Берлин
Берлин | |
|---|---|
| Пойтахт шаҳар ва муниципалитет | |
        | |
 Байроқ  Герб | |
| 52°31′0″Н 13°23′0″Э / 52.51667°Н 13.38333°Э | |
| Мамлакат | Германия |
| Штай | Берлин |
| Ҳукумат | |
| • Маёр | Каи Wегенер (CДУ) |
| Майдон | 891.7[1] км2 (344.3 кв ми) |
| Маркази баландлиги | 34 м |
| Иқлим тури | Мўтадил ва сернам |
| Аҳолиси (31-декабр 2020-йил)[2] |
3 664 088 |
| Вақт минтақаси | УТC+1 |
Берлин (немисча талаффузи: [bɛʁˈliːn])[3] Германия пойтахти ва энг йирик шаҳридир.[4][5] Федерал маъмурий бирлик — Ерга тенглаштирилган. Бу шаҳар Шпре дарёси Хафелдарёсига қуйиладиган ерда, Шимолий ва Болтиқ денгизларига чиқиладиган каналлар бўйида жойлашган. Майдони — 891.7 км2.[1] Шаҳарнинг ғарби ва шарқида кўл кўп.
Тарихи
[edit | edit source]Берлин ҳақидаги дастлабки тарихий маълумот 1244-йилга тегишли. У икки аҳоли пунктининг бирлашувидан ташкил топган. 1486-йилдан Бранденбург герсоглиги пойтахти булган. 17-асрда Франсия ва Боҳемиядан келган қрчоклар ҳисобига унинг аҳолиси тез ўсди. 19-аср эса Берлиннинг иқтисодий ривожида муҳим давр ҳисобланади. Айни шу вақтда (1871) у кайзер империясининг пойтахти ва Европанинг йирик марказларидан бири сифатида шаклланди. Саноат бўйича эса Европада унга тенг шаҳар йўқ эди. Шаҳарда бир қанча халқаро конгресс ва конференсиялар ўтказилган. 1945-йилгача Берлин Германиянинг энг йирик фан, маданият ва сиёсий маркази бўлган. 1933—1945-йилларда Берлин гитлерчилар „учинчи рейхи“нинг пойтахти. Берлин Иккинчи жаҳон уруши якунида совет қўшинлари томоўидан ўраб олиниб, қаттиқ бомбардимон қилинди ва тўплардан ўққа тутилгач. 1945-йил 2-майда тўлиқ эгалланди. Урушдан кейин иттифоқчилар Берлинни 4 оккупация секторига: Совет Иттифоқи, АҚШ, Англия ва Франсия секторларига бўлишди. Кейинчалик иттифоқчилар ўртасидаги юз берган келишмовчиликлар сабабли Германия каби Берлин ҳам 2 қисмга — Шарқий ва Ғарбий Берлинга бўлинди ва Германия Демократик Республикаси аҳолисини оммавий равишда Ғарбга ўтишини тўхтатиш мақсадида 1961-йилда „Берлин девори“ (Шарқий Германия ва Ғарбий Берлин ўртасида умумий уз. 162 км, жумладан шаҳар доирасида 45 км бўлган тўсиқ икшоотлар тизими) қурилди. 70- йиллар бошида вазият бир мунча юмшади. 1989-йил 9-ноябрдаги сиёсий узгаришлар туфайли Берлин девори олиб ташланди (қаранг Берлин деворининг суяатилиши), сўнгра ГФР (Ғарбий Германия) ва ГДР (Шарқий Германия) қўшилиши ҳақида махсус шартнома имзоланди ва у 1990-йил 3-октабр дан кучга кирди ва бирлашган Германиянинг федерал пойтахти статуей Бонн шаҳридан Берлинга ўтди.
Географияси
[edit | edit source]
Иқлими
[edit | edit source]Иқлими мўтадил, сернам;[6] ўртача йиллик температура 8,4 °C, январнинг ўртача температураси 0—0,6°C, июлники 18 °C. Бир йилда ўртача 587 мм ёғин ёғади.
