxima parte. Eodem anno rex Eadwardus, Buckingcognomento Senior, Bukingeham perrexit, ubi ex utraque nam fortiparte Usse fluminis munitiones aadificari fecit. Eodem anno de- ~,. ; functo Outhardo, Lindisfarnensi antistite, Milredus5 successit. farne.
De cedificotione triwm villarum. Vit. Pontif. .A min Domini Dccccxvi. Laudo sedit in cathedra Eomana Pope Flor. Wig. aimo uno ; quo utique anno Elfleda, Merciorum domina, tres p. 570 E. .u Qherenberih, Weadbirih, et Euncofam, construxit. Wardbury, Florence and the Chronicle have corn built. Eadesbyrig and Warwie for these The Sow. 2 The mention of Plegmund's places. 4 Wigorniensem is introduced by death is an introduction, Florence only mentioning his successor. The the compiler instead of quamplures A.-S. Chron. gives it in 923, ex vicinis urbibus which Flor. has. 5 p. 381. Milredus] Tilredus, Flor. Weiloand] Sowae, Flor. Wig.
1 3

and Eun-

444
A.D. 917.

MATTH^EI PARISIENSJS

Meldona constrwitur.

Pope John Anno Domini JDCCCCXVII. Johannes Papa creatus est. Eodem Marian. x anno rex Eadwardus apud Maldonam burgum et arcem asdifi-f!?ot' . Maldon -, . t -,-. , j- -, . . Flor.Wig. cavit, et ea sub militum custodia deputavit. b -It p 570E De altercatione inter Anglos et Danos. Anno Domini DCCCCXVIII. Bex Eadwardus Touecestriam et Id. p. 571 A. Wiggingemere villas condidit, et' eas armata manu replevit; sed pagani apud Touecestriam hostiliter venientes illam expugnare conantur; illi e contrario, qui intus erant, cum populis provincialibus, sese viriliter defendentes, omnes in fugam compulerunt; qui in provincia2 Buckingehamensi irruentes homines capiunt, de armentis prasdam agunt, multosque plebeios inter silvam Bernewde et villam Ailesberie peremerunt. Deinde multo conatu conglobati plures Anglorum provincias invadunt, et gravi eas depopulatione conterentes innumeras in locis diversis praedas agunt; sed rex Eadwardus, multituTheir de- dine armatorum collecta, paganos hostiliter invasit, illisque feat by in fugam conversis, insequitur eos fugientes rex Eadwardus, Edward. atque in fugiendo Togleas ducem eorum cum filio suo Mannano et fratre ejus interemit, et maximam fortitudinem illorum cepit et vinculis mancipavit, et inde paganorum paulatim jEthelflaed vires decrescere coeperunt. Eodem anno Elfleda, Merciorum p. 134. domina, Doroberniam3 hostiliter petens obsedit et obtinuit, takes Danosque, qui in ea erant, pro parte neci tradidit; quo etiam Derby. tempore rex Eadwardus obsessam Colecestriam cepit, et paganos Edward takes Col- omnes praster paucos, qui per fugam elapsi sunt, immiserichester ; corditer trucidavit. Deinde rex ad Meldunam a paganis obat Maldon sessam transiens, ipsos inde 4 fugavit, et ex fugientibus inimicis and Hun- multa milia interfecit; tune rex ad Huntendonam progrediens tingdon. villam et castellum restanravit, et manum armatam ibidem reliquit, et, paucis interjectis diebus, Colecestrise muros reparavit, et viros in ea bellicosos posuit, et certum eis stipendium Submission assignavit. Tune Dani in locis multis per Angliam constituti, of the videntes regis potentiam et sapientiam, lasto se ei animo subDanes. diderunt, et ilium in patronum et dominum elegerunt. Eodem uEthelbald bishop of anno, defuncto Werstano, Sireburnensi episcopo, Ethelbaldus Id. MS. A., Sherborne. successit. P- 572.
et . . . . replevit] Introduced by the compiler.
2 1 3 Doroberniam] An error for Dorbeiam (Flor.), Derby. 4 inde] om. W., which has non expuncted.

Towcester and Wigingamere (Waymere ?) built. Attack of Towcester by the Danes.

provincia] provinciam, A.

CHRONICA MAJORA.

445

De obitu ElfledcB Merciorwm domince.

p. 572 B.

A.D. 919.

Anno Domini DCCCCXIX. Elfleda, Merciorum domina et soror Death of regis Eadwardi, insignisque prudentiaa matrona, octavo anno -3Sthelflaed. ex quo sola regnum Merciorum strenuo justoque rexerat moderamine, nono decimo kalendas Julia diem clausit extremum; cujus corpus apud Gloverniam delatum est efc in ecclesia Beati Petri Apostoli honorifice tumulatum. Reliquit unicam Herdaughfiliam, nomine Algyvam, ex Ethelredo Merciorum subregulo terJElfwyn. C legitime susceptam, regni sui hseredem; de cujus partu, quo Maimesb. ge gensit graviter tesam, nimis perterrita, per annos fere quadmaimesb. sum ii raginta, quibus supervixit, a viri toro sese et commixtione 125, p. 196. carnali subtraxit, dedignans ulterius, animi nobilitate ducta, laboriosi partus iterum experiri dolores. De cedificatione plurimorum "bwrgorum,. Anno Domini DCCCCXX. Henricus Bomanum adeptus impe- emperor. rium imperavit annis octodecim. Eodem annol rex Eadwardus, Thelwall Flor. Wig, burgis de Tealwella et Maniecestria restauratis et militibus and Manp. 572 c. munitis, cepit Algyvam, sive Alwinam, neptem suam, et earn chester rebuilt by Id. MS. A p. 5726. '* in West-Sexam adduci praacepit. Eodem anno defuncto Ethel- Edward. Maimesb. stano, Wiltonensi episcopo, Odo successit; hie ex Danica gente jElfwyn Gest. Pon- extitit oriundus, et aliquanto tempore sub Eadwardo rege sent into tif. i. 14, militans, post officium clericatus adeptus et attonsus, erescen- Wessex. Odo bishop p. 21. tibus meritis2 ad honorem pontificatus est sublimatus. of Wilton. Sigebert, col. 179. Ut rex Scotorum Eadwardo regi pacificatus fuerti. Flor. Wig. Anno Domini DCCCCXXI. Rex Eadwardus ad villam Notinge- Buildings p. 572 D. ham veniens, in australi plaga Trenta3 fluminis, villam contra of Edward at Nottingburgum, quod in altera ripa amnis erat, sedificavit, et inter ham, and villam firmum pontem fieri mandavit; indeque ad Bedecan- at Bakewellam transitum fiaciens, non longe ab ea burgum construxit, well. et in eo milites ordinavit. Quo utique anno rex Scotorum, Submission Eeginaldus rex Northanhumbrorum ex natione Danorum, dux ofConstantine III., G-alwalensium, ad regem Eadwardum venientes, subjectionem king of fecerunt et cum eo fcedus firmissimum pepigerunt. Scots, and others. De morte fratris Eadwardi regis. Id. Anno Domini DCCCCXXII. Ethelwardus, Eadwardi regis frater Death of germanus, defunctus est, et Wintoniae sepultus. Eodem anno, -^tn^" defuncto Wictiorum episcopo Ethelhuno, "Wilferth successit. Bishops of Worcester. 2 anno] om. O. W. meritis] om. O, W.
Henry I.

Flor. Wig.

446
A.D. 923.

MATTELEI PARISIENSIS Nota de corpora Domini.

A bleeding Anno Domini Dccccxxm. Sanguis Domini venit in Augiam' crucifix at sexto idus Novembris, qui fluxit de imagine Christi, cum Augia gecundo in imagine sua a Judaais pateretur priora.

nau ?).
De movie regis Eadwardi, et successions JUtkelstani fili/i ejus. Nota. Anno Domini DCCCCXXIV. Invictissimus rex Anglorum Ead- Flor. Wig. Death of Edward wardus, cognomento Senior, qui cunctis Britanniam incolen- P* **'2 Ethe Elder tibus Anglorum, Walanorum,2 Scotorum, Cumbrorum, Galat Farringwalensium,2 Danorum populis potenter praefuit, post multas don. res egregie gestas, anno regni sui vigesimo quarto in villa regia, Farnduna nuncupata, diem clausit extremum, et WinSuccession tonias in novo monasterio regio more sepultus est. Ethelstanus of JEthel- quoque filius ejus primogenitus apud Kingestunam, regia stan. villa,3 rex creatus, ab Athelmo, Dorobernensi archiepiscopo, Birth of consecratur. Hujus vero regis temporibus in West-Saxoniae Duns tan. finibus insignis puer oritur Dunstanus. Eodem anno defuncto id. MS. A., Changes at Athelmo, , Dorobernensi archiepiscopo, Wlfhelmus4 successit, p. 5733. Canterbury and Wellensis antistes, et Wlfhelmo ad Wellensem ecclesiam successit Elfegus. Wells. Ut JEthelstanus rese sororem snam, maritaverit. Marriage " stan's sister with Sihtric of Northumbria, who repudiates
her.

Anno Domini DCCCCXXV. Etnelstanus, rex Anglorum, Ead- Id. gytham,5 sororem suam, Sihtrico Danica natione progenito, PWortlianhumbrorum regi, matrimonio honorifice copulavit. Qui,6 ob amorem virginis paganismum relinquens, fidem Christi suscepit, sed non multo post beatam virginem repudians ac Christianitatem abiciens, idolorum culturam restauravit, et post modicum temporis apostatatus vitam miserabiliter terminavit. Sancta itaque puella, virginitate sibi reservata, apud PollebeA later hand has altered this to Angliam. The date sexto idus Novembris is introduced from Marianus Scotus. 2 Wcdanorum and Galwalensium have been introduced by the compiler. Flor. b&spariter etJBritonum after Danorum. 3 regia villa'] Sic, Flor. having in Kingestune. W. has been altered to regiam villam.
1 4 5

Wlfhelmus] Withehnus, W.

An error introduced by the compiler, neither Florence nor the Chronicle mentioning the name, and Mahnesbury expressly stating his ignorance, ii. 126, p. 197. See Mr. Coxe's note, i. p. 385, note 4. From here to the end of the chapter seems the compiler's own.
6

CHEONICA MAJOBA.

447

riam in jejuniis et vigiliis, in orationibus et elemosinarum A.D. 925. studiis, usque ad finem vitas suae bonis pollens operibus perse- Her death veravit; transiit autem post laudabilis vitae cursum ex hoc at ]E>?les~ mundo ibidem idus Julii, ubi usque hodie divina miracula non desinunt celebrari. De igneis radiis in aere visis.
Flor.Wig. Anno Domini Dccccxxvi. Ignei per totam Angliam visi sunt Aurora p. 573 A. radii in aquilonali plaga caali, portendentesl mortem turpissi- Borealis. mam regis Sihtrici supradicti, qui non multo post male periit; Death of cujus regnum rex Ethelstanus, expulso Guthferth filio ejus, Sihtric. suo copulavit imperio. Deinde omnes Angliaa regulos, Hun- Submission of various wal scilicet regem Britonum, Constantinum regem Scotorum, petty kings 2 Wlferht regem Wentorum, prsalio vicit et fugavit. Aldredum to JEthelquoque filium Eadulfi de3 castello Bebbenberih exturbavit; et stan. A.-S. hi omnes, cum provincialibus aliis, videntes se ejus strenuitati Chron. non posse resistere, convenerunt, petentes pacem ab eo, atque a. 926, idolatries renuntiantes foedus cum ipso firmissimum pepigerunt. p. 382.

Soror regis Ethelstani matrimonio copulatur comiti Hugoni. Flor. Wig. p. 573 B.
4

jj^^

c Of

Anno Domini DCCCCXXVII. Hugo, filius Eoberti comitis, so- ^ed to"""*" rorem regis duxituxorem; quo utique anno5 Tilredus, Lindis- [Eadhild]. farnensis episcopus, obiit, et Wicredus successit. Bps.ofLindisfarne.

De amicitla inter regem et ducem Normannovum exorta. Vit. Pontif. Anno Domini DCCCCXXVIII. Leo sedit in cathedra Eomana Pope Leo M^r' A ^' Ineiisibus sex. Eodem anno, defuncto Tnnfrido, Lichesfeldensi ^* p. 573 y. Prsesuli, Elle successit. Eodem tempore tanta inter regem ?JSP18,0* Cf. William Ethelstanum exorta est amicitia et ducem Normanniaa Eober- J^. e ' of Jumie- turn, quod uterque in rebus dominaretur alterius, et in rebus JEthelstan ge ?"'' bellicis mutuis congauderent auxiliis. and Hollo. Nota mvraculum de medone. Anno Domini DCCCCSXIX. Eex Ethelstanus, reliquias sancto- p. 145. rum regni sui orationis gratia petere decernens, Grlastoniae coenobium imprimis devotus petivit. Erat autem ibi quasdam
1 portendentes] An introduction of the compiler, Florence and the Chronicle only mentioning Sihtric's death as occurring soon after. 2 i.e. Owen, king of Gwent

de~\ se, W. Malmesbury, Gesta Regum, ii. 126, p. 198 ; 135, p. 216, mentions this marriage, but without any date. 5 anno"] om. W.
4

448

MATTH.EI PABISIENSIS

1 A.D. 929. nobilis matrona, nomine Elfleda, neptis ejusdem regis, quae Bridferth JEthelstan marito defuncto vidualem ducere vitam exoptans, ad occiden- of Ramsey, visits Glas- talem coenobii plagam elegerat mansionem; haec femina reli- Vita S. Dunstani, tonbury. giosa regi Ethelstano prandium. sfcudiose paravit, quern gratia ii. 10 Story of vero (Migne's ^Ethelflaed. orationis Grlastoniam venturum praescivit; prascursores 2 regime administrationis, scientes quod rex nepti suae ad se Patrologia, cxxxix. divertendi causa hospitandi licentiam concessisset, die praace- col. 1433).

Pope Stephen VII. Bishops of Worcester.

denti venerunt ad videndum si omnia necessaria praaparata fuissent; et, omnibus diligenter inspectis, dixerunt ad illam, " TJniversas administrationis sufficientiam habes, si tibi medonis " copia non deesset, quern3 rex super qmnes liquores potare " affectat." Et ilia, " Non patiatur mater Domini mei Jesu " Christi, ut in mensa regis medo deficiat;" et Dei genitricis ecclesiam intrans, Deum et ejus matrem sese4 rogatura prostravit. Quid ergo? Venit rex multo stipatus militum eomitatu, et post missarum celebrationes invitatus ad prandium introivit; sed, in primo propinatu, vasculum illud exhausere avidi potatores ad unius palmulaa mensuram, et post, Deo augente et beata femina promerente, nihil minuens tota die propinantibus substitit pincernis, ita ut, cunctis mirantibus, sufficeret universis; quod miraculum cum rex relatu& ministrorum cognovisset, mente immutatus ait ad suos, " Peccavimus nimis, " hanc Dei famulam superfluitate maxima aggravantes j" et surgens, salutata nepte, perrexit6 viam sanctam. Eodem anno Vit.Pontif. Stephanus Papa creatus sedit annis duobus et mense uno. Anno Domini DCCCCXXX. Defuncto Wilferth Wigorniensi 7 Flor.Wig. p. 573 B. antistite, Sinewoldus successit. De dbitu Eadulfi episcopi. Eadutpho successit "Efhelgarus

Bishops of Anno Domini DCCCCXXXI. Eadulfus, Cridiensis praasul, diem Id. p. 573 c. Crediton. clausit supremum, cui Ethelgarus successit; hi quoque praa- Malmesb. Pope John sules Devoniensi provineiee praasunt. Johannes Papa annis 9*. p. *I "' r; 200.
Vit.Pontif. Elfleda neptis ejusdem regis~\ An introduction of the compiler from nepti suce, 5 lines below. Bridferth merely says she was qucedam prcedives matrona regali ex progenie orta. The name seems to be taken from cujusdam MihelfledcR in Bridferth's previous chapter, col. 1432. In Osbern's life she is called Elgifu, c. 15, col. 425.
1

ad . . die] om. 0. W. quern . . . affectat] Introduced by the compiler. 4 sese] om. W. 5 relatu] perelatu, O. W. 6 perrexit . . . sanctum] subit viam suam, Bridferth. 1 Wigorniensi] om. W. Mor. has Wicciorum.
3

CHRONICA MAJORA.

449 A.D. 932.

Miraculum glorlosum de exeqyAis mortuorum.

Flor. Wig. Anno Domini DCCCCXXXII. Eximias vir sanctitatig Frithstanus, Frithstan p. 573 c. Wintoniensis episcopus, ordinato pro se in episcopatu Birstano bishop of Winchesviro religioso, in urbe Wintoniensi pauperem vitam transegit.1 ter sucHie prsesul sanctissimus cotidie pro defunctorum requie missam ceeded by celebravit et psalmos pro animamm salute assidue decantavit; Birstan. quadam denique nocte, cum de consuetudine cantando ccemi- Miracle teria circuiret et psalmos recitaret, et, expletis omnibus, " Be- while he " quiescant in pace " subjungeret, subito voces, quasi infiniti said thefor Psalms exercitus, audivit respondentium de sepulchris, " Amen, the dead. " amen." Rex Ethelstanus regnum Scotorum devastat. Id. Anno Domini DCCCCXXXIII. Rex Anglorum Ethelstanus, quia rex Scotorum fbedus, quod cum illo pepigerat, violaverat, cum Scotland. classica manu pervalida et equestri exercitu non modico ad Scotiam perrexit, eamque ex maxima parte depopulatur; unde rex Scotorum Constantinus, vi compulsus, filium suum obsidem cum dignis muneribus illi tradidit, paceque redintegrata, rex ad propria remeavit. Eodem anno Sanctus Frithstanus decessit. Death of Ut rex Ethelstanus fratrem suum in mare submergi prcecepit. Simeon, Anno Domini DCCCCXXXIV. Rex Ethelstanus fratrem suum Story of p. 686 B. Eadwinum jussit in mare submergi; cujug 2 factionis causa heec the death offiadwine, Ge ts^R,' ^u^sse asseritur. Erat in quadam villa West-Saxoniae opilionis brother of gum, ii. filia, elegantis speciei puella, cui dormienti visum est lunam de JEthelstan. 139, p. 222. suo ventre splendere, et hoc lumine totam Angliam illustrari; quod cum cuidam matrons, quse pueros regios nutrire consueverat, retulisset, puellam recepit in domum suam, et filiae loco Ecgwin. illam suscipiens, cibis delicatis nutrivit et vestibus earn cultioribus vestiens gestu et moribus informavit. Et non multo post, Eadwardus, Elfredi magni regis filius, casu per villam transiens ad domum divertit, credens famse suaa detrimenfcum inferre,3 si nutricem, quse ipsum educaverat, videre fastidiret; ubi visas puellas captus amore, nocte dormivit4 cum ea; unoque complexu gravidata5 tempore partus peperit filium, quern Account of propter fidem somnii vocavit Ethelstanum. Itaque rege Ead- the birth of ^Ethelstan. wardo, ut supra dictum est, defuncto, filius ejus Ethelwardus
1 pauperem vitam transegit is an addition of the compiler. " cujus . . . asseritur'} Introduced by the compiler. 3 4 5

Frithstan.

inferre'] referre, O. W. W. inserts que, gravidata'] gravidatam, A. O.

F F

W.

450
A.D. 934. JEthelstan crowned at Kingston.

MATTH2EI PARISIENSIS

Eadwine drowned.

Penitence of JEthelstan.

Bishops of Winchester. Abps. of Canterbury. Bishops of Wilton.

ex legitima conjuge generatus, patrem cita morte1 secutus est, Malmesb. tune omnium favore Ethelstanus, licet ex concubina susceptus, Gesta Eeii. in regem electus, spreto2 Eadwino, nondum ad regnandum gum,p. 223, 139, propter teneros annos idoneo, in Kingestune, villa regia, ipsum, 131, p. 205. ut prasdictum est, consecraverunt; consecratus autem Ethelstanus, fratrem suum Eadwinum, quern de legitimo matrimonio cognovit generatum, nigerrimo3 perstrinxit odio, metuens ne per ipsum quandoque a regni solio privaretur. Hac igitur Id. ii. 140, occasione ductus rex, fratrem suum Eadwinum solum cum ar- p. 224. migero, in navicula vetustate confracta, in maris medio sine remige et remigio dimissum miserabiliter Neptune- commisit; ubi adolescens ille inter fluctus maris vita pertsesus, voluntario pra3cipitio undis sese summersit; armiger vero nunc pedibus, modo manibus remigando, corpus domini sui a Dorobernia in Witsant ad terram perduxit, et honorifice sepelivit.4 Ethelstanus rex, postquam ab ira deferbuit, tarn enorme factum abhorrens, septenni pcenitentia accepta, fratricidium deflevit, pincernamque suum, qui tale ei consilinm dederat, crudeli morte damnavit. Eodem anno Sanctus Birstanus, Wintoniensis episcopus, cas- Elor. Wig. lestia migravit ad regna, cui successit Elfegus vir religione p. 573 D. insignis; quo utique anno, defuncto Wlfhelmo, Dorobernensi LLAppend. archiepiscopo, Odo, Wellensis5 antistes, successit; Odoni vero p. 620 B. ad Wellensem5 ecclesiam successit Osulfus. De morte Hoberti primi duels Normannor'um.

Death of Anno Domini DCCCCXXXV. Eobertus, dux Normannorum pri- Cf. Will, of EoUo, mus, in senectute bona ex hac luce transiens, Willelmum filium Junueges, duke of u ', ' . Normandy. suum, juvenem elegantissimum, sibi constituit successorem. 6 Kollo, secundum quendam historiographum, primus Origin of the names conquisivit Normanniam, qu.se> Neustria dicebatur. Ad Normandy and Bigod. quern cum rex Francorum nuncios destinaverat ut nomen

ejus inquirerent, respondit " Nornneman Bigou," id est, " Noricus sum per Deum." Erat enim a Norwegia oriundus, unde Normannia primo dicta est et vir Bigod.
W. omits morte. spreto . . . idoneo'] Introduced by the compiler. 3 nigerrimo] nigertimo, O. W. ; integerrimo, West. This is an introduction of the compiler. 4 et . . sepelivif] om. W., though O. has it. It is not in Mahnesbury, but is in West.
2 1 5 Wellensis Wellensem] Errors for WUtoniensis Wiltoniensem, i.e., of Bamsbury. See Malmesb. Gest. Pontif. i. 14, p. 20. 6 Par.inserts in the margin: " De " isto Eollone lege in antecedent! '* folio ad hoc signum 0~" (i.e, p. 440).

CHEONTCA MAJOEA. Ut Lodowicus, nepos vegis Anglorum, FrancicB diadema Flodoardi Khemensis Annales, col 448 (Migne's Patrologia, cxxxv).

451 A.D. 936.

Anno Domini DCCCCXXXVI. Comes Hugo mittit nuntios in Louis IV. Angliam, pro accersiendo Lodowico, Karoli regis filio, ad api- ent fr 6 J,, , , ' . from Engcem re ni. , -, S -Eraneorum, quern rex Etnelstamis, avunculus ejus, ^^ g^ accepto a legatis Francise juramento, cum quibusdam episcopis crowned in Franciam mittit, cui comes Hugo cum aliis proceribus ob- p. 146. yiarn profecti,2 in ipsis littoris arenis sese Lodowico committunt, at Laon by et inde Laudunum ducentes, coronatur ibidem ab Arthaldo archiepiscopo, prsesentibus viginti episcopis et principibus Qf uheims. regni.3 Ut rex JEthelstanus multos hostes prostraverit.

Flor. Wig. p. 573 D.

Anno Domini DCCCCXXXVII. Hybernensium multarumque in- Battle of sularum rex Anlafus paganus, a Scotorum rege Constantino invitatus, ostium Humbre fluminis valida cum classe ingredi- ur tur ; cui rex Anglorum Ethelstanus et frater 4 ejus Eadmundus cum exercitu. occurrentes, in loco qui Brunebirh nuncupatur, a diei principio usque in vesperum praalio protracto, quinque regulos et septem duces ex adversariis peremerunt, tantumque sanguinem ibidem fuderunt, quantum in nullo Anglise praelio fusum eatenus audierunt; reges vero Anlafum et5 Constantinum ad naves fugere compellentes, cum glorioso triumpho ad propria remearunt.6 Ut Otho im/perator sororem regis Ethelstani duwerit.

Id.

Anno Domini DCCCCXXXVIII. Otho Eomanum adeptus impe- Otho I. rium imperavit annis triginta sex ; qui continue ad imperium en*Perorpromotus, Elgivam,7 Ethelstani regis sororem, in conjugium -?1S maT^ suscepit. Eadg^th. Hex Ethelstanus etiam duo ccenobia construxit, sedente Stephana Papa.

Vit. Pontif.

Anno Domini BCCCCXXXIX. Stephanas sedit in cathedra Eo- Pope Stemana annis tribus, mensibus quatuor, et diebus quindecim.8 phenVIH. regni] regem, W. profecti'] Sic, Flodoard having " et ceteri Francorom proceres." 3 This passage is also in Flodoard's Hist. Eccl. Bhemensis, iv. 26, col. 298. 4 frater] super, A.
2 1

ef] om. O. W. remearunf] remeavit, A. O. W. 7 Elgivam] An error for Eadgytham. Flor. has only "unam soro" rum suarum." See above, p. 436, n.7. 8 quindecim] xxv., O. W. F F 2
6

452

MATTH^EI PAKISIENSIS

A.D. 939. Per idem tempus rex Anglorum Ethelstanus, pro anima Malmesb. Middleton fratris sui Eadwini. quern pravo usus consilio in mari fecerat ^est< ^ont A Tv/r* ii 8*5 Q^ ana MIsubmergi, duo coenobia, Middeltonense et Micheleneiense, " , Q- ' cnelnev PP* **^, construl monasteries praacepit, et ea prasdiis multis et possessionibus 199. built by ampliavit. JEthelstan. De morte regis Efhelstani et successione filiil ejus Eadmundi. Anno Domini DCCCCXL. Ethelstanus, rex Anglorum magni- Elor. Wig. Death of ^Ethelstan. ficus, anno regni sui sexto decimo, apud Grloverniam diem P- 5?4 A. Succession clausit supremum, sexto kalendas ISTovembris. Successit ei in ofEdmund. regnum frater ejus et 2 haares legitimus Eadmundus, fratre 3 apud Malmesberiam translate et ibidem honorifice tumulato, ubi 4 idem rex adhuc vivens sepulturam elegit. Dunstan. Cum vero rex Eadmundus regalibus insignibus [esset]5 subli- Bridferth, matus, beatum Dunstanum, quern, adhuc fratre superstite, pro- j^lta SHis influ- babilis vitaa et linguaa noverat expeditaa, suis consiliis interesse 13 m> ence, praacepit, ut inter regies palatines principesque6 connumeretur (Migne, electus; cujus nonnulli militum et clientum bonaa conversationis cxxxix. constantiam intuentes, dicebant "quia 7 bonus est, alii autem co"- 1435, but subse- " non, sed seducit turbas " unde quidam, ejus bonitati et pru'' quent re- dentiaa invidentes, depravare eum coaperunt in oculis regis, moval by Edmund. quibus ille favorem, non rem bene examinans, praabens, jussit ilium omni statim honore et cancellarii dignitate privari, et Miraculous servitium sibi, ubi vellet, alibi adipisci. Eex vero die crastina Id. iii. 14, escape of ibat cum suis, ut fastidium in venando sullevaret; protinus cl- 1437. Edmund while hunt- cum in silva corniculantium strepitus resonabat venatorum, latratusque8 soscallorum, multi cervorum fugam leviter iniing. erunt, ex quibus, rex solus cum caterva insequentium canum9 unum miraa magnitudinis insequi coapit, quern diu per diversa locorum devia canum agilitate fatigatum, ad quoddam praacisi montis praacipitium impellens, una cum canibus cervum sese praacipitem dare coegit; qui omnes pariter ex alto descendentes contriti, in mortem subito corruerunt. Bex autem cervum et canes cum magno volantis equi cursu insectans, viso praacipitio, equum retinere laboravit, sed quoniam effraanus collique contumacis erat et rigidaa cervicis, ipsum omnino refraanare non valuit, omni spe salutis ablata, in voluntate Dei omnifilii'] Sic, for fratris. et hceres legitimus] Introduced by the compiler. 3 fratre] patre, A. O. W. 4 ubi . . . elegit] Introduced by the compiler. 5 esset is also wanting in O. W.
2 1

principesque] princepsque, W. ^ This, from St. John vii. 12, is introduced by the compiler. 8 que] om. O. W.; soscallorum is an introduction of the compiler. 9 canum] This has been altered in W. to cervum.

CHEONICA MAJORA. Bridferth, Vita S. Dunstani, iii. 14, col. 1437.

453

potentis suam animam commendabat; " Grratias tibi," inquit, A.D. 940. " ago, Domine Jesu Christe, quod me non memini in his " diebus aliquem laesisse nisi solum Dunstanum, et hoc " prompta devotione, concesso mihi spatio, sibi me reconci" lians, emendabo;" ad hoc dictum, beati viri meritis, restititl equus in ultimo prsecipitii loco, et rex in se reductus pro restitutione vitse suse Deo gratias referebat; et veniens domum, jussit sibi beaturn Dunstanum prsesentari, et cum coram rege adductus fuisset, protinus conscensis equis viam, quse ducit ad Grlastoniam, recto tramite tenuerunt. Quo cum pervenissent et coenobium ingressi fuissent, apprehensa dextera Dun- Restoration stani manu, osculatus est earn, ducensque ad [sedem] cathe- of Dunstan. dralem, consentientibus2 monachis, ilium in earn ponens, dixit, " Esto sedis hujus et ecclesise fidelissimus abbas, et si quid " tibi defuerit ad sanctse religionis supplemenfcum, ego illud " regia largitate supplebo." Sicque3 licet multum renitens beatus Dunstanus, ad officium regiminis a Deo vocatus, omnibus se studuit, salvo rigore religionis, amabilem exhibere. TJi rex Eadmundus et rex Norwegian Anlafus regnum diviserint.4 Circa eosdem dies Anlafus, genere Norwegensis, qui5 tempore Invasion of regis Ethelstani de regno Northanhumbrorum ejectus fuerat, Anlaf. hoc anno, maximo comitatus navigio, Eboracum petivit; deinde australes Anglise parfces hostiliter adiens, subito sibi regnum Angliae subjugare disposuit. Cumque hsec regi Eadmundo nuntiata fuissent, venit ei obviam cum exercitu copioso; et 6 apud Legecestriam duo reges hostiliter7 concurrentes, plurima Battle of diei parte, damnosum nimis hinc et inde praslium commise- Leicester. runt; sed duo archiepiscopi, Odo Oantuariensis et Wlstanus Division Eboracensis, viso utrimque periculo et regni exterminio, talem of the inter eos concordiam composuerunt, ut Anlafus totam Anglise kingdom between insulam ad borealem plagam stratse regiae, quas Waltinge dici- Edmund tur, possideret, Eadmundus vero ad australem ejusdem callis and Anlaf. partem toto regno pacifice frueretur, et, qui 8 inter eos vitam duceret longiorem, regnum totum post mortem alterius occuparet.
restitit"} resistit, A. consentientibus monachis} Introduced by the compiler. 3 This paragraph is an addition of the compiler. 4 diviserint] dimiserint, A. 5 qui . , , fuerat} From the Libellus de regibus Saxonicis, p. 212.
2 1

Enlarged from Simeon, p. 686 D.

6
7

et} om. 0. W.
hostiliter} om. 0. W.

8 This last sentence is entirely due to the compiler. The whole paragraph is re-written and enlarged from Simeon's account.

454

MATTH^EI PAEISIENSIS

A.D. 940. Deinde * Anlafus Alditham, Ormi comitis filiam, suscepit Marriage uxorem, cujus consilio et auxilio fultus praafatam victoriam of Anlaf. est adeptus. Bishops of Eodem anno defuncto Alfredo, Sireburnensi episoopo, Wlsius Hor. Wig. Sherborne. gllccessit. PP- 574 A> 621 A. Anlafus movltur. Anno Domini DCCCCXLI. Anlafus rex nuper ereatus, drtm Enlarged vastaret ecclesiam Sancti Balteri et Tinniogeliam2 igne eremaret,3 mox Dei judicio correptnis, vitam miserabiliter termiEdmund aavit; et rex Eadmundus Nortbanhumbriam petens hostiliter, Mor.Wig. monarch of Anlafum, filium Sibtrici, et Reginaldum, filinm Gnthredi, reges, p- 574 c. England, inde4 potenter expellens, monarcbiam totius Anglias iterum subjugavit.
Death of Anlaf.

Ut rex Eadmimdus plures civitates de manibus Danorvm eripuerit. Five cities Anno Domini DCCCCXLII. Eex Eadnrundus Lincoboiam, Snot- Id.p. 574A. and Mercia ingeham, Derebi, Legecestriam, et Stanfordiam de manibus ,ee^ om Danorum eripiens, cum Mercia tota, omnia sub sua potestate by Edredegit.
round.

Nota mwraculwrn de Sancto Dunstano. p. 147. Anno Domini DCCCCXLIII. Cum magnifico regi Eadmundo Id.p.574B. Promise of regina sua Algyva filium peperisset Eadgarum, Sanctus Dunpeace under stanus audivit voces psallentium et dicentium in sublime, ' " Pax Anglorum ecclesias, exorti nunc pueri nostrique tempore Baptism of " Dunstani." Eodem anno rex Eadmundus regem Anlafum Anlaf and de lavacro sanctaa regenerationis suscepit eumque regiis muKeignald. nerj^ug honoravit. Eeginaldum asque, Nortbanbumbrorum regulum, dum ab episcopo confirmaretur, tenuit, sibique in Pope r i Marinus filium adoptavit. Marinus Papa. col. 454.

m.).

(Martin

De morte Willelmi duds Normannorum.

Murder of Anno Domini DCCCCXMV. Willelmus, dux Normannorum se- Cf. Will, of William cundus, proditione Arnulfi, comitis Flandrensis, interfectus Jumieges, duke of i(j Willelmus unum ex castris prsefati comitis iu'n 0'I2' jNormandy. eg nam cum. em , , ,,, .,, , %. coll. 809, occupasset, Arnulfus, simulata fade, ilium ad colloquium evo- gio
1 This paragraph is peculiar to the compiler. 2 Tiningham or Tynningham.

cremaref] cremavit, W. inde . . . subjugavit] eamque suse ditioni subegit, Flor.

4

CHRONICA MAJORA.

455

catum, dum in navi de pace tractarent, per Balzonem ducem A.D. 944. Her. Wig. obtruncavit. Cui successit filing ejus Ricardus, dux tertius Eichard I. duke of p. 574 B. Normannorum. Normandy. SeethePri- TJt rex Eadmundus beato Eadmundo multas contulerit mansiones. vilegium Eadmundi Anno Domini Dccccxiv. Eex Eadmundus beato martyri Gift of regis in the Eadmundo dedit Bedericheswrthe, villam regiam, in qua usque 5d1,und * Monasti- n ,.e , . , , . .'5 , J..L .j S.Edmund. con iii D di corpus ejusdena martyris requiescit; deditque eidem 137, num. martyri circa ilium locum terram non modicam, quam subiv. (said to scriptione episcoporum, comitum, et baronum pia devotione betaken roboravit. from a MS. of Marian. Ut rex jEadmundus Cumbriam regi Scotorum dederit. Anno Domini DCCCCXI/VI. Agapitus sedit Romse annis decem, Pope Agamensibus sex, et diebus decem. petus II. Flor. Wig. Eodem anno rex Eadmundus, adjutorio Lolini regis Demetiaa Dunrnau's p. 574 c. fretus,1 Cumbriam totam cunctis opibus spoliavit, ac duobus SOPS (Not in filiis Dunmail, ejusdem provinciaa regis, oculorum luce pri- *? ^ L Flor.) vatis, regnum illud Malcolmo, Scotorum regi, de se tenendum berland Mor.Wig. p. 574 c. concessit, ut aquilonales Anglise partes terra marique ab hos- given to tium adventantium incursione tueretur. Malcolm I. by Edmund. De morte Uladmundi regis. Eodem anno rex piissimus Anglorum, Eadmundus, dum in Death of Sancti Augustini, Anglorum apostoli, omnes regni proGe^t Eeff ceres ad magnum convivium in villa regia, qua Micheleberih 2 ii. 144, p. 228. dicitur, invitasset, sicut mos erat Anglis singulis facere annis, ob venerationem beati Augustini, per quern fidei lumen Angli sunt adepti, congregatis omnibus, ad prandium regis considentibus, cceperunt epulari et gaudere, ipso rege ad hoc plurimum annitente. Tandem cum rex caput erigeret, ut videret discumbentes, inter caeteros latrunculum quendam nomine Leof, quern ante paucos annos propter latrocinium eliminaverat, in aula stare conspexit, quod rex nimis moleste ferens, innuit 3 pincernaa suo, ut furem ilium de palatio quantocius amoveret; sed cum nequissimus ille propter pincernam exire noluisset, rex nimia succensus ira de mensa subito exilivit, atque latro10 . . . fretus] This is peculiar to the compiler, as also the account of the two sons of Dunmail, both being interpolated in the extract from Florence. Micheleberih'} Pukelechirche, Malmesb., as the Chron. 3 innuit. . . noluisset] These details are peculiar to the compiler,
2

Vit. Pontif.

