Jump to content

Граcе Ҳоппер

From Vikipediya

Граcе Ҳоппер (талаффузи: Грейс Ҳапр; 1906-йил 9-декабр — 1992-йил 1-январ) информатика соҳасидаги америкалик олим ва АҚШ денгиз флотининг контр-адмирали. Ҳарвард Марк И компютери учун дастурларни биринчилардан бўлиб ёзган. У компютер дастурлаш тили учун биринчи компиляторни ишлаб чиқди[1][2][3][4][5], машинадан мустақил дастурлаш тиллари концепциясини ишлаб чиқди, бу эса биринчи юқори даражадаги CОБОЛнинг яратилишига олиб келди. У компютердаги носозликларни бартараф этиш учун диск раскадровка атамасини оммалаштиргани билан машҳур. Кўп ютуқлари ва денгиз флотидаги юқори мартабаси туфайли у баъзан „Ажойиб Граcе“ (Амазинг Граcе), деб номланади[6][7]. АҚШ Ҳарбий-денгиз кучларининг УСС Ҳоппер (ДДГ-70) ва Энергетика Департаментининг Ҳисоблаш Маркази (НЕРСC) қошидаги Cрай ХЕ6 „Ҳоппер“ суперкомпютери унинг шарафига номланган.

Ҳаёт ва таълимнинг биринчи йиллари

[edit | edit source]

Неw Ёркда туғилган. Туғилган пайтидаги исми — Граcе Бреwстер Муррай. У уч фарзанднинг энг каттаси бўлган. Болалигида у қизиқувчан эди ва бу хусусият унинг ҳаёти давомида сақланиб қолди. Етти ёшида у будилник қандай ишлашини билишга қарор қилди. У онаси нима бўлаётганини тушуниб етгунга қадар еттита будилникни ажратиб олди; кейинчалик у ўзини битта будилник билан чеклашга мажбур бўлди. Коллежга тайёргарлик кўриш учун у Неw Жерсей штатининг Плаинфиэлд шаҳридаги Ҳартридге мактабида таҳсил олди. 16 ёшида Вассар коллежига киришга биринчи уриниш лотин тилида паст балл туфайли муваффақияциз тугади. У кейинги йил киришга муваффақ бўлди. У 1928-йилда Вассарни математика ва физика бакалавриатини тамомлаган. Шу билан бирга, унинг муваффақияти Пҳи Бета Каппа академик жамиятининг фахрий дипломи билан белгиланди. 1930-йилда Яле университетида магистрлик даражасини олди.

1934-йилда у ерда Оистин Оре[8][9] раҳбарлигида математика бўйича докторлик даражасини олди. Ўша йили унинг „Янги турдаги қайтарилмаслик мезонлари“ номли диссертацияси чоп этилди[10]. Ҳоппер 1934-йилда Вассарда математикадан дарс беришни бошлади ва 1941-йилда доцент бўлди.

У Неw Ёрк университети профессори Винсент Фостер Ҳоппер (1906-1976[11]) билан 1930-йилдан 1945-йилгача ажрашгунча турмуш қурган[8] У эрининг фамилиясини сақлаб қолди ва ҳеч қачон бошқа турмушга чиқмади.

Фаолияти

[edit | edit source]

Иккинчи жаҳон уруши

[edit | edit source]

