Ozon

Ozon molekulasining tuzilish formulasi

Ozon (qadimgi yunoncha: ὄζω — „hid tarqatuvchi“), O₃ — kislorodning allotropik shakli. Ozon molekulasida 3 ta kislorod atomi bor. Ozonni ilk bor 1785-yilda gollandiyalik fizik Martin van Marum havo orqali elektr uchqunlari oʻtkazilganda oʻziga xos hid paydo boʻlishi va oksidlovchi xossaga ega boʻlishligini topgan. Ozonning xossalari kislorodnikidan keskin farq qiladi. Koʻk tusli va odatdagi sharoitda portlovchi gaz. Qaynash temperaturasi — 111,8°C, suyuqlanish temperaturasi — 192,4°C. Kuchli oksidlovchi va bekaror modda. Kaliy yodidning neytral eritmasiga ozon taʼsir etganida, kaliy yodid oksidlanib, yod hosil boʻladi. Qora tusli qoʻrgʻoshin sulfid ozon taʼsirida oksidlanib, oq tusli qoʻrgʻoshin sulfatiga aylanadi. Ozon baʼzi bir anorganik va organik moddalar bilan birik-kanda, ozonidlar (qarang Peroksidlar) vujudga keladi. Ozon hosil qilish uchun maxsus asbob — ozonator ishlatiladi. Ozon havoda juda oz miqdorda (1 m³ da 1 m²) boʻladi. Yer yuzasidan uzoklashgan sayin ozon miqdori ortib boradi va 20-25 & nbsp;km balandlikda maksimumga yetadi. Oksidlovchi, dezinfeksiyalovchi va bakteriyalarni oʻldiruvchi xossalarga ega boʻlganligi uchun ichimlik suvini tozalashda, oziqovqat sanoatida, oksidlovchi sifatida yogʻ va qogʻozni oqartirishda ham ishlatiladi. Ozonning havodagi konsentratsiyasi 5—10 % dan oshmasligi kerak, chunki ozon is gazi SO ga nisbatan ham zaharlidir. Ozon qatlamining qalinligi 0.2-03 mm. Oddiy sharoitlarda ozon koʻk rangga ega gaz,suyultirilganda u tõq binafsharang suyuqlikka aylanadi,qattiq holatda quyuq kõk,deyarli qora kristalldir.Ozon suvda kisloroddan yaxshiroq eriydi.

Ozon uch kislorod atomidan (O3) tashkil topgan va tabiiy ravishda Yer atmosferasida uchraydigan gazdir. Yer yuzasidan 10-50 kilometr balandlikda joylashgan stratosferada ozon Yerni quyoshning zararli ultrabinafsha (UV) nurlanishidan himoya qilishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Ozon quyosh ultrabinafsha nurlanishining katta qismini o'ziga singdiradi va filtrlaydi, sayyoradagi barcha tirik organizmlarni teri saratoni va katarakta kabi ultrabinafsha nurlanishining zararli ta'siridan himoya qiladi. Biroq, yer sathida ozon havoning zararli ifloslantiruvchisi bo'lib, astma va bronxit kabi nafas olish muammolariga olib kelishi mumkin. Yer darajasidagi ozon NOx (azot oksidi) va VOC (uchuvchi organik birikmalar) quyosh nuri ta'sirida reaksiyaga kirishganda hosil bo'ladi. Bu ifloslantiruvchi moddalar avtomobillar, fabrikalar va boshqa inson faoliyati natijasida chiqariladi. Shu sababli, jamoat transportidan foydalanish, avtomashinalarda harakatlanish va energiya tejovchi qurilmalardan foydalanish kabi bu ifloslantiruvchi moddalar chiqindilarini kamaytirish choralarini ko‘rish muhim.