456

MATTH^EI PAKISIENSIS

A.D. 946. nem ilium per capillos arripiens in pavimentum projecit. Ad Cf. Death of proditor ille, cum se laesum regemque in se jacentem sensisset, Mahnesb. Edmund, extracto ocius cultello, quem occulte ferebat, regem, proh jj j44 dolor! jugulavit. Yidentes regii milites et ministri dominum p. 229. suum mortuum et sanguine tabefactum, irruerunt omnes in latronem ilium, atque corpus ejus totum et ossa in frusta minutissima conciderunt; sicque clarum regalis convivii principium nebulosus rerum gestarum exitus terminavit. De coronatione piisswvi regis Eadredi. Coronation Defuncto itaque rege Eadmundo et apud Grlastoniam sepulto, Flor. Wig. of Eadred. Eadredus frater ejus in Kingestona, villa regia, regni diadema P- 574 r>. a beato Odone, Cantuariensi arcbiepiscopo, suscepit septimo He reduces decimo kalendas Septembris. Beliquit quoque duos filios Id.Append. jNorthum- hggredeg legitimos, Eadwinum et Eadgarum, qui, repugnante P- 642 * ceive's the illegitima astate, patri succedere non valebant.1 Hie, ut suus Id. p. 574 D. homage of germanus prius egerat rex Eadmundus, E^ortbanhumbriam toMaleolmL, tarn in sui dominium redactam, a rege Scotorum fidelitatem tmg of accepit, et 2 insuper Eboracensi ecclesise metropolitanaa duo gives bells signa non naodica devotus donavit; denique, cum a Cumbroto York; rum rege juramentum fidelitatis accepisset, et partes illas in quiets securitate posuisset, versus austrum cum suis contendit. Cumber-g^ au^ein rex nobilis, non dispar prsedecessoribus suis, Osbern, His love for beatum Dunstanum tanto caritatis ardore dilexit, ut omnes S.Duastan. thesauros suos sub ejus custodia commendaret. Beatus3 interea Elfegus, "Wentanse urbis episcopus, qui eundem Dunstanum rnonacbatus et presbyteratus ordine decoraverat, ab noc sseculo Patrologia, migravit; cui rex volens subrogare Dunstanum, per reginam,4 cxxxv"scilicet matrem suam, super his ilium convenit; ad haec ille, 433' fj.0m " Eogo," inquit, " domina, de precibus hujusmodi cessare, Wharton's " sciens me diebus regis, filii tui, pontificem non futurum;" Anglia dixit autem base vir Dei regem diligens, cujus consiliis sacer- ^acr^' Vision of dotii causa noluit deesse; sed sequenti nocte sibi visum est, ' ' b.Dunstan. ge 5,omam adisse et, adoratis Apostolis, ilico domum redisse; cumque ad Montem Graudii applicuisset, ecce Sanctus Petrus cum Apostolis Paulo et Andrea occurrit, singuli singulos gladios manu tenentes et ei protensis manibus offerentes. In gladio Sancti Petri scriptum fait, "In principio erat verbum," et gladii Sanctorum Pauli et Andreas propriis nominibus erant inscripti; tune ei Sanctus Petrus Apostolus blande cecinit modulando, " Tollite jugum meum super vos, et invenietis
3 qui . . . valebant'] Peculiar to This is considerably altered the compiler. from Osbern. 2 The rest of this paragraph is j 4 i.e. Eadgifa. peculiar to the compiler. !

CHRONICA MAJOEA.

457

Osbern,

" requiem animabus vestris," delude ilium arguendo, virgam, A.D. 946.

Vita S. quam tenebat, levavit, et levi ictu in palma percutiendo ^^on of Dunstam, t jS3 -, -rr , , . . . ., ,, . , S.Dunstan. 23 col 434 " -"> Hoc habeas commomtorium de ulterius non recasando " jugum Domini." Ad hsec evigilans vir Dei, regi mane ("Not in visionem retulit admiranti; cui rex, " Cum gladii," inquit, Osbern.) " quos ex Apostolica largitate suscepisti, armaturam1 desig" nent Spiritus Sancti, scias pro certo per gladium Petri, " verbo Dei inscriptum, archiepiscopatus dignitate caelitus te " donandum, per gladium Pauli, simplicem episcopatum, et " per gladium Andrese, alium2 prassulatum jure te regiminis " possessurum." Nam postea juxta somnii interpretationem His three Cantuariensem rexit ecclesiam, in nomine Sanctae Trinitatis sees* dedicatam, Londoniensem in nomine Pauli, et Bofensem in beati Andrese [nomine] consecratam.

Miracula de Sancto Elf ego episcopo,

Flor. Wig. Anno Domini DCCCCXLVII. Post Sanctum Blfegum, Wintoni- S. p. 575 A. ensem prassulem, Elfsius successit. De beato quoque Elfego bishop of Malmesb. legitur, quod in die Cinerum, cum de more pcenitentes [ec- Winchester. Gest. Pontif. ii. 75, clesise] liminibus removeret, hortatus est eos, ut tempore Quadragesimali, jejunio et castitati vacantes, diebus illis uxo- p. 148. p. 164. rum etiam deliciis abstiuerent; quorum unus, cseteris episcopi jussionibus reverenter obtemperantibus, joculari coepit, dicens, se abstinere non posse a venere, a cibo pariter et conjugio; cui episcopus, " Contristas3 me, miser oppido, nesciens quid " tibi pariat dies ventura;" et sic homo ille recedens, duram beati Elfegi prophetiam nebulo experitur, dum postera luce in cubiculo sit repertus exanimis, incertum utrum a diabolo suffocatus. Alio quoque tempore, dum sacros ordines celebrasset, tres monachos ad ordinem presbyteratus pyomovit; completis itaque ordinibus, prsesul sanctas recordationis astantibus dixit, " Hodie tribus monachis manus imposui, quorum 4 " duo pontificalis ordinis gratiam obtinebunt, unus in civitate " Wigornise ac deinde in Cantia, et alter meam sedem quando" que adimplebit; tertius, voluptatum5 petulantia accensus, " exitum miserabilem sortietur;" quam utique sancti prsesulis 6 Flor. Wig. prophetiam, ut prsedixerat, rerum exitus comprobavit. Eodem Rebellion p. 574 B. anno gens Northanhumbrorum, Eadredo regi fidem infrin- of the gentes, Eilricum quendam, Danica stirpe progenitum, super Northumbrians. se regem statuerunt.
1 armaturam] armatura, O. W. From here to the end of the chapter is the compiler's own, or from some other source than Osbern. 2 alium] aliud, A. O. W. 3 Contristas} Contristatus, O. W.

quorum] quo, O. W. voluptatum'] voluntatum, O. W. 6 quam . . prophetiam'] quse . . . prophetia, A. O. W. This sentence is re-written in his own words by the compiler.
5

458
A.D. 948.

MATTH^EI PARISIENSIS Ut rex Eadredus hostes suos potenter subjecerit.

Eadred Anno Domini DCCCCXLVIII. Eex Eadredus pro infidelitate Mor. Wig. ravages JSTorthanhumbrensium illam provinciam devastavit, in qua et Pbria which moiiasterium in Eipum, a Sancto Wilfrido olim construction, submits. egt ignibus concrematum; sed, rege recedente, exercitus [de] Eboraco erumpens, in extrema parte exercitus regis multam fecit stragem. Hoc autem cognito a rege, redire disposuit, et omnes hostes suos usque ad unum delere; sed gens Northanhumbrorum valde perterrita, Elricum, quern sibi regem constituerant, abicientes, Eadredi regis injurias honoribus et detrimenta muneribus exsolverunt. De Jiceresi AnthropomorpMtarum. Heresy of Anno Domini DCCCCXLIX. In Italia exorta est haaresis An- Sigebert, the An- thropomorphitarum, qui corpoream Deum habere formam con- a- 939> 183 ' te^dunt, contra quam Eitnerius, Vernonensium episcopus, et phitae. verbis reclamabat et scriptis. De morte Eilrici regis. Eiric of Anno Domini DCCCCL. Eex Eilricus in quadam solitudine Northum- qUe Steinmor dicitur, cum filio suo Haerico et fratre Eeginaldo, proditione Osulfi comitis, a Idaccne1 consule fraudulenmor with *er interempti sunt, ac deinde in partibus illis rex Eadredus his son and regnavit. brother. Ut rex Eadredus archiepiscopum mcarceraverit. Anno Domini DCCCCLI. Eex Eadredus Wlstanum, Ebora- Flor. Wig. Wulstan, archbishop censem archiepiscopum, in Jutabirih. arctam posuit in custo- P- 575 B. of York, diam, quia frequenter apud eum accusabatur certis de causis, imprisoned ut qui cives Theodfordenses plures occidi jussit, in ultionem at Jedabbatis Aldelmi injuste ab eis interfecti. burgh. T7t mortuo Alga/ro episcopo Alwoldus successerit. bishop of Crediton. Anno Domini DCCCCLII. Algaro Cridiensi pontifice defuncto, Id. Alwoldus, consilio beati Dunstani, successit.
1 The death of Eiric, " a Mac- ticulars given above are only by " cus filio Anlafi," is mentioned by the present compiler. See Mr. Simeon of Durham, Hist. Contin. Hinde's notes, pp. liii., 90. p. 90 (ed. Hinde), but the other par-

CHRONICA MAJOEA.

459
A.D. 953.

Archiepiscopus de carcere liberatwr.

Flor.Wig. Anno Domini DCCCCIIII. Wlstano, Eboracensi archiepiscopo, Wulstan p. 575 B. de custodia soluto, apud Dorkecestram episcopal! restituitur "-eed>and ,. * r r placed at digmtati. Dorchester. Id. p. 57 5 D. OsTcetel arcfaiepiscopus creatur. Anno Domini DCCCCHV. Osketel, vir1 bonus et in rebus Consecradivinis ad plenum eruditus, factus est archiepiscopus EboraOskytel.

censs.

De morte regis JEadredi. Id.p.575B. Anno Domini DCCCCLV. Rex Anglorum potentissimus Eadre- Death of dus, anno regni sui decimo, cum graviter segrotare coepisset, Eadred. missa celeri legatione, beatum patrem Dunstanum confessionis gratia accersivit'; quo festine ad palatium tendente, vox de- Kevelation super clare sonuit, ipso audiente, "Bex Eadredus jam in pace of his death " quievit," ad quern vocem equus, cui insedit, pondus angelicaa gtan* vocis ferre non valens, absque ulla sessoris laesione, mortuus in terrain corruit. Denique2 cum venisset ad regem beatus Dunstanus, reperit regem sub eodem tempore defunctum, quo illi angelus in itinere nuntiavit. Eegis autem corpus Win- His burial tonise delatum est, et a beato Dunstano in veteri monasterio at Winchester traditur sepulture. Id. p. 575 c. Successit ei in regnum Eadwinus, Eadmundi regis filius et Eadwig Sanctae Algivse reginae, et apud Kingestonam ab Odone, succeeds. Bridferth, Dorobernensi archiepiscopo, regiam unctionem suscepit. Huic Behaviour Vita S. f qussdam mulier inepta, licet natione praecelsa, cum adulta ,* Wl^ Dunstani, filia per nefandum familiaritatis lenocinium adhssrebat, ut sese coronation iv. 21, col. 1442. vel filiam suam sub conjugali titulo sociaret; quas ille, ut day. aiunt, alternatim, quod dicere nefas est, turpi palpatu et absque pudore libidinose tractavit. In die enim qua in regem consecratus est, confestim post regiam unctionem, de mensa subito prosilivit, principes et laeta relinquens convivia, ut lascivius voluptatem lenocinii vinolentus compleret; displicuit factum optimatibus, et beatum abbatem Dunstanum miserunt ad regem reducendum, ut in regali convivio fieret jocundus assessor; qui, juxta principum jussa, adjuncto sibi Cynesio episcopo,3 cognato suo, thalamum ingressus invenerunt coronam regiam, splendore decoram, procul a capite in terram usque negligenter avulsam, regemque inter utrasque in luti volutabro For this Florence has only vir Denique . . . nuntiavit] Introduced fromBridferth's Vita S. Dun2

stani, iv. 20, col. 1442 (Migne, cxxxix.). 3 OfLichfield.

460

MATTHvEI PAEISIENSIS

A.D. 955. volutantem;' [et dixerunt]2 " Vestri nos principes ad te ro- Bridferth, Keproof of " gando direxerunt, ut redeas ad tuae sedis dignum triclinium, Vita s- . Eadwig by " efc similiter3 cum eis jocundus existas;" et mulierum jvjsm' b.Dunstan. par^er ineptias increpans et manum regis dum surgere nollet col. 1443. arripiens, ad regale convivium furibundum reduxit. Tune meretrix ilia, Algiva nuncupata, contra virum Dei ferventi furore consurgens dixit, ilium nimis fuisse temerarium, dum regis secreta non vocatus intravit; sicque beatum Dunstanum mulier nequissima persequi non cessavit, donee regis animum contra venerabilem abbatem in odium mortale eonvertit. De exilio Sancti Dunstani afibatis. Pope John Anno Domini DCCCCLVI. Johannes Papa creatus sedit in Vit.Pontif. ~ cathedra Bomana annis septem. Algiva supradicta, mulierum Bridferth, Vita S. ^ Banishturpissima, ex Eadwii regis consensu omnem substantiam mo- Dunstani, ment of S. Dunstan. nasterii viri Dei Dunstani diripiens, urgente ejusdem regis iv. 22, imperio, tandem ipsum a regno proscripsit, qui Grallicanas col. 1443. secedens in partes exilium coactus petivit; sed mulier virum Osbern, Dei desiderans prgevenire, misit lictores, ut fertur, qui ipsum, V. S. Dunstani, 27, si inveniretur, lumine oculorum privarent; sed, eo non invento, col. 437. confusi ad propria remearunt. De expulsione Eadwi regis Anglim a regno.
Division of the country between Eadwig and Eadgar. p. 149.

De consecratione beati Dnnstani abbatis ad ecclesiam Wigorniensem.

Anno Domini DCCCCLVII. Eex Eadwinus, quoniam in regi- Flor. Wig. mine sibi commisso insipienter egisset, a Mercensibus popu- P- 5?5 Dlis et ISTorensibus est penitus derelictus; nempe sapientes Bridferth, quosque regni et nobiles odio vanitatis disperdens, ignaros V- S. Dunnihilominus et iniquos studio dilectionis fovebat. Quo unanimi ^"VJi/f4' omnium conspiratione dejecto, elegerunt, Deo dicante, fratrem ejus Eadgarum in regem, et, annuente populo, res regni publica dispertita inter fratres; Thamensis fluvius regnum dister- Flor. Wig. minaret amborum; tune Eadgarus beatum Dunstanum, ab P- 5?5 exilio reductum, in omni honore restituit pristinge dignitatis. Excurso dehinc brevi temporis intervallo, Kenwoldus Wigorniensis ecclesiae [pastor]5 defungitur, et beatus Dunstanus, licet6 multum renitens, electus, ab Odone Cantuariensi archiepiscopo consecratur.
1 4 luti . . volutantem] Into . . voa] ac, W. luntatem, W. A. has luto. * pastor is also omitted in O. W. 2 6 et dixerunt} Also omitted in licet multum renitens is introO. W. West. duced by the compiler. 3 similiter^ simul, O. W.

CHRONICA MAJORA. De archiepiscopo per symoniam promote.

1

461

A.D. 958.

Flor. Wig. Anno Domini DCCCCLVIII. Defuncto Brithelmo, Londoniensi Dunstan p. 575 E. episcopo, rex Eadgarus in loco ejus beatum substituit Dun- bishop of Malmesb. stanum; qui, protinus apud Westmonasterium constructo ad London, Gest. Pont, duodecim monachos coenobio, in loco ubi quondam Mellitus ii. 81, episcopus beato Petro ecclesiam fabricaverat, Sanctum Wlsium 2 p. 178. Flor. Wig. ibidem constituit abbatem. Eodem anno Sanctus Odo, Can- minster, p. 576 A. tuariensis archiepiscopus, regem Eadwium et Elgivam ab Divorce of invicem separavit, vel causa consanguinitatis, vel quia illam Eadwigand [ut] adulteram adamavit. Quo etiam anno idem Odo, Doro&* ' bernensis archiepiscopus, vir ingenio clarus, virtute laudabilis arcnbishop et spiritu prophetiae pollens, humanis rebus exemptus, in pa- odo. radisum est angelorum manibus deportatus; quo ad caalestia translate, Elfsinus, Wentanse urbis episcopus, datis muneribus JElfsin obOsbern, Vita S. profusis, per internuntios regem Eadgarum circumvenire stu- tams tne 3 s e Odonis, 16 (Migne, dens, cum Symone Mago thronum Cantuariensis ecclesias, ? ^ pecunia3 interventu, conscendit. Qui primo intrusionis die cxxxiii. col. 942). abstinere non potuit, quin furias mente diu conceptas evoMalmesb. meret; ad tumulum Sancti Odonis accedens, illudque pede insults Gest. Pont, i. 17, p. 25. conculcans, dixit, "Pessime senex, nunc animam licet sero Odo's " emisisti, et meliori locum faciens recessisti; nunc vero quod m ' " diu concupiveram 4 teneo, te invito, et inde tibi malas gra" tias ago;" et sic fatus,* cum rabidus ille sopori membra dedisset sequenti nocte, vidit beati Odonis effigiem sibi astare, et properare convicium atque velox illi exitium comminari; sed Elfsinus, somnii vanitatem esse quod viderat existimans, non minus ad obtinendum pallium Eomam properabat; ubi and cum per Alpes viam expediret inceptam, nib.il aliud remedii perishes in habere potuit, dum nivali [frigore6] esset congelatus, nisi u t^ e pson exenteratorum equorum adhuc calentibus extis pedes immer- Rome, geret, quibus sancti viri conculcaverat sepulturam. Sed, nee sic algore deficiente sed potius invalescente, vitam flagitiosam morte misera terminavit. De morte Eadwii vegis, et successions Eadgari fratris ejus. Flor. Wig. p. 576 A. Anno Domini DCCCCLIX. Eex Eadwius, postquam annis qua- Death of tuor libidinose similiter7 et tyrannice regnum depressisset Eadwig.
1 Brithelmo} pio pastore, Flor., and so also Bridferth and Osbern in their lives of S. Dunstan. 2 Wlsiuai] Wlstanum, 0. W. 3 cum Symone Mago is an introduction of the compiler. 4 concupiveram] concupineta, A.; concupinetam, O. W. 5 fatus] factus, O. W. 6 frigore] tempore, 0. W. 7 similiter} simul, O.W.

462

MA.TTB.MI

PARISIENSIS

A.D. 959. Anglorum, justo Dei judicio defunctus,1 Wintoniaa in novo Flor. Wig. monasterio sepulturam accepit j cujus regnum frater ejus P- 5?6 A. The king- Eadgarus, ab omni populo electus, suscipiens, divisa regna in dom united unum compaginavit. Quo etiam anno Brithelmus, Wellensis Bridferth, Bad"* er antistes, ad summum sancta3 Dorobernensis ecclesiaa sacer- V. S. Dundotium est electus. Erat autem nimis modestus, humilis, et j j Z l g benignus, adeo quidem ut tumidos quosque et rebelles sub correctionis verbere non, ut debuit, cohiberet; sed cum hoc a rege compertum fuisset, jussit eum ad relictam redire digniSanctus tatem, cujus loco omnium judicio beatus Dunstanus archiponDunstanus ftfex subrogatur; a quo nimirum cum caeteris optimatibus etFlor.Wig. ensis archi- ipse rex Eadgarus decenter instructus, improborum passim P- 576 B. episcopus temeritatem cohercuit, rebelles sub asperitatis correctione consecra- redarguit, justos et modestos dilexit, desolatas Dei ecclesias tur. renovans ditavitj abjectis a ccenobiis clericorum sascularium neniis, ad laudem summi Creatoris et gloriam, monachorum et sanctimonialium catervas aggregans, plusquam quadraginta monasteria construi prascepit. Hos omnes ut fratres honorabat et ut filios carissimos diligebat, ammonens pastores, quos ipsis praaposuit, ut illos regulariter vivere exhortarentur, quatinus Christo et sanctis ejus omnibus complacerent; erat enim vir Dei Dunstanus mira in omnibus ratione discretus, prudentiamque, fortitudinem, justitiam, et temperantiam quoad vixit, Deo Bishops of auxiliante, veraciter custodivit. Eodem anno, Leofwino Lin- Id. p. 624s. fDorch'es dissa3 regionis antistite defuncto, Ailnothus successit, et illi ter). Asowinus, cujus instantia Sanctus Oswaldus, Wigorniensis Kamsey postea episcopus, Eamesiaa2 coenobium consecravit. abbey. Ut beatus Dunstanus pallium, acciperit. Dunstan Anno Domini DCCCCIX. Sanctus Dunstanus Eomam profectus, Id.p,576p. receives a papa Johanne pallium suscepit, et per viam pacis ad propria Home fromTemeswti. Faucis exinde mensibus interjectis, annuit rex EadPopeJohn garus, ejus suggestione, ut beatus Oswaldus admitteretur ad Wigorniensis ecclesias praasulatum ; ubi per beatum Dunstanum episcopus consecratus multis3 in ea virtutum claruit signis. Worcester. ^irca eosdem dies defuncto G-uthardo, Seleseiensi episcopo, Id. MS. A., Bishops of Alfredus successifc. P* 5?6 9Selsey.
1 postquam . . . defunctus] serted by the compiler. " Ramesice] Eomesie, A. 3 multis . . . signis} Introduced by the compiler.

In-

CHRONICA MAJORA. D.e fundatione ccenolii TUavistoke.

463

A.D. 001.

Malmesb. Anno Domini DCCCCLXI. Odgarus comes cmnobium npnd Foundation Gest. 1'ont. Thaviwtoko in Dovonia constrnxit, [et] ' illnd roligiosin inomi- "' tlu' U chis roplovit. Erat autom comcH Ordgarus putor AH'dritliiB, ;!,' ".^ .>, p.' 202. J " * laviKtook. rognuu- rogis Eadgari, ox j qua genuit Kthelrcdimi, ]>ontoa re- ji?\\\hr t]) gem Anglorum, sicut soqtions historia latins duclai'abit. Sanctus Wibcrtus dcccssit. Sigebert, col. 189. Anno Domini DCCCCLXII. Sanctus Wibertus, Gemblacensis Death of s coenobii fundator, migravit ad Christum. - Wibert. In veteri monasterio Wintonice pro clericis monacM substituuntur. Flor. Wig. Anno Domini DCCCCLXIII. Defuncto Brithelmo, "Wintoniensi S. ./Ethelp. 576 E. episcopo, Sanctus Ethelwoldus, abbas ccenobii Abbendoniensis, wold, biet a Sancto Dunstano nutritns et moribus informatus, ei in L,?P ? , , . . _ , , ' . Wmchesepiscopatu successit; et eodem anno, jussu regis Eadgari ex- ter_ pulsis clericis sseculariter viventibus, Vetus monasterium monachis religiosis et regulariter conversantibus in eorum loco Id. p.577 A. substituit. Hex Eadgarus, cognomento Pacificus, duas fertur Wives and successive habuisse reginas ; ex prima, Elfleda scilicet Candida, children of cognomento Enede, Ordmari ducis filia, Eadwardum genuit, EadSarpostea regem et martyrem; post cujus decessum accepit Alfdritham, Ordgari comitis filiam, Ethelwoldi comitis Orientalium Anglorum relictam, ex qua duos filios, Eadmundum et EthelMalmesb. redum, suscepit. De "Wlfrida concubina,4 quam cerium est p- 149. Gest. Reg. sanctimonialem tune non fuisse, sed timore regis puellam par"' 255' vulam se velasse, genuit Sanctam Editham. Benedictus Papa ^g^ **?" Vit, Pontif. mensibus duobus. Leo Papa anno uno. and Leo '

vm.

De restauratione duorum ccendbiorum. Flor. Wig. Anno Domini DCCCCLXIV. Eex Eadgarus Pacificus in novo Monks p. 577 A. monasterio apud Wintoniain et in Middeltona monachos collocavit, et illis Ethelgarum, istis vero Kinewardum, abbates prsefccit. monasteries by Eadgar. t(] Also omitted in O. W. A. repeats regina. 3 ex . . . (teclarabit] Introduced by the compiler.
3 1

' concubina is introduced by the compiler.

464 A.D. 965.

MATTH^il PAEISIENSIS De admonitione ccelesti.

Pope John Anno Domini DCCCCLXV. Johannes sedit in cathedra Eomana Vit. Pontif. XIII. annis septem et mensibus undecim. Per idem tempus Sanctus MalmesLegend of Ethelwoldus, Wentanse urbis episcopus, cum nocte quadam ad p1^^CSta the appari- majug ecolesiae suae altare ante sanctorum reliquias staret in & 75^ bishop orafcione, tres sibi personae reverendae apparuerunt, quarum p. 163. Birstan to ilia, quaa media videbatur, has voces evidenter expressit ; " Ego bishop guDa," inquit, " Birstanus, hujus urbis quondam episcopus ;" et partem ostendens dextram,1 " Hie," inquit, " est Birinus, o^, " hujus ecclesiae praedicator et pontifex primus;" et sinistram ostendens, " Hie est," ait, " Sanctus Swithunus, specialis hujus " ecclesias et civitatis patronus ; noveris quoque, quod sicut " me cum eis vides in tua prsesentia, ita cum eis in caelo " non dispari fraor gloria ; cur ergo defraudor mortalium ho" norificentia in terris, qui magnificor caslestium consortio spi" rituum in cselis?" Et his dictis, in aerem est elatus cum sociis, pretiosam sui memoriam comprovincialibus relinquens in terris. Ut rex Haroldus idola relinquens baptizatus fuerif. Baptism of Anno Domini DCCCCLXVI. Danis cum Popone clerico in con- Diceto, Harold n., vivio de cultura Dei altercantibus et deorum, Danis asseren- co1- 458> Mng of the ^|3Ug Jesum Christum Deum esse, sed maiores esse deos et ^'J* ' Danes. .,, . . . - ' , . J , , illos esse antiquiores, Popone e contrario amrmante T Jesum den). Christum solum verum Deum esse, unum in substantia et trinum in personis, rex Danorum Haroldus condixit clerico, ut fidem propositam veritatis testimonio comprobaret. Cum id clericus coram populo se probaturum affirmaret, ferrum ingentis ponderis valde ignitum in manibus ejus ferendum ponunt ; quod cum clericus usque ad placitum coram omnibus tulissefc absque ulla laesione, rex, penitus abjecta idola[tria], se suosque ad colendum verum et solum Deum convertit. Clericus vero ad episcopatum promotus est. 'Ut V&K Eadgarus apud Romesiam sanctimoniales miserit. Nuns placed in Wrifonr Anno Domini DCCCCLXVII. Eex Eadgarus in monasterio Flor. Wig. Romesie,2 quod avus suus rex Eadwardus construxerat, sancti- Pmoniales congregavit, Sanctamque Merwinnam in eo abbatissam ordinavit. dextram] dextera, W. |
2

Romesie] Ramesie, A.

CHRONICA MAJORA.

465

Ut rex Eadgarus apud Exoniam l monachos posuerit.

2

A.D. 968.

Flor.Wig. Anno Domini DCCCCLXVIII. Eex Eadgarus in Exonia mo- Monks p. 577 B. nachis3 congregatis, virum religiosum Sidemannum illis jure established in Exeter. abbatis prsefecit. Eodem anno, mortuo Lindissse regionis epi- Bishops of 4 scopo, Alfsius vir in rebus ecelesiasticis eruditus successit. Chester-leCf. Id. Eodemque anno fundatum est nobile coenobium Ra- Street. p. 624 BRamsey meseise a comite Ethelwino, quod in posterum in spiri- monastery founded. tualibus et temporalibus felix suscepit incrementum. Ut apud Wigorniam5 pro clerieis monachi sint constituti. Id.p. 577B. Anno Domini DCCCC.LXIX. Eex Eadgarus pacificus episcopis Monks put per Angliam constitutis prsecepit, ut in majoribus coenobiis et the place ecclesiis6 cathedralibus, expulsis clerieis, monachos subrogarent. tt^uffhwit Unde Sanctus Oswaldus, ex clerieis Wigorniensibus monachos England, faciens, habituni religionis assumere coegit; renuentes quidem S. Oswald. ab 7 omni beneficio spoliavit. De translatione reliquiarum Sancti SwitJiuni. Anno Domini DCCCCLXX. Sancti Suithuni reliquiap venerandte, Translaperactis a sepultura ejus centum et decem annis, idus Julii t' * ^sublatge sunt de sepulchre a beato Ethelwoldo, ejusdem ec- W1 un' clesise episcopo, sicut8 ei fuerat divinitus imperatum, et in basilicam Apostolorum Petri et Pauli honorifice sunt translatse. Id. MS. A., Quo utique anno mortuo Alfredo, Seleseiensi pontifice, sue- Bishops of P- 577 "- cessit Eadelmus. -SelseyDe movie duorum ducum nobilium. Id. p. 5771>. Anno Domini DCCCCLXXI. Eadmundus, films regis Eadgari, Various Elfegus dux Suthamtoniae, et Ordgarus dux Devoniee, socer deatnsregis, diem clausere suprenmm.
1 2

Id.p. 577c.

Exoniam] Oxoniam, A. Exonia] Oxonia, A. 3 monachis] monachos, A. O. W. 4 i.e. Ealdred. In the next clause, " vir in rebus ecclesiastieis erudi" tus," is introduced by the compiler.

Wigorniam] Wigorniensem, A. ecclesiis cathedralibus] Introduced by the compiler. 7 ab omni beneficio spoliavit] de monasterio expulit, Flor. 8 sicut . . imperatum] Introduced by the compiler.
6

G G

466
A.D. 972.

MATTH^EI PAEISIENSIS De dedicatione novi ccenobii Wentanaz wrbis.

New-minAnno Domini DCCCCLXXII. Eex Eadgams novi monasterii Flor. Wig. ster(Hyde) fabricam urbis Wentanas, a patre suo Eadmundo inchoatam et P- 577 3Db6dEafled a se Perfectam dedicari fecit. Eodem anno, mortuo Osketello, sf Oswald* Eboracensi archiepiscopo, Sanctus Oswaldus, ecclesiae Wigorniarchbishop ensis episcopus, pro eo archiepiscopus consecratur. of York. Ut rex Eadgarus coronam porta/verit. Coronation at Bath. Anno Domini DCCCCLXXIII. Eex Anglorum Eadgarus paci- Id. p. 577 E. ficus> anno astatis SUBS trigesimo, die Pentecostes, prsesentibus preesulibus Dtmstano et Oswaldo caeterisque totius Angliae pontificibus ac magnatibus universis, apud Akemannecester, quael Latine Bathonia dicitur, coronam portavit, et ibidem cum gloria et honore regaliter consecratur, datis singulis donariis consuetis, quaa in regum coronationibus dari magnatibus consuescunt. Ut rex Eadgarus ab octo subregulis suis fidelitatem aceeperit. Anno Domini DCCCCLXXIV. Otho secundus Eomamim adeptus Marian. Otho H. Pope Dom- imperium annis decem imperavit. Eodem anno Domnus2 Papa otu . ,., T> ,. -i Vit.Pontif. nus II. sedit Eomaa anno uno et mensibus sex. 3 4 Thanet Per idem tempus applicuerunt in insulam Tanet mercatores 5 islanders punished ab Eboraco venientes, qui continue ab insulanis illis capti sunt et bonis omnibus spoliati; unde rex Eadgarus ira commotus, Hen. Hunt, for illtreating in raptores illos ita desasvit, quod omnes a rebus habitis spo- P- 748 AYork mer- liavit, nonnullos vero vita privavit. chants. Sub 6 his quoque diebus revelatum est caslitus corpus beatss Revelation of the body Algyvae, matris Eadgari regis, in loco qui Septonia nuncupatur. Eodem anno rex pacificus Eadgarus, ad urbem Legionum Flor. Wig. of S. JElfgifu. veniens, ab octo subregulis suis, Einoh 7 scilicet rege Scotorum, P- 78 AMalcolmo Oumbrorum, Macone rege Moniae8 et plurimarum insularum, Dufnal9 rege Demetise, Siferth et Huwaf regibus
1 qua .. portavit] Introduced by the compiler, as also the end of the paragraph, datis . . . consuescunt. Cf. the A.-S. Chron., a, 973, p. 394 2 Domnus'] dominus, A. 3 This reason for the punishment of the Thanet islanders is peculiar to the compiler. Hunt, has only " quia jura regalia spreverant." 4 Par. hasThanetos in the margin.

continuo\ continui, A. This is peculiar to the compiler. MinoK] Rinoth, O. W., an error for Kinoth or Kineih, i.e., Kenneth
6 7 8 MonicK is introduced by the compiler, as Demetioe, Watties, Galwattice, and Westmarice, below. 9 Dufnal] i.e., Dyfnall, or Dunwallon, of Strathclyde.

III.

CHEONICA MAJOEA.

467

Flor.Wig. Walliae, Jacobo rege Galwallise, et Jukil Westmarise, jura- A.D. 974. p. 578 A. mentum fidelitatis accepit; et in crastino cum illis navem receives ascendens, subregulis ad remos locatis, ipse gubernaeulum &e homage arripuit, naviculamque per cursum fluminis perite dirigens, ro'wed. On multis admirantibus, simili1 navigio sequentibus magnatibus the Dee by * universis, a palatio usque ad monasterium Sancti Johannis fight subBaptistse navigavit; ubi, divinis expletis mysteriis, eadera *ect '""S8pompa ad palatium remeavit, quod dum intraret, optimatibus dixisse fertur, nunc demum quemque suorum successorum se posse gloriari regem fore Anglorum, cum tot regibus sibi obsequentibus talium pompa potiretur honorum. Eodem anno P- 151 terrsemotus magnus totam Angliam concussit. Earthquake. De prudewtia et munificentia Eadgari vegis. -Anno Domini DCCCCLXXV. Rex Eadgarus pacificus, regni2 sui Fleet of prospiciens utilitati pariter et quieti, tria milia sexcentas sibi Eadgar. robustas congregavit naves; e quibus mille ducentas in plaga Angliae orientali, mille ducentas in occidentali, mille ducentas in australi,3 mille ducentas in septentrional! pelago constituit, ut ad defensionem regni sui contra exteras nationes bellorum discrimina sustinerent. Habebat autem prasterea omni tern- His careful pore vitae suae consuetudinem per omnes regni provincias tran- sPection j.4 j i t. i j. j i. of the sire, et * quomodo legum jura et suorum statuta decretorum a country principibus observarentur, et ne pauperes a potentibus praejudicium passi opprimerentur, diligenter investigare solebat, in uno fortitudini, in altero justitiaa studens, et reipublicaa regnique utilitati consulens in utroque; nine hostibus circumquaque timor, et omnium amor erga eum excreverat snbditorum. Deinde per totam Angliam novam fieri prascepit monetam, New coinquia yetus vitio tonsorum adeo erat corrupta, ut vix nummus age. Libellusl)e obolum5 appenderet in statera. Eodem quoque tempore Alf- Visit of Kegibus^ siug episcopus6 et comes Eadulfus Kinedum, regem Scotorum, Kenneth, fffiode^18 a(^ reSem Eadgarum conduxerunt; quern cum perduxissent ad]? n & of Symeon of regem, multa donaria a regia largitate suscepit, inter quae Durham), contulit ei centum uncias auri purissimi, cum multis sericis p. 212. ornamentis et anmilis, cum lapidibus pretiosis; dedit praaterea Id.p.578c. similt] scilicet, A. regni . . quieti] Introduced by the compiler. 3 mille ducentas in australi] Introduced by the compiler, though the whole number immediately above (3600) is left unaltered. 4 et] ut, A. W.
2 1

obolum] obdolum, A.. This account is peculiar to the compiler. See the Leges regis Eadgari, Thorpe, p. 525. What follows is much fuller than will be found in the authority mentioned in the margin. See Mr. Hinde's notes, pp. liv., 90. 6 Of Chester-le-Street.

a G2

468

MATTH^EI PARISIENSIS

A.D. 975. eidem regi terram totam quae Laudian patria lingua nuncupa- Libell. de Cession of tur, hac conditione, ut annis singulis in festivitatibus praecipuis, TeS- Saxon. Lothian by quando rex et ems successores diadema e portarent, venirent' P'T / , J Eadgarto -, . , . . . ., f , , ,.,. (Not in the Kenneth curiam, et cum caetens regni principibus festum cum lastitia Libell.)

celebrarent; dedit insuper ei rex mansiones in itinere plurimas, ut ipse et ejus successores ad festum venientes ac denuo revertentes hospitari valuissent; quae usque in tempora regis Henrici secundi in potestate regum Scotise remanserunt. De morte Eadgari regis et successione Eadioardl. Eodem anno flos et decus regum, gloria et honor Anglorum, Elor. Wig. rex pacificus Eadgarus, cujus2 largitas et magnificentia totam P- 5 B> jam Europam repleverat, anno aatatis suae trigesimo secundo, regni vero sedecimo, ex hac vita transiens pro regno terreno commutavit aeternum; cujus corpus G-lastoniae delatum est et ibidem more regio tumulatum. Quo defuncto, ut dictum .est, Id. p.578E. de rege eligendo magna inter regni principes dissensio est exorta; quidam enim filium ejus3 primogenitum Eadwardum, quidam vero fratrem ejus Ethelredum, de 4 secunda uxore generatum, unaninaiter elegernnt; quam ob causam duo archiprsesules, Dunstanus Cantuariensis et Oswaldus Eboracensis, cum coepiscopis, abbatibus, ducibusque5 in unum convenientes, Eadwardum, ut pater ejus moriens dictaverat, elegerunt, electum consecraverunt, et in regem, quibusdam murmurantibus,6 inunxerunt; nam noverca ejus Alfdritha filium Ethelredum, Malmesb. vix septennem puerulum, promovere conabatur, ut potius sub rt\ ^' 3 ejus nomine regnare videretur. Sicque post decessum regis pior Wie' pacifici, regni status perturbatus est, et in execrationem com- p. 578 D. mutatus; nam principes plurimi et optimates abbates cum monachis de monasteriis in quibus rex Eadgarus eos locaverat, expulerunt, et clericos, ut prius, loco eorum cum uxoribus induxerunt; nam unus eorum, Elferius nomine, omnia Malmesb. pasne monasteria, quse reverendissimus Ethelwoldus7 in pro- 9est> ^e^' vincia Merciorum construxerat, magna usus insolentia, sub- u " QKH' vertit. Sed super his qusestionibus ad beatum Dunstanum delatis, synodum apud Wintoniam congregavit, et in medio partium conflictu disputation] s, imago Dominica, quae altervenirenf] veniret, W. This to the end of the chapter is peculiar to the compiler. 2 cujus . . repleverat] Introduced by the compiler. 3 ejus] regis, O. W. 4 de . . unanimiter~\ Introduced
1

Death of Eadgar.

