Kalta dumli albatros
| Kalta dumli albatros | |
|---|---|
 | |
Ilmiy tasniflash | |
| Olam: | Eukariotlar |
| Tip: | Xordalilar |
| Sinf: | Qushlar |
| Oila: | Albatrossimonlar |
| Urugʻ: | Shimoliy Tinch okean albatroslari |
| Turlari: | P. albatrus |
| Xalqaro ilmiy nomi | |
| Phoebastria albatrus (Pallas, 1769)[1] | |
| Sinonimlari | |
| Diomedea albatrus[2] | |
 | |
Kalta dumli albatros[3][4] (lotincha: Phoebastria albatrus) — albatrossimonlar oilasiga mansub dengiz qushi. Ular boshqa Shimoliy Tinch okeani albatroslari bilan bogʻliq boʻlsa-da, lekin Janubiy okeanning albatroslari bilan xulq-atvor va morfologik aloqalarni ham namoyish etadi. Buni nemis tabiatshunosi Piter Simon Pallas Georg Vilgelm Steller tomonidan toʻplangan terilardan tasvirlagan (uning boshqa umumiy nomi undan keyin olingan). Ular bir vaqtlar keng tarqalgan boʻlib, patlar savdosi tufayli yoʻq boʻlib ketish arafasida boʻlgan, ammo 1950-yillardan boshlab himoya qilish ishlari olib borilayotganligi sababli, tur populyatsiyasining koʻpayishi tendentsiyasi bilan tiklanish jarayonida. Biroq, haligacha uning naslchilik diapazoni kichikligicha qolmoqda[5].
Tavsif
[tahrir | manbasini tahrirlash]Rossiyadagi eng katta dengiz qushi, qanotlari 2 metrdan oshadi. Voyaga yetgan qushlar oq rangda, boshi va boʻynida sariq qoplama bor, qanotlarining tepasi va qirralari boʻylab toʻq qora-jigarrang chiziq oʻtgan. Tumshugʻi va oyoqlari och, odatda pushti yoki havorang. Yosh qushlarning patlari toʻqroq rangda, qanotlari tagida oq chiziqlar bor.
Tarqalish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kalta dumli albatros koʻchmanchi Tinch okean qushi boʻlib, ilgari Tinch okeanining vulqon orollarida - Peskadores, Ryukyu, Daito, Boninda uya qurgan. Bugungi kunda esa ular qoʻriqlanadigan Torishima va Senkaku orollarida joylashgan. Rossiyada uya qurish joylari qayd etilmagan, ammo kalta dumli albatroslar kuz va qishda Primorye, Saxalin, Kamchatka, Qoʻmondon orollari va Kuril orollarining qirgʻoq suvlarida paydo boʻladi.
Koʻpayish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ular oʻt bilan qoplangan tik qirgʻoqlari boʻlgan vulqon orollarida uya qurishadi. Jinsiy yetuklik 7—8 yoshda sodir boʻladi. Barcha albatroslar singari, kalta dumli albatros ham faqat bitta tuxum qoʻyadi. har ikkala ota-ona tomonidan 64 kun davomida navbatma-navbat inkubatsiya qilinadi. Taxminan 5 oy davomida joʻja uyada qoladi, ota-onalar uni yarim hazm qilingan oziq-ovqatlar — kalmar, baliq, dengiz qisqichbaqasimonlari, ov va baliq ovlash chiqindilari bilan boqadilar.
Yoʻqolib borayotgan turlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kalta dumli albatros yoʻqolib ketish xavfi ostida turgan tur hisoblanadi. Ayni paytda, taxminlarga koʻra, 250 ga yaqin qush bor. Kalta dumli albatrosning yoʻq boʻlib ketishining asosiy sabablari balogʻat yoshining kech boshlanishi, kalamushlar va yovvoyi mushuklarning ularning joʻjalarini yeyishining yuqoriligi, vulqon faolligi va qushlarning brakonerlar tomonidan ovlanishi. Kalta dumli albatros Rossiya va Yaponiyaning Qizil kitobiga kiritilgan .
Kalta dumli albatros XIX asrda ovlash uchun mumkin edi. 1886-yilda Yaponiyada albatros patlari va patlarini yigʻish uchun maxsus kompaniya tashkil etildi. 15 yil ichida, 1902-yilgacha boʻlgan muddatda bu qushlar uyasi boʻlgan orollarda 5 million tagacha albatros ov maqsadida yoʻq qilindi. Torishima orolida kalta dumli albatros XX asrning 30-yillari boshlarida deyarli butunlay yoʻq boʻldi, 1950-yilda biroz tanaffusdan keyin qushlar u yerda yana paydo boʻldi. 1977-yildan 1979-yilgacha Torishima orolida qayd etilgan qushlar soni 50 tadan 60 ta juftgacha boʻlgan[6].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Brands, S. (2008)
- ↑ American Ornithologists' Union
- ↑ Бёме Р. Л., Флинт В. Е. Пятиязычный словарь названий животных. Птицы. Латинский, русский, английский, немецкий, французский / Под общ. ред. акад. В. Е. Соколова. — М.: Русский язык, РУССО, 1994. — С. 15. — 2030 экз. — ISBN 5-200-00643-0.
- ↑ Коблик Е. А., Редькин Я. А., Архипов В. Ю. Список птиц Российской Федерации. — М.: Товарищество научных изданий КМК, 2006. — 256 с. — ISBN 5-87317-263-3
- ↑ "Short-tailed Albatross (Phoebastria albatrus) - BirdLife species factsheet". datazone.birdlife.org. Retrieved 2021-05-29.
- ↑ Красная книга РСФСР (Животные). Москва: Россельхозиздат, 1983 — 150-bet.
Adabiyot
[tahrir | manbasini tahrirlash]- «Красная книга Российской Федерации (животные)» М.: АСТ, 2001.
- Бёме Р. Л., Динец В. Л., Флинт В. Е., Черенков А. Е. Птицы. Энциклопедия природы России. — М.: ABF, 1996. — 432 с.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Rossiyaning umurtqali hayvonlari: Kalta dumli albatros[sayt ishlamaydi]