Демографияси
[edit | edit source]
Берлин пойтахт бўлгач, аҳолисининг сони четдан кўчиб келганлар ҳисобига тез ўсди, шаҳар чегараси ҳам кенгайди. Берлин аҳолиси сони қуйидагича ўзгариб борди: 1939-йилда 4,3 миллион, 1945-йилда 2,8 миллион ва 1995-йилда 3,4 миллион. Ҳозирга келиб, 2020-йилги маълумотларга кўра, ушбу шаҳар аҳолиси 3 664 088 нафарни ташкил этади.
| Йил | Аҳоли | ±% |
|---|---|---|
| 1721 | 65 300 | — |
| 1750 | 113 289 | +73.5% |
| 1800 | 172 132 | +51.9% |
| 1815 | 197 717 | +14.9% |
| 1825 | 220 277 | +11.4% |
| 1840 | 330 230 | +49.9% |
| 1852 | 438 958 | +32.9% |
| 1861 | 547 571 | +24.7% |
| 1871 | 826 341 | +50.9% |
| 1880 | 1 122 330 | +35.8% |
| 1890 | 1 578 794 | +40.7% |
| 1900 | 1 888 848 | +19.6% |
| 1910 | 2 071 257 | +9.7% |
| 1920 | 3 879 409 | +87.3% |
| 1925 | 4 082 778 | +5.2% |
| 1933 | 4 221 024 | +3.4% |
| 1939 | 4 330 640 | +2.6% |
| 1945 | 3 064 629 | −29.2% |
| 1950 | 3 336 026 | +8.9% |
| 1960 | 3 274 016 | −1.9% |
| 1970 | 3 208 719 | −2.0% |
| 1980 | 3 048 759 | −5.0% |
| 1990 | 3 433 695 | +12.6% |
| 2000 | 3 382 169 | −1.5% |
| 2010 | 3 460 725 | +2.3% |
| 2015 | 3 520 031 | +1.7% |
| 2020 | 3 664 088 | +4.1% |
| 2022 | 3 755 251 | +2.5% |
Миллатлар
[edit | edit source]| Фуқаролигига кўра истиқомат қилувчилар (31-декабр 2019-йил)[2] | |
| Мамлакат | Аҳолиси |
|---|---|
| Жами рўйхатдан ўтган аҳоли | 3,769,495 |
 Германия |
2,992,150 |
 Туркия |
98,940 |
 Полша |
56,573 |
 Сурия |
39,813 |
 Италия |
31,573 |
 Болгария |
30,824 |
 Россия |
26,640 |
 Руминия |
24,264 |
 АҚШ |
22,694 |
 Ветнам |
20,572 |
 Франсия |
20,223 |
 Сербия |
20,109 |
.svg){kind=small} Бирлашган Қироллик |
16,751 |
 Испания |
15,045 |
 Греция |
14,625 |
 Хорватия |
14,430 |
 Ҳиндистон |
13,450 |
 Украина |
13,410 |
 Афғонистон |
13,301 |
 Хитой |
13,293 |
 Босния ва Герсеговина |
12,691 |
| Бошқа Яқин Шарқ ва Осиё мамлакатлари | 88,241 |
| Бошқа Европа мамлакатлари | 80,807 |
| Африка | 36,414 |
| Бошқа Америка мамлакатлари | 27,491 |
| Океания ва Антарктика | 5,651 |
| Фуқаролиги йўқ аниқ эмас | 24,184 |
Иқтисоди
[edit | edit source]Берлиннинг сиёсий мавқеи ошиши билан унинг иқтисоди ҳам тез ривожланди. Кимё-фармацевтика, полиграфия, оптика, тўқимачилик, тикувчилик, озиқ-овқат, қурилиш материаллари, машинасозлик (электротехника, электр приборлари ишлаб чиқариш, умумий ва транспорт машинасозлиги) саноати корхоналари мавжуд.