Question as to his successor.

Succession of Edward II.

Monks expelled in favour of seculars. JElfhere.

Synod of WuichesT6I**

by the compiler, as also the names of the sees in the next line. 5 que] om. W. 6 quibusdam murmurantibus] Introduced by the compiler, as also moriens in the previous line. 7 i.e., the bishop of Winchester.

CHRONICA MAJORA.

469

Malmesb. cantibus astabat1 in ecclesia, expresse locuta ita allegabat, A.D. 975. quod clericos omnes et eorum fautores confuses reddidit et ii. 161, frlingues; sed adhuc animis exactorum crudelium insedatis,2 Synod of p. 258. alia synodus Calnae constituitur, ubi cum in eoenaculo, absente Calne. rege propter imbecillem aetatem, considentibus totius regni senatoribus, magno conflictu bine inde allegantium res ageretur, et Dunstanum quasi ecclesise murum multorum jacula conviciorum impeterent nee vincerent, solarium subito totum, Accident, in quo considebant, cum axibus dissolvitur et trabibus; omnibusque in terrain truculenter elisis, solus Dunstanus stans gtan"s an ^ super unam quae superstes erat trabem, absque laesione evasit; cseteri omnes adversse partis vel exanimati sunt, vel languore perpetuo sunt detenti. Hoc miraculum pacem contulit beato Dunstano et monachis ab impetu clericorum et aliorum; gratia3 heec et his similia operante divina. Gometa apparuit, et fames secuta est. Flor.Wig. Anno Domini DCCCCLXXVI. Cometa apparuit, et dira fames Comet, p^ 579 A. subsecuta est. Eodem anno Benedictus sedit in cathedra Famine. I'1' r W l' ^0:rnana annis novem et mensibus sex. Eodem anno defuncto dictVn16 a. 953, Algaro, Cridiensi4 episcopo, Alwoldus successit. Bishops
p. 575 B. of Credi-

De benignitate regis Eadwardi.

ton.

Of. .Anno Domini DCCCCLXXVII. Alfdritha, Eadwardi novi regis Attempts Malmesb. noverca, filium suum omni nisu in regem promovere studens, Eadwardum verbis adulatoriis circumvenire laboravit. Ille n n. 162* vero paternae religionis et pietatis vestigia imitatus, regis Edward. p 258. solummodo sibi nomen retinens, Ethelredo fratri et matri ejus omnia regni negotia ordinare permisit. De passione Sancti Eadwardi, regis et martyris. Anno Domini DCCCCLXXVIII. Cum rex Eadwardus die quadam Murder of in venatione lassus et siti nimis affectus potum solus qusereret, Edward II. commilitonibus suis et ministris canes, quocunque casus duce- ^ 9? bat, insequentibus, audito quod noverca ejus et frater in villa astabat] stabat,W. This clause is introduced by the compiler. 2 insedatis] non sedatis, W. 3 This sentence is introduced by the compiler, as also the words imbecillem and truculenter above. 4 The placing this under the
1

present year seems to be due to a confusion between the bishops of Crediton and Wilton. See MOT. Wig., p. 579, n. 3 (MS. A.).; Malmesb. Gest. Pontif. ii. 83, 94, pp. 181, 200. It has been given above under 952. See p. 458.

470
A.D. 978. Murder of Edward II. at Corfe castle.

MATTHJ2I PARISIENSIS

quadam, quae Corvesgate dicitur, habitarent, concito equitatu Flor. Wig. illuc pertendit, nihil sinistrum propter innocentiam suspicans, p. 579 B. Malmesb. sed aliorum corda ex sui pectoris moderamine ponderabat. Gest. Reg. At noverca ejus, blandis cum sermonibus venientem alliciens, ii. 162, sibi fecit intendere, et post oscula, porrecto poculo, regem p. 259. illud avide haurientem per lictoris manus sica1 transfodit; rex vero, cum se lethaliter vulneratum cognovit, equum calcaribus urgere coepit, ut rediret ad suos, exundante jugiter cruore, unde suse mortis indicia se quasrentibus ministris p. 151. His burial dedit. Tune Alfdritha, mulier ilia nequissima, ejusque filius at WarEthelredus corpus sancti regis et martyris sine honore apud ham. Warham sepeliri jusserunt, publicam laetitiam agentes et festivam, ac si cum corpore pariter et memoriam sepelissent; invidebant enim mortuo ecclesiasticam concedere sepulturam, Miracles at cui viventi decus regium auferebant. Sed affuit divinge misethe tomb. rationis consensus, qui innocenter caasum miraculorum gloria sublimavit; nam adeo caelestia ibidem visa sunt delapsa fuisse luminaria, ut etiam cum ipsis luminum radiis claudis restituerentur gressus, ccecis2 visus, loquela mutis, et cujuscumque infirmitatis livore detenti optataa sanitatis prsemia consequuntur. Fit concursus populorum ad martyris sepulturam totius regni, et inter alios ejus interfectrix iter illuc arripuit; cumque equum ascensum cum stimulis urgeret, qui antea ventis promptius auras ipsas praacurreret et dominam ardenter et quasi effrsenus portare assuesceret, tune Dei nutu stabat immobilis, praecipue cum ministri, hinc verberibus, illinc clamoribus, equum undique stimulis excitarent; inanis labor assumitur, dum, equo mutato, casus idem subsequitur. Tune Penitence Alfritha, viso Dei miraculo, dire poanituit, adeo ut multis of ^lfannis carnem suam in deliciis nutritam apud Warewellam thryth. cilicio domaret, solo prostrata somnum caperet, et cruciatus, Subsequent quoscumque potuit, corpori applicaret. Elferius quoque, ille burial of de quo supra meminimus, quod monachorum monasteria deEdward by struxisset, de culpa anxie poenitens, sacro regis corpore de ^lf here at loco ignobili transferens,3 apud Septoniam digno honore locaShaftesvit; sed nee sic dignam ultionem eflEugiens, post annum corpus bury. ejus totum vermibus dicitur esse consumptum. Splendidum quoque beatissimi regis martyrium clare rutilat per infinita ssacula sasculorum. Amen.
1 In the margin is " Sica, id est, " Gisarme, unde sicarius, ut Hero" des." This is introduced into the text in C. D. 2 coeds] cesis, A. 3 transferens] Sic, the compiler altering Malmesbury's levato, and misled by pcenitens above. O. has sacrum regis corpus.

CHRONICA MAJOEA.

471

De coronatione regis Ethelredi.

A.D. 979.

Anno Domini DCCCCLXXIX. Ethelredus, frater Sancti Ead- Coronation Flor. Wig. p. 579 B. wardi regis et martyris et Alfdrithse filius, juvenis egregius, of-Etheldecorus aspectu, pulcher in vultu, procerus corporis statu, a red II. sanctis prassulibus Dunstano Cantuariensi et Oswaldo Eboracensi et decem episcopis, die Dominica, octavo kalendas Maii, in Kingestona regni diadema suscepit; in qua coronatione Prophecy praedixit ei beatus Dunstanus, spiritu prophetic plenus, ea of S. Dunstan conquse de ipso Ventura erant, et quod multas tribulationes esset cerning in regno passurus, his verbis; " Quoniam aspirasti ad regnum him. per mortem fratris tui quem occidit mater tua, propterea " audi verbum Dei; haac dicit Dominus, Eon deficiet gladius " de domo tua, sasviens in te omnibus diebus vitas tuae, inter" ficiens de semine tuo, quousque regnum tuum transferatur " in regnum alienum, cujus ritum et linguam gens cui prae" sides non novit; nee expiabitur nisi longa vindicta pecca" turn tuum, et peccatum matris tuae, et peccatum virorum " illorum qui interfuere consilio ejus nequam." Post hanc Aurora beati Dunstani viri Dei prophetiam, nubes per totam Angliam borealis. hunc sanguinea, nunc ignea, visa est; debinc in radios diversos et varios mutata colores circa auroram disparuit. Eodem anno dux Merciorum Elferius cum multitudine populi Burial of Warham, ut supradictum est, venit, [et] * corpus pretiosi regis king Edet martyris Eadwardi de tumulo levari fecit; quod, cum esset ward at Shaftesnudatum, sanum et incolume ab omni vulneris contagione re- bury. pertum est, lotumque deinde ac novis vestibus indutum apud Septoniam est honorifice tumulatum*

Osbern, Vita S. Dunstani, c. 37, coll. 446, 447 (Migne, vol. cxxxvii.)

Flor. Wig. p. 579 B.

De Danica perseeutione. Anno Domini DCCCCLXXX. Suthantonia a piratis depopulata, The Danes cives ejus fere omnes vel occisi vel captivi sunt abducti; in- at Southdeque recedentes Tanet insulana devastant, et post urbem Thanet' Legionum graviter infestant. and Chester. De nativitate Eadmwndi Ireneside. Flor. Wig. Anno Domini DCCCCIXXXI. Bex Ethelredus, cujusdam ducis Birth f App., filiam2 accipiens uxorem, genuit ex ea filium, quem vocavit Id p 57^ D Eadmundum. Quo utique anno monasterium beati Petroci in ' Cornubia a Danicis devastator piratis, qui etiam in Devonia, attacked tune et Cornubia, frequentes agebant rapinas. by the Id. p. 579c.
* Danes.

et is also omitted in W, 2 -Mflaed, daughter of Agilberht, according to Florence (who calls her JElfgiva), or of Thored,as stated

by Aelred of Bievaulx. See Malmesb. G. E., ii. 179, p. 298, and Hardy's note.

472
A.D. 982.

MATTHJEI PARISIENSIS D0 Danorum persecutione.

Portland Anno Domini Dccccxxxxn. Tres piratarum naves in pro- Flor. Wig. laid waste vincia Dorsetensium applicantes, Portlandiam totam vasta- P- 579 Dby the verunt, et l ad naves refugerunt. Danes. De concupiscentia regis HJtJielredi. Anno Domini DCCCCIXXXIII. Surrexit2 inter regem Ethel- Mahnesb. redum et Eofensem episcopum3 contentio, sed qua de causa esta. ***, , , . . . -r, . ., , gum.i. 16.3, habetur incertam; quocirca rex contra Eofensium civitatem 262 obsidionem componens, earn debellare disposuit; mandavit regi beatus Dunstanus ut desisteret ab inceptis, ne Sanctum Andream, illius civitatis patronum, irritaret ;4 sed nee propter wno ^ bought off beati viri admonitionem rex discedere voluit, priusquam ab by the episcopo centum libras accepit. Miratus Sanctus Dunstanus r^JHf^ ^ regis cupiditatem, hsec5 per suos verba regi nuntiavit, "QuoPro hec " niam prgetulisti argentum Deo, pecuniam Apostolo, cupidiofS. Dun- " tatem mihi, velociter venient super te mala, quae locutus stan. " est Dominus; sed hsec, me vivente, non fient." Jam vero Invasion of post beati viri obitum, ut ipse prasdixerat, Danis omnes portus the Danes, regni infestantibus, dum nesciretur ubi eis occurrere deberet, decretum est a viris prudentibus, [ut]6 vincerentur argento who are qui non poterant ferro. Itaque decem milia librarum soluta bought off. Danorum avaritiam expleverunt, ut beati Dunstani vaticinium impleretur. Rochester besieged u_ 3Si,0i oy y&tneirec ^

Sanctus Ethelwoldus,'1 Wintoniensis episcopus, migramt ad Christum.

Popes Anno Domini DCCCGLXXXIV. Johanne's sedit in cathedra Eo- Vit. Pon;if. John XIV. mana mensibus novem; cui succedens alius Johannes sedit and XV. Otho HI. novem annis. Quo etiam anno Otho tertius Romanum adeptus Marian. emperor. imperium annis decem et novem imperavit. Eodem anno ,?ot* Bishops of Sanctus Ethelwoldus,8 Wintoniensis prgesul,9 migravit ad Winches- Dominum, cui Elfegus, abbas Bathoniensis, vir litteratus et ter. moribus ornatus,10 successit.
5 et . . . refugerunf] Added by Aac] hoc, A. 6 the compiler. ut is also wanting in O. W. It 2 Surrexit] Surrexerunt, W., as is,inserted in A. by a later hand. one of the MSS. of Malmesbury ; 7 Ethelwoldus] Oswaldus, A. W. 8 Surrex, A. Ethelwoldus] Oswaldus, W. 3 9 ^Elfstan. prcesuf] episcopus, W. 4 10 irritaret] recitaret, A., altered vir . . ornatus] Introduced by in a modern hand to provocaret. the compiler.

CHRONICA MAJORA.

473

Flor. Wig. Anno Domini DCCCCLXXXV. Defuncto 1 Kinewoldo, Wellensi A.D. 985. App., episcopo, Sigarus abbas reverendus successit; quo etiam annoP-.1,53- ., r
p. 621 B. Id. p. 580 B. -r \if AH? j .CT i Bishops of Merciorum Alfricus, Alferi ducis films, a regno expellitur. JElfric of Mercia banished. De tributo Danis soluto.

Anno Domini DCCCCLXXXVI. Bex Anglorum Ethelredus, qui, Payment Malmesb. Gest. Reg. probibente Sancto Dunstano. centum libras ab episcopo Rofensi ^.v6 , ^, ii Ifi5 nn i > -, -atitnelred ' o ofi4 extorserat, pro pace brevissima pensionem sedecim milium to the ' ' librarum persolvere compulsus est. Danes. De afflictione gentis Anglorum.

Flor. Wig. Anno Domini DCCCCLXXXVII. Duae pestes Anglorum gentem, Pestilence p. 580 B. febres hosninum et mortalitas animalium, afflixerunt, et clade and mur~ pervalida tarn populum aflficiendo quam jumenta consumendo, jjneland per omnes fines regni graviter contriverunt. De morte Sancti Dunstani, Cantuariensis archiepiscopi. Anno Domini DCCCCLXXXVIII. Beatissimus confessor Domini Death of et archiprsesul, Dunstanus, laudabilis vit^e cursum felici exitu S. Dunterminavit quartodecimo kalendas Junii ; 2 cujus miraculorum s an' IMalmesb. gloria in utero matris suae exordium habuisse legitur.3 De- His sancGest. Pont. nique sanctitatis ejus futuras [praasagus idem qui] rerum *^y eT^~ i. 19, p. 28. auctor T. . Deus, jocundo prodigio r . -j. *. j j- Lnativitatem ejusj praavemens, denced j^g -\ '' ^efore matri Dunstanum in utero gestanti filii nondum nati, quid birth. esset futurus, ostendit; nam. in die Purificationis beataa Virginis Marias, dum esset in ecclesia, prassente tumultu civitatis cum candelis accensis, presbytero ad oflficium altaris solemniter sacris ornamentis adornato, omnium repente luminaria seu casus sive Dei nutus exstinxit; omnibus igitur stupefactis, matris Dunstani cereus subito lumen accepit, caaterisque lumine communicato hilaritatem restituit. Ejus processu temporis cithara paxillo suspensa sine humano tactu,4 "Gaudent in caelis," antiphonae melodiam suaviter Id. p. 29. resonabat. Hie 5 quoque quascunque diaboli fraudes divino
1 Florence and the A.-S. Chron. give the death of bishop Kyneward or Cyneweard under the year 975. Sigar was abbat of Glastonbury. Malmesb. De Antiq. Glaston. eccles. pp. 325, 328 (Gale). 2 Junii] Julii, A. O. The next

Id. p. 580 c.

sentence, cujus . . . legitur, is introduced by the compiler. 3 legitur} leguntur, A. O. W. 4 tactu] tacta, A. 5 There is a somewhat similar legend in Osbern's life, c. 14, col. 424.

474

MATTH^EI PARISIENSIS

A.D. 988. spiritu prsevidens, diabolum in specie pulcherrimae mulieris C Legend of ad se venientem et in spiritu fornicationis ilium temptare Malmesb. , , . . . . . . . ., .,, the appear- volentem, ignitis. forcipibus per nasum arripuit, et, ilium Li Gest. ront. 19 ance of the tamdiu tenuit, donee in diversas et terribiles valde transmudevil to tatus formas, quod diabolus esset, evidenter ostendit; qui him.

tandem dimissus aerem corrumpendo turbavit, quod assistentibus fceda vestigia discedens reliquit. Defuncto igitur bea- Flor. Wig. JEthelgar tissimo patre Dunstano, successit ei Ethelgarus, qui primus ^'^"8> archbishop in Kovo monasterio abbas a beato Ethelwoldo Wintonise creatus, ^' of Canterpostea apud Seleseium pontificatus honorem suscepit, cui ad bury. Selesiensem ecclesiam Ordbrithus successit. Ethelgaro arcMepiscopo successit Alfricus. M]fnc Anno Domini DCCCCLXXXIX. Defuncto Ethelgaro, Cantua- Mahnesb archbishop riensi archiepiscopo, successit ei Alfricus, qui prius2 abbas 5rnter~ Abbendoniensis erat; de quo quod dicunt quidam,3 ipsum apud bury. Cantuariam proturbatis clericis monacnos posuisse, verisimile non videtur; constat enim monachos in ecclesia Sancti Salvatoris fuisse a tempore Laurentii archiepiscopi, qui primus beato Augustino successit. Mildredo successit Aldhanus.
Anno Domini DCCCCXC. Mildredo,4 Lindisfarnensi antistite, Mor.Wig. of Lindis- ex hac luce subtracto, Aldhunus ei successit. Per idem tern- p. 580 c. Id. MS. A., farne. pus Alfrico, Dorobernensi archiepiscopo, Siricius successit, p. 5804. Siric archbishop of qui Wiltoniensis prsesul antea erat. Eodem tempore suborta est discordia [inter] regem AngloCanterbury. rum Ethelredum et Bicardum ducem Normannorum, hac de De discor- causa; habuit rex Ethelredus Emmam, filiam prsedicti ducis, Mahnesb. dia orta Gest. Eeinter re- sibi matrimonio copulatam, qu.se regi duos filios Elfredum gum, ii. gem Ethel- genuerat et Eadwardum. Huic uxori suse rex adeo proteryus 165, 166, redum et erat, ut vix earn in cubiculo admittere dignaretur; ilia autem pp. 268, Bicarduni alti sanguinis progenie ducens originem in maritum tumebat, 269. ducem 5 .Norman- famamque viri sui apud patrem suum non mediocriter deni- (Not in grabat; unde idem dux quoscumque homines, clericos sive Malmesb.) laicos, de regno Anglorum, qui per terram suam transitum faciebant, capiens, quosdam interfecit et nonnullos sub carce1 et ilium] om. O. W. This is much fuller than Malmesbury's account of the legend. 2 prius] primus, A. The compiler has followed Malmesbury's error in placing JElfric here, though he gives Siric under the following year. 3 quidam] i.e. Flor. Wig. (MS. A. p. 5804), of Siric, from the A.-S. Chron. 4 Mildredo] An error for Alfsio, which Flor. has. 5 famamque . . deputavif] Introduced by the compiler.

CHRONICA MAJORA.

475

Malmesb. rail custodia deputavit. Hoc quoque discidium cum a Papa A.D. 990. Gest. Re- Johanne fuisset compertum, misit in Angliam Leonem, Tre- Interferf!P' llcn verensem episcopum, qui pacem firmam inter eos reformavit, !^ce | 165,p. 269. , . j- . j , , j -, Pope John et potentes jam dictos ad umtatem reduxit. De tribute Danis soluto. Flor. Wig. Anno Domini DCCCCXCI. Dani Gipeswicum depraadantes, The Danes p. 580 . ducem Orientalium Saxonum Brithonum apud Meldonam inter- at Ipswich, emerunt; quo audito, datum est * eis tributum decem milium Byj-^tnoth librarum per consilium Siricii, Dorobernensis archiepiscopi, et at Maldon. aliorum nobilium regni, ut a crebris rapinis, cremationibus, Tribute et hominum caedibus, quas circa maritima agebant, cessarent. P**1^to Sanctus Oswaldus archiepiscopus dbiit. Id.p 580E. Anno Domini DCCCCXCII. Sanctus Oswaldus, Eboracensis Death of archiepiscopus, pridie kalendas Martii ex hac vita transiens, regni c^lestis gaudia conscendit, et Wigorniae in ecclesia 0 york beataa Virginis Marias, quam ipse fundaverat, sepultus, Medmeshamensem abbatem, Aldulfum, habuit successorem. Eodem anno, ex praecepto regis Ethelredi, naves nrultae militibus electis munitae, Alfricum, Theodredum, Elstanum2 et Esewinum JElfric. duces illis praaficiens, praacepit ut irruptionibus resistere labo- Thored. rarent; verum dux Alfricus nuntium ad hostes mittens, rogavit ut ab insidiis sibi paratis praecaverent; sed cum tandem inter partes adversas navale praslium debuit committi, ipse wig setover dux proditor Alfricus clam omnibus Danicam profugit ad ^e fleet. classem; sed, instante necessitate, fcedam cum eis iniit fugam. 'S;fjl?on ^ Quos fugientes regis satellites insecuti, unam navem ex Danica f ' classe ceperunt et, omni in ea multitudine caesa, spoliaverunt; t^e Danes. sed aliis Danorum piratis fugientibus naves Londonienses occurrerunt et, commisso cum eis praslio, multa Danorum milia peremerunt. Insuper etiam Alfrici ducis navem cum militibus

et armis, ipso vix elapso, ceperunt. Eodemque anno obiit Death of Flor. Wig. felicis recordationis Ethelwinus comes, fundator coenobiifounderof PP. 58i A, Rameseiensis.
580 D.

De D<morwm> persecwtione.
Id. p. 581 c. Anno Domini DCCCCXCIII. Prsedictus paganorum acervus Ba- Ravages of anburgum fregit et spoliavit, Northannumbriam et Lindesiam
1 est] om. W. It is inserted by Par. in A. 2 So the Chronicles and Hor., except one MS., -which has Mlfga?-

rum. Flor. adds Wiltuniensem. JElfstan was bishop of London; JElfric, bishop of Wilton (i.e., Eamsbury) ; JEscwig was bishop of Dorchester.

476

MATTELKI PARISIENSIS

A.D. 993. devastavit; contra quos cum provinciales praelium essent com- Mor. Wig. missuri, duces exercitus Frane et Frithegistus, similiter et P- ^81 c. Grodwinus, quia ex Danica progenie nati fuerunt, suis insidias parantes, auctores fugse primitus exstiterunt. Hoc quoque JElfgar, son of anno, jussu regis Ethelredi, Algarus, praedicti Alfrici proditoris Mlfnc, blinded. filius, luminibus est privatus. De gravi tributo Danis soluto. Suanus rex Danorum et Anlafus Id. Invasion of Anno Domini DCCCCXCIV. Sweyn and rex Norwegensium, in die JSTativitatis beatae Marias, cum cogoOlaf. nibusl nonaginta quatuor Londonias advehuntur j quam mox p. 154. acriter invadentes, earn subjugare disponunt; sed a civibus cum magno suorum detrimento repulsi, ad Essexiaa, Cantias, Suth-Saxoniae, et Suthamtoniaa provincias furorem suum convertentes, eas spoliaverunt, et cassis populis graviter contriveThey are runt. Tune rex Ethelredus, consilio suorum, dedit eis penbought off sionem de tota Anglia collectam sedecim milium 2 librarum, ut a rapinis et caadibus hominum innocentum cessarent;3 tune red. rex Ethebredus Elfegum, Wintoniensem episcopum, et ducem Ethelwardnm ad regem Anlafum destinavit, quern ad villam regiam,4 ubi rex Ethelredus tune erat, pacifice perducentes, et5 Confirma- ad ejus petitionem sacro fonte intinguentes, ab episcopo contion of firmari fecerunt; iquem rex in filium adoptionis suscipiens, Olaf. regiis cum 6 muneribus honoravit, et deinde aestate superveniente ad suam patriam pacifice remeavit. Corpus sancti pontifieis GutJiberti in Dunelmum est translatum.
Translation of S. Cuthbert from Chester-leStreet to Durham.

Anno Domini DCCCCXCV. Corpus Sancti Cuthberti pontificis, Id.p.582B. sicut oraculo caslesti fuerat praaostensum, in Dunelmum translatum est, ubi et sedes episcopalis est deinceps constituta; tempore enim, quo Lindisfarnensis ecclesia ab 7 Inguar et Hubba devastata est, Eardulfus, tune iilius ecclesiae antistes, cum rebus quae in ecclesia erant, corpus etiam beati Cuthberti incorruptum tollens, per aliquot annos in sedibus vagabatur incertis, donee in loco, qui Cunegecester dicitur, episcopalis fiierat cathedra collocata. Acta autem sunt haac tempore magni regis Alfredi, ut8 superius est stilo exaratum.
1 cogonibus] coronibus, A.; Flor. has trieribus. 2 3 4 5 et.. . intinguentes] Introduced by the compiler. 6 cum] eum, 0. W. 7 ab] sub, W. 8 ut . . . exaratum] Added by the compiler.

milium] om. O. W. cessarenf] cessaret, W. A. Andover.

CHRONICA MAJORA.

477
A.D.996.

Ricardua dux Normannorum obiit.

Vit. Pontif. Anao Domini DCCCCXCVI. Gregorius sedit in cathedra Eo- Pope Gre~i* mana annis duobus. Eodem anno dux Normannorum Eicardus f0^^' Wilhamof pjT 3 TV ij. Death of Jumifeges [diem clausit supremum, quo apud Fiscannum sepulto, sue- mchard I. iv. 20, coil, c'essit filius ejus Eicardus], qui secundus dicebatur. of Nor823,824. mandy.

De misera depopulatione Danorum. Flor. Wig. Anno Domini DCCCCXCVII. Defuncto Sigaro, Wellensi ponti- Bishops of MS. A., fice,1 Alfwinus successit. Eodem anno septentrionalis Wallia, Wells. ?; ' Dorsetensis, Cornubiensis, Devoniensis provinciae, nullo ob-tjong Of t^e ' stante, a Danis igne et ferro cum casdibus hominum et rapinis Danes. D>' desolatae sunt, et coanobium, quod Tavistoch dicitur, est ignibus Tavistock devoratum. ?bbey burnt. De Gereb&rto apostata, Anno Domini DCCCCXCVIII. Johannes sedit in cathedra Eo- Pope John mana mensibus decem. Eodem anno successit ei Silvester, -^VII. Malmesb. q u j et G-erebertus, annis tribus et mense uno. Iste Gerebertus Gerbert, Gesta BeGallia natus apud Floriacum a puero monachus adolevit, Afterwards gum, u. . , , - , . .jj i. j 4. c T -oPopeSil167 p. 271. cpivsl tsedio seu cupidme ductus, de nocte iugiens ad Hispa- Yester II. 2 niam, ut astrologiam disceret, convolavit; quo cum pervenisId. p. 273. set, junxit se Grerebertus cuidam illius artis perito, qui libros ei astronomicos prsebuit ad scribendum. Erat autem inter csete- He carries ros codex unus totius artis conscius, quern nullo modo elicere ^a book poterat de manibus magistri; ardebat e contra Grerebertus in ? as/" concupiscentia libri, unde ad preces conversus, ubi nihil pro- his master, fecit, donaria magna offert et plurima pollicetur; sed omnibus a magistro promissionibus contemptis, Gerebertus nocturnas parat insidias, ut saltern furto codicem surripiat. Itaque magistrum, connivente3 etiam filia ejus quam4 amabat Gerebertus, patrem vino inebriatum lecto componit, volumenque sub cervicali stertentis positum Gerebertus abripuit et fugit. Magister somno excussus,5 indicio stellarum, qua erat arte peritus, insequitur fugientem; Gerebertus quoque ex stellarum inspectione magistrum se insequentem comperiens, sub ponte ligneo, qui prope erat, se abscondit pendulus et pontem amplectens ut nee aquam tangeret neque terram; ita quaerentis aviditate frustrata, magister domum revertitur confusus. Tune Gerebertus iter expediens venit ad mare, ubi, per incantationes
4 1 quam] quern, A. pontifice] episcopo, W., as Flo5 excussus~\ Altered to excussu in rence. 2 A. convolavif] convaluit, W. 3 connivente] convivantem, A.W.

Vit. Pontif.

478

MATTBuEI PAEISIENSIS

A.D. 998. diabolo advocate, homagium ei fecit, ut se a magistro inse- Malmesb. quente tutum ultra pelagum transportaret, quod factum est; Gest. Eeg. ii. 167, igitur Gerebertus Galliam repatrians publicas ingressus est p. 274. scholas, ubi multos prsedicandae scientias habuit discipulos. Id. ii. 168, His speak- Fertur de hoc Gereberto, quod fuderit sibi statuse caput, p. 275. ing statue. certa inspectione siderum, cum omnes videlicet planetas exordia Id. ii. 172, cursus sui meditarentur, et hoc caput non nisi interrogatum p. 283. loqueretur, sed verum vel negative vel affirmative pronuntiaret; ut verbi gratia, cum diceret G-erebertus, " Ero apostolicus ? " responderet statua, " Etiam;" " Moriar antequam missam " cantem in Jerusalem?" "Non." Hoc ilium ambiguo deceptum ferunt, ut nihil ante mortem cogitaret pcenitentise, qui confidebat de longo tempore vitas, nee prasvidit, quod est Bomaa ecclesia " Jerusalem " vocata, ubi cantatl missam Papa, His death, cum praatitulatur statio ad Jerusalem j ubi cum missam cantasset Gerebertus, lecto statim infirmatus decubuit, et statua consulta deceptionem suam et mortem cognovit. Advocatis igitur cardinalibus sua diu facinora deploravit, quibus inopinato stupore perculsis nee quicquam loqui valentibus, ille prae dolore ratione hebetata minutatim se dilaniari et membratim foras proici jussit; " Habeat," inquit, " membrorum officium, " qui eorum quaesivit homagium, nam animus meus nunquam " illud maleficium, immo sacrilegium, adamavit." De thesauro Octaviani. Legend of In diebus hujus Gereberti fuit prope Eomam in campo Id. ii. 169, a brazen Martio statua quaadam asnea, cujus 2 dextra manus digitum ha- P- 277 a treasure ^ens extentum, quern indicem dicimus, et scriptum in capite, at Borne. " Hie percute." Hoc illius temporis homines ita intelligendum putaverunt, quod in statua thesaorum invenirent, multis earn innocentem securium ictibus inaniter laniabant; sed illorum Gerebertus errorem aliter exponens, in meridie sole in centre existente, notavit quonam3 se umbra extenderet, et ibi palum fixit. Mox nocte superveniente, solo cubiculario laternam portante comitatus, eo contendit; ibi terram solitis incantationibus aperiens, latum ingredientibus introitum patefecit; conspexerunt ingens palatium aureos habens parietes, aurea lacunaria,4 aurea universa; vident milites aureos aureis tesseris p. 155. quasi animum oblectantes, regem quoque conspieantur metallicum cum regina discumbentem, apposita fercula, ministros astantes, pateras multi ponderis et pretii, ubi naturam vincebat cantat] cantant, W. cujus dextra manus] So altered by the compiler from, deztrce manus, and 110 verb added at the end.
2 1

quonam] quo, W. Far. has vel laquearia hi the margin.

4

CHRONICA MAJORA.

4*79

Malmesb. opus; in interior! parte domus, lapis carbunculus tenebras A.D. 998. Gest. Reg. n0ctis fugavit; in contrario angulo stabat puer arcum tenens Legend of 9 ? ?' extento nervo et intenta sagitta, ita quod in omnibus nostrum ai"razen P- 2 <7. . .P ? i j. j. j. statue and temptantibus intuitum1 ninil erat quod impune posset tangi, etsi a treasure. posset videri; continuo enim ut quis manum ad contingendum aptaret, videbantur omnes imagines Ql& prosilire et impetum facere in praesumptorem. Quo timore pressus G-erebertus, a rebus abstinuit concupitis'; sed cubicularius cultellum artificiose nimis operatum, quod mensas vidit superpositum, arripiens, arbitratus in tanta copia parvum latrocinium posse latere; verum mox omnibus imaginibus cum fremitu exsurgentibus, puer emissa sagitta in carbunculum tenebras induxit, et nisi ille monitu domini sui cultellum reicere accelerasset, graves ambo poenas pertulissent. Sic, non satiata G-ereberti cupidine, reversi sunt confusi, gressus eorum laterna dirigente. De Gambia depopulatione. Flor. Wig. Anno Domini Dccccxcrx. Paganorum exercitus nefandus Siege of p. 582 D. Cantise occidentalem plagam ferme totam demoliti sunt, unde Rochester [ad] Eofensium urbem devecti, earn obsidione vallaverunt; j^^ contra quos Cantuarienses destinati asperum cum eis conflictum inierunt; sed, hinc inde multis interfectis, Dani tandem victoriam reportarunt; contra quos rex Ethelredus exercitum dirigens, parum vel nihil profecit. Hex Efhelredus2 Monies insulam subjugavit. Id. p. 583 A. Anno Domini M. Classis Danorum prasfata Normanniam The Danes hostiliter petivit; quo audito, Ethelredus rex Anglorum interim attack NorMonise insulam sibi potenter subjugavit. (Conquest of Man by De persecutione Danica, et inventione Sancti Ivonis. * '

Id.

Anno Domini MI. Memoratus paganorum exercitus, de Nor- The Danes mannia rediens, Exoniensem3 urbem obsedit, sed, civibus Desiege viriliter resistentibus, recesserunt; contra quos Devonienses, ^xeterSumersetenses, Dorsetenses congregati, in loco qui Penho Battle of dicitur, certamen cum hostibus commiserunt, ubi Dani, multa ex Anglis illata strage, victoriam habuerunt; inde pagani ad nostrum temptantibus intuitum] cum oculos spectantium ars pretiosa raptaret, Malmesbury. 2 Bex Ethelredus] RexAlfredus,
1

W.; De Cantie fredus, A., repeated from the previous heading. 3 Exoniensem] Oxoniensem, A.

