Yanal düşünme
Yanal düşünme, problemleri endirekt ve yaratıcı yaklaşımla, hemen belirmeyen ve geleneksel adım adım mantıkla elde edilemeyen gerekçe kullanarak çözümü. Yanal düşünme, doğal, mantıksal ve matematiksel düşünme biçimine karşı geliştirilmiş alternatif düşünce biçimidir.[1] Terim Edward de Bono tarafından 1967'de türetilmiştir.
Yanal düşünme, de Bono'ya göre, ister "dikey" mantık (problem çözümünde klasik metod: verilen bilgiden hareketle adım-adım çözüme çalışmak) ister "yatay" hayal gücü (detaylı olarak uygulanması ile ilgilenmeden birçok fikir üretimi) olsun kendini bilerek yaratıcılığın standart kabullerinden uzak tutarlar.
Metodlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Eleştirel düşünme beyanların gerçek değerini yargılamayla ve hataları aramayla öncelikli olarak ilgilenir. Yanal düşünce ise beyanın ve fikirlerin "hareket değeri" ile daha fazla ilgilidir. Kişi yanal düşünceyi kullanarak bilinen bir fikirden yeni fikirler üretmeye hareketlenir. Edward de Bono düşünme araçlarını dört tip ile tanımlar:
- Mevcut düşünce kalıplarını (rutine dönmüş işlemleri, statükoyu kırmaya yönelik düşünce) üreten araçlar
- Yeni fikirler aramak için aranacak yerleri genişletmek amacıyla odak araçları
- Fikir üretiminden daha fazla değer elde edileceğini sağlamak amacıyla hasat araçları
- Gerçek dünya kısıtları, kaynakları ve desteği dikkate almaya teşvik eden işleme araçları[2]
Rastgele Giriş Fikir Üretme Aracı: Düşünür rastgele bir nesne seçer ya da bir sözlükten bir isim seçer ve seçimi düşünme alanı ile ilişkilendirir.
Provokasyon Fikir Üretme Aracı: Herhangi bir provokasyon tekniği'nin hüsnükuruntu yapılması, abartılı düşünce, aksine zorlama, kaçış üretme, çarpıtma ya da ortaya çıkarma- kullanımı. Düşünür provokasyonların bir listesini oluşturur ve ardından listenin en tuhaf olanlarını yeni fikirler oluşturmada ileri düşünme taşımada kullanır.
Hareket Teknikleri: Düşünür çeşitli provokasyon işlemlerini geliştirmede şu metodları kullanır: bir ilke üretmek, farklılıklara odaklanmak, olumlu açılar, özel durumlar.
Mücadeleci Fikir Üretme Aracı: "Neden?" sorusunu tehdit olmayacak şekilde sormak için tasarlanmış bir araç: Neden bir şey var, neden bir şey şu an yapıldığı şekilde yapılmakta. Sonucunun anlaşılması çok net bir soru "Neden?" ki yanıt doğal, taze, yeni fikirlere yol açar. Amaç, sadece probleme neden olanlarla uğraşmak değil, herhangi bir meydan okumaya muktedir olmaktır. Örneğin, bir kahve fincan sapı meydan okuyucu sebep olabilir. Sapın varolma nedeni fincanın genellikle doğrudan tutmak için çok sıcak olduğu görünür. Belki kahve fincanları yalıtımlı, parmak girebilecek uygun boşluklarla yapılabilir ya da bira taşıyıcılara benzer ayrı kahve bardağı tutucular çözüm olabilir.
Kavram Fanı Fikir Yaratma Aracı: Fikirler kavramları taşır. Bu araç sistemli olarak geniş yelpazede değerlendirilecek fikirler oluşturabilmek için kavramların çapını ve miktarını arttırır.
Çürütme: Çoğunluğun her zaman hatalı olduğu kabulü ile (Henrik İbsen[3] ve John Kenneth Galbraith 'in önerileri gibi), kesin olduğu açık ve "söylemeye bile gerek olmayan" genel kabul görmüşü sorgulayıp karşıt görüş yürütmek ve çürütmeye çalışmak. Bu araç Edward de Bono'nun Altı Şapkalı Düşünme Tekniği'nde anlatılan bir şeyin yürümeyeceği durumların irdelendiği "siyah şapka" tekniğine benzer.
Yanal düşünme ve problem çözümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Problem Çözme: Bir şey bir sorun oluşturduğunda, durumun performansı ya da statükosu düşer. Problem çözme, sorun ne olursa olsun nedenini bulma ve ardından çözmek için yollar bulmaktan geçer. Amaç durumu olması gereken yere getirebilmektir. Örneğin, bir üretim hattı saatte 1000 adet ürün üretim kapasitesi ile kurulmuş olsun. Aniden, üretim hızının saatte 800'e düşmesi durumunda; bu düşüşün neden ve üretim hattının tamiri fikirlerinin düşümülmesi ile birlikte bu hatta çalışan işçilere ücret artışı fikri de düşünülmüş olmalı.
Yaratıcı Problem Çözme: Yaratıcılık kullanarak, kişi bir dolaylı ve sıra dışı bir şekilde bir sorunu çözmesi gerekir. Örneğin, bir üretim hattı saatte 1000 kitap basabiliyorsa, yaratıcı problem çözümü saat başına daha fazla kitap üretmenin yolunu bulmak veya üretim hattı çalıştırma maliyetini azaltmak için yollar üretmektir.
Yaratıcı Problem Teşhisi: Teknolojik olmayan birçok büyük buluşun fark edilmesi, ya şans eseri kazayla ya da gerçek hayat tecrubesini araştırıp kayıt altına alınması sırasında günlük eşyaların veya işlerin geliştirirek yapımında veya tasarımınında ortaya çıkar.
Yanal Problem "Çözümleme": Yanal düşünce genellikle çözümü sonrasında "açıkça ortada" gözüken problemlere çözüm üretir. Yanal düşünme genellikle sahip olduğunuzu bilmediğiniz problemler ortaya koyar veya büyük potansiyellere yol açabilecek basit problemlere çözüm üretir. Örneğin saatte 1000 adet kitap basabilen bir üretim hattında, yanal düşünce üründe 800'e düşüşün kalitede artışa, daha motive işçilere yol açacağı sonucuna ulaştırabilir.
Yanal düşünme bulmacaları: Yanal düşünmenin ne hakkında olduğunu ortaya koyması gereken bulmacalardır. Her halükarda tek çözümü olan bulmacalar yanal değildir. Yanal düşünme kişiye tek çözümlü bulmaca üretmede yardımcı olurken yanal düşünme araçları nadiren bulmaca çözümünde yardımcı olurlar.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Sungur, Nuray (1997). Yaratıcı Düşünce. İstanbul: Evrim Yayınevi. ISBN 9789755030609.
- ^ Lateral Thinking: The Power of Provocation manual: de Bono Thinking Systems tarafından 2006 basım
- ^ Bir Halk Düşmanı adlı eseri, 1882.
- Genel
- De Bono, Edward (1970). Lateral thinking: creativity step by step. Harper & Row. s. 300. ISBN 0-14-021978-1. 15 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2015.
- De Bono, Edward (1972). Po: Beyond Yes and No. Penguin Books. ISBN 0-14-021715-0.
- De Bono, Edward (1992). Serious creativity: using the power of lateral thinking to create new ideas. HarperBusiness. s. 338. ISBN 0-88730-635-7. 1 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2015.