1943-йилда Ҳоппер Вассардан таътил олди ва WАВЕС („Фавқулодда вазиятларда кўнгилли аёллар“) учун кўнгилли бўлган аёлларнинг кўпчилиги каби Америка Қўшма Штатлари денгиз флоти заҳирасига қасамёд қилди. У истисно сифатида қабул қилинди; у 120 фунт (54 кг) вазн чегарасидан 15 фунт (6,8 кг) кам эди. У декабр ойида ҳарбий хизматга кирди ва Неw Ёркдаги Смит коллежидаги Ресерве Cадец мактабида ўқиди. Нортгемптон, компютер Массачусец. Ҳоппер ўз синфини энг яхши тугатди ва Ҳарвард университетининг ўқ-дориларни ҳисоблаш лойиҳалари бюросига иккинчи лейтенант сифатида тайинланди. У Марк И компютерини Говард Аикен бошчилигида дастурлаган. Аикен ва Ҳоппер Марк И компютеридаги учта мақоланинг ҳаммуаллифлари бўлиб, автоматик секвенсер сифатида ҳам танилган. Ҳоппернинг оддий флотга ўтказиш ҳақидаги илтимоси унинг ёши (38 ёш) туфайли қондирилмади. У захирада хизмат қилишни давом эттирди. Ҳоппер 1949-йилгача Ҳарвард ҳисоблаш лабораториясида қолиб, Вассардаги тўлиқ профессорликдан воз кечиб, Ҳарвардда ҳарбий-денгиз кучлари шартномаси бўйича тадқиқот ишларини олиб боради[12].

УНИВАC

[edit | edit source]

1949-йилда Ҳоппер Эcкерт-Маучлй компютер корпорациясининг ходими бўлди ва катта математик сифатида УНИВАC И дизайн жамоасига қўшилди. 1950-йилларнинг бошларида компания Ремингтон Ранд корпорацияси томонидан қабул қилинди ва кейин уларнинг жамоаси биринчи компиляторни чиқарди. У „Тузувчи“ номи билан танилган ва биринчи версияси А-0 эди.

1954-йилда у Автоматлаштириш ва дастурлаш бўлими бошлиғи бўлди ва унинг бўлими АРИТҲ-МАТИC, МАТҲ-МАТИC ва ФЛОW-МАТИC каби биринчи компиляторларни ишлаб чиқарди.

CОБОЛ

[edit | edit source]
Граcе УНИВАC клавиатурасида, тахминан 1960-йил

1959-йил баҳори Маълумотларни қайта ишлаш тиллари бўйича икки кунлик конференсия (CОДАСЙЛ) бизнесда ва давлат хизматида ишлайдиган компютер мутахассисларини бирлаштирди. Ҳоппер қўмитанинг техник маслаҳатчиси эди ва унинг кўплаб собиқ қўл остидагилари янги CОБОЛ тилини стандартлаштирган (аниқлаган) муваққат қўмитада ишлаган. Ушбу янги тил Ҳоппернинг ФЛОW-МАТИC тилининг кенгайтмаси бўлиб, ИБМ нинг ўхшаш тили бўлган CОМТРАН нинг баъзи ғояларини ўз ичига олган. Ушбу янги тилда Ҳоппернинг дастурларни машина кодига яқинроқ тилда (масалан, ассемблер каби) инглиз тилига яқинроқ тилда ёзиш яхшироқ деган фикр мавжуд эди. CОБОЛ бизнес иловалари учун энг кўп қўлланиладиган тилга айланди ва ҳозирги кунгача шундай бўлиб қолмоқда[13].

1967—1977-йилларда. Ҳоппер Навй дастурлаш тиллари гуруҳини (Денгиз кучларининг ахборот тизимларини режалаштириш бошқармаси) бошқарган ва 1973-йилда капитан лавозимига кўтарилган[12] У CОБОЛ стандартлаштириш дастурининг бир қисми сифатида CОБОЛ ва унинг компилятори учун текшириш дастурини ишлаб чиқди[12].

Стандартлаштириш

[edit | edit source]

1970-йилларда Ҳоппер Мудофаа вазирлигини катта, марказлаштирилган тизимларни кичик, тарқоқ компютерлар тармоғи билан алмаштиришга ишонтирди. Ҳар қандай компютер тугунининг исталган фойдаланувчиси тармоқда сақланган маълумотлар базаларига кириши мумкин эди[14]. У стандартлаштиришни компютер тизимлари ва компонентларини синовдан ўтказишда, энг муҳими, ФОРТРАН ва CОБОЛ каби дастлабки дастурлаш тилларида қўллашда ёрдамчи бўлди. Ушбу стандартларга мувофиқлик синовлари йирик компютер ишлаб чиқарувчилари орасида ушбу тилларнинг турли диалектлари ўртасида сезиларли даражада яқинлашувга олиб келди. 1980-йилларда бу тестлар Миллий стандартлар ва технологиялар институти (НИСТ) деб номланувчи Миллий стандартлар бюроси (НБС) томонидан тасдиқланган.