480

MATTH.EI PARISIENSIS

A.D. 1001. Wectam insulam curstim dirigentes, illam totam cum vicinis Flor. Wig. The Danes provinciis, nullo obsistente, rebus omnibus spoliarunt. Eodem P 583 Bt ^ ^sle anno inventum est corpus Sancti Tvonis, episcopi et confessoOf Wight. . . 1 1 1 J TIT The body ris' oc*avol kalendas Man. of S. Ives found. Rex Ethelredus Danis tributum dedit. The Danes Anno Domini MIL Rex Ethelredus, consilio prhnatum suo- Id. p. 583c bought off. rum, Danis pro bono pacis tributum viginti quatuor milium Transla- librarum solvit. Eodem anno Adulfus, Eboracensis arcbiepition of S. scopus, Sancti Oswaldi archipraesulis reliquias de sepulcbro Oswald. levavit, et decimo septimo kalendas Maii in theca, quam Death of paraverat, honorifice collocavit. Nee multo post idem archiarchbishop episcopus, ex hac luce translatus, Wlstanum, Wigorniensem Aldulf. antistitem, habuit successorem ; Wlstano ad Wigorniensem Mahnesb. ecclesiam successit Leofsius. ^ont'*"' p. 250. -n i i i' Discovery Eodemque anno mventus est non procul a ccenobio of the body of S. Ives Rameseise Sanctus Yvo, cujus inventionem cum non at Ramsey. reverenter acceptasset abbas 2 RaraeseisB, graviter puni-

tus est.
Descriptio Uadrici proditoris. Eadric earl Anno Domini MIII. Eex Anglorum Ethelredus ducatum Mer- Mahnesb. of Mercia. ciorum Eadrico cnidam proditori, cognomento Streonge,3 dedit, ^est- ?e" cui non nobilitas sed opes regis gratiam emerunt; erat autem jgg ' 25" iniquus ille ftex nominum, dedecus Anglorum, bilinguis, versutus, secret! disseminator, dissimulare doctus, fingere paratus; ssepe ad hostes missus ut pacis mediator, pugnam accendit; sed de his omnibus infra dicetur. FoundaHoc etiam anno Wilfricus, vir magnse sanctitatis et tion of auctoritatis, sibi providens futura perpend endo, nobile Burton abbey. coenobium de Burtuna super fluvium de Trentam fundasse perhibetur et multis possessionibus ampliasse. Dani sine contradictione prcedas agunt. Pope John Anno Domini MTV. Johannes sedit in cathedra Eomana annis Vit. Pontif. XVIIL quinque. octav. kal. Mali] Introduced by the compiler from the Historia Bamesiensis, cap. hrviii., p. 431 (Gale).
1 2 i.e., Eadwith, afterwards bishop of Dorchester. 3 cognomento Streona] Introduced from Flor. Wig. p. 584 .

CHRONICA MAJORA.

481

Hen. Hunt. Quo utique anno Dani exarserunt crudelitate inaudita, An-A.D. 1004. \i. p. 752 B. gliam totam sicut locustse cooperientes, omnia spoliantes, ho- Ravages of mines neci tradentes, nee fait inventus quisquam qui hostibus the Danesobviaret. Fames Angliam mvasit. Id. p. 752 c. Anno Domini MV. Tanta famis miseria Angliam invasit, Famine in Marian. quantam nullus hominum earn meminit invasisse. Eodem England. [anno] Henricus Eomanum adeptus imperium imperavit annis gmneror ' emperor. viginti duobus. Nota proditionem in convivio.1 Flor. Wig. Anno Domini MVI. Defuncto Siricio2 Oantuariensi archiepi- JElfheah p. 584 D. scopo, Alfegus, Wintoniensis episcopus, successit, et3 Elfego El- archbishop sius. Eodem anno dux perfidus Eadricus cognomento Stren 4 ^^J**1 er~ ducem nobilem Ethelstanum apud Scrobesberi ad magnum, Treachery quod paraverat,. convivium invitavit, ad quod cum invitatus Of Eadric. venisset, quarta convivii die ipsum in silvam venatum duxit, ubi, cunctis circa venationem occupatis, quidam carnifex, nomine Godwinus, cognomento Porthunte,4 quern Eadricus ante donariis corruperat, ex insidiis subito prosSliens, ducem Ethelstanum nefarie nimis peremit, In cujus rei ultionem, duo filii ejus, jussu regis Ethelredi, excoecati sunt. Rex Ethelredus petunia pacem obtinuit. Hen. Hunt. Anno Domini MVll. Swanus, rex Danorum, vir potens et Ravages of vi. p. 752r>. crudelis, cum magna classe venit in Angliam, quern ubique Swege comitabantur praedatio, combustio, et occisio; infrenduit An- ^ CQUU_ glia tota, velut arundinetum Zepnyro vibrante collisum, try. unde5, rex Ethelredus confusione magna constrictus,6 pecunia Money pacem ad tempus, quam armis non potuit, adquisivit. P^01 , . . . b y _ re(j. This is the title in "W. The scribe of A. has carelessly repeated that belonging to the next year. 2 Siricio'] This error seems introduced from Malmesbury, GestPontif. i. 20, p. 32, as Florence, following the Chronicle, has correctly Alfricus. See Mr. Hamilton's note on Malmesbury, p. 32. 3 et. . . JB/szas] From Malmesb.
1

Gest. Pont. ii. 75, p. 162, the compiler confusing this Elfegus with the earlier bishop of that name. Florence has Kervulfus correctly. 4 Both these additions have been introduced by Paris from Florence. 5 This sentence is the compiler's own, though the material is in Huntingdon and Florence. 6 constrictus} constenjatus, W.
H H

482
A.D. 1008.

MATTREI PAEISIENSTS Ut rex Ethelredus naves fecerit fabricari.

Anno Domini MVIII. Bex Anglorum Ethelredus per totam Hen. Hunt, Tribute of ships Angliam jussit parari ex trecentis et decem hidis navem vi. p. 753 A. through unam, et ex hidis octo galeam unam et loricam. Eodem Flor. Wig. the counp. 585 D, tempore frater perfidi ducis Eadrici cognomento Stren,1 try. Brithricus, homo lubricus et superbus, Wlnothum regis ministrum injuste aecusavit, qui, ne caperetur, fugam 2 iniit, et, viginti navibus adquisitis, piraticam vitam egit regemque3 se insequentem multo tempore vexavit. Sergius papa creatur.. Pope Ser- Anno Domini Mix. Sergius sedit in cathedra Eomana annis Vit. Pontif. gius IV. duobus et mensibus novem. Eodem4 anno defuncto Brithrico, Flor. Wig. Bishops of gireburnensi r pontifice, Elmarus successit.. p. 621 A. Sherborne. De victoria proditione obtenta. The Danes Anno Domini MX. Novus Danorum exercitus apud Gypes- Hen. Hunt, at Ipswich. wicum veniens in die Dominicse Ascensionis, prasdis ibidem vi- P- 753 c. vacabat et rapinis. Congregati sunt contra eum ad pugnam Flor. Wig. dux Ethelstanus, sororius regis, Oswi et Eadwi et Wlferus ? 586 D. consules, et multi cnm eis bellatores; sed, Anglis fugam non Their vic- meditantibus, Turketillus patre Danus fugam primus incepit; tory and subsequent unde Dani victoriam adepti Est-Angliam et Grantebrege cum ravages. ipsis paludibus pervagantes, rapinis queeque sibi obvia'et inp. 156. cendiis devastabant; deinde versus occidentem divertentes, provincias Huntendonensem, Bedefordensem, Bukingehamensem, Oxoniensem depopulatione misera contriverunt. De passione Sancti Alfegi, archiepiscopi et martyris. The Danes Canterbury. Anno Domini MXI. Cum jam dicti iniquitatis ministri prse- Id. p.58?B. scriptam depopulationem complevissent, Cantuariam obsidione vallaverunt; vicesimo autem obsidionis die, per insidias Almari, ejusdem provincise archidiaconi, quern archiepiscopus Alfegus prius, ne morti traderetur, eripuerat, pars civitatis
1 This is introduced by Paris from Florence. 2 caperetur fugam) fugam caperetur, A. 3 regemque . . . vexavif] Introduced by the compiler. 4 This is put down to the present year through a confusion with the bishops of Selsey, a change in whom is mentioned by Florence this year, MS. A. p. 586s, the successor's name being Almarus.

CHRONICA MAJORA. Flor.,Wig, incenditur, deinde tpta capitur, homines jugulantur, alii flam-A.D. 1011. p. 587'B. mis devorantur, alii de muris prascipites dantur, plures per

verenda suspensi deficiunt, parvuli a maternis uberibus avulsi aut lanceis in altum projecti excipiuntur, aut minute in frusta conciduntur,. maironee per plateas cruribus distractee, demum ignibus injectae, moriuntur. Inter hasc Alfegus civitatis archi- Capture of episcopus capitur, vincitur, trahitur, et variis suppliciis cruciatur; Almarug, abbas Sancti Augustini, abire permittitur. Godwinus, Kofensis episcopus, et Leofrona, Sanctee Mildredae abbatissa, cum monachis et utriusque sexus turba innumera capiuntur; exinde ecclesia Christi spoliata comburitur, grex monachorum, turba virorum et mulierum necnon paryulorum decimatur, novem trucidantur, vitge decimus reservatur; quatuor monachis et viris octingentis decimatorum summa completur. Populo itaque cseso, urbe spoliata et tota concremata, arehipr^sul Alfegus vinctus extrahitur, impellitur, sauciatur, His marad classem perducitur, in carcerem retruditur, et per menses tyrdom. septem ibi torquetur, ut l se ad redimendum lacessitus injuriis cogeretur; sed inter hsec omnia, in populum infidelem ira divinse clenlentise ita dessevit, ut ex eis ad duo milia per interaneorum dirissimos cruciatus prostraret; sed cum nee sic proditores nefandi ad pcenitentiam fuissent provocati, Danus Id. p. 587 B. quidam, Thrum nomine, cum videret sanctum archipraesulem tantis affligi tormentis et quasi mori non posse, impia pietate commotus, securim capiti ejus infixit, et ab archiepiscopo constanter Christum confitente2 martyrem gloriosum efliciens, Osbern, animam exultantem ad cselos transmisit. In loco quoque pasVita S. sionis, lignum aridum cruore ejus respersum, cum sub unius Elphegi, noctis termino reviruit et frondes cum foliis emisit, infideles, c. 14, col. viso miraculo, perterriti sunt, et corpus sanctissimum certatim 385. (Migne's deosculantes Londoniis illud vehi permittunt, ubi et honestse Patrologia, traditur sepulturee. Deinde, decurso decem annorum spatio, cxlix.) Cf. Id. 15, idem corpus ab omni corruptionis labe immune levatum Cancol. 386. tuarise defertur decentius collocandum, ubi usque in prassens tempus recens durat sanguis, et corporis integritas illibata. Post hsec, invalescente per totam Angliam generali perse- Tribute to e Flor.Wig. cutionis rabie, perfidus dux Eadricus et omnes cujuscunque P*"* ^ anes> p. 587 D. ordinis et dignitatis primates, ante Paschalem solemnitatem apud urbem Londoniarum congregati, tamdiu ibidem cum rege moram fecerunt, quousque Danis tributum quadraginta octo milium librarum eo pacto persolvissent;
2 ut . . . cogeretur] Introduced | confitente] confitentem,A. O. W. by the compiler. H H 2 1

484

MATTH.EI PARISIENSIS

A.D. 1011. Tit1 Dani omnes qui in regno erant pacificam haberent cum Treaty Anglis ubique cohabitationem, et essent utriusque populi quasi with the cor tuium et anima una. JEac quoque conventione utrobique Jjanes. obsidibus confirmata et iuramentis, rex Danorum Suanus reDeparture versus es n of Swegen * ^ terram suam, et sic rabies persecutions in Anglia aliquandiu respiravit. De chorea quadam nefanda per inobedientia/m facto/. Legend of Anno Domini Mxn.2 Cum in villa quadam Saxoniae nomine Malmesdancersin Colevize,3 in qua est ecclesia Sancti Magni martyris, cujus *>ur. Gesta festum celebratur xiv. kal. Septembris, in vigilia Domi- iiCf^' nicae IvTativitatis parochia convenisset, ut obsequiis interesset p. 285. divinis, presbyter, nomine Eobertus, de more primam demnm missam solemniter incboavit; et ecce quindecim viri cum feminis tribus in coemiterio cboreas ducentes, et sseculares cantilenas perstrepentes, presbyterum adeo impediebant, ut ipse cantantium tumultus inter sacrosancta missarum solemnia altius resonaret. Denique cum a Eoberto presbytero mandatum haberent ut tacerent, et ipsi silere contempsissent, imprecatus est presbyter, iratus dicens, "Placeat," inquit, "Deo et Sancto " Magno, ut ita cantantes permaneatis usque ad annum evo" lutum." Quid ergo? Yerba sacerdotis pondus adeo babuerunt, ut Jobannes, ejusdem presbyteri filius, sororem suam nomine Merset cum aliis cantantem per bracbium arripiens, ut earn abstraberet, cum recedere non potuit, bracbium a corpore evulsit, sed inde gutta sanguinis non exivit; ipsa itaque per to turn annum cum czeteris permansit, et cboreas ducens cantavit; pluvia super illos non cecidit, non frigus, non calor, non fames, non sitis, nee lassitudo illos affecit; indumenta eorum vel calciamenta non sunt attrita, sed quasi vecordes jugiter cantaverunt; prius ad genua, ac demum usque ad femora, in terram dimersi fuerunt; fabrica quasi tecti domicilii aliquando erigebatur, nutu Dei, super eos ut pluvias arceret. Tandem, evoluto anno, Herebertus, Coloniensis arcbiepiscopus, a nodo, quo mamis eorum ligabantur, eos absolvit, et ante altare Sancti Magni martyris reconciliavit. Filia presbyteri, cum aliis duobus, continue spiritum exbalavit; caeteri tribus diebus et noctifeus dormierunt; aliqui postea obierunt et miraculis claruerunt; qiiidam vero poanam suam, membrorum
1 This is peculiar to the com- "riographumcontigit anno Christi piler. " MXXI." 2 3 Par. has in the margin, "Hoc The name of the village is not " miraculum secundum alium histo- in Malme'sbury. .

CHRONICA MAJORA.

485

suorum tremore, prodiderunt. Legant hoc illi qui per votum AD. 1012. obedientise astringuntur, quantum sit vitium transgressio mandati superioris.1
Item aliud exemplum inobedientice. Malmesbur. Gesta
ii. 175 p. 286.

Imperator Henricus,2 Dominica, quse 3 Quinquagesima dici- Story of , venatum pergens, ad oram silvse cuiusdam solus, disfavoured . . . -1 i 4. persis socus, devenit; juxta quam silvam ecclesiam content- prjest ma^e platus, eo contendit, militemque se ease mentiens, missam archbishop simpliciter a presbytero rogavit. Erat autem presbyter ille of Cologne prseclarus religione, sed adeo deformis corpore, ut monstrum ^7 tne . . emperor. potius quam homo videretur ; quem cum imperator diligenter inspexisset, coepit vehementer admirari quare Deus, a quo forxnosa cuncfca procedunt, sineret conficere sua sacramenta hominem tarn deformem ; sed mox cum, missa inchoata, ad versum ilium tractus perventum fuisset, quod a puero cantabatur, " Scitote quoniam Dominus ipse est Deus," sacerdos puerum increpans, quod negligenter cantaret, excelsa voce dixit, "Ipse fecit nos et non ipsi nos," quo dicto repercussus imperator et presbyterum prophetam esse existimans, ilium, multum renitentem, in Coloniensem archiepiscopum sublimavit, qui susceptum archiepiscopatum religione sinral et dignis sedem moribus exornavit. Nam in monasterio sanctimonialium urbis illius erat puella quaedam, parentum studio potius quam propria devotione conversa, quse gestu sseculari et alloquio dulci4 p. 157. multos5 ad se amatores invitabat; quorum unus, quem opum congeries et alta progenies ad libidinem accenderant, puellam abductam loco justas conjugis tenuit et amavit. Prasteriit multum temporis, sed tandem res gesta Hereberto archiepiscopo nuntiatur ;6 sed cum de mandate, [ejus] ovis ovili restituta fuisset, non multo post in absentia archiepiscopi de monasterio abripitur . superioris^ This is written by Paris over an erasure. W. has " ad obedientiam sunt con" nexi, ut quantum sit inobedien" tise cognoscant." O. has this with malum after inobedientice. The sentence is not in Mahnesbury. From this point to the year 1064, MSS. O. W., though taken from a common source, have many verbal differences from MS. A., besides omitting several passages entirely. An accurate collation (as a specimen) has been given to the end of the present year 1012; afterwards the more important variations only are given. 2 The name of the emperor is not in Mahnesbury. 3 A. inserts in. 4 dulci] fallaci, O. W. 5 multos'] plurimos, W. 6 The name of the archbishop is not in Mahnesbury.

MATTHJEI PAKISIENSIS

A.D. 1012. a juvene supradicto; tune in ilium excommunicationis sententia Mahnesb. Legend of promulgatur, ita ut nullus concivium suorum cum eo loqui Gest. Eeg. an illvel cum eo audeat convivari. Quam juvenis sententiam parvi "' gg*?' favoured 1 priest made pendens, ad praadia sua remotiora recessit, ubi cum excommunicata sua vitam flagitiosam peregit ;2 sed cum Deus. tandem archbishop of Cologne. archiepiscopum ad se vocare dignatus est, et gravi dolore3

detentus lecto decumberet, convenerunt undique compatriots ut extrema beati viri benedictione fruerentur; solus ille libi dinosus venire non prassumens4 subornavifc alios, qui pro se loquerentur, ut mereretur absolvi. Sed cum nomen juvenis archiprassul audivit, ingemuit, et hsec verba subjecit, "Si " miser ille maledictam mulierem deseruerit, sit absolutus; 5 si obstinatus perstiterit, sit anno sequenti, hac eadem die et hora, qua ego decedam, ante Deum paratus de commissis reddere rationem; videbitis autem me, quando signum ad sextam horam pulsaverit, de corpore migrare.6 Jtfec fides. defuit verbis viri Dei, sed et ille7 hora, qua praedixerat, defunctus est, et miser ille juvenis, anno evoluto,8 eadem die et hora cum arnica percussus fulmine expiravit. Pope Bene- Eodem anno Papa Benedictus sedit in cathedra Bomana Vit. Pontif. dict VIII. annis xii.9 Eodem anno Livingus, qui et Ethelstanus, Wellensis TQ^ *"' Lyfing archbishop episcopus, archiepiscopatum Cantuariaa suscepit, et loco ejus MS. A. ' 10 p. 588 2, of Canter- Ethelwinus episcopus Wellensis consecratur. p. 621 A. bury. Quod Dani per totam Angliam perimuntur.
Massacre of the Danes.

Hoc denique anno, Huna quidam, regis Anglias11 Ethelredi militias princeps, vir strenuus et bellicosus, qui sub rege regni negotia disponenda susceperat,12 videns Danorum insolentiam, qui jam post pacem factam per totam Angliam adeo superbiendo13 invaluerant, quod uxores virorum nobilium14 et filias vi u opprimere et ubique ludibrio tradere prassumpserunt, accessit perturbatus ad regem et querelam super his16 deposuit lucturecessit] divertit, W. peregii] protraxit, 0. W. 3 dolore] languore, 0. W. 4 non prcesumens] contempnens, O. W. 5 W. inserts et. 6 migrare'] commigrare, O. W. 7 sedetilU] quia, W. 8 evoluto] revoltito, W. 9 sedit . . xii.'] Eomanam adep2 1

tus cathedram annis xii. earn rexit, O. W. 10 Eodem.. consecratur] om. O.W. The following chapter is peculiar to the cbmpiler. 11 Angli(K\ om. O. W. 12 qui . . susceperat] om. O. W. 13 superbiendo~] om. O. W. 14 O. W. ins. regni. 15 vi] violenter, W. 16 W. ins. coram eo.

CHKONICA MAJORA.

487

osam. 'Tune rex, non mediocriter commotus, ejusdem Hunse A.D. 1012. consilio1 misit litteras in omnes fines regni, mandans nationibus singulis et 2 universis, ut 3 sub una die, in festo Sancti Bricii episcopi, omnes Dani per Angliam constituti, furtivo impetu4 morti trader entur ; ut 5 simul et semel ab oppressione Danica omne genus liberaretur Anglorum.6 Sicque Dani, qui firmo foedere 7 paulo ante utrinque jurato cum Anglis pacifice habitare debuerant,8 opprobriose nimis sunt perempti, [et] mulieres cum liberis 9 ad domorum postes allisi miserabiliter animas effuderunt. Cum igitur hujus decreti sententia apud urbem Londoniarum absque misericordia10 exequeretur, fugerunt multi Danorum ad quandam ecclesiam in civitate, ubi omnes sine pietate u ipsis astantes altaribus sunt perempti ; sed quidam juvenes ex natione Danica, ad navem quandam fugientes, Daciam petierunt, et regi S.uano cruenta suae gentis nuntiantes exitia, ipsum ad lacrymas commoverunt; vocatisque12 cunctis regni principibus, omnem rei gestae seriem illis 13 exponens, quid agendum consulerent, diligenter inquirit; qui omnes, quasi uno ore conclamantes,14 decreverunt propinquorum suorum et amicorum sanguinem fore ulciscendum. Auxit prgeterea hujus perturbationis rabiem mors Gunnildis, Murder of sororis Suani regis, quee nuper in Anglia fuerat interfecta in Gnnhilda, Malmes- hunc modum. Erat autem Gunnildis prasfata Palingo comiti,15 oS er bur. Gesta nobili viro, lege conjugal! copulata, quaa prioribus annis, cum v ro l6 i Angliam ingressa, fidem Christi et sacramentum baptis'77 matis ibidem suscepit. Hsec virago prudentissima, pacis inter p. 289 Anglos et Danos mediatrix existens, sese obsidem cum17 viro et unico quern habebat filio, regi Ethelredo ad pacis securitatem dedit ; hsec a rege cum essent Eadrico duci nequissimo 18 ad custodiendum commissa, post dies paucos in ejus prassentia H. consilio'] per e. H. consilium, W. 2 singulis ef] om. W. 3 uf\ quatinus, W. 4 furtivo impetu} subito impetu facto, W. 5 W. ins. nullo superstite, and O. W. ita before ut. 6 O. W. ins. in cevum. "' firmo foedere] om. O. W. & firmo . . debueranf\ paulo ante cum Anglis addito juramento, fuerant confoederati ut pacifice cum illis habitarent, O. W. 9 fiberis] parvulis, O. W.
10 1 1 12

misericordia] pietate, O. W. sine pietate'] om. 0. W. vocatisque] qui convocatis, O.

mis'] om. O. W. conclamantes] acclamantes, O

W.

13

14

W.

O. W. ins. Danico. lege . . viro} om. W., though inO. 17 cum ... filio'] Introduced by the compiler. The whole is enlarged from Malmesbury's account. 18 nequissimo'] om. O. W.
16

15

MATTH.EI PAEISIENSIS A.D. 1012. virum suum cum filio quatuor fecit lanceis jugular! proditor Malmesb. Ule Eadricus ' 1ui l et illam norissime decapitari prajcepit. Ctest. Beg. ]\fuiier2 Ver0j mortem3 forfci animo perferens, dum 4 moritura "' 339 non expalluit, nee mortua consumpto sanguine vultus sui serenitatem amisit; veruntamen moriens fiducialiter pronuntiavit, quod sui sanguinis effusio magno toti Anglias fieret detrimento. His igitur de causis rex 5 Suanus, vir crudelis'et ad sanguinis effusionem pronus, ad 6 vindictam animatus, cunctos suse ditionis 7 bellatores invitari 8 fecit, missisque cum litteris 9 ad exteras regiones veredariis, milites bellatores 10 lucri cupidos et animis leves, ad hanc expeditionem venire mandavit.

De Sancto ^Elphego archiepiscopo CantuaricB et martyre. History Ipsis Quoque temporibus Sanctus Aelpheerus monaand mar- , . . . . . TT tyrdomof ciius nnnfic83 sanctitatis, procurante ventanse civitatis S. ^lf- episcopo Ethelwaldo, et sic volente Eadgaro rege, monachorum amatore et coenobiorum fundatore, factus est abbas Dorheorste. Rege autem Adgaro defuncto, efc filio ejus Eadwardo substitute sed cito fraudulenter interfecto, successit ^Ethedredus in regno, qui beato -^Elphego donavit monasterium in civitate qu.se Bathan dicitur, ubi profuit et praefuit abbas ordini monaehorum. Postea vero procurante Sancto Wlstano archiprsesule Cantuarise, beatus ^Elphegus creatus est episcopus "Wintonise. Qui postea, beato Dunstano migrante ad Doninum, consecratus est in archiepiscopum Cantuariee; ubi cum sex annis feliciter rexisset Dei ecclesiam, a Danis eum incessanter persequentibus occisus est. Excerebravit enim unus eum securi Danica, Sabbato Paschalis ebdomadsB advesperascente. Corpus autem
5 jugulari . . . qui"] idem proW. ins. Danorum, 6 ditor Eadricus crudeliter jugulare, From here to the end of the O, W. paragraph is due to the compiler. 2 Mulier'] Gunnildis, O. W. 7 ditionis"] potestatis Tiros, W. 3 8 mortem] mortis discrimina, O. invitari'] convenire, W. 9 W. 0. ins. suis. 4 10 dum] om. O. W. bellatores'] probos et, W.

CHKONICA MAJORA.

489

ipsius in ecclesia Cantuarise veneranter tumulatur, et A.D. 1012. ipsius reverentia Deo gloriosius impenditur ministerium.
Quod rex Danorum Swanus Angliam subjugavit.
Flor. Wig. Anno Domini Mxm.1 Suanus tyrannus, rex Danorum, cum Arrival of. p. 588 A. classe valida mense Julio mare ingressus, ad Sandwici portum Swegen in in Anglia applicuit; ubi paucis commoratus diebus, Est-Anglia n & an circumnavigata, Humbrse fluminis ostium intravit, a quo flumen Trente ingrediens, ad Gainesburc villam navigavit, et ibidem navium suarum stationem composuit; ibi Canuto filio suo classem commendans,2 ipse ad provinciarum depopulafcionem de navibus exivit. Cui continuo Northanhumbrenses, Lindesienses, Fifburgenses primitus subjectionem fecerunt, et mox, cum non haberent defensorem, omnis populus, qui habitat a parte aquilonali strata publics quse Wathlingestrate dicitur, ad deditionem compulsi manus dederunt, et fidelitatem, datis obsidibus, juraverunt; deinde versus austrum expeditionem movens,3 siiis omnibus edictum proposuit, ut agros fructiferos 4 devastarent, villas cremarent, lucos et pomeria succiderent, ecclesias spoliarent, quicquid masculini sexus ad manus veniret jugularent, feminas ad suam explendam libidinem reservarent; sicque ministris ejus ubique ferina rabie debacchantibus, ad Oxoniam tandem pervenit; qua civitate levi conamine subjugata, fideli-Oxford and tatem et obsides inde recepit; et inde Wintoniam transiens, Winchesearn subjugavit, et securitatem a civibus et provincialibus, t ,. prasstito juramento, extorsit. Tune cum gloria magna ad urbem Londoniarum castra dirigens, multis modis earn vel P- 158. violenter capere vel dolo studuit expugnare; sed in primo adventu suo multi suorum in Thamensi flumine submersi perierunt, quia, nimia temeritate prseventi, nee pontem nee vadum quserere voluerunt. Eex vero Ethelredus, qui in civitate tune Defence of erat, aliud non habens refugium,5 cum civibus urbis moenia Condon, viriliter defendens, omnem spem Suano civitatem obtinendi ademit; qui festinanter inde recedens, prius ad Walingefordiam ac deinde ad Bathoniam, canina rabie sssviendo et obvia
3 4

There are minute variations with O. W. throughout this chapter. 2 classem commendans^ classe cum armatis non paucis commendata, W.

movens"] dirigens, O. W. fructiferos] om. O. W. 5 aliud. . . refitgiwn~\ om. O. W. It is not in Florence.

MATTILEr PARISIENSIS A.D'. 1013. sibi quasque cbnterendo properans, exercitum suum refrige- Flor. Wig. rando aliquandiu ibidem resedit'; ubi comes Devoniensis Almarus, et omnes occidentalis regni potentes cum ministris regis, ejus tyrannidem metuentes, venerunt ad eum, et datis. obsidiSwegen bus pacem ab eo petierunt.1 Omnibus igitur pro velle dispositis, king of the English. cum 2neminem sibi resistere cognovisset, regem se jussit Anglorum appellari, dum non fuit alius, qui pro jure regni decertare vel se regem confiteri ausus fuisset. Terror of Inter3 hsec omnia, rex Anglorum Ethelredus jacebat in urbe JEthelred. Londoniarum,4 inertia torpens, timidus et suspiciosus, nulli se committere ausus, de morte fratris sui Sancti Eadwardi conscientiam habens cauteriatam, ne citius divinam sentiat ""ultionem ; exercitum congregare vel contra hostes ducere non audebat, metuens ne nobiles regni, quos injuste exhaaredaverat, in campo eum relinquentes, hostibus traderent ad damnandum. Hasc misera conditio misero regi fuit.5 Quod vex Ethelredus ad Normanniam fugit. ^thelred flies to the L'ofWight, and sends Emma and her children to Normandy. Eadricwith them. Tandem rex tot perturbationibus confossus, recessit clanculo Malmesh. a civitate Londoniarum, et prius ad Suhamtoniam ac postea ad Gest. Beg. Wectam irisulam navigavit ; et inde reginain suam Emmam u< ^IJ' in ITormanniam ad ducem Eicardum fratrem suum, cum filiis j?iOTf suis Elfredo et Eadwardo, et eorum magistris Alcnuno, Du- p. 588 E. nelmensi 6 episcopo, et abbate Medmeshamensi Alfsio dirigens, cum. honore et reverentia ab ipso duce sunt recepti ; Eadricus ' (^ot *n/ quoque, regis Ethelredi consanguineus, cum militibus septies KorenceO viginti cum regina ut custos ejus transfretavit, ubi cum ipsa duobus annis residens, ei magnifice ministravit. JSthelred Sicque illis mense Augusti mare transeuntibus, Ethebredus Mahnesb. goes to cum classe sua in insula Wecta remansit usque ad ISTatale ^est- EegNormandy. Domini, si bona de eis nuntia audierit, reginam et filios con-11* III'1 tinuo secuturus. Unde mox ut a partibus transmarinis audivit Bicardum ducem sororem et filios suos cum magna hilaritate suscepisse, rex Ethelredus mense Januario in Normanniam a datis .'. petierunf] pacem cum datis obsidibus pepigerunt, O. W. 2 Anglorum] Anglise, O. W. 3 This chapter differs very much from O. W. It is peculiar to the compiler. 4 O. W. ins. confusus. 5 Hcec . . . . fuif] This is not

in W., and the title following is placed in W. before Inter hcec omnia above. 6 This is from Malmesbury, as Florence says Alfhuno, Lundoniensi
7 This mention of Eadric is peculiar to the compiler.

CHRONICA MAJORA.

491

Malmesb. transiens miserias suas sedulitate et consolatione duels mag-A.D. 1013. Gest. Reg. nifici sublevavit.1 ii. 178, p. 292. De morte Swani miserrima et fuga suorum,? Id. ii. 179, Anno Domini MXIV. Suamas tyranmis, ut prasdiximus, inva- Death of p. 295. gain Angliam csedibus et rapinis urgebat, provincialium prius Swegen. substantiam rapiendo, et nobiles postea proscribendo; sicque opes tarn privatae quam publicse 3 ad naves cum obsidibus de* portantur, quod evidenter apparuit Suanum naturalem non esse dominum, sed tyrannum. Hsesitabat populus quid faceret; quia si bellum qusereret, non haberet ductorem; si subjectionem eligeret, rectorem tyrannum haberet;4 sed necessitatem habentibus propitia divinitas non permisit diu Angliam in tot calamitatibus fluctuantem; siquidem idem tyrannus hoc anno, in purificatione videlicet beatse Yirginis Marise, ut quidam scripserunt, incertum quo mortis genere, vitam flagitiosam terminavit. Scribitur autem in libello miraculorum sancti regis Flor. Wig. et martyris Eadmundi, quod idem Suanus dum importabile p. 589 A. tributum de burgo, ubi dicti martyris corpus requiescit, et terris ejus ubicunque constitutis exigeret, et ipsum martyrem nil sanctitatis habere affirmaret, et monasterium ejus cum ipsis monachis se crematurum comminando proponeret, ab' eodem martyre sit peremptus,5 et diro corporis cruciatu tertio nonaS Februarii ad tartara transmissus; quo defuncto, omnes Dano- Cnut rum nationes Cnutonem filium ejus in regem et dominum ele- e\ected Malmesb. gerunt; erat autem tune temporis Cnuto in Lindesia, ubi pater Gest. Reg. ejus cum ciasse et obsidibus eum dimiserat, ubi 6 tarn milites p 296* bellatores quam equos emissaries expectabat; ut junctis viribus in gentem Anglorum suae virus malitite eflfunderet et se deserentes gravi contritione puniret.

Eor this paragraph 0. W. have " cum rex Ethelredus audivit eos " honorifice reeeptos, ipse sequenti " mense Januario mare transiens " infortunium suum duci magnifico ." revelavit, qui calamitatibus ejus " multum compatiens miserias regis " ac mcerorem verbis consolatoriis " mitigavit.", 2 For this title A. has repeated that of the previous year. There

are many verbal differences here from O. W. 3 private quam publicce} privatas quam publicas, A. 0. 4 haberef] optaret, O. W. 5 et . . . peremptus'] For this W. has only " ab eodem sagitta sit con" fossus." 6 ubi . . . puniref] Not in O. W. The sentence is considerably altered from Malmesbury.

492

MATTH^I PARISIENSIS

A.D. 1014.

Quod rex Etkelredus in Angliam veniens susceptus est reverenter.

Recall of His igitur in parte Danorum ita gestis, gens Anglorum adMor.Wig. .^Sthelred. regem Ethelredum festinanter in ITormanniam nuntios pari P* 589 c* consensu direxerunt, mandantes se nullum plus amare, quam dominum suum naturalem, si mitius quam prius fecerat eos tracfcare vellet; quibus auditis, rex filium suum Eadwardum cum legatis ad eos dirigens, omnes amicabiliter salutavit, promittens si in aliquo deliquit, se pro omnium arbitrio correcturum. Rex. igitur Ethelredus, tempore vernali in Angliam rediens,, gratanter receptus, ab omnibus honoratur ; quorum omnium gratuito consensu copioso exercitu congregate contra Cnutonem, qui, confbederatis sibi Lindesiensibus, jam castra moverat ad prsedandum; sed rex , Ethelredus superveniens .Cnutonem in fugam ;compulit, et Lindesiam totam depopulans Cnut muti- quos reperit inoolas incunctanter peremit. Onuto quoque fugas lates the praesidio elapsus cum classe sua ad Sandaci portum, ventis English impellentibus, applicuit, ubi in contumeliam gentis Anglorum and flies to obsides omnes, qui patri suo de regno Anglias dati fuerant, Denmark, truncatis manibus, auribus praacisis naribusque amputatis, abire permisit; et Danemarchiam profectus numerum J bellatorum suorum. multiplicare curavit. Eodem anno, tertio kalendas Octobris, maris litus proprios terminos egrediens2 villas in Anglia multas inaastimabilemque populi multitudinem submersit.

Quod multi mobiles Danorum apud Oxoniawi perimuntur.

Anno Domini MXV. Magnum apud Oxoniam colloquium MalmesGemot at Oxford. Anglorum pariter et Danorum congregatum est; ubi rex An- ^)ur> Ges glorum, consilio iniqui ducis Eadrici, multos Danorum nobiles jj j^' Danish interfici mandavit quasi de regia proditione notatos ; quorum p. 297.' nobles put clientes, cum necem dominorum suorum vindicare conarentur, to death. armatorum prsesidio repulsi et graviter insecuti turrem ecclesise sanctae virginis Fretbeswithaa compulsi sunfc introire, unde p. 159. dum eici nequirent, incendio sunt combusti; sed mox, rege Sigeferth jubente, ecclesia reconciliata et resedificata est. Inter alios Mor. Wig and Mor- quoque nobiles interfecti fuerunt Sigeferth et Mercherus, P- 59 A kere mur- comites Norbhanhumbrorum, filii Eargrimi, quos iniquus dux dered by Eadric. numerum . . . curavii] anno egrediens. W. has mare litus prosequent! reversurus, Flor. Flor. has only mare 2 maris . . egrediens] So altered by Par. from mare Utus proprios
1

CHRONICA MAJORA. Flor. Wig. Eadricus ad convivium invitatos et in triclinium suum dolo AJ). 1015. p. 590 A. susceptos necare fecit. Deinde rex Aldgytham, : Sigeferthi Ealdgyth Malmesb. Gest. Eeg. ii. 179, p. 298. Flor. Wig. p. 590 A.
1

Malmesb. Gest. Reg. ii. 179, p. 298.

comitis uxorem, apud Malmesberiam adduci et ibi custodiri ^j. f n ' to prascepit sicut feminam spectabilis nobilitatis ; quae cum ibidem b _ custodiretur, venit illuc fllius regis Eadmundus,- quern gens Anglorum propter magni roboris mentis simul et corporis Her marstrenuitatem Ireneside, id est, latus ferreum, nuncupabant," etge "w^t"'. , . . ,. .,, . ., r , .' Edmund contra patris conscientiam illam in uxorem accepit, et 2 inter Assumptionem et Nativitatem Beatse Marise in Northanhumbriam cum uxore sua proficiscens terram totam quse fuit Sigeferth et Mercheri comitum2 invasit, atque illorum sibi populum subjugavit.; Erat autem Eadmundus iste non ex Emma regina, sed ex quadam ignobili femina generatus; qui utique matris suse generis ignobilitatem mentis ingenuitate et corporis strenuitate redintegrando redemit.

