İçeriğe atla

Mikroplastikler

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Nehir tortularında bulunmuş mikroplastik örnekleri

Mikroplastikler (MP), 5 mm'en daha küçük olan ve çevrede kirliliğe sebep olan, çoğunlukla petrol türevli olup suda çözünmeyen, düzgün şekilli veya şekilsiz polimerik parçacıklara verilen isimdir[1][2][3][4][5][6][7]  1 mikrondan küçük plastik parçacıklarına ise nanoplastikler denir. Çevredeki plastik kirliliği ile ilgili yeni bir sınıflandırma bulunmaktadır.[8]

Mikroplastik terimi ilk olarak 2004 yılında, Britanya İmparatorluk Nişanı sahibi profesör Richard Thompson (Plymouth Üniversitesi) tarafından kullanılmıştır. Bu sebeple Thompson, “mikroplastiğin babası” olarak anılmaktadır.[6] Oluşumlarına göre mikroplastikler, birincil ve ikincil mikroplastikler olmak üzere iki gruba ayrılır.[9][10]

Sınıflandırma

[değiştir | kaynağı değiştir]
İsim Büyüklük
Nanoplastik, (NP) 1 nm - 1 μm
Mikroplastik, (MP) 1 μm - 5 mm
Mezoplastik 5 mm - 25 mm
Makroplastik 25 mm- 100 mm

Birincil mikroplastikler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Plastik üretim peletleri (4-5mm) ve kozmetiklerdeki plastik mikroboncuklar (<500μm)   

Doğrudan 5 mm'den küçük olarak üretilen plastiklerdir. Örneğin, kozmetiklerde, kişisel bakım ürünlerinde kullanılan mikroboncuklar (microbeads),[11] günümüzde makyaj, el işi ve tekstil malzemelerinde aşırı miktarda kullanılan simler (glitters),[12] plastik üretim peletleri (nurdles)[13] gibi doğrudan oluşan mikroplastiklere birincil mikroplastikler denir. Genel olarak kozmetiklerdeki mikroboncuklar Polietilen (PE), simler içerisinde plastiğinde olduğu kompozit malzemelerden yapılır.

İkincil mikroplastikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük plastiklerin zamanla parçalanarak 5 mm'den küçük boyutlara ufalanmasıyla oluşur. İkincil mikroplastiklere örnek; plastik malzemelerden kopan aşınan parçacıklar, sentetik tekstillerden kopan dökülen lifler, araç lastiği döküntüleri ve çeşitli plastik partiküller söylenebilir.

Mikroplastikler doğal ekosistemlere insan aktiviteleri sonucu girerler. Bu insan aktivitelerinden en bilinenleri ise her türlü gemicilik, balıkçılık, tekstil[14] ve endüstriyel süreçler de dahil olmak üzere çok çeşitli kaynaklardan girerler.

Çocuk aktivitelerinde, kostüm, tekstil süslemede kullanılan PET simler[12][15][16]

Nanoplastikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

1 nm - 1μm arası büyüklükteki plastik parçacıklarına Nanoplastik (NP) denir. Mikroplastik kirliliğine benzer bir şekilde nanoplastikler, direkt olarak nano boyutta (medikal ve bilimsel alanlarda kullanılan nanopartiküller gibi) üretilebildiği gibi, dolaylı olarak da büyük plastik malzemelerin kullanımı ve eskimesi sonucunda oluşur. Bunlardan, doğrudan nano boyutlarda üretilenlere birincil (primer) nanoplastikler, zamanla çeşitli faktörlerle parçalanma sonucu oluşanlara ise ikincil (sekonder) nanoplastikler denilmektedir.[15][17][18] Çevrede, sularda, yiyeceklerde ve havada rastlanan nanoplastikler çoğunlukla ikincil kaynaklı nanoplastikler olmaktadır. Nanoplastikler konusunda plastik malzeme aşınmasının yanı sıra sentetik tekstil liflerini de dikkate almak gerekmektedir. Bilim adamları sentetik tekstil ürünlerinden kopan nano ve mikro ölçekteki liflerin iç ve dış ortam havasında aşırı miktarda bulunabildiğine,[19][20] yine çamaşır yıkama sonucu kıyafetlerden dökülerek oluşan liflerin kanalizasyon vasıtasıyla arıtma tesislerine gittiğini, ancak tesislerde tutulamayarak tatlı ve tuzlu su ortamlarına taşındığına dikkat çekmektedir.

Nanoplastikler, küresel öneme sahip öncelikli kirleticilerdendir ve çevresel matrislerde nanoplastik inceleme ve tespit konusunda bir belirsizlik bulunmaktadır. Mikroplastiklerin tersine, bu kirlilik hakkında henüz çok az şey bilinmesine rağmen, çevre ve insan için ciddi risk oluşturabileceği öngörülmektedir.[21][22][23]

Nanoplastikler günlük hayatta sıkça kullanılan gıda malzemelerinden insan vücuduna geçebilmektedir. Bu konuyla ilgili olarak yapılan bir çalışmada[24] her demlemede poşet çaylardaki naylon (6,6) ve polietilen tereftalat (PET) poşet malzemesinden milyarlarca nanoplastiğin içilen çaya geçtiği gösterilmiştir.

