Menkul kıymetler borsası

Menkul kıymetler borsası, hisse senedi komisyoncuları ve tüccarların hisse senedi, tahvil ve diğer menkul kıymetleri satın alıp satabildiği borsalardır.

Bir menkul kıymetin belirli bir borsada alınıp satılabilmesi için menkul kıymetin orada listelenmiş olması gerekir. Genellikle en azından kayıt tutmak için merkezi bir konumu vardır ancak modern pazarlar elektronik iletişim ağlarını kullandığından ticaret giderek daha az fiziksel yere bağlıdır. Elektronik iletişim ağları pazarlara hız ve az işlem maliyeti sağlar. Borsada ticaret, borsaya üye olan komisyoncularla (ing:brokerler) sınırlıdır. Son yıllarda elektronik iletişim ağları, alternatif ticaret sistemlerleri ve "karanlık havuz'lar gibi çeşitli diğer ticaret mekanları ticari faaliyetlerin çoğunu geleneksel borsalardan uzaklaştırdı.^[2]

Yatırımcılara ilk halka arzlarda hisse senedi ve tahvil, birincil piyasada ve müteakip alım satım ise ikincil piyasada yapılır. Borsa genellikle hisse senedi piyasasının en önemli bileşenidir. Hisse senedi piyasalarında arz ve talep, tüm serbest piyasalarda olduğu gibi hisse senetlerinin fiyatını etkileyen çeşitli faktörlerce yönlendirilir.

Genellikle borsanın kendisi aracılığıyla hisse senedi ihraç etme zorunluluğu yoktur ve hisse senetleri daha sonra bir borsada işlem görmemelidir. Bu tür ticaret, "değişim dışı" veya tezgah üstü olabilir. Türevler ve tahviller'in alışılagelmiş yöntemi budur. Borsalar giderek artan şekilde küresel menkul kıymetler piyasasının parçası oldu. Borsalar ayrıca, hisselerin elden çıkarılması için etkin bir araç sağlamada hissedarlara likidite sağlamada ekonomik bir amaca da hizmet eder.

Tarihçe

Borsaya dayalı ekonomiler M.Ö. Fenike'nin geniş ticaret ağıyla başladı.^[3] Borç verme Orta Çağ'ın sonlarında İtalya'da başladı.

1300'lerde Venedikli borç verenler bugün bir komisyoncunun yaptığı gibi, satılık çeşitli konular hakkında bilgi içeren listeler taşır ve müşterilerle buluşurlardı.^[4] Venedik'in Gerçek Tüccarları, tefeciler arasında borç değiş tokuş ilkesini getirdi; yüksek riskli, yüksek faizli bir krediyi boşaltmak isteyen bir borç veren, başka bir borç verenden farklı bir borçla takas edebilir. Bu borç verenler aynı zamanda devlet tahvillerini de satın aldılar.^[5] İşlerinin doğal gelişimi devam ederken borç verenler 1900'lerin sonlarında ilk bireysel yatırımcılara borç ihraçları satmaya başladılar.

Venedikliler bu alanda liderdi ve diğer hükûmetlerden menkul kıymetler alıp satmaya başlayan ilk kişilerdi ancak henüz Hindistan ile özel ticarete başlamadılar. İtalyanlar da karada Çin İpek Yolu ile bağlantı kurmadı. Potansiyel kara ticaret yolu boyunca, Habsburg (Avusturya) imparatoru II. Frederick), 1241'de Moğol Batu Han (Altın Orda Devleti) ilerleyişini püskürttü.^[6] Kurumsal hisse senetlerinin ilk ne zaman alınıp satıldığı konusunda akademisyenler arasında çok az fikir birliği vardır. Bazıları kilit olayı Hollanda Doğu Hindistan Şirketi'nin 1602'de kuruluşu^[7] olarak görürken diğerleri 1531'de Bruges, Antwerp ve 1548'de Liyon gibi çok daha eski gelişmelere işaret eder.