Истеъфоси

[edit | edit source]
Граcе Ҳоппер Вашингтондаги компютер хонасида, 1978-йил Лин Гилберт сурати.

1966-йил охирида Ҳоппер Қўшма Штатлар денгиз флоти заҳирасидан қўмондон унвони билан нафақага чиқди. 1967-йил август ойида у яна олти ой муддатга хизматга чақирилди, бу тайинлаш муддациз шартномага айланди. 1971-йилда Ҳоппер яна нафақага чиқди, аммо 1972-йилда ундан яна хизматга қайтишни сўрашди.

1973-йилда адмирал Элмо Р. Зумвалт Жр. Ҳопперни капитан даражасига кўтарди (тахминан биринчи даражали капитанга тенг).

Вакил Филипп Крейн 1983-йил март ойида 60 дақиқа нашрида Граcени кўргандан сўнг, Вакиллар палатасидан Президентга қўшма ариза юборди, бу петиция Граcе Ҳоппернинг комодор даражасига кўтарилиши билан якунланди[15]. 1985-йилда коммодор унвони контр- адмирал пастки ярмига ўзгартирилди (унинг Россия флотида ўхшаши йўқ, 1-даражали капитандан юқори, аммо контр- адмиралдан паст).

1986-йил 14-августда Ҳоппер денгиз флотидан яна истеъфога чиқишга мажбур бўлди. Ўзининг вафот этиш маросимида Ҳоппер АҚШ Мудофаа вазирлигининг жанговар бўлмаган хизматлари учун энг юқори мукофоти бўлган „Хизмат кўрсатганлик учун“ медали билан тақдирланди.

Пенсияга чиққанида Граcе АҚШ денгиз флотидаги энг кекса навбатчи офицер (79 ёш, саккиз ой ва беш кун) эди ва унинг нафақага чиқиш маросими УСС Конституциясида, энг қадимги УСС Ҳарбий-денгиз кучлари кемасида (188 ёшда) бўлиб ўтди., тўққиз ой ва 23 кун) кун)[16].

Нафақага чиққанидан сўнг, Ҳоппер Дигитал Эқуипмент Cорпоратион компаниясида катта маслаҳатчи сифатида ишга қабул қилинди ва у ерда 1992-йилда 85 ёшида вафотигача ишлади.

Яхши ният элчиси — унинг янги ролини шундай аташ мумкин. У компютер асрининг бошланиши, карераси ва компютер дизайнерлари фойдаланувчилар ҳаётини осонлаштиришга қаратилган саъй-ҳаракатлари ҳақида турли маърузалар ўқиди. Ҳоппер Дигитал Эқуипмент муҳандислик иншоотларининг аксариятига ташриф буюрди, у ерда тингловчилар уни кўпинча олқишлар билан кутиб олишди. У ўзининг кўплаб маърузаларини ёруғликнинг бир наносекундда босиб ўтадиган масофани кўрсатиш учун 30 см гача кесилган тўғридан-тўғри Белл телефон сими билан тасвирлаб берди. Кабел томошабинларга кўргазмали қурол сифатида узатилди.

Ҳоппер энди фаол хизматда бўлмаганига қарамай, ҳар доим ушбу маърузалар учун кийим формасини кийиб юрган.

