Месиҳ Пошо
| Месиҳ Пошо | |
|---|---|
.jpg) | |
| Таваллуди | 1443-йил |
| Вафоти |
1501-йил ноябр ойида Константинопол |
| Фуқаролиги | Усмонли империяси |
| Фаолият йиллари | 1470 — 1501-йиллар |
| Болалари | Али Бей, Маҳмуд Челеби, Бали Бей |
| Отаси | Гидос Палаиологос |
Месиҳ Пошо ёки Мисак Пошо[1] (1501-йил ноябрда вафот этган) Шарқий Римдаги Усмонлилардан бўлиб, охирги Рим императори Константин ХИ Палаиологоснинг жияни эди. У Усмонли денгиз флотининг Капудан пошоси бўлиб хизмат қилган ва 1501-йилда Усмонли империясининг бош вазири бўлган.
Ҳаёти
[edit | edit source]Келиб чиқиши ва ёшлиги
[edit | edit source]Месиҳ Византия империясининг охирги ҳукмрон сулоласи Палаиологои билан алоқадор эди. ХВИ асрнинг"Эcтҳесис Чрониcа" га кўра, у Византия императорининг укаси сифатида замонавий Ҳисториа Турчесcа (Донадо да Леззе ёки Жованни Мария Ангиолеллога тегишли) томонидан аниқланган Гидос Палаиологоснинг ўғли эди.[2] Бу император одатда Константин ХИ Палаиологос бўлган деб ҳисобланади, сўнгги Византия императори, Константинополнинг 1453-йилда Усмонли султони Меҳмед ИИ томонидан қулаши пайтида ўлдирилган.[3] Агар бу маълумотлар бўлса, Константин ХИ фарзандсиз вафот этганидан бери ва агар Усмонлилар Константинополни забт эта олмаганида, Месиҳ ёки Хасс Мурод унинг ўрнини эгаллаши мумкин эди. Бунинг ўрнига Месиҳ Византия империясини вайрон қилган давлатнинг энг қудратли кишиларидан бирига айланди.[4] Месиҳ ўзининг отаси томонидан бувисининг укаси эканлигини даъво қилган Византо — Италия йилномачиси Теодор Спандунес, Константинопол қулаган пайтда Месиҳ ўн ёшда эди, деб ёзган. У ва унинг икки укаси, улардан бири Ҳасс Мурод Пошо асирга олиндилар ва кейинчалик Ислом динини қабул қилдилар. Девширме тизимининг бир қисми сифатида Султон Меҳмед ИИ ҳомийлигида саҳифалар сифатида кўтарилдилар.
Меҳмед ИИ давридаги мартабаси
[edit | edit source]Месиҳ биринчи марта 1470-йилда тарихий маълумотларда тасдиқланган, ўша пайтда у Галлиполининг санжак бей эди. Усмонли денгиз флотининг асосий базаси сифатида бу пост Усмонли флотининг кўп қисмига қўмондонликни ҳам ўз ичига олган. Бу лавозимда у 1463 — 1479-йиллардаги Усмонли-Венеция уруши даврида Усмонлилар томонидан Эвбеяни (ўрта аср Негропонте) забт этишда венецияликлардан ажратиб турарди. Бироқ, Венеция архивлари шуни кўрсатадики, у 40 000 олтин дукат пул эвазига Галлиполи ва унинг флотини Венецияга топширишни ва узоқ вақтдан бери яшаб келаётган Мореа (Греция жанубидаги Пелопоннес ярим ороли) устидан ҳукмдор бўлиш имкониятини таклиф қилган. Палаиологои императорлари остидаги ярим автоном деспотат эди.
Месиҳ 1476-йил ёки бошқа манбаларда 1477-йил бошида деб берилган вақтда марказий император ҳукуматида (Император кенгаши ёки девонида) вазир даражасига кўтарилган; замонавий ҳужжатлар уни 1478-йилда иккинчи вазир сифатида кўрсатади, аммо „Ҳисториа Турчесcа“ у 1480-йилда Родосни қамал қилиш пайтида Усмонли армияси ва денгиз флоти қўмондонлиги берилганида, у 1480-йилда тўртинчи вазир этиб „янгидан тайинланган“ деб ёзади. Родосни қўлга кирита олмагани унинг вазирликдан четлатилишига олиб келди, аммо у Галлиполи губернаторлигини ва денгиз флоти бош қўмондони лавозимини сақлаб қолди. ХВИ аср охиридаги тарихчи Мунажжим Боши Месиҳни Меҳмед ИИ нинг буюк вазирлари қаторига киритади, эҳтимол, бу даврда унинг вазир бўлганлиги сабабли чалкашлик дейиш тўғридир.