Menkul kıymetler borsası tarihindeki ilk kitap olan Karışıklıkların Kargaşası, Hollandalı-Yahudi tüccar Joseph de la Vega tarafından yazılmış olup Amsterdam Borsası genellikle dünyanın en eski "modern" menkul kıymetler piyasası olarak kabul edilir.^[8] Öte yandan Kaliforniya Üniversitesi (Berkeley) ekonomisti Ulrike Malmendier, Etrüsk "Argentari"sinden türeyen antik Roma kadar eski bir hisse senedi piyasasının var olduğunu savunur.

İmparatorluğun kurulmasından yüzyıllar önceki Roma Cumhuriyeti'nde, hükümet için tapınak inşası ve diğer hizmetleri gerçekleştiren societates publicanorum, müteahhitler veya kiracı örgütleri vardı. Böyle bir hizmet, MÖ 390'da bir Galya istilası konusunda uyarıda bulunduktan sonra kuşlara ödül olarak Capitoline Tepesi'nde kazların beslenmesiydi. Bu tür organizasyonlara katılanların, devlet adamı ve hatip Cicero tarafından çeşitli zamanlarda bahsedilen "paylar" veya hisseler kavramı vardı. Cicero bir konuşmasında "o zamanlar fiyatı çok yüksek olan hisselerden" bahseder. Malmendier'e göre bu tür kanıtlar, bir kuruluşun başarısına bağlı olarak dalgalanan değerlerle enstrümanların takas edilebilir olduğunu gösterir. "Societas", hizmetlerinin çoğu devletin doğrudan görevlileri tarafından devralındığından, imparatorlar zamanında belirsizliğe gömüldü.

Ticarete konu tahviller, geç ortaçağ ve erken Rönesans dönemlerinin İtalyan şehir devletlerinin öncülüğünü yaptığı daha yeni bir yenilikti.^[9]

Joseph Penso de la Vega da denilen, Joseph de la Vega, İspanyol Yahudi bir aileden gelen Amsterdamlı bir tüccardı. Kendisi 17. yüzyıl Amsterdam'ında üretken bir yazar ve başarılı bir iş adamıydı. 1688 tarihli kitabı Confusion of Confusions^[10] şehir borsasının işleyişini açıkladı. Tüccar, hissedar ve filozof arasındaki diyalog biçimini alan bu kitap hisse senedi ticareti ve borsanın iç işleyişi hakkındaki en eski kitaptır. Kitap karmaşık ama aynı zamanda aşırılıklara eğilimli bir piyasayı anlatır ve de la Vega okuyucularına piyasa değişimlerinin öngörülemezliği ve yatırımda sabrın önemi gibi konularda tavsiyelerde bulunur.

İngiltere'de, Hollanda Kralı III. William, savaş masraflarını ödemek için krallığın mali durumunu modernleştirmeye çalıştı böylece 1693'te ilk devlet tahvili ihraç edildi ve ertesi yıl Bank of England kuruldu. Kısa bir süre sonra İngiliz anonim şirketleri halka açılmaya başladı. Ancak Londra'nın ilk borsa simsarları, bildirildiğine göre kaba tavırları nedeniyle Royal Exchange olarak bilinen eski ticaret merkezinden men edildi. Bunun yerine, yeni ticaret Exchange Alley'deki kahvehanelerde yapıldı. 1698'de, Jonathan's Coffee House'da faaliyet gösteren John Castaing adlı bir komisyoncu, düzenli olarak hisse senedi ve emtia fiyatları listeleri yayınlıyordu. Bu listeler Londra Borsası'nın başlangıcını işaret ederler.^[11]

Roller

Şanghay Menkul Kıymetler Borsası Şanghay, Çin dünyanın üçüncü büyük borsasıdır.

