Poliomielit

Poliomielitan virusad, elektronižen mikroskopan fotokuva (1975)

Poliomielit (latin.: poliomyelitis) om terav kontaktine viruskertläžund. Poliovirus alištab sel'gaivoiden hahkad substancijad, sen tagut läžund harakterizuiše keskuzližen nervsisteman patologijal. Läžudas lapsed, edel vižvottušt igäd päpaloin.

Läžundan process oleleb simptomatomas formas vai simptomatik om väll' tobjimalaz. Erasti tulese, miše poliovirus ličeb keskuznervsistemha, äikerdoičese motoneironiš, se vedab niid pölištusennoks, innerviruidud niil lihasid kid'žmoitab vai värenzoitab möstumatomašti.

Etimologii

Poliomielitan nimi libui grekan kelen sanoišpäi: amuižgrek.: πολιός polios «hahk» i amuižgrek.: µυελός mielos «sel'gaivod». Toižed nimitused oma Geinen — Medinan läžund, sel'gan lapsenkid'žmoituz, lapsiden sel'gan ičeze kibu, sel'gaivoiden lapsenkid'žmoituz.

Istorii

Poliomielitan tedoidused zavodiba Saksanman Jakob Geine-ortopedan töišpäi (1840), tegiba tondan venälaine A. Ja. Koževnikov-nevropatolog (1883) i ročilaine Karl Oskar Medin-pediatr (1890). Kaik hö ozutiba sen läžundan ičevuittušt i tartutandmahtust. Vl 1865 Žan-Lui Prevo i Al'fred Vül'pian ümbrikirjutiba tarkkohtiš kuctud poliomielital patologoanatomižid vajehtusid.

Hillari Koprovski-immunolog (Hilary Koprowski) AÜV:oišpäi sädi ezmäšt vakcinad poliomielitad vaste, hän kodvi sidä ičeze hibjal vl 1948. Eläb peroraline vakcin oli ottud oficialižeks Nevondkundaližes Ühtištuses vl 1960. Venäman nacionaline rokotesiden kalendar' edhenägeb koumekerdašt vakciniruindad poliomielitaspäi elon ezmäižel vodel, kaks'kerdašt kahtendel vodel i üks'kerdašt seičeme vot igäs. Vl 2002 ezmäine sintetine poliomielitan virus om sätud Nju Jorkan universitetas.

Kahten vakcinan abul tulihe poleta läžundan statjoiden lugumärad 350 tuhaspäi vl 1988 359:hasai vl 2014.

Etiologii

Mecläžundantegii (Poliovirus hominis) mülüb pikornavirusoiden sugukundha, kaik koume sen ripmatont toižendad om löutud londuses (I, II i III). Vspäi 2019 üks'jäižen I-toižendan virus jäi londuses vaiše.

Virus om 27..30 nm surtte, mülütab üks'čepišt RNA:d pozitiviženke polärižusenke (ss(+)RNA). Virus om seižui irdpol'žes ümbrištos (kaičese vedes sadha päiveshesai, sitas kudhe kuhusai), eläb läbi kül'menzoituses hüvin. Sömänsulatusen kanalan südäiveded ei murendagoi sidä. Poliomielitan virus murendase lämbitusen jäl'ghe +50 Cel'sijan gradushasai i sen lämuden ületandan 30 minutas. Pölištub teravas kehundan aigan, ul'traruskedsinižen sädegoičendan painegel, kuivamižel. Hloran pened eskai koncentracijad inaktiviruidas virusad.

Kul'tiviruiše staikul'turoil, virusan paineg om citopatogenine. Infekcijan purde om ristit (läžui vai seižui tartutandad vaste simptomita). Läžundantegii eritase sun kal't (severt-se päivid), sid' sitanke (severt-se nedalid, erasti kuid). Tartutand tegese il'man kal't, no paremba aktivine virus putub suhu redustadud käzišpäi vai sömäspäi. Kärbhaižed voidas levitada virusad mehanižikš.

Ličendan organizmha jäl'ghe virus äikerdoičese kerusen limfatižes renghas (mindaličuiš), solištos, regionarižiš limfantukuiš, ličeb verhe. Erasiš-se statjoiš putub keskuznervsistemha-ki, kucub sen vigastusid, eriližešti sel'gaivoiden ezisarviden likundan stajiš i päaivoiden nerviden südäitukuiš. Poliomielit oleleb simptomita statjoiden enambuses, sil aigal voib löuta infekcijad laboratorižil tedoidusil vaiše. Toiziš statjoiš inkubacine pord otab 3..35 päiväd (paksumba 9..11 päiväd), sen jäl'ghe läžundan tundused ozutasoiš.

Tervehtand

Venui (magaduzsijan) režim, anestezirujad i tüništoitajad abutused, lämuzprocedurad. Läžui alištase velgusižele gospitalizacijale. Radnikad tehtas dezinfekcijad läžundledes.

Kid'žmoitusen formiš, ku kid'žmoitusen šingotez tuli lophu (läžundan nell'..kuz' nedalid), ka tehtas kompleksišt udessündutajad tervehtamišt (zelläd, fizioterapii, ortopedine), edesižes — sanatoriikurortišt tervehtandad märitud pordoil. Kävutadas tervehtajid märid spravitamha hengaidust, niiden kesken reanimacijan metodoid.