Umayya ibn Xalaf

Umayya ibn Xalaf أمية ابن خلف
Tavalludi	Makka, Hijoz Arabiston
Vafoti	13-mart 624-yil Badr, Hijoz, Arabiston
Turmush oʻrtogʻi	Karima binti Maʼmar Layli binti Habib Tav’ama binti Umayya
Bolalari	Safvon

Umayya ibn Xalaf (arabcha: أمية ابن خلف) arab qul xoʻjayini va VII asrda Qurayshning Banu Juma qabilasining boshligʻi edi. U Muhammad boshchiligidagi musulmonlarga qarshi asosiy raqiblardan biri edi. Umayya Islomni qabul qilgani uchun qiynoqqa solgan qul Bilol ibn Rabohning xoʻjayini sifatida tanilgan.

Oilasi

Umayya ibn Xalaf Xalaf ibn Habib ibn Vahb ibn Huzofa ibn Jumaning oʻgʻli va Ubay ibn Xalafning ukasi edi. U uch marta uylangan:

• Xotini Safiya bintu Maʼmar ibn Habibdan bir qancha oʻgʻillari bor edi: Safvon, Ahya va Salama.
• Xotini Karima bintu Maʼmar ibn Habibdan bir qancha oʻgʻillari bor edi: Valid va Ali (ikkalasi Badrda oʻldirilgan), Rabi’a, Muslim, Maʼbad va Mas’ud.
• B.Tamimlik rafiqasi Laylo bintu Habib at-Tamimiyyadan at-Tav’ama bintu Umayya ismli qizi bor edi.

Islomga qarshilik

Umayya Makkadagi butparast diniy marosimlarda qatnashgan va u yerda Kaʼba maydonida atir-upa tarqatgan. 

Muhammadbutparastlikka qarshi vaʼz qila boshlaganidan soʻng, Umayya yangi taʼlimotning ashaddiy raqibiga aylandi. U Muhammadga tuhmat qilardi va u haqida Alloh taolo Humoza surasini nozil qildi: „Boʻxtonchi va gʻiybatchining holiga voy“. Islomni qabul qilgani uchun quli Bilol ibn Rabohni qiynoqlarga soldi. U Bilolni issiq choʻl qumiga yotqizishga majburlab, koʻkragiga ogʻir tosh bilan qadab qoʻydi. Bilol hali ham islomni rad etishdan bosh tortganda, bir ogʻir odam toshga sakrashi kerak edi. Bilol tinmay takrorlardi: " Ahad! Ahad! " (Bir Xudo! Bir Xudo!)

Abdurrahmon bilan doʻstlik

Ummayaning Abdu Amr ismli juda yaqin va qadrdon doʻsti bor edi. Ularning doʻstligi Abdu Amr islomni qabul qilgandan soʻng keskinlashgan. Abdu Amr ismini Abdurrahmon deb oʻzgartirdi va keyin Madinaga hijrat qildi. Nafaqat bu, balki Ummayaning xafa boʻlib, Abdu Amr oʻz singlisini ilgari Ummayaning quli boʻlgan qora tanli Bilol ibn Rabohga turmushga berdi. Bu voqealarning barchasi ogʻriq va qaygʻuga sabab boʻldi, lekin oʻsha paytdagi qabila jamiyatlarida bolalik doʻstligi rishtalari favqulodda kuchli va mustahkam edi. Ummaya eski doʻstiga nisbatan mehr va burch tuygʻusini saqlab qoldi, bu esa oʻzaro edi. Doʻstliklari tufayli ikki doʻst yozma shartnoma tuzdilar, unga koʻra Abdulrahmon Umayyaning Madinadagi mol-mulki va oilasini, Umayya esa Abdurrahmonning Makkadagi mulki va oilasini himoya qilishi kerak edi. Hujjatni ishlab chiqayotganda, Abdurrahmon yangi (islomiy) nomi bilan atalganida, Umayya „Men hech qanday ar-Rahmonni bilmayman“ deb eʼtiroz bildirdi va islomdan oldingi „Abdu Amr“ nomini boʻlishini soʻradi. Bu ular oʻrtasidagi oʻzaro mehr-muhabbatning yana bir mezoni boʻlib, Abdurrahmon rozi boʻlgan va hujjatda „Abdu Amr“ deb atalgan.