Nanoplastikler çok ufak boyutları nedeniyle hücre zarını geçebilir ve hücrelerin işleyişini etkileyebilir. Nanoplastikler lipofiliktir ve bazı çalışmalar, farklı tür nanoplastiklerin lipit çift katmanlarının hidrofobik çekirdeğine dahil edilebildiğini göstermektedir. İnsanlar dahil olmak üzere nanoplastiklerin organizmalar üzerindeki olumsuz etkileri konusunda çok az şey bilinmektedir. Nanoplastiklerin çevresel kaderini izlemek için analitik tekniklerin geliştirilmesi ve nanoplastiklerin gerçekte ne kadar tehlikeli olduğunu değerlendirebilmek için toksisiteleri hakkında daha fazla çalışma yapılmasına ihtiyaç bulunmaktadır.[21][22][23]

Ortamlardaki nanoplastikler üzerindeki spekülasyonlar mikroplastiklerin parçalanması sırasında geçici bir yan ürün olmaktan, potansiyel olarak yüksek konsantrasyonlarda görünmez bir çevresel tehdit olmasına kadar uzanmaktadır.

Gıdalardaki mikroplastikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı ürünlerin üretim süreçleri aşamasında, bazılarında ise paketlemede kullanılan ambalajlardan dolayı ve ürünün tüketimi esnasında (ortamdan), bazılarında ise elde edildiği kaynaktan gıdalara mikroplastik kirliliğinin ve başka birçok katkı maddesinin geçmesi söz konusudur.[2][3][17]

