Jump to content

Baghdad

Igliwat an mga sumpay
Tikang ha Wikipedia
Baghdad

بغداد
Syudad
بغداد Baġdād
Nasod Iraq
Lalawigan Gobernadorato han Baghdad
Langyab
 • Total 2,260.2 km2 (872.7 sq mi)
Kahitaas 34 m (112 ft)
Molupyo
 • Estimate (2011) 7,216,040
 • Ranggo syahan
Websayt http://www.baghdadgov.com

An Baghdad (Inarabo: بغداد‎, Baġdād, IPA: [bæɣˈdæːd]) in ulohan han Republika han Irak, nganhin igkasipareho it tetoryo ha Governorato han Baghdad. An populasyon han Baghdad han 2011 in ginbabanabanahan nga 7,216,040, nga nahimo nga may-ada pinakadamo nga tawo nga syudad han nasod. Ini an gidadakoi nga nasod han Iraq[1][2], ngan ikaduha nga gidadakoi nga syudad ha Kalibutan Arabo (nasunod la ha Cairo, Ehipto), ngan ikaduha nga gidadkoi nga syudad ha Katundan nga Asya (sinmunod la ha Tehran, Iran).

Nahamutang ha may Salog Tigris, an syudad in gintukod ha ika-8 gatostuig ngan naging ulohan han Kalipo han Abbasid. Ha sulod han gutiay nga panahon tikang ha pagkatukod, an Baghdad in tinmubo ngadto ha us'ka mahinungdanon nga kultural, komersyal, ngan intelektuwal nga sentro han Kalibutan Islamico. Ini in labot ha puy-anan hin pipira nga panguna nga institusyon academica (sugad han Balay han Kabaltok) nga naghatag hin kalibutanon nga reputasyon ha syudad komo an "Sentro han Pag-aram". Ha bug-os nga pag-agi han Hitaas nga Butnga nga Panahon, an Baghdad in gincoconsiderar nga gidadakoi nga syudad ha kalibutan nga may'da ginbabanabanahan nga populasyon nga 1,200,000 nga katawhan[3]. An syudad in ginruba ha mga kamot han Imperyo Mongol ha 1258, nga nagbunga hin pag-ubos nga pinmadayon hin pipira nga mga gatos-tuig tungod han agsob nga mga sakit ngan dirudilain nga mga susronod nga mga imperyo. Han paghatag hin pagkilala han Iraq komo us'ka naglulugaring nga syudad (anay Britanico nga Mandato han Mesopotamia) ha 1938, an Baghdad in hinayhinay nga nakabawi han iya pipira nga mga anay prominente komo us'ka mahinungdadnon nga sentro han kultura Arabo.

Ha pagkayana, an syudad in naatubang hin hilarom nga pagkaguba han inprastruktura, tungod han diri la maiha nga ginpapangunahan han Amerikano nga langyaw nga pag-okupa han Marso 2009 ngan an sinmunod nga kahimtang hin sunod-sunod nga gera nga natapos han Disyembre 2011. Han pipira nga tuig nga naglabay, an syudad in makadamo nga nagkarawat hin mga gios han rebelde ngan mga atake han terorista.

Toponimo

[igliwat | Igliwat an wikitext]

May'da pipira nga magkaribal nga mga pagduso mahiunong ha specifico nga etimolohiya han ngaran Baghdad. An gimahitatapori ngan an pinakahaluag nga pagkarawat ha mga ini in an ngaran in us'ka Butnga nga Pinersyano[4][5][6][7][8][9][10] nga gindugtong nga pulong hiton Bag "diyos" + dād "ginhatag", nga nahuhubad ngadto ha "ginhatag han Diyos" o "kanan Diyos regalo", nga nagawas an Kayanaan nga Persiyano Baɣdād. Ini in mas nagtikang ha Kadaan nga Persiyano.[11]

An us'ka mas maluya nga tigo in ginkuha ha pinagdugtong nga Pinersiyano nga Bağ "hardin" + dād "baysay", nahuhubad ha "An baysay nga Hardin",[12][13]

