Xristianlik

Din Oʻz-oʻzini diniy anglash turlari Monoteizm  · Dualizm  · Politeizm  · Deizm · Teizm  · Itsizm · Panteizm · Pandeizm Ibtidoiy dinlar Totemizm  · Animizm  · Fetishizm  · Shomonizm Dunyo dinlari Buddizm · Bahoiylik Ibrohimiy dinlar Yahudiylik · Xristianlik · Islom Dharmik dinlar Hinduiylik · Jaynizm · Sikhizm · Buddizm Uzoq Sharqning anʼanaviy dinlari Daosizm · Konfutsiylik · Sintoizm Boshqa dinlar Tangrichilik  · Zardushtiylik Asosiy gʻoyalari Tangri · Ruh · Gunoh  · Muqaddaslik · Ruh falsafasi · Iymon  · Dogma · Muqaddas kitoblar  · Oʻlimdan keyingi hayot  · Ibodat  · Ibodatxona Dinlarning roʻyxati g · m

Xristianlik — dunyoda eng keng tarqalgan diniy eʼtiqod. Yevropa, Amerika mamlakatlarida, Avstraliyada, faol missionerlik harakati natijasida Afrika, Yaqin Sharqda va Uzoq Sharqning bir necha mintaqalarda keng yoyilgan. Jahonda bu dinga taxminan 2.5 milliard kishi eʼtiqod qiladi. Xristianlikning asosiy gʻoyasi xudo odam — Iisus Xristos (Iso Masih; Iso) haqidagi rivoyatlar bilan bogʻliq. Xristianlik taʼlimotiga koʻra, Xudo yagona, lekin u muqaddas uchlikda namoyon boʻladi, deb oʻylashadi. Iso kelajakda tiriklar va oʻliklar ustidan hukm chiqarish uchun oxirat kuni yerga qaytib keladi, deb uqtiriladi. Uning oʻgitlariga, vasiyatlariga amal qilganlar, hayot mashaqqatlariga u kabi bardosh berganlargina narigi dunyoda ajr (mukofot) ga erishadilar. Xristianlikning aqidalari, eʼtiqod talablari, huquqiy va axloqiy normalari, cheklash va taqiqlari Bibliya va boshqa muqaddas kitoblarda oʻz ifodasini topgan. Xristianlik I asrning 2-yarmida Rim imperiyasining sharqiy qismida yashovchi yahudiylar oʻrtasida paydo boʻlgan. Ilk Xristian dastlab fetishizmdan ajralib chiqqan. Sharq dinlariga xos ayrim tasavvurlar ham unda oʻz ifodasini topgan. Xristian jamoalarining ijtimoiy tarkibi vaqt utishi bilan ruhoniylar va oddiy jamoa aʼzolariga boʻlingan. Ayrim-ayrim jamoalar oʻrtasidagi aloqalarning mustahkamlanishi yepiskop boshliq cherkovining tarkib topishiga olib keldi. Cherkov katta boylik toʻplab, siyosiy kuchga aylanib borgan. Dastlab xristianlarni taʼqib etgan Rim imperatorlari keyinchalik Xristian tarafdorlari boʻlishdi. IV asrda Xristianlik Rim imperiyasida mavjud ijtimoiy tuzum va uning tartiblarini himoya qiluvchi davlat diniga aylandi. Rim imperiyasining gʻarbiy va sharqiy qismidagi oʻziga xos tarixiy taraqqiyot Xristian cherkovini ikkiga: katolik (imperiyaning gʻarbiy qismi) va pravoslav (sharqiy qismi) boʻlinishiga olib keldi. Xristianlikning bu boʻlinishi 1054-yilda rasman eʼtirof etilgan boʻlsada, biroq bu jarayon XIII asrning boshlarida tugallangan. XVI asrda Reformatsiya natijasida Yevropadagi qator cherkovlar katolikdan ajralib chiqib, Xristianlikning uchinchi asosiy oqimi — protestav yuzaga keldi. 19-asrning oxirida xristian cherkovlarining missionerlik faoliyati kuchaydi!