Боязид ИИ даврида юксалиши
[edit | edit source]Меҳмед ИИ вафотидан сўнг, етакчи девширме ҳарбий амалдорлари Боязид ИИ ни тахтга ўтказишга муваффақ бўлди. Бу фирқанинг етакчи аъзоси сифатида Месиҳ девонга вазир бўлиб қайтди. Янгисарларнинг қўллаб-қувватлашига таянган ҳолда, девширме бошлиғи, Садр вазир Гедик Аҳмад Пошо ўз кучини кўрсатиб, Боязиднинг рақиби ўгай укаси Жемга хайрихоҳ экани айтиб ўтилади. Месиҳ эса Боязиднинг ишончини қозониш учун эҳтиёткорлик билан Жемнинг даъволарига қарши чиқди. 1482-йилнинг ёзида Боязид Гедик Аҳмадни саройга қамоққа ташлаттирди. Бунга жавобан ғазабланган янги сарийлар саройга бостириб киришди ва Месиҳ улар билан музокара олиб бориш учун юборилди. У бошқа нарсалар қатори фақат девширме аъзолари вазир бўлади, деб ваъда бериб, уларни тинчлантиришга муваффақ бўлди. Шу тариқа Месиҳ ўзининг садоқатини ҳам, дипломатик маҳоратини ҳам кўрсатди ва бундан буён девонда ҳукмронлик қиладиган девширме амалдорларининг кичик гуруҳидан бирига айланишга муваффақ бўлди. Уларга қарши туриш учун Боязид муҳим вилоят ҳокимликларига ишончли бош амалдорларни (капи оғаларни) юбора бошлади.
Жем Родосдаги Книгҳц Ҳоспиталлерга қочиб кетганида, Месиҳнинг дипломатик ишонч ёрлиқлари ёқиб юборилди. Кейинги музокараларда Гедик Аҳмад муросасиз позицияни эгаллади, аммо Месиҳ Султон назарида уни янада кўтариб, ўзаро мақбул муроса топишга муваффақ бўлди. Месиҳнинг саройдаги ёрдами унга 1482-йил 18-ноябрда Гедик Аҳмаднинг демонтаж қилиниши ва қатл этилишига бардош бериши эди. 1483-йил феврал ойига келиб у девонда иккинчи вазир лавозимини эгаллади. Баъзи манбаларда у 1483-йилнинг кузида Ишоқ пошодан кейин садр вазирлиги лавозимини эгаллаган, 1485-йилгача бу лавозимда қолган, деб тахмин қилинади, аммо кўпчилик тарихчилар Довуд пошо ўша даврда бу лавозимда, Месиҳ эса унинг ноиби бўлган, деб ҳисоблашади.
Шармандалик ва қайта тикланиш
[edit | edit source]Номаълум сабабларга кўра, 1485-йил январ ойида Месиҳ Боязид билан ёмон муносабатда бўла бошлади ва яна вазирликдан бўшатилди. Филибе субаши (шаҳар губернатори) лавозимига туширилди. Кейин у шармандали амалдорлар учун машҳур сургун жойи бўлган Каффага санжак бей сифатида юборилди. Эҳтимол, у 1489-йилда алмаштирилгунга қадар у ерда қолган ва кейин 1497-йилда Аккерманнинг санжак бей сифатида тилга олинади. Кейинги лавозимда у Полша-Усмонли уруши (1485-1503) даврида Полшанинг Молдавияга бостириб киришини тўхтатишда муҳим рол ўйнади ва асирга олинган 29 та полшалик зодагонларни Боязидга жўнатиб, императорлик илтифотига эришди.