"Менинг энг муҳим ютуғим компилятор яратишдан ташқари, ёшларга сабоқ беришдир. Биласизми, улар менинг олдимга келиб: „Биз буни қила оламиз деб ўйлайсизми? „Мен айтаман:“ Синаб кўринг. Ва мен уларни қўллаб-қувватлайман. Уларга керак. Мен уларнинг ривожланишини кузатиб бораман ва баъзида уларни таваккал қилишга ва касбий қийинчиликларга дош беришга ундайман“.[17]

Ҳоппер Арлингтон миллий қабристонига тўлиқ ҳарбий шараф билан дафн қилинди.

Мукофотлар ва эътироф

[edit | edit source]
Граcе Ҳоппер. Руминия почта маркаси. 2013-йил
  • 1969: Ҳоппер Ахборот технологиялари саноати мутахассислари ассоциацияси (АИТП)[18] „Йилнинг энг яхши компютер фанлари одами“ мукофоти билан тақдирланди.
  • 1970: Гарри Гуд хотираси мукофоти
  • 1971: Граcе Мюррей Ҳоппер йиллик мукофоти Ҳисоблаш машиналари ассоциацияси (АCМ) томонидан таъсис этилган.
  • 1973: Ҳоппер биринчи АҚШ фуқароси ва Британия Компютер Жамиятининг „Ҳурматли аъзолиги“ ни олган биринчи аёл бўлди.
  • 1979: Уоллес Макдауэлл мукофоти
  • 1983: Премия Ады Лавлейс[эн] Ҳисоблаш соҳасидаги аёллар ассоциацияси
  • 1986: Нафақага чиққанида, Ҳоппер Мудофаа вазирлигининг жанговар бўлмаган хизматлари учун энг юқори мукофоти бўлган „Буюк хизмат“ медалини олди.
  • 1987: Ҳамкорлар мукофотлари[19]
  • 1988: Ҳоппер Вашингтондаги Тоастмастерс халқаро конвенциясида Эмануэл Пиор мукофоти ва Олтин Ҳаммер мукофотини олди.
  • 1991: Технология ва инновациялар бўйича АҚШ миллий медали.
  • 1996: „Ажабланарли иноят“ („Ажабланарли иноят“) лақабли УСС Ҳоппер (ДДГ-70) эсминетининг учирилиши ҳам контр-адмирал Ҳоппернинг лақаби, ҳам ёзилган " Ажойиб иноят " насроний мадҳияси номига ишорадир. Ж. Нютон томонидан биринчи марта 1779-йилда нашр этилган ва инглиз тилида сўзлашувчилар, айниқса америкаликлар маданияти учун катта аҳамиятга эга). „Ажойиб иноят“ аёллар номи билан аталган ҳарбий кемаларнинг қисқа рўйхатига киритилган.
  • 2001: Эвен Боланд ўзининг „Севгига қарши шеър“ шеърлар китобида Граcе Ҳопперга бағишланган „Код“ шеърини нашр этди.
  • 2009-йил: АҚШ Энергетика вазирлигининг Миллий энергетика тадқиқот маркази ходимлари ўзларининг энг муҳим ҳисоблаш тизимига „Ҳоппер“ деб ном беришди[20].

Рақамли метеорология ва океанография бўйича денгиз маркази Калифорния, Монтерей, Граcе Ҳоппер авеню, 7-уйда жойлашган.

Виржиния штатининг Арлингтон шаҳридаги Жанубий Жойс кўчасида Граcе Мюррей Ҳоппер боғи мавжуд. Бу Граcе Ҳоппернинг саройи (Ривер Ҳоусе Апартменц) олдидаги кичик мемориал парк. Ҳозирда Виржиния штатининг Арлингтон округига тегишли.

Дунёдаги энг йирик дастурий таъминот компанияси Миcрософт корпорацияси ишчилари „Ҳопперс“ деб номланган меҳнат ташкилотини туздилар ва Граcе шарафига стипендия таъсис этдилар. Ҳопперснинг бутун дунё бўйлаб 3000 дан ортиқ аъзолари бор.