De adventu Cnutonis in Angliam. Eodem tempore Cnuto, rex Danorum, compositis in Dacia Return of rebus suis et amicitia cum regibus, finitimis foederata, eo Cnut. animo venit in Angliam, ut aut vinceret aut morti victus succumberet. Itaque ad Sandici portum cum valida classe appulsus, et inde in West-Saxoniam profectus, omnia csedibus fcedabat et rapinis; et quoniam Ethelredus rex apud Cosham tune segrotabat, Eadmj^^us filius ejus ei occurrere temp- Flor. Wig. tavit; sed cum hostiliT^r acies convenire debuissent, modis Treason of p. 590 B. omnibus dux et proditor Eadricus Eadmundo parabat insidias, Eadric. quibus ilium dolo necaret; quo cognito, Eadmundus de prselio recedens hostibus suis locum ad tempus concessit. Nee multo post idem Eadricus, ut se proditorem ostenderet, de classe regia xl. naves alliciens, Cnutonem adivit et3 suo se dominio mancipavit; omnis West-Saxonia idem faciens, datis obsidibus, MaJmesD. exercitui Danorum equos et arma paravit; Mercii quoque Gest. Reg. sese a n . , a. -, , - , . . . . ii. 180 "- resistendum otferebant, sed regis ignavia negotium p. 299. belli dilationem accepit. Eodem anno, defuncto Ethelwoldo, Bishops of Flor. Wig. Wintoniensi episcopo, Elfsius successit. WinchesMS. A., ter. p. 5906. Quod Gnuto multas Anglorum provincias spoliavit. Id.p.590B. Anno Domini MXVI. Bex Danorum Cnuto et dux iniquus Cnut and Eadricus, cum multo equitatu apud Krikelade flumen Tha- Eadric Id.
1 ad convivium invitatos] Inserted " profectus terram totam duorum " comitum prsedictorum." by the compiler. 2-2 3 et. . comitum] For this W. has ut . . . ef\ ad Cnutonem veni" et cum ipsa in Northanhumbriam ens, W.

494
A.D. 1016. mense transeuiites1 ante Epiphaniam Domini, -Mercian! hos* Mor. Wig/ ravage tiliter intraverunt, et multas in Warewicensi -provincia2 villas P* 59B- ; Mercia. incendentes et spolia fapientes, quoscuin[que] invenerunt homi-

nes peremerunt. Quod ut audivit Clito Eadmundus; exercitum. eongregavit;. - sed quoniam Mercerises sine rege- Ethelredo et eivibus iLondoniarum congredi noluerunt,; expeditione dimissa Siege of unusquisque ad propria . remeavit. Tune3 Cnuto ad urbem; (Not in . London by Londoniarum exereitum suum ducens illam obsidione vallavit.4 Cniit. Sed cum urbem quasi, inexpugnabilem reperisset, obsidione His retreat and second dimissa, Merciam iterum invadens illam spoliare vacavit, invasion of contra quern vero Eadmundus exercitum construens, patri, qui Kor. Wig. Mercia. tune Londoniis perhendinabatj nuncios dirigens, rogavit, ut 590 c. viribus collectis contra Cnutonem venire maturaret. Qui :cum conatu valido ad filium veniens, cum prselium contra Cnutonem essent commissuri, intimatum est regi qu.od nisi .cautius, sibi ^Ethelred provideret, ipse a gente propria hostibus traderetur. Quo returns to audito rex Londonias rediit, et Eadmundus- filius ejus !N"orthanLondon. humbriam petivit. Quo cum pervenisset, cum Uthredo comite Stafordensem, Scrobesbernensem, et alias quamplures prothrough the vincias depopulati sunt, eo quod nollent contra Danbs" cum country. eis ad certamen venire. Cnuto quoque interim inultas depopulans provincias tandem Northanhumbriam devastavit; quod cum auditum fuisset ab Uthredo comite, qui cum Eadmundo erat, in ISTorthanhumbriam reversus est, et obsides pro pacis Uthred and bono Cnutoni "dedit. Sed ndn multo post idem Uthredus Thurcytel et Turketillus, comites Northanhumbrorum, Cnutone jubente, put to a Terebrando viro Danico sunt perempti; unde Cnuto prd death. Eric made Uthredo Egricum comitem statuit. ' Quo audito Eadmundus earl of regis filius Londonias ad patrem suum venit, et Cnuto alacer Northum- ad Austrum tendens ante Paschalem solemnitatem ad naves berland. rediit, et multa secum spolia et rapinas portavit.5 De morte Ethelredi regis et coronations Eadmundi filii ejus. Death of Circa hos denique dies rex Anglorum Ethelredus, post Id. p. 590 B! JEthelred. magnos labores et multas hujus vit^e tribulationes, nono kalen- p. 591 A. das Maii diem clausit supremum, ,et in ecclesia Sancti Pauli
Quod . . vallavit] For this W. has " Et Cnuto inde ad urbem Lon" doniarum transiens earn obsidione " vallavit, quod audiens Clito Ead" mundus illuc contendit." 5 The latter part of this chapter is very briefly abridged in W.
4

W.

Warewicensi provincia] ea, W. This account of the siege of London and Cnut's second invasion of Mercia is peculiar to the compiler.
3

495
Mor.Wig. Londoniarum sepultus est. Post cujus mortem maxima pars A.D. 1016. p. 591 A. regni, tarn clericorum quam laicorum, in unum congregati, Cnut pari consensu Onutonem in regem elegerunt, et ad eum apud elected o i j. i j. cj vj. king by Dunantonam vementes pacem cum eo pepigerunt et ndeiita- Beater the tern juraverunt. Soli cives Londonienses et pars nobilium portion of qui tune temporis ibidem consistebant Eadmundum filium the kingregis Latus-ferreum in regem unanimiter acclamarunt; qui in ^' regali culmine sullimatus Wesfc-Saxoniam intrepidus adiit, eb, ab omni populo gratanter susceptus, provinciam illam suse eiected by ditioni. subegit; quibus auditis, magna pars populi totius the Lonregni ifti se voluntarie subdiderunt. Cnutol interim cum doners. tota classe sua Londonias veniens circa Eogationes, in plaga yieg| of, australi Thamensis fluminis scrobem profundam fodit, et naves cnut> suas in partem pontis occidentalem in altum traxit. Deinde urbem alto et lato cingens fossato obsidionem paravit; egressumque et ingressum civibus denegans, frequenti urbem insultu invasit et expugnare laboravit. Sed a civibus moenia fortiter defendentibus repulsus, obsidionem confusus dimisit. Qui inde ad Dorsetam exercitum dirigens, earn subjugare vacavit.1 Eadmundus vero cum exercitu quern habere poterat Battle of ' Cnutoni occurrens, in loco qui Pennum dicitur juxta Gil- I*en-Sellingeham, quinto2 idus Junii cum eo congrediens, ipsum cum suis omnibus in fugam convertit. De secunda victoria regis Eadmundi. Id. p. 591 c. Post hanc victoriam, media sestate transacta, majori3 quam Battle of . prius fecerat exercitu congregate, fortiter statuit confligere Sherstone. cum Cnutone; cui in provincia Wigorniensi in loco qui Scernstan dicitur occurrens,3 optimum quemque de exercitu prudenter instruxit, omnes hortatur ut meminerint se pro patria et liberis pro conjugibus et hasreditatibus decertare, et P- 160. sic optimis sermonibus bellicis animos omnium accendebat. Deinde tubicines strepere et paulatim cohortes-incedere jubebat. Concurrentibus tandem aciebus maximo clamore, lanceis prius et post gladiis rem egerunt. Interea rex Eadmundus, in prima acie stans,4 obvia sibi quseque prosternebat,5 hostes assidue feriebat, et strenui militis bonique regis officium viriliter exercebat; sed quia iniquus dux Eadricus, Almarus et
1-1

Cnuto . . vacavif] om. O. W. " ensi Cnutoni secundo obvians

quinto idus Junif] This date is " 4acies ordinavit." stons] militans, O. introduced by the compiler. 5 prosternebaf] So Par. in the 3 3 ~ majori . . occwrrens] For this margin. A. has proterebat, as W.; O. W. have " in provincia Wigorn- protrivesset) O.
3

496
A.D. 1016. Algarus comites, qui ei praesidio fore debuerant, cum innumera Flor. Wig. populorum multitudine in parte Danorum pugnabant, exercitus P 591 D. ejus nimis fuerat infirmatus: attamen prima die belli, id est septimo1 kalendas Julii, tarn asperum tamque cruentum exstitit praelium, ut uterque exercitus prae lassitudine diutius pugnare non valeret; sole jam occidente, voluntate spontanea se ab invicem diviserunt. Sed die postera rex Eadmundus Danos omnes prostravisset,2 si iniqui ducis Eadrici insidiae non fuissent; siquidem cum utrinque vehementer pugnaretur, et Anglos fortiores esse conspiceret, Dani cujusdam viri regi Eadmundo3 simillimi capite amputate et in altum levato, exclamavit dicens, "Yos Angli, amisso capite, frustra pugnatis, " prsecipites fugite; en regis Eadmundi caput Me teneo mani" bus; fugite, fugite quantocius:" quod ut Angli audierunt inconstantiores in prselio exstiterunt; sed illico quod rex viveret comperto, animos extulerunt Angli et in Danos acrius incedebant,4 multos .ex eis prosternentes -et summis viribus certantes, ad crepusculum usque noctis atrociter perstiterunt; quo adveniente digressi sunt, ut pridie, spontanea voluntate. Cnut again At, ttbi plurimum noctis processisset, Cnuto suos sub silentio e castris abire prsecepit, et versus Londonias iter arripiens et London. ad naves suas veniens,5 urbem iterum Londoniarum obsedit. Quod rex Eadmundus Cnutonem ter vicit. Battle of Mane autem facto, cum rex Eadmundus Danos comperit Id.p. 592 A. Brentford, aufugisse in West-Saxoniam, revertitur majorem exercitum ' collecturus; cujus strenuitatem iniquus dux Eadricus comperiens, venit ad eum fraudulenter6 ut eum proderet, instinctu Cnutonis, et, pace inter eos confirmata, regi fidelitatem promisit. Itaque rex Eadmundus, vice tertia7 exercitu congregate, cives Londonienses obsessos liberavit, Danos ad naves' fugavit, et 8 apud Breinfortdiam Thamense flumien transiensj cum Danis

1 septimo kal. Julit} This date is introduced by the compiler. Malmesbury (Gesta Eegum, ii. 180, p. 300) has "Post festum Sancti " Johannis." 2 prostravissef] So Par. in the margin. A. had protrivissent; W. has protrivisset. 3 Par. alters regi Eadmundo simillimo into regis Eadmundi in. sullime. The sentence is not in W.

A. repeats incedebant. et . . veniens'] om. W. 6 fraudulenter . . . Cnutonis] Introduced by the compiler. 7 tertia] quarta, W. 8 et . . quarto] For this O. W. " have atque ipsis denuo reversis " apud Breinford quinto loco cum eis." Flor. has tertio for quarto.
5

CHEONICA MAJORA.

497

Flor. Wig. quarto praelium commisit; et1 illis turpiter de campo fugatis, A.D. 1016. p. 592 B. victoriam sibi in hasta et gladio comparavit, et per festivum bellum decus obtinuit. Cnuto vero ad naves fugiens Cantiam Battle of prsedaturus exivit, contra quern rex Eadmundus exercitum Otford. ducens juxta Otteford cum hostibus prselium commisit; at illi impetum ejus non ferentes, terga dederunt, et in Sepeiam insulam fugam fecerunt. Id. p. 592 c. Tune rex Eadmundus in West-Sexam proficiscens Cnutonis Battle of progressum graviter exploravit; et Cnuto Merciam praadaturus Assandun. ascendens, exercitui suo pejora prioribus facere prsecepit. At rex Eadmundus apud Esseldunam hostibus audaciter occurrens, tripliciter2 insidiis acies instruxit, turmas circuivit, monet tit, memores pristinee virtutis et victoriaa, sese regnumque suum ab avaritia barbarorum defendant; nam cum illis leviter certamen affirmat inire posse, quos antea saspe vicerunt. Cnuto 3 interea suos in sequam quandam planitiem ducit, et Eadmundus, signo suis dato, subito hostes invasit; summis utrimque viribus dimicatur, corruunt ex utraque parte multi, sed Angli tamen Hen. Hunt, martis alea praevalebant. Apparuit autem ibi virtus regis vi.,p.756A. Eadmundi, qui, cum Danos solito acrius pugnare videret, relicto regio loco, qui ex more erat inter draconem et standardum, cucurrit in aciem primam, gladium terribiliter vibrans, ad modum fulminis aciem fidit abrumpensque mediam pertransiit, atque sequentibus se conterendam dedit. Inde in aciem Cnutonis advolans clamorem acierum excitavit horrendum; fit ibi inter partes conflictus gravissimus, sed cum pro- Treachery Flor. Wig. ditor dux Eadricus acies Danorum videret inclinatas, cum f Eadric. p. 592 D. cuneo, cui praserat, ad Cnutonem confugit, ut prius fuerat inter eos praslocutum, unde Dani fortiores effecti nimiam ex Anglis stragem fecerunt. Corruerunt enim ex parte Anglo- Loss of the rum duces nobiles, Alfricus et Godwimis, Usketellus et filius4 English in ejus Ethelwoldus, et Dei amicus Ethelwinus, Eadnothus quo- ^.bfgtle' que Dorkecestrensis episcopus, et abbas5 Wlsius, cum totius 1016. ' fere Anglise nobilitate, qui nunquam antea in uno prselio tantarn cladem ab hostibus acceperunt; factum 6 autem hoc bellum in festo Sancti Lucaa Evangelistaa. Cnuto7 vero, in sua parte, Loss of the , Danes. 1 et. . . obtinuif] This is an en- " wini Dei amici." The compiler largement of et fugatis eis victor was misled by Ulfkytel being also described as " East Anglorum dux." extitit in Florence. 5 2 i.e., of Eamsey. tripliciter} triplicibus, O. W.; 6 This mention of the day on triplicibus subsidiis, Flor. 3 Cnuto . . . ducif\ om. O. W. which the battle was fought is due 4 filivs ejus Ethelwoldus, et Dei to the compiler. amicus Ethelwinus] An erroneous 7 This mention of Cnut's loss is alteration of " ./Ethelwardus dux, also due to the compiler. " filius duels East-Anglorum AthelI I

498

MATTH2EI PARISIENSIS

A.D. 1016. eadem die ducum et virorum nobilium irreparabile sustinuit detrimentum. De smgulari certamme inter Eadmundwm et Cnutonem}
The war Post hoc lamentabile prselium, in quo tot nobiles corruerunt, Mor. Wig. carried into interjectis paueis diebus, insecutus est rex Eadmundus in Gnu- I?;592 E'' Gloucestertonem, in Glovernensi provincia jam preedas agentem. Convene- jjen jjjmk shire. runt itaque ad certamen in loco qui Dierhurste dicitur dicti vi. p. 756 c. reges, ubi Eadmundus in occidental! parte Sabrinze fluminis ^r- Wig. cum suis et Cnuto in orientali parte cum suis constituti, sese p' 593 A* viriliter prseparaverunt ad pugnam; et cum acies bine inde Hen. Hunt, dispositse erant ad concurrendum, iniquus dux Eadricus,2 mag- V1- P* "5 ' natibus convoeatig, in bane vocem prorupit, dicens, " 0 in" sensati nobiles et armis potentes, cur totiens in bello mori" mur pro regibus nostris, cum ipsi, nobis morientibus, nee " regnum obtineant, nee avaritiee suse finem imponant; pug" nent, consulo, pugnent singulariter, qui singulariter reg" nare contendunt; quaa est ista regnandi libido, quod Anglia " modo duobus non sufficit, quaa olim octo regibus satis fait? " Itaque vel soli componant, vel soli pro regno decertent." Placuit autem hsec sententia omnibus, et, ad reges procerum Single combat of delatum arbitrium, ipsi consentiendo approbabant. Est autem Aelred of Edmund insula in ipsius fluminis medio sita, quaa Oleneige appellatur, ^ievaulx> and Cnut i . .i TJ- i. DegeneaL in the isle ad quam reges transvecti splendidissimis profceguntur armis, i0maregum of Olney. ubi, utroque spectante populo, certamen ineunt singulare. At Anglorum, ubi bastarum robur tarn virtute impingentium regum, quam coL 364 fortissimorum objectu clipeorum deperit, eductis ensibus sese (.i'^Js~ cominus ferientes, acriterque ac diu cum gladiis rem agentes, virtus Eadmundum, Cnutonem fortuna protexit. Circa capita galeata enses tinniunt, quorum collisione scintillge prorumpunt; ubi vero illud robustissimum pectus Eadmundi ex ipso bellandi motu ira succenditur, et sanguine incalescente factus robustior, dextram elevat, ensem vibrat, et tanta vebementia p. 161. in caput obstantis ictus ingeminat, ut fulminare potius quam

1 This heading is from W. In A. the last heading but one is carelessly repeated. At the foot of the page is a picture of the single combat of Edmund and Cnut, with the " Angli" and "Daci" looking on from towers on either side. 2 The putting this advice into the mouth of Eadric comes from the

A.-S. Chron. p. 425. Hunt, has " dixerunt inter se proceres." Aelred gives it to "quidam caeteris " major natu." The compiler of " La estoire de Seint Aedward le " rei" has only " cum pluot a tuz," p.' 32. The speech here given by Huntingdon is enlarged from Aelred.

CHEONICA MAJOEA, Aelred, col. 364.

499

percutere videretur. Sentiens ergo Cnuto sibi vires deficere, AJX 1016. geque tales impetus sustinere non posse, cogitat de pace Single juvenem. convenire ; sed, tit erat astutus, timens ne, si defectus sni juveni innotesceret, pacis verbum non audiret, totumque intra se suum recolligens spiritum, mirabili virtute irruit in Eadmundum, et mox se paululum subtrahens, rogat juvenem sustinere modicum et sibi prgestare auditum. Ille, ut erat suavis animi, demisso in terra clipeo, ad verba Cmitonis intendit. "Hactenus," inquit, "regni tui cupidus, virorum " fortissime, quem non solum regno Anglorum, sed universo " orbi judico prasferendum, nunc cupidior tui sum quam " regni; mini Dacia servit, mihi Norwegia succumbit, mihi " rex Suanorum manus dedit; quocirca licet me victorem " ubique futurum fortuna promiserit, ita tamen tua me mira" bilis probitas illexit ad gratiam, ut supra modum te et " amicum cupiam et regnorum consortem exoptem; utinam " et tu mei cupidus sis, ut ego tecum in Anglia, et tu in " Dacia mecum regnes." Quid plura? Annuit clementissimus rex Eadmundus, et cedit verbis, qui flecti non potuit armis. Depositis igitur hinc inde armis splendidissimis, in oscula ruunt, utroque exercitu exultante; deinde in signum pacis vestes mutantes et arma, fitJ Eadmundus Cnuto et Cnuto Elor. Wig.2 Eadmundus. Dividitur itaque inter duos regnum; sed tamen Division p. 593 A. corona Eadmundo remansit cum Est-Sexia et Est-Anglia et civitate Londoniarum et terra tota ad australem plagam Thamensis fluminis, Cnutone aquilonales paries Anglise obtinente. Edmund Stetit3 autem pax firmissima inter eos usque ad diem mortis and Cnut. Id.Append. magnifici regis Eadmundi. Habuit quoque rex Eadmundus ex Edmund's p. 642 B. uxore Aldgiva,4 femina genere prasclara, duos filios, Eadwardum w^fe an<^ et Edmundum, de quibus inferius suo loco dicetur. children. De morte dolenda regis Eadrmmdi. Igitur rex Anglorum Eadmundus cognomento Ferreum-lafcus, Death of dum justis in regno mansuetus et pius ac terribilis appareret Edmund injustis, invidit ejus prosperitati proditor et iniquus dux Mercio- tronsi e1 fit. .. Eadmundus] Introduced by the compiler. 2 On the blank in the MSS. of Florence, which probably contained this passage, see the note in Thorpe's edition (Eng. Hist. Soc.), i. p. 178s. 3 Stetit.. Eadmundi] Introduced by the compiler. 4 Her name is not mentioned by Florence in this place, where she is called "quaedam nobilis prosapise " femina;" but it is given before, p. 590 A. 5 The first sentence of this paragraph is due to the compiler. 5

I I 2

500

MATTHJ1I PARISIENSIS

A.D. 1016. rum Eadricus, et qualiter regem perderet immutabiliter cogitavit. Tandem rege apud Oxoniam pernoctante, dum ad.domum Hen. Hunt, secretiorem ad exquisita naturae diverteret, filius dicti Eadrici vu p- ^56 D> patris instinctu in fovea delitescens secretaria, in nocte Sancti Andreas1 Apostoli, eundem regem cultello bis acuto inter celanda percussit, et, eo letalitef vulnerato, inter viscera fugiens ferHis burial rum reliquit. Sepultus est autem apud Glastoniam juxta Id. p. 756B. at Glaston- avum suum Eadgarum, regem pacificum, planxitque2 eum bury, universa Anglia nimis, quia ipso duce sperabat se posse ab oppressione Danica respirare. De coronatione regis Cnutonis et morte Eadrici. Cnut sole Anno Domini MXVII. Defuncto Anglorum rege Eadmundo, MahnesOnuto rex totum Angliae regnum invadens viginti annis reg- bur. Gesta navit; qui, primis regni diebus, Angliam in quatuor dividens jgj ' portiones, West-Saxoniam sibi, Mercian! Eorico, Angliam Orien- p. 394' talem Turkillo, Irino Northanhumbriam delegavit. Audiens 3 (Not in autem dux Eadricus sese a ducatu Merciorum spoliatum, quern Malmesb.) multis tenuerat annis, et regem super hoc aspere nimis increpans, improperabat ei beneficia a se sibi collata non pauca, inter Malmesb. quse duo protulit, unde ipsum ad iram commovit, dicens, " Ead- " 181> P" mundum," inquit, "pro te primum deserui, et post ilium ob " tui fidelitatem exstinxi."4 Quo dicto, Cnutonis facies immutata rubore furorem expressit, et continuo prolata sententia dixit, " Merito et tu morieris, cum sis lassse majestatis reus in " Deum et in me, qui proprium dominum et mihi occideris " foaderatum; sanguis tuus super tuum caput, eo quod misisti 2 Sam. i. 16. " manum in cnristum Domini;" et mox, ne tumultus fieret in 5 populo, ibidem faucibus suffocatus et in Thamense fiumen per fenestram praacipitatus proditionis suaa subire meruit talionem. De morte quoque hujus proditoris Eadrici alii aliter scribentes dixerunt, quod dolo ejus interfecto Eadmundo, ipse ad Cnutonem veniens salutavit eum, dicens, "Ave, rex solus." Cum-Hen. Hunt, que ad interrogationem regis, quare sic eum salutasset, The date is from Florence. The last sentence is due to the compiler. 3 Audiens . . . increpans'] Introduced by the compiler, to give a reason for Eadric's speech. Malmesbury especially says "nescio qua " simultate orta." It probably arises from the compiler having
2 1

Death of Eadric.

Eorico for Eadrico immediately above, and supposing that this was a different person, whom Cnut had placed in Mercia in the room of Eadric. 4 O. W. add et tu me modo a " ducatu Merciorum spoliasti." 5 in populo] Added by the compiler from S. Matth. xxvi. 5.

CHEONICA MAJORA.

501

Hen. Hunt, gestam de morte Eadmundi Cnutoni denudasset, respondit ei A.D. 1017. vi.p.756E. dicens, "Ego te hodie ob tanti obsequii meritum cunctis Death of " regni proceribus reddam celsiorem." Jussit ergo eum ex- Eadric. capitari, et caput in stipite fixum super turrem Londoniarum (Not in avibusl exponi; sed sive sic, sive aliter, vitam finierit proditor Hunt.) Eadricus, non multum ad rem pertinet, quia hoc liquide constat, quod ille, qui multos circumvenerat, tandem est justo judicio circumventus. Quod vex Onuto Anglice nobiles exulando proscripsit. Et his ita gesias, statuit Cnuto immutabiliter in animo suo, Banishomne genus regium gentis Anglorum perdere vel exilio per- S. i enni eliminate, unde ab Eadwino, fratre2 regis Eadmundi ex fam;iy Of matre, initium sumens, lictori cuidam, nomine Ethelwardo, England, ilium tradidit ad necandum; sed vir ille, juvenem diligens, Eadwig in quadam abbatia ilium abscondit, et ad tempus a mortis ^? , ^ Flor. Wig. periculo liberavit. Filios quoque regis Eadmundi, Eadwinum 3 ^eard. p. 594 A. et Eadwardum, ad regem Suanorum perimendos destinavit; Account of sed, licet ei confcederatus fuissefc, precibus Cnutonis adqui- ^?sons f escere recusavit. Nam pueros ad Salomonem,4 Hungarorum regem, nutriendos et vitse reservandos transmisit, ubi aliquandiu bonorifice conversati, Eadwardus accepit in uxorem regina3 sororem, nomine Agatnam, ex qua processu temporis duos filios Eadmundum5 et Eadgarum generavit; genuit insuper ex ea duas filias, Margaretam scilicet et Cristinam, de quibus Malmes- in sequentibus suo loco dicetur. Filii quoque Etnelredi regis, bur. Gesta quos ex Emma regina genuerat, Elfredus et Eadwardus, audiRegum, entes regis Cnutonis sasvitiam, tutas latebras in Normannia hiding in ii. 180, petierunt,6 ut sic saltern mortis periculum evitarent.7 Normandy. p. 304. avibus exponi} Added by the compiler, as also the rest of the chapter. 2 fratre . . . . matre'] From Malmesb. Gest. Keg. ii. 180, p. 303. The mention of JEthelweard is from Florence, p. 593 D. The mention of the abbey where Bad-wig was concealed is apparently derived from Malmesbury, u. s., who says that after long wanderings he returned to England and was buried at Tavistock. 3 Eadwinum] Sic, erroneously, for Eadmundum . the error is due to
1

Malmesbury, Gesta Kegum, ii. 180, p. 303. 4 Salomonem] So also Florence, for Stephanum. 5 This introduction of a brother of Eadgar JEtheling probably arises from the error noticed in note 3, by which Eadmund is altered into Eadwin. 6 petierunt] So Par. in the margin ; fecerunt, A., as O. W. * ut . . . evitarenf] cum avunculo suo duce Kicardo, O. W. The passage is an introduction of the compiler.

502

MATTH^I PABISIENSIS

A.D. 1017. Alios vero, quoscunque de regio semine generates audivit, idem Onuto in exilium mittens, regrnim Anglise filiis suis jure Cnut's sons, b-Eereditario reservare curavit. Habuit* namque ex Elgyva Flor. Wig. Swegen regina sua Elfelmi comitis filia duos filios, Suanum videlicet PP-597 E., and Haet Haroldum, licet fama referat Cnutonem ipsos minime generold. rasse. Bishops of Eodem anno, defuncto2 Wlstano Wigorniensi pontifice, Leof- Id. MS. A. Worcester. sius, abbas Thorneiensis, episcopatum suscepit. P- 593

Quod rex Cnuto Emmam accepit uxorem. Marriage Anno Domini MXVIII. Defuncta3 uxore Cnutonis regis Elgyva, p. 162. idem rex misit in ITormanniam ad ducem Eicardum, propter of Cnut Emmam sororem ejus, regis scilicet Ethelredi relictam; quas Flor. Wig. and Emma. mense Julio in Angliam veniens Onutoni regi lege conjugali P- 594 BThe Danes copulata est; cujus consilio 4 rex Cnuto usus classem Danicam paid, and et milites stipendiaries remisit ad natale solum, datis eisdem Id. p. 594c. their fleet sent back. ex tota Anglia octoginta duobus milibus libris argenti. Quod rex Onuto m Daciam Tiyemavit. Cnut in Anno Domini MXIX. Eex Anglorum et Danorum Cnuto, in Id. Denmark. j)aciarn transiens, ibidem hyemavit. Eodem anno defuncto Id. MS. A. Ealmaro, Seleseiensi episcopo, Etnelricus successit. PDe Eadmundo jocose in episcopum promoto. Return of Cnut. JEthelweard outlawed, ^thehioth abp. of Canterbury. Anno Domini MXX. Eex Anglorum et Danorum Cnuto, dis- Id. p. 594 D. positis5 in Dacia rebus necessariis, in Paschali solemnitate in Angliam rediit, et apud Cirencestriam6 [concilio] congregate, Ethelwardum ducem ibidem exlegavit; eodem anno defuncto Livingo, Cantuariensi arcbiepiscopo, Etbelnothus successit. Eodem anno, postquam sedes Dunelmensis7 tribus annis post Id. p. 595 A.
4 Habuit. . generasse} A similar cujus consilio'} For this O. W. is in W. under the next have " quse mediatrix inter Cnutoyear. " nem et gentem Anglorum existens 2 defuncto . . . pontifice] An " dedit ei consilium." This is due error introduced by the compiler, as to the compiler. 5 Wulstan who held the sees of Wordispositis . . . necessariis] Incester and York together till this troduced by the compiler. 6 year, did not die till 1023. See Circencestriam] Orencestriam, Flor. Wig. p. 595 B. A. 3 7 The mention of .Mgifu's death Dunelmensis^ Flor. has Lindisis peculiar to the compiler. farnensis. 1

CHRONICA MAJORA.

503

Flor. Wig. mortem prsesulis Aldhuni destituta fuerat solatio pastoral!, AD. 1020. P- 595 * facto tandem conventu episcoporum, ut de electione episcopi Edmund tractarent, supervenit religiosus quidam presbyter, nomine fj P Eadmundus, et joco dixit, " Quare me episcopum non eligitis ? " Cujus jocum non jocose acceperunt qui aderant, sed ilium communiter eligentes, triduano indicto jejunio, voluntatem super hoc Sancti Outhberfci episcopi requirebant. Celebrante itaque missam ad caput sancti presbytero, in medio canone quasi de ipsius pa,tris sepulchre vox audita est, qass tribus vicibus Eadmundum episcopum nominavit. Bex Anglorum Cnuto eonstructo ccenobio Sancti Eadmundi constituit in eo conventum monachovum. Eodem anno rex Anglorum et Danorum Cnuto, eonstructo The monregali monasterio cum competentibus officinis in loco qui astery of Badericheswrthe nuncupatur, ubi beatissimus rex et martyr S.EdmundsEadmundus, incorrupto corpore, diem beatae resurrectionis ex- bury J pectat, consilio Emmas reginse et episcoporum simul et baronum founded by Anglise, monachos in eo constituit, prseficiens eis abbatem, Cnut. nomine Widonem,2 virum humilem, modestum, mansuetum, et Guy, the pium. Presbyteros autem, qui ibidem inordinate vixerant, first abbat aut in eodem loco ad culmen religionis provexit, aut rebus aliis illis collatis, ex quibus solito abundantius victum3 haberent et vestitum, in alia loca migrare fecit. Coenobium quoque beati regis et martyris Eadmundi tot prsediis et bonis aliis ampliavit, ut omnibus fere Anglias monasteriis in rebus temporalibus merito prseferatur. Hoc etiam anno, loca omnia in Various quibus pugnaverat, et prsecipue Essedunam,4 ecclesiis insig- churches nivit, ministros in eis constituens, qui pro ibidem occisorum founded by Cnut. salute officia celebrarent5 divina. De vindicatione necis Sancti Elfegl. Anno Domini MXXI. Eex Cnuto Turkillum et Hyricium, Turkil Danos nobiles, ab Anglia captatis occasionibus exlegavit. Qui * . ^ Daciam, natale solum, petentes, statim ut litus Dacise attigerunt, Turkillus, qui incentor necis beati Elfegi fuerat, oppressus est a Flor. Wig. ducibus regionis. Eodem anno defuncto Arlgaro Helmhamensi6 Bishops of Ebuham. p. 595 B. episcopo, Alwinus successit. consilio. Anglice~\ introduced from Diceto, col. 467. Widonem'] Uvium, Hist. Elien.} i.e. Wium, another latinized form of Guy.
2 1 3 victum . ; . vestitum'] viverent, O. W. 4 et . . Essedunam] om. O. W. 5 celebrarenf] celebrare, A. 6 Helmhamensi'] Orientalium Anglorum, Flor.

MS. apud Leland Coll. iii. p. 73 (i.e. iv. p. 72, ed. 1770.) Histor. Eliensis, ii. 28, p. 506 (Gale), ii. 86, p. 204 (Stewart). MS. ap Leland. Malmesb. Gesta Eeg. ii. 181 , p. 306.

Id. p. 305.

504
A.D. 1022.

MATTH^EI PARISIENSIS Quod leges regis Eadwardi tenendce constituuntur.

The laws Anno Domini MXXII. Angli et Dani in colloquio apud Oxo- Flor. Wig. of Edward niam celebrate, de legibus regis Eadwardi primi l tenendis a- 1018, the Elder Concordes effecti sunt. Unde eisdem legibus, jubente rege P^ jf, c > confirmed 2 and trans- Cnutone, ab Anglica lingua in Latinam translatis, tarn in jfior>) lated into Dacia quam in Anglia, propter earum eequitatem a rege prasLatin. fato observari jubentur. Quo utique anno, Eicardus dux Id. p. 595 c. Dukes of Normandy. ITormannorum, qui dicebatur secundus, obiit. Cui successit Bicardus filius ejus, qui terfcius vocabatur, anno uno. Quod corpus leati Elfegi ad Doroberniam transfertur. Pope John XIX. Translation of S. JElfheah. Cnut's endeavours to conciliate the English. Eobert I. duke of Normandy. Anno Domini MXXIII. Johannes sedit in cathedra Komana, Vit. Pontif. annis novem et totidem mensibus. Eodem anno rex Anglo- Malmesb. rum et Danorum Cnuto corpus beati Elfegi archiepiscopi, Gest. Eeg. Londoniis apud Sanctum Paulum tumulatum, propriis mani- ii. 181, p. 306. bus inde levavit, et ad ecclesiam Cantuariensem transferri, et ibidem illud debita fecit veneratione sepeliri. Ita etiam omnia, quae ipse vel antecessores sui deliquerant, corrigere satagebat, ut prioris injustitiaa naevum tarn apud Deum quam apud homines abstergere curaret. Anglos3 quoque omnes, hortatu Cf. Id. p. Emmaa regina3, sibi reconciliare studens, multa eis donaria 305. contulit, et insuper bonas leges, omnibus et placentes, promisit. Eodem anno Robertas ducatum Normanniee suscepit. Flor. Wig. p. 595 c. De probitate gentis Anglorum.

The Anno Domini MXXIV. Bex fortunatus Cnuto, exercitum An- Malmesb. Swedes glorum et Danorum in Suanos ducens, in primo conflictu Gesta subdued Begum, ii. inultos by Cnut. con rec suorum amisit. Sed cum die crastina cum hostibus 181, p. 307. Prowess of g " denuo debuissent, comes Anglorum Godwinus et Hen. Hunt. earl God- Anglicanso militise princeps, rege4 nescio, de nocte hostes non vi.p. 757 A. wine. prasmeditatos cum solis Anglorum cuneis5 audacter invasit, in fugam improvidos convertit, et ex eis innumera multitudine perempta, reges gentis illius Ulfum et Eiglafum ad deditionem Mabnesb. G. B. p. 307. 1 2 Eadwardi primi] An alteration tarn . . . Anglia] Not in W., by the compiler from Eadgari, pro- though it is in O. 3 bably due to Malmesbury, G. E. ii. Anglos . . . promisit'] This is 183, p. 313. See Hardy's note *. considerably altered from MalmesThe next sentence, though partially bury. 4 due to Malmesbury, is the comrege} regio, A. 5 piler's. cuneis] cunctis, A.

CHRONICA MAJORA.

