Andrew Jackson

Andrew Jackson
	; Endryu Jeksonning turfasi va ifodasi jiddiy, oq-kulrang sochli va qizil yoqali, qora qalpoq kiygan beva ayol portreti bilan.
7-Amerika Qoʻshma Shtatlari Prezidenti
	Mansab davri; 4-mart 1829-yil – 4-mart 1837-yil
Vitse-prezident	John C. Calhoun (1829–1832); Yo'q (1832-1833); Martin Van Buren (1833-1837);
Oʻtmishdoshi	John Quincy Adams
Vorisi	Martin Van Buren
Amerika Qoʻshma Shtatlari Vakillar Palatasi aʼzosi (Tennessee shtati)
	Mansab davri; 4-mart 1823-yil – 14-oktabr 1825-yil
Oʻtmishdoshi	John Williams
Vorisi	Hugh Lawson White
	Mansab davri; 26-sentabr 1797-yil – 31-dekabr 1821-yil
Oʻtmishdoshi	William Cocke
Vorisi	Daniel Smiths
Florida Federal Harbiy komissari
Oʻtmishdoshi	José María Coppinger (Ispan Sharqiy Florida) José María Callava (Ispan Gʻarbiy Florida)
Vorisi	William Pope Duval (Hududiy Gubernator)
Tennessi Oliy Sudi sudyasi
	Mansab davri; iyun, 1798-yil – iyun, 1804-yil
Oʻtmishdoshi	Howel Tatum
Vorisi	John Overton
AQShning Tennessee shtati vakillar palatasi
	Mansab davri; 4-dekabr 1796-yil – 26-sentabr 1797-yil
Oʻtmishdoshi	James White (Janubi-Gʻarbiy hudud vakili)
Vorisi	William C. C. Claiborne
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi	15-mart 1767-yil; Shimoliy Karolina va Janubiy Karolina oʻrtasidagi Waxhaw turar-joyi , Britaniya Amerikasi
Vafoti	8-iyun 1845-yil ; (78 yoshda) ; Nashville, Tennessi, Qoʻshma Shtatlar
Fuqaroligi	AQSh
Siyosiy partiyasi	Demokratik (1825-1845-yillar); Demokratik-respublikachi (1825-yilgacha); Jaksoniya demokratiyasi (1825-1828-yillar);
Turmush oʻrtogʻi	Rachel Donelson (turm. 1794)
Bolalari	2 ta, Linkoya bilan birga
Kasbi	Siyosatchi; huquqshunos; general;
Mukofotlari	Kongress Oltin medali Thanks of Congress
Dafn etilgan joyi	The Hermitage
Imzosi
Harbiy xizmatlari
Unit	South Carolina Militia (1780–81); Tennessee Militia (1792–1821); United States Army (1814-1821)
Janglari	Ro'yxatni ko'rish American Revolutionary War Battle of Hanging Rock; ; Creek War Battle of Talladega; Battles of Emuckfaw and Enotachopo Creek; Battle of Horseshoe Bend; ; War of 1812 Battle of Pensacola; Battle of New Orleans; ; First Seminole War Capture of St. Marks; Siege of Fort Barrancas; ; ;

Andrew Jackson (1767-yil 15-mart – 1845-yil 8-iyun) – amerikalik huquqshunos, plantator, general va davlat arbobi boʻlib, 1829—1837-yillarda Qoʻshma Shtatlarning yettinchi prezidenti boʻlib ishlagan^[1]. Prezidentligiga qadar u AQSh Armiyasida general sifatida shuhrat qozongan. AQSh Armiyasi va AQSh Kongressining ikkala palatasida xizmat qilgan. Koʻpincha oddiy amerikaliklarning himoyachisi va shtatlar ittifoqini saqlashdagi faoliyati uchun maqtovga sazovor boʻlgan Jekson oʻzining irqiy siyosati, xususan, tubjoy amerikaliklarga boʻlgan munosabati uchun ham tanqid qilingan.