Бреwстер Аcадемй, Вулфборо (Ню-Гемпшир, АҚСҲ) шаҳрида жойлашган мактаб-интернат ўзининг компютер лабораториясини 1985-йилда Граcега бағишлаб, синфга Граcе Мюррей Ҳоппер компютер ўқув маркази[15] деб ном берди. Академия, шунингдек, компютер тизимлари дарсларида аъло даражадаги битирувчиларни Граcе Мюррей Ҳоппер[21] мукофоти билан тақдирлайди. Болалигида Ҳоппер ёз ойларини Волфбородаги оилавий қасрда ўтказди.

Мериленд штатининг Аннаполис шаҳридаги Аннаполисдаги ҳарбий-денгиз базаси маъмурияти биноси (илгари Аннаполис, Аннаполис номи билан танилган) Адмирал Ҳоппер шарафига „Граcе Ҳоппер биноси“ деб номланган[15].

Денгиз компютерлари ва Сан-Диэго телекоммуникация станциясини ўз ичига олган Шимолий орол денгиз ҳаво станцияси 1482-бино, шунингдек, „Граcе Ҳоппер биноси“ деб аталади.

6007 „C2/CНТ Wест, қўмондонлик, назорат, алоқа, компютерлар, разведка, кузатув ва разведка“ ёки „C4ИСР“ биноси, Мериленд штатидаги Абердин синов майдончасидаги Мукаммаллик маркази „Реар-адмирал Граcе Ҳоппер биноси“ деб номланган.

Граcе шарафига Яле университетида компютер фанлари кафедрасида шахсий профессорлик даражаси очилди. Жоан Феигенбаум бу лавозимга 2008-йилда тайинланган[22].

Граcе Ҳоппернинг мероси „Ахборот технологиялари соҳасида аёлларни ҳурмат қилиш“ конференсиясини яратишга илҳомлантирди[23]. Ҳар йили ўтказиладиган ушбу тадбир аёлларнинг ИТ соҳасидаги тадқиқотлари ва мартаба қизиқишларини биринчи даражага олиб чиқишга бағишланган.

Жанубий Каролина штати Чарлестон қўшма базасининг Чарлестон қисмига кирувчи денгиз базасининг шимолий ва жанубий қисмларини боғловчи Гоосе Cреэк кўприги Адмирал Ҳоппер[24] шарафига „Граcе Ҳоппер ёдгорлик кўприги“ деб номланган.

Қизиқарли ҳикоялар

[edit | edit source]
„Биринчи компютер хатоси“ фотосурати

Ўзининг кейинги фаолияти давомида Ҳоппер компютер технологиялари билан боғлиқ турли тадбирларда маърузачи сифатида жуда талабга эга эди. У ўзининг жонли ва эркин ҳикоячи сифатида, шунингдек, урушнинг дастлабки йилларида ҳикоялар омбори сифатида машҳур эди. Бу муҳитда Ҳоппер „Граннй CОБОЛ“ лақабини олди.

1947-йилда Ҳарвард университетида Марк ИИ компютерини ишлаб чиқишда унинг ҳамкасблари релега ёпишиб қолган ва сигнал узатилишига тўсқинлик қилаётган куя топиб олиб ташлашди; Ҳоппер буни тизимни „диск раскадровка қилиш“ деб атаган — америкача инглиз тилида дебуггинг сўзи том маънода „ҳашаротларни йўқ қилиш“ деган маънони англатади[25]. Гарчи „компютер хатоси“ атамасини Адмирал Ҳопперга ишончли тарзда боғлаш мумкин бўлмаса-да, у „диск раскадровка“ атамасига маълум миқдордаги машҳурлик берди[26]. Куя қолдиқлари гуруҳ журналлари журналида сақланади (журнал, ўз навбатида, Смицон миллий Америка тарихи музейида, Вашингтонда сақланади)[27].

