Boeing 747
| Boeing 747 | |
|---|---|
 | |
| keng fyuzelyajli yoʻlovchi samolyot | |
| Ishlab chiqaruvchi | Boeing |
| Milliy kelib chiqishi |
 AQSh |
| Birinchi parvoz | 9-fevral 1969-yil[1] |
| Foydalanuvchilar |
Atlas Air (doimiy) Lufthansa Cargolux UPS Airlines |
| Versiyalar |
Boeing 747SP Boeing 747-400 Boeing 747-8 Boeing VC-25 Boeing E-4 |
Boeing 747 AQShning Boeing shirkati tomonidan 1969-yilda ishlab chiqarilgan uzoq masofaga uchuvchi va keng fyuzelyajli yoʻlovchi samolyotdir. Bu samolyot keng fyuzelyajli boʻlganligi sababli birdan oshiq yoʻlakka ega sanaladi. Shuningdek, Boeing 747 Jumbo Jet (talaffuzi: Jambo Jet) yoki Queen of the Skies („Falaklar qirolichasi“) deb ham ataladi. 747 ning ilk turi hajmi jihatdan Boeing 707dan ikki yarim barovar kichik boʻlgan[2]. Boeing 747 samolyotining ilk parvozi 9-fevral 1969-yilda amalga oshirilgan. 747 samolyoti Airbus A380 chiqarilgunga qadar, qariyb 37 yil davomida boshqa samolyotlarga qaraganda koʻproq yoʻlovchi tashigan[3].
747 ikki palubali samolyotdir. Bu uchoq kishilarni, yuklarni va boshqa narsalarni tashishi mumkin. Loyiha ishlab chiqaruvchilari, shuningdek, samolyotni yuk samolyotiga osonlik bilan aylantirish uchun yuqori palubani loyihalashtirishdi. Bu oʻrindiqlarni olib tashlash hamda samolyotning old qismiga yuk eshigini oʻrnatish orqali amalga oshirildi.
2020-yil holatiga koʻra, 61 ta Boeing 747 samolyoti halokatga uchrab, 3 722 nafar kishi halok boʻlgan[4].
Tarix
[tahrir | manbasini tahrirlash]Boeing 747 1960-yillardagi havo transporti inqilobi natijasida tugʻilgan. Boeing 707 boshchiligidagi tijorat reaktiv transporti davri uzoq masofalarga sayohatlarni amalga oshirdi va qisqa vaqt ichida dunyoning istalgan nuqtasiga etib borish imkonini berdi. Boeing AQSh Qurolli Kuchlariga taklif yuborar ekan, katta havo transporti vositasi ustida ishlay boshlagan edi[5]. Shartnoma Boeing emas, balki Lockheed tomonidan ishlab chiqarilgan C-5 Galaxy uchun edi, ammo ularning oʻsha paytdagi eng sodiq mijozi Pan Am 707 dan ikki baravar kattaroq yoʻlovchi samolyotini ishlab chiqishni soʻradi. 1966-yilda Boeing oʻzi ishlab chiqarayotgan samolyotning dastlabki modelini 747 deb nomlashni taklif qildi. Pan Am kompaniyasi 550 million dollarga birinchi 100 ta seriyadan 25 dona buyurtma berib, asosiy mijozga aylandi[6]. Asl dizayn toʻliq uzunlikdagi ikki qavatli fyuzelyaj edi. Evakuatsiya yoʻllari muammosi tufayli keng korpusli dizayn qabul qilindi[7].
Oʻshanda 747-ning oʻrnini tovushdan tez ishlaydigan dizayn egallashi taxmin qilingan. Boeing 747ni yuk samolyotiga aylantiriladigan qilib loyihalashtirdi. Shunday qilib, Boeing oʻzining yoʻlovchi samolyoti modeli sotuvi pasayganda yuk samolyoti sifatida ishlab chiqarishni davom ettirishi mumkin edi. Kokpit qisqartirilgan yuqori palubaga koʻchirildi, bu 747-ni ajratib turadigan boʻrtib koʻrdi, shunda burunga yuklash eshigi qoʻshilishi mumkin edi. Concorde va Boeingning ishlab chiqarishni toʻxtatgan Boeing 2707 modeli kabi tovushdan tez uchadigan samolyotlar hech qachon talablarga javob bermagan, chunki ular neft narxi juda yuqori boʻlgan davrda va quruqlikdagi tovushdan tez parvozlar bilan bogʻliq qoidalar davrida foydali foydalanish uchun juda qimmatga tushgan[8].