Jekson Amerika inqilobiy urushidan oldin mustamlaka boʻlgan Karolinada tugʻilgan. U chegara advokati boʻladi va Reychel Donelson Robardsga uylandi. U qisqa muddat AQSh Kongressi Vakillar palatasi va AQSh Senatida, Tennessi shtati vakili sifatida xizmat qilgan. Isteʼfoga chiqqanidan soʻng, u 1798-yildan 1804-yilgacha Tennessi Oliy sudida sudya boʻlib xizmat qildi. Jekson keyinchalik Ermitaj nomi bilan tanilgan mulkni sotib oldi va umri davomida yuzlab afro-amerikalik qullarga egalik qilgan boy plantatorga aylandi. 1801-yilda u Tennessi militsiyasining polkovnigi etib tayinlandi va uning qoʻmondoni etib saylandi. U 1813-1814-yillardagi Krik urushi paytida qoʻshinlarni boshqargan, Horseshoe Bend jangida gʻalaba qozongan va Fort Jekson shartnomasi boʻyicha muzokaralar olib borgan, bu esa mahalliy Krik aholisidan hozirgi Alabama va Jorjiyaning katta hududlarini taslim qilishni talab qilgan. Inglizlar bilan bir vaqtda urushda, Jeksonning 1815-yilda Yangi Orlean jangidagi gʻalabasi uni milliy qahramonga aylantirdi. Keyinchalik u Floridaning Ispaniyadan qoʻshib olinishiga olib kelgan Birinchi Seminol urushida AQSh kuchlariga qoʻmondonlik qildi. Jekson Senatga qaytishdan oldin qisqa muddat Florida shtatining birinchi hududiy gubernatori lavozimida ishlagan. U 1824-yilda prezidentlikka nomzodini qoʻydi. U koʻplab xalq va saylovchilar ovozini qoʻlga kiritdi, ammo hech bir nomzod saylovchilarning koʻpchiligini qoʻlga kirita olmadi. Genri Kley yordamida Vakillar palatasi kontingent saylovida Jon Kvinsi Adamsni sayladi. Jekson tarafdorlari Adams va Kley oʻrtasida „buzilgan savdolashuv“ borligini daʼvo qilishdi va oxir-oqibat Demokratik partiyaga aylanadigan oʻzlarining siyosiy tashkilotini yaratishni boshladilar.

Jekson 1828-yilda yana yugurib, Adamsni koʻchkida magʻlub etdi. 1830-yilda u Hindularni olib tashlash (tozalash) toʻgʻrisidagi qonunni imzoladi. Etnik tozalash sifatida taʼriflangan bu harakat oʻn minglab tubjoy amerikaliklarni Missisipi sharqidagi oʻz ota-bobolarining vatanlaridan quvib chiqardi va minglab odamlarning oʻlimiga sabab boʻldi. Janubiy Karolina federal hukumat tomonidan oʻrnatilgan yuqori himoya tarifini bekor qilish bilan tahdid qilganda, Jekson federal ittifoqning yaxlitligi uchun muammoga duch keldi. U tarifni amalga oshirish uchun harbiy kuch ishlatish bilan tahdid qildi, ammo unga oʻzgartirishlar kiritilgandan soʻng inqiroz bartaraf etildi. 1832-yilda u Kongress tomonidan Qoʻshma Shtatlarning Ikkinchi Bankiga qayta ruxsat berish toʻgʻrisidagi qonun loyihasiga veto qoʻydi va bu korrupsiyalashgan muassasa ekanligini taʼkidladi. Uzoq davom etgan kurashdan soʻng bank demontaj qilindi. 1835-yilda Jekson davlat qarzini toʻlagan yagona prezident boʻldi. U amaldagi prezidentga birinchi suiqasddan omon qoldi. Oʻzining soʻnggi prezidentlik aktlaridan birida u Texas Respublikasini tan oldi.

Jekson lavozimini tark etgach, Martin Van Buren va Jeyms K. Polkning prezidentliklarini, shuningdek, Texasning anneksiya qilinishini qoʻllab-quvvatladi. Jeksonning merosi munozarali boʻlib qolmoqda va fikrlar koʻpincha qutblangan. Tarafdorlar uni demokratiya va Konstitutsiya himoyachisi sifatida tavsiflaydilar, tanqidchilar esa uning obroʻsiga toʻgʻri kelganda qonunni mensimaydigan demagog sifatida taʼkidlaydilar. Jeksonning prezidentligi doimiy ravishda oʻrtacha darajadan yuqori boʻlgan, ammo uning obroʻsi 20-asr oxiridan beri pasayib ketgan.