Borsaların ekonomide birçok rolü vardır. Bunlar aşağıdakileri içerir:^[12]

İşletmeler için sermaye artırımı

Bankacılık sistemi tarafından bireye veya firmaya kredi veya borç şeklinde sağlanan borçlanma kapasitesinin yanı sıra borsa şirketler'e yatırım yapan halka hisse satarak büyümek için sermaye artırma imkanı sağlar.^[13]

Sermaye yoğun şirketler, özellikle yüksek teknoloji şirketleri, tipik olarak ilk aşamalarında büyük miktarlı sermaye artırmaya ihtiyaç duyar. Bu nedenle borsaların sağladığı halka açık piyasa, birçok sermaye yoğun girişimi için önemli finansman kaynaklarından biri olmuştur. 1990'larda ve 2000'lerin başında, yüksek teknoloji borsasına kote şirketler dünyanın belli başlı borsalarında patlama ve düşüş yaşadı. O zamandan beri, yüksek teknoloji girişimcisinin şirketini halka açması, şirket zaten satış ve kazanç elde etmiyorsa veya şirket klinik deneyler, pazar araştırma, patent tescilleri vb. gibi başarılı sonuçlardan güvenilirliğini ve potansiyelini kanıtlamamışsa çok daha talepkar oldu. Bu, 1990'lardan 2000'lerin başına kadar olan dönemdeki durumdan oldukça farklıdır; birçok şirket (özellikle internet patlaması ve biyoteknoloji şirketleri), satış, kazanç veya her türlü iyi belgelenmiş umut verici sonuç elde etmeden dünyanın dört bir yanındaki en önemli borsalarda halka açıldı.

O kadar yaygın olmasa da son derece spekülatif ve finansal olarak öngörülemeyen yüksek teknoloji girişimlerinin ilk kez büyük bir borsada listelendiği olur. Ayrıca, bu tür şirketler için performanslarını takip eden hisse senedi endekslerine sahip daha küçük, uzmanlaşmış giriş pazarları vardır (Alternext, CAC Small, SDAX, TecDAX bunların bazı örnekleridir.).

Sermaye artırmak için borsalara alternatifler

Alternatif yatırım fonları, risk fonları, risk sermayesi, özel sermaye, melek fonları, gayrimenkul, emtia, koleksiyon, yapılandırılmış ürünler' vb. içeren fonları ifade eder. Alternatif yatırım fonları, geleneksel yatırım seçeneklerine (hisse senetleri, bonolar ve nakit) bir alternatiftir.

Araştırma ve Geliştirme sınırlı ortaklıkları

Şirketler ayrıca Ar-Ge sınırlı ortaklıkları aracılığıyla önemli miktarlarda sermaye topladı. 1987'de Amerika Birleşik Devletleri'nde yürürlüğe giren vergi kanunu değişiklikleri, Ar-Ge limited ortaklıklarındaki yatırımların vergiden düşülebilirliğini değiştirdi. Bugün bir ortaklığın yatırımcıların ilgisini çekebilmesi için, nakit getirisindeki nakit yatırımcıları cezbedecek kadar yüksek olmalıdır.

Girişim sermayesi

Başlangıç şirketleri için genel sermaye kaynağı risk sermayesidir. Bu kaynak bugün büyük ölçüde erişilebilir durumdadır ancak risk şirketi firmalarının toplamda herhangi bir şirkete yatırım yapacakları maksimum istatistiksel miktar sınırlıdır (2001'de sınır biyoteknoloji şirketi için yaklaşık 15 milyon dolardı).

Kurumsal ortaklar

Özel şirket için başka bir alternatif nakit kaynağı, daha küçük şirkete pazarlama hakları, patent hakları veya öz sermaye karşılığında sermaye sağlayan, genellikle yerleşik çok uluslu bir şirket olan kurumsal ortaktır. Kurumsal ortaklıklar çok sayıda durumda başarıyla kullanılmıştır.