400 dona sotilgandan soʻng, 747 eskirishi kutilgan edi. Ammo 747 tasi kutilganidan oshib ketdi va 1993-yilda 1000 donadan oshib ketdi. Yoʻlovchi modelining sotuvida kutilayotgan pasayish faqat 20 yil oʻtib, 2000-yil boshida sodir boʻldi. 747 kabi samolyotni ishlab chiqish juda katta mas’uliyat edi va Boeingda bunday yigʻilishni amalga oshirish uchun etarlicha katta obyekt yoʻq edi. Shunday qilib, kompaniya Vashington shtatidagi Everett yaqinidagi 780 gektar yerda yangi zavod qurdi. Bu zavod hozirgacha qurilgan eng katta hajmga ega binodir[9].
Pratt and Whitney kuchli dvigatelni ishlab chiqdilar. JT9D nomli dvigatel birinchi marta va faqat 747 uchun ishlatilgan. Xavfsizlik va parvozga yaroqlilik bilan bogʻliq muammolarni hal qilish uchun 747 toʻrtta ortiqcha gidravlik tizimlar, alohida boshqaruv sirtlari, ortiqcha asosiy qoʻnish moslamalari, ikkita konstruktiv zaxiralar va standart uchish-qoʻnish yoʻlaklaridan foydalanishga imkon beruvchi yaxshilangan harakatlanuvchi qanotlar bilan jihozlangan. Qanotlar 37,5 graduslik burchak ostida orqaga tortildi, bu 747 ning mavjud angarlaridan foydalanish uchun etarlicha katta boʻlishiga imkon berdi[7][10].
Parvozlarni sertifikatlash davrida Boeing 747 sinov uchuvchisi Jek Vaddeldan keyin „Wadell’s Wagon“ deb nomlangan yuk mashinasiga oʻrnatilgan kokpitdan iborat noanʼanaviy oʻquv moslamasini qurdi. Ushbu qurilma yuqori qavatdan turib taksi qilishni oʻrgatish uchun moʻljallangan[11].
Xizmat
[tahrir | manbasini tahrirlash]1970-yil 15-yanvarda Vashington Dalles xalqaro aeroportida prezidentning rafiqasi Pat Nikson va Pan Am kompaniyasi raisi Najib Xalabi hamrohligida u rasman Pan Am Boeing 747 nomini oldi. Shampanni sindirish oʻrniga samolyotga qizil, oq va koʻk suv sepildi.
Boeing 747 ning birinchi tijoriy parvozi Pan Am tomonidan 1970-yil 21-yanvarda John F. Kennedy xalqaro aeroporti va London Heathrow aeroportlari oʻrtasida amalga oshirilgan. Pan Am 1970-yilning bahor va yozida London va Boston, Vashington va boshqa shaharlar orasidagi reyslarda 747 dan foydalanishni boshladi. Havo tashish uchun yangi standart oʻrnatildi va boshqa aviakompaniyalar oʻzlarining 747 samolyotlaridan foydalanishga shoshila boshladilar. TWA, Japan Airlines, Lufthansa, BOAC va Northwest Orient 747 ni uzoq masofali reyslarda ishlatgan birinchi kompaniyalar boʻladi. 1970-yilning yozida American Airlines 747 ni Nyu-York va Los-Anjeles oʻrtasida foydalanishga topshirdi.
Avvaliga koʻplab aviakompaniyalar 747 ga shubha bilan qarashgan. McDonnell Duglas va Lockheed keng korpusli, uch dvigatelli va 747 dan sezilarli darajada kichikroq boʻlgan „uch reaktiv“ ustida ishladilar. Koʻpgina aviakompaniyalar uch reaktiv samolyotlarga sarmoya kiritishni tanladilar, chunki ular 747 oʻrtacha uzoq masofali parvozlar uchun juda katta ekanligini his qilishdi. Airbus A380 747 ning ikki qavatli tuzilishiga qaramay, mavjud aeroportlarning infratuzilmasiga moslashish bilan bogʻliq xavotirlar ham bor edi[12].
