Sabirler
| Makale serilerinden |
 |
Sabirler, Sabarlar ya da Suvarlar, 5-7. yüzyıl civarında Kafkasya'nın kuzeyinde, Karadeniz'in doğu kıyılarında, Kuban bölgesinde yaşayan ve muhtemelen Batı Sibirya'dan gelen Türk kökenli[1] göçebe insanlardı.[2][3][4] Savaşta yetenekliydiler, kuşatma makineleri kullandılar,[4] büyük bir orduları vardı (kadınlar dahil) ve tekne yapımcılarıydılar. Sabirler, 400'lerin sonlarında / 500'lerin başında Transkafkasya'ya akınlara öncülük etti, Bizans-Sasani Savaşları sırasında her iki tarafta da asker ve paralı asker olarak hizmet ettiler. Bizanslılarla olan ittifakları, daha sonraki Hazar-Bizans ittifakının temelini attı.
Kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Sabirler, Hun sonrası dönemde Kafkaslara gelmiş, daha çok Güney Kafkaslara sarkarak kendilerinden söz ettirmişlerdir. Bu topluluğun geliş yeri Batı Sibirya'dır. Göç etmeyen kısım yerinde kalmış ve sonradan Sibirya bölgesi adını Sabirlerden almıştır. Sonraki dönemin delillerinin Türk olduğunu gösterdiği bu kavmin, Macarların atası olduğuna dair de bulgulara rastlanmıştır.[5]
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Németh sap- "sapmak" kökünden geldiğini ve "sapar" anlamını savunur. Fakat bu, Kaşgarlı'da صُڤَر "Suwar", Arapça Suwâr/Sawâr, Latince Saviri, Ermenice Sawir diye geçen dudaksıllaşmanın nedenini açıklamaz.[6] (*p>w sık görülen bir durum değildir.) Talât Tekin *sab- "dövmek" kökünden geldiğini, Moğolca sab- "vurmak, dövmek" fiili ile kökteş ve Türkçe savaşmak (<*saba-ş-) ile ilişkili olduğunu savunmuştur.[7]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Hunlara bağlı topluluklardan biri olan Sabirlerin ana yurtları Tanrı Dağları'nın batısı ile İli nehri arasındaki bölgeydi. Sabir; "sapan, yol değiştiren, serbest, başıboş dolaşan" anlamlarına gelir. Sabirler 461-465 yılları arasında Batı Sibirya kavimleri arasında görülen göçe dahil olmuşlardır. Bu yıllarda doğudan gelen Avarların baskısı sonucu Sabirler yurtlarını terk ederek batıya yöneldiler. Altaylar ile Ural Dağları arasında yaşayan Ogur Türklerini göçe zorlayan Sabirler Tobol ve İşim dolaylarına yerleştirler.
Doğu Avrupa'da görülen Sabirler, 515 yılında Kafkasya ve Karadeniz’in kuzeyine yerleştiler. Hükümdarları Balak idaresinde önemli zaferler kazandılar. Bizans'a karşı Sasaniler ile anlaştılar. 516 yılında Kafkasları aşarak Anadoluya geldiler. Kayseri, Ankara ve Konya dolaylarına kadar ilerlediler. Sabirlerin sahip olduğu askeri güç ve savaş taktikleri Bizans kayıtlarına geçmiştir. Bizanslı Prokopios bu konuda şu notları düşmüş:
“Sabirler, insan hafızasının hatırlayabildiği zamandan beri ne İranlılardan ne Romalılardan hiç kimsenin düşünemediği makinelere sahiptirler. Öyle ki her iki devlette mühendis eksik olmamış ve her devirde surları dövmek için makineler yapılmıştır ama şimdiye kadar böyle bir buluş ne ortaya konmuş ne de onlar gibi kullanılabilmiştir. Bu, şüphesiz insan dehasının bir eseridir.”[8]
Balak Han'dan sonra yerine eşi Boğarık Hatun geçti. Savaşçılığı ve idareciliği ile Bizans kayıtlarına girmiş Boğarık Hatun, 100 bin kişilik Sibir ordusuna komuta ediyordu. Sibirler bazen Bizans, bazen de Sasanilerin tarafını tutarak girdikleri savaşlar sebebiyle giderek eski gücünü kaybettiler.
Sabirler, 557 yılında Avarların baskısı sonucunda kuzeye çekildiler. Bu sırada Göktürk egemenliğini onaylayarak, Göktürklerin batı kanadını oluşturdular. 576 yılında Güney Kafkasyadaki egemenliği Bizanslılara kaptırdılar.
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Sabirlerin içinde, Tobolsk civarına yerleşen Tobol Türkleri, bazı hastalıkların tedavisinde radikülitin kepçeyle yedi evin kapısına vurma yöntemini uygular, sıtmayı korkutarak tedavi ederlerdi.
Vefat aşı verirken ölenin ruhu için yufka pişirilir.[9]
Yöneticileri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Balaq (Türkçe balaq, 'çocuk',[10] 'bir hayvanın küçüklüğü')[3]
- Boa/Boarez/Boareks[11] - Sabir kraliçesi, Balak'ın dul eşi[10]
- Balmaq/Barmaq (Türkçe barmaq, 'parmak')
- İliger (Türkçe 'prens adam')
- Kutilzis (Türkçe qut-ilči/elči, 'göksel iyi şans')
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Maenchen-Helfen, Otto; Helfen, Otto (1 Ocak 1973). The World of the Huns: Studies in Their History and Culture (İngilizce). University of California Press. ISBN 978-0-520-01596-8. 27 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2022.
- ^ Sinor, Denis; Denis, Sinor (Mart 1990). The Cambridge History of Early Inner Asia (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-24304-9. 3 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2022.
- ^ a b Golden, Peter B. An Introduction to the History of the Turkic Peoples. 20 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2022.
- ^ a b Golden, Peter B. Studies on the Peoples and Cultures of the Eurasian Steppes. 21 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2022.
- ^ Suvarlar: Doğu Avrupa'nın Esrarengiz Kavmi 10 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Doç.Dr. Osman Karatay.
- ^ Karatay, Osman (1 Mayıs 2010). "Suvarlar: Doğu Avrupa'nın Esrarengiz Kavmi". Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. 10 (1): 99-116. ISSN 1301-2045. 28 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2022.
- ^ Tekin, Talât (1987). Tuna Bulgarları ve Dilleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. s. 63.
- ^ Geza Feher. Bulgarisch-ungarische Beziehungen. ss. 50-51.
- ^ Batı Sibirya Türkleri, N. A. Tomilov, Selenge Yayınları, Çeviren:D. Ahsen Batur, 2013.
- ^ a b Golden, Peter B. Khazar Studies. 28 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2022.
- ^ Schultheis, Evan Michael (30 Ocak 2019). The Battle of the Catalaunian Fields AD 451: Flavius Aetius, Attila the Hun and the Transformation of Gaul (İngilizce). Pen and Sword. ISBN 978-1-5267-4566-8. 28 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2022.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Sabarlar 24 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Prof. Dr. Ahmet Taşağıl.
- Suvarlar: Doğu Avrupa’nın Esrarengiz Kavmi, Prof.Dr. Osman Karatay
 | Türk tarihi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |