Norway
Norway (挪威)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Gaga kska Owcow ka Norway, 62 00 N, 10 00 E ka gaga na nniqan. Kana ka knlbangan na o 323,802 sq km (hangan na o Tg68) (knlbanga dxgal o 304,282 sq km, knlbangan qsiya o 19,520 sq km). Kana ka sejiqun o niqan 5,550,203 hiyi.[1](2024) Gaga Oslo ka pusu alang paru, jiyax 17 idas 5 ka jiyax skrayan klwaan. Manu ka dxgal Norway ga wada sugan 2.70% ka dxgal qpahan, 27.80% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 69.50% na.
Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Harald V, pnaah hngkawas 1991 idas 1 jiyax 17 pnrajing kmlawa klwaan.
cinkhulan sa knita’ sa brbiru’
Nwouey (挪威)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Nwouey (kari Nwouey: Norge), nniq saw gqiyan hidaw Sgantinaueyya pantaw, tasiyang. Tqiri bi ka hayanseyn, kika kiya ka wada nanaq niqan ini pntna qtaan ka Nwoueyte kiya ni, mquri Fnran, Elwos ka Nwouey uri, kana Sarpajyuntaw ni Yanmayeyntaw ka dxgal Nwouey uri, kiya ni niqan ka psmyahun na ka Mawthuanhoti ni Pitistaw Nangcicow. Pusu alang ka Awslu.
Ris (歷史)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Brqh kongyueyn 9 sci wada niqan ka dongi wankwo Nwouey. Jyueynsen sji ka 13 sci. 14 sci prajing mtakur.
hngkawas 1397 dhuq hngkawas 1524, Tanmay, Jueyteyn kika psalu Garreynmong.
hngkawas 1524 ceyti ka Garmadongmong, phiyu reynhwangkwo ka Tanmay-Nwouey, pqlahan ka Tanmay.
hngkawas 1813 bukung Jueyteyn Garss. Yueyhankrmux Tanmay-Nwouey reynhkwo, pxalan Jueyteyn ka Tanmay. Hngkawas 1814, pnaah Cirdyawyuey, subway Jueyteyn Tanmay ka Nwouey, pryuxan Sipomeyraniya, Jweyteyn – Nwouey reynhwankwo, klwaan Jueyteyn. Hngkawas 1905 kghak ka Jueyteyn – nwouey reynhkwo.
Murux Hngkawas 1905 kika wada cyuncukwo, kiya ni ngalang bukung ka Tanmay wanc, tnhangan Hganjis.
ska tgkingal psbu knlangan ida ini kllu, tgdha psbu do krmxan yeynsi singtong Weyse nasuey Tkwo, nniq Nwouey kaTkwo phiyu Nwouey congtusyacyu, congtu ka Cisring; qduriq Inkwo ka bukun Hgang ni kmlawa, seejiq Tkwo o nniq Nwouey phiyu paru sapah sluwan dha puniq, binaw gaga sliqan Mongcyu. qhlangan psapin Tkwo ka kana alang Nwouey dhuq jiyax 8 idas 5 hngkawas 1945, phnasun ka Nwouey, plaxan psapin ka Nwotcyun. Psbu hici mbbiyax ka klwaan dha. hngkawas 1945 msupu daya Tasiyan kongyuey cuc.
hngkawas 1957 wada meydan ka Haganjis, laqi na ka tlung ynlngan na, tnhangan Awlafuus. Hngkawas 1959 msupu cyomawi reynmong Owcow.
Hngkawas 1972 ni hngkawas1994 mndha pgaaw patas msupu Owmong, binaw ini psrwai, kika niqan ini au Omong ka dhiyao wada naban ka dha msupu Omong seejiq. Binaw jenyueyn kwo snknsyeyi ka Nwouey.
Jiyax 22 idas 7 hngkawas 2011, miyah ka phnan puniq ni phnan pspruq, kika mndha psbu siida ida smeisu bi ka yahan psbu ka klwaan dha, kana wada midan seejiq o empitu kmxalan empitu .
Cngc (政治)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Nniq 19 sci ka Nwouey kndadaxcyuncuc priyux kingal cyuncu liseyn wangkwo, bukun sayan Halarus nniq jiyax 17 idas 1 hngkawas 1991 qmpah.