Ғалабадан сўнг Месиҳ 1499-йилда Маккага ҳаж зиёратини амалга оширди. Бу Месиҳнинг диндорлиги ҳақидаги хабарларни тасдиқлагандек кўринади — Спандунес „у насронийларнинг ашаддий душмани“ деб ёзган эди — айниқса, ўша даврдаги бошқа ҳеч бир Усмонли вазирлари ёки султонлари мансабнинг оғир талаблари туфайли ҳажга бормаган. Бундан ташқари, Халил Иналжик таъкидлаганидек, зиёрат ўз лавозимини тарк этиб, Константинополни зиёрат қилиш учун ажойиб баҳона бўлган. Дарҳақиқат, яна бир Усмонли-Венеция уруши бошланиши билан Месиҳнинг денгиз тажрибаси ва венецияликларни яхши билиши унинг Маккадан қайтгач, Садр Ёқуб Пошо қўл остида девонда иккинчи вазир лавозимига қайта тикланишига имкон берди.
Буюк вазир ва ўлим
[edit | edit source]1501-йил баҳорида Месиҳ Садр вазир этиб тайинланди ва Анадолудаги Варсак қабиласининг Мустафо номи билан танилган қораманий даъвогарини қўллаб-қувватлаган исёнини бостириш учун Константинополни тарк этди. Месиҳ ўзининг дипломатик маҳорати орқали Варсакларни Мустафони қўллаб-қувватлашни тўхтатишга кўндира олди. Константинополга қайтиб келгач, Франко-Венециянинг Лесбосга бостириб кирди, бу Боязидни шунчалик ғазаблантирдики, у Месиҳни камон билан ўқ узди. Кўп ўтмай, Месиҳ Галатадаги ёнғинни ўчиришни назорат қилиш пайтида жароҳат олди ва олган жароҳатларидан сўнг вафот этди (1501-йил ноябр ойи).
У Константинополнинг Аксарай туманида укаси томонидан қурилган, Ҳасс Мурод жангда вафот этганидан кейин Месиҳ томонидан қурдирилган масжидга дафн қилинди. Месиҳ ҳам милоддан аввалги тах. 1478 Галлиполида масжид қурдирган эди.
Оиласи
[edit | edit source]Месиҳнинг учта ўғли бор эди: Али Бей, Маҳмуд Челеби ва Бали Бей. 1503-йилда Вулчитрин санжак бейи бўлиб хизмат қилишган.
Месиҳ Меҳмед Пошо Масжиди
[edit | edit source]Месиҳ Меҳмед Пошо масжиди (Туркча: Месиҳ Меҳмед Паşа Cамии) ХВИ асрда Усмонлидаги Фотиҳ туманида қурилган. У Мурод ИИИ ва Месиҳ Меҳмед Пошо томонидан буюртма қилинган ва император меъмори Мемар Синан томонидан ишлаб чиқилган. Масжид 1585-86 йилларда қуриб битказилган.
Масжид 1584-йилда учинчи вазир лавозимини эгаллаб турган Месиҳ Меҳмед Пошо томонидан фойдаланишга топширилган. Месиҳ Пошо 1581-йилда Истанбулга қайтиб келгунига қадар Миср генерал-губернатори сифатида Қоҳирада қарийб олти йил давомида ишлаган. 1584-йил июлда иккинчи вазир, сўнгра 1585-йил 1-декабрдан 1586-йил 15-апрелгача бўлган тўрт ойлик даврда катта вазир лавозимида бўлган. У-1589 йилда вафот этган вашу масжидга дафн этилган.[5]
Манбалар
[edit | edit source]- ↑ Меҳмед ИИ тҳе Cонқуэрор анд тҳе фалл оф тҳе Франcо-Бйзантине Левант то тҳе Оттоман Турк, пг. 267, бй Мариос Пҳилиппидес
- ↑ Ставридес 2001.
- ↑ İналcıк 1991.
- ↑ Лоwрй 2003.
- ↑ https://ewikiuz.top/wiki/Mesih_Mehmed_Pasha_Mosque[сайт ишламайди]
Китобий манбалар
[edit | edit source]- Лоwрй, Ҳеатҳ W.. Тҳе Натуре оф тҳе Эарлй Оттоман Стате. Албанй, НЙ: Стате Университй оф Неw Ёрк Пресс, 2003.
- Реиндл, Ҳедда. Мäннер ум Бāезīд: эине просопограпҳисче Студиэ üбер диэ Эпоче Султан Бāезīдс ИИ. (1481-1512). Берлин: К. Счwарз, 1983. ОCЛC 738694918.
- Ставридес, Тҳéоҳарис. Тҳе Султан оф Везирс: Тҳе Лифе анд Тимес оф тҳе Оттоман Гранд Везир Маҳмуд Паша Ангеловиc (1453–1474). Брилл, 2001. ИСБН 978-90-04-12106-5.