Kontent qismiga oʻtish

Falastinliklar

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Falastinliklar arabcha: الفلسطينيون, al-Filasṭīniyyūn

Falastin bayrogʻi
Jami aholi soni
14,3 mln[1]
Eng koʻp tarqalgan hududlari
 Falastin davlati
 Falastin 5 350 000[1][2][3][4]
 Iordaniya 5 415 491[2][5]
 Isroil 2 037 000[6]
 Suriya 568,530 (Faqat 2021-yilda qochqinlar roʻyxatga olingan)[2]
 Chili 500 000[7]
 Saudiya Arabistoni 400 000[8]
 Qatar 295,000[8]
 Birlashgan Arab Amirliklari 200,000[9]
 Livan 174,000 (2017-yilgi aholi roʻyxati)[10] −458,369 (2016-yilda roʻyxatga olingan qochqinlar)[2]
 Gonduras 27 000 — 200 000[8][11]
 Germaniya 100 000[12]
 Kuvayt 80 000[13]
 Misr 70 000[8]
 El Salvador 70 000[14]
 Braziliya 59 000[15]
 Liviya 59 000[8]
 Iroq 57 000[16]
 Kanada 50 975[17]
 Yaman 29 000[8]
 Birlashgan Qirollik 20 000[18]
 Peru 15 000[manba kerak]
 Meksika 13 000[8]
 Kolumbiya 12 000[8]
 Niderlandiya 9 000 — 15 0000[19]
 Avstraliya 7 000 (tax)[20][21]
 Shvetsiya 7 000[22]
 Jazoir 4 030[23]
Tillari
Falastin va Isroilda:
Arabcha, Ibroniycha, Inglizcha
Dini
Koʻpchilik:
Sunniylik
Ozchilik:
Xristianlik, mazhabsiz Islom, Darziylar, Samariylik[24][25], Shialik[26]
Etnik guruhlari
Iordanlar, Livanlar, Suriyaliklar, Arablar va boshqalar[27]

Falastinliklar (arabcha: الفلسطينيون, al-Filasṭīniyyūn; ivritcha: פָלַסְטִינִים, Fālasṭīnīm) yoki Falastin aholisi (arabcha: الشعب الفلسطيني, ash-sha‘b al-Filasṭīnī), Falastinlik arablar (arabcha: العرب الفلسطينيون, al-ʿArab al-Filasṭīniyyūn) deb ham ataladi. Etnomilliy guruh[28][29][30][31][32][33][34] koʻp yillar davomida Falastin hududida yashab kelgan va bugungi kunda madaniy va til jihatidan arab boʻlgan xalqlardan kelib chiqqan[35][36][37][38][39][40][41][42][43].

Turli urushlar va qochqinlarga qaramay, dunyo Falastin aholisining qariyb yarmi hozirda Isroil va Gʻarbiy Sohil va Gʻazo sektoridagi Falastin hududlarini qamrab olgan sobiq Majburiy Falastin hududida istiqomat qilishda davom etmoqda[44]. Isroilda falastinliklar arab fuqarolarining bir qismi sifatida aholining deyarli 21 foizini tashkil qiladi[45].

1919-yilda falastinlik musulmonlar va falastinlik nasroniylar yahudiy immigratsiyasining uchinchi toʻlqini va Birinchi jahon urushidan keyin Britaniya Majburiy Falastinni oʻrnatishdan oldin Falastin aholisining 90 foizini tashkil qilgan[46][47]. Yahudiylarning immigratsiyasiga qarshilik Falastin jamiyati hali ham mintaqaviy, diniy va oilaviy tafovutlar tufayli parchalanib ketgan boʻlsa-da, yagona milliy oʻziga xoslikni mustahkamlashga turtki boʻldi[48][49]. Falastin milliy oʻziga xosligi tarixi olimlar oʻrtasida bahsli masaladir[50][51]. Baʼzilar uchun „Falastin“ atamasi IXX asr oxiridan boshlab Birinchi jahon urushigacha boʻlgan davrda Falastin arablari tomonidan Falastin xalqining millatchilik tushunchasiga ishora qilish uchun ishlatiladi desa, boshqalar Falastinning oʻziga xosligi Bibliya davridan to Usmonlilar davrigacha boʻlgan barcha davrlarning merosini oʻz ichiga oladi deydi[41][42][52]. Isroil Mustaqillik Deklaratsiyasi, 1948-yilda Falastinning quvgʻin qilinishidan va 1967-yilgi Falastinliklarning qochib ketishidan soʻng, „Falastin“ atamasi Falastin davlatiga intilish shaklida umumiy kelajak tuygʻusiga aylandi[41].

Etimologiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: Falastin nomining xronologiyasi
Falastin gazetasining 1936-yildagi soni. 1911-yilda tashkil etilganidan buyon oʻz oʻquvchilariga „Falastinliklar“ deb murojaat qilgan[53]

Arabcha Filasṭīn (فلسطين) soʻzining kelib chiqishi boʻlgan yunoncha toponimi Palaistínē (Παλαιστίνη) birinchi marta miloddan avvalgi V asr yunon tarixchisi Gerodotning asarida uchraydi va bu yer odatda[54] Misrdan Finikiyagacha boʻlgan qirgʻoq boʻyidagi yerlarni bildiradi[55][56]. Gerodot bu atamani etnonim sifatida ham qoʻllaydi, chunki u „Falastinlik suriyaliklar“ yoki „Falastin-suriyaliklar“[57] haqida gapirganda, etnik jihatdan amorf guruh boʻlib, u finikiyaliklardan ajratib turadi[58][59].

Suriya va Falastinning milodiy 650 dan 1500-yilgacha tasviri

Yunoncha soʻz toponim yoki etnonim sifatida ishlatilgan qadimgi Sharqiy Oʻrta yer dengizi-yaqin Sharq soʻzini aks ettiradi. Qadimgi Misrda Peleset/Purusati[60] „Dengiz xalqlari“, xususan, filistlarni nazarda tutadi deb taxmin qilingan[61][62] Som tillari ichiga kiruvchi akkadcha Palaštu (variant Pilištu) VII asrdagi Filistlar va oʻsha paytgacha uning toʻrtta shahar shtatlarida qoʻllanadi[63]. Bibliyada ibroniy tilidagi Plištim soʻzi odatda filistlar deb tarjima qilinadi[64].

Xalil Beydas (1874-1949) 1898-yilda tarjima qilgan kitobining soʻzboshisida "Falastin arablari- oʻzini „falastinliklar“ deb taʼriflagan birinchi shaxs edi" degan.

Miloddan avvalgi birinchi asrda rimliklar bu hududni bosib olganlarida, mintaqaning koʻp qismini qamrab olgan viloyat uchun Yahudiya nomini qoʻllashgan. Shu bilan birga, Suriya Palestina nomi tarixchilar va geograflar tomonidan Filon, Iosif va Elder Pliniyning yozuvlarida boʻlgani kabi Oʻrta yer dengizi va Iordan daryosi orasidagi hududga nisbatan qoʻllanila boshlandi. Milodiy II asrning boshlarida Suriya Palaestina rasmiy maʼmuriy nomga aylandi. Bunda olimlar imperator Adrianning Bar Koxba qoʻzgʻoloni uchun jazo sifatida yahudiylarni yerdan ajratishga urinishi sifatida qarashdi[65][66][67]. Jeykobson oʻzgarishni yangi provinsiya ancha katta boʻlgani bilan ratsionalizatsiya qilishni taklif qildi[68][69]. Shundan buyon bu nom tangalarga yozilgan va VII asrdan boshlab ravvin matnlarida tilga olingan[65][70][71]. Filastin arabcha soʻzi eng qadimgi oʻrta asr arab geograflari davridan beri mintaqaga nisbatan ishlatilgan[72].

Hozirgi zamonda Falastin arablari oʻzini „falastinlik“ deb taʼriflagan birinchi shaxs 1898-yilda Xalil Beydas, keyin esa 1902-yilda Salim Quboin va Najib Nassar boʻlgan. 1908-yilgi Yosh turklar inqilobidan soʻng, Usmonlilar imperiyasida matbuot senzurasi qonunlarini yengillashtirilgan. Natijada Falastinda oʻnlab gazeta va davriy nashrlarga asos solindi va „Falastin“ atamasi qoʻllanish doirasi kengaydi. Ular orasida Al-Quds, Al-Munadi, Falastin, Al-Karmil va Al-Nafir gazetalari bor edi, ular 1908-yildan 1914-yilgacha 110 ta maqolada 170 martadan ortiq „Filastini“ atamasini ishlatgan. Maqola mualliflari orasida nasroniy va musulmon arab falastinliklar, falastinlik emigrantlar va falastinlik boʻlmagan arablar bor edi[73][74].

Majburiy Falastin davrida „Falastin“ atamasi diniy va etnik mansubligidan qatʼi nazar, u yerda yashovchi barcha odamlarga nisbatan qoʻllangan va Britaniya Majburiy organlari tomonidan fuqarolik berilganlarga „Falastin fuqaroligi“ berilgan[75].

Kelib chiqishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: Falastin nomining xronologiyasi

Falastinliklarning kelib chiqishi murakkab va xilma-xildir. Mintaqa dastlab arab boʻlmagan. Uning arablashuvi Falastinning arab qabilalari va ularning mahalliy ittifoqchilari tomonidan tez sur’atlar bilan kengayib borayotgan Islom xalifaliklari tarkibiga qoʻshilish natijasi edi[76].

Falastinlik ona va bola

Falastin tarix davomida koʻplab demografik va diniy toʻntarishlarni boshdan kechirdi. Miloddan avvalgi 2-ming yillikda bu yerda kanʼonliklar, yaʼni semit tilida soʻzlashuvchi, kanʼon diniga eʼtiqod qiluvchi xalqlar yashagan[77]. Aksariyat falastinliklar qadimgi kanʼonliklar bilan kuchli genetik aloqaga ega hisoblanishadi[78][79]. Keyinchalik isroilliklar janubiy Kanʼon sivilizatsiyasining oʻsishi sifatida paydo boʻldi, yahudiylar va isroillik samariyaliklar klassik antik davrda Falastin aholisining koʻp qismini tashkil etdilar[80][81][82][83][84][85]. Biroq, Quddus va uning atrofidagi Yahudiyadagi yahudiylar va Samariyadagi samariyaliklar mos ravishda yahudiy-rim urushlari va samariyaliklar qoʻzgʻolonlari natijasida toʻliq tiklana olmadilar[86]. Keyingi asrlarda mintaqada siyosiy va iqtisodiy notinchliklar, nasroniylikni ommaviy qabul qilishlar (va keyinchalik Rim imperiyasining nasroniylashuvi)kuzatildi[87][88]. Xristianlarning immigratsiyasi, shuningdek, butparastlar, yahudiylar va samariyaliklarning oʻzgarishi Rim va Vizantiyada falastin nasroniylarini shakllanishiga yordam berdi[89][90][91].

VII asrda arab rashidunlari Levantni bosib oldilar. Keyinchalik ularning oʻrnini boshqa arab musulmon sulolalari, jumladan Umaviylar, Abbosiylar va Fotimiylar egalladi[92][93][94]. Keyingi bir necha asrlar davomida Falastin aholisi keskin kamaydi[95][96]. Vaqt oʻtishi bilan mavjud aholi arab madaniyati va tilini oʻzlashtirib, koʻpchiligi islom dinini qabul qildi[90]. Musulmonlar istilosidan oldin va keyin arablarning joylashishi islomlashuv jarayonini tezlashtirishda muhim rol oʻynagan, deb taxmin qilinadi[97][98][99][100]. Baʼzi olimlar salibchilarning kelishi bilan Falastinda koʻpchilik musulmon boʻlgan deb taʼkidlashadi[101][102]. Boshqalar esa ommaviy islomlashuv jarayoni ancha keyinroq, ehtimol, mamluklar davrida sodir boʻlgan, deb daʼvo qiladilar[103][97][104]

Usmonlilar davrida bir necha asrlar davomida Falastinda aholi soni kamayib, IXX asrda aholining tez oʻsishi kuzatila boshladi[105]. Bu oʻsishga IXX asrning birinchi yarmida misrliklar (Muhammad Ali va Ibrohim Posho hukmronligi davrida), jazoirliklarning (Abdelkader al-Jezariy qoʻzgʻolonidan keyin), ikkinchi yarmida esa, jazoirliklar, bosniyaliklar va cherkeslar koʻchib kelishi yordam berdi[92][93].

Identifikatsiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: Falastinliklar tarixi, Falastin millati tarixi va Falastin millatchiligi

Alohida identifikatsiyaning paydo boʻlishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Falastin arablari orasida oʻziga xos falastin milliy oʻziga xosligi paydo boʻlishining vaqti va sabablari ilmiy kelishmovchiliklardir.. Baʼzilar buni 1834-yilda Falastindagi dehqonlar qoʻzgʻoloni (yoki hatto XVII asrda ham) kuzatilishi mumkinligini taʼkidlaydilar, boshqalari esa bu Majburiy Falastin davridan keyin paydo boʻlgan deb taʼkidlashadi[50][106]. „Filasṭīnī“ atamasining oʻzi birinchi marta 1898-yilda „Muqaddas zamin“ haqidagi rus asarining arab tiliga tarjimasida Xalil Beydas tomonidan kiritilgan. Shundan soʻng uning qoʻllanishi asta-sekin tarqaldi, 1908-yilga kelib, kech Usmonli hukmronligi davrida senzura nazorati yumshatilgach, gazetalarda yozayotgan bir qator musulmon, nasroniy va yahudiy muxbirlar bu atamani „Falastin xalqi (ahl/ahalī Filasṭīn)“, „falastinliklar (al-Filasṭīnīyūn)“, „Falastin oʻgʻillari (abnā' Filasṭīn)“ yoki „Falastin jamiyati (al-mujtamaʼ al-filasṭīn)“ deb Falastin xalqiga nisbatan tez-tez ishlata boshladilar[107].

Saladinning lochini, Falastin maʼmuriyati gerbi

Falastin dastlab sionizmni tanqid qilishni Usmonli maʼmuriyatining yahudiy immigratsiyasini nazorat qila olmagani va chet elliklarning katta oqimiga qaratdi. Keyinchalik sionistlar tomonidan yer sotib olishning falastinlik dehqonlarga (arabcha: فلاحين, dehqon) taʼsirini oʻrganib, yerni egallab olish va uning jamiyatga taʼsiridan oʻsib borayotgan xavotirni bildirgan[108].