Берлин фақат Германиянинг иқтисодий маркази бўлибгина қолмай, балки Европанинг йирик саноат марказларидан биридир. Берлинда йирик банк ва кредит муассасалари жойлашган. Берлин мамлакатнинг энг йирик транспорт йўллари тугуии, бир неча вокзал ва аэропортлар бор.
Маданияти
[edit | edit source]Берлин радиал айлана режа асосида қурилган ва ўз қиёфасини ҳозиргача сақлаган. Шаҳарда ўрта аср ёдгорликларидан готика услубига хос Мариенкирхе ва Клостеркирхе черковлари (13—14-асрлар), барокко услубидаги Немис тарихи музейи (1695—1706), Бранденбург дарвозаси (1788—91), классицизм услубидаги опера театри, драма театри (1819—21) ва Берлин сақланиб қолган. Шаҳарда кўплаб замонавий савдо-сотиқ бинолари, сарой, уй-жойлар ва Берлин бинолар барпо этилган. Метрополитен қурилган. Фанлар академияси, А. Гумболдт номидаги университет (1809) ва махсус ўқув юртлари мавжуд. Маданиймаиший муассасалар: театрлар. музейлар, (уларда бадиий осори атиқалартўпланган), кутубхоналар, миллий галерея каби йирик бинолар жуда кўп. Ҳайвонот боғлари бор. 11-Олимпиада ўйинлари (1936) бўлиб ўтган.[7]
Галерея
[edit | edit source]
Манбалар
[edit | edit source]- ↑ 1,0 1,1 „Амт фüр Статистик Берлин Бранденбург – Статистикен“ (де). Амт фüр Статистик Берлин-Бранденбург. 2021-йил 8-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2019-йил 2-май.(Wайбаcк Мачине сайтида 2021-03-08 санасида архивланган)
- ↑ 2,0 2,1 „Статистисчер Беричт: Эинwоҳнериннен унд Эинwоҳнер им Ланд Берлин ам 31. Дезембер 2019“ [Статистик баёнот: Берлинда истиқомат қилувчилар (31-декабр 2019-йил] (олмонча). Амт фüр Статистик Берлин-Бранденбург 4, 10, 13, 18–22. Қаралди: 8-апрел 2020.
- ↑ Клеинер, Стефан; Кнöбл, Ралф; Манголд, Мах. Дас Аусспрачеwöртербуч, 7тҳ, Берлин: Дуден, 2015 — 229 бет. ИСБН 978-3-411-04067-4.
- ↑ Милбрадт, Фриэдерике. „Деуцчланд: Диэ грößтен Стäдте“ (олмонча). Диэ Зеит (Магазин) (6-феврал 2019). Қаралди: 24-ноябр 2019-йил.
- ↑ „Леипзиг üберҳолт беи Эинwоҳнерзаҳл Дортмунд – жетзт Платз 8 ин Деуцчланд“ (олмонча). Леипзигер Волксзеитунг (1-август 2019). 13-ноябр 2019да асл нусхадан архивланган. Қаралди: 24-ноябр 2019.
- ↑ „Берлин, Германй Кöппен Cлимате Cлассифиcатион (Wеатҳербасе)“. Wеатҳербасе. Қаралди: 30-январ 2019.
- ↑ ЎзМЕ. Биринчи жилд. Тошкент, 2000-йил
Ҳаволалар
[edit | edit source]- Берлин шаҳрининг расмий веб-сайти (Wайбаcк Мачине сайтида 8-феврал 2013-йил санасида архивланган) (олм.)
- Берлин шаҳри ҳақида сайёҳлар учун маълумот (ингл.)
 | Ушбу мақолада Ўзбекистон миллий энсиклопедияси (2000-2005) маълумотларидан фойдаланилган. |