505

Hen. Hunt, pacis adduxit. Kex vero, cum summo mane Anglos aufugisse, A.D. 1024. vi. p. 757 B. vel ad hostes perfide transisse putaret, dum acies Danorum Consequent ordinatas in hostes dirigere affectaret, non invenit in castris tn^j^ {L^ nisi sanguinem et cadavera occisorum. Quam ob causam by Cnut. deinceps Anglos snmmo honore habens, cum laeta victoria ad Flor. Wig. Angliam navigavit. Eodem anno, mortuo Wlstano, Eboracensi -SElfric p. 595 B. [archi]episcopo, Alfricus successifc. archbishop of York. De la/rgitate regis Cnutonis. Anno [Domini] MXXV. Conradus Romanum adeptus imperium Conrad II. annis quindecim imperavit. Eodem * anno Eadmundus vir Edmund religiosus, de quo supra diximus, Dunelmensis sive Lindis- nurnain Malmes- farnensis est pontifex consecratus. Per idem tempus rex Q^ Qf bur. Gesta Cnuto Yetus monasterium Wintoniensis civitatis tanta muni- Cnut to ii 181 ' ficentia decoravit, ut aurum et argentum splendorque gem- Winp. 307! marum animos intuentium terreat advenarum. Hoc autem cheste^ by fecit rex hortatu Emmse reginse, quse in talibus thesaurorum dilapidatrix erat sua prodiga largitate. Item de munificentia ejusdem. Id. ii. 184, Anno Domini MXXVI. Bex Cnuto Anglorum et Danorum Visit and pp.313, magnificus super tumbam Eadmundi in ecclesia Glastoniensi, offering of 314. i, -j -4. >. 4.nCnut to ubi-22idem rex quiescit, ffacta pro anima ejus oratione, pallium Edmund's (Not in obtulit variis coloribus et pavonum figaris contextum. Hoc 3 tomb at Malmesb.) autem fecisse creditur, ne in mortem ejus, cui in certamine Glastontu singulari confederates fuerat, consensisse videretur. ^'0
p. 163.

Id. p.595c.

Quod rex Cnuto Norenses in sui favorem illexit. Flor. Wig. Anno Domini MXXVII. Cum regi Cnutoni fuisset intimatum, Attempt p. 595 c. quod Norwegenses regem suum Olafum propter ejus sim- f Cnut on plicitatem nimis vilipenderent, magnam auri et argenti copiam orwaymagnatibus regionis illius transmisit, rogans omnes propensius, ut abjecto Olafo ipsum susciperent in regem. Qui cum dona, quae eis transmiserat, avidis manibus suscepissent, renunciaverunt ei, ut omni ambiguitate remota veniret ad eos, quia ad ilium suscipiendum omnes inyeniret paratos.
1 2

Eodem . . consecratus^ Not in ubi . . oratione'] Not in W.

O. W.

Hoc . . videretur Not in W. It is introduced by the compiler.

506
A.D. 1028. Quod Anglorum rex Cnwto Norwegiam sibi suljugcwit.

Cnut exAnno Domini MXXVIII. Eex Anglorum et Danorum Cnuto Flor. Wig. pels S. Olaf cum navibus quinquaginta ad Norwegiam. devectus, regem P* 595 Dfrom NorOlafum a regno expulit, et illud sibi, magnatibus1 annuentibus, way. Marianus Scotus.

subjugavit. Eodem anno natus est Marianus Scotus,2 qui tandem adultus H. et liberalibus studiis imbutus, studio suo et labore cronicorum digessit librum, ab imperatore Octoviano usque ad /j^ ;Q annum Dominicse incarnationis MCXXXI. Hie inter omnes his- Flor.) toriographos regum Anglise gesta prolixius scribens, servatis annig Dominicis, usque ad Henricum seniorem, Anglorum regem, perduxit. Cnuto Haconem ab Anglia exulavit.

Hakon exiled by Cnut. Gunhild, niece of Cnut, daughter of Wyrtgeorn, king of the Wends.

Anno Domini MXXIX. Eex Anglorum et Danorum et Nor- id. wegensium Gnuto ad Angliam rediens, Haconem, Danicum comitem, quasi legationis causa3 in exilium misit. Habuit enim in uxorem G-unnildam matronam nobilem, sororis suee et Wirrigerni Wundorum regis filiam, unde metuebat ab illo vel a vita privari vel a regno expelli. De nativitate duds Normannice Willelmi.

Anno Domini MXXX. Eobertus, Eicardi secundi Norman- MalmesPilgrimage of Robert norum dncis [filius] alter, frater Eicardi tertii, postquam bur. Gesta of Norannis septem Normannise ducatum potenter rexerat, Jeroso- ^ . . . mandy. limam gratia peregrinationis devote petivit. Eeliquit autem filium septennem ex concubina susceptum, cujus speciositatem in chorea saltantis casu conspiciens, nocte ilia carnaliter earn cognovit. Quam deinceps unice diligens, uxoris loco earn Birth of aliquandiu adamavit. Puer siquidem ex ea natus Willelmus4 William of est appellatus. Cujus magnitudinem futuram matris somnium Normandy. portendebat, dum intestina super per totam Normanniam et Angliam dilatari viderat et extendi. Ipso quoque momento quo, partu laxato, ad vitam puer effusus est, terram attigit, et ambas manus junco, quo pavimentum domus tegebatur, implevit. Ostenso igitur obstetricibus somnio supradicto,
1 magnatibus :innuentibus~] Added by the compiler. 2 Florence mentions the birth of Marianus, but the account of his chronicle is original.

quasi . . causa"] Not in W. 0. W. add "Nothus, eo quod " de matrimonio non fuit genera" tus."
4

507
Malmesb. Ia3to plausu omnes regem futurum puerum conclamabant. A.D. 1030. Gesta Reg. pux igitur Eobertus, Jerosoliinam profectums, apud Fis- William U1 'om9' cannum r proceres ad colloquium vocavit, ibique Willelmum, Declared p. 391. .^ n ., f-j T heir of filium suum, nasredem sibi constituens, fecit omnes ei ndeli- uormandy tatem jurare. Comes Gilebertus tutor pueri constituitur, et by Eobert. tutela tutoris Henrico, regi Francorum, eo 1 pacto conceditur, ut si .pater termino prasfixo non redierit, Willelmo ducatus Flor. Wig. Normannise libera dispositio concedatur. Eodem anno Ha- Death of p. 595 E. CTmj comes supradictus, in mare periit, vel,2 ut alii dicunt, in Haco. Orcadum insula est occisus.

Id.

(Not in Flor.)

Eodem anno Sanctus Olavus, rex,3 doctor, preedicator, Murder of et apostolus Norichorum in Norwegia, Haroldi regis Norichorum filius, in Norwegia injuste perimitur, a Norichis percussus nimis truculenter quadam securi, quia gens ilia non gladiis sed securibus utitur. Indignabatur enim gens ilia pagana et cruentissima quod patrias leges et superstitios idem sanctus rex Olavus prsedicando, docendo, evangelizando, statuendo evacuaret.
Quod mortuo duce Bolerto, Willelmus filius ejus successit.

Anno Domini MXXXI. Eoberto4 Nbrmannorum duce pere- Death of grinatione Jerosolimitana laudabiliter completa, dum repa- Robert I. of triaret, citra Alpes diem clausit supremum. Cui succedens Normandy. Willelmus filius eius, in omnes adversaries suos, qui ipsum "^^ssion T o. j. j 4. M. j -j. j iL 4. i in puerili setate despexerunt, ita dessevit adultus, ut non solum ofWilham. propria ad pristinum reduceret statum, verum etiam ex damnis alienis sua commoda fieri procuravit. Flor. Wig. Eodem anno rex Anglorum et Danorum Cnuto potentis- Visit of p. 595 E. gimTlgj Clim honore maximo Eomam profectus, ingentia dona Cnut to Sancto Petro Apostolorum principi, in auro et argento, pannis Romesericis, et lapidibus pretiosis obtulit 5 et a Papa Johanne, ut schola Anglorum a tributo esset libera, impetravit. In5 eundo et redeundo largas pauperibus elemosinas erogabat. Hie multas in itinere clausuras, ubi thelonea a peregrinis extorque1 eo . . . concedatur] Added by O. W. Though the substance of the the compiler. paragraph may be found in Malmes2 vel. . . occisus'] Not in W. bury and Jumieiges, it is the com3 rex . . . Norwegia] rex et piler's own. 5 martyr, Flor. In . . erogabat] Not in W.
4

Roberto . . procuravit} Not in

508

MATTH.3EI PAEISIENSIS

Apostolorum principis Petri, Deo suse vitaa moruinque emen- P. ^96 ALetter of dationem devovit, sicut l in epistola, quam a Roma rediens Erne m Per kivingum virum prudentem et postea Cridiacensis ecclesiaa pontificem, aliosque legates, magnatibus Angliaa [misit], evidenter expressit. Inter csetera denique Agebaotho, Cantuariensi et Alfrico Eboracensi archiepiscopis, omnibusque episcopis et primatibus Anglise nunciavit, quod fuit Romae in magna solemnitate Paschali, coram domino Papa Johanne et Conrado imperatore, prsesentibus regibus cunctis et principibus gentium a monte Gargano usque ad istud proximum mare, qui omnes ilium honorifice susceperunt et magnis donariis honoraverunt. Inter quos quoque idem imperator multa ei contulit, tarn in vasis aureis et argenteis quam in vestibus valde pretiosis. Conquestus est coram domino Papa, quod archiepiscopi terrarum suarum dum pro pallio obtinendo Komam miserunt, immensitas pecunise extorquebatur ab eis ;2 unde Papa nimis confusus, ne id de c^fcero fieret introdixit. Prascepit etiam episcopis supradictis per eandem epistolam, ut antequam ad Angliam rediret, omnia debita ad ecclesiam catholicam pertinentia, elemosina scilicet pro aratris, decimas minutaa de animalium nutrimentis, et de hortis primitiaa seminum, quod Anglice Cuiricseat dicitur, decimas garbarum, cum denariis Sancti Petri, quod Anglice Eomscot nuncupatur, fideliter redderentur. Vicecomitibus praaterea et prsepositis regni Anglias districte mandavit, ut nulli hominum vim inferant, sed tarn nobilibus quam servis recta judicia faciant, nee propter pecuniam fisco reponendam in aliquo a justitia devient, dum non babeat necessitatem de peccato pecuniam adaugere. De dedicatione ccenobii Sancti JUadmundi.

A.D. 1031. bantur, ingenti dato pretio, delevit. Ante sepulchrum quoque Flor- Wig.

Anno Domini MXXXII. Archiepiscopus Agelnothus coenobium MS. ap. Sancti Eadmundi in Bedericheswrtne 3 honorifice construcfcum,' vv off abbey . . . 73 (i.e. veneratione Dei gemtricis sanctique praafati xv. kal. f v p 72 ed. St. Edmundsbury Novembris dedicavit. 1770.) by arch^thelnoth Bishops of Worcester. Quod rex Cnuto a Romana cwria, revertitur. Anno Domini MXXXIII. Defuncto Leofsio, Wigorniensi epi- Flor.Wig. P- 597 D. SCOpO} Britbregus sedem episcopalem suscepit.
sicut . . denique] Not in W. O. W. insert " nee possunt absque simonia pallium obtinere."
2 1 3

Dedication

0. W. insert " a rege Cnutone."

CHRONICA MAJORA.

509

Malmesb. Eodem anno, Cnuto rex potentissimus, a Boma rediens, A.D. 1033. Gest. Keg. contra Sootos rebellantes hostilem expeditionem duxit, et Defeat of 30g ' p ' Malcolmum regem, cum duobus aliis regibus,1 levi negotio ^alc^Q superavit. ^ _ lan $

Idem quoque rex Cnuto abba/tiara Sancti Benedict! Monastery de TJlmo fundavit, ibidemque monachos sub regulaof f5-B.en' 01 T r> T-\ net Holme Sancti Benedicti, quam mirmce commendavit, Deofoundedby militare constituit. Idemque viam in marisco inter jnut; Ramesheiam et burgum quod Kingesdelf dicitur, ut from Eampericulum magnorum stagnorum vitaretur, eruderavit. 5^7 * Insuper gratus Deo pro obtenta victoria, multa reli- Delf. giosis in libertatibus et possessionibus contulit donativa et roboravit duratura; pauperibusque multa prsecepit beneficia liberaliter erogari.
Quod Senedictus Papa creatur. Vit. Pontif. Anno Domini MXXXIV. Benedictus sedit in cathedra Eomana, PopeBenerior. Wig. annis xiv. Eodem anno, defuncto Eadrico Dorkecestrensi d\ct IXp. 597 . episcopo, Eadnothus successit. DoSster Quod rex Cnuto filios suos unum in Dacia, alterum in Norihwegia coronavit. Id. p. 597 E. Anno Domini MXXXV. Eex Anglorum et Danorum et Nor- p. 164. wegensium Crnito Swanum filium suum et ElgyvfB super Cnut's sons Norwegenses regem constituit, atque filium suum Harde- kings of Id. p. 598 A. cnutum, ex Emma Normannica susceptum, regem Danorum *^e ^or~ . f : wegians coronan fecit. and Danes. De morte Gnutonis regis Anglorum. Flor. Wig. Deinde in Angliam rediens, pridie idus Novembris apttd Death of p. 598 A. Septoniam diem clausit extremum. De quo non arbitror esse Cnut. Hen. Hunt, tacendum, quod cum eleganter floreret in regnis potenter Story of vi. r 757 E. , . . , . p. , J I T T. i j - Cnut adquisitis, regalem catnedram in litore mans ascendentis tlie gea and cum . . . regibus] Introduced the compiler. In W. it is added to from Hen. Hunt. vi. p. 757 D. Their the previous paragraph ; " et sic in names were Melbeathe and Jennarc. " Angh'am est reversus." 2 Deinde . . rediens] Added by
1 2

510

MATTBflEI PABISIENSIS

A.D. 1035. statui fecit, et in ea residens comminando dixit: " Tu mese Hen. Hunt. Story of " ditionis es, et terra in qua sedeo. mea est, nee est in ea vi. p.758A. Cnut and " quisquam qui impune meo resistere imperio ausus existat. the sea.

" Impero nunc tibi ne in terrain meam ascendas, nee vestes " meas regales madefacere praasumas." Sed mare de more ascendens, nee praaceptis ejus obtemperans, pedes regis et crura sine reverentia madefecit. Rex igitur fere nimis tarde exiliens, ait; "Sciant omnes habitatores orbis vanam esse et frivolam " regum potentiam, nee regis nomine quempiam fore dignum, " praster Eum, cujus nutu caalum, terra, et mare, cum omnibus " quaa in eis sunt, legibus obediunt sempiternis." Rex quoque deinceps nunquam coronam portavit; sed coronam suam super caput imaginis Crucifixi componens, magnuml regibus His burial futuris praebuit humilitatis exemplum. Sepultus est autem Flor. Wig. at Winapud Wintoniam in Veteri monasterio, more regio, cujus Pchester. Hen. Hunt. anima gloria perfruatur asterna. vi. p. 758 A. De coronatione Haroldi filii Cnwtonis.
Election of Defuncto autem Cnutone rege potentissimo, convenerunt id. Harold I. apud Oxoniam ad colloquium proceres regni, ut de novo rege

creando tractarent ibidem. Ubi consul Leofricus et omnes Danorum principes cum "Londoniensibus elegerunt Haroldum, filium Onutonis ex concubina Algyva generatum. Sed Godwinus, comes Cantiee, cum principibus West-Saxoniee contradicentes, maluerunt Hardecnutum filium Cnutonis et Emmse Malmesreginse, vel unum ex filiis regis Ethelredi et ejusdem Emmee bur. G. R. qui in Normannia morabantur. Sed quoniam Hardecnutus " 188J Perat tune in Dacia, Elfredus et Eadwardus, filii regis Ethelredi, absentes in Normannia, prsevaluit pars Haroldi, et regni Anglise diademate insignitus, Wintoniam citissime festinavit, Flor. Wig. et gazarum opumque thesauros, quos rex Cnuto Emme reginaa p. 598 A. Banishreliquerat, tyrannice rapiens, eandem Emmam, ut novercam Hen. Hunt, ment of suam, ab Anglia exulavit. Quze ad Baldewinum Mandrensem vi.p. 758B. Emma,who comitem divertens, accepit ab eo castellum de Bregges, ut goes to Baldwin, ibidem moraretur; Willelmus namqiie JSTormannorum dux, adcount of huc sub tutoribus in custodia constitutes, ducatus sui liberam Slanders. non habuit potestatem. ,

magnum . . . exemplum] Added by the compiler.

CHKONICA MAJOEA.

511

Quod Alfredus, Ethelredi regis filius, in Angliam [veniens], A.D. 1036. oculorum luce privatus est. Anno Domini MXXXVI. Alfredus,1 Athelredi regis primogeni- Arrival of tus, adhuc in Normannia degens, audita morte Cnutonis, cum Alfred in navibus 1. electis militibus plenis, venit in Angliam. ut pater- England, 9 i -i T i , i ?> -, and his num 2 regnum, de jure sibi debitum, vel pacifice, vel,2 si neces- seizure by sitas cogeret, armorum prsesidio obtineret. Qui ad Sanwici Godwine. portum cum suis applicans, Doroberniam usque pervenit. GumWilliam of que comes Cantise Grodwinus ejus adventum cognovisset, venit Juimeges, okviam e^ e inum jn fi^ gua guscipiens, Judse proditoris 852. ' ' vicem in ipso et suis commilitonibus sequent! nocte complevit. Nam post data pacis oscula et lasta convivia, intempestse noctis silentio cum Alfredus et ejus sodales sopori membra dedissent, capti sunt omnes inermes in cubilibus suis, nihil mali suspicantes, a multitudine irruentium armatorum, et manibus Hen. Hunt, eorum post tergum ligatis, compulsi sunt per ordinem, unusvi. p. 759 A. quigque juxta alium, considere. Ubi ita sedentes novem semper decapitati sunt, et decimus dimissus et ad tempus vitee reservatus. Facta autem sunt li^c apud Guldeford, villam regiam. Sed ubi Godwino proditori visum est, plus quam sit utile, adhuc vivos superesse, jussit iterum decimari, et sic paucissimi superstites remanserunt. Alfredum vero juvenem, regio honore per omnia digrium, ligatum apud urbem Londoniarum transmisit ad regem Haroldum, ut uberiorem gratiam apud eum inveniret, cum paucis suorum qui indecimati remanserant. Sed continue ut rex juvenem Alfredum vidit, ipsum ad Hely- His death ensem insulam adductum oculis ibidem privari fecit. Milites ^e ls^e autem ejus nimis perniciose peremit, et Alfredus juvenis y' egregius spiritum exhalavit, ubi et sepulturam accepit. Quod corpus Pallcmtis Romce wvenitur. MalmesAnno Domini MXXXVII. Corpus3 Pallantis filii Evandrii, de Discovery bur. Gesla quo Virgilius refert, Eomse repertum est illibatum, ingenti ^ebod onf1^ admiratione omnium intuentium, quod per tot seecula incor- as> u ZUD,p.cso/. ,. i i T , ruptionem servavit; apertio vulneris, quod in medio pectore Evander.
1 This version of this story is in some respects peculiar to the compiler : no one earlier mentions that Alfred came with 50 ships, or that he landed at Sandwich, unless the Estoire de seint Aedward le rei was

compiled previously; see 1. 422 (p. 37) " au port de Sanwiz arive." 2 paternum . . . . vel} For this O. W. have only earn. 8 In the margin Par. has written " verum sed, impertinens."

512

MATTH^I PARISIENSIS

A.D. 1037. Turnus fecerat, quatuor pedum et semis habens longitudinis. Malmesb. Epitaph on Repertum fuit et epitaphium hujusmodi superscriptum ; Crest. Beg. the tomb " 206> Pof PaUas. " Filius Evandri Pallas, quern lancea Turni 357. " Militis occidit more suo, jacet hie." An ever- Ardens lucerna ad caput ejus inventa est, arte mathematica1 burning composita, ita ut nullius flatus violentia, nullius liquoris asperlamp iound g{one Valeret2 extingui. Quod eura multi mirarentur, quidam subtilius habens ingenium, stilo subtus flammam foramen fecit, unde introducto aere ignis ardere cessavit. Corpus sane muro appositum, longitudine sui murorum altitudinem vicit. Sed procedentibus diebus, stillicidiis rorantibus et corpus madefacientibus, communem mortalium corruptionem cognovit, nervis fluentibus et cute3 soluta. De morte plwrimorum episcoporum. archbishop of Canterbury. Succession in various sees. GrimketeL Stigand. Anno Domini MXXXVIII. Athelnothus Cantuarise arehiepiscopus Flor. Wig. diem clausit extremum iv. kal. Novembris; cui successit Ead- P 599 A. sius. Defuncti sunt etiam hoc anno4 Ethelricus Selesiensis,5 Alfricus Helmhamensis,6 et Erithregus Wigorniensis episcopi; quibus successerunt, ad Selesiensem ecclesiam Grrinketel, ad Helmhamensem Stigandus, ad Wigorniensem Livingus Cridiacensis antistes. Sed Stigandus postea ejectus, et Grinketel, Selesiensis episcopus, sere dato non modico,7 electus, duos habuit episcopatus, Selesiensem scilicet et Helmhamensem. Denique tamen Grinketel ejectus est, et Stigandus receptus. Tune Stigandus fratri suo Elgemaro Helmhamensem episcopatum pretio8 adquisivit. Atque idem Stigandus, ut avaritiae proprisa satisfaceret, Cantuariensem et Wintoniensem, data pecunia, thronos ascendit, vix annuens, ut in episcopatu Selesiensi proprius ordinaretur antistes. Hardecnutus rex Danorum in Flandriam venit. Bishops of Anno Domini MXXXIX. Defoncto Brithnaaro, [Lichesfeldensi Id. p. 599 c. Lichfield. episcopo, Wlsius successit. Quo etiam anno] Hardecnutus, rex
1 6 mathematical Written over an Helmhamensis] East-Anglorum, erasure, A. probably having had Flor. 7 are . . modico'] pro auro, Flor. mechanica, as Malmesb. 2 valeret] valent, A. MS. A. 3 8 cute soluta} carne dissoluta, W. pretio is introduced by the com4 anno] animo, A. piler, as " ut avaritiffi proprise satiss Selesiensis] Suth-saxonise, Flor. faceret" below.

CHEONICA MAJOEA.
A.-S. Chron. p. 432.

513

Danorum, ad Emmam reginam, matrem suam, in Flandriam A.D. 1039. devectus, cum ipsa apud Bregges moram fecit. Harthacnut De morte Haroldi regis, et de coronatione Hardecnudi regis.

Flor. Wig. Anno Domini MXL. Henricusl Bomanum adeptus imperium Henry III. B.599D. . xvii. annis magnifice2 imperavit. Eodem anno rex Anglorum emperor. r Hen. Hunt. TT aro,, ls cum . . , ,_ , , !<vi. p. 758 c. "" > regnasset iv. anms, apud Oxoniam defunctus P- l b 5 eat Malmesb. est, et apud Westmonasterium sepultus. Tune proceres, tarn 2 Td G. E. ii. 'Danorum quam Anglorum, in unam concordantes sententiam, n, * 188 D 319 iserun i e atos a( T i-> HartnaFlor Wi ** * Bregges in Flandriam, ad regem Dacias crmt jnvi. p. 599 D. ' Hardecnutum, qui cum matre sua ibidem morabatur, rogantes ted to Engut ad Angliam veniret regni diadema suscepturus. Qui con- ^an^' an^ siliis magnatum ilico adquiescens, aestate media venit in archbishop (Not in Angliam, et gratanter ab omnibus susceptus,3 ab Eadsio4 Can- Eadsige. Flor W *uariensi archiepiscopo in regem est consecratus. Qui mox p. 59*9. ' *n regn confirmatus, injuriarum, quae 5 sibi et suae matri a suo praedecessore Haraldo rege illatae fuerant, non immemor, Alfricum Eboracensem archiepiscopum, comitem Godwinum, Eadricum dispensatorem, et Trondum carnificem6 Londonias misit, ipsius regis corpus effodere, et in Thamense flumen The body decapitatum proicere praecepit. Quod cum projectum fuisset OI> Harold in flumen, brevi r post tempore a quodam piscatore repertum uf!iP ^ . _ t; .. . . . - r - v i and thrown est, et a gente Damca Londonus in ccemiterio Danorum sepul- jnto t-^e turn. Et his ita gestis, unicuique remigi suaa classis octo Thames, marcas, et singulis rectoribus decem marcas, de tota Anglia Payment to pendi praecepit. Unde cunctis, qui prius ejus adventum opta- the sailrsverant, exosus efifectus est. [Ad lussc] etiam, pro nece Alfred! Harthafratris sui, contra Godwinum comitem proditorem et Li- cnut's vingum episcopum Wigorniensem, accusantibus illos Alfrico aner Eboracensi archiepiscopo cOnstaater et aliis multis, rex ira authors of vehement! exarsit. Quocirca idem rex Livingum degradavit, Alfred's et Alfrico episcopatum concessit. Godwinus vero, pro morte 7 death. Alfredi fratris sui et amicitia regis obtinenda, dedit ei navem Godwine's auream, cum rostro aureo fabrefactam et armamentis aureis Present of a ship. Henricus . . imperaoit'] Not in making archbishop JEthelnoth, who died in 1038, crown Harthacnut 2 (Twysden, col. 474,1. 39). magnifice is not in Florence. 5 3 quci\ quas, A. susceptus] susceptum, A. 6 4 Instead of these names W. has The mention of Eadsige as the consecrator is peculiar to the com- only milites et carnifices. piler. It is probably derived from 7 morte . . . M*"] Introduced by Diceto, with his error corrected of the compiler. K K
O.W.
1

514

MATTH^I PARISIENSIS
1

A.D. 1040. instructam, armis decoris et octoginta militibus aureis deco- Flor. Wig. Godwine's ratam. Horum autem militum quilibet in bracbiis suis duas P- 60 Bpresent of habebat armillas aureas xvi. naves2 vel tmcias appendentes, a ship to loricam auream trilicem, cassidem in capite auream, gladium Harthaaureis scapulis renibus accinctum, securim Danicam ex auro cnut.

fabricatam in sinistro humero pendentem, in manu sinistra clipeum cum umbonibus aureis et clavis, in dextera lanceam auream,1 quas lingua Anglorum hategar nuncupatur. Insuper haac omnia, cum principibus ferme totius regni et dignioribus regi juravit, non ingenio sui consilii aut voluntate fuisse, quod frater ejus fuerat excaecatus, sed3 regem Haroldum, quod factum fuerat, praacepisse. Quod Eadwardus in Angliam ad regem venit.

Two of the saria ministrarent. Ex quibus duos, Faeder et Turstinum,5 collectors Wigornienses provinciales cum civibus, eo6 quod in eos nimis slain. Consequent crudeliter desaavissent, in quodam monasterii vestibule, ubi ravage of pacis gratia confugerant, peremerunt. Unde rex nimia comWorcester- motus ira, in ultionem tantae trangressionis comites et armatos shire. milites illo transmittens, praacepit ut homines interficerent,

Anno gratise MXLI. Eex Anglorum Hardecnutus, ministros Id. Heavy tax of Hartha- guos per omnes fines destinavit, ut tributum quod indixerat cnut. nulli4 parcentes colligerent, et piratis suis inde omnia neces-

Edward comes to England.

civitatem spoliatam incenderent, et totam provinciam devastarent. Quod cum factum fuisset, juxta quod sibi fuerat imperatum, cum prseda maxima ad regem sunt reversi, et sic ejus ira quievit. Eodem anno Eadwardus, regis' Ethelredi filius, de ITormannia in Angliam veniens, a rege fratre suo gratanter susceptus, cum gloria et honore in curia ejus remansit. Quod rex Hardecnudus sororem suam dedit Hewrico imperatori.

Marriage of Gunhild,

Per idem tempus rex Anglorum Hardecnutus, Gunnildam, Malmessororem suam ex Cnutone rege et Emma regina generatam, ^ur- Gesta
\ aureis, auream] Introduced by the compiler. 2 naves vet] Introduced by the compiler. It is not in W. 3 sed] se, A. This sentence is not in W.
1 5

The names are not in W.

Kegum, ii. 188, p. 321.

4 nulli . . . ministrarent] Introduced by the compiler. A. has parentes fox parcentes.

6 co ... descsvissenf] seditione exorta, Flor. It is not in W. In the next clause Par. has altered the MS. reading monasterio into monasterii vestibule; Flor. has monasterii solaria.

CHRONICA MAJORA.

515

Malmesb. ingentis pulchritudinis puellam, Henrico imperatori Romano A.D. 1041. Gest. Reg. destinavit matrimonio copulandam. Erat autem hsec virgo daughter of ' 321' temporibus Cnutonis regis propter ejus incomparabilem deco- Cnuf, to (Enlarged rem a multis viris nobilibus petita, sed non impetrata. Unde ^ from Mai- nunc adeo Celebris fait ilia mtptialis pompa, quod rex frater mesbury.) ejug e^ omneg fere habitatores regni thesauros auri et argenti cum palliis, gemmis, et equis pretiosis ita effuderunt, quod usque in hodiernum diem in conviviis et tabernis histriones et1 fidicines instrumentis et canticis hane pompam digne efferre non sufficiunt nuptialem. Stetit autem inter eos multo tempore fcedus conjugale. Sed novissime a discordige anima- Story of toribus G-unnilda est apud imperatorem de crimine adulterii h.er accusaaccusata. Oportebat ergo juxta consuetudinem regionis, ut j^on' f11 Gunnilda per duellum contra accusatorem, giganteae immen- pion. sitatis hominem, famam suss puritatis redimeret. Sed ex omnibus militibus vel ministris nee unus fuit inventus, qui cum ilia ab Anglia venerant, qui auderet cum bellatore2 congredi, propter horrendam corporis ejus deformitatem et immensitatem. Oumque Gunnildse angustiae essent undique, puer quidam, quem ab Anglia secum adduxerat, et in ejus thalamo educatus fuerat, qui nanus erat et propter corporis parvitatem Mimecan dicebatur, duellum pro domina, quam per mendacium noverat accusatam, suscepit; et conserto praelio cum gigante, per miraculum Dei succiso delatoris poplite, ipsum enervavit.3 Quo ruente in terrain, Mimecanus caput ejus prasscidit, et illud suse dominse prsesentavit. Tune imperatrix, ex insperato gaudens effecta triumpho, imperatori repudium fecit, nee ultra minis aut blanditiis vinci potuit, ut thorum ejus ascendere consentiret. De admiranda visione Henrici imperatoris. MalmesHie imperator, patre Conrado adhuc vivente, a clerico quo- Legend of bur. Gesta dam fistulam argenteam eo pacto susceperat, ut cum foret the 7 imPeratorJ ttk episcopatum conferret. Henricus iste, tandem * adultus et imperator post patrem creatus, repetenti clerico bishop, promissum episcopatum libenter donavit. Sed non multo W. inserts mimes. bellatore] So altered by Par. from delalore. W. has ipso. 3 There is a rude drawing of this in the margin. The compiler has considerably enlarged Malmesbury's account of this story, and has had
2 1

access to some other source. There is no mention of the dwarf's name in Malmesbury. Bromton must have had access to this other source, as he mentions the names both of the dwarf and the giant (Eoddyngar),vcol. 933, L 35 (Twysden). K K 2

516
A.D.1041 Story of a vision of the emperor Henry

MATTKffil PARISIENSIS

in.

p. 166.

post gravi infirmitate correptus lee to decubuit, et crescente Malmesb. segritudine per triduum sine sensu et voce ita mutus et quasi Gesta Eee corporp raptus jacebat, ut in solo pectore vix vitalis spiritus palpitaret; nee aliud vitas erat indicium, nisi [quod,] manu ad nares apposita, sentiebatur anhelitus perexilis. Tune prsesentes episcopi et amici, triduano indicto jejunio, lacrimis et votis divinam pro salute imperatoris clementiam implorabant. Quibus, ut creditur, rtmediis convalescens, accito episcopo quern simoniace pro fistula argentea episcopum fecerat, ilium per decretum concilii degradavit. Confessus est autem audientibus cunctis, quod toto triduo, quo exanimis jacuerat, inter dsemones constitutus, illos adeo sibi sensit infestos, quod flammas igneas per fistulam in os ejus jaculantes, corpus ejusdem1 tarn intus quam exterius incendebant. Flamma autem. ilium adeo exurebat, quod terrenus ignis, in comparatione ignis illius, tepidus et quasi nihil calere putaretur. Sed inter haec incendia ferventissima habuit quendam juvenem, quasi assatum igne, dictus imperator, qui calicem aureum manibus mirse magnitudinis aqua plenum portavit. Cujus solicittidine et laticis aspersione extinctis ardoribus, ad pristinam rediit sanitatem. Cum autem dictus imperator de juvene assato, qui sibi refrigerium prsestaverat, miraretur quis esset, reduxit ad memoriam quoddam2 coenobium beati martyris Laurentii, olim a paganis destructum, quod ipse resedificaverat, et monachis impositis, multa prsedia et ornamenta contulerat, et inter alia beneficia, calicem aureum et gemmis decoratum, quern ob honorem martyrig ecclesise contulerat, nunc in ardoribus positus recognovit, dum juvenis assatus ibi refrigerium ministravit. De morte regis Hardecnudi, et de coronatione regis Hadwardi.

Death of Harthacnut.

Anno Domini MXin. Kex Anglorum Hardecnutus, dum con- Flor. Wig. vivio nuptiarum, in quo Osgodus Glappa, vir magnse potentias, P* filiam suam Gryvam viro cuidam Danico, nomine Cnutoni,3 apud Lamheiam matrimonio copularet, Isetus, sospes, et hilaris, cum sponsa praedicta et quibusdam aliis bibens staret, inter bibendum in terrain corruit, et sic repente mutus permanens idem rex sexto, idus Junii spiritum exhalavit. Deinde apud Winto1 ejusdem] So altered by Par. W. has illius totum; West, ejus totum. 2 quoddam . . . destructum] ecclesise tectum longa earie dissolu-

tum, Malmesb. The whole account is embellished and enlarged from Malmesbury. 3 Cnutoni"] An error of the compiler for Tovio,Tofig.

CHRONICA MAJORA. Flor. Wig. niam delatus, juxta Cnutonem patrem suum sepulturam accepit. A.D. 1042. p. 600 E. Cujus frater l Eadwardus, annuente clero et populo, Londoniis Election of Id. p. 601 A. in regem eligitur, et ab arcMepiscopis Cantuariensi Eadsio etEdwardEboracensi Alfrico, cum sibi subjectis episcopis, prima die His coroId.p. 600 E. Paschae in regem apud "Wintoniam consecratur. Erat autem na;tlon' rex Eadwardus filius Ethelredi, qui fuit Edgari, qui fait Ead- His Pedi" mundi, qui fuit Eadwardi, qui fuit Alfredi magni regis, cujus 2 Id. p. 601 A. genealogia superius ad Adam usque perducitur. Rex vero Eadwardus, statim ut in regem fuerat coronatus, Emmse reginae, Emma of matri suaa, quse tune apud Wintoniam degebat, quicquid babuit ^"PP6 in auro et argento et rebus pretiosis ei abstulit ; eo quod sureSt antequam rex esset, nib.il illi dederat quod petebat. Sed tamen prascepit sufficienter ei necessaria ministrari, et illam mandavit ibidem quiete demorari.3 Quod Eadsius arcMepiscopatum dimisit. Hen. Hunt. Anno Domini MXLiil. Eadsius Cantuariaa arcbiepiscopus in- Si^ard^ p. 759 B. firmitate gravi detentus episcopatum dimisit, et in loco ejus Siwardus est arcbiepiscopus consecratus. Eodem anno EtbelHist. Ra- stanus Ramesiensis abbas in vigilia Sancti Micbaelis infra ec- Murder of cm - clesiam ad boram vespertinalem ab bomine quodam extraneo -ZEthelstan, (p. 451, cultello confossus expiravit; cui Alfwinus ad abbatiam successit. abbat of Gale). Ramsey. Quod rex Eadwardus uxorem duxit. Hen. Hunt. Anno Domini MXMV. Rex Eadwardus in patrocinium regni Marriage p. 759 B. gui filiam Godwini, potentissimi consuKs, nomine Editbam, f Edward Flor. Wig. uxorem duxit. Quo etiam anno, defuncto 4 Alfrico Helmbamensi and Ead" p. 602 A. episcopo, Stigandus, regis capellanus, successit. Stigand bishop of am Quod rex Eadwardus classem frustra congregavit. ' jd. Anno Domini MXLV. Bribtwoldus, Ramesberiensis5 pontifex, Bishops of obiit, et Hermannus regis capellanus successit. Eodem anno Ramsbury. rex Eadwardus ad portum Sandwici classem numerosam con-Threatened gregavit contra regem Noricorum, ad Angliam venire dis- invasion of ponentem. Sed bellum a Suano Danorum rege sibi illatum ^S11118 ot adventum illius impedivit.
1 Par. inserts in the margin uterinus tantum. 2 cujus .... perducitur'] Introduced by the compiler. 3 et . . demorari] om. W. 4 defuncto . . . eptscqpo] inserted by the compiler. 5 Ramesberiensis ] Wiltoniensis, Flor.

518
A.D. 1046.
Popes Silvester III. and Gregory VI. Death of bishop Lyfing. His successors.

MATTHm PARISIENSIS Silvester Papa.