Tarixchi Rashid Xolidiyning 1997-yilda chop etilgan „Falastin oʻziga xosligi: Zamonaviy milliy ongning qurilishi“ kitobi bu boradagi „asos matni“ hisoblanadi[109]. Uning taʼkidlashicha, Falastin tarixini ifodalovchi arxeologik qatlamlar Injil, Rim, Vizantiya, Umaviylar, Abbosiylar, Fotimiylar, Salib yurishlari, Ayyubiylar, Mamluklar va Usmoniylar davrlarini qamrab oladi[52]. Falastinning oʻziga xosligi hech qachon eksklyuziv boʻlmaganini taʼkidladi. „Arabizm, din va mahalliy sodiqlik“ muhim rol oʻynagan holda, Xolidiy Falastin millatchiligining baʼzi oʻta tarafdorlarining tarixga „nisbatan zamonaviy“ boʻlgan millatchilik ongini „anaxronistik“ tarzda qayta oʻqishga urinishlaridan ogohlantiradi[110][111].

Xolidiy taʼkidlashicha, falastinliklarning zamonaviy milliy oʻziga xosligi XIX asr oxirida Usmonli imperiyasi xalqlari oʻrtasida paydo boʻlgan va Birinchi jahon urushidan keyin Yaqin Sharqdagi zamonaviy milliy davlat chegaralari demarkatsiya qilinganidan keyin keskinlashgan millatchilik nutqlariga asoslangan[111]. Xolidiy shuningdek, garchi sionizm tomonidan qoʻyilgan muammo bu oʻzlikni shakllantirishda rol oʻynagan boʻlsa-da, „Falastin oʻziga xosligi asosan sionizmga javob sifatida paydo boʻlgan, degan fikrni aytish jiddiy xatodir“ deb taʼkidlaydi[111].

Xalil Beydasning 1898-yilda Akim Olesnitskiyning "Muqaddas zamin tavsifi" asari tarjimasiga soʻzboshida „Falastinliklar“ soʻzini qoʻllagani[112].

Aksincha, tarixchi Jeyms L. Gelvin Falastin millatchiligi sionizmga toʻgʻridan-toʻgʻri munosabat ekanligini taʼkidlaydi. U oʻzining „Isroil-Falastin mojarosi: yuz yillik urush“ kitobida „Falastin millatchiligi urushlararo davrda sionistlarning immigratsiya va aholi punktlariga javoban paydo boʻldi“, deb taʼkidlaydi[113]. Gelvinning taʼkidlashicha, bu fakt Falastinning oʻziga xosligini qonuniylashtirmaydi: "Falastin millatchiligi sionizmdan kechroq rivojlanganligi va haqiqatan ham unga javoban Falastin millatchiligining qonuniyligini hech qanday tarzda kamaytirmaydi yoki uni sionizmdan kamroq kuchga ega qilmaydi. Barcha millatchiliklar qandaydir „boshqa“ga qarshi kelib chiqadi. Yana nima uchun sizning kimligingizni koʻrsatishga ehtiyoj paydo boʻladi va barcha millatchiliklar ular qarshi boʻlgan narsalar bilan belgilanadi[113].

Devid Seddon „zamonaviy maʼnoda Falastin oʻziga xosligini yaratish asosan 1960-yillarda, Falastin Ozodlik Tashkilotining tashkil etilishi bilan shakllangan“ deb yozadi. Biroq, u shunday deb qoʻshimcha qiladi: "Bibliya davrida taniqli oʻxshash nomga ega boʻlgan aholining („filistlar“) mavjudligi uzoq tarixiy davr mobaynida bir daraja davom etganligini koʻrsatadi[114].

Baruch Kimmerling va Joel S. Migdal Falastindagi 1834-yilgi dehqonlar qoʻzgʻolonini Falastin xalqining birinchi shakllanishi voqeasi deb hisoblaydilar. Falastin arablarining „Dehqonlar qoʻzgʻoloni“ deb atalmish qoʻzgʻolon chaqiriluvchilarga qoʻyilgan ogʻir talablar tufayli yuzaga keldi. Mahalliy rahbarlar va shahar zodagonlari anʼanaviy imtiyozlarning yoʻqolganidan norozi edilar, dehqonlar esa harbiy xizmatga chaqirish oʻlim jazosidan boshqa narsa emasligini yaxshi bilishardi. 1834-yilning may oyidan boshlab qoʻzgʻolonchilar koʻplab shaharlarni egallab olishdi, shu jumladan Quddus, Xevron va Nablus va Ibrohim Posho qoʻshini 4-avgustda Xevronda oxirgi isyonchilarni magʻlub etdi[115]. Benny Morrisning taʼkidlashicha, Falastindagi arablar shunga qaramay, yirik milliy panarab yoki muqobil ravishda panislomistik harakatning bir qismi boʻlib qolishdi[116]. Valid Xolidiy aksini taʼkidlab, Usmoniylar davridagi falastinliklar „Falastin tarixining oʻziga xosligini yaxshi bilishgan …“ va „Falastinliklar oʻzlarining arab merosi va nasl-nasabi bilan faxrlansalar-da, oʻzlarini nafaqat VII asrdagi arab bosqinchilaridan, balki oʻlkada azaldan yashab kelgan mahalliy xalqlardan, jumladan, qadimgi ibroniylar va kanʼonliklardan ham kelib chiqqan deb hisoblar edilar“[117].

1930-yilda Quddusda falastinlik ayollarning Britaniya mandatiga qarshi namoyishi. Belgida „mandat tugatilgunga qadar hech qanday muzokaralar boʻlmaydi“ deb yozilgan.

Zachari J. Foster 2015-yilgi Foreign Affairs maqolasida shunday degan edi:

„Usmonlilar davridagi (1516–1918) yuzlab qoʻlyozmalar, islomiy sud hujjatlari, kitoblar, jurnallar va gazetalarga asoslanib, “Falastinlik” atamasini birinchi boʻlib qoʻllagan arab Bayrutda yashovchi pravoslav nasroniy Farid Jorj Kassab boʻlganga oʻxshaydi“

U Kassabning 1909-yilda chop etilgan „Falastin, ellinizm va klerikalizm“ kitobida kitobning qolgan qismida Falastindagi arab tilida soʻzlashuvchilarni falastinliklar deb taʼriflaganiga qaramay, „Pravoslav Falastin Usmonlilari oʻzlarini arablar deb ataydilar va aslida arablar“ deb taʼkidlaganini tushuntirdi[118].

Bernard Lewisning taʼkidlashicha, Usmonli Falastin arablari Falastin xalqi sifatida sionistlarga eʼtiroz bildirmagan, chunki bunday millat tushunchasi oʻsha paytda bu hudud arablariga nomaʼlum boʻlgan va juda keyinroq paydo boʻlgan. Hatto Usmonli imperiyasining arab viloyatlaridagi arab millatchiligi tushunchasi ham „Birinchi jahon urushi boshlanishidan oldin sezilarli miqyosga yetmagan edi“[42][106].

Falastin millatchiligining paydo boʻlishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Falastin kurashini xotirlash uchun BMT markasi

Mustaqil Falastin davlati hozirgi davrda falastinliklar yashagan yerlar ustidan toʻliq suverenitetga ega emas. Birinchi jahon urushigacha Falastin Usmonlilar imperiyasi tomonidan boshqarilgan, keyin esa Britaniyaning majburiy hokimiyatlari tomonidan nazorat qilingan. Isroil 1948-yilda Falastinning baʼzi qismlarida tashkil etilgan. 1948-yildagi Arab-Isroil urushidan soʻng Gʻarbiy Sohil Iordaniya tomonidan, Gʻazo sektori esa Misr tomonidan boshqarilgan va har ikki davlat ham bu hududlarni Isroil bosib olguncha boshqarishda davom etgan. Tarixchi Avi Shlaimning taʼkidlashicha, falastinliklarning yer ustidan suverenitetga ega emasligi isroilliklar tomonidan falastinliklarning oʻz taqdirini oʻzi belgilash huquqidan mahrum qilish uchun foydalanilgan[119].

Bugungi kunda Falastin xalqining oʻz taqdirini oʻzi belgilash huquqi Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi, Xalqaro Sud[120] va Isroilning bir qancha hukumatlari[121] tomonidan tasdiqlangan. Falastinni rasman davlat sifatida jami 133 davlat tan oladi[122].

Majburiy Falastin (1917—1947)

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: Majburiy Falastin
1946-yilda Majburiy Falastin

Birinchi jahon urushi oxirida Falastin millatchi tashkilotlari paydo boʻldi[123]. Nashashibilar oilasi hukmron boʻlgan al-Muntada al-Adabiy islom qadriyatlarini himoya qilish hamda mustaqil Suriya va Falastin aholisiga arab tili madaniyatini targʻib qilish uchun kurashgan. Damashqda Husayniylar oilasi hukmronlik qilgan an-Nadi al-Arabiy xuddi shu qadriyatlarni himoya qilgan[124].

Musa Alami (1897-1984) — falastinlik millatchi va siyosatchi, 1940-yillarda falastinliklarning yetakchisi sifatida koʻrilgan.

Millatlar Ligasi paktining 22-moddasida „sivilizatsiyaning muqaddas ishonchi“ doirasida Usmonli imperiyasi suvereniteti ostida boʻlishni toʻxtatgan hududlar va xalqlarga xalqaro huquqiy maqom berilgan. Millatlar Ligasi Mandatining 7-moddasida aholi uchun yangi, alohida, Falastin fuqaroligini belgilash talab qilingan. Bu falastinliklar Britaniya fuqaroligiga aylanmaganini va Falastinning Britaniya hukmronliklariga qoʻshilmaganini anglatardi[125]. Mandat hujjati aholini yahudiy va yahudiy boʻlmaganlarga ajratdi va Britaniya, Majburiy kuch Falastin aholisini milliy emas, balki diniy guruhlardan iborat deb hisobladi. Binobarin, 1922 va 1931-yillardagi hukumat roʻyxatga olishlari falastinliklarni musulmonlar, nasroniylar va yahudiylar deb eʼtirof etgan holda arablar toifasiga boʻlinmasdi[126].

1920-yil fevralida ingliz generali Lui Bols Balfur deklaratsiyasini oʻqib eshittirgandan soʻng, 1500 ga yaqin falastinliklar Quddus koʻchalarida namoyish oʻtkazdilar[127].

Bir oy oʻtgach, 1920-yilgi Nebi Muso gʻalayonlari paytida, Britaniya hukmronligi va yahudiy immigratsiyasiga qarshi norozilik namoyishlari zoʻravonlikka aylandi va Bols barcha namoyishlarni taqiqladi. Biroq 1921-yil may oyida Yaffada yana yahudiylarga qarshi gʻalayonlar boshlandi va toʻqnashuvlarda oʻnlab arablar va yahudiylar halok boʻldi[127].

1920-yil Nebi Muso qoʻzgʻolonlari, San-Remo konferensiyasi va Faysalning Katta Suriya Qirolligini barpo eta olmaganidan soʻng, Falastin arab millatchiligining oʻziga xos shakli 1920-yil aprel va iyul oylari orasida ildiz otdi[128][129]. Usmonlilar imperiyasining qulashi va Frantsiyaning Suriyani bosib olishi, inglizlarning Falastinni bosib olishi va maʼmuriyati bilan birgalikda, Quddusning sobiq pan-suriyachi meri Muso Qosim Posho al-Husayniy, „Endi, Damashqdagi soʻnggi voqealardan soʻng, bu yerda rejalarimizni butunlay oʻzgartirishimiz kerak. Suriyaning janubi endi mavjud emas. Biz Falastinni himoya qilishimiz kerak“ dedi[130].

Urush (1947—1949)

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: 1948—yil Arab—Isroil urushi

1947-yil noyabr oyida Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh Assambleyasi Falastinning mandatini koʻpchilik arablar va yahudiylardan iborat ikki davlatga boʻlish rejasini qabul qildi. Falastin arablari bu rejani rad etishdi va yahudiylarning tinch hududlari va harbiylashtirilgan nishonlariga hujum qilishdi. 1948-yil may oyida Isroil mustaqilligini eʼlon qilgandan soʻng, yangi tashkil etilgan Isroil davlatiga qarshi beshta arab armiyasi (Livan, Misr, Suriya, Iroq va Transiordaniya) Falastin arablariga yordamga keldi[131].

Falastin arablari urush yakunida shunday yirik magʻlubiyatga uchradilarki, ular urushni ifodalashda „Nakba“ („falokat“) atamasini qoʻllaydilar[132]. Agar Falastin arablari BMTning boʻlinish rejasini qabul qilganda, arab davlatiga ajratilishi mumkin boʻlgan hududning katta qismini Isroil oʻz nazoratiga oldi[131]. Harbiy magʻlubiyat bilan bir qatorda, yuz minglab falastinliklar Isroil davlatiga aylangan hududdan qochib ketishdi yoki quvgʻin qilindi. Isroil urush davridagi falastinlik qochqinlarning Isroilga qaytishiga ruxsat bermadi[133].

Map comparing the borders of the 1947 partition plan and the Armistice Demarcation Lines of 1949.
1947-yil BMTning Falastinni boʻlish rejasida belgilangan chegaralar:

  Yahudiy davlati uchun ajratilgan hudud
    Arab davlati uchun ajratilgan hudud
    Quddus na yahudiy, na arab boʻlishini niyat qilgan holda Korpus separatumi rejalashtirilgan
1949-yildagi sulh demarkatsiya chiziqlari (Yashil chiziq):

      1949-yildan beri Isroil nazorati ostidagi hudud
    1948-yildan 1967-yilgacha Misr va Iordaniya tomonidan nazorat qilingan hudud

„Yoʻqotilgan yillar“ (1949-1967)

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Urushdan keyin Falastin siyosiy faoliyatida tanaffus yuzaga keldi. Xolidiy buni 1947-49 yillardagi 400 dan ortiq shahar va qishloqlarning aholi punkti va yuz minglab qochqinlarning paydo boʻlishidan iborat boʻlgan dahshatli voqealar bilan bogʻlaydi[134]. Isroil qoʻshinlari tomonidan 418 ta qishloq, 46 367 ta bino, 123 ta maktab, 1233 ta masjid, 8 ta cherkov va 68 ta muqaddas ziyoratgoh vayron qilingan[135]. Bundan tashqari, falastinliklar 1,5 milliondan 2 million gektargacha yerdan, taxminan 150 000 shahar va qishloq uylaridan hamda doʻkonlar va idoralar kabi 23 000 ta tijorat inshootlaridan mahrum boʻlishdi[136]. 1948-yildan boshlab Isroil tomonidan mulkni musodara qilish natijasida falastinliklarga qancha sarflanganligi haqidagi soʻnggi hisob-kitoblar shuni koʻrsatdiki, falastinliklar 300 milliard dollarlik mol-mulkdan zarar koʻrgan[137].