Aviakompaniyalarning yana bir tashvishi yonilgʻi tejamkorligi edi. Yoqilgʻi samaradorligi 1970-yillarda Boeing uchun muammo edi, chunki uch dvigatelli samolyot toʻrt dvigatelli samolyotga qaraganda kamroq yoqilgʻi sarflagan va kompaniyalar xarajatlarni kamaytirishga harakat qilishgan.
_in_Pok%C3%A9mon_livery.jpg)
Aviakompaniyalarning xavotirlari 1970-yillarda amalga oshdi. Amerikadagi neft inqirozi va iqtisodiy tanazzul aviakompaniyani tanlagan yoʻlovchilar sonini kamaytirdi va 747-larni toʻldirish qiyinlashdi. Koʻproq yoʻlovchilarni jalb qilish uchun American Airlines baʼzi oʻrindiqlarni olib tashladi va ularning oʻrniga pianino barlari qoʻydi. Vaqt oʻtishi bilan 747 ta yuk tashishga qaytdi va sotildi. Continental Airlines yillar oʻtib 747 samolyotlarini xizmatdan olib tashladi. Trijet DC-10, L-1011 va keyingi twinjet 767 va A300 kabi kichikroq, samaraliroq keng fyuzelyajli samolyotlar 747 ning bozor ulushini olib tashladi va aviakompaniyalarda narxlarni liberallashtirish xalqaro nuqtadan nuqtaga parvozlarni kengaytirdi. Air Canada, Aer Lingus, Avianca, SAS, TAP, America West, Olympic Airways va Japan Airlines ham 747 ni xizmatdan olib tashlashdi.
Shunga qaramay, koʻplab xalqaro aviakompaniyalar gavjum yoʻnalishlarda 747 dan foydalanishda davom etishdi. Bugungi kunda eng katta 747 flot British Airways va Lufthansa kompaniyalariga tegishli Boeing 747-400 tipidagi samolyotlarning parvoz qilish masofasi taxminan oʻn yoki yigirma soatni tashkil qiladi.
Parvoz narxi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Boeing 747-400 seriyali 747 seriyasining eng tejamkor avlodidir. Samolyotning katta oʻlchami va koʻp sonli yoʻlovchilarni tashishga moʻljallangan katta dvigatellari har bir yoʻlovchiga ekspluatatsion yoqilgʻi narxini 100 km uchun 3,2 litrga qisqartirdi. Oddiy mashina 100 km ga 6 litr benzin sarflaydi. Samolyotda bu salohiyatni koʻrib, Boeing kompaniyasi qisqaroq, engilroq, qoʻnish moslamalari mustahkamlangan va yonilgʻi baklari kamaygan maxsus 747SR deb nomlangan yangi versiyani ishlab chiqardi. Dizayni eskirgan va xizmat muddati tugaydigan dvigatellar tez-tez texnik xizmat koʻrsatishni talab qiladi. Boeing 747-400 bilan Nyu-York – London parvozi narxi 600 yevroga teng. Bitta ekipaj aʼzosi uchun 6000 km parvoz uchun yoqilgʻi narxi 192 litrni tashkil etadi, bu taxminan 6000 TL.
Turlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]747-100
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bu birinchi Boeing 747 modeli edi va 1970-yilda Pan American World Airways bilan xizmatga kirdi. Birinchi Boeing 747-100 ning yuqori palubasida atigi 6 ta oynasi bor edi. Boeing 747-100 2014-yil yanvar oyida Iran Air aviakompaniyasida soʻnggi tijorat parvozini amalga oshirdi. Ushbu modelning yuk versiyasi ishlab chiqarilmagan va ushbu samolyotlardan jami 167 tasi ishlab chiqarilgan.
747SP
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bu eng kichik Boeing 747 versiyasidir. U 1976-yilda Pan American World Airways bilan xizmatga kirdi. Biroq, samolyot atigi 45 dona sotilgan va bugungi kunda faqat Iran Air yoʻlovchilarga xizmat koʻrsatadi.
747-200
[tahrir | manbasini tahrirlash]Boeing 747-200 Pratt & Whitney JT9D-7 dvigatellaridan foydalanadi. Boeing 747-200 yoʻlovchi (-200B), yuk (-200F) va kombi (-200M) versiyalari ishlab chiqarildi. Baʼzi 747-200 lar hali ham faol xizmatda. Ushbu modelning jami 393 tasi (225 −200B, 73 −200F, 13 −200C, 78 −200M va 4 ta harbiy versiya) ishlab chiqarilgan.