Saʼd bilan doʻstlik

Umayya, shuningdek, Bani Aus qabilasining sardori Saʼd ibn Muozning yaxshi doʻsti edi. Umayya Suriyaga ketayotganda Madinada boʻlganida Saʼdning huzurida, Saʼd Makkada boʻlganida esa Umayyaning huzurida turar edi.

Badr jangidan oldin Saʼd Umayya bilan umra qilish uchun Makkaga bir marta tashrif buyurgan edi, ular Abu Jahlga duch kelishdi. Ular janjallashishdi va ish qizigan sari Saʼd Abu Jahlni Makkadan Suriyaga boradigan savdo yoʻlini toʻxtatib qoʻyish bilan qoʻrqitdi va Umayyaga uning hayotiga Muhammad tahdid qilayotganini aytdi.

Badr jangi

Badr jangi arafasida Umayya musulmon boʻlgan, Madinaga hijrat qilgan va Muhammadga yaqin boʻlgan bolalikdagi doʻsti Saʼddan tashrif buyuradi. Saʼd Makkaga goʻyoki umra („kichik“ haj) uchun, balki Umayyani ehtiyot qilish uchun kelgan edi. Saʼd Umayyaga Muhammadning Umayyaga nisbatan yomon munosabatda ekanligini, uning hayoti musulmonlar, jumladan Muhammadtomonidan xavf ostida ekanligini, agar u ularning qoʻliga tushib qolsa, na Muhammad(s a.v)dan, na musulmonlardan rahm-shafqat kutmasligini aytdi.

624-yil mart oyida Makkaliklar Abu Sufyon ibn Harb boshchiligidagi Suriyadan kelayotgan karvonga tahdid solayotgan musulmon kuchlariga qarshi turishga qaror qildilar. Abu Jahl: „Karvoningizni qoʻriqlanglar“, deb odamlarni urushga chaqirdi. Saʼdning ogohlantirishini olgach, xavotirga tushgan Umayya Makkani tark etishni istamadi. Lekin Abu Jahl unga: „Ey Abu Safvon! Agar vodiy ahlining boshligʻi boʻlsangiz-da, ortda qolayotganingizni odamlar koʻrsa, ular ham siz bilan birga qoladilar“ Abu Jahl Umayya: „Meni fikrimni oʻzgartirishga majbur qilganingizdek, Makkadagi tuyaning eng yaxshisini sotib olaman“, – dedi. Umayya xotiniga: „Ey Ummu Safvon, menga kerak boʻlgan narsani (sayohatga) tayyorla“, dedi. U zotga: "Ey Abu Safvon! Yasribiy birodaringiz sizga nima deganini unutdingizmi? U zot: „Yoʻq, lekin men ular bilan bir oz masofadan boshqaga borishni xohlamayman“, dedi. Umayya musulmonlar bilan mashgʻul boʻlish yoʻlida qarorgohini qayerda boʻlmasin, har doim hushyor boʻlib, tuyasini bogʻlardi.

Abu Sufyon Makka qoʻshiniga karvonning najot topgani haqida xabar bergan boʻlsa ham, Makka qoʻshinlari musulmon qoʻshinlari bilan toʻqnash kelishga kirishdilar. Jang 624-yil 13-martda boshlandi. Makkadan kelgan kuchlar musulmonlar tomonidan tor-mor etildi. Musulmon boʻlmaganlarni qirgʻin qilish katta edi. Ushbu shafqatsiz qon toʻkilish paytida Umayya oʻzining eski doʻsti Abdulrahmon ibn Avf tomonidan qoʻlga tushish baxtiga muyassar boʻldi va u oʻz hayotini saqlab qolish uchun Umayyani qidirib, qoʻlga oldi.

Oʻlimi

Umayya ibn Xalaf Arabiston yarim orolidagi Quraysh qabilasining Bani Juma qabilasining boshligʻi boʻlib, Makka shahrining rahbarlaridan biri edi. Umayya butparastlarning bayramlarini nishonlash uchun Makka koʻchalarida atir tarqatgan va Muhammadning tavhid taʼlimotiga qarshi edi. Shafqatsiz odam, u bir necha bor islomdan voz kechishni rad etgan quli Bilol ibn Rabbani qayta-qayta qiynoqqa solgan. Umayya 624-yildagi Badr jangida qoʻmondonlardan biri boʻlib, u yerda eski doʻsti Abdurrahmon ibn Avf tomonidan asirga olingan va sobiq quli Bilol ibn Raboh tomonidan qatl etilgan.