Jump to content

Ахборот уруши

From Vikipediya

Ахборот уруши (инглизча: информатион wар) — махсус тайёрланган маълумотларни тарқатиш ва ўзларига ўхшаш ташқи таъсирларга қарши туриш орқали томонларнинг ўзаро қарама-қаршилиги.

Консепциянинг мазмуни

[edit | edit source]

Ахборот уруши тушунчаси тарихан инглиз тилидан „ахборот ва психологик уруш“ атамасининг таржимаси бўлиб, маълум бир расмий ҳужжат ёки илмий нашр контекстига қараб ахборот қарама-қаршилиги", ёки „ахборот ва психологик уруш“ каби аталиши мумкин[1].

Маноило А.В. (2005) таърифига кўра, ахборот уруши — бу тинч аҳолига, ҳокимиятларга ва (ёки) қуролланганларга таъсир кўрсатиш орқали сиёсий, иқтисодий, ҳарбий ёки стратегик даражадаги бошқа мақсадларга эришишга қаратилган инсоният жамоалари ўртасидаги қарама-қаршилик жараёни. Бунда қарама-қарши томоннинг кучлари, махсус танланган ва тайёрланган ахборот, ахборот материалларини тарқатилади ва ўз томонида бундай таъсирларга қарши курашилади. „Ахборот-психологик уруш“ атамаси рус тилига АҚШ ҳарбий доиралари луғатидан олинган[1].

Жорж Почепцовнинг (2000) ишида, И. И. Завадский (1996)[2] ишига қисман иқтибос келтирган ҳолда, ахборот урушининг ҳужумкор ва мудофаа таркибий қисмларига эга бўлган таърифи берилган, бу унинг „Архитектурасини“ мақсадли лойиҳалаш ва ривожлантиришдан бошланади. Қарор қабул қилувчиларга барча турдаги низоларда аниқ маълумот устунлигини таъминлайдиган қўмондонлик, бошқарув, алоқа, компютерлар ва разведка тизими"[3] .

Тегишли тушунчалар
  • Тегишли психологик уруш атамаси сиёсий ёки соф ҳарбий мақсадларга эришиш учун бошқа давлатнинг тинч аҳолисига ва (ёки) ҳарбий хизматчиларига психологик таъсир кўрсатиш учун ишлатилади.

Оддий урушлардан фарқи

[edit | edit source]

Жорж Почепцов (2000) ишига кўра, оддий уруш ва ахборот уруши ўртасидаги фарқларни етти блокга гуруҳлаш мумкин[3] :

  1. ахборот уруши мослашувчан қурол арсеналига ва юқори даражада олдиндан айтиб бўлмайдиган ҳусусиятга эга;
  2. ахборот урушида фақат ҳудудларни босқичма-босқич эгаллаб олиш мумкин;
  3. ахборот урушида бир хил одамларни (ёки уларнинг онгида индивидуал тематик жиҳатларни), лойқа мантиқий ишларни бир неча марта қўлга олиш имконияти мавжуд;
  4. ахборот урушида урушаётган томонларни бирон бир гуруҳга мансублиги ёки маълум бир ижтимоий ролни бажариши асосида ажратиб бўлмайди;
  5. ахборот урушида душманга таъсир сезилмайди ва хайрихоҳ шаклга кириши мумкин;
  6. ахборот урушида таъсирлар танлаб олинади ва аҳолининг турли қатламларини турли йўллар билан қамраб олади;
  7. ахборот урушида асосий хавф — бу кўринадиган вайронагарчиликнинг йўқлиги. Натижада жамиятнинг ҳимоя механизмлари ишга тушмайди.

Тарихи

[edit | edit source]

Инсоният тарихидаги ахборот уруши ҳодисаси янгилик эмас; Россиялик тадқиқотчилар А. Д. Василев ва Ф. Э. Подсохин бу ҳақда шундай ёзади: „ Антик муаллифлар дават кампанияларини барча рангларда тасвирлаб, душманни руҳий тушкунликка солиб, шу билан заифлаштирган ёки аксинча — ватандошларининг маънавиятини кўтарган“.

Унинг намоён бўлиши Қрим уруши даврида (1853—1856) қайд этилган, ўшанда Синоп жангидан сўнг инглиз газеталари жанг ҳақидаги хабарларда руслар денгизда сузаётган ярадор туркларни отиб ташлаганликларини ёзишган[4]. Кейинги йили ахборот урушининг янги сабаби инглизлар томонидан сохталаштирилган „ Ханкога қарши қирғин“ бўлди — россиялик офицер Исидор Сверчков томонидан Британия парламентарийларининг даъво қилиниши (аслида бу инглиз кемасидан қуролли қўниш эди).[5] Ахборот уруши 1914—1918-йиллардаги Биринчи жаҳон уруши даврида, жумладан, Россия фронтида ҳам фаол олиб борилди[6].

