Ozon qatlamı

Ozon qatlamı yäki Ozon qatı — 12-50 km bieklegendäge stratosfera öleşe (tropik kiñlektä 25-30 km, urtaça kiñlektä 20-25 km, polär kiñlektä 15-20 km), ozon qatında Qoyaş ultraşämähä nurlanışı tä'sirendä molekulär kislorod O₂ atomnarğa dissotsiätsiälänä, annarı başqa O₂ molekulaları belän berläşä häm ozon buldıra.

Ozon yuğarı tuplanışı (8 ml/m³) qurqınıç ultraşämäxä nurların yota häm qorı cirdä yäşäwçe organizmnarnı zararlı nurlanıştan saqlıy.

Ozon Qoyaş nurların yotqanğa kürä, hawa cılına, näticädä temperatura inversiäse (bieklek belän temperatura artuı) kilep çığa. Şulay itep, troposfera häm stratosfera tropopauza belän bülenä, bu qatlamnar quşılmıy.

Ozon qatı bulmağan oçraqta, tormış okeannan çığa almas ide häm yuğarı üsterelgän tormış törläre (şul isäptän keşe) barlıqqa kilmäs ide.

Ozon iñ yuğarı tuplanışı 20-25 km bieklegendä bar.

Çepmen ısulı

1930 Sidni Çepmen ozon barlıqqa çığuı häm totuı mexanizmın aça.

Ozon kilep çığuı reaktsiäse:

О₂ + hν → 2О.

О₂ + O → О₃.

ultraşämäxä nurlanış dulqını ozınlığı 175-200 nm

Ozon totuı reaktsiäse:

О₃ + hν → О₂ + О.

О₃ + O → 2О₂.

Ozon häläkäte yulları

Azot tsiklı (NO_x):

N₂O + O(¹D) → NO + NO

О₃ + NO → NO₂ + О₂

NO₂ + О → NO + О₂

Vodorod tsiklı (HO_x):

Н₂O + O → OH + OH

ОН + О₃ → НО₂ + О₂

НО₂ + О₃ → ОН + 2О₂

Xlor tsiklı (ClO_x):

CFCl₃ + hν → CFCl₂ + Cl

Cl + O₃ → ClO + O₂

ClO + O → Cl + O₂

Sıltamalar

Озоновый слой Земли.
Химия озонового слоя.
Озон в атмосфере. Озоновый слой — ультрафиолетовый щит Земли 2006 елның 9 ноябрь көнендә архивланган.
Химия и алхимия озонового слоя
Охрана озонового слоя в мире 2008 елның 2 февраль көнендә архивланган.