Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

or-qa

Aytilishi

Etimologiyasi

ORQA ’ort tomon’. O r h a d a n kimningdir ovozi eshitildi. Bu ot qadimgi turkiy tildagi ’orqa qism’ maʼnosini anglatgan ar otidan oʻrin maʼnosini ifodalovchi -qa qoʻshimchasi bilan hosil qilingan (ЭСТЯ, I, 175; Devon, I, 148; DS, 53); oʻzbek tilida soʻz boshlanishidagi a unlisi â unlisiga, soʻz oxiridagi a unlisi ä unlisiga almashgan: ar + qa = arqa > ârqä.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Gavdaning qoringa nisbatan ters tomoni, boʻyindan dumgʻazagacha boʻlgan qismi. ◆ Qoʻlni orqasiga qilib yurmoq. n ◆ Mingboshi yerda gʻujanak boʻlib yotgan Mat-qovulning orqasiga qamchini shilp etkizib tushirdi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Saidiy eshikka orqasini berib oʻtirar edi. A. Qahhor, „Sarob“ .

2 Narsalarning ters yoqsagi qismi, yuz, bet, old tomoniga teskari tomoni, tes-karisi. ◆ Suratning orqasi. Teshaning orqasi. m ◆ Samandarov chiroqning piligini koʻtar-di, qalamning orqasi bilan stolni qoqib, gʻovurni bosdi. A. Qa\hor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Chinnigul darvoza tagiga yetganda, orqasiga qayrilib qaradi-yu, ichkariga kirib ketdi. S. Zunnunova, „Koʻk chiroq“ . ◆ Ona shu soʻzlarni aytib, oʻtirgan yeridan kaftlari-ning orqasini yerga tirab, turdi. Shuhrat, „Shinelli yillar“ .

3 Narsa yoki kimsaning yuz, bet, old tomoniga qarshi tomon; ort. ◆ Orqaga qaramoq. Uyning orqa devori. tt Shu onda orqasidan gurullab avtomobil kelib qoldi. A. Qahhor, „Karavot“ . ◆ Yoʻldosh orqadan asta kelib, El-murodning koʻzini ikki qoʻli bshzan bekitdi. Shuhrat, „Shinelli yillar“ .

4 Ortda, keyindajoylashgan. ◆ Velosiped-ning orqa gʻildiragi. Til orqa tovushlari (gram.).

5 Ortda qolgan, oʻtilgan yoʻl; shaxe yoki predmet chiqib kelgan tomon; harakat yoʻ-nalgan tomonning aksi. ◆ [Otabek] Eshik zanjiriga qoʻlini olib borgani holda oʻyla-nib toʻxtadi va eshikni ochmay, orqasiga qaytdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Olgʻa bo-sish, har holda, orqaga qaytishdan xatarli emas. A. Qahhor, „Maston“ .

Orqada qolmoq Qoloqlik qilmoq; biror vazifani oʻz vaqtida bajarmaslik. ◆ Shalola quriliizi hozir eng orqada qoldi. S. Aqmad, „Ufq“ .

6 koʻchma Homiy, suyanchiq, tirak. ◆ Togʻdan orqasi boʻlganning toshdan yuragi boʻlar. Maqol .

Orqa qilmoq Biror shaxs yordamiga, hi-moyasiga, kuchiga ishonmoq, unga tayanib ish tutmoq. ◆ Seni orqa qilib, bunda yuraman, Ort-sirtingdan koʻp himoyat qilaman. "Alpo-mish" .

7 3-sh. egalik va j.k., oʻ.-p.k. va ch.k. qoʻshimchalari bilan koʻmakchi vazifasida ishlatiladi (q. orqasiga, orqasida, orqa-sidan).

