İçeriğe atla

Kızılötesi teleskop

Vikipedi, özgür ansiklopedi
SOFIA, bir uçağa monte edilmiş bulunan ve yüksek irtifa gözlemlerine imkan sağlayan bir kızılötesi teleskoptur.

Kızılötesi teleskop, gök cisimlerini kızılötesi ışık kullanarak tespit eden bir tür teleskoptur. Kızılötesi ışık elektromanyetik spektrumda görünür hale gelen birkaç radyasyon tipinden biridir.

Mutlak sıfır derece ve üzerindeki sıcaklığa sahip tüm gök cisimleri elektromanyetik radyasyonun bazı formlarını açığa çıkarırlar.[1] Evreni incelemek için bilim insanları elektromanyetik spektrumda yayılan bu farklı radyasyon türlerini tespit etmek için birkaç farklı teleskop türü kullanır. Bu türlerden bazıları gama ışını, x-ışını, ultra-viyole, normal görünür ışık (optik) ve kızılötesi teleskoplardır.

İlk keşifler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kızılötesi teleskopun icadına yol açan birkaç önemli gelişme olmuştur. Bunlardan bazıları:

  • 1800 yılında William Herschel kızılötesi radyasyonu keşfetti.
  • 1878'de Samuel Pierpoint Langley kızılötesi spektrumdaki inanılmaz küçük sıcaklık değişikliklerini elektriksel olarak tespit edebilen çok hassas bir araç olan ilk bolometreyi buldu.
  • Thomas Edison, 29 Temmuz 1878'deki güneş tutulması sırasında güneşin koronasındaki ısıyı ölçmek için alternatif bir teknoloji olan tasimetresini kullandı.
  • 1950'lerde bilim insanları uzaydan gelen kızılötesi radyasyonu tespit etmek için kurşun sülfür dedektörleri kullandılar. Bu dedektörler sıvı nitrojenle soğutuluyordu.
  • 1959 ve 1961 yılları arasında Harold Johnson, bilim insanlarının binlerce yıldızı ölçmesini sağlayan yakın kızılötesi fotometreler ortaya çıkardı.
  • 1961'de Frank Low ilk germanyum bolometreyi icat etti. Sıvı helyumla soğutulan bu buluş, günümüzdeki kızılötesi teleskop gelişimine öncülük etmiştir.[2]

Kızılötesi teleskoplar yer üzerinde, hava taşıtları üzerinde veya uzaydaki bir yörüngeye yerleştirilebilirler. Bu teleskoplar özel bir katı hal kızılötesi dedektörüyle birlikte kriyojenik sıcaklıklara doğru soğutulması gereken bir kızılötesi kameradan oluşurlar.[3]

Yere konuşlandırılmış teleskoplar ilk olarak dış uzayın kızılötesi görüntülerinin elde edilmesinde kullanılmışlardır. Özellikle 1960'lı yılların ortalarına kadar bu teknoloji yoğunlukla kullanılmıştır. Yere konuşlandırılmış olan teleskopların Dünya'nın atmosferinde bulunan su buharı tarafından kızılötesi radyasyonun soğurulması nedeniyle bazı sınırlılıkları bulunmaktadır. Görünürlüğün arttırılabilmesi için bu tipteki teleskopların kuru iklimlerdeki yüksek tepelere konuşlandırılması gerekmektedir.

1960'larda bilim insanları kızılötesi teleskopları daha yüksek irtifalara çıkarmak için balonlar kullandılar. Balonlarla yaklaşık 25 mil (40 kilometre) yukarıya ulaşabildiler. 1967'de kızılötesi teleskoplar roketlere yerleştirildi.[2] Bunlar havadan taşınan ilk kızılötesi teleskoplardı. O zamandan beri Kuiper Airborne Observatory (KAO) gibi uçaklar kızılötesi teleskopları taşıyacak şekilde yeniden uyarlandı. Stratosfere ulaşan daha yeni bir hava kaynaklı kızılötesi teleskop ise Mayıs 2010'da NASA'nın Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy (SOFIA) oldu. Birleşik Devletler bilim insanları ve Alman Havacılık ve Uzay Merkezi bilim insanları birlikte 17 tonluk bir kızılötesi teleskobu bir Boeing 747 jet uçağına yerleştirdiler.[4]

Kızılötesi teleskopların uzaya yerleştirilmesi, Dünya atmosferinden kaynaklanan parazitleri tamamen ortadan kaldırmaktadır. En önemli kızılötesi teleskop projelerinden biri 1983 yılında fırlatılan Kızılötesi Astronomi Uydusu (IRAS) olmuştur. Bu uydu diğer galaksilerin yanı sıra galaksimiz Samanyolu'nun merkezi hakkında da önemli bilgiler ortaya koymuştur.[2] NASA'nın şu anda uzayda güneş enerjisiyle çalışan ve Geniş Alan Kızılötesi Araştırma Kaşifi (WISE) adı verilen bir kızılötesi teleskoba sahip olan bir uzay aracı bulunmaktadır. Bu araç 14 Aralık 2009 tarihinde fırlatılmıştır.[5]

Görünür ışığın dalga boyu yaklaşık 0,4 μm ila 0,7 μm arasındadır ve 0,75 μm ila 1000 μm (1 mm) kızılötesi astronomi, uzak kızılötesi astronomi ve milimetre altı astronomi için tipik bir aralıktır.

Seçilmiş kızılötesi uzay teleskopları [6]
İsim Yıl Dalga boyu
IRAS 1983 5–100 μm
ISO 1996 2,5–240 μm
Spitzer 2003 3–180 mikron
Akari 2006 2–200 mikron
Herschel 2009 55–672 mikron
WISE 2010 3–25 mikron
JWST 2021 0,6–28,5 mikron

Kızılötesi teleskoplar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yere konuşlu:

  • Infrared Telescope Facility, Hawaii, 1979–
  • Gornergrat Infrared Telescope, 1979–2005
  • Infrared Optical Telescope Array, 1988–2006
  • United Kingdom Infrared Telescope, 1979–
  • Wyoming Infrared Observatory, 1977-

Hava taşıtına monte edilmiş:

  • Kuiper Airborne Observatory (KAO), 1974-1995
  • Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy (SOFIA), 2010-2022

Uzayda bir yörüngeye yerleştirilmiş:

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ SPACE OBSERVATORY TO STUDY THE FAR, THE COLD AND THE DUSTY 24 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., NASA press kit, 2003
  2. ^ a b c Timeline 18 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Caltech
  3. ^ "Ask An Infrared Astronomer: Infrared Telescopes". coolcosmos.ipac.caltech.edu. 25 Kasım 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ Hamilton, J. (2010, July 2) NASA's flying telescope sees early success. National Public Radio. Retrieved from https://www.npr.org/2010/07/02/128015118/nasas-flying-telescope-sees-early-success 14 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  5. ^ Griggs, B. (2009, December 14) NASA launches infrared telescope to scan entire sky. Cable News Network. Retrieved from http://www.cnn.com/2009/TECH/space/12/14/wise.spacecraft.launch/index.html 17 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  6. ^ "JPL: Herschel Space Observatory: Related Missions". 3 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2023. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kızılötesi_teleskop&oldid=33851904" sayfasından alınmıştır