747-300
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ushbu model kengaytirilgan yuqori qavatga ega edi. Boeing 747-300 Pratt & Whitney JT9D-7 yoki General Electric CF6-80C2B1 dvigatellaridan foydalanadi. Jami 81 dona ishlab chiqarilgan. Bugungi kunda u Mahan Air aviakompaniyasida yarim yoʻlovchi va yarim yuk sifatida xizmat qiladi.
747-400
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bu eng koʻp sotiladigan va eng tejamkor versiya. Jami 694 dona ishlab chiqarilgan. 2005-yilda yoʻlovchi versiyasini ishlab chiqarish, 2009-yilda yuk versiyasini ishlab chiqarish toʻxtatildi. Oxirgi yoʻlovchi versiyasi China Airlinesga 2005-yil aprel oyida yetkazilgan. Ushbu modelga Winglet kirmadi. Bugungi kunda 747-400 ning eng katta foydalanuvchisi British Airways hisoblanadi.
747-8
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bu bugungi kunda ishlab chiqarilayotgan eng yangi va yagona Boeing 747 versiyasidir. U birinchi parvozini 2010-yil 8-fevralda amalga oshirdi. Yuk versiyasi 2011-yil 12 oktyabrda va yoʻlovchi versiyasi 2012-yil 1-iyunda xizmatga kirdi. 2016-yil iyul holatiga koʻra, jami 125 dona (74 yuk va 51 yoʻlovchi versiyasi) uchun tasdiqlangan buyurtmalar mavjud. Uning eng katta foydalanuvchisi British Airways hisoblanadi.
Xususiyatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Hajmi | 747-100 | 747-200B | 747-300 | 747-400 | 747-400ERF | 747-8I |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kokpit ekipaji | Uch | Uch | Uch | Ikki | Ikki | Ikki |
| Uzunlik | 70.6 m | 70.6 m | 70.6 m | 70.6 m | 70.6 m | 76.4 m |
| Qanot kengligi | 59.6 m | 59.6 m | 59.6 m | 64.4 m | 64.4 m | 68.5 m |
| Balandlik | 19.3 m | 19.3 m | 19.3 m | 19.3 m | 19.3 m | 19.4 m |
| Ogʻirligi | 162.400 kg | 174.000 kg | 178.100 kg | 178.756 kg | 164.382 kg | 276.691 kg |
| Maksimal uchish ogʻirligi | 333.4 t | 374.8 t | 374.800 kg | 396.890 kg | 413.636 kg | 439.985 kg |
| Ekspeditsiya tezligi | mach 0.84
(895 km/h) |
mach 0.84
(895 km/h) |
mach 0.85
(910 km/h) |
mach 0.855
(913 km/h) |
mach 0.855
(913 km/h) |
mach 0.85
(910 km/h) |
| Maksimal tezlik | mach 0.89
(1023 km/h) |
mach 0.89
(1023 km/h) |
mach 0.89
(1023 km/h) |
mach 0.92
(1093 km/h) |
mach 0.92
(1093 km/h) |
|
| Toʻliq yuklangan diapazon | 9.800 km | 12.700 km | 12.400 km | 13.450 km | 9.200 km | 14.815 km |
| Maksimal yoqilgʻi quvvati | 183.380 litr | 199.158 litr | 199.158 litr | 216.840 litr | 216.840 litr | |
| Dvigatelning tortish kuchi | 46.500 lbf PW
46.500 lbf GE 50.100 lbf RR |
54.750 lbf PW
52.500 lbf GE 53.000 lbf RR |
54.750 lbf PW
55.640 lbf GE 53.000 lbf RR |
63.300 lbf PW
62.100 lbf GE 59.500 lbf RR |
63.300 lbf PW
62.100 lbf GE |
|
| Dvigatel modellari | PW JT9D-7A
GE CF6-45A2 RR RB211-524B2 |
PW JT9D-7R4G2
GE CF6-50E2 RR RB211-525D4 |
PW JT9D-7R4G2
GE CF6-80C2B1 RB211-524D4 |
PW 4062
GE CF6-80C2B5F RR RB211-524H |
PW 4062
GE CF6-80C2B5F |
GEnx-2B67 |
747 yetkazib berish
