Niccolò Machiavelli

Ниccолò Мачиавелли
Таваллуди	3-май 1469
Вафоти	21-июн 1527
Фуқаролиги	Републиc оф Флоренcе
Отаси	Бернардо ди Ниccолò Мачиавелли
Онаси	Бартоломеа ди Стефано Нелли

Никколо Макиавелли (Мачиавелли, италянча: Ниccолò ди Бернардо деи Мачиавелли; 3-май 1469-йил Флоренсия – 22-июн 1527-йил, ўша ерда) – италян мутафаккири, сиёсатчиси, файласуф, ёзувчи, ғарб назариясига доир асарлар муаллифи. Макиавелли Флоренсия ҳукуматида қатор лавозимларда ишлаган, улардан энг муҳими, республика дипломатик алоқалари учун мас’ул бўлган иккинчи канселяриянинг котиблиги эди. Макиавеллининг асосий асари „Ҳукмдор“ саналади (италянча: Ил Принcипе, 1513-йиллар атрофида ёзилган). Бироқ, „Флоренсия тарихи“ ва "Тит Ливийнинг биринчи декадаси ҳақида мулоҳазалар" асарлари унинг сиёсий қарашларини анча яхши акс эттиради ҳамда уни „ҳукмдорнинг кучли қўли“ ғояси эмас, балки, республика ғоялари тарафдори сифатида тавсифлайди.

Макиавелли замонавий сиёсий фалсафа ва сиёсацҳунослик асосчиларидан бири ҳисобланади.

Биографияси

Макиавелли сиёсий ҳаётини икки босқичга ажратиш мумкин. Биринчи босқичда, 1498-йилда Флоренсия Республикасининг иккинчи котиби лавозимини эгаллаганидан бошлаб, у асосан давлат ишлари билан шуғулланган. 1512-йилда Макиавелли фаол сиёсатдан мажбуран четлаштирилгач, кейинчалик унинг номини машҳур қилган асарларни ёзган иккинчи босқич бошланди.

Болалик ва ёшлик

Никколо Макиавелли 3-май 1469-йилда ҳуқуқшунос Бернардо Макиавелли оиласида, Флоренсиядаги Виа Романа (ҳозирги Виа Гуиccиардини) кўчасидаги саройда туғилган. Ушбу саройда Бернардо Макиавелли оиласидан ташқари сулоланинг бошқа аъзолари ҳам яшаган. Макиавелли болалиги қашшоқлик ва қийинчиликда ўтганини таъкидлаган бўлса-да, унинг оиласи бойлик жиҳатидан ўрта синфга мансуб эди. Бироқ, бу оилани келиб чиқишига кўра, ҳуқуққа эга бўлганидан пастроқ ижтимоий даражага қўйди. Макиавелли оиласи узоқ вақт давомида Флоренсия сиёсатида ҳам гонфалонистлар ва приорлар билан ҳам қатнашган. Никколо туғилганда, уруғнинг сони камайиб, ўз таъсирини йўқотган эди. Ота, оиладаги энг камбағал, ҳеч қачон кўзга кўринган ёки фойдали лавозимни эгалламаган; бу ҳатто унинг ноқонуний туғилган бўлиши мумкинлиги ҳақидаги тахминларга ҳам сабаб бўлди. У амалиётчи ҳуқуқшунос эди ва эри билан бир нечта қишлоқ уйларидан ижарага бериб даромад оларди, лекин оиланинг даромади пастлигича қолди. Уларнинг даромади китоб сотиб олиш учун етарли эмас эди (Бернардо Макиавелли ўқишни яхши кўрарди ва катта кутубхона йиғарди) ва бундан ташқари, уларда Флоренсия элитаси каби таълим учун етарли деб ҳисобланган – қадимги юнон тилини ўқитиш, хусусий ўқитувчилар ёллаш, турли фанларни яхшилаш кабилар йўқ эди.