Hngkawas 1898 muda busyueyncyueyn ka snaw, dhuq hngkawas 1913 kika mnduwa puda busyueynjyueyn ka kana kongmin, kana qrijil uri. kana knlangan o ida alang Nwouey ka pnlalay puda busyueynjyueyn. kwohuey o muda iyueyncihuey (tnhangan Stortinget, kika taihuey ksun), niqan 169 ka iyueyn sayan, iyueyn o kndadax cyun piri ririhc pnuda.
Sosyan Nwouey ka qnpah ruwan nike singcncyueyn.
Kana klwaan o niqan empusal sngari ka cntan, tgkingal tatan Nwouey kwohuey ka Nwouey kongtan, kika pusu bukuy tgdha psbu ccentan.
Hngkawas 2009 pgaaw siida, 169 ka sicong mangan 64 ka kongtan, kongtan ni sehueycui cwoitan, congceyntan spuan ka ska ni siyaw hari reynhcenfuccen. Sosyan ka kongtan Yeyns. sdwordnpeyk qmpah.
hngkawas 2013, embiyax mangan ka reynmong ska ni siyaw hari, pawsotan ni cingputan ini kpiya ka spuan dhareynhcnfu ska ni siyaw hari, kika dyagan cyotan ni citucyaw mingcutan dmayaw kmlawa singjntongi.
Tiri(地理)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]385.054 bingfankongri ka knlaban ( kana dxgal Swaypacyuntaw, Yangmayeyntaw dnii ). Nniq daya Osgantinaueyya pantaw, siyaw Jueyteyn ka hraan hidaw, daya hraan hidaw ni Fnlan mquri Eluos, mntna Tanmay msipaw ka hunac, ngungu gsilung Nuouey ka gqiyan hidaw. hiqur bi ka hayanseyn, 2.1 kbhug kongli ka knbragan (kana Syawan ) egu deynjanryankan. Sgannaueyya Sgantinaueyya sanmay o kndadax hunac mquri daya kana alang, kawyueyn, dxgan seejiq, pingjuan saw kana o wada niqan babaw 2 / 3. Hunac syawjyo, hupo, cawce llaban.
Karac(氣候)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]kncilux gsilung ka karac kkana alang, yasa meuxun ka daya tasiyan kika saw nii ka karac yeynhayticyu, dha mntna ka knbukax ka knlangan ida meuxun ka hini, mskuy ka karac o ini salu kyapeyn. Pncingna qsiya quyux hngkawas ka s dxgal seejiq Sipo o saw 2000 – 4000 hawmi, ruwan alang o 500 – 1000 hawmi, tuku ka qsiya yayunr, ngngalan qsiya alang Owcow o dhiya ka brah bi.
Singcng cyuhwa (行政區劃)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pnhyugan 11 ka cyun ( fylke ) kana klwaan, pnhyugan 356 ka scen ( fylke ).
Kana klwaan Nwouey cenfu o sugan sanci singcenjyu :
- Wangkwo ( kari Nwouey : fylke ), kana dxgal klwaan Nwouey, kana Sbicpeyrkn cyumtaw ni Yangmayeyn taw hayway, kiya ni Sbicpeyrkn cyuntaw niqan kwocikongyuey bkiyan ka duma dongcjyueyn.
- Cyun ( kari Nwouey : fylke ), kndadax hngkawas2020 kana klwaan o sugan 11 ka cyun, kika kndadax hngkawas 1814 brah pnhyugan ka klwaan, dhuq 1905 wada murux.
- Scn ( kari Nwouey : Kommune ),kana cyun o hbaraw ka snpuan scn, hngkawas 2020 siida kana klwaas o niqan 356 ka scn, dri alang Langir dmuy qpahan scn uri.
Puda pmuman ka Nwouey cnfu, knhuway kciway na ka cyun ni scen. Kndadax 1930 nyeyntay na 747 ka scen,wada mlih dhuq sayan ka knegu na. 11 ka wada mlih cyun uri, gaga knttu saw muuman ka scen.
saw dxgal ni babaw dxgal, Nwouey o sugan hraan hidaw Neiuey (94,576 km2 ka knlaban, sofu Awslu ), hunac Nwouey (16,433 km2, sofu glistiansan , Aluentay ), gqiyan hidaw Nwouey (58,582km2 ka knlaban, sofu Peyrken, Sdawank, Morte, Layganer ), Dluentlake ( 41,260 km2 ka knlaban, sofu Dsahmu ) ni Nwouey daya ( 112,951 km2 ka knlaban, sofu Dluomus, Pote, Watse ).