Mil.ning boshlaridayoq Xristianlik Markaziy Osiyo, ayniqsa, Marv va Baqtriyada keng tarqalgan edi. Ana shu davrda xristianlarning Markaziy Osiyoda mavjud boʻlganini cherkov, monastir, Xristianlikka oid buyum, qabrtosh hamda tanga kabi tarixiy ashyoviy dalillar isbotlaydi. Arablar bu hududni egallaganidan soʻng xristian jamoalarining faoliyati toʻxtagan. Xristianlikning Turkiston oʻlkasida keyingi paydo boʻlishi 19-asrning 40-yillariga toʻgʻri keladi. Oʻrta Osiyoda muqim pravoslav cherkovlarining birinchisi 1847-yilda Sirdaryo viloyatidagi Raim istehkomida qurildi. Shundan keyin Avliyoota (1866), Julek va Marki (1866), Turkiston (1866), Chinoz (1868), Oʻratepa (1867) istehkomlari, Toshkent (1865), Chimkent (1868), Jizzaxda (1866) pravoslav jamoalari tashkil qilinib, ularda doimiy harbiy ruhoniylar faoliyat olib bordilar. Soʻngra Zarafshon okrugiga qarashli Samarqand va Kattaqoʻrgʻonda ham jamoalar shakllandi. 1871-yil Rossiya imperatorining farmoniga binoan, Turkiston yeparxiyasi tashkil etilib, uning markazi Verniy (hozirgi Olmaota) shahrida joylashdi. 20-asr boshlariga kelib Turkistonda 306 pravoslav cherkovi bor edi. Bundan tashqari, oʻlkada 10,1 ming staroobryadchilar, 8,2 ming lyuterchilar, 7,8 ming katolik, 26 ming yaxudochilar, 17,1 mingga yaqin boshqa dinga mansub kishilar istiqomat qilar edi. 1916-yilning oxiriga kelib yeparxiya markazi Toshkentga koʻchirildi. Bu vaqt Toshkentda 16 ta cherkov faoliyat koʻrsatar edi. 1936-yilda Rus Pravoslav cherkovi Patriarxining qaroriga asosan, yeparxiya Toshkent va Oʻrta Osiyo hamda Olmaota va Qozogʻiston yeparxiyasi nomi bilan 2 ga ajratildi. Toshkent va Oʻrta Osiyo yeparxiyasi tasarrufiga Oʻzbekistondan tashqari Qirgʻiziston, Tojikiston va Turkmanistondagi rus pravoslav cherkovlari ham kiradi. Hozirgi kunda Oʻzbekistonda Xristianlikning turli oqimlariga mansub dindorlar yashaydi.

Islom dini kirib kelishidan avval Oʻrta Osiyoga Iso Masih taʼlimoti baʼzi bir Yevropa mamlakatlaridan oldin yetib kelgan.

Yana q.

• Protestantizm
• Katolitsizm
• Pravoslav cherkovi

Oʻqish uchun

• Gill, Robin. The Cambridge companion to Christian ethics. Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2001. ISBN 978-0-521-77918-0. 
• Gunton, Colin E.. The Cambridge companion to Christian doctrine. Cambridge, UK: Cambridge University Press, 1997. ISBN 978-0-521-47695-9. 
• MacCulloch, Diarmaid. Christianity: The First Three Thousand Years (Viking; 2010) 1,161 pp.; survey by leading historian
• MacMullen, Ramsay. Voting About God in Early Church Councils. New Haven, CT: Yale University Press, 2006. ISBN 978-0-300-11596-3. 
• ; Sally BruyneelIntroducing Christianity. Maryknoll, N.Y.: Orbis Books, 2003. ISBN 978-1-57075-395-4. 
• ; Collins, MichaelThe story of Christianity. New York: Dorling Kindersley, 1999. ISBN 978-0-7513-0467-1. 
• Ratzinger, Joseph. Introduction To Christianity (Communio Books). San Francisco: Ignatius Press, 2004. ISBN 978-1-58617-029-5. 
• Roper, J.C., Bp. (1923), et al.. Faith in God, in series, Laymanʼs Library of Practical Religion, Church of England in Canada, vol. 2. Toronto, Ont.: Musson Book Co. N.B.: The series statement is given in the more extended form which appears on the book’s front cover.
• Robinson, George. Essential Judaism: A Complete Guide to Beliefs, Customs and Rituals. New York: Pocket Books, 2000. ISBN 978-0-671-03481-8. 
• "Foreword. The University as a European Institution," in: A History of the University in Europe. Vol. 1, Universities in the Middle Ages. Cambridge University Press, 1992. ISBN 0-521-36105-2. 
• ; Wainwright, GeoffreyThe Oxford history of Christian worship. Oxford [Oxfordshire]: Oxford University Press, 2006. ISBN 978-0-19-513886-3. 
• Culture, enseignement et société en Occident aux XIIe et XIIIe siècles, 1st, Presses universitaires de Rennes in Rennes, 1999. ISBN 978-2-86847-344-8. 
• Wagner, Richard. Christianity for Dummies. For Dummies, 2004. ISBN 978-0-7645-4482-8. 
• Webb, Jeffrey B.. The Complete Idiot's Guide to Christianity. Indianapolis, Ind: Alpha Books, 2004. ISBN 978-1-59257-176-5. 
• Wills, Garry, „A Wild and Indecent Book“ (review of David Bentley Hart, The New Testament: A Translation, Yale University Press, 577 pp.), The New York Review of Books, vol. LXV, no. 2 (8 February 2018), pp. 34-35. Discusses some pitfalls in interpreting and translating the New Testament.

Havolalar

• Xristianlik Curlie katalogida
• „Xristianlik“. Encyclopædia Britannica ^(ingl.)
• „Xristianlik dini“. BBC ^(ingl.)