Етти ёшидан бошлаб лотин тилини ўрганишни бошлаган Никколо имкон қадар яхши таълим олди. У лотин ва италян классикаларини мукаммал билган. Тит Ливийнинг „Рим тарихи“ни яхши билган ва уни Цицерон ва Иосиф Флавий асарлари билан „Тит Ливийнинг биринчи ўн йиллигидаги нутқлар“ни ёзишга илҳомлантирган, юнон муаллифлари асарларининг таржималарини ўқиган. Унинг ҳаёти ва фаолияти университет даражасидаги маълумотни намоён этади, аммо унинг университетда ўқигани ҳақида аниқ маълумот йўқ. Бир талқинга кўра, у ҳуқуқни ўрганган ва ўқитувчилари орасида Флоренсия университетининг юнон ва лотин тилларида нотиқлик бўлими мудири бўлган Марчелло Адриани бор. У Данте, Боккаччо, Петрарка ижодини юксак баҳолаган.

Тарихчи-биограф Роберто Ридолфи Макиавеллини ўртача бўйли, озғин одам сифатида таърифлайди: „Сочлари қора, териси оқ, боши кичик, юзи ингичка, пешонаси кенг эди. Жуда ёрқин кўзлар ва ингичка лаблар, унинг юзида доим ним табассум бўлгандек туйиларди“.

Болалик ва ёшлик

Никколо Макиавеллининг ҳаёти хавфли, аммо қизиқарли даврда кечди. Рим папаси бутун бир армияга эга эди ва Италиянинг бадавлат, мустақил шаҳар-давлатлари қўшни давлатлар бўлмиш – Франсия, Испания ёки Муқаддас Рим империяси ҳукмронлиги остида эди. Бу тартибсиз тўнтаришлар, ишончсиз иттифоқлар ва ҳал қилувчи сўнгги дақиқада ўз ҳукмдорларини осонгина ўзгартира оладиган бузуқ ёлланма аскарлар даври эди.

Пиазза делла Сигнориа майдонида Савонароланинг қатл этилиши

Макиавеллининг ёшлик даврларида расман республика ҳисобланган Флоренсия Медичилар оиласи томонидан кўп йиллар давомида бошқариб келинар эди.

1494-йил ноябрда франсуз қироли Карл ВИИИ армияси Италияга кириб, Флоренсияга етиб келди. Ёш ҳукмдор Пиэро ди Лорензо Медичи музокараларга бориб, бир нечта асосий қал’аларни топширишни ва 200 000 флорин миқдорида катта бадал тўлаш буюрилган хўрловчи тинчлик шартномасини имзолашга муваффақ бўлди. Пиэро Флоренсия Сигнориалар розилигисиз бундай шартномани тузиш учун расмий ваколатга эга эмас эди. Ғазабланган халқнинг қўзғолонидан қўрқиб, Пиэро ўз акалари билан шаҳардан қочиб кетишади. Медичи уруғининг ҳукмронлиги тугайди ва бу сулола вакилларига ўз ватанларига қайтиш тақиқланади. Қайта ташкил қилинган Флоренсия Республикаси тикланади, „Катта кенгаш“ ва „саксонталиклар кенгаши“ тузилади. Франсузлар билан олиб борилган музокаралар натижасида янада қулай шартларда тинчлик шартномаси тузилади, аммо Флоренсиянинг асосий порти Пиза қўлдан бой берилади. Музокараларнинг муваффақияти ва янги конституциянинг қабул қилинишида роҳиб Савонарола муҳим рол ўйнади, бу шаҳар сиёсатига таъсир кўрсатадиган фуқаролар доирасини кескин кенгайтирди. Бир неча йил давомида у ва унинг тарафдорлари „йиғлаётган“ деб номланган катта таъсирга эга бўлади.

Бу даврда Италия ва Флоренсия

Макиавелли сиёсатининг сақланиб қолган энг қадимги далиллари унинг иккита мактубидир. 1497-йил 2-декабрдаги мактуб кардинал Жованни Лопесу йўлланган бўлиб, ўз оиласининг баҳсли ерга бўлган ҳуқуқини тан олиш тўғрисидаги илтимосини ўз ичига олган; натижада Макиавелли фойдасига қарор қабул қилинган. 1498-йил 9-мартдаги иккинчи мактубида Флоренсиянинг Римдаги элчиси Рикардо Беккага берган ҳисоботида Никколо Жироламо Савонароланинг ҳаракатларини танқидий тавсифлайди.

Никколо Макиавелли. Рассом: Санти ди Тито.