Tasarrufları yatırım için seferber etme

İnsanlar birikimlerini çekip hisse senetlerine yatırım yaptıklarında (ilk halka arz veya halihazırda borsada işlem görmüş bir şirketin dönemli özsermaye arzı yoluyla), bu genellikle rasyonel kaynak tahsisine yol açar çünkü bankalar nezdinde tüketilebilecek veya atıl mevduat olarak tutulabilecek fonlar şirketlerin yönetim kurullarının kuruluşlarını finanse etmesine yardımcı olmak için seferber edilir ve yeniden yönlendirilir. Bu, tarım, ticaret ve sanayi gibi çeşitli ekonomik sektörler için fayda sağlayan ticari faaliyetleri teşvik edebilir, bu da daha güçlü ekonomik büyüme ve firmaların daha yüksek verimlilik seviyeleri ile sonuçlanır.

Satın almayı kolaylaştırmak

Şirketler satın almaları ürün yelpazesini büyütmek, dağıtım kanallarını artırmak, oynaklığa karşı korunmak, pazar payını artırmak veya diğer gerekli işleri varlığı satın almada fırsat olarak görür. Borsa aracılığıyla devralma teklifi veya birleşme ve satın almalar, bir şirketin satın alma veya füzyon yoluyla büyümesinin en basit ve en yaygın yollarındandır.

Kar paylaşımı

Kurumsal yatırımcılar kadar büyük veya sıradan bir orta sınıf aile kadar küçük, hem geçici hem de profesyonel hisse senedi yatırımcıları, sermaye kazancıyla sonuçlanabilecek temettüler ve hisse senedi fiyat artışları yoluyla kârlı işletmelerin servetinden pay alırlar. Kârsız ve sorunlu işler, hissedarlar için sermaye kayıplarına neden olabilir.

Kurumsal Yönetim

Bol ve çeşitli sahipleri olan şirketler, genellikle bu hissedarların taleplerini ve halka açık borsalar ve hükûmet tarafından halka açık şirketler için uygulamaya konulan daha katı kuralları karşılamak için yönetim standartlarını ve verimliliği iyileştirme eğilimindedir. Bu gelişme, bazı durumlarda, hisse senetleri aracılığıyla uygulanan fiyat mekanizmasına atfedilebilir; burada hisse senedi fiyatı, yönetimin zayıf olduğu düşünüldüğünde düşer (firmayı yeni yönetimin devralmasına karşı savunmasız hale getirir) veya yönetim iyi durumdayken yükselir (firmayı bir devralmaya karşı daha savunulabilir yapar). Ayrıca, halka açık hisse senetleri, yatırımcıların satın alma hakkında bilinçli kararlar verebilmeleri için daha fazla şeffaflığa tabidir. Sonuçta, halka açık şirketlerin (halkın üyeleri olan hissedarların sahip olduğu ve hisseleri halka açık borsalarda işlem gören şirketler) özel şirketlerden (hisselerin halka açık olmadığı şirketler, genellikle şirket kurucuları, aileleri ve mirasçıları veya başka bir şekilde küçük bir yatırımcı grubuna aittir) daha iyi yönetim kayıtlarına sahip olma eğiliminde olduğu iddia edilir. Bu iddiaya rağmen, özellikle muhasebe skandalları vakalarında, bazı halka açık şirketler tarafında kurumsal yönetimde önemli sapmalar olduğunun iddia edildiği bazı iyi belgeli vakalar bilinmektedir. 1990'ların sonlarında dot-com balonuna ve 2007-08'de yüksek faizli mortgage krizine yol açan politikalar da kurumsal kötü yönetim örnekleridir.

Pets.com (2000), Enron (2001), One.Tel (2001), Sunbeam Products (2001), Webvan (2001), Adelphia Communications Corporation (2002), MCI WorldCom (2002), Parmalat (2003), American International Group (2008), Bear Stearns (2008), Lehman Brothers (2008), General Motors (2009) ve Satyam Computer Services (2009) gibi şirketlerin kötü yönetimi medyanın büyük ilgisini çekmiştir.

