TV Vooraf: Nazi-roofkunst...? Nederland barst ervan

Op een dag in 2004 rijdt bij museum Tongerlohuys in Roosendaal een autootje van de gemeente voor. Er komen twee 17e-eeuwse portretten tevoorschijn. Niet van een kladschilder maar van Ferdinand Bol (1616-1680). Het museum mag ze lenen. De dochter van bankier Hamburger, die nu in Zwitserland woont, groeide met die schilderijen op, ze waren van haar ouders. Voorjaar 1943 aast directeur Veldkamp van de suikerfabriek, NSB’er, ongegeneerd op een landgoed, dat vrijkomt nu er zo veel Joodse eigenaren vertrekken. Hij vraagt er de nazi’s zelf om, in een grimmige, inhalige brief. Na de oorlog is híj ineens de eigenaar van die schilderijen van de familie Hamburger. In 1949 verpatst hij ze aan de gemeente, die zijn slechte reputatie kende. Sindsdien hangen de twee Amsterdamse eliteportretten als vergeten, misplaatste wanddecoratie in Roosendaal. Leuk voor scholieren die nu iets kunnen zien van de Gouden Eeuw – dat wel.

In trage, fraai gefilmde stijl leer je in De Claim het geduldwerk van de Restitutiecommissie kennen: wijze mannen en vrouwen, die grondig archiefspeurwerk combineren met diep nadenken. Regisseur Ditteke Mensink kreeg toegang tot de besloten vergaderingen. We volgen verder families, musea en onderzoekers naar nazikunstroven. Vele historische zwartwitfilmpjes geven de film diepgang en sfeer. Kinderen van de schilderijeneigenaren zoeken gerechtigheid. Lion Tokkie, kleinzoon van een kleermaker, is zo iemand. Hij is vast ook de man die premier Rutte vroeg zijn bijzondere, Portugees-Joodse achternaam voortaan maar niet meer als scheldwoord voor slonzige types te gebruiken (met succes), maar daar gaat het nu niet om. Tokkies opa had een strandgezicht met ezeltjes, van Isaäc Israëls (1865-1934). Het hangt nu in Museum Arnhem. Kan hij bewijzen dat ­Israëls’ ezeltjes z’n familie via roof of dwang ontfutseld zijn?

Pas in 1967, als puber, ontdekt Tokkie junior door het zien van Lou de Jongs serie De Bezetting waarom hij geen opa en oma meer heeft. Zij zijn vermoord, net als zijn oom en tante. Anno nu is dit verlies nog steeds een open wond voor hem. Een ‘ja’ van de Restitutiecommissie is emotioneel dan ook erg belangrijk. Maar: het moet wel eerst bewezen worden. Hoe maakt de commissie haar afweging? Het komt goed uit dat deze topdocumentaire net te zien is terwijl Omroep MAX de schitterend geslaagde, eigen serie van drie delen uitzendt over de kunstrover en moordenaar Pieter Menten en zijn ontmaskeraar Hans Knoop. Wie deze serie nog niet zag, moet die zeker terugkijken.