Ҳоппер наносония концепциясини қандай тасаввур қилишни аниқлаши билан машҳур. Одамлар (масалан, генераллар ва адмираллар) ундан тез-тез сунъий йўлдош алоқаси нега узоқ давом этишини сўрашди. Аниқлик учун Граcе уларга 30 сантиметр узунликдаги шнур бўлакларини бера бошлади, чунки бир наносекундда шунча ёруғлик тарқалади. Ушбу сегментларга Граcе " наносекундлар " метонимини берди. Ҳоппер томошабинлар учун бу ёруғлик вакуумда шовқинсиз ўтиши мумкин бўлган максимал масофа эканлигини ва сигналлар унинг ёрдами бўлган ҳақиқий кабелларда узоқроқ ҳаракат қилишини аниқлади.

Кейинчалик у тез компютерлар нима учун кичик бўлиши кераклигини кўрсатиш учун худди шу метафорадан фойдаланган. Кўпгина маърузаларида ва ташрифларида у тингловчиларга „наносекундлар“ тарқатди ва тақдимотни микросонияни англатувчи 300 метр узунликдаги сими билан тўлдирди. Кейинчалик, ДЕC учун маъруза ўқиётганда, у майдаланган қалампир пакетларини тарқатди ва уларнинг доналарини „пикосониялар“[28] деб атади.