Dünya çapında birçok banka ve şirket, hisse senedi, tahvil ve diğer menkul kıymetlerini benzersiz şekilde tanımlamak için Uluslararası Menkul Kıymetler Kimlik Numarası (ISIN) kullanırlar. ISIN kodu eklemek, menkul kıymetlerin belirgin bir şekilde tanımlanmasına yardımcı olur ve ISIN sistemi dünya çapında fonlar, şirketler ve hükûmetler tarafından kullanılır. Ancak zayıf mali, etik veya yönetimsel kayıtlar halka açık olduğunda, hisse senedi yatırımcıları para kaybetme eğilimindedir çünkü hisse senedi ve şirket değer kaybetme eğilimindedir. Borsalarda, kötü performans gösteren firmaların hissedarları genellikle hisse fiyatlarındaki önemli düşüşle cezalandırılır ve aynı zamanda yetersiz yönetim ekiplerini işten çıkarabilir.

**31 Ocak 2015 tarihi itibarı ile Piyasa değeri bakımından en büyük menkul kıymetler borsaları** (Monthly reports, World Federation of Exchanges)
Sıra	Borsa	Ülke	Merkez	Piyasa değeri (USD bn)	Aylık ticaret hacmi (USD bn)
1	New York Menkul Kıymetler Borsası	ABD	New York	19.223	1.520
2	NASDAQ	ABD	New York	6.831	1.183
3	Londra Borsası	Birleşik Krallık / İtalya	Londra	6.187	165
4	Japan Exchange Group – Tokyo	Japonya	Tokyo	4.485	402
5	Şanghay Menkul Kıymetler Borsası	Çin	Şanghay	3.986	1.278
6	Hong Kong Menkul Kıymetler Borsası	Hong Kong	Hong Kong	3.325	155
7	Euronext	Avrupa Birliği	Amsterdam Brüksel Lizbon Londra Paris	3.321	184
8	Shenzhen Menkul Kıymetler Borsası	Çin	Shenzhen	2.285	800
9	TMX Group	Kanada	Toronto	1.939	120
10	Deutsche Börse	Almanya	Frankfurt	1.762	142

Dış bağlantılar

Curlie'de Menkul kıymetler borsası (DMOZ tabanlı)

Finans ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Kaynakça

^ "Market highlights for first half-year 2010" (PDF). World Federation of Exchanges. 9 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2016.
^ Lemke and Lins, Soft Dollars and Other Trading Activities, §§2.25 - 2.30 (Thomson West, 2013-2014 ed.).
^ Sommer, Michael (2013). "Networks of commerce and knowledge in the Iron Age: the case of the Phoenicians". Greek and Roman Networks in the Mediterranean (94-108). 5 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2023 – Taylor & Francis Group vasıtasıyla.
^ The Venetian Money Market: Banks, Panics, and the Public Debt, 1200-1500. Johns Hopkins University Press. 2019. ISBN 9781421431444. 20 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2023.
^ "The Birth of Stock Exchanges". 26 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Letter of Güyük Khan to Pope Innocent IV". Vatican Secret Archives, Vatican City, Inv. No. A. A. (Arm. I-XVIII.). 1245.
^ BEATTIE, ANDREW (13 Aralık 2017). "What Was the First Company to Issue Stock?". Investopedia. 8 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Braudel, Fernand (1983). Wheels of Commerce: Civilization & Capitalism 15th-18th Century. New York: Harper & Row. ISBN 0060150912.
^ Stringham, Edward Peter; Curott, Nicholas A.: On the Origins of Stock Markets [Part IV: Institutions and Organizations; Chapter 14], pp. 324-344, in The Oxford Handbook of Austrian Economics, edited by Peter J. Boettke and Christopher J. Coyne. (Oxford University Press, 2015, 978-0199811762). Edward P. Stringham & Nicholas A. Curott: "Business ventures with multiple shareholders became popular with commenda contracts in medieval Italy (Greif, 2006, p. 286), and Malmendier (2009) provides evidence that shareholder companies date back to ancient Rome. Yet the title of the world's first stock market deservedly goes to that of seventeenth-century Amsterdam, where an active secondary market in company shares emerged. The two major companies were the Dutch East India Company and the Dutch West India Company, founded in 1602 and 1621. Other companies existed, but they were not as large and constituted a small portion of the stock market (Israel [1989] 1991, 109–112; Dehing and 't Hart 1997, 54; dela Vega [1688] 1996, 173)."
^ De la Vega, Joseph, Confusion de Confusiones (1688), Portions Descriptive of the Amsterdam Stock Exchange, introduction by Hermann Kellenbenz, Baker Library, Harvard Graduate School of Business Administration (1957)
^ "Stockbroker 101 - A Cool History". Stockbroker 101. 22 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2019.
^ Diamond, Peter A. (1967). "The Role of a Stock Market in a General Equilibrium Model with Technological Uncertainty". American Economic Review. 57 (4): 759-776. JSTOR 1815367.
^ Gilson, Ronald J.; Black, Bernard S. (1998). "Venture Capital and the Structure of Capital Markets: Banks Versus Stock Markets". Journal of Financial Economics. 47. doi:10.2139/ssrn.46909. 9 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2023.

