Hepe

hepe di manaedje (padvant) & abatrece (padrî)

hepe cwårrece (a droete) ey hepe findrece (a hintche)

Hatche di pré

Ene hepe (on dit eto ene hatche), c' est ene usteye des bokions, et di bråmint des ôtes mestîs, fwaite d' on mantche et d' ene taeyante pîce di fier.

Ça pout eto esse ene åre po s' bate (foirt corante divant les fiziks). Did la, kécfeye, li ratourneure k' on n' comprind pus l' prumî sinse : leyî (la) hatche et matche.

Pîces del hepe

• fier u fôme :
  • lame u taeyant : todi e-n acî trimpé. C’ esteut des marixhås d’ mestî ki les fjhént : les taeyandjîs.
  • tiesse : s' ele n' est nén e-n acî, come li lame, on dit ki l' hepe est "rtchåsseye".
  • hacon u båbe u racfoirt : pitit fier metou sol tiesse, pa padvant. Li hacon pout esse sôdé avou l' fier ou metou tot seu et vistré.
  • emantcheure ou buze (hepe cwårrece)
• mantche
  • cougnet d' bwès u d' fier tchessî dins li dbout do mantche, findou esprès, pol serer dins l' emantcheure.

Sôres di hepes

• abatrece u cougneye : hepe des bokions po-z abate les åbes, ene miete crombe.
• findrece u marlén u hatche po finde : hepe des bokions po-z rfinde les rouyetes; todi pus longue et pus spesse.
• hepe cwårrece u hepe al buze u grand-hatche : hepe des tchårlîs et des tcherpetîs, po cwårer les bwès. Elle a ene lame 25 a 30 cm lådje. L' emantcheure, c' est ene copowe buze, ene miete toirdowe po l' tcheptî poleur bouter sol costé, et poleur dimorer a l' adroet do bwès a cwårer, et n' si nén coixhî.
• hepe al mwin (po les tonlîs).
• hepe a awijhî (afiyanti) les pås.
• hepe di manaedje u hepe di blokea u hatchete u hepiete
• hatche u hatchåd : hepe di botchî
• hepe å picot : hepe di touweu ås pourceas.
• hepe di houyeu : longowe et stroete, li lame foirt arondeye, et avou on court mantche.
• hatche di pré : hatche avou èn arondi taeyant po fé les boirds cwand on rlevéve les bîs d' raiwaedje dins les prés.

Etertinaedje d' ene hepe

Cwand on bouxhe so on fier avou ene hepe, on l' schårdêye. Adon el fåt rawijhî (u rafiler), tot l' batant u al meuye.

Li hepe cwårrece ni s' rawijhe ki d' on costé, li costé "schoice". Li costé "bwès" dimeure plat.

Sourdants

• Franwal da Haust a "hache".
• Motlî d' Tchonveye p. 244-246.
• Motî da Haust a "hepe"