Nniq ruwan kwanri kmlawa singcen, ini puru snakan qnlahan cyun ka duma :
- Nwouey sidong o psnakan mataru ka alang sansufayueyn.
- Sugan maxal kingal cyawcyu ka pnhulan Nwouey.
- Sugan maxal tru ka pgaaw samiihuey Nwouey.
Cingci (經濟)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Scan cyohuw ka cingci Nwouey ni cenfu hongkwan tyawgong wada tduwa ka nuuda dha, saw spngun ka kwoci hueyri seejiq ngngalan kana klwaan knlangan o dhiya ka mangan tgdha ni tgtru kdjiyax ( mniq baraw Lusenpaw ni jueys ), baraw bi ka dha ringkwo jueyteyn ni Tanmay, kika kana babaw dxgal dhiya ka nniqan bi 、mrana bi ka cingci ni malu bi ka kndusan klwaan dha, sugan ka ngngalan ida mntna. Cenfu ka kmlawa pusu bi cingci ringyu, saw syokongyey. Niqan thngayan bi ka ngngalan idankiya Nwouey, kika pusu qtaan sayan ka saw syo、sueyri、nongyey、dgiyaq ni gwanjan dnii, duma cingci Nwouey stmaun dha ka syo janyey ni kwoci yocya, saw hngkawas 1999, syo wouey ni deynjanji o wada niqan 35% ka psaan nganguc, kika ngalan feysyo sujukwo spuan jenyueyn, psaan nganguc syo klwaan Nwouey o naban ka saw Sutiarapo ni Elwos. Hngkawas 2007, syo ni deynjanji Nwouey wada niqa 45% kana ka psaan nganguc, saw psaan GDP hmrinas 20%. Klwaan Nwouey o brah bukuy mndha pgaaw ya msupu Omong, nniq hueyi o ini tduwa. Pusu na o lnglung ka Nwouey msupu Omong do musa smliq nongyey alang dha. binaw, nocow mawicyojyueyn ka Nwouey, sawuuda dha, ida msupu bi ka Nwouey ni Owmong.
Hngkawas 6 ga ana nanaq saw nii ka Nwouey ( 2001 – 2006 ) reynhkwo ka rmngaw ida malu bi nniqan ka alang hini, nniq saw ruwan bukuy hngkawas 20hini ida slhbun ka seejiq Nwouey, nasi prajing mlih ka syo ni deynjanji do, kika musa mlih ka kndusan dha. kika phiyu syo cicing ka klwaan Nwouey, kika psaan dha nganguc ka ngngalan syojanyey. Dhuq idas 11 hngkawas 2007, niqan 3800hpucing pila Amrika ka syo cicing klwaan.
Ana ruwan kana alang hbaraw ka klwaan gisu phiyu qlwaun ka cingyu, binaw Nwouey, Pingtaw ni Tanah tunux ida tduwa pqraq cingyu. kika Nwouey o pqraq cingyu kndadax hngkawas 2016 ga 800 dhuq hngkawas 2017 mrana 999. Saw nii ka uuda dha miyah tnkari ka huanpaw dwanti.
Jnko(人口)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]hngkawas 2009485 kbuhug ka ssjiqan, wada niqan 94% ka seejiq Nwouey[19], ini khbaraw ka seejiqan Sami nniq daya alang. Saw bi niqan 55kbuhug ka ssjiqan pusu paru alang. Nwouey glang ka hwopi. mntna malu ka sqita dha qrijil ni snaw, nniq hngkawas 2012 cingci luendan ka knlangan kana alang klaan ka snaw ni qrijil, tgtru niqan hangan ka Nwouey, wada hmrinas Pingtaw、Fenlang. [20] kwoci culawhuey ( Help Age International ) nniq hngkawas 2013 qtaan ka kngkawas kana alang (Global AgeWatch 2013 Index)saw sblyaqan drudan, tgdha niqan hangan ka Nwouey.