Mayda liwat nangunguna nga pagduso in an ngaran in nagtikang ha Butnga nga Pinersyano nga Bāgh-dād "An Ginhatag nga Hardin". An ngaran in ugsa-Islamico ngan an mga katikangan in diri sayod, pero ini in nahisumpay ha inmagi nga mga panimungto, nga waray bisan ano nga politikal o komersyal nga gahom, nga naghihimo ini nga haros bag-o nga pagtukod ha panahon han mga Abbasid.[12][13]

Pero an Baghdad, komo us'ka ngaran, in natawag komo Baghdadu ha Assyriano nga cuneiform nga panuratan han ika 9 nga gatos tuig UC, ngan an Babylonon nga mga tisa in nagdadara hin Ginhadianon nga Palutop ni Hadi Nebuchadnezzar (ika-6 nga gatos tuig UC).[14]

An baryo han Baghdad in mas malaksi nga naghing mahinungdahon han panahon nga gintukod ini han kalipa han Abbasid na hi al-Mansur, nga nagpili ha ngaran nga Madinat al-Salaam o "Syudad han Kamurayaw" para han iya bag-o nga pagtukod. Ini an naging buhatanon nga ngaran ha sinsilyo, pabug-at ngan iba nga buhatanon nga gamit, bisan an kadam-an nga tawo in nagpapadayon ha paggamit ha daan nga ngaran. Han ika-11 nga gatostuig, "Baghdad" an haros gingagamit la nga ngaran para han hini nga bantog-ha-kalibutan nga metropolis.

Kaagi

[igliwat | Igliwat an wikitext]

Pagkatukod

[igliwat | Igliwat an wikitext]

Han 30 Hulyo 762, hi kalipa Al Mansur in nagsugo ha pag-ayad han syudad ngan ini in nahitindog ha ilarom ha pagbantay han Barmacidas.[15] Gintoohan ni Mansur nga an Baghada in perfecto nga syudad para maging lohan han imperyo Islamico ha ilarom han mga Abasida. Ginhigugma ni Mansur hin duro an lugar nga hiya in nabatian nga sinmiring, "Ini lagi an syudad nga akon igtutukod, kun hain ako maukoy, ngan kun diin an akon mga manurunod in mamumuno pagkasunod".[16]

An kanan syudad pagdako in nabuligan an iya kahimutangan, nga nahatag hin kontrol ha stratehiko ngan aragian han pannegosyo, ha may Tigris. Us'ka rason kun kay-ano an Baghdad in nahatag hin maupay nga lokasyon in kadamo han tubig ngan kamara han klima. May'da tuig ha amihanan ngan salatan nga katubtoban han ganghaan han syudad, nga natugot han ngatanan nga mga panimalay nga magkamay'da hin damo nga suplay, nga urusahon han hiton nga panahon.

Lubnganan Zumurrud Khaton ha Baghdad (nahitukod han 1202 AD), ritrato han 1932.

Nasalipdan han Baghdad an Ctesiphon, an ulohan han Imperyo Persiyano, nga nahamutang han mga 30 km (19 mi) ha timugan. Ha yana an nabilin han Ctesiphon in bungto han Salman Pak, salatan la han Durudako nga Baghdad. An Ctesiphon in nasaliwanan ngan nahitampo ha Seleucia, an syahan nga ulohan han Imperyo Seleucid. An Seleucia in nagsaliwan han syudad han Babylon ha mas uruuna nga panahon.

Mga bugto nga syudad

[igliwat | Igliwat an wikitext]