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Yil | Jami | 2017 | 2016 | 2015 | 2014 | 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2008 | 2007 | 2006 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Buyurtmalar | 1.552 | −4 | 17 | 2 | - | 12 | 1 | −1 | −1 | 2 | 3 | 21 | 72 |
| Yetkazib berish | 1.532 | 4 | 9 | 18 | 19 | 24 | 31 | 9 | - | 8 | 14 | 16 | 14 |
| Yil | 2005 | 2004 | 2003 | 2002 | 2001 | 2000 | 1999 | 1998 | 1997 | 1996 | 1995 | 1994 | 1993 | 1992 | 1991 | 1990 | 1989 | 1988 | 1987 | 1986 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Buyurtmalar | 43 | 10 | 4 | 17 | 16 | 26 | 35 | 15 | 36 | 56 | 32 | 16 | 2 | 23 | 31 | 122 | 56 | 49 | 66 | 84 |
| Yetkazib berish | 13 | 15 | 19 | 27 | 31 | 25 | 47 | 53 | 39 | 26 | 25 | 40 | 56 | 61 | 64 | 70 | 45 | 24 | 23 | 35 |
| Yil | 1985 | 1984 | 1983 | 1982 | 1981 | 1980 | 1979 | 1978 | 1977 | 1976 | 1975 | 1974 | 1973 | 1972 | 1971 | 1970 | 1969 | 1968 | 1967 | 1966 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Buyurtmalar | 42 | 23 | 24 | 14 | 23 | 49 | 72 | 76 | 42 | 14 | 20 | 29 | 29 | 18 | 7 | 20 | 30 | 22 | 43 | 83 |
| Yetkazib berish | 24 | 16 | 22 | 26 | 53 | 73 | 67 | 32 | 20 | 27 | 21 | 22 | 30 | 30 | 69 | 92 | 4 | - | - | - |
Maʼlumotlar sanasi: 2017-yil may oyi oxiri[13][14].
Baxtsiz hodisalar va jinoyatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Lufthansa 747 samolyoti 1974-yilda Nayrobida halokatga uchragan. 747 samolyotining birinchi halokati boʻlgan ushbu hodisada 59 kishi halok boʻldi.
- 1977-yilda Air India aviakompaniyasiga tegishli Boeing 747 Mumbay qirgʻoqlarida dengizga qulagan. Barcha yoʻlovchilar va ekipaj aʼzolari halok boʻldi.
- 1977-yil 27 martda 583 kishi halok boʻlgan avariyada zich tuman tufayli ikkita 747 samolyoti toʻqnashdi. Ushbu hodisa aviatsiya tarixidagi eng koʻp halok boʻlgan voqeadir[15].
- 1985-yil 12-avgustda Japan Airlines aviakompaniyasining 123-reysidagi 747SR samolyoti boshqaruvni yoʻqotib, yerga qulab tushdi, natijada 520 kishi halok boʻldi. Bu aviatsiya tarixidagi bitta samolyot halokatida eng koʻp qurbon boʻlgan voqeadir[16].
- Lokerbidagi halokatga uchragan samolyot Pan Am 747-100 edi.
- Air India 182 reysi 747-237B edi. 23 iyun kuni sodir boʻlgan portlashda samolyotdagi 329 kishi halok boʻldi. Bu voqea 2001-yil 11-sentyabrga qadar samolyotda sodir boʻlgan asosiy terrorchilik hodisalaridan biri edi.
- ACT Airlines (MyCargo) aviakompaniyasiga tegishli 747-417F(SCD) samolyoti 16-yanvar, UTC kuni soat 01.45 da Qirgʻizistonning Bishkek aeroportiga yaqinlashayotganda noqulay ob-havo sharoiti tufayli turar-joy hududiga qulab tushdi. 37 kishi, shu jumladan 4 ekipaj aʼzosi halok boʻldi.
- 1974-yil holatiga koʻra, jami 45 747 baxtsiz hodisa roʻy berdi va 3744 kishi halok boʻldi
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Rumerman, Judy. „The Boeing 747.“ U. S. Centennial of Flight Commission, 2003. Qaraldi: 30-aprel 2006-yil.