Britaniyaning majburiy Falastinining yangi eʼlon qilingan Isroil davlati tarkibiga kirmagan qismlari Misr va Iordaniya tomonidan qoʻshib olingan. 1948-yil 1-dekabrda boʻlib oʻtgan Yerixo konferensiyasida 2000 nafar falastinlik delegatlar „toʻliq arab birligi sari qadam sifatida Falastin va Transiordaniyani birlashtirish“ rezolyutsiyasini qoʻllab-quvvatladilar[138].

1950-yillardagi Falastin millatchi guruhlari va harakatlarining yangi avlodi 1960-yillarda yashirincha ommaviy sahnaga chiqishni tashkil qila boshladi[139]. Mandatda inglizlar va sionistlar bilan muzokaralarda hukmronlik qilgan va asosan Falastinni yoʻqotish uchun javobgar boʻlgan anʼanaviy Falastin elitasi oʻrnini Qohira, Bayrut va Damashqdagi universitetlarni yaqinda bitirgan talabalalari yoki kambagʻallardan oʻrta sinfgacha boʻlgan yangi harakatlar egalladi[139]. Gamal Abdel Nosir tomonidan ilgari surilgan pan-arabizm mafkurasining qudrati — arabizm allaqachon ularning oʻziga xosligining muhim tarkibiy qismi boʻlgan falastinliklar orasida mashhur boʻlgan — u oʻziga boʻysungan alohida arab davlatlarining kimligini yashirishga moyil edi[140][141].

1967—yildan hozirgi kungacha

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: Olti kunlik urush

Avram Bornshteynning soʻzlariga koʻra, 1967-yildan beri Gʻarbiy Sohil va Gʻazo sektoridagi falastinliklar harbiy ishgʻol ostida yashab kelmoqdalar[142]. Ayni paytda, pan—arabizm Falastin kimligining bir jihati sifatida zaiflashdi. Isroilning Gʻazo sektori va Gʻarbiy Sohilni bosib olishi Falastinliklarning ikkinchi qochqiniga sabab boʻldi va Falastinning siyosiy va jangari guruhlarini parchalab tashladi va bu ularni panarabizmdan qolgan umidlardan voz kechishga undadi. Ular 1964 yilda Qohirada tuzilgan Falastin ozodlik tashkiloti (FLO) atrofida tobora kuchayib bordilar.

Yasser Arafat, Nayef Hawatmeh va Kamal Nasser in a Ammandagi matbuot anjumanida, Iordaniya 1970-yil

Guruh keyingi yillarda, ayniqsa, Yasser Arafat boshchiligidagi millatchilik yoʻnalishi ostida mashhur boʻldi[143]. Asosiy dunyoviy Falastin millatchiligi Falastinni ozod qilishning yagona yoʻli siyosiy zoʻravonlik deb hisoblagan boshqa guruhlar qatorida Fatih va Falastinni ozod qilish uchun xalq fronti ham boʻlgan Falastinni ozod qilish tashkiloti soyaboni ostida birlashtirilgan[52].

Karameh jangi va Iordaniyadagi Qora sentyabr voqealari Falastinning ushbu guruhlarga, xususan, surgundagi falastinliklarga qoʻllab-quvvatlanishiga hissa qoʻshdi. Bir vaqtning oʻzida Gʻarbiy Sohil va Gʻazo sektoridagi falastinliklar orasida sumud deb nomlanuvchi yangi mafkuraviy mavzu 1967-yildan boshlab xalq tomonidan qabul qilingan Falastin siyosiy strategiyasini ifodalaydi. Yer, qishloq xoʻjaligi va tubjoylik bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan tushuncha sifatida, bu davrda ilgari surilgan falastinlikning ideal qiyofasi oʻz yerida qolib, ketishdan bosh tortgan dehqon (arabchada — fellah) timsoli edi. Falastin fedayinlari tomonidan qabul qilinganidan koʻra passivroq strategiya boʻlgan sumud jangchilar hikoyasiga „yer bilan, dehqonlar va qishloq turmush tarzi bilan uzluksizlik va aloqalarni ramziy maʼnoda“ muhim subtekst boʻlib xizmat qildi[144].

1974-yilda Falastin xalqining yagona qonuniy vakili sifatida arab milliy-davlatlari tomonidan Falastin ozodlik tashkiloti tan olingan va oʻsha yili Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan milliy ozodlik harakati sifatida kuzatuvchi maqomi berilgan[145][146]. Isroil rezolyutsiyani rad etib, uni „sharmandali“ deb atadi[147]. Bosh vazir oʻrinbosari va tashqi ishlar vaziri Yigal Allon Knessetdagi nutqida hukumatning fikrini bayon qildi:

“...Hech kim bizdan Falastin ozodlik tashkiloti deb ataluvchi terrorchi tashkilotni tan olishimizni kuta olmaydi, chunki u buni qilmaydi. Bizdan o‘z mafkurasi va harakatlari bilan Isroil davlatini yo‘q qilishga intilayotgan terror to‘dalari boshliqlari bilan muzokaralar olib borishimizni hech kim kuta olmaydi”[147].

Tunisda Falastin uchun norozilik namoyishi

Birinchi Intifada (1987—93) 1967-yilgi Isroil ishgʻoliga qarshi birinchi xalq qoʻzgʻoloni boʻldi. 1988-yilda Falastin davlati deb eʼlon qilingan Falastinlik tashkiloti Falastin milliy oʻziga xosligini yanada mustahkamlashga xizmat qildi. 1991-yilgi Fors koʻrfazi urushidan soʻng Quvayt hukumati 200 000 ga yaqin falastinliklarga Quvaytni tark etishga majburlab bosim oʻtkazdi[148]. Qisman bu qochqinga olib kelgan siyosat FLO rahbari Yasser Arafatning Saddam Husayn bilan hamfikrligiga javob edi.

Demografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: Falastin davlatining demografiyasi, Isroil demografiyasi va Iordaniya demografiyasi
Mamlakat yoki mintaqa Aholi
Falastin hududlari (Gʻazo sektori va Gʻarbiy Sohil, shu jumladan Sharqiy Quddus) 4,420,549[149]
Iordaniya 2,700,000[150]
Isroil 1,318,000[151]
Chili 500,000 (Yaqin Sharqdan tashqaridagi eng katta jamoa)[152][153][154]
Suriya 434,896[155]
Lebanon 405,425[155]
Saudiya Arabistoni 327,000[151]
Amerika qitʼalari 225,000[156]
Misr 44,200[156]
Quvayt taxminan 40,000[151]
Boshqa Fors koʻrfazi davlatlari 159,000[151]
Boshqa Arab davlatlari 153,000[151]
Boshqa davlatlar 308,000[151]
Jami 10,574,521

Falastin diasporasining barcha aholisini va Britaniya mandati boʻlgan Falastin hududida qolganlarni oʻz ichiga olgan keng qamrovli aholini roʻyxatga olish boʻlmasa, aniq aholi sonini aniqlash qiyin. Falastin Markaziy Statistika Byurosi (PCBS) 2015-yil oxirida aholi sonini eʼlon qildi. 2015-yil oxirida butun dunyo boʻylab falastinliklar soni 12,37 million, shulardan tarixiy Falastinda istiqomat qilayotganlar soni 6,22 millionni tashkil etdi[157]. 2022-yilda Arnon Sofferning hisob-kitoblariga koʻra, sobiq Majburiy Falastin hududida (hozirgi Isroil va Gʻarbiy Sohil va Gʻazo sektoridagi Falastin hududlarini qamrab oladi) 7,503 million Falastin aholisi bor boʻlib, bu umumiy aholining 51,16% ni tashkil qiladi[158][159]. Isroilda falastinliklar arab fuqarolarining bir qismi sifatida aholining deyarli 21 foizini tashkil qiladi[45].

2005-yilda Amerika-Isroil demografik tadqiqot guruhi (AIDRG) tomonidan PCBS koʻrsatkichlari va metodologiyasining tanqidiy tahlili oʻtkazildi[160]. Ular oʻzlarining hisobotlarida [188] PCBS metodologiyasi va taxminlaridagi bir nechta xatolar raqamlarni jami 1,3 millionga sunʼiy ravishda oshirganligini daʼvo qilishdi[161]. PCBS raqamlari turli xil boshqa manbalar bilan oʻzaro tekshirildi(masalan, maʼlum bir yil uchun tugʻilish koeffitsienti taxminlariga asoslangan tugʻilish koeffitsienti Falastin Sogʻliqni saqlash vazirligi maʼlumotlari bilan bir qatorda olti yil oʻtgach Taʼlim vazirligining maktabga qabul qilish koʻrsatkichlari bilan solishtirish, immigratsiya raqamlari chegara oʻtish joylarida toʻplangan raqamlarga nisbatan tekshirish va hokazo). Tahlillarda eʼtirof etilgan xatolar quyidagilardan iborat: tugʻilish darajasidagi xatolar (308 000), immigratsiya va emigratsiya xatolari (310 000), Isroilga migratsiyani hisobga olmaslik (105 000), Quddus arablarini ikki marta hisoblash (210 000), xorijda yashayotgan sobiq fuqarolarni hisoblash (325 000) va boshqa nomuvofiqliklar(82 000). Ularning tadqiqot natijalari 2006-yil 8-martda Amerika Qoʻshma Shtatlari Vakillar Palatasida ham taqdim etildi[162].

Tadqiqot Quddus Ibroniy universiteti demografi Serxio Della Pergola tomonidan tanqid qilindi[163]. Isroil fuqarolik maʼmuriyati 2012-yil may holatiga koʻra, Gʻarbiy Sohildagi falastinliklar sonini 2,657,029 kishini tashkil qildi[164][165].

AIDRG tadqiqoti, shuningdek, uning mualliflarini koʻplab uslubiy xatolar va siyosiy kun tartibida ayblagan Ian Lustik tomonidan ham tanqid qilindi[166].

2009-yilda PLO talabiga binoan „Iordaniya minglab falastinliklarning mamlakatda doimiy qolmasligi uchun fuqaroligini bekor qildi“[167].

Koʻplab falastinliklar Qoʻshma Shtatlarda, xususan, Chikago hududida yashaydi[168][169].

Umuman olganda, Amerika qitʼasida taxminan 600 000 falastinlik istiqomat qiladi deb taxmin qilinadi. Falastinliklarning Janubiy Amerikaga emigratsiyasi Arab-Isroil mojarosidan oldingi iqtisodiy sabablarga koʻra boshlangan, ammo keyinchalik oʻsishda davom etgan[170]. Koʻplab muhojirlar Baytlahm hududidan edi. Lotin Amerikasiga koʻchib kelganlar asosan nasroniylar edi. Lotin Amerikasidagi falastinliklarning yarmi Chilida yashaydi[7]. Salvador va Gondurasda ham falastinliklar koʻp[171][172]. Bu ikki davlatda falastinlik ajdod prezidentlari (Salvadorda Antonio Saca va Gondurasda Carlos Roberto Flores) boʻlgan. Falastin aholisi kamroq boʻlgan Belizda Falastin vaziri — Said Musa bor[173]. Schafik Jorge Handal Salvador siyosatchisi va sobiq partizan rahbari, falastinlik muhojirlarning oʻgʻli edi[174].

Qochqinlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2006-yilda Falastinlik qochqinlarga yordam berish va ishlarni tashkil etish boʻyicha Birlashgan Millatlar Tashkilotining Yaqin Sharq agentligi (UNRWA)da qochqin sifatida roʻyxatga olingan 4 255 120 nafar falastinlik bor edi. Bu raqam 1948-yilgi urush paytida qochib ketgan yoki haydalgan qochqinlarning avlodlarini oʻz ichiga oladi, biroq oʻshandan beri UNRWA vakolatiga kirmagan hududlarga koʻchib ketganlar bundan mustasno[155]. Bu raqamlarga asoslanib, barcha falastinliklarning deyarli yarmi roʻyxatga olingan qochqinlardir. Bu raqamlarga Gʻazo sektoridagi 993 818 falastinlik qochqin va Gʻarbiy Sohildagi 705 207 falastinlik qochqin kiradi, ular hozirda Isroil chegaralarida joylashgan shahar va qishloqlardan kelgan[175].

1948-yilda falastinlik qochqinlar

UNRWA maʼlumotlariga 274 000 kishi yoki ichki koʻchirilgan falastinlik qochqinlardir[176][177].

Livan, Suriya, Iordaniya va Gʻarbiy Sohildagi falastinlik qochqinlar lagerlari qochqinlar oilasining qishlogʻi yoki kelib chiqish joyiga qarab tashkil etilgan. Lagerlarda tugʻilgan bolalar birinchi boʻlib oʻz qishloqlarining nomini oʻrganishadi. David McDowall shunday deb yozadi:

„... Falastinga boʻlgan intilish butun qochqinlar jamoasini qamrab oladi va eng yosh qochqinlar tomonidan qoʻllab-quvvatlanadi, ular uchun uy faqat tasavvurda mavjud.“[178]

Qochqinlarning oʻz uylariga qaytishiga yoʻl qoʻymaslik boʻyicha Isroil siyosati dastlab Devid Ben Gurion tomonidan ishlab chiqilgan va Yahudiy milliy jamgʻarmasi direktori Joseph Weitz 1948-yil iyun oyida Isroil vazirlar mahkamasi tomonidan rasman qabul qilingan[179]. Oʻsha yilning dekabr oyida BMT 194-rezolyutsiyani qabul qildi. Unda: „oʻz uylariga qaytishni va qoʻshnilari bilan tinch-totuv yashashni istagan qochqinlarga imkon qadar tezroq ruxsat berilishi va qaytmaslikni tanlagan shaxslarning mol-mulki uchun hamda xalqaro huquq yoki tenglik tamoyillariga muvofiq, hukumatlar yoki mas’ul organlar tomonidan toʻlanishi kerak boʻlgan mol-mulkning yoʻqolishi yoki shikastlanishi uchun tovon toʻlanishi kerak.“ degan qarorga keldi[180][181][182]. Koʻpgina xalqaro hamjamiyat, jumladan, AQSh prezidenti Harry Truman falastinlik qochqinlarni vataniga qaytarish zarurligini taʼkidlaganiga qaramay, Isroil bu tamoyilni qabul qilishdan bosh tortdi[182]. Oʻtgan yillar davomida Isroil doimiy ravishda oʻz pozitsiyasini oʻzgartirishdan bosh tortdi va falastinlik qochqinlarning oʻz yerlarini va musodara qilingan mulklarini qaytarib olishlari va qaytarib olishlariga toʻsqinlik qilish uchun qoʻshimcha qonunlar kiritdi[181][182].

