Lochin

Lochin
	; Jigarrang lochin ("Falco berigora") in Viktoriya, Australiya
Ilmiy tasniflash
Olam:	Hayvonlar
Tip:	Xordalilar
Sinf:	Qushlar
Turkum:	yirtqich qushlar
Oila:	Lochinsimonlar
Turi
	38; jadval
QOʻRIQLANISH MAQOMI
	Вызывающие наименьшие опасения; IUCN 3.1 Least Concern : IUCN3.1
Sinonimlari
	Aesalon; Lithofalco; Tinnunculus Linnaeus, 1766; Hierofalco cuvier, 1817; Cerchneis Boie, 1826; Hypotriorchis Boie, 1826; Rhynchodon Nitzsch, 1829; Ieracidea Gould, 1838; Hieracidea Strickland, 1841 (unjustified emendation; Gennaia Kaup, 1847; Jerafalco Kaup, 1850 (unjustified emendation); Harpe Bonaparte, 1855 (non Lacepède 1802: preoccupied); Dissodectes Sclater, 1864; Harpa Sharpe, 1874 (non Pallas 1774: preoccupied); Gennadas Heine & Reichenow, 1890 (unjustified emendation); Nesierax Oberholser, 1899; Nesihierax Dubois, 1902 (unjustified emendation); Asturaetus De Vis, 1906 (non Asturaetos Brehm 1855: preoccupied); Plioaetus Richmond, 1908; Sushkinia Tugarinov, 1935 (non Martynov 1930: preoccupied) – see below;

Lochin (Falco peregrinus) – yirtqich qushlar turkumining lochinsimonlar oilasiga mansub qush, 40 ga yaqin turni oʻz ichiga oladi. Lochinlarning uzun va tor qanotli baʼzi kichik turlari hobby(lochin turi)^[7], baʼzilari esa ov paytida uchib yuradiganlar kestrellar deb ataladi^[8]. Lochinlar Antarktidadan tashqari dunyoning barcha qitʼalarida keng tarqalgan, Eotsen davrida (poleogen davrining ikkinchi geologik davri) bir-biriga yaqin boʻlgan yirtqich hayvonlar kabi, lochinlarning ham 20 dan ortiq kenja turi mavjud boʻlgan^[9].

Voyaga yetgan lochinlarning qanotlari yupqa, toraygan boʻlib, ular yuqori tezlikda uchib, yoʻnalishini tez oʻzgartirishga imkon beradi. Yangi uchishni oʻrgangan lochinlarning uchishning birinchi yilida uzunroq patlari mavjud boʻlib, bu ularning konfiguratsiyasini keng qanot kabi umumiy qilib, professional qushnikiga oʻxshatadi. Bu kattalar kabi samarali ovchi boʻlish uchun zarur boʻlgan havo koʻnikmalarini oʻrganish bilan birga parvozni osonlashtiradi.

Eng katta lochin – uzunligi 65 sm (26 dyuym) gacha boʻlgan gyrfalcon. Lochinning eng kichik turi – bu 20 sm (7,9 dyuym) oʻlchamdagi pigmy lochinidir. Lochinlarda ham boyqushlarda boʻlgani kabi jinsiy dimorfizm namoyon boʻladi, urgʻochilar odatda erkaklarnikidan kattaroq boʻlib, bu oʻlja turlarining keng doirasiga ega boʻladi.

Koʻpgina yirtqich qushlarda boʻlgani kabi, lochinlar ham ajoyib koʻrish qobiliyatiga ega; bir turning koʻrish keskinligi inson koʻziga nisbatan 2,6 marta koʻp^[10]. Ular nihoyatda tez uchuvchilardir, Peregrine lochinlari soatiga 320 km (200 milya) tezlikda shoʻngʻigan va bu ularni yerdagi eng tez harakatlanuvchi mavjudotlarga aylantirgan; qayd etilgan eng tez shoʻngʻish 390 km/soat (240 milya) vertikal tezlik hisoblanadi^[11].

Tasnifi

Tashqi koʻrinishi

Lochinning uzunligi 34-50 sm, qanotlarining uzunligi esa 80-120 smni tashkil qiladi^[12]. Boshqa yirtqich qushlar kabi, urgʻochi lochin massasi erkak lochinlardan ancha katta: urgʻochilari 910-1500 g, erkaklari esa 440-750 gni tashkil qiladi [10]. Rangida jinsiy dimorfizm aniq koʻrinmaydi – (istisno tariqasida – F. p. madens noyob turosti) – yaʼni erkaklar va urgʻochilari bir xil koʻrinishda boʻladi. Oʻrta Osiyoda sahro lochini va tundra lochini uchraydi. Sahro lochini oʻtroq yashaydi; tundra lochini faqat qishlash uchun uchib keladi. Uyasini togʻli va jarlik joylarga quradi. Aprel—mayda 2—3 ta tuxum qoʻyadi. Bolalari mustaqil uchadigan boʻlguncha ota-onasining qaramogʻida boʻladi. Qushlar va boshqa bilan oziqlanadi. Sahro lochini va tundra lovhini qushlarni ovlashga oʻrgatiladi.^[13]

Umumiy tana tuzilishi kuchli, faol yirtqich qushlarga xos – qattiq va konveks mushaklari boʻlgan keng koʻkrak, oʻtkir va keskin egilgan tirnoqlarga ega kuchli barmoqlar va qisqa, oʻroqsimon egri tumshuqqa ega^[14].

