Tasvirning xiyonati

	Tasvirning xiyonati ; (Inglizcha: The Treachery of Images, fransuzcha:La Trahison des Images)
	René Magritte, 1929
	Moybo'yoq
	60 × 81 sm
	Los-Anjeles sanat muzeyi, Los-Anjeles , AQSh

Tasvirning xiyonati — Belgiyalik syurrealist rassom Rene Magritte tomonidan 1929-yilda chizilgan kartina. Bundan tashqari ,,Bu trubka emas", ,,Shamol va qoʻshiq" kabi nomlar bilan ham mashhur. Magritte ushbu suratni chizganda 30 yoshda boʻlgan. Kartina hozirgi kunda Los-Anjeles sanʼat muzeyida saqlanadi.

Syurrealizm

Surrealizm (fr. Surréalisme,) - „Yuqori realizm“ – XX asr adabiyoti va sanʼatining 20-yillarda Gʻarb avangard badiiy madaniyatida rivojlangan yoʻnalishlardan biri. Shakllarning parchalanishi va paradoksal birikmalaridan foydalanish bilan farqlanadi^[1].

Surrealizm 60-yillarda yangi tendentsiyalar paydo boʻlishidan qirq yil oldin rivojlangan, deb hisoblanadi. Surrealizmning birinchi naʼmunalarini (1924) yozuvchi va shoir Andre Breton ijodida uchratish mumkin. 1917-yildagi Guillaume Apollinairening „Tiresiyaning koʻkraklari“ (fr. „Les mamelles de Tirésias“) pyesasi"ga surrealizm tushunchasi kiritildi. Surrealizmning taniqli yozuvchilari: Pol Eluard va Lui Aragon edilar.

Taniqli surrealist rassomlar: Salvador Dali, Rene Magritte, Joan Miro, Jorjio de Chiriko, Maks Ernst; Fotograflar – Filipp Xalsman, Man Rey, Greta Stern;

Kinorejissorlar – Jan Kokto, Luis Bunuel^[2].

Surrealizmning asosiy tushunchasi uyqu va voqelikning uygʻunligidir. Shu maqsadda, surrealistlar absurt va tabiiylik orasidagi tasvirlarning bemaʼni, ziddiyatli kombinatsiyalarini taklif qilishdi.

Surrealistlar radikal chap mafkuradan ilhomlanganlar. Shunga qaramay, ular oʻzlarining oʻnglariga birgalikda inqilobni boshlashni taklif qilishadi. Ular sanʼatni ozodlikka erishishning asosiy vositasi, deb bilganlar.

Ushbu yoʻnalish Freydning psixoanalitik nazariyasining katta taʼsiri ostida ishlab chiqilgan (hamma surrealistlar ham psixoanalizni yoqtirmagan, masalan, Magritte unga juda shubha bilan qaragan). Surrealistlarning asosiy maqsadi ruhiy yuksalish va ruhni materialdan ajratish edi. Eng muhim qadriyatlardan biri bu erkinlik, shuningdek irratsionalizm edi.

Surrealistlar oʻz ishlarini oqilona estetika nuqtai nazarisiz, fantazmatik shakllardan foydalangan holda bajarishgan. Ular erotika, istehzo, sehr va yarimtayyor kabi mavzular bilan asarlar yaratgan.

Surrealistlar koʻpincha oʻzlarining ongsizligi tubiga etib borish uchun gipnoz, alkogol, giyohvand moddalar yoki ochlik taʼsiri ostida asarlar yaratadi. Ular orzular mexanizmini takrorlashga qaratilgan usullarni ixtiro qilish orqali istakdan qutulish nazariyasini yaratdilar. Ular matnlarning nazoratsiz yaratilishini eʼlon qildilar – avtomatik yozish. Surrealist rassomlar hozirda realizmdan uzoqlashish uchun yangi texnik usullarni qidirmoqdalar. Misol uchun, Wolfgang Paalen fumigatsiyani ixtiro qildi. Maks Ernst frottingni ixtiro qildi. Bu ishning asossizligini va tomchilab koʻrinishini beradi. 1936-yilda Oskar Dominges oʻz faoliyatida birinchi marta dekalkomani ishlatgan – bu ongni boʻshashtirishga imkon beradigan yana bir usul, keyin Ernst bu usulni moyli boʻyashga qoʻllagan. Shuningdek, Skratch – Ernst tomonidan ixtiro qilingan, Esteban Frances tomonidan ishlab chiqilgan.