Arab Ligasining 1965-yildagi rezolyutsiyasiga muvofiq, aksariyat arab davlatlari falastinliklarga fuqarolik berishdan bosh tortdilar va bu ularning Falastindagi uylariga qaytish huquqiga tahdid soladi[181][183]. 2012-yilda Misr asosan Gʻazo sektoridan boʻlgan 50 ming falastinlikka fuqarolik berib, bu amaliyotdan chetga chiqdi[183].

Livanda istiqomat qiluvchi falastinliklar asosiy fuqarolik huquqlaridan mahrumdirlar. Ular uy-joy yoki yerga ega boʻlolmaydilar va advokat, muhandis va shifokor boʻlishlari man etiladi.[184].

Din

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Falastinliklarning koʻpchiligi musulmon hisoblanishadi[185]. Ularning katta qismi Islomning sunniy mazhabi tarafdorlari[186], ozchilik esa Ahmadiyadir[187]. Falastinlik nasroniylar 6% ni tashkil qiladi va bir nechta konfessiyalarga mansub, undan keyin esa ancha kichikroq diniy jamoalar, jumladan Darziylar va Samariyaliklar kiradi. Falastinlik yahudiylar — Falastin Ozodlik Tashkiloti (FLO) tomonidan qabul qilingan Falastin Milliy Xartiyasiga koʻra falastinlik deb hisoblangan va ularni bugungi kunda isroilliklar — „sionistlar bosqinining boshlanishigacha Falastinda odatda yashab kelgan yahudiylar“ deb taʼriflagan[188]. Falastinlik yahudiylar Isroil tashkil etilgandan soʻng va ular dastlab butun dunyodagi yahudiy muhojirlardan tashkil topgan Isroil yahudiylari tarkibiga qoʻshilgandan soʻng, bunday oʻziga xoslikdan deyarli butunlay voz kechdilar.

Hozirgi demografiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

PCBS maʼlumotlariga koʻra, 2016 yil holatiga koʻra Falastin hududlarida 4 816 503 nafar falastinlik bor, ulardan 2 935 368 nafari Gʻarbiy Sohilda va 1 881 135 nafari Gʻazo sektorida istiqomat qiladi[149]. Isroil Markaziy Statistika Byurosi maʼlumotlariga koʻra, 2013-yil holatiga koʻra, Isroilda 1 658 000 arab fuqarolari boʻlgan[189]. Har ikki raqamga Sharqiy Quddusdagi falastinliklar kiradi.

2008-yilda Minority Rights Group International Iordaniyadagi falastinliklar sonini taxminan 3 million kishi deb hisoblagan[190]. UNRWA 2015-yil dekabr holatiga koʻra ularning soni 2,1 millionni tashkil qilgan[191].

Jamiyat

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Til

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Falastin arab tili kengroq Levant arab lahjasining kichik guruhidir. VII asrda islomiy fath va Levantni arablashtirishgacha Falastinda, asosan, nasroniy va yahudiy jamoalari orasida soʻzlashadigan asosiy tillar oromiy, yunon va suriy tillari edi[192]. Ayrim hududlarda arab tilida ham soʻzlashgan[193]. Falastin arab tili, levantin lahjasining boshqa oʻzgarishlari kabi, oromiy tilidan leksikada sezilarli taʼsir koʻrsatadi[194].

Taʼlim

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: Falastin davlatida taʼlim

Birlashgan Millatlar Tashkiloti Taraqqiyot Dasturining 2014-yilgi hisobotiga koʻra, Falastinning savodxonlik darajasi 96,3% ni tashkil etdi, bu xalqaro standartlar boʻyicha yuqori hisoblanadi. 15 yoshdan oshgan aholi oʻrtasida gender farqi mavjud boʻlib, ayollarning 5,9 foizi savodsiz deb hisoblanadi, erkaklar esa bu koʻrsatkich 1,6 foizni tashkil etadi[195]. Ayollar oʻrtasidagi savodsizlik 1997-yildagi 20,3 foizdan 2014-yilda 6 foizdan kamroqqa tushdi[195].

  • Falastinlik talabalar va John Kerry
    Falastinlik talabalar va John Kerry
  • Falastinlik oʻquvchi qizlar
    Falastinlik oʻquvchi qizlar

Ayollar va oila

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: Falastindagi ayollar va Falastin oilalari

XIX asr va XX asr boshlarida falastinliklarning bir qancha mashhur oilalari bor edi. Bularga misol, Xolidiylar oilasi, al-Husayniylar oilasi, Nashashibilar oilasi, Tuqon oilasi, Nusaybalar oilasi, Qudva oilasi, Shavish urugʻi, Shurrab oilasi, Al-Zagʻob oilasi, Al-Xalil oilasi, Ridvon sulolasi, Az-Zeytaviy oilasi, Abu Ghosh urugʻi, Barguti oilasi, Dogʻmush urugʻi, Douayhy oilasi, Hilles urugʻi, Jarrar oilasi va Jayyusi oilasi kiradi. Sionistlar bilan turli toʻqnashuvlar boshlanganidan buyon baʼzi jamoalar Falastinni tark etishdi. Ayollarning roli falastinliklar orasida farq qiladi, ham progressiv, ham oʻta konservativ fikrlar mavjud. Negev badaviylari yoki darziylar kabi falastinliklarning boshqa guruhlari siyosiy sabablarga koʻra endi oʻzlarini falastinlik deb bilishlari mumkin emas[196].

Madaniyat

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: Falastin madaniyati

Falastinlik antropolog Ali Kleybo musulmon tarixshunosligini falastinliklarning madaniy oʻziga xosligining boshlanishini VII asrda islom paydo boʻlishiga bogʻlagani uchun tanqid qildi. Bunday tarixnavislikning taʼsirini tasvirlar ekan, shunday yozadi:

Paganizmning kelib chiqishi inkor etiladi. Shunday qilib, tarix davomida Falastinda yashagan xalqlar islom dinini, tilini va madaniyatini qabul qilganliklari sababli, oʻz tarixi va dinlarini diskursiv ravishda bekor qildilar.[197]

Falastin oshxonasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: Falastin oshxonasi

Falastinning turli xil imperiyalar tomonidan hukmronlik qilish tarixi turli madaniy hissalar va almashinuvlardan foydalangan Falastin oshxonasida aks ettirilgan. Umuman olganda, zamonaviy Suriyalik-Falastin taomlari uchta yirik islomiy guruh: arablar, forslar taʼsiridagi arablar va turklar hukmronligi taʼsirida boʻlgan[198]. Suriya va Falastinni zabt etgan arablarning oddiy pazandalik anʼanalari, birinchi navbatda, guruch, qoʻzichoq va qatiq, shuningdek, xurmodan foydalanishga asoslangan edi[199]. Allaqachon oddiy oshxona, islomning qattiqqoʻllik va vazminlik qoidalari tufayli asrlar davomida, Bagʻdodni poytaxt qilib belgilagan Abbosiylar kuchayguniga qadar rivojlanmagan. Bagʻdod tarixan fors tuprogʻida joylashgan va bundan buyon fors madaniyati XIX va XI asrlarda arab madaniyatiga qoʻshilib, imperiyaning markaziy hududlariga tarqaldi[198].

Sanʼat

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Umm al-Fahm san'at galereyasi
Asosiy maqola: Falastin sanʼati

Falastin jamiyatining tuzilishiga oʻxshab, Falastin sanʼati sohasi toʻrtta asosiy geografik markazni qamrab oladi: Gʻarbiy Sohil va Gʻazo sektori, Isroil, arab dunyosidagi Falastin diasporasi va Yevropa, AQSh va boshqa joylarda Falastin diasporasi[200].

Kino
Asosiy maqola: Falastin kinolari

Umuman arab kinosiga nisbatan yosh Falastin kinematografiyasi Yevropa va Isroil tomonidan katta yordam oladi[201]. Falastin filmlari faqat arab tilida emas, baʼzilari ingliz, fransuz yoki ibroniy tillarida yaratilgan[202]. Falastinliklar, Isroil-Falastin mojarosi va boshqa tegishli mavzularda 800 dan ortiq filmlar suratga olingan.

  • Alhambra kinoteatri, Yaffa, 1937-yil. 1947-yil dekabrda bombardimon qilingan.
    Alhambra kinoteatri, Yaffa, 1937-yil. 1947-yil dekabrda bombardimon qilingan.
  • Halhuldagi qishloq aholisi ochiq osmon ostidagi kinoteatrda, 1940-yil.
    Halhuldagi qishloq aholisi ochiq osmon ostidagi kinoteatrda, 1940-yil.
Hunarmandchilik
Asosiy maqola: Falastin hunarmandchiligi

Falastin hududida yuzlab yillar davomida ishlab chiqarilgan turli xil hunarmandchilik buyumlari bugungi kunda ham ishlab chiqarilmoqda. Falastin hunarmandchiligi kashtachilik va toʻquvchilik, kulolchilik, sovunchilik, shishasozlik, zaytun yogʻochi va marvarid oʻymakorligi va boshqalarni oʻz ichiga oladi[203][204].

Adabiyot

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Falastinlik yozuvchi Susan Abulhawa
Asosiy maqola: Falastin adabiyoti

Falastin adabiyoti Arab adabiyotining kengroq janriga kiradi. Arab hamkasblaridan farqli oʻlaroq, Falastin adabiyoti hududiy emas, balki milliy mansublik bilan belgilanadi. Masalan, Misr adabiyoti Misrda ishlab chiqarilgan adabiyotdir. Bu 1948-yilgi Arab-Isroil urushigacha Falastin adabiyoti uchun ham shunday boʻlgan, biroq 1948-yilgi Falastinliklarning chiqishidan soʻng u yashash joyidan qatʼi nazar, „falastinliklar tomonidan yozilgan adabiyot“ga aylandi[205][206].

Zamonaviy Falastin adabiyoti koʻpincha istehzoning kuchayishi va ekzistensial mavzular va oʻziga xoslik muammolarini oʻrganish bilan ajralib turadi[206]. Bosqinga qarshilik, surgun, judolik, vatanga muhabbat, sogʻinch mavzulariga murojaatlar ham koʻp uchraydi[207]. Salma Khadra Jayyusi va romanchi Liana Badr kabi yozuvchilar taʼkidlaganidek, Falastin adabiyoti shiddatli siyosiy boʻlishi mumkin, ular Falastinning „jamoaviy oʻziga xosligi“ va ularning kurashining „adolatli ishi“ ni ifodalash zarurligini eslatib oʻtganlar[208]. Jumladan, shoir Mourid Barghouti „sheʼr davlat xizmatchisi emas, askar ham emas, u hech kimning ishida emas“, deb tez-tez taʼkidlagan[208]. Rula Jebrealning „Miral“ romani Hind al-Husseinining 1948-yildagi Arab-Isroil urushi, Deyr Yasin qirgʻiniva Isroil davlati barpo etilgandan soʻng Quddusda yetimlik uyi barpo etish harakati haqida hikoya qiladi[209][210].

1967-yildan beri koʻpchilik tanqidchilar geografik joylashuviga koʻra erkin boʻlingan Falastin adabiyotining uchta „tarmoqlari“ mavjudligini nazariya qildilar: 1) Isroilning ichidan, 2) bosib olingan hududlardan, 3) Yaqin Sharqdagi Falastin diasporasidan[211].

Musiqa

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: Falastin musiqasi
Quddusdagi Kemancha ijrochisi, 1859-yil[212]

Falastin musiqasi butun arab dunyosida yaxshi tanilgan[213].1948-yildan soʻng, davlatchilik orzulari va kuchayib borayotgan millatchilik tuygʻulari bilan bogʻliq boʻlgan oʻziga xos Falastin mavzulari bilan yangi ijrochilar toʻlqini paydo boʻldi. Zajal va ataabadan tashqari, anʼanaviy Falastin qoʻshiqlariga quyidagilar kiradi: Bein Al-dawai, Al-Rozana, Zarif — Al-Toul va Al-Maijana, Dal’ona, Sahja/Saamir, Zaghareet. Oʻttiz yil davomida Falastin milliy musiqa va raqs truppasi (El Funoun) va Mohsen Subhi Mish’al (1986), Marj Ibn 'Amer (1989) va Zagharee (1997) kabi anʼanaviy toʻy qoʻshiqlarini qayta talqin qildilar va qayta tartibga solishdi[214] . Ataaba — xalq qoʻshiqchiligining toʻrt misradan iborat boʻlib, maʼlum bir shakl va oʻlchovga amal qilgan shakli. Ataabaning ajralib turadigan xususiyati shundaki, dastlabki uchta misra uch xil maʼnoni anglatuvchi bir xil soʻz bilan tugaydi, toʻrtinchi misra esa xulosa vazifasini bajaradi. Odatda undan keyin dalouna keladi.

Raqs

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dabke — Levantin arab xalq raqsi uslubi, uning mahalliy falastincha versiyalari 1967-yildan keyin Falastin millatchiligi tomonidan oʻzlashtirildi, bir olimning fikriga koʻra, qadimgi Kanʼonliklarning tugʻilish marosimlariga borib taqalishi mumkin boʻlgan ildizlarga ega[215]. Bu raqsga oʻxshash sinxron sakrash, shtamplash va harakat bilan belgilanadi. Bir versiyani erkaklar, boshqasini ayollar bajaradi.