Turlari

Ketma-ketlik White va boshqalarning taksanomik tartibiga amal qiladi (1996), kerkenez ketma-ketligi bundan mustasno.

Umumiy nomi	Ilmiy nomi	Tarqalishi
Madagaskar lochini	Falco newtoni	Madagaskar, Mayotte va Komores.
Seyshel lochini	Falco araeus	Seyshel orollari
Mavrikiy lochini	Falco punctatus	Mavrikiy
Chipor lochin	Falco moluccensis	Wallacea va Java.
Nankeen lochini yoki Avstraliya lochini	Falco cenchroides	Avstraliya va Yangi Gvineya.
Common lochini	Falco tinnunculus	Yevropa, Osiyo va Afrikada keng tarqalgan, shuningdek, vaqti-vaqti bilan Shimoliy Amerikaning sharqiy qirg'oqlarida ham uchrab turadi.
Qoya lochini	Falco rupicolus	Shimoli-g'arbiy Angola va janubiy Kongo Demokratik Respublikasidan janubiy Tanzaniyagacha va janubdan Janubiy Afrikagacha.
Oq ko'zli lochin	Falco rupicoloides	Namibiya, Botsvana, Zimbabve, Angola va Zambiyaning bir qismi va Janubiy Afrikaning katta qismida.
Tulki lochin	Falco alopex	Sahroi Kabirning janubida Malidan sharqqa Efiopiya va Keniya shimoli-g'arbiy qismigacha. U vaqti-vaqti bilan g'arbda Senegal, Gambiya va Gvineya va janubda Kongo Demokratik Respublikasiga boradi.
Lesser lochin	Falco naumanni	O'rta er dengizi orqali Markaziy Osiyo bo'ylab Xitoy va Mo'g'ulistongacha.

Manbalar

↑ BirdLife International (2019). "Falco peregrinus". IUCN Red List of Threatened Species 2016: e.T45354964A155500538. https://www.iucnredlist.org/species/45354964/155500538. Qaraldi: 9 March 2021. Lochin]]|volume= / |date= mismatch
↑ Strickland, H.E. (February 1841). "XLVIII. Commentary on Mr. G R. Gray's 'Genera of Birds.' 8vo. London, 1840." (en). The Annals and Magazine of Natural History. Series 1 6 (39): 416. https://hdl.handle.net/2027/nnc1.1001656368?urlappend=%3Bseq=450. Qaraldi: 2024-02-08. Lochin]]
↑ „Hieracidea Strickland, 1841“. WoRMS - World Register of Marine Species (2021-yil 26-aprel). 2022-yil 2-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 8-fevral.
↑ „FALNOV.pdf“. New Zealand Birds Online (2013-yil 6-mart). 2024-yil 8-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 8-fevral. (Text extracted from Gill, B.J.; Bell, B.D.; Chambers, G.K.; Medway, D.G.; Palma, R.L.. Checklist of the birds of New Zealand, Norfolk and Macquarie Islands, and the Ross Dependency, Antarctica, 4th, Wellington, Te Papa Press and Ornithological Society of New Zealand, 2010 — 174–176-bet. )
↑ Friedmann, Herbert. The birds of North and Middle America: a descriptive catalog of the higher groups, genera, species, and subspecies of birds known to occur in North America, ..., Smithsonian Institution United States National Museum Bulletin, no. 50, part 11 (en). United States Government Printing Office, 1950 — 615-bet. Qaraldi: 2024-yil 9-fevral.
↑ Richmond, Charles W.. List of generic terms proposed for birds during the years 1890 to 1900, inclusive, to which are added names omitted by Waterhouse in his "Index generum avium," ..., Proceedings of the United States National Museum (en). Washington: Smithsonian Institution / Government Printing Office, 1902 — 685-bet. Qaraldi: 2024-yil 9-fevral.
↑ Oberprieler, Ulrich; Cillié, Burger (2009). The raptor guide of Southern Africa. Game Parks Publishing. ISBN 9780620432238.
↑ Sale, Richard (28 July 2016). Falcons (Collins New Naturalist Library, Book 132). HarperCollins UK. ISBN 9780007511433.
↑ Cenizo, Marcos; Noriega, Jorge I.; Reguero, Marcelo A. (2016). „A stem falconid bird from the Lower Eocene of Antarctica and the early southern radiation of the falcons“. Journal of Ornithology. 157 (3): 885. doi:10.1007/s10336-015-1316-0. hdl:11336/54190. S2CID 15517037
↑ Fox, R; Lehmkuhle, S.; Westendorf, D. (1976). „Falcon visual acuity“. Science. 192 (4236): 263–65. Bibcode:1976Sci…192..263F. doi:10.1126/science.1257767. PMID 1257767
↑ "The Speed of Animals" in The New Book of Knowledge. Grolier Academic Reference. 2003. p. 278. ISBN 071720538X
↑ White, C. M. (1994): 60. Peregine Falcon. In: del Hoyo, J.; Elliott, A. & Sargatal, J. (editors): Handbook of Birds of the World, Volume 2 (New World Vultures to Guineafowl): 274—275, plate 28. Lynx Edicions, Barcelona. ISBN 84-87334-15-6
↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
↑ Buturlin S. A. i dr. (1940) Ptitsi. Jivotniy mir SSSR. „онлайн“.