[1] "Market highlights for first half-year 2010" (PDF). World Federation of Exchanges. 9 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2016.

[2] Lemke and Lins, Soft Dollars and Other Trading Activities, §§2.25 - 2.30 (Thomson West, 2013-2014 ed.).

[3] Sommer, Michael (2013). "Networks of commerce and knowledge in the Iron Age: the case of the Phoenicians". Greek and Roman Networks in the Mediterranean (94-108). 5 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2023 – Taylor & Francis Group vasıtasıyla.

[4] The Venetian Money Market: Banks, Panics, and the Public Debt, 1200-1500. Johns Hopkins University Press. 2019. ISBN 9781421431444. 20 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2023.

[5] "The Birth of Stock Exchanges". 26 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[6] "Letter of Güyük Khan to Pope Innocent IV". Vatican Secret Archives, Vatican City, Inv. No. A. A. (Arm. I-XVIII.). 1245.

[7] BEATTIE, ANDREW (13 Aralık 2017). "What Was the First Company to Issue Stock?". Investopedia. 8 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[Braudel-8] Braudel, Fernand (1983). Wheels of Commerce: Civilization & Capitalism 15th-18th Century. New York: Harper & Row. ISBN 0060150912.

[Edward_P_2006,_p._286-9] Stringham, Edward Peter; Curott, Nicholas A.: On the Origins of Stock Markets [Part IV: Institutions and Organizations; Chapter 14], pp. 324-344, in The Oxford Handbook of Austrian Economics, edited by Peter J. Boettke and Christopher J. Coyne. (Oxford University Press, 2015, 978-0199811762). Edward P. Stringham & Nicholas A. Curott: "Business ventures with multiple shareholders became popular with commenda contracts in medieval Italy (Greif, 2006, p. 286), and Malmendier (2009) provides evidence that shareholder companies date back to ancient Rome. Yet the title of the world's first stock market deservedly goes to that of seventeenth-century Amsterdam, where an active secondary market in company shares emerged. The two major companies were the Dutch East India Company and the Dutch West India Company, founded in 1602 and 1621. Other companies existed, but they were not as large and constituted a small portion of the stock market (Israel [1989] 1991, 109–112; Dehing and 't Hart 1997, 54; dela Vega [1688] 1996, 173)."

[10] De la Vega, Joseph, Confusion de Confusiones (1688), Portions Descriptive of the Amsterdam Stock Exchange, introduction by Hermann Kellenbenz, Baker Library, Harvard Graduate School of Business Administration (1957)

[11] "Stockbroker 101 - A Cool History". Stockbroker 101. 22 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2019.

[12] Diamond, Peter A. (1967). "The Role of a Stock Market in a General Equilibrium Model with Technological Uncertainty". American Economic Review. 57 (4): 759-776. JSTOR 1815367.

[13] Gilson, Ronald J.; Black, Bernard S. (1998). "Venture Capital and the Structure of Capital Markets: Banks Versus Stock Markets". Journal of Financial Economics. 47. doi:10.2139/ssrn.46909. 9 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]