Biroq, baʼzida tasvirlarning tasodifiyligi ularning katta oʻychanligiga olib keldi va surrealizm shunchaki maqsad emas, balki oddiy gʻoyalarni buzishga intilayotgan gʻoyalarni ifoda etish usuliga aylandi (bunga misol – surrealizm klassigi Magritte asari). Bu holat kinorejissorlarda yaqqol koʻzga tashlanadi, ular surrealizm anʼanalarini davom ettirgan. Vaqt oʻtishi bilan, rasm va adabiyotda yangi tus olgan. Bunga Lui Bunuel, Devid Linch, Yan Shvankmayerning filmlari misol boʻla oladi^[3].

Rene Magritte

1898-yil 21-noyabrda Belgiyada tavallud topgan. Syurrealizm janrining eng koʻzga koʻringan, oʻzining jumboqli va sirli asarlari bilan mashhur boʻlgan rassomlaridan biri. Uning kartinalari oʻziga xos detallar bilan ajralib turadi: shlyapa, trubka, ayol tanasi, bulutlar va hokazolar. Magrittening otasi tegirmonchi, onasi esa tikuvchi boʻlgan boʻlib, Magritte 14 yoshida choʻkib ketib halok boʻlgan^[4].

Rene Magritte 10 yoshida Jorjette Berger bilan tanishib qoladi, keyinchalik esa ular oila qurishadi. Taʼlimni Bryussel sanat akademiyasida oladi, shundan soʻng bir muddat dizayner boʻlib faoliyat yuritadi. 1926-yilda oʻzining ilk mashhur asari ,,Yoʻqotilgan Jokey" kartinasini yaratdi. SHundan soʻng syurrealizm janrida qator sanʼat durdonalarinin yaratdi.

Eng mashhur asarlari qatoriga ,,Tasvirning xiyonati" , ,,Golkonda", ,,Insoniyat farzandi" kabi asarlarini kiritish mumkin.

Tavsif

1929-yilda chizilgan ushbu kartinaning asosiy fonida trubka tasvirini koʻrish mumkin. SHuningdek, tasvir ostida ,,Bu trubka emas" deya yozilgan. Bu rassomning oʻzi shundan izoh beradi:

<<Bu yozuv uchun meni ayovsiz tanqid qilishdi, lekin men yolg'on ishlatmadim. Bu rasmda trubka emas, uning tasvirini ko'rish mumkin. Agar ,,Bu trubka" deb yozganimda men yolg'on gapirgan bo'lardim. Chunki bu rostan ham trubka emas>>

Rassom aytganidek, bu suratda trubkaning tasvirini koʻrish mumkin. Xarita-hudud termini tasvir va obyektni oʻzaro mutanosib emasligini anglatadi. Bu termindan kartina mazmunini ochib berishda foydalaniladi.

Ommaviy sanʼatda

2002-yilda Fransuz hip-hop guruhi boʻlgan TTC oʻzining birinchi Ceci Nʼest Pas Un Disque nomli albomini taqdim etdi.
Switched at Birth serialining 1-mavsum 1-qismi ,,Bu trubka emas" deb nomlangan.

Manbalar

↑ „Surrealism“. tate.org.uk. Qaraldi: 2022-yil 2-avgust.
↑ „10 Famous Surrealist Artists You Must Know“. widewalls. Qaraldi: 2022-yil 2-avgust.
↑ „Surrealism“. britannica. Qaraldi: 2022-yil 2-avgust.
↑ „Rene Magritte“. britannica. Qaraldi: 2022-yil 2-avgust.

[1] „Surrealism“. tate.org.uk. Qaraldi: 2022-yil 2-avgust.

[2] „10 Famous Surrealist Artists You Must Know“. widewalls. Qaraldi: 2022-yil 2-avgust.

[3] „Surrealism“. britannica. Qaraldi: 2022-yil 2-avgust.

[4] „Rene Magritte“. britannica. Qaraldi: 2022-yil 2-avgust.

[1]

[2]

[3]

[4]