Bilimsel araştırmalar sonucunda, içme sularında (şişe su, çeşme suları), midye, karides, balık, tuz, şeker, bal gibi yiyeceklerde, soda ve bira gibi ürünlerde mikroplastik tespit edilmiştir.[21][25][26][27][28][29][30] Mikroplastikler ayrıca sokak lezzetleri olarak adlandırılan gıdalara da hem gıdanın kaynağından hem de üretim ve tüketim aşamalarından bulaşabilmektedir. Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi 8 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve Greenpeace Akdeniz tarafından gerçekleştirilen ortak bir çalışmada Türkiye'nin çeşitli illerinde satılan midye dolamalarda midye dolma başına 0.6 adet mikroplastik olduğu bulunmuştur.[29] Yapılan bir araştırma, bir Amerikalının yılda 81000 - 123000 adet mikroplastiğe maruz kalabileceğini belirtmektedir.[21] Ayrıca, Dünya Sağlık Örgütü tarafından hazırlanan 2019 tarihli bir raporda,[31] içme sularındaki MP' lerin sağlığa zararlı olduğuna dair henüz kesin bir kanıt bulunmadığı ve MP parçacıklarının oranları hakkında daha fazla bilgiye ihtiyaç duyulduğunu bildirilmiştir.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Yurtsever, M. (2015). Mikroplastikler’e Genel Bir Bakış 27 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi, 17(50), 68-83.   
  2. ^ a b "Görünmez tehlike: Mikroplastikler". Sözcü Gazetesi. 6 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020. 
  3. ^ a b "Mikroplastikler: Besin zincirinin en tehlikeli halkası". Sedat Gündoğdu. Yeşil Gazete. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2020. 
  4. ^ "Mikroplastik". www.mikroplastik.org. 1 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2020. 
  5. ^ Gündoğdu, Sedat; Çevik, Cem (15 Mayıs 2017). "Micro- and mesoplastics in Northeast Levantine coast of Turkey: The preliminary results from surface samples". Marine Pollution Bulletin (İngilizce). 118 (1): 341-347. doi:10.1016/j.marpolbul.2017.03.002. ISSN 0025-326X. 
  6. ^ a b Thompson, R. C., Olsen, Y., Mitchell, R. P., Davis, A., Rowland, S. J., John, A. W., ... & Russell, A. E. (2004). Lost at sea: where is all the plastic?. Science, 304(5672), 838-838.   
  7. ^ Frias, J. P. G. L., & Nash, R. (2019). Microplastics: finding a consensus on the definition. Marine pollution bulletin, 138, 145-147.
  8. ^ Hartmann, N. B., Hüffer, T., Thompson, R. C., Hassellöv, M., Verschoor, A., Daugaard, A. E., ... & Herrling, M. P. (2019). Are we speaking the same language? Recommendations for a definition and categorization framework for plastic debris.
  9. ^ Yurtsever Meral (2018). Küresel Plastik Kirliliği, Nano-Mikroplastik Tehlikesi ve Sürdürülebilirlik 19 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yurtsever Meral, Güven Plus Grup, ISBN 978-605-7594-06-8.
  10. ^ "Microplastics in the marine environment". Marine Pollution Bulletin (İngilizce). 62 (8): 1596-1605. 1 Ağustos 2011. doi:10.1016/j.marpolbul.2011.05.030. ISSN 0025-326X. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2020. 
  11. ^ Yurtsever, M., & Yurtsever, U. (2019). Use of a convolutional neural network for the classification of microbeads in urban wastewater. Chemosphere, 216, 271-280.
  12. ^ a b Yurtsever, M. (2019). Glitters as a Source of Primary Microplastics: An Approach to Environmental Responsibility and Ethics. Journal of Agricultural and Environmental Ethics, 32(3), 459-478.
  13. ^ "Plastik ham maddesi sahil kumlarına karıştı! 'Bir avuç kumda 200 tane var'". CNN Türk. 23 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2020. 
  14. ^ Özkan, İlkan; Gündoğdu, Sedat (17 Mart 2020). "Investigation on the microfiber release under controlled washings from the knitted fabrics produced by recycled and virgin polyester yarns". The Journal of The Textile Institute. 0 (0): 1-9. doi:10.1080/00405000.2020.1741760. ISSN 0040-5000. 
  15. ^ a b Yurtsever, M. (2019). Tiny, shiny, and colorful microplastics: Are regular glitters a significant source of microplastics?. Marine pollution bulletin, 146, 678-682.
  16. ^ "Işıltılı simlerin karanlık yüzü: Mikroplastikler". Sözcü Gazetesi. 23 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020. 
  17. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :5 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  18. ^ Ng, E. L., Lwanga, E. H., Eldridge, S. M., Johnston, P., Hu, H. W., Geissen, V., & Chen, D. (2018). An overview of microplastic and nanoplastic pollution in agroecosystems. Science of the Total Environment, 627, 1377-1388.
  19. ^ Dris, R., Gasperi, J., Mirande, C., Mandin, C., Guerrouache, M., Langlois, V., & Tassin, B. (2017). A first overview of textile fibers, including microplastics, in indoor and outdoor environments. Environmental Pollution, 221, 453-458.
  20. ^ Kaya, A. T., Yurtsever, M., & Bayraktar, S. Ç. (2018). Ubiquitous exposure to microfiber pollution in the air. The European Physical Journal Plus, 133(11), 488.
  21. ^ a b c d Yurtsever, M. Nano-ve Mikroplastik’lerin İnsan Sağlığı ve Ekosistem Üzerindeki Olası Etkileri. Menba Kastamonu Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Dergisi, 5(2), 17-24.
  22. ^ a b Koelmans, A. A. (2019). Proxies for nanoplastic. Nature nanotechnology, 14(4), 307-308.
  23. ^ a b Lehner, R., Weder, C., Petri-Fink, A., & Rothen-Rutishauser, B. (2019). Emergence of nanoplastic in the environment and possible impact on human health. Environmental science & technology, 53(4), 1748-1765.
  24. ^ Hernandez, L. M., Xu, E. G., Larsson, H. C., Tahara, R., Maisuria, V. B., & Tufenkji, N. (2019). Plastic teabags release billions of microparticles and nanoparticles into tea. Environmental science & technology, 53(21), 12300-12310.
  25. ^ Yurtsever, M. (2018). Abiyotik bir su ürünü olan sofra tuzunda mikroplastik kirliliği tehlikesi 15 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Su Ürünleri Dergisi, 35(3), 243-249.
  26. ^ Cox, K. D., Covernton, G. A., Davies, H. L., Dower, J. F., Juanes, F., & Dudas, S. E. (2019). Human consumption of microplastics. Environmental science & technology, 53(12), 7068-7074.
  27. ^ Gündoğdu, Sedat & Cem, Cevik. (2019). Türkiye'deki Deniz Canlılarındaki Mikroplastik Kirliliği 27 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Microplastics pollution in the marine fish and stuffed mussels in Turkey). 10.13140/RG.2.2.27136.58888. Erişim Tarihi 08.02.2020
  28. ^ Gündoğdu, Sedat (2018). "Contamination of table salts from Turkey with microplastics". Food Additives & Contaminants: Part A. 35 (5): 1006-1014. doi:10.1080/19440049.2018.1447694. ISSN 1944-0049. PMID 29505336. 
  29. ^ a b Gündoğdu, Sedat; Çevik, Cem; Ataş, Nihan Temiz (2020). "Stuffed with microplastics: Microplastic occurrence in traditional stuffed mussels sold in the Turkish market". Food Bioscience (İngilizce). 37: 100715. doi:10.1016/j.fbio.2020.100715. ISSN 2212-4292. 3 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2020. 
  30. ^ Gündoğdu, Sedat; Çevik, Cem; Ataş, Nihan Temiz (2020). "Occurrence of microplastics in the gastrointestinal tracts of some edible fish species along the Turkish coast" (PDF). Turkish Journal of Zoology (44): 312-323. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2020. 
  31. ^ DSÖ, (2019) https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/326499/9789241516198-eng.pdf?ua=1 20 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim Tarihi:15.01.2020
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mikroplastikler&oldid=33941989" sayfasından alınmıştır