- ↑ Branson, Richard. „Pilot of the Jet Age.“ (Wayback Machine saytida 2016-08-09 sanasida arxivlangan) Time, 7-dekabr 1998-yil. Qaraldi: 13-dekabr 2007-yil.
- ↑ „A380 superjumbo lands in Sydney.“ BBC, 25-oktabr 2007-yil. Qaraldi: 3-avgust 2010-yil. Quote: „The superjumboʻs advent ends a reign of nearly four decades by the Boeing 747 as the world’s biggest airliner.“
- ↑ „Boeing 747 Statistics“. Flight Safety Foundation (14-oktabr 2020-yil). 2017-yil 24-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-oktabr 2020-yil.
- ↑ History – „747 Commercial Transport“ (Wayback Machine saytida 2010-03-16 sanasida arxivlangan), The Boeing Company, 29 Nisan 2006
- ↑ „Passenger Planes: Boeing 747“ (Wayback Machine saytida 2011-02-22 sanasida arxivlangan), David Noland, Infoplease (Pearson Education), 30 Nisan 2006
- ↑ 7,0 7,1 „The Boeing 747“ (Wayback Machine saytida 2012-10-07 sanasida arxivlangan), Judy Rumerman, U. S. Centennial of Flight Commission, 30 Nisan 2006
- ↑ „The Concorde Supersonic Transport“ (Wayback Machine saytida 2010-05-28 sanasida arxivlangan), T. A. Heppenheimer, U. S. Centennial of Flight Commission, 30 Nisan 2006
- ↑ History – „747 Commercial Transport“ (Wayback Machine saytida 2010-03-16 sanasida arxivlangan), The Boeing Company, 29 Nisan 2006
- ↑ Bowers, sf. 508
- ↑ History – „747 Commercial Transport“ (Wayback Machine saytida 2010-03-16 sanasida arxivlangan), The Boeing Company, 29 Nisan 2006
- ↑ „How the Airbus A380 Works – Triumph or Mistake?“ (Wayback Machine saytida 2006-09-11 sanasida arxivlangan), Howstuffworks, 29 Nisan 2006’da görüntülenmiştir.
- ↑ „Recent Orders.“ (Wayback Machine saytida 2014-08-23 sanasida arxivlangan) The Boeing Company, Mayıs 2017. Erişim tarihi: 10 Haziran 2017.
- ↑ „Orders and Deliveries search page.“ (Wayback Machine saytida 2014-08-23 sanasida arxivlangan) The Boeing Company, Mayıs 2017. Erişim tarihi: 10 Haziran 2017.
- ↑ „1977: Hundreds dead in Tenerife plane crash“ (Wayback Machine saytida 2006-11-09 sanasida arxivlangan), BBC News On This Day, 26 Mayıs 2006’da görüntülenmiştir.
- ↑ Japan marks air crash anniversary (Wayback Machine saytida 2009-01-07 sanasida arxivlangan), BBC News, 2005-yil 12-avgust
Oʻqish uchun
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Ingells, Douglas J. 747: Story of the Boeing Super Jet. Fallbrook, CA: Aero Publishers, 1970. ISBN 0-8168-8704-7.
- The Great Gamble: The Boeing 747. The Boeing – Pan Am Project to Develop, Produce, and Introduce the 747. Tuscaloosa: University of Alabama Press, 1973. ISBN 0-8173-8700-5.
- Seo, Hiroshi. Boeing 747. Worthing, West Sussex: Littlehampton Book Services Ltd., 1984. ISBN 0-7106-0304-5.
- Lucas, Jim. Boeing 747 – The First 20 Years. Browcom Pub. Ltd, 1988. ISBN 0-946141-37-1.
- Wright, Alan J. Boeing 747. Hersham, Surrey: Ian Allan, 1989. ISBN 0-7110-1814-6.
- Minton, David H. The Boeing 747 (Aero Series 40). Fallbrook, CA: Aero Publishers, 1991. ISBN 0-8306-3574-2.
- Shaw, Robbie. Boeing 747 (Osprey Civil Aircraft series). London: Osprey, 1994. ISBN 1-85532-420-2.
- Baum, Brian. Boeing 747-SP (Great Airliners, Vol. 3). Osceola, WI: Motorbooks International, 1997. ISBN 0-9626730-7-2.
