Singapur

Singapuran Tazovaldkund
Republic of Singapore (angl.)
Republik Singapura (mal.)
新加坡共和国 (kit.)
(Ksīndziāpō Gònghéguó)
சிங்கப்பூர் குடியரசு (tamil.)
(Ciŋkappūr Kudijarasu)

Flag	Valdkundznam
Eläjiden lugu (2021)	5,866,139 ristitud
Pind	734 km²
Kel'	anglijan, malain, kitajan, tamilan
Valdkundan pämez'	Halima Jakob
Päministr	Li Sän' Lun
Religii	buddizm, islam, hristanuskond, daosizm, induizm
Valüt	singapuran dollar (SGD)
Internet-domen	.sg
Telefonkod	+65
Aigvö	UTC+8

Üläkorktad sauvused Downtown Core:s (2009, Keskuzrajonan territorii) — ohjastusen ištundoiden sija

Singapur (angl.: Singapore, mal.: Singapura, kit.: 新加坡 Ksīndziāpō, tamil.: சிங்கப்பூர் Ciŋkappūr), täuz' oficialine nimituz — Singapuran Tazovaldkund (angl.: Republic of Singapore, mal.: Republik Singapura, kit.: 新加坡共和国 Ksīndziāpō Gònghéguó, tamil.: சிங்கப்பூர் குடியரசு Ciŋkappūr Kudijarasu), om sar'hine lidn-valdkund Azijan suves. Om pälidnaks ičesaz.

Etimologii

Singapuran nimi sündui malain singa-sanaspäi («lev»), mitte oli ottud velgha sanskritaspäi (sanskr.: सिंह siMha — «lev»), da sanskritan पुर pura-sanaspäi («lidn»).

Istorii

Vn 1965 9. päiväl elokud Singapur tedištoiti ripmatomudes Malaizijaspäi.

Valdkundan konstitucii om vahvištadud vl 1963, se om väges ripmatomuden päiväspäi tähäsai möhembaižidenke vajehtusidenke.

Geografijan andmused

Singapuran topografine kart

Singapur seižub 63 sarel, Singapur-sar' (Pulau Udžong) om kaikiš suremb niišpäi. Se sijadase suvhe Malakkan pol'sarespäi, 137 kilometrad pohjoižhe ekvatoralpäi. Valdkund om erištadud Malaizijaspäi Džohor-sal'mel, Indonezijaspäi — Singapuran sal'mel.

Singapur om meriröunoiš Malaizijanke pohjoižes. Randanpird om 193 km. Valdkundan pind — 718 km² (2018, 1960-nzil vozil oli 581 km²), se ližadase aigan mändes sariden ühtištusel.

Kaikiš korktemb londuseline čokkoim om Bukit Timah-kukkaz (166 m ü.m.t.). Kacmata Indonezijan tektonižen lohkaidusen lähembusele, lujid manrehkaidusid ei olele. Jogid ei ole, om severz'-se reskvezivaradimid atmosfersadegid keradamha. Mec otab 3,3 % territorijad, kel'dtahod — viž procentad.

Klimat om ekvatorialine räk da neps. Voden keskmäine lämuz om +27,6 C°, kuidme +26,5..+28,3 C°. Ekstremumad oma +20 C° (kül'mku) i +36,1 C° (keväz'ku i semendku). Paneb sadegid 2307 mm vodes, enamba kül'mkus-vilukus (248..332 mm kus), vähemba uhokus (119 mm) i kezakus (141 mm). Meriveden lämuz vajehtase +26..+31 C° röunoiš vodes läbi.

Londuseližed varad oma kala, süväd merikarad.

Politine sistem

Parlamentan pert' Singapuras vl 2012

Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (angl.: President), kaik rahvaz valičeb händast kudeks vodeks. Prezidentale sab panda kel'dod käskusiden projektoihe. Ken ezitab parlamentan enambust prezidentan mel'pidegen mödhe, ka hän paneb necen parlamentan ühtnijad päministraks-ki.