  • Erkaklar tomonidan ijro etilayotgan Falastin Dabke xalq raqsi.
    Erkaklar tomonidan ijro etilayotgan Falastin Dabke xalq raqsi.
  • An'anaviy tarzda raqsga tushayotgan Falastinlik ayollar, Baytlahm taxminan 1936-yil.
    An'anaviy tarzda raqsga tushayotgan Falastinlik ayollar, Baytlahm taxminan 1936-yil.

Sport

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: Falastin sporti

Garchi sport inshootlari 1948-yilda Falastin quvib chiqarilishidan oldin mavjud boʻlgan boʻlsa-da, keyinchalik koʻplab muassasalar yopildi. Bugungi kunda Gʻazo va Ramalloh kabi sport markazlari mavjud, ammo harakatlanish qiyinligi va sayohat cheklovlari koʻpchilik falastinliklarning xalqaro miqyosda oʻzlarining toʻliq potentsiallari bilan raqobatlasha olmasligini anglatadi. Biroq, Falastin sport maʼmurlari, diasporadagi falastinliklar diplomatik va xavfsizlik vaziyati yaxshilanganidan keyin Falastin uchun raqobat qilish huquqiga ega boʻlishlarini taʼkidladilar.

  • Marko Zaror - kelib chiqishi falastinlik boʻlgan chililik jang sanʼati ustasi.
    Marko Zaror - kelib chiqishi falastinlik boʻlgan chililik jang sanʼati ustasi.
  • Nicolás Massú - kelib chiqishi falastinlik boʻlgan chililik tennischi.
    Nicolás Massú - kelib chiqishi falastinlik boʻlgan chililik tennischi.
  • Roberto Bishara - kelib chiqishi falastinlik boʻlgan futbolchi.
    Roberto Bishara - kelib chiqishi falastinlik boʻlgan futbolchi.

