oʻchoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oʻ-choq

Etimologiyasi

OʻCHOQ ’Qozon oʻrnatib, oʻt yoqish uchun moslangan qurilma’. Gaz kelib, oʻ ch o h h a goʻzapoya yohishdan hutuldik. Bu soʻz asli o:t (’olov’) soʻziga kichraytirish maʼnosini ifodalovchi -chuq qoʻshimchasini qoʻshib hosil qilingan (ДС, 373: otchuq) shunga koʻra dastlab 'kichik olov’ maʼnosini anglatgan, ’olov yoqiladigan qurilma’ maʼnosi keyin paydo boʻlgan. Qadimgi turkiy tildayoq o:

unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan, ch undoshi taʼ-sirida ot soʻzidagi t undoshi ch undoshiga almashgan; keyinchalik ikkita ch undoshidan biri talaffuz qilin-may qoʻygan (ДС, 362: ochuq), soʻngra q undoshi oldidagi u unlisi a unlisiga almashgan (Devon, I, 95); oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga almashgan: o:t + chuq = o:tchuq > otchuq > ochchuq > ochuq > ochaq > ochâq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Orqa va yon tomonlari yopiq boʻlib, ichiga oʻt yoqiladigan, ovqat pishi-rish uchun ustiga qozon oʻrnatiladigan qu-rilma. ◆ Loy oʻchoq. Yer oʻchoq. Temir oʻchoq. v ◆ Tosh oʻchoqda archa choʻgʻi yalligʻlanib turibdi. P. Qodirov, „Qora koʻzlar“ . ◆ Brigada buloqqa yaqinroq joydan oʻchoq kovlab, qozonni oʻrnat-di. S. Anorboyev, „Oqsoy“ . ◆ Kunchiqar tomonda katta oʻchoq, qozonda shoʻrva qaynab turibdi. "Ertaklar" . ◆ Himmat.. oʻchoqda lovullab yona-yotgan oʻtga kosovni tutib.. papirosini tutatib oldi. M. Muhamedov, „Qimmat bilan Himmat“ .

Oʻchoq boshi 1) taom pishirish uchun oʻchoq qurilgan joy. Sindirildi tez zogʻora non, Sevgan qizi, koʻz nuri — ◆ Oyxon Qushday uchdi oʻchoq boshida. \. Poʻlat; 2) q. oʻchoqboshi. ◆ Oʻchoq boshida kerosin bilan shishasiz yonayotgan jinchiroqni olib, tashqari chiqdi. S. Ayniy, „Qullar“ . ◆ ..qurtga barg kesgani boramiz. U kishi kelsalar, ovqat oʻchoqboshida. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

2 koʻchma Biror narsa paydo boʻladigan, amalga oshadigan, tarqaladigan joy; man-ba, markaz. Bilim oʻchogʻi. Maʼrifat oʻchogʻi. Tarbiya oʻchogʻi. v [ Elmurod] Agar oʻzi bu yer-dan ketganda ham, dastlabki madaniyat oʻchogʻining abadiy qolishini oʻylab, oʻzidan-oʻzi gʻururlandi. P. Tursun, Oʻqituvchi. ◆ Xullas, Sheroz qadimdan adabiyot, sanʼat oʻchoqlari-dan biri boʻlgan, u yerda miniatyura maktabi ham rivojlangan. Gazetadan . ◆ Mamlakatning markaziy va shimoliy tumanlarida yongʻin oʻchoqlari soni ortib bormoqda. Gazetadan . ◆ Qumqishloq dehqonlarini qadimdan qiynab kelgan botqoqlarni.. isitma-bezgak oʻchoq-larini quritish uchun bir necha chaqirim uzunlikda zovur qazish kerak. H. Gʻulom, „Mashʼal“ .

Antonimlari

ЎЧОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

oʻchoq
1 очаг (для приготовления пищи); ◆ oʻchoq boshi очаг, а также площадка, помещение, где он расположен;
2 уст. очаг (небольшая ямка посреди комнаты для огня, костра, вокруг которого сидели и грелись зимой); qish oʻchogʻi tor, tur, uyingga bor погов. (букв. зимний очаг мал, иди к себе домой) незачем лезть туда, где и без того тесно;
3 перен. кузница, очаг; средоточие (чего-л.); bilim oʻchogʻi очаг знаний; kadrlar oʻchogʻi кузница кадров.