Pinanbasaran

[igliwat | Igliwat an wikitext]
  1. ↑ Estimates of total population differ substantially. The Encyclopædia Britannica gives a 2001 population of 4,950,000, the 2006 Lancet Report states a population of 7,216,040 in 2011.
  2. ↑ "Cities and urban areas in Iraq with population over 100,000", Mongabay.com
  3. ↑ "List of largest cities throughout history". Wikipedia.
  4. ↑ "Archived copy". Ginhipos tikang han orihinal han 2013-01-14. Ginkuhà 2011-12-24.CS1 maint: archived copy as title (link)
  5. ↑ http://www.blackanthem.com/News/Fact_Sheets/Baghdad_Iraq10693.shtml
  6. ↑ "Archived copy". Ginhipos tikang han orihinal han 2013-01-04. Ginkuhà 2011-12-24.CS1 maint: archived copy as title (link)
  7. ↑ "Archived copy". Ginhipos tikang han orihinal han 2013-01-20. Ginkuhà 2011-12-24.CS1 maint: archived copy as title (link)
  8. ↑ "Archived copy". Ginhipos tikang han orihinal han 2013-02-25. Ginkuhà 2011-12-24.CS1 maint: archived copy as title (link)
  9. ↑ http://books.google.com/books?id=rezD7rvuf9YC&pg=PA563&dq=%22Baghdad+name+middle+persian%22&hl=en&ei=eJ22Td_1OZSL4gaA_LTQDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CFQQ6AEwAw#v=onepage&q&f=false
  10. ↑ http://books.google.com/books?id=i-4WhilzYkQC&pg=PA33&dq=%22Baghdad+godgiven%22&hl=en&ei=Ep62TfPrM4i74QaMwsncDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CDoQ6AEwAQ#v=onepage&q&f=false
  11. ↑ Guy Le Strange, "Baghdad During the Abbasid Caliphate from Contemporary Arabic and Persian", pg 10
  12. ↑ 12.0 12.1 "ما معنى اسم مدينة بغداد ومن سماه ؟". Seenjeem.maktoob.com. Ginhipos tikang han orihinal han 2012-07-13. Ginkuhà 2010-04-27.
  13. ↑ 13.0 13.1 "ما معنى (بغداد)؟ - تمت الإجابة عنه - Google إجابات". Egabat.google.com. Ginhipos tikang han orihinal han 2013-01-14. Ginkuhà 2010-04-27.
  14. ↑ http://www.atlastours.net/iraq/baghdad.html
  15. ↑ Times History of the World. London: Times Books. 2000. 
  16. ↑ Wiet, Gastron (1971). Baghdad: Metropolis of the Abbasid Caliphate. Univ. of Oklahoma Press. https://archive.org/details/baghdadmetropoli00wiet. 
  17. ↑ "Twinning the Cities". City of Beirut. Ginhipos tikang han orihinal han 2008-02-21. Ginkuhà 2008-01-13.
  18. ↑ Iraqi capital of Baghdad twinned with North Yemen counterpart of Sanaa [Yemen news items 1989:Twinning]
  19. ↑ "Archived copy". Ginhipos tikang han orihinal han 2011-05-14. Ginkuhà 2011-12-24.CS1 maint: archived copy as title (link)

Padugang nga barasahon

[igliwat | Igliwat an wikitext]

Mga libro:

  • Pieri, Caecilia (2011). Baghdad Arts Deco: Architectural Brickwork, 1920-1950 (1st ed.). The American University in Cairo Press. p. 160. ISBN 978-9774163562. 
  • "Travels in Asia and Africa 1325-135" by Ibn Battuta
  • "Gertrude Bell: the Arabian diaries,1913–1914." by Bell Gertrude Lowthian, and O'Brien, Rosemary.
  • "Historic cities of the Islamic world."by Bosworth, Clifford Edmund.
  • "Ottoman administration of Iraq, 1890–1908." by Cetinsaya, Gokhan.
  • "Naked in Baghdad." by Garrels, Anne, and Lawrence, Vint.
  • "A memoir of Major-General Sir Henry Creswicke Rawlinson." by Rawlinson, George.

Mga sumpay ha gawas

[igliwat | Igliwat an wikitext]
An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: Baghdad

Baghdad pagtugway hit paglakat tikang ha Wikivoyage

Kitaa an Baghdad ha
Wiktionary, an gawasnon nga pagpurulongan o diksyunaryu.
Wikisource has the text of the 1911 Encyclopædia Britannica article Bagdad (city).

Mga koordinado: 33°19′30″N 44°25′19″E / 33.325°N 44.422°E / 33.325; 44.422

Ginkuha tikang ha "https://war.wikipedia.org/w/index.php?title=Baghdad&oldid=7650903"