Orqaga ketmoq Tanazzulga yuz tutmoq, olgʻa bosishdan toʻxtamoq. ◆ [Otabek:] Bizning kundan-kunga orqaga ketishimizga oʻzaro nizoyimiz sabab boʻlmoqda. A. Qodiriy, „Oʻt-gan kunlar“ . Orqaga surmoq (yoki tashlamoq, siltamoq) Biror ishni paysalga solmoq, kechiktirmoq. ◆ Bunine har ikkisi ham kol-xozlashtirish ishini orqaga surishi, xiy-lagina orqaga surishi mumkin edi. A. Qaqhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Orqasidan gapirmoq Oʻzi yoʻgʻida u haqda gapirmoq; gʻiybat qil-moq. Doʻst oldingda gapirar, Dushman — or-qangdan. Maqol. [Birovning] orqasidan ke-sak (yoki tosh) otmoq 1) ikkinchi qaytib kelmasligini tilab laʼnatlamoq; 2) kimsaning orqasidan uni yomonlab gʻiybat qil-moq. Orqasidan kulmok, Oʻzi yoʻgʻida masxara qilmoq, mazax qilmoq. [ ◆ Gulnor:] Oyi, siz se-zasizmi, boynikida orqamdan kulishadi, ga-pirishadi, piching, kesatiq-mesatiq. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Orqasidan quvmoq Yetishish, erishish payiga tushmoq. Ogʻir-likni orqaga tashlamoq Qiyinchiliklarga parvo qilmay, oʻzini dadil tutmoq, ularni dadillik bilan yengmoq. ◆ [Gulandom:] Uka-larimni, dadamni sevganimdan har qanday ogʻirlikni orqaga tashladim. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Front orqasi harb. Mam-lakatning jang harakatlaridan yiroq ich-kari qismi. Yuragi orqasiga tortib ketdi q. yurak. ◆ Shunday deyishga dedi-yu, otaning qahr-li nigohini koʻrib, yuragi orqasiga tortdi. "Yoshlik" .

Sinonimlari

Antonimlari

ОРҚА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Inglizcha: orka
Turkcha: orka

Ruscha _ru

orqa
1 зад, задняя часть, оборотная сторона; // задний; ◆ uyning orqasi задняя сторона дома; место позади дома; задворки; ◆ orqa tomon 1) задняя сторона; оборотная сторона; 2) тыл; ◆ til orqa tovushlari грам. заднеязычные звуки; ◆ orqa miya анат. спинной мозг; ◆ front orqasi тыл; ◆ orqada qolish отставание; ◆ orqada qolgan 1) отставший; 2) отсталый; ◆ orqaga qaytmoq возвращаться назад; обращаться вспять; отступать; ◆ orqaga siltamoq (или sudramoq) тянуть, оттягивать, затягивать (какое-л. дело); ◆ orqa-oldini (или ◆ orqa-ungini ) oʻylamoq всесторонне обдумать; обдумать со всех сторон; ◆ orqa-oʻngini olmoq оправиться, привести себя (свои дела, хозяйство) в порядок; перевести дух; ◆ orqama-orqa 1) следом, по следам; по пятам; 2) друг за другом, один за другим, гуськом;
2 спина; ◆ oftobga orqa oʻgirib oʻtirmoq сидеть спиной к солнцу; ◆ Saidiy eshikka orqasini berib oʻtirar edi (А. Ќаћћор, «Сароб») Саиди сиживал, привалившись спиной к двери;
3 в роли служебного имени: ◆ orqasiga за (что-л.); ◆ oy bulut orqasiga yashirindi месяц скрылся за облака; ◆ orqasida 1) за (кем-л.); сзади, позади (чего-л.); ◆ uyning orqasida за домом, позади дома; 2) благодаря (кому-чему-л.); вследствие (чего-л.); ◆ buning orqasida вследствие этого; ◆ orqasidan 1) из-за; 2) вслед за, за следом, по следам; ◆ men otamning orqasidan ketar edim я шёл следом за отцом; ◆ birovning orqasidan gapirmoq говорить о ком-либо за глаза; говорить о ком-либо в его отсутствии; ◆

orqa qilmoq надеяться, полагаться, рассчитывать (на кого-что-л.); ◆ orqasidan kulmoq насмешничать за спиной, высмеивать кого-л. в его отсутствии; ◆ orqasidan quvmoq преследовать, гнаться за кем-чем-л.; ◆ ogʻirlikni orqaga tashlamoq отбросить мысли (забыть) о трудностях, смело преодолевать их; ◆ orqaga ketmoq приходить в упадок; отставать.