- Falconer, Jonathan. Boeing 747 in Color. Hersham, Surrey: Ian Allan, 1997. ISBN 1-882663-14-4.
- Gilchrist, Peter. Boeing 747-400 (Airliner Color History). Osceola, WI: Motorbooks International, 1998. ISBN 0-7603-0616-8.
- Henderson, Scott. Boeing 747-100/200 In Camera. Minneapolis, MN: Scoval Publishing, 1999. ISBN 1-902236-01-7.
- Pealing, Norman, and Savage, Mike. Jumbo Jetliners: Boeingʻs 747 and the Widebodies (Osprey Color Classics). Osceola, WI: Motorbooks International, 1999. ISBN 1-85532-874-7.
- Shaw, Robbie. Boeing 747-400: The Mega-Top (Osprey Civil Aircraft series)/ London: Osprey, 1999. ISBN 1-85532-893-3.
- Wilson, Stewart. Boeing 747 (Aviation Notebook Series). Queanbeyan, NSW: Wilson Media Pty. Ltd, 1999. ISBN 1-876722-01-0 .
- Wilson, Stewart. Airliners of the World. Fyshwick, Australia: Aerospace Publications Pty Ltd., 1999. ISBN 1-875671-44-7.
- Birtles, Philip. Boeing 747-400. Hersham, Surrey: Ian Allan, 2000. ISBN 0-7110-2728-5.
- Bowman, Martin. Boeing 747 (Crowood Aviation Series). Marlborough, Wilts.: Crowood, 2000. ISBN 1-86126-242-6
- Dorr, Robert F. Boeing 747-400 (AirlinerTech Series, Vol. 10). North Branch, MN: Specialty Press, 2000. ISBN 1-58007-055-8.
- Gesar, Aram. Boeing 747: The Jumbo. New York: Pyramid Media Group, 2000. ISBN 0-944188-02-8.
- Gilchrist, Peter. Boeing 747 Classic (Airliner Color History). Osceola, WI: Motorbooks International, 2000. ISBN 0-7603-1007-6.
- Graham, Ian. In Control: How to Fly a 747. Somerville, MA: Candlewick, 2000. ISBN 0-7636-1278-2.
- Nicholls, Mark. The Airliner World Book of the Boeing 747. New York: Osprey Publishing, 2002. ISBN 0-946219-61-3.
- March, Peter. The Boeing 747 Story. Stroud, Glos.: The History Press, 2009. ISBN 0-7509-4485-4.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
 |
Wikimedia Commonsda Boeing 747 mavzusiga oid fayllar bor. |
- „747-8“. Boeing.
- „747-100 cutaway“. FlightGlobal.
- „Photos: Boeing 747-100 Assembly Line In 1969“. Aviation Week & Space Technology (28-aprel 1969-yil).
- Boeing 747 oilasi(Wayback Machine saytida 2012-10-02 sanasida arxivlangan)
- Boeing 747 elektron risolasi – Flesh animatsiya
- Airliners.net – B747-100 & 200(Wayback Machine saytida 2007-02-20 sanasida arxivlangan), B747-300(Wayback Machine saytida 2008-03-27 sanasida arxivlangan), B747-400(Wayback Machine saytida 2006-11-15 sanasida arxivlangan)
- 747SP veb-sayti – ishlab chiqarish roʻyxati va fotosuratlari(Wayback Machine saytida 2006-11-16 sanasida arxivlangan)
- Calipso: Boeing 747 haqida maʼlumot va tarix
- Planemad.net – Boeing 747 Ishlab chiqarish roʻyxati
- Tenerifeda ikkita Boeing 747 samolyoti toʻqnashib ketdi(Wayback Machine saytida 2006-12-05 sanasida arxivlangan)
- Boeing 747 LCF eʼlonlari(Wayback Machine saytida 2011-05-24 sanasida arxivlangan)
- Boeing 747 LCF yuk tashish rejasi(Wayback Machine saytida 2006-06-29 sanasida arxivlangan)
- B747 LCF ishlab chiqarishda
- Boeing 747 LCF bozorga kirish
- Boeing Internet jurnali B747LCF(Wayback Machine saytida 2007-01-07 sanasida arxivlangan)
- Boeing 747 – Aircraft-Info.net(Wayback Machine saytida 2006-08-23 sanasida arxivlangan)