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 „Palestinian Central Bureau of Statistics (PCBS) Presents the Conditions of Palestinian Populations on the Occasion of the International Population Day, 11/07/2022“ (Wayback Machine saytida 27 November 2023 sanasida arxivlangan), Palestinian Central Bureau of Statistics (PCBS) 7 July 2022
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „Where We Work UNRWA“. UNRWA. 2023-yil 7-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr.
  3. ↑ 'PCBS reports Palestinian population growth to 4.81 million,' (Wayback Machine saytida 13 July 2016 sanasida arxivlangan) Ma'an News Agency 11 July 2016.
  4. ↑ 'The World Fact Book (Wayback Machine saytida 22 July 2021 sanasida arxivlangan) CIA July 2015.
  5. ↑ „Palestinian Central Bureau of Statistics (PCBS) Press Release“. 2017-yil 10-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr.
  6. ↑ „Israel’s population approaches 9.7 million as 2022 comes to an end“ (Wayback Machine saytida 2 June 2023 sanasida arxivlangan), The Times of Israel 10 December 2022
  7. ↑ 7,0 7,1 „La Ventana – Littin: "Quiero que esta película sea una contribución a la paz"“. Laventana.casa.cult.cu. 2009-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 17-fevral.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 „The Arab, Palestinian people group is reported in 25 countries“. Joshua Project. 2016-yil 18-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 26-iyun.
  9. ↑ „Palestinians Living in UAE Uncertain Over Peace Deal With Israel“. The Media Line (2020-yil 16-avgust). 2023-yil 24-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr.
  10. ↑ „Lebanon conducts first-ever census of Palestinian refugees“ (2017-yil 21-dekabr). 2017-yil 24-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr.
  11. ↑ Jorge Alberto Amaya, Los Árabes y Palestinos en Honduras: su establecimiento e impacto en la sociedad hondureña contemporánea:1900-2009 (Wayback Machine saytida 18 August 2016 sanasida arxivlangan) 23 July 2015.'En suma, los árabes y palestinos, arribados al país a finales del siglo XIX, dominan hoy en día la economía del país, y cada vez están emergiendo como actores importantes de la clase política hondureña y forman, después de Chile, la mayor concentración de descendientes de palestinos en América Latina, con entre 150,000 y 200,000 personas.'
  12. ↑ „Inside Berlin's famous Palestinian neighbourhood“. Middle East Eye. 2023-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr.
  13. ↑ „Palestinians Open Kuwaiti Embassy“. Al Monitor (2013-yil 23-may). 2013-yil 22-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 23-may.
  14. ↑ „El Salvador's Palestinian connection“ (2006-yil 26-fevral). 2023-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr.
  15. ↑ „test0.com“. 2009-yil 23-martda asl nusxadan arxivlangan.
  16. ↑ „Factsheet: Palestinian Refugees in Iraq“. 2009-yil 20-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 16-iyun.
  17. ↑ „Ethnic Origin (247), Single and Multiple Ethnic Origin Responses (3) and Sex (3) for the Population of Canada, Provinces, Territories, Census Metropolitan Areas and Census Agg..“. 2.statcan.ca. 2020-yil 12-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 22-aprel.
  18. ↑ „The Palestinian Diaspora in Europe“. 2013-yil 24-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 22-iyun.
  19. ↑ „Did you know that ... Palestinians in the Netherlands – Palestine Link“. 2018-yil 4-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 4-noyabr.
  20. ↑ „Handing on the key“. 2012-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 21-may.
  21. ↑ „Australians' Ancestries“. 2019-yil 11-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr.
  22. ↑ Miguel Benito. „Palestinier“. 2013-yil 29-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  23. ↑ „2013 UNHCR country operations profile – Algeria“. United Nations High Commissioner for Refugees (2013). 2020-yil 21-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 22-dekabr.
  24. ↑ Mor, M., Reiterer, F. V., & Winkler, W. (2010). Samaritans: Past and present: Current studies. Berlin: De Gruyter. p. 217.
  25. ↑ Miller, Elhanan „Clinging to ancient traditions, the last Samaritans keep the faith“. The Times of Israel (2013-yil 26-aprel). 2020-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-fevral.
  26. ↑ Chapter 1: Religious Affiliation (Wayback Machine saytida 21 May 2020 sanasida arxivlangan) retrieved 4 September 2013
  27. ↑ Hajjej, Abdelhafidh; Almawi, Wassim Y.; Arnaiz-Villena, Antonio; Hattab, Lasmar; Hmida, Slama (9 March 2018). "The genetic heterogeneity of Arab populations as inferred from HLA genes" (en). PLOS ONE 13 (3): e0192269. doi:10.1371/journal.pone.0192269. ISSN 1932-6203. PMID 29522542. PMC 5844529. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5844529. 
  28. ↑ Wittes, Tamara Cofman. 2005. How Israelis and Palestinians Negotiate: A Cross-cultural Analysis (Wayback Machine saytida 29 November 2023 sanasida arxivlangan). US Institute of Peace Press. p. 5. „But given that the groups we are concerned with (Israelis and Palestinians) are ethnonational groups, their political cultures are heavily shaped by their ethnonational identities.“
  29. ↑ Jabareen, Hassan. 2002. „The Future of Arab Citizenship in Israel:Jewish-Zionist Time in as Place with No Palestinian memory.“ In Challenging Ethnic Citizenship: German and Israeli Perspectives on Immigration (Wayback Machine saytida 29 November 2023 sanasida arxivlangan), edited by D. Levy and Y. Weiss. Berghahn Books. p. 214. „This blurring has led to a situation in which characteristics of the State of Israel are presented as characteristics of a nation-state, even though (de facto) it is a binational state, and Palestinian citizens are presented as an ethnic minority group although they are a homeland majority.“
  30. ↑ Hussain, Mir Zohair, and Stephan Shumock. 2006. „Ethnonationalism: A Concise Overview“ (Wayback Machine saytida 29 November 2023 sanasida arxivlangan). In Perspectives on Contemporary Ethnic Conflict: Primal Violence Or the Politics of Conviction, edited by S. C. Saha. Lexington Books. pp. 269ff, 284: „The Palestinians…are an ethnic minority in their country of residence.“
  31. ↑ Nasser, Riad. 2013. Palestinian Identity in Jordan and Israel: The Necessary 'Others' in the Making of a Nation (Wayback Machine saytida 29 November 2023 sanasida arxivlangan). Routledge: „What is noteworthy here is the use of a general category 'Arabs', instead of a more specific one of 'Palestinians.' By turning to a general category, the particularity of Palestinians, among other ethnic and national groups, is erased and in its place Jordanian identity is implanted.“
  32. ↑ Haklai, Oded. Palestinian Ethnonationalism in Israel (en). University of Pennsylvania Press, 2011-06-15. ISBN 978-0-8122-0439-1. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr. „...throughout the 1990s and 2000s a growing number of PAI political organizations have been increasingly promoting Palestinian consciousness, advancing ethnonationalist objectives, and demanding recognition of collective group rights.“ 
  33. ↑ Abu-Rayya, Hisham Motkal; Abu-Rayya, Maram Hussien (2009). "Acculturation, religious identity, and psychological well-being among Palestinians in Israel". International Journal of Intercultural Relations 33 (4): 325–331. doi:10.1016/j.ijintrel.2009.05.006. 
  34. ↑ Moilanen-Miller, Heather. "The Construction of Identity through Tradition: Palestinians in the Detroit Metro Area". International Journal of Interdisciplinary Social Science: 143–150. Archived from the original on 2017-10-10. https://web.archive.org/web/20171010092821/http://www.iji.cgpublisher.com/product/pub.88/prod.823. Qaraldi: 2 December 2015. Falastinliklar]]
  35. ↑ „Palestine Nationalism: A. Search for Roots“ (en-US). The New York Times (1978-yil 19-fevral). 2023-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 23-sentyabr. „The Palestinians are an Arab people, largely Moslem but with important numbers of Christians, who live in, once lived in, or trace their descent through parents or grandparents to the land once known as Palestine, which came under a British mandate in 1922 and now is the land of Israel, the West Bank of the Jordan and the Gaza Strip.“.
  36. ↑ Yakobson, Alexander; Rubinstein, Amnon. Israel and the Family of Nations: The Jewish Nation-state and Human Rights (en). Taylor & Francis, 2009 — 179-bet. ISBN 978-0-415-46441-3. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr. „Of course, the notion that the Palestinians are an Arab people, an integral part of the Arab world ('the Arab nation'), is wholly legitimate and natural, given the history and culture of the people in question.“ 
  37. ↑ Wilmer, Franke. Breaking Cycles of Violence in Israel and Palestine: Empathy and Peacemaking in the Middle East (en). Rowman & Littlefield, 15 January 2021 — 14-bet. ISBN 978-1-7936-2352-2. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr. „People know who they are, where they live, and where their families have lived for centuries or millennia“ 
  38. ↑ Dowty, Alan. Israel/Palestine. London, UK: Polity, 2008 — 221-bet. ISBN 978-0-7456-4243-7. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr. „Palestinians are the descendants of all the indigenous peoples who lived in Palestine over the centuries; since the seventh century, they have been predominantly Muslim in religion and almost completely Arab in language and culture.“ 
  39. ↑ Abu-Libdeh, Bassam, Peter D. Turnpenny, and Ahmed Teebi. 2012. „Genetic Disease in Palestine and Palestinians“. Pp. 700-11 in Genomics and Health in the Developing World, edited by D. Kumar. Oxford University Press. p. 700: „Palestinians are an indigenous people who either live in, or originate from, historical Palestine…. Although the Muslims guaranteed security and allowed religious freedom to all inhabitants of the region, the majority converted to Islam and adopted Arab culture.“
  40. ↑ Khalidi, Rashid Ismail, et al. [1999] 2020. „Palestine § From the Arab Conquest to 1900“ (Wayback Machine saytida 30 October 2023 sanasida arxivlangan). Encyclopædia Britannica. „The process of Arabization and Islamization was gaining momentum there. It was one of the mainstays of Umayyad power and was important in their struggle against both Iraq and the Arabian Peninsula…. Conversions arising from convenience as well as conviction then increased. These conversions to Islam, together with a steady tribal inflow from the desert, changed the religious character of Palestineʼs inhabitants. The predominantly Christian population gradually became predominantly Muslim and Arabic-speaking. At the same time, during the early years of Muslim control of the city, a small permanent Jewish population returned to Jerusalem after a 500-year absence.“
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 "Palestine". Encyclopædia Britannica. 2007. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/439645/Palestine/45075/The-term-Palestinian. "The Arabs of Palestine began widely using the term Palestinian starting in the pre–World War I period to indicate the nationalist concept of a Palestinian people. But after 1948—and even more so after 1967—for Palestinians themselves the term came to signify not only a place of origin but also, more importantly, a sense of a shared past and future in the form of a Palestinian state." <!--->
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 Bernard Lewis. Semites and Anti-Semites, An Inquiry into Conflict and Prejudice. W.W. Norton and Company, 1999 — 169-bet. ISBN 978-0-393-31839-5. 
  43. ↑ Parkes, James. [1949] 1970. Whose Land? A History of the Peoples of Palestine (rev. ed.) Penguin. pp. 209-10: „the word 'Arab' needs to be used with care. It is applicable to the Bedouin and to a section of the urban and effendi classes; it is inappropriate as a description of the rural mass of the population, the fellaheen. The whole population spoke Arabic, usually corrupted by dialects bearing traces of words of other origin, but it was only the Bedouin who habitually thought of themselves as Arabs. Western travelers from the sixteenth century onwards make the same distinction, and the word 'Arab' almost always refers to them exclusively…. Gradually it was realized that there remained a substantial stratum of the pre-Israelite peasantry, and that the oldest element among the peasants were not 'Arabs' in the sense of having entered the country with or after the conquerors of the seventh century, had been there already when the Arabs came.“
  44. ↑ ; Carol R. Ember; Ian A. SkoggardEncyclopedia of Diasporas: Immigrant and Refugee Cultures Around the World. Springer, 2005 — 234–-bet. ISBN 978-0-306-48321-9. Qaraldi: 2013-yil 2-may. 
  45. ↑ 45,0 45,1 Alan Dowty, Critical issues in Israeli society, Greenwood (2004), p. 110
  46. ↑ Kathleen Christison, Perceptions of Palestine: Their Influence on U. S. Middle East Policy, University of California Press, 2001 p.32.
  47. ↑ Alfred J. Andrea, James H. Overfield, The Human Record: Sources of Global History, Volume II: Since 1500, Cengage Learning, 2011 7th.ed. op,437.
  48. ↑ Rashid Khalidi, pp.24-26
  49. ↑ Paul Scham, Walid Salem, Benjamin Pogrund (eds.), Shared Histories: A Palestinian-Israeli Dialogue (Wayback Machine saytida 29 November 2023 sanasida arxivlangan), Left Coast Press, 2005 pp.69-73.
  50. ↑ 50,0 50,1 Likhovski, Assaf. Law and identity in mandate Palestine. The University of North Carolina Press, 2006 — 174-bet. ISBN 978-0-8078-3017-8. 
  51. ↑ Gelvin, James L.. The Israel-Palestine Conflict: One Hundred Years of War. Cambridge University Press, 13 January 2014 — 93-bet. ISBN 978-1-107-47077-4. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr. „Palestinian nationalism emerged during the interwar period in response to Zionist immigration and settlement. The fact that Palestinian nationalism developed later than Zionism and indeed in response to it does not in any way diminish the legitimacy of Palestinian nationalism or make it less valid than Zionism. All nationalisms arise in opposition to some "other". Why else would there be the need to specify who you are? And all nationalisms are defined by what they oppose. As we have seen, Zionism itself arose in reaction to anti-Semitic and exclusionary nationalist movements in Europe. It would be perverse to judge Zionism as somehow less valid than European anti-Semitism or those nationalisms. . . Furthermore, Zionism itself was also defined by its opposition to the indigenous Palestinian inhabitants of the region. Both the "conquest of land" and the "conquest of labor" slogans that became central to the dominant strain of Zionism in the Yishuv originated as a result of the Zionist confrontation with the Palestinian "other".“ 
  52. ↑ 52,0 52,1 52,2 Rashid Khalidi, Palestinian Identity: The Construction of Modern National Consciousness (Wayback Machine saytida 29 November 2023 sanasida arxivlangan), New York: Columbia University Press, 2010, p. 18.
  53. ↑ Harold M. Cubert. The PFLP's Changing Role in the Middle East. Routledge, 3 June 2014 — 36-bet. ISBN 978-1-135-22022-8. Qaraldi: 2023-yil 31-dekabr. „That year, Al-Karmil was founded in Haifa 'with the purpose of opposing Zionist colonization...' and in 1911, Falastin began publication, referring to its readers, for the first time, as 'Palestinians'.“ 
  54. ↑ With the exception of Bks. 1, 105; 3.91.1, and 4.39, 2.
  55. ↑ Herodotus describes its scope in the Fifth Satrapy of the Persians as follows: „From the town of Posidium, […] on the border between Cilicia and Syria, as far as Egypt — omitting Arabian territory, which was free of tax, came 350 talents. This province contains the whole of Phoenicia and that part of Syria which is called Palestine, and Cyprus. This is the fifth Satrapy.“ (from Herodotus Book 3, 8th logos).[1] (Wayback Machine saytida 29 June 2011 sanasida arxivlangan)
  56. ↑ Cohen, 2006, p. 36.
  57. ↑ Herodotus, The Histories, Bks. 2:104 (Φοἰνικες δἐ καὶ Σὐριοι οἱ ἑν τᾔ Παλαιστἰνῃ, „Phoinikes de kaì Surioi oi en té Palaistinē“); 3:5; 7:89.
  58. ↑ Kasher, 1990, p. 15.
  59. ↑ David Asheri, A Commentary on Herodotus, Books 1-4, Oxford University Press, 2007 p.402: „'the Syrians called Palestinians', at the time of Herodotus were a mixture of Phoenicians, Philistines, Arabs, Egyptians, and perhaps also other peoples. . . Perhaps the circumcised 'Syrians called Palestinians' are the Arabs and Egyptians of the Sinai coast; at the time of Herodotus there were few Jews in the coastal area.“
  60. ↑ pwlɜsɜtj. John Strange, Caphtor/Keftiu: a new investigation, Brill, 1980 p. 159.
  61. ↑ Killebrew, Ann E. (2013), „The Philistines and Other "Sea Peoples" in Text and Archaeology“, Society of Biblical Literature Archaeology and biblical studies, Society of Biblical Lit, 15-jild, 2-bet, ISBN 9781589837218, 29 November 2023da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 29 November 2023. Quote: "First coined in 1881 by the French Egyptologist G. Maspero (1896), the somewhat misleading term „Sea Peoples“ encompasses the ethnonyms Lukka, Sherden, Shekelesh, Teresh, Eqwesh, Denyen, Sikil / Tjekker, Weshesh, and Peleset (Philistines). [Footnote: The modern term „Sea Peoples“ refers to peoples that appear in several New Kingdom Egyptian texts as originating from „islands“ (tables 1-2; Adams and Cohen, this volume; see, e.g., Drews 1993, 57 for a summary). The use of quotation marks in association with the term „Sea Peoples“ in our title is intended to draw attention to the problematic nature of this commonly used term. It is noteworthy that the designation „of the sea“ appears only in relation to the Sherden, Shekelesh, and Eqwesh. Subsequently, this term was applied somewhat indiscriminately to several additional ethnonyms, including the Philistines, who are portrayed in their earliest appearance as invaders from the north during the reigns of Merenptah and Ramesses Ill (see, e.g., Sandars 1978; Redford 1992, 243, n. 14; for a recent review of the primary and secondary literature, see Woudhuizen 2006). Hencefore the term Sea Peoples will appear without quotation marks.]