Dick va Balls shtatlaridagi harbiy va siyosiy faoliyat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kelib chiqishi irland boʻlgan ushbu shaxs oʻsmirlik davridagi koʻp yillik sarguzashtlardan soʻng Janubiy Karolinada advokatlik kasbi bilan oʻz faoliyatini boshlagan^[2]^[3]. Oradan bir necha vaqt oʻtib Jekson 1788-yilda Tennessi hududining prokurori etib tayinlangan. U davrlarda Tennessi mamlakatning shtatlaridan biri hisoblangan va 1796-yilda Jekson ushbu yangi shtatda yangi qonun joriy etish ishlarida faol ishtirok etgan. Keyinchalik uning tinimsiz harakatlari hisobga olinib AQSh Kongressida shtat nomidan vakillik vazifasini bajargan. Jekson jamiyat hayotidan bosh tortib oʻzining kamtarona fermasida hayot kechirib 1812-yilda inglizlar mamlakatga qarshi urush eʼlon qilishganida Tennesi shtati aholisi unga butun harbiy boʻlinmalarni general-mayor unvoni bilan ishonib topshirishadi^[4]^[5]. Jekson 2500 ga yaqin odamni tashkil qilgan harbiy boʻlinma Missisipi daryosi boʻylab quyi harakat qilishib janubda ispanlarning harakatini qoʻllab-quvvatlagan hindular harakatiga barham berib ularni Florida tomonga quvib yuborishgan. Inglizlar Yangi Orleanga havf solgan bir davrda Jekson Kongress farmoni bilan harbiy boʻlinmalar ustidan nazoratni oʻz qoʻliga oladi va 1815-yilning 8-yanvarida tomonlar oʻrtasida boʻlib oʻtgan shiddatli jangda Jekson boshliq harbiy boʻlinma dushman armiyasini yanchib tashlaydi va 1821-yil ispanlar Florida hududidan chekinishgach u yerga birinchi gubernator etib tayinlangan. Andrew Jackson 1824-yilgi AQSh Prezidentlik saylovlarida koʻplab ovoz bilan nomzodlar orasida deyarli peshqadamlikni egallagan, ammo Vakillar Palatasi tomonidan prezidentlik nomzodiga loiq koʻrilib Jekson emas, balki John Adams saylangan^[6] .

Prezidentlik davrlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

1828-yili John Adamsning prezidentlik vakolati tugaganidan soʻng, Jekson takroran prezidentlik nomzodlari qatoriga qoʻshiladi va 1829-yilda AQShning 7-Prezidenti etilib saylangan. Uning prezidentlik davrida Demokratlar Partiyasiga asos solingan. Jekson hindularning janubiy shtatlarga koʻchirish tarafdori boʻlib beshta buyuk hindular qabilasi birlashgan shtat yaratish fikrini ilgari surgan^[7]. 1830-yilda Prezident Jekson Hindularni koʻchirish haqidagi qonunga imzo chekadi va etnik jihatdan toza hindulardan tashkil topgan yerlarga koʻchirilgan. Natijada bu besh buyuk hindular qabilasi nomini olgan hindular mamlakat janubidagi Hindular hududi (hozirgi kunda Oklahoma shtati) deb atalgan maskanga surgun qilingan, lekin afsuski ulardan aksari yoʻl azobidan, ochlikdan va iqlim haroratiga moslashmaslik tufayli halok boʻlishgan. 1832-yilning yozida ittifoqlarning tahdidi va bojhona soliqlari sabab boʻlgan noroziliklar Janubiy Karolinada boʻlib oʻtib, aynan shu davrda prezident Jekson ikkinchi muddatga prezident etilib saylangan va Janubiy Karolina ayblovlariga qarshi harakat uchun harbiylarni ishga soladi. Tez orada soliqlarni tushirish yoʻli orqali mamlakat janubida kutilgan Fuqarolar urushi oldi olingan^[8].