Parlament (angl.: Parliament, mal.: Parlimen) om üks'kodine 99 ühtnijanke, heišpäi 87 kaik rahvaz valičeb videks vodeks, koumed — ei päznu valičendoil oppozicijaspäi, ühesad — prezident paneb.

Parlamentan ühtnijoiden valičendad oliba vn 2015 11. päiväl sügüz'kud. Halima Jakob radab prezidentan vs 2017 sügüz'kun 14. päiväspäi, jäi üks'jäižeks kandidataks edel valičendoid vn 2017 13. päiväl sügüz'kud, i tedotihe händast prezidentaks avtomatižikš. Päministr om Li Sän' Lun vs 2004 elokun 12. päiväspäi.

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Singapuran administrativiž-territorialine jagand.

Singapur jagase videks ümbrikoks (angl.: district), ned alajagasoiš valičendümbrikoikš (angl.: constituency).

Mugažo vspäi 2000 valdkund jagase videks statistižeks regionaks (angl.: region). Regioniden röunad ei ole ühtejiččed ümbrikoiden röunoidenke. Statistižed regionad alajagasoiš 55 planiruindan regionaks.

Eläjad

Singapuras elädas singapuralaižed. Vl 2009 lidnan-valdkundan eläjiden lugu oli 4 987 600 ristitud, vn 2014 heinkus — 5 567 301 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 5 995 991 eläjad vl 2018. Kaik eläjad oma lidnalaižed.

Kodikelen mödhe (2015): anglijan kel' — 36,9 %, kitajan kel' (mandarin-pagin) — 34,9 %, kitajan kelen toižed paginad — 12,2 %, malain kel' — 10,7 %, tamilan kel' — 3,3 %, toižed keled — 2,0 %.

Etnižen augotižlibundan mödhe rahvahanikoiden 74,1 % oma kitajalaižed, 13,4 % — malaizijalaižed, 9,2 % — indijalaižed (tamilalaižed tobjimalaz; toižed — malajalid, pendžabalaižed da bengalad), 3,3 % — toiženke augotižlibundanke.

Uskondan mödhe (2015): buddistad — 33,2 %, hristanuskojad — 18,8 %, islamanuskojad — 14,0 %, daoistad — 10,0 %, induistad — 5,0 %, toižed uskojad — 0,5 %, religijatomad — 18,5 %.

Ekonomik

Singapur om zon madalidenke valdkundmaksoidenke eksportan da importan operacijoiden täht. Vl 2011 eksportan da importan mülü oli 726 bln US$, kogosüdäiprodukt — kahthe polenke kerdha alemba (318 bln US$).

Vl 2010 Singapuran päeksport oli kompjuterad, radiopalad, printerad da avtomatad kundaližsijiden täht (kaik — läz 25 %), digitaližed mikroshemad (videndez), ümbriratud kivivoi (19 %), eziauguižed himižed organižsubstancijad (12 %); toine eksport — polimerad (4 %), kuld, hobed da kalližarvoižed kived (2 %). Vl 2011 Kitai i Malaizii oliba pätorguindpartnörikš (eksportan da importan läz koumandest).

Transport

Avtobusad, metropoliten, kebn metro i taksid oma kundaližeks transportaks lidnas. Se om Malaizijha sidodud kahtel sildal. Järed meriport radab, mail'man kaikiš surembišpäi. Om koume raudtestancijad.

Rahvahidenkeskeine civiline Čangi-lendimport (SIN / WSSS, 68,3 mln passažiroid vl 2019 i 1,83 mln tonnoid jüguid vl 2022) sijadase valdkundan kaikiš päivnouzmaižembas čokkoimes, 17 kilometras azjaližes keskusespäi.

Irdkosketused

• Singapuran Tazovaldkundan parlamentan oficialine sait (parliament.gov.sg). (angl.)
• Singapuran Tazovaldkundan ohjastusen oficialine sait (cabinet.gov.sg). (angl.)
• Singapuran Tazovaldkundan e-ohjastusen oficialine portal (ecitizen.gov.sg). (angl.)