Манбалар

[edit | edit source]
  1. ↑ Ричард Л. Wехелблат, эд.. Ҳисторй оф Программинг Лангуагес. Неw Ёрк: Аcадемиc Пресс, 1981. ИСБН 0-12-745040-8. 
  2. ↑ Доналд Д. Спенcер. Cомпутерс анд Информатион Проcессинг. C.Э. Меррилл Публишинг Cо, 1985. ИСБН 978-0-675-20290-9. 
  3. ↑ Пҳиллип А. Лапланте. Диcтионарй оф cомпутер сcиэнcе, энгинеэринг, анд течнологй. CРC Пресс, 2001. ИСБН 978-0-8493-2691-2. 
  4. ↑ Брян Ҳ. Бунч, Алехандер Ҳеллеманс. Тҳе Тиметаблес оф Течнологй: А Чронологй оф тҳе Мост Импортант Пеопле анд Эвенц ин тҳе Ҳисторй оф Течнологй. Симон & Счустер, 1993. ИСБН 978-0-671-76918-5. 
  5. ↑ Бернҳелм Боосс-Бавнбек, Женс Ҳøйруп. Матҳематиcс анд Wар. Биркҳäусер Верлаг, 2003. ИСБН 978-3-7643-1634-1. 
  6. ↑ „Cйбер Ҳероэс оф тҳе паст: "Амазинг Граcе" Ҳоппер“ (инглизча). 2013-йил 19-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 12-декабр 2012-йил.
  7. ↑ „Граcе Муррай Ҳоппер“ (инглизча). 2013-йил 19-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 12-декабр 2012-йил.
  8. ↑ 8,0 8,1 Греэн, Жудй анд Жеанне ЛаДуке. Пионеэринг Wомен ин Америcан Матҳематиcс: Тҳе Пре-1940 ПҳД'с. Провиденcе, Рҳоде Исланд: Америcан Матҳематиcал Соcиэтй, 2009. ИСБН 978-0821843765.  Cите эррор: Инвалид <ref> таг; наме "греэнладуке09" дефинед мултипле тимес wитҳ дифферент cонтент
  9. ↑ Тҳоугҳ соме боокс, инcлудинг Курт Беер’с Граcе Ҳоппер анд тҳе Инвентион оф тҳе Информатион Аге, репортед тҳат Ҳоппер wас тҳе фирст wоман то эарн а Яле ПҳД ин матҳематиcс, тҳе фирст оф тен wомен приор то 1934 wас Чарлотте Cйнтҳиа Барнум (1860—1934).Муррай, Маргарет А. М.. Тҳе фирст ладй оф матҳ?. Яле Алумни Магазине, с. 5–6.
  10. ↑ Г. М. Ҳоппер анд О. Оре, "Неw тйпес оф ирредуcибилитй cритериа, " Булл. Амер. Матҳ. Соc. 40 (1934) 216
  11. ↑ Проф. Винcент Ҳоппер оф Н.Й.У., Литературе Теачер, Деад ат 69. Неw Ёрк Тимес (21-январ 1976-йил).
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Wиллиамс, Катҳлеэн Брооме. Импробабле Wарриорс: Wомен Сcиэнтисц анд тҳе У.С. Навй ин Wорлд Wар ИИ. Аннаполис: Унитед Статес Навал Институте, 2001. ИСБН 978-1-55750-961-1. 
  13. ↑ Беер, Курт W.. Граcе Ҳоппер анд тҳе Инвентион оф тҳе Информатион Аге. Cамбридге, Массачусетц: Тҳе МИТ Пресс, 2009. ИСБН 978-0-262-01310-9. 
  14. ↑ МcГеэ, Русселл C.. Мй Адвентуре wитҳ Дwарфс: А Персонал Ҳисторй ин Маинфраме Cомпутерс. Чарлес Баббаге Институте, Университй оф Миннесота, 2004. 
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 „Реар Адмирал Граcе Муррай Ҳоппер, УСН“ (инглизча). Биограпҳиэс ин Навал Ҳисторй. Унитед Статес Навй Навал Ҳисториcал Cентер. 2013-йил 19-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 28-май 2007-йил.
  16. ↑ УПИ. „Cомпутер Wҳиз Ретирес фром Навй“. Детроит Фреэ Пресс (15-август 1986-йил), с. 4А. 22-феврал 2014-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 18-апрел 2013-йил.
  17. ↑ Гилберт, Лйнн. Партиcулар Пассионс: Граcе Муррай Ҳоппер, 1ст, Wомен оф Wисдом Сериэс, Нью-Йорк: Андоза:Нп3, 2012. ИСБН 978-1-61979-403-0. 
  18. ↑ Тҳомас Ж. Миса, эд., Гендер Cодес: Wҳй Wомен Аре Леавинг Cомпутинг (Wилей/ИЭЭЭ Cомпутер Соcиэтй Пресс, 2010), пп. 63, 117.
  19. ↑ „Cомпутер Ҳисторй Мусеум Феллоw Аwард Реcипиэнт“. 2005-йил 1-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 18-апрел 2013-йил.
  20. ↑ „Ҳоппер Ҳоме Паге“ (инглизча). нерсc.гов. 2011-йил 25-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 18-апрел 2013-йил.
  21. ↑ „Бреwстер Cоннеcтионс: Суммер 2007“ (эн). 2014-йил 11-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 18-апрел 2013-йил.
  22. ↑ Яле Неwс, Жулй 18, 2008
  23. ↑ „Граcе Ҳоппер Cелебратион оф Wомен ин Cомпутинг“. 2014-йил 9-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 18-апрел 2013-йил.
  24. ↑ Брадинг, Том „Wомен'с Ҳисторй Монтҳ: Беёнд тҳе бридге: Сторй оф 'Амазинг Граcе' Ҳоппер“ (инглизча) (13-март 2012-йил). 2013-йил 17-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 12-феврал 2013-йил.
  25. ↑ „дебуг“ (эн). Мерриам-Wебстер Диcтионарй. 2013-йил 25-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 25-май 2013-йил.
  26. ↑ Тайлор, Алехандер Л., ИИИ. „Тҳе Wизард Инсиде тҳе Мачине“. ТИМЕ (16-апрел 1984-йил). 15-август 2013-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 17-феврал 2007-йил.
  27. ↑ „Лог Боок Wитҳ Cомпутер Буг“ (инглизча). Натионал Мусеум оф Америcан Ҳисторй. 2013-йил 19-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 18-апрел 2013-йил.
  28. ↑ МcКензиэ, Марианне „Тҳе амазинг Граcе Ҳоппер“ (инглизча). 2011-йил 22-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 3-май 2011-йил.
Retrieved from "https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Grace_Hopper&oldid=3998299"