Бироқ, ахборот уруши тушунчаси нисбатан яқинда пайдо бўлди — ижтимоий-сиёсий (қарши) ҳаракатнинг ахборот усуллари ниҳоятда кенг тарқалиб, ижтимоий тадқиқотлар маълум ютуқларга эришди. Шундай қилиб, 1970-йилда, Совуқ уруш авжида, канадалик медиа тадқиқотчиси М. МcЛуҳан таъкидлаган эди: " Учинчи жаҳон уруши ҳарбий ва фуқаролик иштироки ўртасида бўлинмасдан, партизанларнинг ахборот урушидир ". Василев — Подсохин, бизнинг давримизнинг ахборот урушлари ҳақида гапирар экан, улар рус ижтимоий тадқиқотчиси А. ЛЕКИН. Зиновев — „ахборотни йиғиш, қайта ишлаш ва тарқатиш воситаларининг жадал ривожланиши, алоқа воситаларининг ривожланиши, одамлар массасини манипуляция қилиш воситаларининг ривожланиши ва одамларни бошқаришнинг бошқа омиллари“ ни назорат қилиш қобилиятининг ўсиши омиллари сифатида қайд этади. Василев-Подсохин талқинида Зиновевнинг фикрига кўра, „аксия қилишнинг ахборот усулларидан кенг фойдаланишга“ ҳисса қўшадиган яна бир омил оммавий маданиятнинг одамлар турмуш тарзини стандартлаштиришга таъсири эди .

Асосий хусусиятлар

[edit | edit source]

Ахборот урушида ҳокимият томонидан яратилган тузилмалар ҳам, алоҳида жамоалар, гуруҳлар ва шахслар ҳам қатнашиши мумкин. Ахборот уруши узлуксиз ва нафақат қуролли кураш пайтида, балки тинчлик даврида ҳам олиб борилади. Ахборот уруши ахборот қарама-қаршилигининг энг қийин туридир[7].

Қоида тариқасида, ахборот уруши усуллари нотўғри маълумотларни тўлдириш ёки маълумотни ўзи учун фойдали бўлган тарзда тақдим этишдир[7] .

Фанда

[edit | edit source]

Миллий хавфсизлик тадқиқоти

[edit | edit source]

Миллий хавфсизлик доирасида (мумкин бўлган таҳдидларни, шу жумладан ахборот соҳасида шаклланадиган таҳдидларни бошқариш сифатида) таҳдидларнинг олдини олиш усулларидан бири „ахборотни ёпиш“ ва уни ўйнаш (даволаш) ҳисобланади. Шу билан бирга, бу кураш салбий вазифалар билан чекланиб қолмайди, балки яратиш ва қўллаб-қувватлаш учун „ижобий“ ишларни ўз ичига олади: матнлар, хабарлар ва ахборотни тарқатиш учун каналлар. Ушбу соҳадаги ишларга мисол сифатида Георгий Почепцов (2000) Украинанинг Миллий хавфсизлик концепциясини яратиш тажрибасини, 1995-йилда Чечен инқирози мифологияси мавзусида Россия махсус комиссиясининг ишини кўриб чиқади[3] .

Яна қаранг

[edit | edit source]

Манбалар

[edit | edit source]
  1. 1,0 1,1 Манойло А.В. „Информационно-психологическая война: факторы, определяющие формат современного вооруженного конфликта“ (русча). псйфаcтор.орг (2005). 18-сентабр 2020-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 29-май 2020-йил.
  2. Завадский И. И. Информационная война — что это такоэ? // „Конфидент“. — 1996. — № 4. — С. 14
  3. 3,0 3,1 3,2 Почепцов 2000.
  4. „Тҳе Cримеан Wар 1854/56 анд Аустралиан Инволвемент“. 23-май 2008-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 12-ноябр 2011-йил.
  5. Ричков С. Ю. „Побудит все эвропейскиэ двори к тому, чтоби они … винесли России международний приговор“. Английская провокация на мисе Ханко в период Кримской войни. // Военно-исторический журнал. — 2022. — № 5. — С.50—55.
  6. „Об информационной войне и Русском фронте Первой мировой“. бтгв.ру. 16-март 2021-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 17-март 2021-йил.
  7. 7,0 7,1 Силков 2003.

Адабиётлар

[edit | edit source]
Рус тилида