Aller au contenu

emantchî

Èn årtike di Wiccionaire.

Etimolodjeye

[candjî]

Bodje « mantche » avou l’ betchete « e- » d’ ecloyaedje des viebes avou l’ cawete di codjowaedje «  » des viebes.

Prononçaedje

[candjî]

Viebe

[candjî]
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) emantche
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) emantchîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) emantchans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) emantchnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) emantchrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) emantchive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) emantche
pårt. erirece (dj’ a, vos av) emantchî
Ôtes codjowaedjes come waitî

emantchî

  1. (viebe å coplemint) mete (on mantche) a èn usteye.
    • Waite k' i n' a nén co emantchî l' fotche !
  2. (viebe å coplemint) ataetchî (ene sacwè) e s' plaece.
    • A droete, ene îpe po-z emantchî so on tracteur.
  3. (viebe å coplemint) mete so pî.
    • Leu tchanson fineye, les cawiasses si metnut el tiesse d' emantchî ene coûsse ås toreas Les crwès dins les bruwères (fråze rifondowe).
    • Pire emantche ene grande gasse å risse di s’ ecroukî. Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Pasquèye », 1922, p.107 (fråze rifondowe).
    • Socièté walone Les Rèlîs Namurwès, Èmantchîye li 25 di fèvri 1909. Lucien Maréchal, Comptes-rendus des Séances du 25-11-1909 au 19-IX-1910, Les Cahiers Wallons, 1969,  1, p. 13.
    • Tot çou qui l’payis d’Lîdje, li Brabant, li Luxembourg, comptît d’nôbes et d’omes adrètes å bê mèstî des armes, s’y avît d’né radjoû po s’mès’ré* l’onk avou l’aûte è tournwè, qui l’prince-évèque èmantchîv djondant Saint-Jåcques. Joseph Mignolet, "Li Payîs des Sotês", 1926, p. 31-32.
    • Et on s' mete a tuzer a cmint k' on va-st emantchî l' bataye …Paul-Henri Thomsin, ratournant Astérix amon lès Bèljes, 2022, p. 39 (fråze rifondowe).
  4. (viebe å coplemint) fabriker.
    • Aha! Dj' î so! ... Di m' va ... emantchî ene fåsse kerele— Édouard Remouchamps, Bultén del Societé d' Lidje, Bulletin de 1858, «w:Li savtî», 77-143 (fråze rifondowe).
    • Les Polonès avént emantchî des rominnes po sawè çou ki rivneut a tchaeconk, a l' après d' ene faflote Louis Sohy (fråze rifondowe).
    • Emantchî ene fårce avou des chalotes, finmint ctayeyes, des breles et del dragone (J. Delahaut).
  5. (viebe å coplemint) edvinter.
    • — I n’a trinte-sîh sôres di canifechtône, lisqué tchûsîrè-t-on, pinse-tu?
      — Tchûsî! bodje-tu, va, on èmantch’rè so pâ so fotche on volapuk flamind èt l’ toûr sèrè djouwé. Les maîsses tîhons n’ sont nin so ’ne djèye dai, fré.
      Joseph Vrindts, Tot tûsant (1924), Ine sicole flaminde po nos Députés walons, p.49.
  6. (viebe å coplemint) scrire, arimer, compozer.
    • Sins rime ni rame, sins cou ni tiesse,
      I vs les emantche pî foû, pî dvins ;
      Et télmint ki s’ cour e-st al fiesse,
      Il endè reye lu-minme si sovint ! Martin Lejeune, “ Œuvres lyriques du poète Martin Lejeune” p.136, « L’ andje dèl têre » (fråze rifondowe).
    • Dj' ataka, plin d' prèstance,
      O nosse vigreûs patwès,
      Des bokets d' circonstance
      Èmantchis a l'èsprès!
      Camille Gaspard.
  7. (viebe å coplemint) (sessouwalité) (rabaxhanmint) fé l' amour a (ene comere).
    • C' est ene ki dj' aveut emantchî cwand dj' esteu djonnea.
  8. (viebe å coplemint) atraper, rôler.
    • Li vindeu m' aveut bén emantchî.
  9. (viebe å prono)
    • Gontrand de Walthéry ! Èn ome da l' imperatrisse… Çoula vout dire k' i gn a ene sacwè ki s' emantchePaul-Henri Thomsin, ratournant Li diâle è cwér, ine avinteûre di Bakelandt l’èspiyon di Napolèyon à Lîdje, 2009, p. 15 (fråze rifondowe).

Parintaedje

[candjî]

Sinonimeye

[candjî]

Contråve

[candjî]

dismantchî

Rilomêye do mot

[candjî]

Li mot dins on tite di live, di gazete, di soce, di marke

Ortografeyes

[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes

[candjî]
ataetchî ene sacwè e s' plaece.
Loukîz l’ motyince : groujhî
mete so pî
edvinter
fé l' amour, tot cåzant platmint Loukîz a : cougnî
si fé catchetmint

Pårticipe erirece

[candjî]
singulî pluriyal
omrin emantchî emantchîs
femrin emantcheye emantcheyes

emantchî omrin

  1. Pårticipe erirece omrin do viebe "emantchî".

Addjectif

[candjî]
singulî pluriyal
omrin emantchî emantchîs
femrin padrî emantcheye emantcheyes
femrin padvant emantcheye emantcheyès

emantchî omrin

  1. djondou, atrapé.
    • «Deus galants emantchîs», c' esteut l' tite d' ene comedeye da Françwès Loriaux.
  2. astoké.
    • Adon l' moteur foircixh; i petårdêye, hansixh, boerlêye; li batchea monte et s' implixh d' årzeye, la k' s' efoncèt les lujhantès brokes d' acî emantcheyes sol boird Louis Lagauche, "Li hatche di bronze" (1937), p. 48 (fråze rifondowe).

Sinonimeye

[candjî]

Loukîz a : «Sinonimeye:groujhî»

Ratournaedjes

[candjî]
atrapé Loukîz a : Sinonimeye:groujhî
astoké