Kari (語言)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Kari kwanfan Nwouey ka ka kari Nwouey, kana o dha ka pnnatas : dliyun dha ka kari Nwouey ni kari burah Nwouey. Dha ka ptasan o dmuy kwanfan yuenceyn, sapas pyasan ni kongkong janswo, binaw mntna hiya, hbaraw hari ka skari Nwouey, wada niqan 85-90% ka ssjiqan. Ndaya Jarmanyuc, mntna hari kari Tangmay ni kari Jueyteyn, binaw mntan ka pshnan ni matas. Tduwa pdduy ka tru nii, duma, mntna hari ka kari Jueyteyn ni kari Nwouey, dha nii o ini pntna hari kari Tanmay, binaw hbaraw ka seejiq ising alang, nasi wana kingal ka skari ni tduwa psrngaw ka tru klwaan , asi ka pstalan na. ini khbaraw ka ssjiqan seejiq Sami skari Sami, skari Fenlang ni Ukaryucu.
Tgdha pusu kari ka kari Ingyu, asi ka smluhay kari ising alang na, pusu kari ka Siyu、 Teyu、 Fayu、Iyu dnii.
Nniq sapah pyasan hini, thjing hini ka seejiq nganguc o tduwa dha ngalan kari tgdha ka kari Nwouey, kndadax hini wada mhnuk hari ka pspung kari Nwouey. Duri o, Nwouey sayan o pmuri seejiq ising alang smluhay kari Nwouey, kndadax jiyax kingal idas mngari hngkawas 2005, kana thjing hini ka seejiq nganguc o pbatas asi nniq hini ka brah tru hngkawas, asi ka mnhdu ttgsa kari Nwouey 300 tuqi, nasi ini saw kiya ida ini tduwa pniq alang hini.
Cungcyaw (宗教)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]congcyaw cyo seynfapawcan Nwouey, pnaah hngkawas 2013, quri pusu slhayan ka ciyucyaw ( 82% ), niqan 76.1% ka ssjiqan Lutecong, kkana seejiq Nwouey nii mntucing buyas Bubu siida puda prbu ka pnrhulan, maxal rima ka hngkawas siida muda jenjenriis, mstrun do kika puda pskaras ka pnrhulan. [22] niqan 2.4% ka slhayan dha Islangcyaw, duma 2% ka shlayan dha. hngkawas 2016, priyux seynfa ka Nwouey, plaxan ka kwocyaw huey tnlngan kwocyaw.
Pnstrngan(婚姻)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Ida niqan nanaq pnuda Nwouey, ini pskrti ka pnstrngan, uxay msdungus ka tnsapah ida tduwa kiya, saw mangan jeyking, dha pnegluban nii tduwa pdaan cenfu ni faryupawcan.
Thjing nniqan seejiq (移民)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]pdaan uuda thjing seejiq, niqan ka saw balay bi tduwa msupu sapah ni pnegluban gaya pnstrngan, tduwa muda tsli ka tnhjing alang seejiq. Madas laqi ka ini mstrun qrijil o, saw, pqqita ka qrijil ni saw, nasi sejiq Nwouey ka saw, uxay ka qrijil, ini pstrun ni niqan ka laqi da o ini tduwa pniq klwaan hini ka hangan laqi. mntna na hini, wad kgayaw ka msdungus ni asi ka ini mspu kingal sapah kingal hngkawas han, wada dhuq ka jiyax da o kika tduwa pbatas patas pkgayaw .
Wunhwa(文化)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Lukus sbiyaw Nwouey ga tnhangan Punate kana(Bunad), jiyax 17 idas 5 pqaras ka klwaan Nwouey siida, hbaraw ka seejiq Nwouey plukus Punate. Nwouey o niqan nanaq ka sencij Nwouey ni seynfaj Nwouey. Dwolworfu. Lafudwo cinyeyncyan uri. Tanmayi Nwouey syawswocya Sangtemos (Aksel Sandemose)pnyah kkari cantayface nniq saw kana ruwan Nwouey Sgangtinaueyya senyun o niqan ka pusu tlngan uri.
References
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]- ↑ Population, january 01 2024, Statistics Norway Accessdate=2024-02-28