Avarca
| Avarca | |
|---|---|
| магӀарул мацӀ, авар мацӀ | |
| Telaffuz | maharul macʼ, awar macʼ |
| Bölge | Dağıstan |
| Etnisite | Kafkasya Avarları |
| Dönem | 2010[1] |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Kiril alfabesi |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Dağıstan |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | av |
| ISO 639-2 | ava |
| ISO 639-3 | Çeşitli: ava – Modern Avarca oav – büyük Avarca |
Avarca (Avarca: магӀарул мацӀ; çeviri: dağlı dili), çoğunluğu Dağıstan'da yaşayan ve Sünni Müslüman olan Avarların konuştuğu bir Kuzeydoğu Kafkas dili.[2] Avarca, bu aile içerisinde Dağıstan dillerinin Avar-Andi-Tsez dilleri koluna mensuptur.[3] Kiril alfabesi ile yazılır.
Coğrafî dağılım
[değiştir | kaynağı değiştir]Resmî dil olduğu tek yer Rusya içindeki Dağıstan Özerk Cumhuriyeti'dir. Dağıstan'daki Avarların çoğunluğu dağlık kesimlerde yaşar. Bir bölümü ovalık kesimlere (Buynakskiy, Hasav'yurtovskiy ve diğer bölgeler) yerleşmiştir. Çeçenya, Kalmıkya ve Rusya'nın diğer bölgelerinde, Azerbaycan’da (Kah, Balaken ve Zakatala rayonları da içinde olmak üzere) toplam yaklaşık 180.000 kişi, Gürcistan'da (Kvareli Avarları) yaşayan 20.000 kişi vardır.
2007 yılı tahmini verilerine göre Avarların nüfusu; 840.000’i Dağıstan’da olmak üzere Rusya’da 1.050.000'in üzerindedir. Bu rakama Rusya dışındaki diğer eski Sovyet cumhuriyetlerindeki 300.000 Avar'ı eklersek, eski Sovyet toprakları üzerinde sayılarının 1.350.000'i bulmaktadır. Ayrıca çoğunluğu Türkiye'de olmak üzere çeşitli (Suriye, Ürdün, Irak, Mısır, Suudi Arabistan, Lübnan, ABD, Almanya, Fransa vb.) ülkelerde toplam 180.000 ile 200.000 kadar Avar yaşadığı tahmin edilmektedir.
Yazı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Avar dili ilk kez 15. yüzyılda yazıya geçirildi. İlk kullanılan abece eski Gürcü yazı sistemiydi. 17. yüzyıldan itibaren bugün hâlâ konuşanlar tarafından bilinen Avarcaya uyarlanmış Arap alfabesine geçilmişse de 1928 yılında Latin alfabesi kabul edilmiştir.
Sovyetler Birliği'nin getirdiği zorunluluk ile 1938 yılında Kiril alfabesine geçilmiş ve hâlâ kullanılmaktadır. Dilin yazın düzenini oluştururken mevcut Kiril alfabesine bir de fazladan harf eklenmiştir. Eklenen (Ӏ) harfi (Paloçka) birçok bilgisayar tarafından doğru gösterilmediği için bu harfin yerine sık sık Latin alfabesindeki (I) harfi de kullanılır. Bu harfin büyük ya da küçük harf düzeninde bir farkı yoktur, daima aynı yazılır.
Avar dili genellikle Kiril alfabesi ile yazılır. Alfabenin harfleri (IPA'ya uygun telaffuz ile) şöyledir:[4]
| А а | Б б | В в | Г г | Гъ гъ | Гь гь | ГI гI | Д д |
| /a/ | /b/ | /w/ | /ɡ/ | /ʁ/ | /ɦ/ | /ʕ/ | /d/ |
| Е е | Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Къ къ |
| /e/, /je/ | /jo/ | /ʒ/ | /z/ | /i/ | /j/ | /k/ | /q͡χːʼ/ |
| Кь кь | КI кI | КIкI кIкI | Кк кк | Л л | М м | Н н | О о |
| /t͡ɬ'/ | /k'/ | /kːʼ/ | /kː/ | /l/ | /m/ | /n/ | /o/ |
| П п | Р р | С с | Т т | ТI тI | У у | Ф ф | Х х |
| /p/ | /r/ | /s/ | /t/ | /t'/ | /u/ | /f/ | /χ/ |
| Хх хх | Хъ хъ | Хь хь | ХI хI | Ц ц | Цц цц | ЦI цI | ЦIцI цIцI |
| /q͡χː/ | /x/ | /ħ/ | /t͡s/ | /t͡s'/ | |||
| Ч ч | ЧI чI | ЧIчI чIчI | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь |
| /t͡ʃ/ | /t͡ʃ'/ | /ʃ/ | /ʃː/ | /ʔ/ | /ɨ/ | ||
| Э э | Ю ю | Я я | |||||
| /e/ | /ju/ | /ja/ |
Örnek metinler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Merhaba! | ВорчӀами! | Worčʼami! |
| Nasılsınız? | Щиб хӀбугеб? | Ššib ħal bugeb? |
| Adınız ne?? | Дуда цar щиб? | Duda cva ššib? |
| Kaç yaşındasınız?? | Чан сон дур бугеб? | Čan son dur bugeb? |
| Nereye gidiyorsunuz? | Киве мун унев вугев? | Kiwe mun unew wugew? |
| Özür dilerim! | тІаса лъугьа! | Tʼa łuha! |
| Küçük çocuk nereye gidiyor? | Киве гьитӀав вас унев вугев? | Kiwe hitʼaw was unew wugew? |
| Şişe kırıldı. | шиша бекана. | Wasas šišša bekana. |
| Yol inşâ ediyorlar. | Гьез нух гьабулеб буго. | Hez nux habuleb bugo. |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2013.
- ^ http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=ava 19 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ethnologue report for Avar
- ^ "Glottolog 4.2.1 - Avar". glottolog.org. 9 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
- ^ "Avar alfabesi ile ilgili Omniglot, dil ve fonetik". 27 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2012.