Anno Domini MXLVI. Silvester sedit in cathedra Bomana Vit. Pontif. diebus Ivi. Cui eodem anno Gregorius succedens, sedit annis duobus. Eodem anno Livingus, qui Wigorniensem, Cridien- ; sem, et Cornubiensem habuit episcdpatus, obiit. Post cujus decessum Leofricus, regis cancellarius, Cridiensem et Cornubiensem obtinuit episcopatus, Wigorniensem yero pontificatum Aldredus suscepit. Quod Stigandus duos episcopatus ofotinuit.

Bishops of Anno Domini MXLVII. Defuncto G-rimketel, Selesiensi ponS^lsey and ftficej. Hecca regis capellanus successit. Quo utique anno, mc es ~ mortuo Elfwino, Wintonias episcopo, Stigandus, Helmhamensis ter praesul, in1 ejus loco sublimatur. Ut Papa Clemens papatum rexit. Anno Domini MXLVIII. Clemens sedit in cathedra Bomana, Vit. Pontif. ,,. , . mensibus novem et diebus vi. Eodem anno, defuncto Ead- Flor. Wig. Durham, mundo, Dunelmensi antistite, Eadrecus successit.2 P- 602 D> De sortilegio hoc tern/pore detecto. Popes DaAnno Domini MXLIX. Damasus sedit in cathedra Bomana, Vit. Pontif, masusn., diebus viginti sex. Cui eodem anno Leo succedens, sedit ' annis quinque, mensibus duobus, et diebus sex. Hujus3 Papge temporibus detectum est Bomse sortilegium diabolicum, et Story of nostris sasculis inauditum. Erant enim in strata publica, qua Malmestwowitches Romam itur, du aniculse, in uno commorantes tugurio et -^I' es-a atKome. ^ uno ^^^gg maieficio, qu.se hospifcem, si aliquando solus 171, p. 282. superveniebat, in equum, vel porcum, vel in aliud quodlibet animal transform are 4 solebant, et mercatoribus animalia transformata vendentes, nummos inde acceptos in ebrietate simul et crapula consumebant. Quaa casu juvenem quendam, qui artem saltandi noverat et victum moribus histrionum quserebat, hospitio receperunt. Quem nocte ilia in asinum
3

ei subrogatus ambos obtinuit pontificatus, W. 2 This is under the year 1049 in W.

In the margin Par. has -written " verum sed impertinens." 4 A. inserts vendentes, repeated from the following line.

CHRONICA MAJORA.

519

Malmesb, transformantes, magnum ex eo lucrum habebant. !Nbn enim A.D. 1049. Gesta Re- asinug effectus, juvenis amiserat intelligentiam, etsi amiserat Story of loquelam. Nam quicquid praacepit anus, joculando et saltando twowitehes implevit asinus. Accurrente itaque vulgi multitudine ad ludum at Rome. asini, non nisi dato pretio asinum videre ludentem maleficae mulieres sinebant. Rumor e igitur tandem per provinciam disseminate, accessit dives quidam ad maleficas illas, et non modico pretio collate, asinum in suos convertit usus. Sed dives cum asino' recedens a mulieribus admonitus est, ut si diuturnum vellet habere ludum, ab aquae ingressu asinum arceret. Gustos ergo asino a divite constituitur, qui ilium diligenter servaret. Dives autem, cum gaudium habere voluisset, ludis asini laetificabat convivas. Sed cum tempus plurimum praeterisset, versus est in fastidium ludus asini, et coepit a cusfcode suo negligentius custodiri. Quapropter die quadam, abrupto quo ligatus erat loro, fugit, et in proximum lacum se projecit, et diutius in aqua volutatus, pristinam sibi nominis formam restituit. Gustos autem ejus ilium insecutus, viso homine, sciscitabatur an 1 asinum fugientem vidisset. Hie refert s< i asinum fuisse, sed modo se hominis formam suscepisse. Et omnem illi casum exponens, ea quaa de ipso facta fuerant per ordinem recitavit. Miratus famulus, ad dominum rem detulit, et dominus ad Papam Leonem. Et mulieres convictae Papas suum confitentur delictum. Sed Papam super hoc dubitantem Petrus Damianus confirmavit, producto exemplo de Symone Mago qui Faustinianum in Symonis figura videri et a filiis suis horreri fecit. Quod guibusdam episeopis defunctis alii succedunt. Flor. Wig. Anno Domini ML. Defuncti sunt episcopi, Eadnothus Dorke- p. 167. p. 603 D. cestrensis, Siwardus vicarius Eadsii Cantuariensis archiepi- Deaths of p. 604 A. scopi; et po'st ipsum idem Eadsius diem clausit supremum. Eadsio successit Robertus Londoniensis episcopus, et Roberto p. 605 B. ad ecclesiam Londoniensem successit Willelmus, ad Dorkep. 603 D. cestrensem Ulf regis capellanus. De guodam sacerdote indigne missam celebrante. Id. p. 604 A. Anno Domini MM. Rex Eadwardus a vectigali gravissimo Danegeld Anglos absolvit, quod, patre vivente, Danicis stipendiariis emitted, triginta octo milium librarum2 solvi consuevit. Eodem anno.
1

an] ab, A. triginta . . . librarum] This is careless copy of Florence, who

says nothing about the amount, but has " xxxviii. anno ex quo pater . . primitus id . . solvi mandarat."

520

MATTHjEI PARISIENSIS

A.D. 1051. defuncto Alfrico Eboracensi archiepiscopo, Kinsius regis ca- Flor. Wig. Archbps. pellanus successit. Per idem tempus Willelmus dux liTor- p. 604 A. of York. mannorum veniens in Angliam ab Eadwardo rege honorifice Id. p. 605 B. William of receptus est, quern multis donatum muneribus ad propria Normandy in England. remisit. 1 Story of an Hoc quoque anno convenerunt multi nobiles gentis North- Simeon of incontinent anhumbrias prope civitatem Lindisfarnae ad ecclesiam quan- Durham. priest. dam, ubi erant placitaturi, et rogaverunt presbyterum ut Hist, de Dunelm. caritative eis missam celebraret. At presbyter, qui nocte ilia ecclesia, x. cum concubina dormierat, ad sacrum officium accedere formi- coll. 34, 35 dabat. Sed illis vehementer presbyterum rogantibus ut mis- (Twysden).

sam cantaret, precibus eorum tandem victus, cum timore tamen divina mysteria petentibus celebravit. Sed hora qua sacrosanctum mysterium sumere debuit, calicem diligenter inspexit, et ecce particulam, quae2 juxta morem missa fuerat in calicem, ita in teterrimam fprmam vidit immutatam, quod picis colorem, potius quam panis et vini, in calice videret. Presbyter continuo reatum suum intelligens et multum tremens, quid de hoc, quod vidit in calice, deberet facere, haesitabat. Nam. illud velut mortem sumere abhorrens, in terram fundere volebat. Sed quoniam consecratum erat, id facere metuebat. Timuit ergo quod, quicquid faceret, omnipotentis Dei judicium effugere non valeret; cum tremore magno illud sumpsit. Sed tantae amaritudinis erat, ut nil ad gustandum amarius videretur. Et missa vix completa, ad episcopum venire festinabat, et ei rem gestam per ordinem declarabat. Cui episcopus, indicta poenitentia, praecepit, ut sinceram deinceps et castam Deo vitam offerre sfcuderet. Quod ille fideliter promittens, quoad vixit, promissum implevit. De tumultu vn, regno eatorto.
Affray between Eustace, count of Boulogne, and the men of Dover.

Circa eosdem dies comes Bononiae, EustacMus, qui Grodam jrior. regis Eadwardi sororem uxorem habuit, apud Doveram cum p. 604 A. suis applicuit. Ubi milites ejus, cum stolide nimis et superbe hospitia quaererent, unum de burgo hominern peremerunt. Quod videns quidam de burgo, ilium militem interfecit. Ob quam rem comes et ejus commilitones in iram3 conversi, viros et mulieres plurimos occiderunt, et pueros suorum equorum pedibus contriverunt. Sed ubi burgenses ad obsistendum convolarunt, hostes turpem inierunt fugam. Sed in fugiendo
1 Par. has written in the margin " verum' sed impertinens." In the next line " civitatem Lindisfarnae " is introduced by the compiler.

2 3

quci\ quam, A. iram] terram, A.

CHRONICA MAJOEA.

521

Flor.Wig. ex eis octodecim1 interfectis, caeteri ad regem Eadwardum A.D. 1051. p. 604 B. qUi tune Gloverniae erat, confugerunt. Comes Godwinus, de Rising of hominibus suis de burgo Doverensi interfectis nimis iratus, Godwine de toto honore2 comihatus sui, id est de Cantia, Suthsaxonia, "nQg ls et Westsaxonia, et filius ejus primogenitus Suanus de honore2 suo, id est Oxoniensi, Glavorniensi, et Herefordensi, Sumersetensi, et Berecensi provinciis, Haroldus filius ejus de honore2 suo, id est Essexia, Estanglia, Grantebregia, et Huntendonia, ingentem exercitum collegerunt. Hoc3 rex Eadwardus cum cognovisset, collegit et ipse exercitum copiosum, paratus cum hostibus, si necesse fuerit, decertare. Godwinus interea, cum who deexercitu suo in provinciam veniens Gloverniensem, missis ad mand the 1 , Vi x -i -x -L surrender regem legatis, Eustacmum comitem cum socns suis sub o;f Eustace. denuntiatione belli sibi reddi mandavit. Cui rex militaribus This recopiis sufficienter instructus et communitus, significavit fused by quod Eustachium comitem ad eum non mitteret; praecipiens tlie king, insuper, quod qui exercitum contra ipsum collegerat, et sine4 ejus licentia pacem regni perturbaverat, veniret ad eum die statuta, super hac injuria sibi responsurus, et juri pariturus. Godwinus vero, sicut contra regem praelium committere non Exile of audebat, ita ad curiam ejus venire juri pariturus nolebafc; Godwine unde rex communi curiae suae J iudicio ipsum Godwinum et an 1S * sons, ejus quinque filios ab Anglia exlegavit. Qui mox cum conjuge sua Gyva, et Tosti filius ejus cum Judith uxore sua, filia Baldewini Flandrensis comitis, et alii duo filii ejus Suanus et Gurth, navem cum thesauris multis ascendentes, in Flandriam ad praedictum comitem cursum direxerunt. Porro filii ejus Haroldus et Leofwinus, Bristollum adeuntes, in Hyberniam sunt transvecti. Bieginam quoque Editham rex Imprisonpropter patrem ejus repudiavit, efc cum una pedissequa ad ment of Eedwellam sine honore destiriavit, et abbatissae custodiendam gy^nat a commendavit. Wterwell. De morte Emmce regince. Id. p. 605B. Anno Domini MLII. Marianus Scotus, cronicorum scriptor Marianus veracissimus,5 saeculum reliquit. Eodem anno Emma regina, Scotus enters mo~ " nasticklife.
octodecim] This is the number of the townsmen slain (excluding the first) according to Malmesbury, ii. 199, p. 337 ; he gives 20 as the number of Eustace's men killed, Florence says 7. 2 honors'] Introduced by the compiler.
1

Hoc . . . decertare'] Not in W. The words are the compiler's, though the substance is in Florence. 4 sine ejus licentia'] om. W. 5 cronicorum scriptoY veracissimus'] chronographus, Flor.

522
A.D. 1052. uxor regum Ethelredi et Cnutonis, obiit, et Wmbom.se sepulta Flor. Wig. Death of est. Per idem tempus , rex "Walensium Grifinus, Hereford- P- 605 Bqueen ensem depopulans provinciam, multos rebellantes provinciales Ravages of in*erfec^- ^ec multo post comes Haroldus et frater ejus LeofGriffith. winus, ab Hybernia venientes, in "Westsaxonia multas rapueBeturn of runt prasdas, quibusdam obstantibus interfectis. Godwinus Godwine vero in Cantia, Suthsexia, et regionibus illis piraticapa agens and his rapinam, ad Wectam insulam tandem pervenit, ubi filii ejus sons. Haroldus et Leofwinus venientes ad eum, studiosius machinabantur ut se in regem Eadwardum vindicarent. Attraxerunt ergo in favorem sui provinciales innumeros et viros bella14 Sept. tores, et immense exercitu congregate, in die Exaltationis sanctse Crucis, classem versus urbem Londoniarum dirigentes, ad Suthewerk prope civitatem castrametati sunt. Eex Eadwardus, qui tune Londoniis erat, ingentem armatorum copiam et classem non modicam congregavit, ut per aquam Godwinum et filios ejus insequeretur et terrain. Sed Angli, quorum filii, nepotes, consanguinei, et amici cum Godwino erant, noluerunt contra eos decertare. Sapientes quique ex utraque parte inter regem et Godwinum ducem de pace redintegranda studiosius tractaverunt. Mane autem facto rex, habito cum primatibus consilio, pristinum honorem restituit Godwino et Swegen's filiis ejus omnibus, prseter Suanum. Ille enim poenitentia pilgrimage <Juctus, eo quod Beornum, regis consobrinum, necaverat, unde j erusa" de Mandria nudis pedibus Jerusalem petens, in reditu suo, Q. Eadgyth in itinere defunctus est, ex nimio frigore infirmitate conbrought tracta. Filiam quoque ducis Edytbam reginam rex dignanter back, recepit, et1 earn pristinaa restituit dignitati. Acta itaque conp. 168. cordia et pace firmata, rex omni populo bonas leges et recPeace tam justitiam promisit, et Normannos, qui sibi contra Anglos restored iniqua dederant consilia, ad natale solum remisit. Inter quos and the Normans Robertus Cantuarise archiepiscopus, et Willelmus prassul Lonbanished. doniensis, cum. TJlf antiste Dorkecestrensi et suis Normannis, vix evadentes, mare transierunt. Sed non multo post, Willelmus,2 propter bonitatem suam revocatus, in suum restiStigand tuitur prsesulatum. Stigandus, qui quondam Helmnamensi Malmesb. archbishop episcopatu dimisso, sullimiorem gradum meditatus, Wintoni- p-est. Pont. b rv^ Cr~ ensein- invaserat episcopatum, nunc Eadwardi simplicitatem J* 'P' ' circumveniens, vivente Roberto, Cantuariensem obtinuit digni.Osbern and tatem. Osbertus vero et Hugo, Normannigenaa, sua castella Mor. Wig. . S^-r^- relinquentes et Scotorum regem adeuntes, ab ipso recepti sunt. P- 606 DMacbeth.
1

. et . . . . dignitati] nee tamen carnaliter illam cognovit, W.

2

^__ Willelmus'] Robertas, W.

CHEONICA MAJORA. Quod Griffmus1 f rater regis Walensium periwitwr.

523

A.D. 1053.

Plor. Wig. Anno Domini MXIII. Frater G-riffini, regis Walanorum, Eis Ehys, bro' p. 606 D. nomine, in loco qui Bulendune dicitur, occisus est, et caput ejus regi Eadwardo in vigilia Epiphanise apud Gloverniam prassentatur. Bollington. De morte turpissima Godwwi proditoris. Anno Domini MLIV. Bex Anglorum Eadwardns Paschalem Legend of solemnitatem apud Wintoniam celebravit. Eege igitur in hac the death i ., , -, -, , i solemnitate ad mensam sedente, cum pmcerna ejus cipnum of Godregium vino plenum ad mensam gestaret, pedem unum ad domus pavimentum ofiendit. Sed altero sese pede recolligens, casum evasit. Quod videns comes Godwinus ac gener regis, qui de more regi prandenti assedebat, ait ; " Hie frater fratri " auxilium fecifc." Ad quern rex ironice loquens respondit dicens : if Frater meus mihi modo posset auxiliari, nisi fuissent " insidise Godwini." Quod verbum regis G-odwinus nimis moleste ferens respondit : " Scio, rex," inquit, " scio quia de " morte fratris tui Alfredi me habetis suspectum. Sed Deus, " qui verax et Justus est, hanc quam teneo panis buccellam " non permittat guttur meum sine suffocatione transire, si " unquam frater tuns per me vel per consilium menm morti2 " propior et a vita remotior fait." Et hoc dicto rex buccellam benedixit, quam in os ejus mittens Godwinus, sibi male conscius, ab ilia suffocatur. Quern rex exanimem videns et pallentem, " Extrahite," inquit, "hinc canem huno et prodito" rem, et in quadrivio ilium sepelite. Indignus enim est, ut (Not in Aelred). " Christianam.se habere gaudeat sepulturam." Quod videntes His burial 3 at WinFlor. Wig. filii ejns qui affuerunt, extraxerunt patrem de mensa, et rege p. 606 B. ignorante in Veteri monasterio ejusdem civitatis sepelierunt eum. Tune rex Eadwardus dedit ducatum ejus Haroldo filio His earloin lv Id.p.607B. suo. Eodem anno, ex prsecepto regis Eadwardi, strenuus dux d g en - - , , , , , oj -4. j <M j.to Harold. Northanhumbrorum Siwardus, exercitum grandem in Scotiam ducens, regem Machbotum de regno suo fugavit, multis Sco- Defeat of torum milibus interfectis, cum Normannis omnibus de quibus Macbeth. superius fecimus mentionem. Rex igitur Eadwardus regnum Malcolm Scotise dedit Malcolmo, filio regis Cumbrorum, de se tenendum.4 ^- ^n Scotland.
Id. Aelred of Bievaulx. Vit. Edv. Conf. col. 395 (Twysden),

Sic. morti] morte, A. This speech considerably differs from that given in Aelred, and the king's blessing the morsel, and bis orders about the burial are also introduced by the compiler. Compare the
2

version of the legend in the " Estoire " de Seint Aedward le rei," pp. 117-119. 3 rege ignorante] Introduced by the compiler. 4 de se tenendum] Introduced by the compiler.

524
A.D. 1055.

MATTHJII PARISIENSIS

Qttod rex Eadwardus comitem AlgarvM exilio damnavit.

Pope Anno Domini MLV. Victor sedit in cathedra Eomana, annis Vit. Pontif. Victor II. duobus, mensibus iii., et diebus xiii. Eodem anno nobilis ea . dux Northanhumbrorum Siwardus obiit, cujus ducatum rex Flor. Wig. ward. Eadwardus Tostio fratri ducis Haroldi concessit. Nee multo P- 607 cTostigsuc- post rex Eadwardus, inconcilio apud Londonias habito, Algarum ceeds to comitem ab Anglia exulavit. Qui mox Hyberniam pefens, xviii. his earl- piraticis navibus adquisitis, juncto sibi Grifino Walensium rege, dom. regnum Anglias depopulaturus intravit. Tandem idem Algarus JElfgar exiled, et Grifinus, Herefordensem provinciam cum fuissent hostiliter and joins ingressi, obviavit illis dux Eanulfus, Eadwardi regis sororis1 Griffith. They de- filius, cum exercitu copioso. Sed in primo conflictu comes Eanulfus fugam capessit cum suis. Quod videntes Algarus et feat earl Kalph and Grifinus, insecuti sunt nostes fugientes, et quingentos ex eis capture peremerunt; et victoria potiti, Herefordensem ingressi sunt Hereford. c v a em u Hereford- i i* ^ 5 ^^ septem canonicis, qui valvas principales basilicse ensis eccle- defendebant, peremptis, ecclesiam combusserunt cum reliquiis sia com- et ornamentis; et civibus nonnullis interfectis et captivatis, buritnr. civitateque cremata, praedae ubertate ditati recesserunt. Hoc factum cum regi Eadwardo innotuit, apud Gloverniam magnum Harold sent exercitum congregavit, cui Haroldum ducem strenuum prseagainst ficiens, ipse 2 Algarum et Grifinum ardenter insequifcur, ac fines ^Ptfeaand Walensium audacter ingressus, castrametatus est in Snaudunam.3 Grifinus vero et Algarus, scientes Haroldum virum esse strenuum et bellicosum, fugerunt a facie ejus, illi resistere non audentes. Ille autem post gravem regionis des'olationem, apud Herefordiam divertens, vallo earn lato4 et alto cinxit, portisque ac seris civitatem munivit. Sed tandem Peace. nuntiis inter Haroldum et ejus adversaries discurrentibus, JElfgarre- firmam5 ad invicem concordiam r pepigerunt. Algarus6 vero ad stored to . ., , . , f his earlregem vemens, comitatum suum, ipso concedente, recepit. dom. Eodem anno Hermannus Wiltoniensis praesul, iratus eo quod Id. p. 608 A. Hermann, sedem episcopalem ad Salesberiam7 de Eamesberia transferre bp. of Wil- rex concedere noluit, episcopatum dimisit, atque mare transhis see ^d fretato, apud Sanctum Bertinum monachilem habitum suscepit, goes to S. et tribus annis in ipso monasterio habitavit. Iste8 autem Berlin's (S. Omer). " ~ ~~ 4 1 lato] leto, A. i.e. of Goda, by her first hus5 firmam~\infirmam, W. band Drogo of Mantes. She after6 Algarus . . . recepif] om. W. wards married Eustace of Boulogne. 2 7 Salesberiam~\ abbatiam Mahnesipse . . . insequitur] jussit ut biriensem, Flor. hostes insequeretur ardenter, W. 3 8 in Snaudunam] An introduction Iste . . . fuif] Introduced by of the compiler. Flor. has ultra the compiler. It is not in W. Straddele,

CHRONICA MAJORA.

525

Malmesb. Hermannus ultimus Wiltoniensis provinciae fuit. Nam primus A.D. 1055. ffe|*- ^ont> ejusdem regionis prsesul extitit Ethelstanus, secundus Odo post Bishops of ' 18j Gantuariaa archiepiscopus, tertius Osulfus, quartus Algarus, Rsrosoiry. quintus Ethelstanus, sextus Siricius, Septimus Alfricus, octavus Brithwoldus. Hie a tempore regis Ethelredi usque ad Eadwardum ultimum duravit. De hoc quoque Brithwoldo legitur, Vision of quod temporibus regis Cnutonis frequenter cogitaret de regia kish-P stirpe gentis Anglorum, jam pene deleta,1 si esset de caetero n wo * . redintegranda. Sed cum nocte quadam ista meditanti sopor irrepisset, in superna raptus vidifc Apostolorum principem, Petrum, Eadwardum filium regis Ethelredi, tune in Normannia exulantem, manu tenere, et eum in regem consecrare, et coelibem vitam eum ducturum et annis viginti quatuor regnaturum ostendit. Eidem quoque Brithwaldo quaerenti de regum successione dicitur esse responsum, " Begnum Anglorum Dei " est, et Ipse Sibi reges providebit." Huic autem, ut dictum Id. p. 183. [est,] Hermannus ultimus Wiltoniensis antistes succedens,2 Bishop ilium postea episcopatum cum Sireburnensi prassulatu conjun- Hermann gens, apud Salesberiam sedem constituit cathedralem. t^e see to Salisbury. Quod Ethelstanus episcopus perimitur. Flor. Wig. Anno Domini MLVI. Ethelstanus, Herefordensis antistes, diem Bishops of p. 608 B. clausit extremum. Oui successit Leovegarus, ducis Haroldi Hereford. Id.p.608c. capellanus, ecclesiarum3 amator, pauperum recreator, viduarum et orphanorum defensor, oppressorum subventor, virginitatis Malmesb. possessor. Hunc quoque Dei4 famulum, in omni religione Gest. Pont, perfectum, Griffinus rex Walanorum, Herefordensi civitate p. 169. iT'soo' cremata, vita privavit. Huic successit Walterus, qui usque Flor. Wig. a^- tempora regis Willelmi duravit. Eodem anno Egelricus, JEthelric, p. 608 c. Dunelmensis praesul, episcopatu sponte relicto, ad monasterium bishop of suum, quod Burgum dicitur, secedens, monachum ibidem inresigns his duit, et annis duodecim illic laudabiliter vixit. see. Quod rex Eadwardus revocavit nepotem suum ut post eum regnaret. Id.p.608D. Anno Domini MLVII. Henricus5 Komanum adeptus imperium Henry IV. Id. p. 607 B. annis 1. imperavit. Eodem [anno] rex Anglorum Eadwardus, emperor.
1
2

deleta] delete, A.

W. adds rege Eadwardo concedente.

3 ecclesiarum . . possessor'] This description belongs to earl Odda, whose death is mentioned soon

after the other in Florence, p. 608 c. It is not in O. W. 4 Dei. . . perfectum] Introduced by the compiler.
5 Henricus . . imperavit] Not in O.W.

526

PAHISIENSIS

A.D. 1057. cum in diebus suis processisset, Aldredum Wigorniensem Flor. Wig. Edward, episcopum ad regem Hungarorum transmittens, revocavit inde P^6, B' son of Ed- filium fratris sui regis Eadnmndi, scilicet Eadwardum, cumtar Q.esta mund Ironl side, sent tota familia sua, ut vel ipse vel filii ejus sibi succederent in Kegum, ii. regnum. Yenit igitur Eadwardus cum filio suo Eadgaro et 228, p. 382. for, and arrives in filiabus Margareta et Christiana. Bed parvo post adventum England. suum in Angliam, idem Eadwardus vivens tempore brevi in His death urbe Londoniarum vitam terminavit, relictis 2 sub custodia regis in London. Eadgaro filio cum filiabus preedictis. Eodem anno laudabilis vir memorise, comes Leofricus, pridie Flor. Wig. Death of earl Leo- kal. Septembris diem clausit extremum et apud Coven- P- 68. fric, who is treiam honorifice sepultus est, in monasterio quod ipse et uxor buried at Coventry. ejus, Dei cultrix, sanctseque virginis Marias amatrix devota, nobilis comitissa G-odgyva, a fundamentis de suo patrimonio construxerunt. Et monachis3 impositis, terris sufficienter et variis ornamentis adeo illud ditayerunt, quod in Anglia tota tanta auri et argenti copia gemmarumque pretiosarum in nullo Gifts of inveniretur monasterio, quanta tune temporis habebatur in illo. Leofric and Godgifu to Wigorniensem, Heveshamensem, Wenelocensem, et Leonensem Worcester, ecclesias, cum coenobiis aliis, et prascipue Sancti Johannis Evesham, Baptistae Sanctaeque Wereburgaa virginis in Legecestria sita, Wenlock, et ecclesiam Sanctae Marise de Stowe, quam prassul DorkeLeominster, cestrensis construxerat Eadnothus, terris, aedificiis, et variis Chester, and Stow. ornamentis magnifice ditaverunt. Haec4 autem comitissa religiosa villam Coventrensem a gravi Legend of Godgifu. servitute ac turpi liberare aflectans, saepius comitem virum suum magnis precibus rogavit, ut Sancta9 Trinitatis Sanctseque Dei Grenitricis intuitu villam a prasdieta absolveret servitute. Cumque comes illam increparet quod rem sibi damnosam inaniter postularet, prohibuit constanter ne ipsum super had re de castero conveniret. Hla vero 5 nihilominus constans in proposito, virum indesinenter de petitione praBmissa exasperans, tale responsum extorsit ab eo: " Ascende," inquit, " equum tuum nuda, et transi per mercatum villas ab initio " usque ad finem, populo congregate, et cum redieris quod " postulas impetrabis." Cui comitissa respondens ait, "Et si " hoc facere voluero, licentiam mihi dabis ? " Ad quam comes, " Dabo," inquit. Tune G-odgyva comitissa, Deo dilecta, die quadam, ut praedictum est, nuda equum ascendens, crines

vel filii e/'ws] Not in W. relictis . . . praeKctis'] Added by the compiler. 3 monachis impositis is from the MS. of Leland. iii. 73 (i.e. iv. 72 ed. 1770).
2

4 This is the earliest mention of this legend. 5 vero . . . proposito"] This is* Paris's alteration. W. has " e con" trario pertinacia muliebri ducta."

CHRONICA MAJORA.

527

capitis et tricas dissolvens, corpus suum totum praster crura A.D. 1057 candidissima inde velavit, et itinere complete, a nemine visa, Legend of ad virum gaudens, hoc pro miraculo habentem,1 reversa est. Comes vero Leofricus, Coventrensem a praefata servitute liberans civitatem, cartam suam inde factam sigilli sui munimine roboravit. De casu admvrcibili qui Romce accidit. Vit. Pontif. Anno Domini MLVIII. Stephanus sedit in cathedra Romana, Popes Stemensibus ix. Cui succedens anno eodem Benedictus, ix. men- P^en IX. Mahnes- sibus, ut predecessor suus, cathedram gubernavit. Bodem tern- *? x^6" bur.- Gesta p0re civis quidam Romanus, setate juvenis, dignitate senatoria T ', f Kegum, , ., T . . . . jjegeiiu 01 ii 205 clarus, generosam sibi quandam virginem matrimonio copu- a young p. 354! lavit; ob cujus honorem suis sodalibus, diebus multis, nuptia- man-who rum cum epulis splendide convivia celebravit. Cumque die p-1Qlce01I]Lllis quadam in campum processissent, ut fessos deliciis stomachos statue of ludendo solidarent, pilam poscunt, et multum diei tempus Venus, ludentes consumunt. Sed ne jocando juvenis anulum amitteret nuptialem, in digito extento cujusdam statuse seneas, qute prope erat, ilium clam sodalibus collocavit, et ad ludum conversus, incalescentibus pr^ nimio cursu visceribus, primitus se a ludo subtraxit, et veniens ad statuam, ut anulum repeteret, digitum, in quo ilium posuerat, ad volam usque reflexum, et anulum invenit in digito arctissime constrictum. Qui aliquandiu inaniter luctans ut digitum frangeret, vel quocunque modo anulum extorqueret, cum se nihil proficere* cognovit, tacite, ne res sodalibus innotesceret, perturbatus discessit. Et nocte sequenti, cum famulis ad statuam rediens, digitum invenit extentum, et anulum admirabatur sublatum. Damno itaque dissimulate, cum nocte sequente se juxta novam nuptam collocasset, quiddam nebulosum sensit et densum inter se et illam volutari, quod sentiri potuit, sed non videri. Hoc quoque obstaculo ab uxoris amplexu prohibitus, vocem sibi dicentem audivit, " Mecum concumbe, quia hodie me desponsasti. " Ego sum Yenus, cujus digito anulum posuisti. Habeo " ilium, nee reddam." Elapsum est autem multum tempus, ut quacunque hora ille vellet in uxoris gremio recubare, illud idem sensit et audivit. In aliis quidem rebus juvenis valens erat et strenuus, tarn in fore quam in exercitu militari. Tandem de consilio uxoris, res utrorumque parentibus est detecta. Uli autem habito super hoc celeri consilio, Palumbo habentem] habenti, A.

528

MATTH^EI PARISIENSIS

A.D. 1058. cuidam presbytero suburbano rem gestam exponunt. Erat MalmesLegend of ille nigromanticis artibus instructus, ut magicas excitaret figu- ^ur* ^est' a young ras ye j i daamones provocaret, et eos ad opus quodlibet agen- 2of *p!"355. placed his ^um stimularet. Pacti sunt autem presbytero auri et argenti ring on a magnum acervum, ita quod anulum, si esset possibile, revostatue of caret. At presbyter, epistolam mechanica arte compositam Venus. juveni bajulans, dixit: "Vade," inquit, "ilia noctis hora ad " compitum, ubi se findit in quadrivium, et stans ibi tacite " rei eventum diligenter explora. Transient enim ibi figursa " hominum utriusque sexus, omnis aetatis, gradus omnis et " conditionis. Quorum quidam equites, quidam pedites, qui" dam erunt vultus in terram demittentes, quidam tumido " supercilio caput efferentes. JNulli respondebis, etsi loquantur " tecum. Nam quicquid ad laetitiam pertinet vel tristitiam, " in illorum vultibus et gestibus incunctanter videbis. Se" quetur illam multitudinem quidam reliquis statura formosior " et corpore major, in curru sedens, cui tacitus epistolam ad " legendum tradens, net continuo quod volueris, si constanter " tantummodo perseveraveris." Adolescens igitur animose satis quaecunque sibi indicta fuerant, aggreditur, et stans intrepidus ad quadrivium, dictorum presbyteri visu fidem explorat. Inter cseteros autem transeuntes, vidit mulierem ornatu meretricio, mulam inequitantem, crinibus solutis bumeros velantem; in manibus virgam tenebat auream, qua equitaturam regebat, qua? prae vestium subtilitate poane nuda, gestus exercuit impudicos. Quid plura ? Ultimus ille, qui dominus videbatur, oculos terribiles in juvenem retorquens, p. 170. a superbo'axe currus sui, smaragdis et monilibus2 composite, adventus ejus causas exquirit. Juvenis autem nih.il respondens, protensa manu eidem epistolam porrexit. Daemon vero notum sigillum non ausus contemnere, scriptum legit. Moxque bracbiis in caelum expansis, ait: " Deus," inquit, " omnipotens, " quam diu patieris nequitias Palumbi presbyteri?" !N"ec mora, satellites a latere suo misit, qui anulum a Venere extorquerent. Ula diu tergiversata, vix tandem anulum resignavit. Itaque juvenis voti compos effectus, sine obstaculo potitus est amoribus uxoris diu suspiratis. Sed Palumbus presbyter, ubi daemonis querelas ad Dominion de se audivit, finem dierum sibi imminere cognovit. Quocirca omnibus membris suis ultro truncatis, mirabili pcenitentia defunctus est, eonfessus Papae, coram populo, flagitia inaudita.
1 excitaret figuras vet] excitare vel fignras, A. W. has magnas for magicas. 2 mmilibus\ unionibus, W., as Malmesb.

CHRONICA MAJORA.

529

De pactis1 inter Haroldum et ducem Willelinwm.

A.D. 1059.

MalmesAnno grati.se MLIX. Cum dux Haroldus in prsedio juris sui, Harold bur. Gesta scilicet apud Boseham perendinarefc, die quadam navem in- *rced to Regum, gressus piscatoriam, ut animum suum oblectaret, mare intravit. ii. 228, Cumque ludo longiori in altum mare progrederetur, adversa p. 383. subito tempestate suborta, ipse cum sodalibus in Pontivum compellitur pagum; qui ab hominibus regionis captus, et vin- His impriculis constrictus, subque2 custodia carcerali detrusus, imponunt sonment> n i jj.j TT u j. j. ei ipsum illuc explorandi gratia advemsse. Haroldus, astuto and release pectore qualiter liberaretur excogitans, nuncium promissis of Noringentibus inductum ad ducem Normannicum Willelmum mandy. transmisit, mandans se a rege Eadwardo ad ipsum destinatum, ut ardua sibi qusedam negotia revelaret. Addidit etiam sese a Godwino,3 comite Pontivi, in vinculis detineri, quo minus regia exequatur mandata. Ita Haroldus, Willelmo mandante, liberatus ab ipso Godwino 3 in Normanniam est adductus. Quern His oath Willelmus honorifice suscipiens, in alimentis et vestibus ipsum to William, civiliter decoravit. Tune Haroldus, ut apud Willelmum uberiorem gratiam inveniret, castellum Doroberniae quod ad jus suum spectabat, et post mortem Eadwardi regis regnum Angliaa sacramento firmavit. Quare et nlise adhuc parvulas desponsione et totius patrimonii amplitudine donatus, familiaris apud Willelmum habebatur. Cf. Malm. Tradunt autem aliter alii, quod videlicet Haroldus a rege Other Gest. Keg. Eadwardo fuerit ad hoc in ITormanniam missus, ut 4 ducem statements ii. 228, Willelmum in Angliam conduceret, quern idem rex hasredem \- e. f p. 383. .,. .-, ., -, objects of sibi constituere cogitavit. his mission Quod NicholaMS Papa eligitur et consecratur. Vit. Pontif. ATI no gratiae MIX. Nicholaus sedit in cathedra Eomana Pope NiFlor. Wig. annis duobus et mensibus sex. Eodem anno Kinsius, Ebora- c^olas H. p. 609 . censis archiepiscopus, humanse naturaa debitum solvit; cui sue- Succession cessit Aldredus, Wigorniensis antistes; et Herefordensis prae- 1S ops' sulatus, qui propter suam industriam ei commissus fuerat, Waltero datur Lotharingo, Edithaa reginse capellano. Eodem etiam anno, defuncto Duduc Wellensi pontifice, Gisa regis capellanus successit.
1 4

pactis'] pacis, A. advenissej Introsubque . duced by the compiler. 3 Godwino] Sic, for Guidone.
2

This addition to the usual story, that Harold was sent to bring William into England, is peculiar to the compiler. L L

530 A.D. 1061. . _ Their con-

MATTH^JI PAEISIENSIS

Qutid Aldredus Eboracensis episcopus pallium suscepit a Papa Nicholao.

Anno gratiae MLXI. Aldredus Eboracensis archiepiscopus Flor. Wig. cum Tostio comite Romam perrexit, et a Papa Nicholao P- 1Apallium suscepit, et cum gaudib remeavit, Ubi etiam GOBsecrati sunt Gisa, Wellensis anstites, et Walterus Here- Id. MS. A. fordensis. P- 61Ql Sanctus Wlstamts episcopus consecratur.

