Taydula

Taydula
Oltin Oʻrda xonining xotini
Shaxsiy maʼlumotlari
Vafoti	1361-yil
Bolalari	Tinibek, Jonibek
Onasi	?
Dini	Islom

Taydulla — Oltin Oʻrda xoni Oʻzbekxonning xotini, Tinibek, Jonibeklarning onasi. Shuningdek Xorazm hukmdori Tugʻluq Temur oʻgʻliga ham turmushga chiqqan.

Birinchi eri

Simeon xronikasida aytilishicha, Taydula 1323-yilda rafiqasi Bayalun vafotidan soʻng, Oʻzbekxonning katta xotiniga aylangan. R. Yu. Pochekaevning soʻzlariga koʻra, Bayalun xondan Konstantinopolga otasi imperator Andronik II tomon qochgan.

Ibn-Battutaning soʻzlariga koʻra, Oʻzbekxon unga bergan imtiyoz uning fiziologik oʻziga xosligi bilan bogʻliq edi: „Sulton uni oʻziga xos bir xususiyati uchun sevadi, yaʼni har kecha uni bokira qizga oʻxshab topardi“.

Oʻzbekxonning katta oʻgʻli va vorisi Temur 1330-yilda otasi tirikligida vafot etdi. Taydula bolalari meros olish uchun kurashdilar. Taydula Tinibekning toʻngʻich oʻgʻli otasining iltifotiga sazovor boʻlgan, unga mas’ul lavozimlar berilgan, ulardan biri Xorazm hokimi edi. Ammo u bu lavozimda otasiga maʼqul kelmadi va 1339-1340-yillarda Oltin Oʻrda tangalari Oʻzbekxon va Jonibek ismlari bilan zarb qilingan va diplomatik xatlarda Oʻzbekxon, Taydula va Jonibek tabriknomalarida qayd etilgan.

Oʻzbekxonning oʻlimidan keyin

1341-yilda Oʻzbekxon vafot etganda, poytaxtdagi hokimiyat eng kichik oʻgʻlini qoʻllab-quvvatlagan Janibek va Taydula qoʻlida edi. Shunga qaramay, Oʻrda tepasi qonunlarni buzmadi va Xorazmda boʻlganlar Tinibekni xon sifatida eʼlon qildi. Ammo Tinibek Sarayga kelishidan oldin ham, Jonibek va Taydula boshqa raqib — Oʻzbekxonning boshqa xotinidan oʻgʻli Xizrbekni oʻldirishga muvaffaq boʻlishdi. Xizrbekning oʻldirilishi Tinibekning Jonibekni jazolash istagiga sabab boʻldi, ammo onasining yordami bilan u yetarli miqdordagi tarafdorlarini toʻpladi. Ichki kurashlar natijasida Tinibek vafot etdi va 1342-yildan boshlab Jonibek xon boʻldi. Shu bilan birga, Taydula kichkina oʻgʻlidan sovgʻalar sifatida katta daromad manbalarini oldi, xususan, u Tula shahriga, Bask tomonidan boshqariladigan va Azovdagi savdo toʻlovlarining bir qismiga ega boʻldi^[1]^[2]^[3].

Manbalar

↑ Yurgevich V.N., Rasskaz rimsko-katolicheskogo missionera dominikantsa Yuliana o puteshestvii v stranu privoljskix vengertsev, sovershennыx pered 1235 godom, i pisьma papы Venedikta XQQ k xanu Uzbeku, ego jene Taydolyu i sыnu Djanibeku v 1340 j. // Zapiski Odesskogo obщestva istorii i drevnostey, Odessa, t. 5, 1863; Zolotaya Orda v istochnikax, t. 1, M., 2003
↑ Grigorьev A.P., Sbornik xanskix yarlыkov russkim mitropolitam: Istochnikovedcheskiy analiz zolotoordыnskix dokumentov, SPb., 2004
↑ Grigorьev A.P., Grigorьev V.P., Kollektsiya zolotoordыnskix dokumentov XQV veka iz Venetsii: Istochnikovedcheskoe issledovanie, SPb., 2001.

[1] Yurgevich V.N., Rasskaz rimsko-katolicheskogo missionera dominikantsa Yuliana o puteshestvii v stranu privoljskix vengertsev, sovershennыx pered 1235 godom, i pisьma papы Venedikta XQQ k xanu Uzbeku, ego jene Taydolyu i sыnu Djanibeku v 1340 j. // Zapiski Odesskogo obщestva istorii i drevnostey, Odessa, t. 5, 1863; Zolotaya Orda v istochnikax, t. 1, M., 2003

[2] Grigorьev A.P., Sbornik xanskix yarlыkov russkim mitropolitam: Istochnikovedcheskiy analiz zolotoordыnskix dokumentov, SPb., 2004

[3] Grigorьev A.P., Grigorьev V.P., Kollektsiya zolotoordыnskix dokumentov XQV veka iz Venetsii: Istochnikovedcheskoe issledovanie, SPb., 2001.

[1]

[2]

[3]