Ikkinchi AQSh bankining tashkil topishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ikkinchi marotiba prezidentlik mansabiga saylangan Jekson oldidagi asosiy vazifalar bilan bogʻliq muammolarni Kongress yordamida vetoni takomillashtirish yoʻli bilan kelajakda banklar tizimini xalq orasida ommalashtirish va koʻplab hususiy kredit muassisalarni joriy etish, shuningdek avvalgi oltin standartga qaytish fikri bilan amerika iqtisodiyotini rivojlantirishga qodir imkoniyat deb hisoblagan. Bu kabi muammolar orasidagi asosiylaridan biri boʻlib AQSh ikkinchi bankining vakolatini uzaytirish holati Kongress senatorlari orasidagi kelishmovchiliklar murakkab vaziyatga olib kelgan . Bir necha Jekson tanqidchilarining fikricha Markaziy bankning yopilishi va pul chiqarish tizimi davlat nazoratiga oʻtishi inqirozga sabab boʻlgan. Lekin keyinchalik bu tanqidlarga javoban oʻz ishini „AQShagi bank ishlari va pul muomalasi tarixi“ kitobida aks ettirgan olim Murrey Rothbard qarshi chiqqan. William Enghdallening fikricha, 1834-yilda oʻz davrining mashxur insoni Nicolas Biddle Prezident Jekson joriy etgan Ikkinchi bank faoliyatiga halal berish maqsadida Qoʻshma Shtatlar umummilliy retsessiyasini taskil qilgan . Tashqi siyosatda Jekson asosan diplomatik va doʻstona aloqalarni Buyuk Britaniya bilan yuritgan. Jekson oʻzining siyosiy qarashlari bilan libertian va chegaralangan davlat tarafdori boʻlgan. Shuningdek oʻzining hokimiyatdagi koʻp yillik faoliyati davomida Endryu Jekson davlatning iqtisodiyot va siyosat aralashuvini qisqartirishga harakat qilgan.

AQSh dollarlaridagi Jeksonning aksi[tahrir | manbasini tahrirlash]

E.Jekson zamonaviy AQSh kupyuralari orasida 20 dollarlik pul kupyurasida suraʼti aks etgan. Oʻtmishda bu kabi kupyuralarning 5, 10, 50 va 10000 dollarliklarda uning koʻrsatgan xizmatlari uchun suraʼtlari aks ettirilgan.

Shuningdek[tahrir | manbasini tahrirlash]

AQSh Prezidenti

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ Wilentz, Sean. Andrew Jackson (2005), p. 8, 35.
↑ „Andrew Jackson“. Information Services Branch, State Library of North Carolina. 2009-yil 10-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-may. (Wayback Machine saytida 2009-02-10 sanasida arxivlangan)
↑ „Andrew Jackson Cottage and US Rangers Centre“. Northern Ireland Tourist Board.
↑ Finkelman, Paul (2006). „Jackson, Andrew (1767–1845)“, in Encyclopedia of American Civil Liberties, 3 vols., Routledge (CRC Press), ISBN 978-0-415-94342-0, vol. 2 (G-Q), p. 832–833.
↑ See also: Remini 1988, The Legacy of Andrew Jackson: Essays on Democracy, Indian Removal, and Slavery.
↑ Rutland, Robert Allen. The Democrats: From Jefferson to Clinton. University of Missouri Press, 1995 — 55–56 bet.
↑ Nickels, Ilona „How did Republicans pick the elephant, and Democrats the donkey, to represent their parties?“. Capitol Questions. C-SPAN (5-sentabr 2000-yil). 21-oktabr 2000-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-sentabr 2010-yil. (Wayback Machine saytida 2000-10-21 sanasida arxivlangan)
↑ Niles, Hezekiah. „Anti-Masonic Convention“. Digitized in 2007 from a copy from the University of California (8-oktabr 1831-yil). Qaraldi: 15-yanvar 2014-yil.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

[1] Wilentz, Sean. Andrew Jackson (2005), p. 8, 35.

[birthplace-2] „Andrew Jackson“. Information Services Branch, State Library of North Carolina. 2009-yil 10-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-may. (Wayback Machine saytida 2009-02-10 sanasida arxivlangan)

[Carrick-3] „Andrew Jackson Cottage and US Rangers Centre“. Northern Ireland Tourist Board.

[legacy1-4] Finkelman, Paul (2006). „Jackson, Andrew (1767–1845)“, in Encyclopedia of American Civil Liberties, 3 vols., Routledge (CRC Press), ISBN 978-0-415-94342-0, vol. 2 (G-Q), p. 832–833.

[legacy2-5] See also: Remini 1988, The Legacy of Andrew Jackson: Essays on Democracy, Indian Removal, and Slavery.

[6] Rutland, Robert Allen. The Democrats: From Jefferson to Clinton. University of Missouri Press, 1995 — 55–56 bet.

[7] Nickels, Ilona „How did Republicans pick the elephant, and Democrats the donkey, to represent their parties?“. Capitol Questions. C-SPAN (5-sentabr 2000-yil). 21-oktabr 2000-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-sentabr 2010-yil. (Wayback Machine saytida 2000-10-21 sanasida arxivlangan)

[8] Niles, Hezekiah. „Anti-Masonic Convention“. Digitized in 2007 from a copy from the University of California (8-oktabr 1831-yil). Qaraldi: 15-yanvar 2014-yil.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]