Wulstan Anno gratiae MLXII. Wlstanus prior ecclesias "Wigorniensis, Id. p. 610A, bwhop of vjj, eximiae religionis, ad ejusdem ecclesiae prsesulatum cano- E> o ce er. njce eg^. gjgg^g^ e^ pontifex acclamante populo1 consecratus. Consecratus est autem ab Aldredo, Eboracensi archiepiscopo, Id. p. 611 A. quia archiepiscopo Cantuarisa Stigando officium tune episcopale fuerat interdictum, pro eo quod vivente Roberto, illius ecclesiaj archiepiscopo, ilium archiprsesulatum occupare praesumpsit. Prodigy. Per idem tempus in/ confinio Minoris Britanniaa et Nor- Malmesmanniaa natum est portentum, in quo in una vel potius duabus ^nr- "esta mulieribus duo erant capita et quatuor bracbia et csetera jj fo7 ' omnia gemina, usque ad umbilicum.3 Inferius vero, duo erant p. 358. crura, duo pedes, et castera omnia singula. Bidebat, commedebat, loquebatur una; flebat, esuriebat, tacebat altera. Ore gemino manducabatur, sed uno meatu expellebatur. Tandem una defuncta, altera supervixit; portabat fere per triennium viva mortuam, donee et mole ponderis et fetore cadaveris ipsa defecit. Quod Howoldus fines Wallim depopulatwr. Expedition Anno gratise MIXIII. Dux Westsaxonum Haroldus, jussu Flor. Wig. of Harold regis Eadwardi, hostiliter Walliam profectas est, ut regemP-611candTostig Q-riflin-Qjn inquietaret. At Griffinus, ejus adventu prsecognito, Wales. naves ascendit, et fugiens vix evasit. Haroldus vero, cum ilium comperit aufugisse, recessit et majorem exercitum congregavit. Cui frater ejus Tostius ex mandato regis occurrens, junctis viribus, per terrain simul [et] mare regionem illam The Welsh depopulari coeperunt. Unde Walani necessitate compulsi, obsubmit, sides illi dederunt, et tributum se regi Eadwardo reddituros deinceps promiserunt, regemque suum Griffinum exulatum expulerunt.
1 acclamante populo] rege accla- I mante cum populo, O. W. I 2 3

in] et, A. umbilicum] umbiculum, A.

CHRONICA MAJORA. Quod Walenses regem suum peremerunt.

531

A.D. 1064..

Flor. Wig. Anno gratiaa MLXIV. Gens Walanorum, nonas Augusti, inter- Murder of p. 612 B. fecto rege suo Griffino, caput eras duci Haroldo miserunt, quod n- i j j T-I j j -^j. v 1 the Welsh. mox Haroldus ad regem Eadwardum j_ transmittens, ahumi Walensibus regem praefecit. Qui Eadwardo regi fidelitatem praestito faciens juramento, omnia, quae regibus Anglorum solvi consueverant, ipse fideliter se pensurum spopondit. De inventione Sancti Oswini regis et martyris. Vita OsAnno gratia3 MIXV. Inventa2 sunt ossa sanctissima beati Discovery wini regis Oswini regis et martyris, in hunc modum. Post passionem of the body Deirorum, vero regis Oswini prasclarissimi, sicut in tractatu de ejus pas- . ^s" cap. iv. 3 (ed. Eaine, sione constat superius luculenter expressum, corpus ipsius ad Snrtees monasterium beata3 Dei genitricis Marias, in ostio Tynse fluSoc. 1838, minis ad aquilonem situm, delatum est, et in eo regio more pp. 11-14). sepultum. Ubi propter miraculorum ejus frequentiam, per innumera annorum curricula a populo regionis locus sepulturaa illius in tanta reverentia est habitus, ut regem penes eos sepultum, dominum et patronum in terris et defensorem reputarent in ca3lis. Unde processu temporis ad majorem martyris gloriam virgines sanctimoniales de coenobio Sancta3 Hyldaa abbatissa3, ad corpus ejus introductaa, usque ad persecutionem Danicam, rabie Hinguar et Hubbas fratrum excitatam, in ecclesia beataa Dei genitricis super mentis supercilium quod P- i?1mare propinquum spectat, in supremo religionis culmine4 permanserunt. In hac quoque persecutionis rabie coenobium illud creditur cum casteris regionis ccenobiis demolitum, sacris virginibus per martyrium ad caalestia regna translatis. Post hasc autem per multa tempora, sub potestate Danorum infidelium regione ilia devoluta, sancti martyris memoria penitus a mentibus provincialium est deleta. Tandem paulatim redeunte fldelium devotione, et fidei crescente puritate, episcopus loci ibi in ecclesia Dei genetricis presbyteros statuit et clericos, qui provincialibus parochianis divina mysteria celebrarent. Jacuit interea martyr beatissimus, cespite abjectiori tumulatus, usque in tempora Egelwini Dunelmensis prsesulis et Tostii
1 3 Florence mentions two, Blethexpressum] expression!, A, See gent and Eithwalan, brothers of above, p. 285. Griffith. 4 culmine'] culminis, A. 2 From here MSS. W. and A. are nearly identical. L L 2

532

MATTHJSI PARISIENSIS

A.D. 1065. Northanhumbrensium comitis, qui post Siwardum, non haere- Vita OsDiscovery ditaria successione, sed regis Eadwardi donatione, obtinuit 'wini regis ?*he comitatum. Placuit igitur divinae pietati, prsedicto pontifice ^r^^um' S?0swine. vivente, beati martyris reliquiae in lucem ad totius ecclesias p< 12. proventum efferre, ut lucerna diu sub modio constituta, super candelabrum accensa, infidelitatis tenebras illustraret. Erat autem aedituus quidam praedictaa ecclesiae, in qua corpus beati martyris humatum fuerat, nomine Eadmundus, vir quidem religiosus et beato martyri devotus, qui licet non de corpore alicujus monasterii titulo professionis esset astrictus, habitu tamen religionis fuerat insignitus. Hie nocte quadam, cum post nocturnas vigilias in ecclesia membra sopori dedisset, astitit ei virl quidam statura procerus et caelesti fulgore praeclarus, qui viri nomen exprimens dixit, " Frater Eadmunde, ego sum rex Os" winus, qui in hac ecclesia jaceo omnibus incognitus. Surgens " ergo die pontifici Egelwino, ut in hujus oratorii pavimento " corpus meum quaerat, et inventum decentius solito in eodem " oratorio componere non omittat." Expergefactus itaque Eadmundus et de visione laetificatus, summo diluculo pontificem adiit, et seriem visionis illi reverenter expressit. Pontifex autem, Ms auditis, ineffabili gaudio exultavit, et reverenter ad locum veniens, populum multum de partibus remotis ibidem congregatum invenit, et ad prsesulis mandatum, facta ab omnibus oratione, oratorii pavimentum fodere incipientes, multo diei spatio evoluto nih.il quaerendo proficiunt. Porro confasus Eadmundus de injuria sancti, accepto ligone, in loco ubi omnes diu foderant, animose terram percussit, et ictu iterato laminam sepulturss offendit. Et lapide revttlso, preciosas reliquias gaudens invenit. Levatur igitur a praesule corpus sacratissimum, et ejusdem prsesulis manibus lotum, et syndone munda involutum, in loco eminentiori ecclesias honorifice est locatum. Lotura quoque sanctissimi corporis in angulo oratorii, episcopo jubente, effusa, multis postea non solum hominibus sed etiam animalibus profuit; cujus pulvis in aqua fusus et potatus, multos a variis languoribus liberates pristinae restituit sanitati. Acta autem' sunt base a passionis ejus anno ccccxiv., quinto , idus Martii. De quodam miraculo ca/pillorwm Sancti Oswini. Miracle of Judith comitissa, uxor Tostii, quaa ab episcopo ad hanc inven- Id. p. 14. S. Oswine's tionem pergenti aliquam sibi de sanetis reliquiis portiunculam air * dari postulaverat, ex capillis sancti martyris penitus incorrup1

vir~\ ubi, A., not understanding w, which O. has.

Vita Oswini, cap. iv. p. 14.

tis ex dono ipsius magnam portionera accepit. Quae quosdam A.D. 1065. super sanctitate piissimi regis et rnartyris dubitantes, Miracle of sancta devotione inducta, voluit incredulos in fide confirmare, j^ jussit ignem copiosum in medio aulae accendi, et pilis fiducialiter injectis, ipsi lassionem non sentientes incendii debacchantis, in majorem sunt formositatem conversi. Tune comitissa, rei magnitudinem admirans, capillos sancti martyris ab incendio sublatos honore condigno, episcopo dictante, recondidit, et simplicem, quse ad hoc spectaculum convenerat, turbam in devotione beati martyris confirmatam abire permisit. Quomodo Walenses quosdam regis mmistros peremerunt.

Mor. Wig. Eodem anno dux Haroldus, in terra "Walensium magnum A hunting p. 612 c. sedificium construens, multa quae, ad esum pertinent hoc animo seat con" ibidem paravit, ut rex Eadwardus tempore venationis posset LY'fLg illuc delectari animum aliquandiu ; sed Craddoc, G-riffini filius, ting by quern * anno praeterito exulaverat Haroldus, in festo Sancti Bar- Harold, tholomsei illuc hostiliter accessit, et operarios fere cunctos et eorum magistros interfecit, auferens omnia quas ad esum fa" erant congregata. De negwitia filiorum Godwini proditoris. Hen. Hunt. Contigit autem eodem anno, in prsesentia regis Eadwardi, Story of a vi.p.76lA. apud Windleshoram, quod Tostius comes Northanhumbr orum, ?uf^ invidia ductus, Haroldum fratrem suum, vina regi propinantem, Harold and (Not in per capillos arreptum, cunctis 2 de familia regis admirantibus, Tostig. Hunt.) nimis eum inhoneste tractaret ; at Haroldus, ad vindictam provocatus a fratre, ipsum inter brachia complexum in editum levans, in pavimentum truculenter projecit ; quo viso, milites undique prosilientes, et litem jam inter fratres contestatam potenter Hen. Hunt, dirimentes, bellatores inclitos ab invicem diviserunt. Eex vi.p. 761 A. autem perniciem eorundem fratram jam appropinquare, et iram Dei ultricem non diu esse differendam, prsedixit. Tantae namque Wickediniquitatis3 omnes filii Godwini proditoris erant, quod si alicujus ?,es? ^ , villam nitidam conspicerent, dominum illius de nocte interfici song procurarent et progeniem ejus totam, sicque possessionem defuncti obtinebant; qui4 tarn super tot flagitia regis simplicitatem
1 quern , .. Haroldus'] Introduced by the compiler. 2 cunctis . . . diviserunt] Introduced by the compiler. 3 iniquitatis . . proditoris] ssevitiae fratres illi, Hunt. 4 qui . . rectores} et isti quidem justiciarii erant regni, Hunt.

534

MATTH^EI PARISIENSIS

A.D. 1065. ita circumvenerunt, quod ipsos regni justiciaries constituerat Hen. Hunt. Atrocity of et rectores. Tostius igitur, post hanc altercationem cum fratre P- ^1B> Tostig at Haroldo factam, a curia regis .furibundiie recessit, et veniens Hereford. ad Herefordensem civibatem, ubi frater suus Haroldus magnum regi convivium paraverat, omnes ministros ejus detruncavit, et vasis singulis, vini scilicet, medonis, cervisise, pigmenti, morati, sicerse, crus humanum, brachium vel aliquod membrum projecit, mandans regi, ut ad firmam [suam] veniens cibos ad sufficientiam inveniret salsatos, alios l secum deferre curaret. Rex quoque hoc audiens, ob scelus adeo detestandum [eum] exulari prascepit. Quomodo Norenses comitem suum Tostium ab Anglia fugaverunt. Expulsion Eodem tempore Northanhumbrenses quinto nonas Octobris Flor. Wig. of Tostig. insimul conglobati, ad Eboracum venientes, comitem suum Pj. 61?jPTostium fugaverunt, et familiam ejus totam, tarn Danos quam 7 gj B Morkere Anglos, perimentes, thesauros et aAaa, et omnia quae illius elected earl of North- erant, rapuerunt; quo expulso, constituerunt comitem illius umberland. provinciae Mercherum, filium Algari consulis, regi nuntiantes, quod ipsum in comitatu confirmaret; quod cum rex Eadwardus p. 172. Tostig flies annuisset, Tostius mox cum uxore sua in Flandriam divertit Flor. Wig. to Flanad comitem Baldewinum, et apud Sanctum Audomarum hye- p ' 613A ' ders. mem transegit. De dedicatione monasterii beati Petri extra Londonias.
Dedication Anno Domini MLXVI. Eex Anglorum Eadwardus in Nativi- Id. of S. tate Domini curiam suam apud Westmonasterium tenuit, et Peter's, ecclesiam quam extra2 urbem Londoniarum a fundamentis Westconstruxerat, in die Sanctorum Innocentium, in honore Sancti minster.

De revelatione regi Badwardo facta ante mortem.

Petri Apostolorum principis cum magna gloria dedicari fecit; sed inter hujus dedicationis festiva solemnia et ante, idem Aelred, rex gravi infirmitate detentus fuerat. Ingruente morbo, lecto decubuit, in quo cum per biduum elinguis et quasi exanimis Malmesb. jacuisset, die tertia velut a morte rQsuscitatus, graviter et pro- ^est. Eeg. funde suspirans ait: " Deus," inquit, "omnipotens, si non est "' 38l' " illusio phantastica, sed Visio vera, quam vidi, concede mihi " facultatem earn astantibus exponendi, vel,3 si e contrario sit " falsa, mihi rogo facultatem subtrahas referendi;" sed mox
alias] delicias, W. extra urbem Londoniarurn\ Introduced by the compiler. 3 we/ ... referendi} aut e con2 1

verso, Malmesb. The whole of this is enlarged from Malmesbury's account.

CHRONICA MAJORA.

535

Malme'sb. oratione finita, expedite satis et aperte loquens dixit: " Duos," A.D. 1066. Gest. Keg. inquit, " modo monachos vidi mini assistere, quos adolescens ii 226 p 38l' " ^m inNormannia videram religiosissime vixisse et Christi" anissime cognovi obisse. Hi, se Dei nuntios esse et ad me " missos asserentes, talia subjunxerunt, ' Quoniam primores Prophecy " ' Anglise, duces, episcopi, et abbates, non sunt ministri [Dei] of future " ' sed diaboli, tradidit Deus hoc regnum uno anno et die uno troubles. " ' [in manu] inimici, demonesque terrain hanc totam perva" ' gabunt.' Cumque ego hoc me ostensurum populo dicerem, " ut peccatores facta confessione et satisfactione resipiscerent et " misericordiam consequerentur, more Mnivitarum, ' Neutrum " ' erit,' inquiunt, ' quia nee ipsi poenitebunt, nee miserebitur " ' eis Deus.' Et ego, ' Quando,' inquam, ' tantarum calami" ' tatum poterit sperari remissio?' Ad hoc illi responderunt, " ' De hoe ita erit, quasi si arbor viridis succidatur in medio et " ' pars abscisa longius deportetur a stipite, cum, sine quolibet " ' auxilio, iterum connexa trunco cceperit florere et fructus " ' producere, tune poterit sperari talium remissio malorum.'" Hujus itaque vaticinii veritatem postea experti suntl Angli, quod videlicet Anglia alienigenarum habitatio fuerit et exterorum dominatio, quia paulo post nullus Anglus vel dux vel pontifex vel abbas fuit, nee etiam ulla spes eratx hujus miseries finienda3. De morte regis Eadwardi tertii et virtutibus ejus. Plor. Wig. Pacificus igitur rex Eadwardus, Anglorum decus, regis j)eath Of p. 613 A. Ethelredi filius, postquam viginti quatuor annis regnum tenu- king Edisset, quarta indictione et in vigilia Epiphaniae Domini, feria ward, quinta, pro regno temporal! commutavit seternum. Defunctus autem rex beatissimus, in crastino sepultus est Londoniis, in His burial Mahnes- ecclesia quam ipse novo compositionis genere construxerat, a at Westbur. Gesta qua post multi, ecclesias construentes, exemplum adepti opus mmsterRegum, illud sumptuosis semulantur expensis. In hoc denique rege * g85' linea regum Anglias defecit, quse a Oerdicio, primo WestSaxonum rege ex Anglis, quingentis et septuaginta uno annis non legitur interrupta, prseter2 paucos Danos, qui, peccatis exigentibus gentis3 Anglorum, aliquandiu regnaverunt. Nunc ergo, quoniam superius de hujus beatissimi regis et Legend of confessoris Eadwardi saacularibus curis et bellorum occupationi- his vision bus sufficienter continetur expressum, congruum nihilominus of the seven
2 Ai j* TI/T i i- prater . . regnaverunt] Not in y J Altered from Malmesbury srpre- ,, ,f , J , Malmesbury. J sent tense to the r past. , ,.,-,,,3 gentis] gentibus, W.

i 1

536

MATTHjEI PAEISIENSIS

A.D. 1066. videtur, ut de ejus sanctitate et virtutibus vel pauca dicamus. sleepers of Nam adhuc in mortal! corpore constitutus, cum secretorum Ephesus. cselestium indagator esset sollertissimus, nonnulla ei Rex regum per prophetic spiritum relatu digna revelavit arcana ; nempe Malmesb. cum quodam tempore apud Westmonasterium, in die Paschas, !?e?*' ^e regali more curiam tenuisset, rex sedens ad mensam, vocem ' 37?' subito in risum exaltans nimis aperte, omnium in se oculos convivantium provocavit. Mirantibus autem cunctis, quod sine causa, ut putabant, risisset, cum rex post.prandium in thalamum divertens inter pontifices et magnates consedisset, dux Haroldus regi dixit, "Bern insolitam, domine rex, vidimus hodie, unde " omnes mirati sumus, quia te nunquam conspeximus tarn " aperte ridentem." Cui rex, "Mira vidi, et ideo non sine " causa risi." Tune assidentes proceres, tantum virum de vanitate risisse non suspicantes, cceperunt suppliciter ilium rogare, ut occasionem tantse lastitise illis exponere dignaretur ; et, cum multis precibus ab illis coactus fuisset, ait, " Plusquam " anni ducenti sunt evoluti, ex quo septem dormientes in " spelunca Coalii montis apud Ephesum supra dextrum latus " quieverunt; sed nunc, postquam ad mensam sedimus, supra " sinistrum latus conversi usque ad septuaginta annos jace" bunt." Hsee autem audientes qui affuerunt, interrogabarit quid haec conversio significaret ; et ille, " Ista nimirum con" versio dirum mortalibus omen portendit ; nam bella et " oppressiones gentium genus humanum intolerabiliter torque" bunt, et multorum mutationes regnorum erunt, et pagani " a Ohristianis Christi virtute conterentur." His et multis aliis auditis, proceres praefati cum admiratione a rege recedentes, legates ad hujus rei veritatem indagandam mittere decreverunt j Haroldus vero dux misit militem, episcopus quidam qui affuit clericum, abbas vero monachum, cum regiis muneribus et litteris regio sigillo munitis ad Michaelem, Oonstantinopolitanum imperatbrem, postulantes ut regis Anglorum Eadwardi legatis septem juberet dormientes ostendi. Imperator autem legatos Angliae, de partibus tarn remotis venientes, benigne suscipiens, prasdictos septem dormientes eis monstrare fecit, qui omnia de sanctis dormientibus indicia, quaa rex Eadwardus in Anglia praedixerat, invenientes, oblatis muneribus et Deo gratias agentes, ad propria sunt reversi. De corporis munditia regis Eadwardi. His chasHoc autem de rege sanctissimo non est tacendum, quod nee id. ii. 197, to ^' propriam laaserit aliquando carnis munditiam, nee alicujus P- 334. pudicitiam mulieris. Habuit tamen reginam, GJ-odwini comitis

CHRONICA MAJORA.

537

Malmesb. ut supradictum est, filiam, nomine Edytham, in cujus pectore A.D. 106C. Gest. Reg. omnium liberalium arthim repositum erat magisterium, sed Eadgyth's ii. 197, pp. modicum in rebus saecularibus ostendebat ingenium; hanc accom333, 334. quoque rex, ut conjugem, tali arte tractavit, quod nee thoro plishments. removit, nee earn virili more carnaliter cognovit; quod utrum Reasons patris1 illius, qui proditor erat convictus, et familise ejus odio, for her husband's quod prudenter pro tempore dissimulabat, an amore castitatis behaviour. id fecerit, incertum habetur; sed hoc summopere prsesumendum Aelred, Vit. Ed- est, quod rex religiosus de genere proditoris hseredes, qui sibi wardi, p. 173. col. 378. succederent, noluerit procreare. De coronatiotie Ha/roldi regis, et qualiter regem Novlcorwm, vicit.2

Cf. Malmesb. Gest. Reg. iii. 238, p. 408. (Not in Malmesb.)

Defuncto, ut praedictum est, Eadwardo, Anglorum rege sanc- Question tissimo, fluctuabant proceres regni, quem sibi regem prssfice- as to his successor. rent et rectorem; quidam enim Willelmo Normannorum duci, quidam comiti Haroldo filio G-odwini, alii autem favebant Eadgaro filio Eadwardi. Eadmundus 3 vero Latus-ferreum, rex naturalis de stirpe regum, genuit Eadwardum, Eadwardus Eadgarum, cui de jure regnum debebatur Anglorum; sed Haroldus, vir callidus et astutus, intelligens quia "nocuit Harold Id. ii. 228, " semper differre paratis," in die Epiphaniae, qua rex Ead- places the crown on p. 385. wardus sepultus est, extorta fide a majoribus, capiti proprio his own Id. p. 386. imposuit diadema. Post cujus promotionem, frater ejus Tostius, head. a Mandria veniens cum navibus sexaginta, in ostio Humbrse Return of fluminis applicuit, ubi piraticam exercens rapinam, ab Eadwino Tostig et Mercardo fratribus de provincia pulsus in Scotiam vela from Flanders. direxit; qui ibidem regi Noricorum Haroldo in obviam veniens, Nota quod foedus per fidem cum eo pepigit. Venit ad hoc in Angliam rex Nortrecentis cogonibus advectus, ut earn subicere conaretur; tanvemt in dem in Northanhumbria rerum depopulationi insistentes, Mer- Angliam cherum comitem cum hominibus regionis bello victum infra cum mille Eboracum intrusit. Quo divulgato, rex Anglorum Haroldus, navibus. cunctis viribus collectis, illuc cum festinatione contendit; Hoc dicit historia cumque ad villam quse Stamford dicitur pervenisset, invenit Eusebii.4 ibi adversaries prsedictos, ubi, licet difficile credatur, unus Battle of
Stamford Bridge. patris . . et] Introduced by the compiler. 2 At the foot of the previous page are the " Scutum et corona " regis Haroldi sibi regnum usur" pantis." 3 Eadmundus . . paratis~\ Intro1

duced by the compiler. Immediately below, capiti proprio imposuit diadema is an enlargement of Malmesbury's arripuit diadema. 4 i.e. Sigebert, col. 214. See above, p. 362.

538

MATTHJEI PARISIENSIS

A.D. 1066.solus Noricus in ingressu pontis stans, multis interemptis ex Malmesb. Battle of Anglis, omnes a transitu repercussit ; qui, invitatus ad dedi- s*' " Stamford tionem, irridebat Anglos, dicens, imbecillis animi esse viros, ' 3g g' e qui uni nequiverunt resistere bellatori. Isfemine igitur propius ** ' audente accedere, eo quod cunctis videretur inconsultum cominus l congredi cum illo, unus tandem de familia regis in ilium spiculum dirigens perforavit, et mortuus in flumen corruens victoriam Anglis concessit ; et continue exercitus Anglorum libero transitu trajectus a tergo caedifNoricos fugientes. Deaths of Denique Noricorum rege Haroldo et Tostio fratre regis 0111111 C11in multis aliorum interfectis, rex Anglorum Hadrada A-Bgl ' 2 and Tostig. omnem prsedam et manubia, in proprios usus, nulli quicquam Harold communicando, convertit ; unde commilitones ejus plurimum keeps all indignantes a rege unanimiter recesserunt. the plunder for himself. Quomodo dux Normaunorwrn Willelmus Haroldum de pacto arguit.

Harold's Eex igitur Anglorum Haroldus, de tarn triumphali eventu Id. ii. 228, arguments jn guperbiam elatus, nihil de pacto inter se et Willelmum P- 3^Normannicum ducem olim sacramentis firmato cogitabat ; '^ ' William, auxit autem securitatem ejus mors filiaa ducis Willelmi, quam infra nubiles annos desponderat, addito eo, quod idem Willelmus ducum conterminorum bellis fuerat implicatus, unde minas ejus nunquam ad factum erupturas sperabat. Sacramentum vero, quod in necessitate fecerat, asseruit non esse tenendum, (Not in cum regnum non posset, Eadwardo adhuc rege vivente, nee Malmesb.) dare, nee ipso, . illud cuiquam concedere, inconsulto ; sed aliud Haroldus et Willelmus aliud cogitavit ; nam protinus, cum Messages Haroldum cognovit diademate redimitum, per nuntios ilium i<j. p. 403. between leniter de rupto fcedere increpavit, affirmans comminando an e amiuln sese * debitum exacturum. Contra Haroldus per Wiliiani eosdem legates praedictas cum Willelmo duci remandasset excusationes, legati inaniter revertentes ad propria ducem Normannicum conveniunt in haec verba: "Mandat vobis rex " Anglorum Haroldus, quod veraciter necessitate compulsus, " quando filiam vestram desponsaverat in Normannia, regnum " tibi juraverat Anglicanum; sed contra hoc asserit, coactum " juramentum non esse observandumj nam si votum vel jusju" randum, quod in domo patris, parentibus inconsultis, puella " de corpore suo scienter fecit, revocatur in irritum, multo " magis juramentum, quod ipse sub virga regis positus, ipso
1 2

condnus] dominus, W. j mesbury has manubia, ii. 239, p. manubia} marsupia, West. Mai- j 412.

CHRONICA MAJORA.

539

Malmesb. " nesciente, coactus fecerat, debet, ut asserit, irritari; affirmat A.D. 1066. Gest. Eeg. " praeterea, nimis praesumptuosum fuisse, quod absque general! " 409* " consensu regni haareditatem vobis juraverat alienam; addit " etiam, injustum esse petere ut a regno discedat, quod tanto " principum favore susceperat gubernandum." De adventu duds Normannorum Willelmi in Angliam. His Willelmus dux Normannicus assertionibus auditis, vehe- William's menter ccepit indignari, et, ne justam bellandi causam temeritas preparaId. ii. 238, deformaret, ad Papam Alexandrum nuntios destinavit, tit sus- ^ jnvap. 410. ceptum negotium auctoritate Apostolica firmaretur. Unde Papa, Si0n of consideratis utrinque litigantium causis, vexillum Willelmo in England, omenr regni transmisit; quo ille accepto, apud Lillebonam A banner conventum procerum congregans, super dicto negotio singu- ^en* un lorum sententias requisivit; cumque omnes progressum ejus jyexander magnis promissionibus animassent, ita ab invicem discesserunt, II. ut mense Augusti ad portum Sancti Walerici cum equis et armis convenirent, mare ilico transituri. Congregatis igitur ad terminum prsefixum universis, felix aura, quas illos in Angliam transferret, defecit; dux itaque corpus Sancti Walerici He sails pro vento deprecando foras portari iussit et sub divo reponi, frm S , , i i VL m Valerv et, sine mora ventus optatus vela sinuavit. Tune omnes, navi- -, -, J + and bus ingressis, post prandium cursu rapido Hastingas appu- Hastings, lerunt. Dux vero Willelmus in egressu2 navis pede lapsus, casum in melius commutavit miles qui prope stabat, dicens, " Dux," inquit, " Angliam tenes, rex futurus." Qui, mox ut He keeps applicuit, omnem exercitum a prssda cohibuit, dicens rebus ^s army quaa suae erant in brevi futurae esse parcendum; adeo sese , om ** ^~ per dies quindecim continues quiete agebat, ut nihil minus Builds a Flor. Wig. quam bellum cogitare videretur, sed castellulum protinus fort. p. 614 D. construxit.3 Qualiter rex Haroldus, audito Willelmi ducis adventu, contra eum ad prcelium venevit.

Malmesb. Gest. Eeg. Haroldus interea de pugna Nbricorum reversus, cum ad- Harold ii. 239, ventum Willelmi cognovisset, rarissimo stipatus milite Has- arrives at Id " 228 ^mSas pertendit; nam, praeter stipendiaries milites et conducti- as mSs< p. 387. ' tios, ex provincialibus admodum habebat paucos, ut levi negotio
omen] nomen, W., as A. had. n O. has w, i.e. nomen; Par. has erased the n. Malmesbury has omen. 2 egressu'] excessu, W.
1 3 sed . . . construxit] om. W., though it is in O. It is not in Malmesbury.

540

MATTEUEI PABISIENSIS

A.D. 1066. belli possent a supervenientibus guperari. Praemisit tamen Malmesb. Story of nuntios Haroldus, qui vires hostium et numerum aestimarent, ?egg9Reg' his sending quos intra castra dux Willelmus deprehensos circumduei, ' 412' spies into the Nor- ut acies viderent, et largis dapibus refectos inoolumes domino man camp. jubebat remitti. Eedeuntibus autem illis percunctatur Haroldus quid rerum reportent; at illi, magnificam ducis confidentiam distincte prosecuti, serio affirmabant, omnes de exercitu illo presbyteros videri, eo quod faciem totam cum utroque labio rasam haberent, quam Angli consuetudinem non habebant. Bex fatuitatem referentium irridens nuntiorum, dixit non esse presbyteros, sed milites animis validos et armis invictos; ad' hsee Advice of frater regis, G-urth nomine, vir ultra aBtatem ingentis scientiae Gyrthto et virtutis, rapuit sermonem ex ore ejus, dicens; " Cum,' Harold. inquit, "tantam Normannorum praedices fortitudinem, incon" sultum existimo cum ipsis confligere, quibus inferior merito " [et] robore habearis; nee enim contradicere vales, quin " duci Willelmo sacramentum feceris voluntarie vel invitus, " unde consultius ages, si in instanti necessitate te subtrahas, p. 174. " ne, si perjurus decertans, vel fugam vel mortem incurras; " sed nos omnino juramento expediti justum suscipiemus bel" lum, pro patria pugnaturi; sed1 nobis pugnantibus solis, " causa tua in melius prosperabitur, dum 2 nos fugientes re" stituere, vel mortuos valeas vindicare." Noluit autem Ha- Id. ii. 240, roldi temeritas aurem placidam praebere monenti, inglorium P- 413existimans et vitae praeteritaa obprobrium, cuiquam hosti terga denudare.
monachus a duce Willelmo missus Haroldo tria proponebat. Cum haec dicti fratres ad invicem sermocinarentur, supervenit Id. WilKam's three pro- monacnus quidam a duce Willelmo transmissus, qui3 ex parte ejus Haroldo tria proponebat; ut vel a regno juxta suum sacramentum decederet, vel sub eo regnaturus regnum teneret, vel denique, spectante amborum exercitu, soli rem gladiis ventilarent. Haec audiens Haroldus, legatum Willelmi nee bono vultu respicere, nee placido sermone voluit admittere, sed ilium indignanter abigens hoc solum precabatur, ut inter se et Willelmum Dominus judicaret. Ad haec monachus audacter respondens postulavit, quod si jus Willelmi negare velit, judicio sedis Apostolicae vel praelio si maluerit, hoc Willelmus se
sed'] si, A. W. ; sed, O., Malmesbur.
1

2 dum] cum, W., though O. has dum. 3 qui] om. A. W.

CHRONICA MAJORA.

541

Malmesb. asserit probatumm. Haroldus quoque contra has omnes as- A.D, 1066. Gest. Reg. gertiones solo quod supra dictum est responso contentus, Nor" 4 j4* mannorum animos exacuit ad pugnandum. De bello apud Hastingum, comtnisso, et victoria duds Willelim. Id. ii. 241, Delude partes adversae acies disponunt ; sed Angli, qui noc- Battle of ? 414. tern totam insomnem cum cantibus et potationibus consump- Hastings. serant, mane adhuc ebrii1 contra hostes incunctanter procedunt ; pedites omnes cum bipennibas, conserta ante se scutorum testudine, cuneum impenetrabilem ordinarunt; quod profecto illis ea die saluti fuisset, nisi Normanni more suo fuga simulata consertas acies dissolvissent. Bex Haroldus pedes juxta vexillum stabat cum fratribus suis, ut, in commune cosequato Id. ii. 242, periculo, nemo de fuga cogitaret; e contra, Normanni2 nocte p. 415. confession! peccatorum intendentes, mane Dominici corporis et sanguinis munimine saginati, audacter hostes supervenientes exspectabant. Peditibus3 cum arcubus et sagittis Willelmus primam aciem munivit, equites retro divisis alis constituit. Dux vultu serenus clara voce suae parti utpote justiori Deum affuturum 4 pronuntians, arma deposcit, moxque ministrorum tumultu inversam indutus loricam, casum risu correxit ; " Yertetur," inquit, " fortitude ducatus mei in regnum." Tune Rollandi cantu inchoato, ut animos bellatorum accenderet, Deique auxilio inclamato, praelium commiserunt. Bellatum est acriter hinc et inde, neutris cedentibus, in multa hora diei; quo comperto, Willelmus innuit suis, ut ficta se fuga campo subtraherent, quo commento exercitus Anglorum dissolutus quasi a tergo hostes caesurus fugientes, sibi exitium maturavit; Normanni5 conversis agminibus adoriuntur Anglos, eos quantocius in fugam cogentes. Angli demum, tumulo quodam occupato, Normannos calore succensos acriter ad superiora nitentes in yallem deiciunt, et levi negotio in hostes tela retorquentes et lapides in eos rotantes, multos ex eis prosternunt ; item Angli, fossatum quendam prseruptum noto sibi transitu occupantes, tot ibi Normannos contriverunt, ut cadavera campi planitiem tumulo co-asquarent. Valuit haec vicissitudo, modo istis modo illis vincentibus, quamdiu Haroldi spiritus corpori
1 ebrii] Introduced by the compiler. 2 Normanni] gensNormannorum, O. W. 3 Peditibus] Pedites, A. Malmes-

bury has Pedites . . muniunt, and not Willelmus, whence, probably, the error of the compiler. 4 affuturuin] afflicturum, A. 5 W. ins. enim, as Mahnesbury.

542

MATTH^I PABISIENSIS CHEONICA MAJOEA.

A.D. 1066. jungebatur. Denique non contentus ut alios hortaretur, quinMalmesb. Battle of militis officium sedulus exequeretur, ssepe hostes cominus ve- Gest. Reg. 243, nientes feriebat, ut nullus impune accederet, quern non statim ii. 416. p. uno ictu, equum et equitem, ab invicem separaret. E contra Id. ii. 244, Willelmus clamore suos exhortans inter primes discurrebat, p. 416. conse^rtos hostes invadere non sinebat, et ideo, dum ubique saevit et undique frendet, tres equos electissimos eodem die sub se confossos amisit; et, quamvis familiari susurro a custodibus sui corporis increparetur, perstitit tarn magnanimi ducis Death of vigor indefessus, donee Haroldus, ictu sagittse cerebro per- Id. ii. 242, Harold. forato, occubuit, et moriens victoriam Nbrmannis concessit; ja- p. 416. Id. ii. 243, centis quoque femur regis unus militum gladio prascidit, unde p. 416. a Willelmo turpitudine notatus, quod rem pudendam fecisset, militiaJ pulsus fuit. Fuga autem Anglorum usque ad noctem Id. ii. 242, duravit, quousque 2 plenum ab hostibus triumphum, ut praedic- p. 416. tum est, ISTormannis nox superveniens donavit. In hac procul- Id. ii. 244, dubio pugna ducem Willelmum divina manus protexit, dum p. 416. tot jaculis ilia die percussus, hostes de corpore ejus nihil sanguinis elicere potuerunt. Dux igitur Willelmus, omnibus Id. ii. 247, bene completis, suos sepelire honeste curavit, atque hostibus p. 420. absque calumnia, si qui vellent, idem praebuit licentiam exequendi. Corpus regis Haroldi matri petenti sine pretio misit, Burial of licet ilia multum per nuntios obtulisset; quod acceptum apud Harold at Waltham sepelivit in ecclesia, quam ipse ex proprio construxWaltham. erat in honorem sanctse Orucis et canonicis saacularibus depuComet. tavit. Hanc 3 quoque regni subversionem et sanguinis effusio- Hen. Hunt, nem cometa ingens sanguinea et crinita in exordio illius anni p. 763 D. apparens praesignavit, ut quidam dixit, ' " Anno milleno sexageno quoque seno, " Anglorum metee flammas sensere cometas." Actum est autem hoc bellum apud Hastingum in die Sancti Calixti Papaa, pridie idus Octobris.4
militia] om. W. It is in 0. . quousque . . . donavit] Introduced by the compiler. 3 Hanc . . . ejfusionem] Introduced by the compiler, as sanguinea
2 1

et crinita below. Cf. Malmesb. Gest. Keg. ii. 225, p. 380. 4 At the foot of the page is the " Scutum Haroldi regis " reversed.

END OF VOL. I.