  62. ↑ The End of the Bronze Age: Changes in Warfare and the Catastrophe Ca. 1200 B. C., Robert Drews, p48-61 (Wayback Machine saytida 29 November 2023 sanasida arxivlangan) Quote: "The thesis that a great „migration of the Sea Peoples“ occurred ca. 1200 B. C. is supposedly based on Egyptian inscriptions, one from the reign of Merneptah and another from the reign of Ramesses III. Yet in the inscriptions themselves such a migration nowhere appears. After reviewing what the Egyptian texts have to say about 'the sea peoples', one Egyptologist (Wolfgang Helck) recently remarked that although some things are unclear, "eins ist aber sicher: Nach den ägyptischen Texten haben wir es nicht mit einer „Völkerwanderung“ zu tun." („one thing is clear: according to the Egyptian texts, we are not dealing here with a 'Völkerwanderung' [migration of peoples as in 4th-6th-century Europe].“) Thus the migration hypothesis is based not on the inscriptions themselves but on their interpretation."
  63. ↑ Seymour Gitin, 'Philistines in the Book of Kings,' in André Lemaire, Baruch Halpern, Matthew Joel Adams (eds.) The Books of Kings: Sources, Composition, Historiography and Reception (Wayback Machine saytida 29 November 2023 sanasida arxivlangan), BRILL, 2010 pp.301-363, for the Neo-Assyrian sources p.312: Soʻnggi filistlar davri (II temir davri)dagi toʻrtta shahar davlati: „Amqarrūna“ (Ekron), „Asdūdu“ (Ashdod), „Hazat“ (Gʻazo) va Isqaluna (Ashkelon), sobiq beshinchi poytaxti Gat bu oxirgi bosqichda tashlab ketilgan.
  64. ↑ Strange 1980 p.159.
  65. ↑ 65,0 65,1 H. H. Ben-Sasson, A History of the Jewish People, Harvard University Press, 1976, ISBN 0-674-39731-2, page 334: „In an effort to wipe out all memory of the bond between the Jews and the land, Hadrian changed the name of the province from Judaea to Syria-Palestina, a name that became common in non-Jewish literature.“
  66. ↑ Ariel Lewin. The archaeology of Ancient Judea and Palestine. Getty Publications, 2005 p. 33. „It seems clear that by choosing a seemingly neutral name — one juxtaposing that of a neighboring province with the revived name of an ancient geographical entity (Palestine), already known from the writings of Herodotus — Hadrian was intending to suppress any connection between the Jewish people and that land.“ ISBN 0-89236-800-4
  67. ↑ Feldman 1990, s. 19: „While it is true that there is no evidence as to precisely who changed the name of Judaea to Palestine and precisely when this was done, circumstantial evidence would seem to point to Hadrian himself, since he is, it would seem, responsible for a number of decrees that sought to crush the national and religious spirit of thejews, whether these decrees were responsible for the uprising or were the result of it. In the first place, he refounded Jerusalem as a Graeco-Roman city under the name of Aelia Capitolina. He also erected on the site of the Temple another temple to Zeus.“
  68. ↑ Jacobson 2001, s. 44-45: "Hadrian officially renamed Judea Syria Palaestina after his Roman armies suppressed the Bar-Kokhba Revolt (the Second Jewish Revolt) in 135 C.E.; this is commonly viewed as a move intended to sever the connection of the Jews to their historical homeland. However, that Jewish writers such as Philo, in particular, and Josephus, who flourished while Judea was still formally in existence, used the name Palestine for the Land of Israel in their Greek works, suggests that this interpretation of history is mistaken. Hadrian's choice of Syria Palaestina may be more correctly seen as a rationalization of the name of the new province, in accordance with its area being far larger than geographical Judea. Indeed, Syria Palaestina had an ancient pedigree that was intimately linked with the area of greater Israel."
  69. ↑ Jacobson 2001, s. 44–45:"Hadrian officially renamed Judea Syria Palaestina after his Roman armies suppressed the Bar-Kokhba Revolt (the Second Jewish Revolt) in 135 C.E.; this is commonly viewed as a move intended to sever the connection of the Jews to their historical homeland. However, that Jewish writers such as Philo, in particular, and Josephus, who flourished while Judea was still formally in existence, used the name Palestine for the Land of Israel in their Greek works, suggests that this interpretation of history is mistaken. Hadrian's choice of Syria Palaestina may be more correctly seen as a rationalization of the name of the new province, in accordance with its area being far larger than geographical Judea. Indeed, Syria Palaestina had an ancient pedigree that was intimately linked with the area of greater Israel."
  70. ↑ Cohen, 2006, p. 37.
  71. ↑ Feldman 1996, s. 553.
  72. ↑ Kish, 1978, p. 200.
  73. ↑ „The Origins of the term "Palestinian" ("Filasṭīnī") in late Ottoman Palestine, 1898–1914“. Emmanuel Beshka. Academia Letters (2021). 2023-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr.
  74. ↑ „Palestine Facts“. PASSIA: Palestinian Academic Society for the Study of International Affairs. 2013-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  75. ↑ Government of the United Kingdom. „Report by His Majesty's Government in the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland to the Council of the League of Nations on the Administration of Palestine and Trans-Jordan for the Year 1930“. League of Nations (1930-yil 31-dekabr). 2007-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 29-may.
  76. ↑ Nazmi Al-Ju'beh. Palestinian Identity and Cultural Heritage, Contemporain publications. Presses de l’Ifpo, 26 May 2009 — 205–231-bet. ISBN 978-2-35159-265-6. Qaraldi: 2023-yil 14-oktyabr. 
  77. ↑ Mark, Joshua J. „Palestine“ (en). World History Encyclopedia. 2022-yil 27-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 3-yanvar.
  78. ↑ „Jews and Arabs Share Genetic Link to Ancient Canaanites, Study Finds“.
  79. ↑ „Study finds ancient Canaanites genetically linked to modern populations“. Tel Aviv University (2020-yil 1-iyun). 2023-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 24-oktyabr.
  80. ↑ John Day, [In Search of Pre-Exilic Israel,] Bloomsbury Publishing, 2005 pp. 47.5, p. 48: 'In this sense, the emergence of ancient Israel is viewed not as the cause of the demise of Canaanite culture but as its upshotʼ.
  81. ↑ ubb, 1998. pp. 13-14
  82. ↑ Mark Smith in „The Early History of God: Yahweh and Other Deities of Ancient Israel“ states „Despite the long regnant model that the Canaanites and Israelites were people of fundamentally different culture, archaeological data now casts doubt on this view. The material culture of the region exhibits numerous common points between Israelites and Canaanites in the Iron I period (c. 1200-1000 BCE). The record would suggest that the Israelite culture largely overlapped with and derived from Canaanite culture… In short, Israelite culture was largely Canaanite in nature. Given the information available, one cannot maintain a radical cultural separation between Canaanites and Israelites for the Iron I period.“ (pp. 6-7). Smith, Mark (2002) „The Early History of God: Yahweh and Other Deities of Ancient Israel“ (Eerdmanʼs)
  83. ↑ Hopkins, David C.. The Highlands of Canaan: Agricultural Life in the Early Iron Age (en). Almond, 1985 — 22-bet. ISBN 978-0-907459-39-2. 
  84. ↑ Barbati, Gabriele „Caught Between Two Votes: The Samaritans And The Israeli Election“ (en-US). International Business Times (2013-yil 21-yanvar). Qaraldi: 2023-yil 25-dekabr.
  85. ↑ DellaPergola, Sergio (2001). "Some Fundamentals of Jewish Demographic History". Papers in Jewish Demography (The Hebrew University, Jerusalem): 11–33. "The emergence of a second Jewish population peak can be posited toward the time of the construction of the Second Temple in Jerusalem during the Hasmonean period (3rd-2nd century B.C.E.). This new peak, variously estimated, and here cautiously put at around 4.5 million people during the first century B.C.E.," 
  86. ↑ „Palestine - Roman Rule, Jewish Revolts, Crusades | Britannica“ (en). www.britannica.com. Qaraldi: 2023-yil 25-dekabr.
  87. ↑ Edward Kessler. An Introduction to Jewish-Christian Relations. Cambridge University Press, 2010 — 72-bet. ISBN 978-0-521-70562-2. 
  88. ↑ Denova, Rebecca „Christianity“ (en). World History Encyclopedia. 2023-yil 31-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 3-yanvar.
  89. ↑ David Goodblatt „The Political and Social History of the Jewish Community in the Land of Israel, c. 235–638“, . The Cambridge History of Judaism Steven Katz: , 2006 — 404–430-bet. ISBN 978-0-521-77248-8. „Few would disagree that, in the century and a half before our period begins, the Jewish population of Judah () suffered a serious blow from which it never recovered. The destruction of the Jewish metropolis of Jerusalem and its environs and the eventual refounding of the city... had lasting repercussions. [...] However, in other parts of Palestine the Jewish population remained strong [...] What does seem clear is a different kind of change. Immigration of Christians and the conversion of pagans, Samaritans and Jews eventually produced a Christian majority“ 
  90. ↑ 90,0 90,1 Ehrlich, Michael. The Islamization of the Holy Land, 634–1800. Leeds, UK: Arc Humanities Press, 2022 — 3–4-bet. ISBN 978-1-64189-222-3. OCLC 1302180905. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr. „Samaritan rebellions during the fifth and sixth centuries were crushed by the Byzantines and as a result, the main Samaritan communities began to decline. Similarly, the Jewish community strove to recover from the catastrophic results of the Bar Kokhva revolt (132–135 ce). During the Late Roman and Byzantine periods, many Jews emigrated to thriving centres in the diaspora, especially Iraq, whereas some converted to Christianity and others continued to live in the Holy Land, especially in Galilee and the coastal plain. [...] Accordingly, most of the Muslims who participated in the conquest of the Holy Land did not settle there, but continued on to further destinations. For most of the Muslims who settled in the Holy Land were either Arabs who immigrated before the Muslim conquest and then converted to Islam, or Muslims who immigrated after the Holy Land's conquest. [...] Consequently, many local Christians converted to Islam. Thus, almost twelve centuries later, when the army led by Napoleon Bonaparte arrived in the Holy Land, most of the local population was Muslim. [...] The Holy Land's transformation from an area populated mainly by Christians into a region whose population was predominantly Muslim was the result of two processes: immigration and conversion“ 
  91. ↑ Bar, Doron (2003). "The Christianisation of Rural Palestine during Late Antiquity". The Journal of Ecclesiastical History 54 (3): 401–421. doi:10.1017/s0022046903007309. ISSN 0022-0469. http://dx.doi.org/10.1017/s0022046903007309. Qaraldi: 29 November 2023. "The dominant view of the history of Palestine during the Byzantine period links the early phases of the consecration of the land during the fourth century and the substantial external financial investment that accompanied the building of churches on holy sites on the one hand with the Christianisation of the population on the other. Churches were erected primarily at the holy sites, 12 while at the same time Palestine's position and unique status as the Christian 'Holy Land' became more firmly rooted. All this, coupled with immigration and conversion, allegedly meant that the Christianisation of Palestine took place much more rapidly than that of other areas of the Roman empire, brought in its wake the annihilation of the pagan cults and meant that by the middle of the fifth century there was a clear Christian majority." Falastinliklar]]
  92. ↑ 92,0 92,1 Grossman, David. Distribution and Population Density During the Late Ottoman and Early Mandate Periods, 9781315128825, New York: Routledge, 2017 — 44–52-bet. DOI:10.4324/9781315128825. ISBN 9781315128825. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr. „They came from Circassia and Chechnya, and were refugees from territories annexed by Russia in 1864, and the Bosnian Muslims, whose province was lost to Serbia in 1878. Belonging to this category were the Algerians (Mughrabis), who arrived in Syria and Palestine in several waves after 1850 in the wake of France's conquest of their country and the waves of Egyptian migration to Palestine and Syria during the rule of Muhammad Ali and his son, Ibrahim Pasha. [...] In most cases the Egyptian army dropouts and the other Egyptian settlers preferred to settle in existing localities, rather than to establish new villages. In the southern coastal plain and Ramla zones there were at least nineteen villages which had families of Egyptian origin, and in the northern part of Samaria, including the ‘Ara Valley, there are a number of villages with substantial population of Egyptian stock.“ 
  93. ↑ 93,0 93,1 Frantzman, Seth J.; Kark, Ruth (16 April 2013). "The Muslim Settlement of Late Ottoman and Mandatory Palestine: Comparison with Jewish Settlement Patterns". Digest of Middle East Studies 22 (1): 77. doi:10.1111/j.1949-3606.2012.00172.x. ISSN 1060-4367. http://dx.doi.org/10.1111/j.1949-3606.2012.00172.x. Qaraldi: 29 November 2023. "Some of these Muslims were Egyptian and Algerian immigrants who came to Palestine in the first half of the nineteenth century from foreign lands. There were also Algerians, Bosnians, and Circassians, who came in the second half of the nineteenth century, but most were from within the borders of Palestine." Falastinliklar]]
  94. ↑ Gil, Moshe. A History of Palestine, 634–1099. Cambridge: Cambridge University Press, 1997. ISBN 0-521-59984-9. OCLC 59601193. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr. 
  95. ↑ Broshi, Magen (1979). "The Population of Western Palestine in the Roman-Byzantine Period". Bulletin of the American Schools of Oriental Research 236 (236): 1–10. doi:10.2307/1356664. ISSN 0003-097X. http://dx.doi.org/10.2307/1356664. Qaraldi: 29 November 2023. Falastinliklar]]
  96. ↑ Broshi, M., & Finkelstein, I. (1992). „The Population of Palestine in Iron Age II“ (Wayback Machine saytida 5 March 2023 sanasida arxivlangan). Bulletin of the American Schools of Oriental Research, 287(1), 47-60.
  97. ↑ 97,0 97,1 Levy-Rubin, Milka (2000). "New Evidence Relating to the Process of Islamization in Palestine in the Early Muslim Period: The Case of Samaria". Journal of the Economic and Social History of the Orient 43 (3): 257–276. doi:10.1163/156852000511303. ISSN 0022-4995. https://www.jstor.org/stable/3632444. Qaraldi: 29 November 2023. Falastinliklar]]
  98. ↑ Ellenblum, Ronnie. Frankish Rural Settlement in the Latin Kingdom of Jerusalem.. Cambridge University Press, 2010. ISBN 978-0-511-58534-0. OCLC 958547332. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr. „From the data given above it can be concluded that the Muslim population of Central Samaria, during the early Muslim period, was not an autochthonous population which had converted to Christianity. They arrived there either by way of migration or as a result of a process of sedentarization of the nomads who had filled the vacuum created by the departing Samaritans at the end of the Byzantine period [...] To sum up: in the only rural region in Palestine in which, according to all the written and archeological sources, the process of Islamization was completed already in the twelfth century, there occurred events consistent with the model propounded by Levtzion and Vryonis: the region was abandoned by its original sedentary population and the subsequent vacuum was apparently filled by nomads who, at a later stage, gradually became sedentarized“ 
  99. ↑ Chris Wickham, Framing the Early Middle Ages; Europe and the Mediterranean, 400-900 (Wayback Machine saytida 29 November 2023 sanasida arxivlangan), Oxford University press 2005. p. 130. „In Syria and Palestine, where there were already Arabs before the conquest, settlement was also permitted in the old urban centres and elsewhere, presumably privileging the political centres of the provinces.“
  100. ↑ Gideon Avni, The Byzantine-Islamic Transition in Palestine: An Archaeological Approach, Oxford University Press 2014 pp.312-324, 329 (theory of imported population unsubstantiated);.
  101. ↑ Ira M. Lapidus, A History of Islamic Societies (Wayback Machine saytida 29 November 2023 sanasida arxivlangan), (1988) Cambridge University Press 3rd.ed.2014 p.156
  102. ↑ Mark A. Tessler, A History of the Israeli-Palestinian conflict, Indiana University Press, 1994, ISBN 0-253-20873-4, M1 Google Print, p. 70 (Wayback Machine saytida 22 June 2023 sanasida arxivlangan).
  103. ↑ Kacowicz, Arie Marcelo; Lutomski, Pawel. Population Resettlement in International Conflicts: A Comparative Study. Lexington Books, 2007 — 194-bet. ISBN 9780739116074. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr. 
  104. ↑ Ira M. Lapidus, Islamic Societies to the Nineteenth Century: A Global History (Wayback Machine saytida 29 November 2023 sanasida arxivlangan), Cambridge University Press, 2012, p. 201.
  105. ↑ Kacowicz, Arie Marcelo; Lutomski, Pawel. Population Resettlement in International Conflicts: A Comparative Study. Lexington Books, 2007 — 194-bet. ISBN 9780739116074. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr. 
  106. ↑ 106,0 106,1 Tamir Sorek (2004). "The Orange and the Cross in the Crescent". Nations and Nationalism 10 (3): 269–291. doi:10.1111/j.1354-5078.2004.00167.x. http://plaza.ufl.edu/tsorek/articles/orange.pdf. Qaraldi: 29 November 2023. Falastinliklar]]
  107. ↑ Zachary J Foster, Emanuel Beška, „The Origins of the term 'Palestinianʼ ('Filasṭīnī') in late Ottoman Palestine, 1898-1914 (Wayback Machine saytida 15 October 2023 sanasida arxivlangan)“, Academic Letters 2021 pp.1-22
  108. ↑ Khalidi, 1997, pp. 124-127.
  109. ↑ „Palestinian Identity — The ….“ (Wayback Machine saytida 17 November 2023 sanasida arxivlangan) Columbia University Press. 10 December 2018.
  110. ↑ Khalidi, 2010, p. 149 (Wayback Machine saytida 29 November 2023 sanasida arxivlangan).
  111. ↑ 111,0 111,1 111,2 Khalidi, 1997, pp. 19-21.
  112. ↑ Zachary Foster, „Who Was The First Palestinian in Modern History“ (Wayback Machine saytida 29 February 2016 sanasida arxivlangan) The Palestine Square 18 February 2016
  113. ↑ 113,0 113,1 Gelvin, 2005, pp. 92-93.
  114. ↑ David Seddon (ed.)A political and economic dictionary of the Middle East, Taylor & Francis, 2004. p. 532.
  115. ↑ Kimmerling and Migdal, 2003, p. 6-11
  116. ↑ Benny Morris, Righteous Victims, pp.40-42 in the French edition.
  117. ↑ Khalidi, W., 1984, p. 32
  118. ↑ Foster, Zachary J. (6 October 2015). „What's a Palestinian?“. Foreign Affairs. 15 October 2023da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 29 November 2023.
