Turku

Turku (mugažo suomen kelel, virktas [ˈturku]; roč.: Åbo [ˈoːbu]) om lidn Suomenmas, Suvipäivlaskmaine Suomenma-provincijan administrativine keskuz. Se om valdkundan kudenz' lidn eläjiden lugun mödhe.

Turku (veps. i suom.)
Åbo (roč.)

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Suomenma
Eläjiden lugu (2024)	204,618 ristitud
Pind	306,36 km²
Pämez'	Minna Arve (kül'mku 2017—)
Telefonkod	+358-(0)2
Aigvö	tal'vel UTC+2, kezal UTC+3

Lidnan sijaduz valdkundas

Istorii

Raudaigan (vl 500 e.m.e. — 1250) alangišt Auranjogen da Vähäjogen keskes oli tetabaks torguindtahoks. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud 13. voz'sadal kuti katoline päjumalanpert'. Sai lidnan oiktusid 1290-nzil vozil. Vl 1318 Uz'lidnan sodaväged polttiba lidnad, no udessaudihe sidä teravas torgovanoil, sikš miše ladihe kožundaktad i sab oli torguida vaiše lidnan territorijal.

Turku šingotase ižandusen äjil sarakoil, niiden kesken laivansauvomižel, zelläntegimel, cementan tegimel, sömtegimištol, telekommunikacijan i diagnostikan ladimiden tehmižel.

Geografijan andmused

Lidn sijadase Auranjogen da Baltijan meren randoil.

Matkad Turkun keskuzpalaspäi Hel'sinkin keskuzpalhasai om 150 km päivnouzmha orhal, 165 km avtotedme vai 188 km raudtedme.

Vn 2022 andmisiden mödhe lidnan ühthine pind om 306,36 km², sidä kesken kuivma — 245,63 km², meri — 57,26 km², vezi i sokaz tahond ottas 3,47 nellikkilometrad.

Klimat om ven kontinentaline, Baltijan meren valatoitusenke. Voden keskmäine lämuz om +5,8 C°, kezakun-elokun +14,4..+17,5 C°, vilukun-uhokun −3,8..−4,5 C°. Ekstremumad oma −35,5 C° (viluku) i +35,9 C° (heinku). Kezaaigan minimum om −2,2 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +11 C° (tal'vku). Ei olele haloid heinkus i elokus. Paneb sadegid 684 mm vodes, enamba heinkus-elokus i redukus-tal'vkus (71..74 mm kus), vähemba sulakus-semendkus (32..35 mm kus). Keza om päivoikaz, tal'vaigan poud oleskeleb harvoin.

Tobmuz

Lidnan rajonad (2012)

Turku jagase 87 valičemižtahoks, ühtetas niid ühesha administrativižhe lidnanlaptha. Lidnan municipaline suim kogoneb 67 ezitajaspäi.

Vhesai 2021 radnikusen nimi oli suom.: Turun kaupunginjohtaja, sid' lidn vajehti ohjandusen modelid, mer kändihe lidnan pämeheks siti-menedžeran sijas, i nügüd'aigan radnikusen nimituz om Turun pormestari. Edeline lidnan pämez' om Aleksi Randell (2010−2017).

Lidnankundan kart ende erigoittud kundoidenke (2020)

Eläjad

Vl 1980 lidnan eläjiden lugu oli 163 933 ristitud, vl 1990 — 159 180 ristitud, vl 2000 — 172 561 ristitud, vl 2010 — 177 326 ristitud. Kaik 191 664 eläjad oli lidnas vn 2018 lopus. Kaikiš suremb lidnan ristitišt kaikes aigas om nügüd'. Kaik 330 192 ristitud elädas ezilidnoidenke 2331,1 nellikkilometrad pindal (2023), Suomenman ristitišton nell' procentad. Se om valdkundan koumanz' surtte lidnaglomeracii Hel'sinkin i Tamperehen jäl'ghe.

Vn 2016 andmusiden mödhe suomen kel' om mamankeleks 84,0 % täht lidnalaižišpäi, ročin kel' — 5,4 %, toižed keled — 10,6 %.

Kaik läz 40 tuhad üläopenikoid elädas lidnas. Znamasine üläopendusen aluzkund om Turkun universitet (suom.: Turun yliopisto, roč.: Åbo universitet, 22,3 tuh. üläopenikoid vl 2022). Sen aluz om pandud vl 1920 kut ezmäine suomenkel'ne universitet valdkundan ripmatomuden sandan jäl'ghe, keratud intelligencijal rahoišpäi. Kaik seičeme fakul'tetad i Turkun ekonomikan škol mülüdas universitetha vspäi 2021.

Transport

Avtobusad i taksid oma kundaližeks transportaks lidnas ezilidnoidenke. Meriport da koume raudtestancijad ratas lidnas. Päraudtestancii i avtobusstancii sijadasoiš 700 metras toine toižespäi, matkad päraudtestancijaspäi meriporthasai om viž minutad avtobusal. Raudteühtenzoituz tegese Tamperehezesai i Hel'sinkihesai. Port om valdkundan üks'jäine vastmaha raudteehtatint, ühtenzoitase ehtatimil Stokhol'manke i Ahvenanmanke.

Rahvahidenkeskeine civiline Turku-lendimport (TKU / EFTU, 453 tuh. passažiroid vl 2019) sijadase kahesas kilometras pohjoižhe lidnan keskuzpalaspäi. Tehtas reisid Righa, Stokhol'mha i Gdan'skha, Mariehamnha, om sezonreisid Rimha i Kanarižiden sariden lebutahoiže.

Galerei

• 
  Lidnan ohjandusen pert' (2007)
• 
  Turkun universitetan päsauvuz (2005)
• 
  Turkun päraudtestancijan sauvuz vl 2007

Irdkosketused

• Lidnan tobmuden oficialine sait (turku.fi). (suom.) (roč.) (angl.)