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

[IUCN-1] BirdLife International (2019). "Falco peregrinus". IUCN Red List of Threatened Species 2016: e.T45354964A155500538. https://www.iucnredlist.org/species/45354964/155500538. Qaraldi: 9 March 2021. Lochin]]|volume= / |date= mismatch

[2] Strickland, H.E. (February 1841). "XLVIII. Commentary on Mr. G R. Gray's 'Genera of Birds.' 8vo. London, 1840." (en). The Annals and Magazine of Natural History. Series 1 6 (39): 416. https://hdl.handle.net/2027/nnc1.1001656368?urlappend=%3Bseq=450. Qaraldi: 2024-02-08. Lochin]]

[3] „Hieracidea Strickland, 1841“. WoRMS - World Register of Marine Species (2021-yil 26-aprel). 2022-yil 2-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 8-fevral.

[4] „FALNOV.pdf“. New Zealand Birds Online (2013-yil 6-mart). 2024-yil 8-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 8-fevral. (Text extracted from Gill, B.J.; Bell, B.D.; Chambers, G.K.; Medway, D.G.; Palma, R.L.. Checklist of the birds of New Zealand, Norfolk and Macquarie Islands, and the Ross Dependency, Antarctica, 4th, Wellington, Te Papa Press and Ornithological Society of New Zealand, 2010 — 174–176-bet. )

[5] Friedmann, Herbert. The birds of North and Middle America: a descriptive catalog of the higher groups, genera, species, and subspecies of birds known to occur in North America, ..., Smithsonian Institution United States National Museum Bulletin, no. 50, part 11 (en). United States Government Printing Office, 1950 — 615-bet. Qaraldi: 2024-yil 9-fevral.

[6] Richmond, Charles W.. List of generic terms proposed for birds during the years 1890 to 1900, inclusive, to which are added names omitted by Waterhouse in his "Index generum avium," ..., Proceedings of the United States National Museum (en). Washington: Smithsonian Institution / Government Printing Office, 1902 — 685-bet. Qaraldi: 2024-yil 9-fevral.

[7] Oberprieler, Ulrich; Cillié, Burger (2009). The raptor guide of Southern Africa. Game Parks Publishing. ISBN 9780620432238.

[8] Sale, Richard (28 July 2016). Falcons (Collins New Naturalist Library, Book 132). HarperCollins UK. ISBN 9780007511433.

[9] Cenizo, Marcos; Noriega, Jorge I.; Reguero, Marcelo A. (2016). „A stem falconid bird from the Lower Eocene of Antarctica and the early southern radiation of the falcons“. Journal of Ornithology. 157 (3): 885. doi:10.1007/s10336-015-1316-0. hdl:11336/54190. S2CID 15517037

[10] Fox, R; Lehmkuhle, S.; Westendorf, D. (1976). „Falcon visual acuity“. Science. 192 (4236): 263–65. Bibcode:1976Sci…192..263F. doi:10.1126/science.1257767. PMID 1257767

[11] "The Speed of Animals" in The New Book of Knowledge. Grolier Academic Reference. 2003. p. 278. ISBN 071720538X

[Handbook-12] White, C. M. (1994): 60. Peregine Falcon. In: del Hoyo, J.; Elliott, A. & Sargatal, J. (editors): Handbook of Birds of the World, Volume 2 (New World Vultures to Guineafowl): 274—275, plate 28. Lynx Edicions, Barcelona. ISBN 84-87334-15-6

[13] OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

[Buturlin-14] Buturlin S. A. i dr. (1940) Ptitsi. Jivotniy mir SSSR. „онлайн“.

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]