  119. ↑ Don Atapattu (16 June 2004). "Interview With Middle East Scholar Avi Shlaim: America, Israel and the Middle East". The Nation. Archived from the original on 2019-11-13. https://web.archive.org/web/20191113024502/https://www.thenation.com/article/interview-middle-east-scholar-avi-shlaim/. Qaraldi: 9 March 2008. Falastinliklar]]
  120. ↑ Only „peoples“ are entitled to self-determination in contemporary international law (See Self-determination and National Minorities, Oxford Monographs in International Law, Thomas D. Musgrave, Oxford University Press, 1997, ISBN 0-19-829898-6, p. 170). In 2004, the International Court of Justice said that Israel had recognized the existence of a „Palestinian people“ and referred a number of times to the Palestinian people and its „legitimate rights“ in international agreements. The Court said those rights include the right to self-determination(See paragraph 118 of Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory „Cour internationale de Justice – International Court of Justice | International Court of Justice“. 2010-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 6-iyul.). Judge Koroma explained „The Court has also held that the right of self-determination as an established and recognized right under international law applies to the territory and to the Palestinian people. Accordingly, the exercise of such right entitles the Palestinian people to a State of their own as originally envisaged in resolution 181 (II) and subsequently confirmed.“ Judge Higgins also said „that the Palestinian people are entitled to their territory, to exercise self-determination, and to have their own State“(See paragraph 5, Separate opinion of Judge Koroma „Cour internationale de Justice – International Court of Justice | International Court of Justice“. 2011-yil 4-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 7-fevral. and paragraph 18, Separate opinion of Judge Higgins „Cour internationale de Justice – International Court of Justice | International Court of Justice“. 2011-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 7-fevral.). Paul De Waart said that the Advisory Opinion of the International Court of Justice in 2004 "ascertained the present responsibility of the United Nations to protect Palestineʼs statehood. It affirmed the applicability of the prohibition of acquisition of Palestinian territory by Israel and confirmed the illegality of the Israeli settlements in the Occupied Palestinian Territory. Moreover, the existence of the Palestinian people as the rightful claimant to the Occupied Palestinian Territory is no longer open to question (See De Waart, Paul J. I. M., „International Court of Justice Firmly Walled in the Law of Power in the Israeli-Palestinian Peace Process“, Leiden Journal of International Law, 18 (2005), pp. 467-487).
  121. ↑ „John Dugard's "Situation of human rights in the Palestinian territories occupied since 1967"“. Domino.un.org. 2007-yil 30-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 22-aprel.
  122. ↑ Israel News.. „Palestinian Authority to revive statehood bid“ (2012-yil 8-sentyabr). 2014-yil 24-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 25-iyul.
  123. ↑ Benny Morris, Righteous Victims, p. 48 in the French edition.
  124. ↑ Benny Morris, Righteous Victims, p.49 in the French edition.
  125. ↑ International Law Reports: Cases 1938–1940, H. Lauterpacht, Cambridge University Press, 2004, ISBN 0-521-46354-8, page 49. Cambridge University Press, 1942. ISBN 978-0-521-46354-6. Qaraldi: 2009-yil 22-aprel. 
  126. ↑ Weldon Matthews, Confronting an Empire, Constructing a Nation,I. B. Tauris, 2006, p. 33. Both Weldon Matthews and Prasenjit Duara interpret this aspect of the mandate system as tailored to the needs of imperial powers, which found it useful to avoid classifying colonies as nations: „This outlook was carried over to Palestine from India and Egypt where British administrators did not merely doubt the existence of a unifying national identity, but thwarted its development by creating sectarian institutions as a matter of policy.“
  127. ↑ 127,0 127,1 „The History of Palestinian Revolts“. Al Jazeera (2003-yil 9-dekabr). 2005-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 17-avgust.
  128. ↑ Benny Morris, Righteous Victims, pp. 49-50 in the French edition.
  129. ↑ Tom Segev, One Palestine, Complete, p. 139n.
  130. ↑ Khalidi, 1997, p. 165.
  131. ↑ 131,0 131,1 „Milestones: 1945-1952.“ (Wayback Machine saytida 7 June 2020 sanasida arxivlangan) Office of the Historian. 7 December 2018.
  132. ↑ Sela and Neil Caplan. „Epilogue: Reflections on Post-Oslo Israeli and Palestinian History and Memory of 1948.“ The War of 1948: Representations of Israeli and Palestinian Memories and Narratives, edited by Sela and Alon Kadish, Indiana University Press, 2016, pp. 203-221.
  133. ↑ Thrall, Nathan. „How 1948 Still Influences the …“ (Wayback Machine saytida 23 October 2023 sanasida arxivlangan) Time. 14 May 2018. 7 December 2018.
  134. ↑ Khalidi, 1997, pp. 178-180.
  135. ↑ Nurhan Abujidi, Urbicide in Palestine: Spaces of Oppression and Resilience (Wayback Machine saytida 29 November 2023 sanasida arxivlangan), Routledge 2014 p.95.
  136. ↑ Philip Mattar, The Encyclopedia of the Palestinians (Wayback Machine saytida 20 March 2023 sanasida arxivlangan), InfoBase Publishing 2005 p.329.
  137. ↑ Perry Anderson, 'The House of Zionʼ (Wayback Machine saytida 1 May 2021 sanasida arxivlangan), New Left Review 96, November-December 2015 pp. 5-37, p.31 n.55, citing Rex Brynen and Roula E-Rifai (eds.), Compensation to Palestinian Refugees and the Search for Palestinian-Israeli Peace, London 2013, pp.10,132-69.
  138. ↑ Benvenisti, Meron (1996), City of Stone: The Hidden History of Jerusalem, University of California Press, ISBN 0-520-20521-9. 27
  139. ↑ 139,0 139,1 Khalidi, 1997, p. 180.
  140. ↑ Khalidi, 1997, p. 182.
  141. ↑ Khalidi, 1997, p. 181.
  142. ↑ Avram Bornstein, 'Military Occupation as Carceral Society: Prisons, Checkpoints, and Wall in the Israeli-Palestinian Struggle,' in Avram Bornstein, Paul E. Farmer (et al.)An Anthropology Of War: Views from the Frontline, Berghahn Books, 2009 pp.106-130, p.108:'On the whole, the Israeli Occupation has created an increasing prison-like society for Palestinians'.
  143. ↑ „The PNC program of 1974“. Mideastweb.org (1974-yil 8-iyun). 2017-yil 15-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 17-avgust.The PNC adopted the goal of establishing a national state in 1974.
  144. ↑ Schulz and Hammer, 2003, p. 105.
  145. ↑ „Who Represents the Palestinians Officially Before the World Community?“. Institute for Middle East Understanding (2007). 2007-yil 28-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 27-iyul.
  146. ↑ „Security Council“. WorldMUN2007 – United Nations Security Council (2007-yil 30-mart). 2007-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 31-iyul.
  147. ↑ 147,0 147,1 „48 Statement in the Knesset by Deputy Premier and Foreign Minister Allon – 26 November 1974“. Ministry of Foreign Affairs (Israel) (1974-yil 26-noyabr). 2013-yil 3-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 30-noyabr.
  148. ↑ Steven J. Rosen (September 2012). "Kuwait Expels Thousands of Palestinians". Middle East Forum. http://www.meforum.org/3391/kuwait-expels-palestinians. Qaraldi: 29 November 2023. Falastinliklar]]
  149. ↑ 149,0 149,1 „Palestinian Central Bureau of Statistics“. Palestinian Central Bureau of Statistics. 2014-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 28-dekabr.
  150. ↑ Cordesman, 2005, p. 54. The figure is based on an estimate for 2005, extrapolating from a population 2.3 million in 2001.
  151. ↑ 151,0 151,1 151,2 151,3 151,4 151,5 Drummond, 2004, p. 50.
  152. ↑ „Comunidad palestina en Chile acusa "campaña de terror" tras nuevas pintadas | soitu.es“. www.soitu.es. 2019-yil 19-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 17-fevral.
  153. ↑ „Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome – Adnkronos Culture And Media“. 2017-yil 24-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 17-fevral.
  154. ↑ (ispancha) 500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile (Wayback Machine saytida 22 July 2009 sanasida arxivlangan)
  155. ↑ 155,0 155,1 155,2 „Table 1.0: Total Registered Refugees per Country per Area“. UNRWA. 2008-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  156. ↑ 156,0 156,1 Cohen, 1995, p. 415.
  157. ↑ „Palestinian population to exceed Jewish population by 2020“. Ma'an News Agency (2016-yil 1-yanvar). 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 18-avgust.
  158. ↑ Meron Rapaport, 'The Israeli right is the minority — the left need only realize it,' (Wayback Machine saytida 9 June 2023 sanasida arxivlangan) +972 magazine 12 January 2023
  159. ↑ „Jews now a 47% minority in Israel and the territories, demographer says“ (Wayback Machine saytida 23 November 2023 sanasida arxivlangan), The Times of Israel 30 August 2022.
  160. ↑ American-Israel Demographic Research Group (AIDRG) (Wayback Machine saytida 15 October 2011 sanasida arxivlangan), is led by Bennett Zimmerman, Yoram Ettinger, Roberta Seid, and Michael L. Wise
  161. ↑ Bennett Zimmerman, Roberta Seid; Michael L. Wise „The Million Person Gap: The Arab Population in the West Bank and Gaza“. Begin-Sadat Center for Strategic Studies. 2007-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 20-fevral.
  162. ↑ Bennett Zimmerman, Roberta Seid, and Michael L. Wise, „Voodoo Demographics“ (Wayback Machine saytida 4 January 2021 sanasida arxivlangan), Azure, Summer 5766/2006, No. 25.
  163. ↑ Sergio DellaPergola, Letter to the editor, Azure, 2007, No. 27, [2] „Correspondence“. 2011-yil 30-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 21-iyun.
  164. ↑ „Molad Analysis – Wrong Number“. www.molad.org. 2014-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr.
  165. ↑ Hasson, Nir. „How Many Palestinians Actually Live in the West Bank? – Diplomacy & Defense – Haaretz“. Haaretz.com (2013-yil 30-iyun). 2014-yil 1-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr.
  166. ↑ Ian Lustick (Spring 2013). "What Counts is the Counting: Statistical Manipulation as a Solution to Israel's "Demographic Problem"". Middle East Journal 67 (2): 185–205. doi:10.3751/67.2.12. https://www.sas.upenn.edu/polisci/sites/www.sas.upenn.edu.polisci/files/Lustick_MEJ_What%20Counts%20Is%20the%20Counting.pdf. Qaraldi: 12 November 2013. Falastinliklar]]
  167. ↑ „Jordan revokes Palestinians' citizenships“ (Wayback Machine saytida 16 January 2013 sanasida arxivlangan). JTA. 21 July 2009.
  168. ↑ Ray Hanania. „Chicago's Arab American Community: An Introduction“. 2006-yil 24-martda asl nusxadan arxivlangan.
  169. ↑ "Palestinians". Encyclopedia of Chicago. http://www.encyclopedia.chicagohistory.org/pages/946.html. <!--->
  170. ↑ Farsoun, 2004, p. 84.
  171. ↑ Matthew Ziegler.. „El Salvador: Central American Palestine of the West?“. 2009-yil 8-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 7-aprel.
  172. ↑ Larry Lexner. „Honduras: Palestinian Success Story“. Lexner News Inc.. 2006-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 25-avgust.
  173. ↑ Guzmán, 2000, p. 85.
  174. ↑ Diego Mendez.. „Obituary; Shafik Handal; leader of El Salvador's leftist party; 75“. Associated Press (2006-yil 30-yanvar). 2012-yil 13-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 10-fevral.
  175. ↑ „Publications and Statistics“. UNRWA (2006-yil 31-mart). 2008-yil 13-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 30-may.
  176. ↑ „Badil Resource Centre for Palestinian Refugee and Residency Rights“. 2004-yil 14-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  177. ↑ Internal Displacement Monitoring Centre (IDMC) – Norwegian Refugee Council. „Internal Displacement Monitoring Center“. Internal-displacement.org. 2006-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 22-aprel.
  178. ↑ McDowall, 1989, p. 90.
  179. ↑ Randa F arah, „The Marginalizastion of Palestinian Refugees“, Niklaus Steiner, Mark Gibney, Gil Loescher (eds.) Problems of Protection: The UNHCR, Refugees, and Human Rights (Wayback Machine saytida 29 November 2023 sanasida arxivlangan), Psychology Press, 2003 pp.155-178 p.161.
  180. ↑ UN General Assembly Resolution 194 (III), „Progress Report of the United Nations Mediator“, U. N. Doc. A/RES/194 (11 December 1948), para. 11, cited Leila Hilal, Transitional Justice Responses to Palestinian Dispossession: Focus on Restitution (Wayback Machine saytida 5 March 2023 sanasida arxivlangan), Brookings Institution/LSE August 2012 p.8.
  181. ↑ 181,0 181,1 181,2 Gibney, Mathew. Immigration and Asylum: From 1900 to the Present. ABC-CLIO, 2005 — 469–470-bet. ISBN 9781576077962. „Israel refused to allow refugees to return to their homes 242.“ 
  182. ↑ 182,0 182,1 182,2 Muslih, Muhammad. The Middle East in 2015 The Impact of Regional Trends on U.S. Strategic Planning. Diane Publishing reprint. Originally published by National Defense University Press, 2002 — 104–105-bet. ISBN 9781428961005. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr. 
  183. ↑ 183,0 183,1 „Egypt grants citizenship to 50,000 Palestinians“. The Jerusalem Post (2011-yil 30-yanvar). 2013-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr.
  184. ↑ Hall, Richard. „Mired in poverty: Palestinian refugees in Lebanon see little hope in new law“ (2010-yil 24-avgust). 2019-yil 13-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr.
  185. ↑ „Are all Palestinians Muslim?“. Institute for Middle East Understanding. 2014-yil 13-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 16-aprel.
  186. ↑ Lybarger, 2007, p. 114.
  187. ↑ „PA's Moderate Muslims Face Threats“. Israel National News (2010-yil 31-may). 2019-yil 14-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 26-aprel.
  188. ↑ Palestinians and Israel ISBN 0-470-35211-6 p. 53
  189. ↑ „65th Independence Day – More than 8 Million Residents in the State of Israel“. Israel Central Bureau of Statistics (2013-yil 14-aprel). 2017-yil 28-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 18-fevral.
  190. ↑ „World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Jordan – Palestinians“. Minority Rights Group International (2008). 2016-yil 27-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 24-yanvar.
  191. ↑ „Jordan“. UNRWA. 2019-yil 31-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr.
  192. ↑ Jews in Byzantium: Dialectics of Minority and Majority Cultures. BRILL, 2011 — 317, 335, 320-bet. ISBN 9789004203556. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr. 
  193. ↑ Scribner's. Cyril Mango. Byzantium: The Empire of New Rome., 1980 — 13-bet. Qaraldi: 2013-yil 14-yanvar. 
  194. ↑ Greenfield et al., 2001, p. 158.
  195. ↑ 195,0 195,1 „Education (2014)“. United Nations Development Programme. United Nations. 2017-yil 11-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-yanvar.
  196. ↑ Second Class: Discrimination Against Palestinian Arab Children in Israel’s Schools, p 8, 2001
  197. ↑ Ali Qleibo. „Palestinian Cave Dwellers and Holy Shrines: The Passing of Traditional Society“. This Week in Palestine (2007-yil 28-iyul). 2007-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 17-avgust.
  198. ↑ 198,0 198,1 Revisiting our table… (Wayback Machine saytida 27 November 2013 sanasida arxivlangan) Nasser, Christiane Dabdoub, This week in Palestine, Turbo Computers & Software Co. Ltd. June 2006. Retrieved 8 January 2008.
  199. ↑ ABC of Arabic Cuisine (Wayback Machine saytida 4 July 2011 sanasida arxivlangan) ArabNet. Retrieved 25 December 2007.
  200. ↑ Tal Ben Zvi. „Hagar: Contemporary Palestinian Art“. Hagar Association (2006). 2016-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 5-iyun.
  201. ↑ „Xan Brooks on Palestinian directors | Film | The Guardian“. London: Film.guardian.co.uk (2006-yil 12-aprel). 2008-yil 24-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 22-aprel.
  202. ↑ „Palestine Film“. 2008-yil 12-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 26-iyul.
  203. ↑ Jacobs et al., 1998, p. 72.
  204. ↑ Karmi, 2005, p. 18.
  205. ↑ Hannah Amit-Kochavi. „Hebrew Translations of Palestinian Literature – from Total Denial to Partial Recognition“. Beit Berl College, Israel. 2016-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 17-avgust.
  206. ↑ 206,0 206,1 Literature and Nation in the Middle East. Edinburgh University Press, 2006. ISBN 978-0-7486-2073-9. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr. 
  207. ↑ „Palestinian Literature and poetry“. Palestinian National Information Center. 2007-yil 25-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 28-iyul.
  208. ↑ 208,0 208,1 Adnan Soueif.. „Art of Resistance“ (2006-yil 21-oktyabr). 2017-yil 10-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 6-sentyabr.
  209. ↑ „Jewish filmmaker tells Palestinian story“. Ynetnews (2010-yil 6-sentyabr). 2018-yil 7-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 6-dekabr.
  210. ↑ Associated, The. „Jewish film maker directs Palestinian story in 'Miral' – Haaretz Daily Newspaper | Israel News“. Haaretz.com (2010-yil 8-oktyabr). 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 25-mart.
  211. ↑ Steven Salaita (1 June 2003). "Scattered like seeds: Palestinian prose goes global". Studies in the Humanities. Archived from the original on 2008-06-13. https://web.archive.org/web/20080613212319/http://goliath.ecnext.com/coms2/summary_0199-17848_ITM. Qaraldi: 6 September 2007. Falastinliklar]]
  212. ↑ William McClure Thomson, (1860): The Land and the Book: Or, Biblical Illustrations Drawn from the Manners and Customs, the Scenes and Scenery, of the Holy Land (Wayback Machine saytida 29 November 2023 sanasida arxivlangan) Vol II, p. 578.
  213. ↑ Christian Poche. „Palestinian music“. Grove Dictionary of Music and Musicians. Qaraldi: 2008-yil 10-mart.[sayt ishlamaydi]
  214. ↑ „El-Funoun Palestinian Popular Dance Troupe“. 2009-yil 5-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 24-avgust.
  215. ↑ Kaschl, Elke. Dance and Authenticity in Israel and Palestine: Performing the Nation. BRILL, 2003 — 71–82-bet. ISBN 978-9004132382. Qaraldi: 2023-yil 29-noyabr. 

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
 Vikiomborda Falastinliklar
haqida turkum mavjud 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Falastinliklar&oldid=5231668" dan olindi